1 Κος ΔΡΟΥΛΙΑΣ: Αφού καλωσορίσω πρώτα τους εκλεκτούς προσκεκλημένους μας από τις υπόλοιπες Ολυμπιακές πόλεις, θα ήθελα να δούμε, πριν ξεκινήσω την εισήγησή μου, όλοι μαζί ένα μικρό βίντεο το οποίο παίχτηκε στις 13 Αυγούστου του 2004 στο Ολυμπιακό Στάδιο της Αθήνας πριν την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων, σχετικά με την προετοιμασία των Ολυμπιακών έργων για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Αυτό όπως σας είπα ήταν το βιντεάκι που παίχτηκε πριν από την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων, μόνο για τους θεατές οι οποίοι βρισκόντουσαν εκείνη την ημέρα στο Ολυμπιακό Στάδιο της Αθήνας. Αγαπητοί συνάδελφοι, αγαπητές φίλες και φίλοι, αποτελεί μεγάλη τιμή και χαρά για μένα να σας καλωσορίζω στο Διεθνές Διήμερο του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας με θέμα τις επιπτώσεις από τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων στις πόλεις του Πεκίνου, της Αθήνας, του Σίδνεϊ και της Βαρκελώνης, αλλά και το ακανθώδες θέμα, ειδικά για εμάς εδώ στην Αθήνα, της αξιοποίησης των Ολυμπιακών εγκαταστάσεων και έργων. Από τη θέση του γενικού γραμματέα του ΤΕΕ, αλλά και ως πρώην διευθυντής παρακολούθησης Ολυμπιακών έργων της Οργανωτικής Επιτροπής Αθήνα 2004, θα εστιάσω περισσότερο στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας και τον ρόλο που έπαιξε το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος στον σχεδιασμό για την υλοποίηση των Ολυμπιακών απαιτήσεων και τη μετα-ολυμπιακή αξιοποίηση των εγκαταστάσεων. Στο πλαίσιο αυτό, θα ξεκινήσουμε την ιστορική μας αναδρομή με μία περίληψη των βασικών ημερομηνιών και μεγεθών των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, καθώς και τον ρόλο του ΤΕΕ και του τεχνικού κόσμου της χώρας μας στην υλοποίηση αυτού του μεγάλου εγχειρήματος. Το επόμενο μεγάλο κεφάλαιο είναι η ανάλυση της αξιοποίησης των έργων και εγκαταστάσεων. Θα γίνει επίσης αναφορά στον σχεδιασμό της μετα- Ολυμπιακής χρήσης, την υφιστάμενη κατάσταση, αλλά και τις προτάσεις που έχουν υπάρξει στο παρελθόν και στο παρόν. Το ζήτημα της αξιοποίησης μας οδηγεί αναπόφευκτα στην εν δυνάμει σχέση μεταξύ των Ολυμπιακών και των μετα-ολυμπιακών αναγκών κάθε διοργανώτριας πόλης, μετά την ανάληψη της διοργάνωσης ενός τόσο μεγάλου γεγονότος με την κλίμακα των Ολυμπιακών Αγώνων. Και τέλος, η παρουσίαση θα ολοκληρωθεί με τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την ανάλυση των παραπάνω ζητημάτων. Όταν αναλάβαμε τη διοργάνωση, η κυριότερη ανησυχία στο εσωτερικό, αλλά κυρίως στο εξωτερικό, ήταν αν είμαστε σε θέση να τα καταφέρουμε να ολοκληρώσουμε τα έργα εμπρόθεσμα και σύμφωνα με τις προδιαγραφές της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, εντός των αντίστοιχων χρονοδιαγραμμάτων. Οι αμφιβολίες αυτές είχαν ένα βάσιμο επιχείρημα, το οποίο στηριζόταν σε ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός, ότι η Ελλάδα είναι, ήταν και είναι, η μικρότερη χώρα στην οποία ανατέθηκε ποτέ η διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων και ταυτόχρονα οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι από τη φύση τους ένα προϊόν πολύ μεγάλης κλίμακας, το οποίο συνεχώς διογκώνεται. Η κλίμακα των Αγώνων προκύπτει σε πολύ μεγάλο βαθμό από τις απαιτήσεις της ΔΟΕ, αλλά και των διεθνών αθλητικών ομοσπονδιών. Η
