Ε.Μ.Π. ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟ ΟΜΙΑ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΥΝΑΜΙΚΗ ΤΩΝ ΧΩΡΙΚΩΝ ΟΜΩΝ ΚΑΙ ΧΡΗΣΕΩΝ ΓΗΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Μ. ΑΓΓΕΛΙ ΗΣ Ι ΑΣΚΟΝΤΕΣ: Ενότητα Α: Α. ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΣ, Κ. ΣΕΡΡΑΟΣ Ενότητα Β: Μ. ΑΓΓΕΛΙ ΗΣ, Β. ΙΩΑΝΝΟΥ Αστική αειφορία. ιαµόρφωση και εφαρµογή ολοκληρωµένων πιλοτικών προγραµµάτων βιώσιµης αστικής ανάπτυξης. Το πρόγραµµα URBAN Κερατσίνι - ραπετσώνα. ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΑΠΑΣΗΜΑΚΗ ΒΑΡΛΕΤΖΙ Η Κατερίνα ΑΘΗΝΑ 2005
Περίληψη της εργασίας Αειφόρος (ή βιώσιµη) ανάπτυξη ορίζεται ως «η ανάπτυξη η οποία καλύπτει τις ανάγκες του παρόντος, χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των µελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες». (Έκθεση της παγκόσµιας επιτροπής για το περιβάλλον -Brundtland 1992) Τις τελευταίες δεκαετίες παγκόσµιες αλλαγές σαρώνουν τον πλανήτη µας. Με την αντίληψη ότι δε µπορεί να υπάρξει δράση σε διεθνές επίπεδο ανεξάρτητα από το τοπικό και αντίστροφα, οι αρχές της βιώσιµης ανάπτυξης στο χώρο εξειδικεύονται και στον τοµέα των πόλεων (αστική αειφορία). Η προώθηση της βιώσιµης αστικής ανάπτυξης αποτελεί µια από της προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τηρούµενης της αρχής της επικουρικότητας πιο συγκεκριµένα, προωθεί πιλοτικά ολοκληρωµένα προγράµµατα αστικών παρεµβάσεων. (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, www.europa.eu.int) Η Κοινοτική Πρωτοβουλία URBAN, ένα πιλοτικό πρόγραµµα ολοκληρωµένης αστικής παρέµβασης µε βάση τις αρχές της αειφορίας, αποτελεί το θέµα της εργασίας αυτής. Επίσης η ανάλυση της δοµής, των χαρακτηριστικών, των στόχων, αλλά και η αποτελεσµατικότητά του, έτσι ώστε να διαπιστωθεί εάν η υλοποίηση του προγράµµατος µπορεί να αποτελέσει τη βάση για την αειφόρο ανάπτυξη των περιοχών αυτών. Η αποτελεσµατικότητα της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας URBAN προσεγγίζεται µέσα από την αξιολόγηση ενός από τα υποπρογράµµατα, που εφαρµόστηκαν στην Ελλάδα, το υποπρόγραµµα Κερατσινίου ραπετσώνας. Το πρόγραµµα URBAN αποτελεί την πρώτη ολοκληρωµένη βιώσιµη παρέµβαση. Παρέµβαση που οφείλει να µην περιορίζεται στη βελτίωση του περιβάλλοντος, αλλά να εντάσσεται σε µια οπτική ανάπτυξης της πόλης µε την παράλληλη υλοποίηση πολλών και διαδοχικών προγραµµάτων µε πολεοδοµικό, κοινωνικό, οικονοµικό και πολιτιστικό χαρακτήρα. Η αντίληψη ότι ο αστικός χώρος είναι ζωντανός χώρος και συνεπώς για να έχουµε ολοκληρωµένο και ουσιαστικό αποτέλεσµα πρέπει να έχουµε ταυτόχρονη δράση και στους τρεις τοµείς του, δηλαδή την οικονοµία, το περιβάλλον (φυσικό-δοµηµένο) και τους κατοίκους του, αποτελεί τη βάση της φιλοσοφίας του προγράµµατος. (Συνέντευξη µε Κ. Μανώλα, προϊσταµένη της Ειδικής Υπηρεσίας ιαχείρισης Ε.Π. Κοινοτικής Πρωτοβουλίας URBAN) Το πρόγραµµα URBAN εφαρµόστηκε σε δύο χρονικές περιόδους: (α) 1994 1999 URBAN I και (β) 2000 2006 URBAN II (σε εξέλιξη). Στην πρώτη περίοδο εφαρµογής πραγµατοποιήθηκε το υποπρόγραµµα URBAN στην περιοχή των δήµων Κερατσινίου και ραπετσώνας. Προβλήµατα αποβιοµηχάνισης και κρίσης του παραγωγικού ιστού, υψηλής ανεργίας και έλλειψη δοµών για την επανένταξη εργατικού δυναµικού σε «αποειδίκευση» σε νέες µορφές παραγωγικών δραστηριοτήτων, κοινωνικού αποκλεισµού οµάδων πληθυσµού, συγκρούσεις χρήσεων γης και γενικότερα υποβάθµισης του περιβάλλοντος αποτελούσαν κύρια χαρακτηριστικά της περιοχής παρέµβασης. Με βάση τα χαρακτηριστικά αυτά δηµιουργήθηκαν τέσσερις άξονες παρέµβασης και κατ επέκταση αυτών δράσεις ενέργειες που στόχευαν στη συνολική αναβάθµιση της περιοχής. Ενέργειες που αφορούσαν την κοινωνική και
