Τα Οκτωβριανά Του Βαλάντη Αθανασίου, ιστορικού

Τα Οκτωβριανά Του Βαλάντη Αθανασίου, ιστορικού Διαδήλωση στη Λεμεσό την δεκαετία του 30 υπέρ της Ένωσης. (Γεννάδειος Βιβλιοθήκη) Τα Οκτωβριανά ήταν η αυθόρμητη εξέγερση των Ελλήνων της Κύπρου κατά της Αγγλοκρατίας που εκράγηκε στις 18 Οκτωβρίου 1931. Κύριο αίτιό της ήταν η αντίδραση των Ελληνοκύπριων στην αυθαιρεσία της Βρετανικής αποικιοκρατικής κυβέρνησης, και η έκφραση αυτής της αντίδρασης στο πάγιο αίτημα της Ένωσης του νησιού με την Ελλάδα. Φυσικό αποτέλεσμα αυτής της ανοργάνωτης ενέργειας ήταν η αποτυχία της και η επιβολή στυγνής δικτατορικής διακυβέρνησης από τους Βρετανούς, που ονομάστηκε συμβατικά «Παλμεροκρατία», από τον Sir Herbert Richmond Palmer, κυβερνήτη της Κύπρου το διάστημα 1933-1939. Η Κύπρος ως Βρετανικό προτεκτοράτο Όταν οι Βρετανοί ήρθαν στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1878, σύμφωνα με τους όρους της μυστικής Συνθήκης της Κωνσταντινούπολης (4 Ιουνίου 1878) βρήκαν το νησί σε άθλια κατάσταση εξαιτίας της οθωμανικής κακοδιοίκησης. Οι Ελληνοκύπριοι υποδέχτηκαν τους Βρετανούς με ενθουσιασμό επειδή είχαν την ελπίδα πως σε πρώτο στάδιο θα βελτιωνόταν το βιοτικό τους επίπεδο και σε δεύτερο πως οι Βρετανοί θα παραχωρούσαν το νησί στην Ελλάδα, όπως έπραξαν το 1862 με τα Επτάνησα. Γρήγορα οι ελπίδες θα διαψευστούν. Οι Βρετανοί επέβαλαν βαρείς φόρους για να πληρώσουν το ενοίκιο που είχαν συμφωνήσει με τον σουλτάνο για τη μετάβαση της Κύπρου («φόρος υποτέλειας»). 1

Ιερείς ευλογούν τη βρετανική σημαία στο Μετόχι του Κύκκου, παρουσία του πρώτου Ύπατου Αρμοστή σερ Garnet Wolseley (χαρακτικό που δημοσιεύτηκε στο The Illustrated London News, 1878). Από την πρώτη στιγμή που πάτησαν την Κύπρο οι Βρετανοί εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο την τουρκοκυπριακή μειοψηφία, το 1/5 του πληθυσμού του νησιού, εφαρμόζοντας την πολιτική του «διαίρει και βασίλευε». Δημιούργησαν δύο σώματα που θα διοικούσαν την Κύπρο, το Εκτελεστικό, που το αποτελούσαν μόνο Βρετανοί και προέδρευε ο Ύπατος Αρμοστής της Κύπρου, και το Νομοθετικό, το οποίο ήταν από μόνο του διαιώνιση της δυσαρέσκειας. Αποτελείτο αρχικά από 8 μέλη, 4 Άγγλους και 4 Κύπριους, που διορίζονταν από την βασίλισσα Βικτώρια. Πρόεδρος ήταν και εδώ ο κυβερνήτης, που ασκούσε και την εκτελεστική εξουσία. Μπροστά σ αυτήν την παρωδία οι Κύπριοι αντέδρασαν και ζήτησαν ένα ομαλό κοινοβουλευτικό σύστημα. 2