2 ικανοποίηση όλων των παραμέτρων αποτελούσε συμβατική υποχρέωση της διοργανώτριας πόλης προς τη ΔΟΕ και τις διεθνείς αθλητικές ομοσπονδίες και αυτές οι παράμετροι αφορούσαν στη διοργάνωση 28 Ολυμπιακών αθλημάτων, στα οποία οι συμμετοχές ξεπέρασαν τις 16.000 σε αθλητές. Η διαμονή, η μεταφορά και η σίτιση των 16.000 αθλητών, των 2.000 συνοδών και VIPs, αλλά και των 21.000 εκπροσώπων γραπτού και ηλεκτρονικού Τύπου συμπεριλαμβανόταν στις υποχρεώσεις της διοργανώτριας πόλης. Και ταυτόχρονα, η Οργανωτική Επιτροπή έπρεπε να διαχειριστεί τον μεγάλο όγκο των θεατών, αλλά και τα 150.000 άτομα μόνιμο προσωπικό, εθελοντές και προσωπικό των αναδόχων. Ως προς τους θεατές, ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι την ημέρα κορύφωσης στο Ολυμπιακό Στάδιο της Αθήνας, στον χώρο του Ολυμπιακού Σταδίου, σε όλες τις εγκαταστάσεις, βρέθηκαν 220.000 θεατές. Μόνο στον χώρο του ΟΑΚΑ. Τι σημαίνει όμως αυτό πρακτικά για την Αθήνα; Η αναβάθμιση της υφιστάμενης υποδομής και των εγκαταστάσεων ήταν εκ των ουκ άνευ για την Ολυμπιακή πόλη και ταυτόχρονα μέσα σε πολύ περιορισμένο χρονικό διάστημα, χωροθετήθηκαν, σχεδιάστηκαν, δημοπρατήθηκαν και κατασκευάστηκαν τόσα έργα που αν συνεχίζαμε με τους κανονικούς ρυθμούς ανάπτυξης της χώρας όπως είχαμε συνηθίσει μέχρι τότε, θα χρειαζόμασταν περισσότερο από 25 χρόνια για να τα υλοποιήσουμε. Μέσα στην τριετία 2001-2003 κατασκευάστηκαν ή αναβαθμίστηκαν 32 αγωνιστικές και μη εγκαταστάσεις, κατασκευάστηκε το Ολυμπιακό Χωριό στις Λεκάνες Αχαρνών που ήταν από μόνο του μία νέα πόλη με χωρητικότητα 20.000 άτομα, με 2.300 περίπου νέα διαμερίσματα σε περίπου 370 κτίρια. Και επίσης, άλλα 7 ξεχωριστά κέντρα φιλοξενίας και διαμονής για τους δημοσιογράφους, ενώ παράλληλα είχαμε στην Αθήνα την υλοποίηση 22 κωδικών έργων, 3 έργων μέσω σταθερής τροχιάς και 150 έργων αστικών αναπλάσεων. Το σύνολο λοιπόν των εργολαβιών που σχετίζονταν με τους Ολυμπιακούς Αγώνες εντός και εκτός των Αθηνών, κυρίως όμως στο Λεκανοπέδιο της Αθήνας, είτε αφορούσε σε αναβαθμίσεις είτε σε νέες κατασκευές, ξεπερνούσε τις 350. Για το σχεδιασμό, τη δημοπράτηση, κατασκευή και παρακολούθηση αυτών των 350 εργολαβιών, συμμετείχαν πολλές εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες Ελλήνων μηχανικών. Και σε αυτό το σημείο νομίζω ότι οφείλουμε να κάνουμε μια επισήμανση, η οποία έχει κατά το παρελθόν παραλειφθεί. Χάρηκα ιδιαίτερα σήμερα το πρωί που έκανε μια σχετική αναφορά και ο αντιπρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, ο συνάδελφος ο Λάμπης ο Νικολάου. Η συμβολή του τεχνικού κόσμου της χώρας στην πραγματοποίηση των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας ήταν και είναι κάτι παραπάνω από ανεκτίμητη. Η διεξαγωγή των Αγώνων δεν θα ήταν εφικτή χωρίς το όραμα και τη σπουδαία προσπάθεια των Ελλήνων μηχανικών. Κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας των Ολυμπιακών Αγώνων κατασκευάστηκαν έργα υψηλής τεχνικής δυσκολίας σε περιορισμένο χρόνο και με ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα, τα οποία κάτω από αυτές τις συνθήκες, όσο και αν αυτό ακούγεται υπερβολικό, πιστεύω πως δε θα μπορούσαν να υλοποιηθούν σε καμία άλλη χώρα.