οικονοµική εξυγείανση και ανανέωση των υποδοµών και των εξοπλισµών, την καταπολέµηση της ανεργίας και τη βελτίωση του περιβάλλοντος. Το πρόγραµµα URBAN Κερατσινίου ραπετσώνας είχε µόνο τοπικές δράσεις και δεν είχε τα αποτελέσµατα που είχε σε άλλες περιοχές στην Ελλάδα. Συµπερασµατικά, τα έργα υποδοµής βελτίωσαν την εικόνα της πόλης, τόνωσαν το τοπικό εµπόριο και ένωσαν τους δύο δήµους. Επειδή όµως το συγκεκριµένο πρόγραµµα URBAN δεν ήταν επικεντρωµένο σε µικρή έκταση και οι ενέργειες σκορπίστηκαν, τα αποτελέσµατα δεν ήταν ορατά και εποµένως ουσιαστικά. Παράλληλα, δράσεις που αφορούσαν τη στήριξη των µικροµεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) και τη στήριξη απασχόλησης και κοινωνικής συνοχής, ενώ υλοποιήθηκαν µε επιτυχία (οργάνωση συστηµατική διερεύνηση των προβληµάτων της περιοχής), δεν υπήρξε αξιολόγηση και «συντήρησή τους» µετά το τέλος της κοινοτικής χρηµατοδότησης. Το κυριότερο πρόβληµα του συγκεκριµένου προγράµµατος, αλλά και όλων των προγραµµάτων URBAN, αποτελεί η έλλειψη θεσµικών πλαισίων, κατάλληλων «έξυπνων εργαλείων» µε υπερβατικό χαρακτήρα, που να διευκολύνουν την υλοποίηση των δράσεων. Επίσης το θεσµικό πλαίσιο που λειτουργεί η χώρα δεν επιτρέπει τη σύνδεση δράσεων δηµοσίου ιδιωτικού φορέα. Συµπεράσµατα Παρακαταθήκες για τα προγράµµατα της επόµενης γενιάς Η χωρική ενότητα που θα ασκηθούν τα προγράµµατα να είναι συγκεκριµένη και µικρής κλίµακας. Απαραίτητη είναι η ύπαρξη χρηµατοδοτικής υποστήριξης (µετά το τέλος της κοινοτικής χρηµατοδότησης) για µελλοντική εξέλιξη, συντήρηση και παρακολούθηση των δράσεων. Ευέλικτο θεσµικό πλαίσιο για την υλοποίηση των προγραµµάτων ολοκληρωµένων αστικών παρεµβάσεων. Οι αστικές παρεµβάσεις οφείλουν να µην περιορίζονται στη βελτίωση του περιβάλλοντος, αλλά να εντάσσονται σε µια οπτική ανάπτυξη της πόλης, µε την παράλληλη υλοποίηση παλιών και διαδοχικών προγραµµάτων πολεοδοµικοκοινωνικο-πολιτιστικού χαρακτήρα. Τα προγράµµατα URBAN Ι αποτελούν πρωτοπόρα και ολοκληρωµένη προσέγγιση, που λαµβάνει υπ όψιν της όλες τις διαστάσεις της αστικής ζωής. Το URBAN Ι ήταν πολύ φιλόδοξος στόχος για να υλοποιηθούν όλοι οι στόχοι του, όµως παρέµειναν θετικές ενέργειες, καθώς ήταν ολοκληρωµένα προγράµµατα µε συνολική θεώρηση του χώρου και αποτύπωση των προβληµάτων της πόλης. Σε ορισµένες περιπτώσεις, όπως στους δήµους Κερατσινίου και ραπετσώνας δεν είχε τα προσδοκώµενα αποτελέσµατα, που παρουσίασε σε άλλες περιοχές. Όµως η εµπειρία που αποκτήθηκε από τα προγράµµατα URBAN Ι, αποτέλεσε εφόδιο στο σχεδιασµό και την υλοποίηση των URBAN ΙΙ, ώστε να έχουν καλύτερη σύνταξη προγράµµατος, στόχους και µέσα υλοποίησης. Η πρόοδος και η συµµετοχή στόχων αστικής αειφορίας στην αντιµετώπιση των προβληµάτων των πόλεων είναι εµφανής. Χρειάζεται όµως πιο συστηµατική αντιµετώπιση και συντονισµός των εθνικών µηχανισµών παρέµβασης µεταξύ τους στις πόλεις, στήριξη των δικτύων και ανταλλαγή εµπειριών.