Η ύψωση της Βρετανικής σημαίας στη Λευκωσία, στις 12 Ιουλίου 1878 (χαρακτικό που δημοσιεύτηκε στο The Illustrated London News, 1878). Οι Βρετανοί το 1882 εφάρμοσαν «Σύνταγμα», που αύξησε τα μέλη του Νομοθετικού σε δεκαοκτώ: έξι Βρετανούς, εννιά Ελληνοκύπριους και τρεις Τουρκοκύπριους. Οι Τουρκοκύπριοι διαμαρτυρήθηκαν για την αναλογία αυτή αλλά γρήγορα οι φόβοι τους διαψεύστηκαν. Όταν οι Βρετανοί ήθελαν να σπάσουν ένα ελληνικό αίτημα, χρησιμοποιούσαν ως αντιπολιτευτική τάση τους 3 Τουρκοκύπριους βουλευτές για να εξουδετερώσουν την κίνηση, και επειδή ο κυβερνήτης σε περίπτωση ισοψηφίας είχε «νικώσα ψήφο», οι Βρετανοί έβγαιναν κερδισμένοι. Το γενικό κλίμα δυσαρέσκειας είχε ως συνέπεια να εντατικοποιηθεί το αίτημα για την Ένωση. Η σχετική βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, πάντα σε σύγκριση με την Τουρκοκρατία, το άνοιγμα σχολείων, τυπογραφείων και η κατασκευή έργων υποδομής, δημιούργησε για πρώτη φορά μια κοινή γνώμη που μπορούσε από τις εφημερίδες και τους πρώτους πολιτιστικούς συλλόγους να εκφράζει την άποψή της. Οι απαντήσεις των Βρετανών στα αιτήματα των Ελλήνων της Κύπρου για την Ένωση ήταν διπλωματικές και συνοψίζονταν στο επιχείρημα πως η Κύπρος άνηκε στους Οθωμανούς και οι Βρετανοί απλά διοικούσαν το νησί. Το 1914, με την είσοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στον Α Παγκόσμιο πόλεμο υπέρ των Γερμανών, η Βρετανία θεώρησε άκυρη τη συνθήκη της Κωνσταντινούπολης και προσάρτησε επίσημα την Κύπρο (5/11/1914). Ένα χρόνο αργότερα την προσέφερε στην Ελλάδα ως αντάλλαγμα 3

για να μπει στον πόλεμο με την Αντάντ, αλλά η κυβέρνηση Ζαΐμη, καθοδηγούμενη από τον φιλογερμανό βασιλιά Κωνσταντίνο αρνήθηκε την πρόταση, επειδή ο Κωνσταντίνος πίστευε στη γερμανική νίκη. Αυτή η άρνηση προκάλεσε μεγάλο κύμα απογοήτευσης στην Κύπρο. Το 1923, με την Συνθήκη της Λοζάνης, στο άρθρο 20 η Τουρκία αναγνωρίζει την προσάρτηση της Κύπρου στη Βρετανία και στο άρθρο 21, οι Τούρκοι οι οποίοι ήταν εγκατεστημένοι στο νησί από το 1914 και επιθυμούσαν να παραμείνουν, θα έπρεπε να αποβάλουν την Τουρκική ιθαγένεια και να αποκτήσουν την Βρετανική. Σε αντίθετη περίπτωση όσοι Τούρκοι επιθυμούσαν να διατηρήσουν την Τουρκική ιθαγένεια, θα έπρεπε να εγκαταλείψουν την Κύπρο εντός 12 μηνών. Στις 10 Μαρτίου 1925 η Κύπρος ανακηρύχθηκε αποικία του Βρετανικού Στέμματος. Η βρετανική στάση οφειλόταν στον αναβαθμισμένο ρόλο που προσέδιδε στην Κύπρο το Αγγλικό Επιτελείο Στρατού, ως σημαντικής ναυτικής και αεροπορικής βάσης για τον έλεγχο των πετρελαίων στην περιοχή της Εγγύς και Μέσης Ανατολής. Το προοίμιο της εξέγερσης Όσο η Κύπρος ήταν βρετανικό προτεκτοράτο η αποικιοκρατική κυβέρνηση έλεγχε τις δύο κοινότητες τάζοντας υποσχέσεις στους Ελληνοκύπριους πως στο μέλλον, και αν το επέτρεπαν οι συνθήκες, θα εξέταζε το αίτημά τους για Ένωση, και στους μουσουλμάνους καλλιεργούσε τον φόβο της πιθανής Ένωσης. Έτσι, ισχυριζόμενη πως κρατούσε τις ισορροπίες και δεν επέτρεπε στους Έλληνες της Κύπρου να υπερισχύσουν απόλυτα υπέρ των μουσουλμάνων, κέρδιζε τις ψήφους στο νομοθετικό σώμα. Το σύστημα αυτό λειτουργούσε όσο έπρεπε να κρατηθούν οι προφάσεις πως πραγματικός κυρίαρχος του νησιού ήταν οι Οθωμανοί. Όταν, όμως, η Κύπρος έγινε και επίσημα αποικία, το σύνταγμα του 1882 δεν είχε λόγο ύπαρξης για τους Βρετανούς. Οι αποικιοκράτες ήθελαν να κυβερνήσουν το νησί χωρίς κανένα εμπόδιο και με το πρόγραμμα που είχαν υπ όψη. Στο νομοθετικό σώμα άρχισαν να ψηφίζονται περισσότεροι νόμοι σε σχέση με το παρελθόν, οι οποίοι ενίσχυαν την συγκεντρωτική κυβέρνηση. Παράλληλα αυξήθηκαν οι δημόσιοι υπάλληλοι και το κόστος τους κάλυπτε το 58% του κυπριακού προϋπολογισμού. Την ίδια στιγμή διατηρήθηκε και το δικαίωμα του Κυβερνήτη να επιβάλλει έκτακτους φόρους και δασμούς. Αυτό που απασχολούσε περισσότερο τους Βρετανούς είναι πως στα μέσα της δεκαετίας του 20 τα κοινά προβλήματα της καθημερινότητας είχαν αμβλύνει τις διαφορές των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων βουλευτών, παρά την κοινή άνοδο του εθνικισμού στις δύο κοινότητες. Έτσι άρχισε να εμφανίζεται το φαινόμενο της υπερψήφισης νομοσχεδίων που κατέθεταν οι Ελληνοκύπριοι βουλευτές, είτε λόγω απουσιών των άλλων μελών, είτε λόγω 4