3 Ο τεχνικός κόσμος της Ελλάδας στελέχωσε τις εταιρείες κατασκευής, τις ειδικές υπηρεσίες έργων των υπουργείων, τους κοινωφελείς οργανισμούς και την Οργανωτική Επιτροπή, ενεπλάκη στη δημιουργία της σχετικής νομοθεσίας για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, εργάστηκε σκληρά και συνεισέφερε τα μέγιστα. Δεν μπορούμε βέβαια να αγνοήσουμε το γεγονός ότι πίσω από την άρτια διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων υπήρχε η ισχυρή πολιτική βούληση. Υπήρχαν δύο πολύ σημαντικοί παράγοντες. Η ισχυρή πολιτική βούληση και η υψηλή κοινωνική αποδοχή. Οι Έλληνες πίστεψαν στο όραμα των Αγώνων και της επόμενης μέρας και οι Έλληνες μηχανικοί υλοποίησαν έργα τέτοιας κλίμακας κάτω από την πίεση του χρόνου και των αμετακίνητων προθεσμιών. Επίσης, ένας σημαντικός παράγοντας στον οποίο θα πρέπει να αναφερθούμε είναι ότι κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας είχαμε την τύχη να προΐστανται και σε πολιτικό, αλλά και σε υπηρεσιακό επίπεδο, προσωπικότητες με αποφασιστικότητα και ικανότητες, οι οποίες συνέβαλαν καθοριστικά στην επιτυχία του σχεδιασμού. Το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας παρακολουθούσε όλη αυτή την ξέφρενη πορεία προς τις 13 Αυγούστου του 2004, ημέρα διεξαγωγής της τελετής έναρξης, άλλοτε από κοντά και άλλοτε από απόσταση. Ο πρώην πρόεδρος του ΤΕΕ, ο Κώστας Λιάσκας, ήταν μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου και αντιπρόεδρος της Επιτροπής Διοίκησης των Ολυμπιακών Αγώνων. Τον Σεπτέμβριο του 1997, όταν η ΔΟΕ ψήφισε την Αθήνα ως διοργανώτρια πόλη, είχε με δήλωσή του τονίσει την κρισιμότητα του εγχειρήματος και την ανάγκη να ακολουθήσουν προσεκτικοί χειρισμοί σε όλη την πορεία του σχεδιασμού και προγραμματισμού. Να θυμίσουμε ότι ο πρόεδρος του ΤΕΕ συμμετείχε στο ΔΣ της Οργανωτικής Επιτροπής των Ολυμπιακών Αγώνων από τη σύστασή της μέχρι και τον Οκτώβριο του 2000. Πολύ πριν από την εκλογή της διοργανώτριας πόλης από τη ΔΟΕ, το ΤΕΕ λειτούργησε ως δίαυλος επικοινωνίας με τους μηχανικούς της χώρας σχετικά με τον σχεδιασμό των Ολυμπιακών Αγώνων και τα έργα, έδωσε το βήμα στους Έλληνες μηχανικούς να εκφράσουν τις απόψεις, ακόμα και τις αντιρρήσεις τους, σχετικά με επιμέρους ζητήματα χωροθετήσεων και πολεοδομικών παρεμβάσεων. Στην επταετία 1997-2004 που ακολούθησε την εκλογή της Αθήνας, το ΤΕΕ οργάνωσε και συν-διοργάνωσε μια σειρά από ημερίδες και συνέδρια σχετικά με τους Ολυμπιακούς Αγώνες και τα Ολυμπιακά έργα. Ενδεικτικά να αναφέρουμε τη συζήτηση που οργανώθηκε τον Οκτώβριο του 1997 σχετικά με τους Ολυμπιακούς Αγώνες, τρεις ημερίδες από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο του 1998 που προηγήθηκαν του Διεθνούς Επιστημονικού Συμποσίου που συνδιοργάνωσε το ΤΕΕ με την UIA, τη Διεθνή Έκθεση Αρχιτεκτόνων, με θέμα "Ένα όραμα για την Αθήνα, Ολυμπιακοί Αγώνες και πόλη Επόμενη μέρα". Οι τέσσερις βασικοί άξονες της θεματολογίας του Συμποσίου αφορούσαν στο παραλιακό μέτωπο, το Ολυμπιακό Χωριό, τον Σχοινιά και την αρχιτεκτονική των δημοσίων χώρων. Επίσης, τον Αύγουστο του 2000 πραγματοποιήθηκε επίσκεψη αντιπροσωπείας του ΤΕΕ στο Σίδνεϊ. Τον Απρίλιο του 2001 συν-διοργανώθηκε Ημερίδα με θέμα "Η πορεία των Ολυμπιακών Έργων Η επόμενη μέρα των Αγώνων", ενώ μετά τους Αγώνες, τον Οκτώβριο του 2004, συμμετείχε το ΤΕΕ σε μερίδα του ΕΒΕΑ για τη μετα-ολυμπιακή χρησιμοποίηση των έργων και τον Μάιο του 2005, τέλος, έγινε η καταγραφή των παραμέτρων και οι προτάσεις για