Λέξεις κλειδιά Αστικά αειφορία Κοινοτική πιλοτική πρωτοβουλία URBAN Υποπρόγραµµα URBAN Κερατσινίου ραπετσώνας Άξονες παρέµβασης Αξιολόγηση - αποτίµηση Εικονογράφηση Αστικά πιλοτικά προγράµµατα τωνurban I και II στην Ελλάδα (Πηγή: ΥΠΕΧΩ Ε) ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ ΑΝΑ ΥΠΟΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Υποπρογράµµατα Συνολικό Σύνολο Κοινοτική Εθνική Ιδιωτική κόστος ηµ. απ. Συµµετοχή Συµµετοχή Συµµετοχή Κερατσίνι- ραπετσώνα 11.543.590 10.933.333 8.200.000 2.733.333 610.257 Περιστέρι 10.227.000 10.227.000 7.670.250 2.556.750 0 Νέα Ιωνία - Βόλος 11.509.166 11.509.166 8.631.875 2.877.291 0 Πάτρα 11.465.834 11.465.834 8.599.375 2.866.459 0 υτική Θεσσαλονίκη 13.583.300 11.251.300 8.438.475 2.812.825 2.332.000 Ερµούπολη 4.867.333 4.757.333 3.568.000 1.189.333 110.000 Κεντρική Τεχν. Βοήθεια 178.700 178.700 134.025 44.675 0 ΣΥΝΟΛΟ 63.374.923 60.322.666 45.242.000 15.080.666 3.052.257 Επιχειρησιακό πρόγραµµα URBAN I-ELLAS (Πηγή: <http://www.minenv.gr/1/12/123/12320/g1232000.html)
ήµοι ραπετσώνας Κερατσινίου Αστικό περιβάλλον και υποδοµές (Πηγή: Κοινοτική πρωτοβουλία URBAN ΥΠΕΧΩ Ε, ΥΠΕΘΟ) Οδός 25 ης Μαρτίου Βρεφονηπιακός σταθµός
Οδός Μαρίας Κιουρί Αναµόρφωση χώρου παλαιών γραµµών ΗΣΑΠ Προβλήµατα Άξονες παρέµβασης ράσεις - ενέργειες Αποβιοµηχάνιση Ανεργία Χαµηλό µορφωτικό επίπεδο Συγκρούσεις χρήσεων γης Κοινωνικός αποκλεισµός οµάδων πληθυσµού Εσωστρέφεια του αστικού ιστού Περιορισµένος δηµόσιος χώρος έλλειψη πράσινου Έλλειψη άµεσης σύνδεσης των κέντρων των δύο δήµων Έλλειψη ιστορικής µνήµης Ι. Ενίσχυση οικονοµικής βάσης ΙΙ. Οικονοµική ενίσχυση των τοπικών επενδύσεων ΙΙΙ. Στήριξη απασχόλησης και κοινωνική συνοχή ΙV. Υποδοµές περιβάλλοντος και κοινωνικού εξοπλισµού 1.1 1.2 1.3 ηµιουργία-στέγαση κέντρου υποστήριξης ΜΜΕ-απασχόλησης Επανάχρηση βασικού χώρου και χωροθέτηση νέων λειτουργιών 2.1 Οικονοµική ενίσχυση των τοπικών µικροµεσαίων επιχειρήσεων 3.1 3.2 3.3 Προγράµµατα κατάρτισης και επαγγελµατικής προσαρµογής (οµάδων κοινωνικού αποκλεισµού) 4 ράσεις για τη βελτίωση της λειτουργίας και της εικόνας του αστικού ιστού Σύνδεση του αστικού ιστού µε το κέντρο της πόλης και του παραλιακού µετώπου Σύνδεση και των δύο δήµων (δίκτυο mini bus) ηµιουργία παιδικού σταθµού Πρόγραµµα URBAN I Κερατσινίου- ραπετσώνας (Πηγή: Ιδία επεξεργασία)