4 τη μετα-ολυμπιακή αξιοποίηση των εγκαταστάσεων από το Γραφείο Πολεοδομικών και Χωροταξικών Θεμάτων του ΤΕΕ. Η σχετική έκθεση πραγματεύεται μεταξύ άλλων τις χρήσεις γης, τη δημιουργία ελεύθερων εμπορικών επιχειρηματικών ζωνών σε νευραλγικές θέσεις του ιστού, αλλά και την εκ των υστέρων μονιμοποίηση των προσωρινών λυόμενων εγκαταστάσεων. Η έκθεση αυτή κατατέθηκε στη Βουλή στο πλαίσιο συζήτησης του νομοσχεδίου για την αξιοποίηση των Ολυμπιακών έργων. Στόχος του ΤΕΕ, όπως και όλων των Ελλήνων, ήταν να αποτελέσουν οι Ολυμπιακοί Αγώνες τη σημαντικότερη ευκαιρία που δόθηκε στη χώρα μας στη σύγχρονη ιστορία της για οικονομική, κοινωνική και πολεοδομική αναβάθμιση της Αθήνας. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στέφθηκαν με επιτυχία σε ό,τι αφορά στην προετοιμασία και στις 15 ημέρες διεξαγωγής τους. Όμως στη συνέχεια το όραμα για τη βελτίωση της ποιότητας της πόλης δεν υλοποιήθηκε ποτέ, με αποτέλεσμα να μιλάμε πλέον για μια ευκαιρία που χάθηκε. Οι προτάσεις του ΤΕΕ για τη μετα-ολυμπιακή αξιοποίηση δεν εισακούστηκαν και η κληρονομιά που άφησαν οι Αγώνες στην Αθήνα και στην Ελλάδα είναι σε μεγάλο μέρος της αμφισβητούμενη. Το ερώτημα είναι σε ποιο βαθμό αποτέλεσαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες της Αθήνας το όχημα για μία καλύτερη πόλη. Η βελτίωση των υποδομών και των μεταφορών είναι αναμφισβήτητα η σημαντικότερη κληρονομιά της πόλης. Στο επίπεδο των συγκοινωνιών και των μεταφορών, η μετα-ολυμπιακή Αθήνα είναι μια άλλη πόλη. Η βελτίωση υφιστάμενων οδικών δικτύων, όπως η Λεωφόρος Μαραθώνα, η Λεωφόρος Βάρης-Κορωπίου, η κατασκευή νέων όπως η επέκταση του Κηφισού και η σύνδεσή του με την παραλιακή λεωφόρο, ακόμα και η ολοκλήρωση της Αττικής Οδού, παρόλο που δεν ήταν αμιγώς Ολυμπιακό έργο, δεν ήταν στις εργολαβίες που παρακολουθούσαμε για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, αλλά θεωρώ ότι ήταν ένα από τα έργα που επισπεύστηκαν ενόψει και των Αγώνων, ανήκουν στην κατηγορία των έργων που ωφέλησαν και ωφελούν τους κατοίκους του Λεκανοπεδίου στην καθημερινότητά τους. Ομοίως και τα έργα των μέσων σταθερής τροχιάς που βελτίωσαν σημαντικά το επίπεδο των μαζικών μεταφορών της πρωτεύουσας. Και μιλάμε βέβαια για το μετρό, το τραμ και τον προαστιακό. Τώρα, σε ό,τι αφορά στις αγωνιστικές και μη εγκαταστάσεις, η απάντηση δεν είναι μονοσήμαντη. Είναι γεγονός πως μετά τη λήξη των Αγώνων τον Οκτώβριο του 2004, η Αθήνα είχε 17 νέες αγωνιστικές εγκαταστάσεις και 2 μη αγωνιστικές, ενώ η περιφέρεια είχε 3 καινούργια στάδια. Στους παρακάτω πίνακες παρουσιάζονται περιληπτικά οι βασικές χρήσεις όλων των εγκαταστάσεων σύμφωνα με την υφιστάμενη κατάσταση και τον σχεδιασμό. Οι βασικές χρήσεις έχουν κατηγοριοποιηθεί στις τέσσερις ακόλουθες. Αθλητική, εμπορική, αναψυχής και εγκατάσταση άλλων φορέων. Η πέμπτη στήλη κάθε πίνακα αφορά σε περιπτώσεις κατά τις οποίες δεν έχει ακόμα καθοριστεί η μετα-ολυμπιακή χρήση, ενώ στην τελευταία στήλη παρουσιάζεται η υλοποίηση ή μη του σχεδιασμού. Αν θέλουμε να σχολιάσουμε λίγο την εικόνα που δίνουν αυτοί οι πίνακες, βλέπουμε ότι υπάρχει μια ετεροβαρής σχέση ανάμεσα στην αθλητική και την εμπορική αξιοποίηση. Έχουμε δώσει στην πράξη πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα στην εμπορική αξιοποίηση, ενώ κάτι τέτοιο δεν προβλεπόταν πριν από
5 τους Αγώνες και ειδικά εγώ νομίζω ότι σε δύο σημεία πρέπει να επικεντρώσουμε την κριτική μας. Το ένα είναι η ολιγωρία για την αξιοποίηση του παραλιακού μετώπου και του πάρκου στο Ελληνικό, στο οποίο θα αναφερθώ στη συνέχεια στην ομιλία μου. Και το άλλο είναι το έγκλημα, θα το χαρακτήριζα, που έχει γίνει με το κλειστό γυμναστήριο του Γαλατσίου, το οποίο ενώ αρχικά είχε αθλητική χρήση στη συνέχεια έχει δοθεί προς εκμετάλλευση για εμπορική χρήση, τη στιγμή που σε όλη τη βόρεια Αθήνα η μόνη ουσιαστικά κλειστή αθλητική εγκατάσταση είναι το ΟΑΚΑ που είναι άλλου επιπέδου εντελώς, για πανευρωπαϊκά ή παγκόσμια γεγονότα με περισσότερους από 15.000 θεατές. Δεν υπάρχει κανένα κλειστό γυμναστήριο μεσαίου μεγέθους για ερασιτεχνικό αθλητισμό. Στο Γαλάτσι είχε ήδη χρησιμοποιηθεί με επιτυχία και είναι κοντά σε περιοχές με πολύ μεγάλο πληθυσμό, όπως η Νέα Ιωνία, η Νέα Φιλαδέλφεια, το Γαλάτσι, τα Πατήσια. Το μοναδικό γήπεδο που υπάρχει για ερασιτεχνικό αθλητισμό σε όλη τη βόρεια Αθήνα είναι στη συγκεκριμένη περιοχή το Σπόρτινγκ και πιο πάνω το Μαρούσι. Ενώ διοργανώσαμε Ολυμπιακούς Αγώνες και κατασκευάσαμε πολλές αθλητικές εγκαταστάσεις, έχουμε μείνει στη συνέχεια ουσιαστικά χωρίς αθλητικές εγκαταστάσεις μεσαίου μεγέθους για ερασιτεχνικό αθλητισμό και δίνουμε βαρύτητα στο να κατασκευάσουμε εμπορικά κέντρα, ειδικά μάλιστα στην ευρύτερη περιοχή του Γαλατσίου που σε μικρότερη απόσταση από 2 χιλιόμετρα υπάρχει μία αγωνιστική εγκατάσταση, το IBC, το οποίο επίσης έγινε εμπορικό κέντρο. Εδώ νομίζω υπάρχει και ένα βαθύτερο θέμα που θα πρέπει να μας απασχολήσει. Εγώ θυμάμαι πριν από 20 χρόνια το να ασχολείται η νεολαία με τον αθλητισμό ήταν πάνω απ' όλα ευχαρίστηση. Αυτή τη στιγμή βλέπω μία τάση να θεωρείται ευχαρίστηση το shopping και οι βόλτες στα εμπορικά κέντρα και νομίζω ότι δεν πρέπει η επίσημη πολιτεία να δίνει αυτό το παράδειγμα και να στρέφει τη νεολαία προς τα εκεί. Το όραμά μας όταν διεκδικήσαμε και αναλάβαμε τους Αγώνες, σίγουρα δεν ήταν αυτό. Όπως φαίνεται ξεκάθαρα λοιπόν από τις χρήσεις, η Αθήνα απέκτησε μεν 17 νέες αγωνιστικές εγκαταστάσεις, αλλά στην παρούσα φάση μόνο 3 έχουν αθλητική δραστηριότητα. Το κλειστό γήπεδο του Ελληνικού που φιλοξενεί αγώνες μπάσκετ, η ναυτική μαρίνα του Φαλήρου για τη δημιουργία του Εθνικού Ναυταθλητικού Κέντρου υπό τη διοίκηση της Ελληνικής Ιστιοπλοϊκής Ομοσπονδίας και τέλος, το Ολυμπιακό κωπηλατοδρόμιο του Σχοινιά που προβλέπεται βέβαια στο μέλλον να γίνει διεθνές προπονητικό κέντρο για την Κωπηλατική Ομοσπονδία. Η πόλη της Αθήνας ομολογουμένως δεν μπορεί να υποστηρίξει πολλές αθλητικές εγκαταστάσεις χωρητικότητας ίσης με αυτή των Ολυμπιακών Αγώνων, αλλά από την άλλη μόνο μία κλειστή εγκατάσταση από τις 9 νέες με αθλητική χρήση δεν μπορεί να θεωρείται ικανοποιητική κληρονομιά για την πόλη. Η πόλη επομένως δεν απέκτησε νέες αθλητικές εγκαταστάσεις όπως θα περίμενε κανείς. Πολλές από τις αρχικά σχεδιασμένες ως προσωρινές εγκαταστάσεις για τους Ολυμπιακούς Αγώνες έγιναν μόνιμες και μετα- Ολυμπιακά απέκτησαν διαφορετικές χρήσεις. Ενόψει της υπογραφής του νομοσχεδίου για την αξιοποίηση των Ολυμπιακών ακινήτων είχαν καταγραφεί
6 μεταξύ άλλων τα παραπάνω ζητήματα, αλλά για μια ακόμα φορά οι απόψεις του ΤΕΕ δεν συμπεριλήφθηκαν στις τελικές αποφάσεις για τον σχεδιασμό. Αξίζει ίσως να ασχοληθούμε περισσότερο με το μέτωπο της παραλιακής ζώνης από το Φάληρο μέχρι το Ελληνικό και το μεγαλόπνοο σχέδιο της σύνδεσης της πόλης με τη θάλασσα. Πέντε χρόνια μετά τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων, οι κάτοικοι της πρωτεύουσας δεν έχουν αντιληφθεί ακόμα αυτή τη σύνδεση. Απ' όλες τις εγκαταστάσεις της παραλιακής ζώνης λειτουργεί μόνο το ένα κλειστό γήπεδο του Ελληνικού ως αθλητική εγκατάσταση και το κλειστό γυμναστήριο του Φαλήρου, αυτό που όλοι ξέρουμε ως Τάε-Κβο-Ντο, ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων. Οι κτιριακές εγκαταστάσεις μεταξύ του γηπέδου του beach volley και του τάε-κβο-ντο στην παραλία του Μοσχάτου είναι στο μεγαλύτερο μέρος τους αναξιοποίητες και ταυτόχρονα η ζώνη μεταξύ των εκβολών των δύο ποταμών, του Κηφισού και του Ιλισού, στην οποία προβλεπόταν να γίνει παράκτιο οικολογικό πάρκο είναι εγκαταλειμμένη και θυμίζει παλαιότερες εικόνες, πριν τη διεκδίκηση των Ολυμπιακών Αγώνων αφού έχει μετατραπεί σε χώρο εναπόθεσης απορριμμάτων. Ακόμα και στον χώρο του παλιού ιπποδρόμου, όπου χωροθετείται η νέα λυρική σκηνή και δημιουργείται νέο πάρκο, η ημερομηνία ολοκλήρωσης των έργων αρχικά είναι το 2015, δηλαδή 9 χρόνια μετά την ολοκλήρωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Και ταυτόχρονα, το μητροπολιτικό πάρκο στο Ελληνικό βρίσκεται ακόμα στα σχέδια. Ο πολυδιαφημισμένος σχεδιασμός για την ελεύθερη πρόσβαση των πεζών στο παραλιακό μέτωπο και την ενοποίησή του με το πάρκο του Ελληνικού, αποδείχθηκε στην πράξη μεγαλεπήβολος και ουτοπικός. Είναι γεγονός ότι το έργο του προγραμματισμού, της εκμετάλλευσης και της διαχείρισης της Ολυμπιακής κληρονομιάς δεν είναι εύκολο. Απαιτείται διάλογος και συνεργασία πολλών φορέων, πάνω απ' όλα όμως χρειάζεται ένας συνολικότερος σχεδιασμός με προοπτική για τις ανάγκες της πόλης και την ικανοποίηση αυτών. Η Βαρκελώνη, διοργανώτρια πόλη των Ολυμπιακών Αγώνων του 1992, βρίσκεται στην άλλη όχθη αυτού του προβληματισμού, όχι μόνο γιατί έχουν περάσει πολλά περισσότερα χρόνια από τους Αγώνες της, αλλά κυρίως γιατί η πόλη της Βαρκελώνης μόνο ως παράδειγμα προς μίμηση αναφερόταν σε ότι αφορά στη μετα-ολυμπιακή κληρονομιά και τα οφέλη στην πόλη. Εκεί, οι Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν μέρος ενός συνολικότερου στρατηγικού πλάνου για την ανάδειξη της πόλης και την είσοδό της στον παγκόσμιο τουριστικό και οικονομικό χάρτη, ως μία σημαντική πόλη της νότιας Ευρώπης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο μετα-ολυμπιακός σχεδιασμός είχε ξεκινήσει σχεδόν παράλληλα με τον Ολυμπιακό. Σήμερα, 17 χρόνια μετά τους Αγώνες της, ο επισκέπτης της πόλης μπορεί να περιπλανηθεί στις εγκαταστάσεις και τον περιβάλλοντα χώρο στον λόφο Μοντζουίκ, τον κεντρικό πόλο των αθλητικών εγκαταστάσεων, αντίστοιχο με το δικό μας ΟΑΚΑ, Ολυμπιακό Κέντρο Αθηνών. Και για να κάνουμε και τις συγκρίσεις, στην Αθήνα ακόμα δεν έχουμε δώσει αυτή τη δυνατότητα στους ξένους και τους Έλληνες επισκέπτες. Ενώ η αγορά και ο περιβάλλων χώρος του ΟΑΚΑ έχουν όλα τα χαρακτηριστικά για να αποτελέσουν σημαντικό τουριστικό πόλο έλξης, στην πραγματικότητα είναι χώροι εγκαταλειμμένοι, χωρίς καμία χρήση.
7 Στη Βαρκελώνη το μέτωπο της πόλης προς τη θάλασσα κυριολεκτικά άνοιξε και αντί για την παρατημένη πρώην βιομηχανική ζώνη, οι κάτοικοι της πόλης χαίρονται τη θάλασσα στην περιοχή της Ολυμπιακής μαρίνας, ακόμα και πιο βόρεια. Η εγρήγορση όλων των φορέων για την προετοιμασία και τη διεξαγωγή των Αγώνων δεν σταμάτησε αυτόματα μετά την υποστολή της Ολυμπιακής σημαίας την ημέρα της τελετής λήξης. Στην Αθήνα, ο αντίστοιχος συντονισμός των φορέων κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας προς τους Ολυμπιακούς Αγώνες θεωρώ ότι ήταν εντυπωσιακών επιδόσεων και θεωρείται ίσως η σημαντικότερη μετα-ολυμπιακή κληρονομιά. Δυστυχώς όμως και σε αυτό το σημείο πολύ γρήγορα επανήλθαμε στην προηγούμενη κατάσταση. Το ζητούμενο επομένως με την ανάληψη της διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων δεν είναι και δεν πρέπει να είναι μόνο η άρτια διεξαγωγή τους και η άψογη λειτουργία της πόλης κατά τη διάρκεια του δεκαπενθημέρου των Αγώνων. Είναι η αναγωγή αυτού του δεκαπενθημέρου σε στρατηγικό σχεδιασμό και υλοποίηση ενός συνολικού προγράμματος αναβάθμισης και προώθησης της διοργανώτριας πόλης και μόνο όταν οι Ολυμπιακές και μετα- Ολυμπιακές ανάγκες μιας πόλης φτάσουν στο ιδανικό σημείο υψηλής ταύτισης μπορούμε να μιλάμε για Ολυμπιακή κληρονομιά υψηλού βεληνεκούς. Ας φανταστούμε λοιπόν το σύνολο των Ολυμπιακών αναγκών μιας διοργανώτριας πόλης, όπως αυτές εκφράζονται από τις συμβατικές υποχρεώσεις προς τη ΔΟΕ και τις διεθνείς αθλητικές ομοσπονδίας, ως έναν κύκλο, τον κόκκινο και τις μετα-ολυμπιακές ανάγκες της πόλης σαν τον μπλε κύκλο. Μετά τη λήξη των Ολυμπιακών Αγώνων, τα δύο αυτά σύνολα συνυπάρχουν χωρικά, πολεοδομικά και χρονικά και η ταύτιση ή απόκλισή τους καθορίζει κατά πολύ το τελικό αποτέλεσμα για την κάθε πόλη. Έτσι, στην πρώτη περίπτωση όπου οι Ολυμπιακές απαιτήσεις λειτούργησαν προς όφελος των μετα-ολυμπιακών αναγκών, έχουμε την απόλυτη ταύτιση, όπως έγινε στην περίπτωση της Βαρκελώνης. Η πόλη υλοποίησε μέσω των Αγώνων τον στρατηγικό της σχεδιασμό και βγήκε κερδισμένη. Στη δεύτερη περίπτωση, οι Ολυμπιακές και οι μετα-ολυμπιακές ανάγκες δεν έχουν κανένα σημείο επαφής. Η πόλη, για λόγους που σχετίζονται με την έλλειψη σχεδιασμού ή την ολιγωρία ή την έλλειψη βούλησης, δεν κατάφερε να εξυπηρετήσει άλλα μεγαλύτερα σχέδια. Στην τρίτη περίπτωση, οι δύο κύκλοι έχουν ένα σημείο τομής, το οποίο συνηθίζουμε πλέον να αποκαλούμε "Ολυμπιακή κληρονομιά". Η Αθήνα βρίσκεται σε αυτή, την τρίτη κατηγορία, εφόσον υπήρξαν μακροπρόθεσμα οφέλη από τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων σε διαφορετικά επίπεδα. Το πρόβλημα όμως με τη μετα-ολυμπιακή χρήση των εγκαταστάσεων είναι ότι η Αθήνα πρέπει να αξιοποιήσει και να συντηρήσει και εκείνες τις εγκαταστάσεις που σε αυτή τη φάση δεν φαίνονται να εντάσσονται σε κάποιον συνολικό στρατηγικό σχεδιασμό αναβάθμισης της πόλης. Οι Ολυμπιακές εγκαταστάσεις δεν είναι μόνο προϊόν εμπορικής εκμετάλλευσης, αλλά πρέπει να έχουν ανταποδοτικά, κοινωνικά οφέλη. Ο ρόλος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής προς την κατεύθυνση της εξασφάλισης της Ολυμπιακής κληρονομιάς είναι καθοριστικός. Στην περίπτωση της Αθήνας πάντως, δεν φάνηκε να αποτελεί σημαντική προτεραιότητα για τις επιτροπές συντονισμού που επισκέπτονταν σε πολύ τακτά χρονικά διαστήματα την πόλη μας.
8 Οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι ένα πολύ ισχυρό προϊόν μάρκετινγκ της παγκόσμιας αγοράς και ένα πολυδιάστατο γεγονός με τεράστια επίδραση και δυστυχώς οι ισχυροί της ΔΟΕ ασχολούνται πολύ περισσότερο με τη διεξαγωγή του κάθε 4 χρόνια, παρά με τη βιωσιμότητα τελικά του συνολικού προϊόντος. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες έχουν πάρει τα τελευταία χρόνια γιγαντιαίες διαστάσεις. Με τους ρυθμούς ανάπτυξής τους και με πολύ πρόχειρους υπολογισμούς, προκύπτει ότι οι πόλεις που θα έχουν τη δυνατότητα να τους φιλοξενήσουν από οικονομική και πολεοδομική άποψη είναι λίγες, ειδικά αν λάβουμε υπόψη τον περιορισμό να μην έχουν διοργανωθεί Ολυμπιακοί Αγώνες από την ίδια πόλη στο άμεσο παρελθόν. Είναι θέμα χρόνου να συνειδητοποιήσει και η ΔΟΕ ότι ο αριθμός των πόλεων που μπορούν να διεκδικήσουν την υποψηφιότητα της διοργάνωσής τους λιγοστεύει επικίνδυνα. Το προϊόν θα πρέπει να γίνει ξανά ελκυστικό στις πιθανές υποψήφιες πόλεις, για να εξασφαλιστεί έτσι η βιωσιμότητα των Αγώνων. Πολλές προτάσεις έχουν εκφραστεί προς αυτή την κατεύθυνση, μεταξύ των οποίων η μείωση των αθλημάτων, η μείωση του αριθμού των συμμετεχόντων αθλητών, η χρήση περισσότερων προσωρινών αντί για μόνιμων εγκαταστάσεων. Παρόλο που δεν είναι υπόθεση αυτού του διημέρου η επίλυση αυτού του ζητήματος, θεωρώ ότι η εξασφάλιση της Ολυμπιακής κληρονομιάς αποτελεί ένα κομμάτι της λύσης. Η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή θα πρέπει να σταθεί δίπλα σε κάθε διοργανώτρια πόλη ως αξιόπιστος σύμβουλος και όχι ως απαιτητικός πελάτης. Είναι αναγκαίο να μεταλαμπαδεύει την εμπειρία και την τεχνογνωσία, όχι μόνο σε ό,τι αφορά στη διεξαγωγή των Αγώνων, αλλά και στη μετα- Ολυμπιακή αναβάθμιση και την υλοποίηση ενός στρατηγικού σχεδίου ανάπτυξης. Συνοψίζοντας, θα ήθελα να παρουσιάσω τα τρία βασικά σημείασυμπεράσματα που νομίζω ότι χαίρουν της αποδοχής όλων μας. Πρώτον, η συμβολή του τεχνικού κόσμου της χώρας για την πραγματοποίηση των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας ήταν τεράστια και του αξίζουν συγχαρητήρια. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες της Αθήνας δεν θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν χωρίς όλα τα έργα που αναφέραμε προηγουμένως και τα Ολυμπιακά έργα δεν θα μπορούσαν να υλοποιηθούν χωρίς την ουσιαστική συμμετοχή των Ελλήνων μηχανικών. Δεύτερον, η μετα-ολυμπιακή αξιοποίηση των εγκαταστάσεων και έργων δεν πληρεί αυτή τη στιγμή τις προϋποθέσεις για να χαρακτηριστεί ως αξιόλογη κληρονομιά για την πόλη. Ο αρχικός σχεδιασμός για τη μετα-ολυμπιακή χρήση δεν λήφθηκε καθόλου υπόψη και η τωρινή υλοποίηση κινείται προς εντελώς διαφορετική και λανθασμένη κατεύθυνση και πιστεύω πως για να μην χάσουμε ολοκληρωτικά το στοίχημα της Ολυμπιακής κληρονομιάς, έστω και τώρα επιβάλλεται να εξασφαλίσουμε στην πόλη, 5 χρόνια μετά τους Αγώνες, αυτό που είχαμε υποσχεθεί πριν από αυτούς, τουλάχιστον σε σχέση με το παραλιακό μέτωπο και το πάρκο του Ελληνικού. Και τέλος, οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι ένα προϊόν με απειλούμενο χρόνο ζωής. Για την εξασφάλιση της βιωσιμότητάς τους θα πρέπει η ΔΟΕ να λάβει σημαντικές αποφάσεις και να είναι αρωγός κάθε διοργανώτριας πόλης στην προσπάθεια να υπάρχουν απτά και πολλαπλά οφέλη μετά την ολοκλήρωση των Αγώνων.
9 Για μία ακόμη φορά θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας σήμερα εδώ. Να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τους ξένους προσκεκλημένους μας και να ευχαριστήσω και τρεις συναδέλφους, αρχιτέκτονες μηχανικούς που συμμετείχαν σε όλη την προσπάθεια των Ολυμπιακών Αγώνων, αλλά με βοήθησαν και στη σημερινή εισήγηση. Τον Αριστείδη Ρωμανό, τον Νίκο Φιντικάκη και πάνω απ' όλα τη Τζούλη Βελισσαράτου, με την οποία είχα τη χαρά ύστερα από χρόνια να ξανασυνεργαστώ. Ευχαριστώ πολύ.