υπερψήφισης τους και από Τουρκοκύπριους βουλευτές. Η απόρριψη του προϋπολογισμού του 1927 εξαιτίας της σύμπλευσης του Τουρκοκύπριου βουλευτή Μουνίρ με τους Ελληνοκύπριους θορύβησε τους αποικιοκράτες. Αν συνέβαινε αυτό συχνά οι Βρετανοί δεν θα μπορούσαν να κυβερνήσουν την Κύπρο. Άρχισαν να γίνονται σκέψεις είτε για αύξηση των μελών του νομοθετικού σώματος, ώστε οι Ελληνοκύπριοι βουλευτές να αντιπροσωπεύονται με πληθυσμιακή αναλογία, είτε για κατάργηση των εκλογών και σχηματισμό του νομοθετικού μέσω διορισμών. Και οι δύο απόψεις (η πρώτη του Βρετανού αξιωματούχου του υπουργείου Αποικιών R. Dewe και η δεύτερη του Κυβερνήτη της Κύπρου Ρόναλντ Στορς) είχαν στόχο να προσελκύσουν τους πιο συνεργάσιμους Ελληνοκύπριους ώστε να δημιουργήσουν ένα νομιμόφρων νομοθετικό σώμα στο οποίο οι αποφάσεις της αποικιοκρατικής κυβέρνησης θα λαμβάνονται με απλή πλειοψηφία, χωρίς τον διαχωρισμό των ψήφων σε κοινότητες. Το 1929 ανέβηκε στη Βρετανία η κυβέρνηση του Εργατικού Κόμματος με πρωθυπουργό τον διάσημο φιλειρηνιστή Ράμσι Μακ Ντόναλντ, ο οποίος παλαιότερα, ενώ βρισκόταν στην αντιπολίτευση, είχε εκφραστεί υπέρ της αυτοδιάθεσης των Κυπρίων. Τον Σεπτέμβριο του 1929 αντιπροσωπεία αποτελούμενη από τον Μητροπολίτη Κιτίου Νικόδημο Μυλωνά και βουλευτές ταξίδεψαν στο Λονδίνο για να επιδώσουν αίτημα για την Ένωση με σχετικό υπόμνημα στον Άγγλο Αρχιεπίσκοπο με την παράκληση να τους βοηθήσει. Τότε υπουργός αποικιών της εργατικής κυβέρνησης ήταν ο σοσιαλιστής Σίντνεϊ Γουέμπ, δεδηλωμένος θαυμαστής της Σοβιετικής Ένωσης. Ο Γουέμπ έδωσε την «υπόσχεση για άμεση συμπαράσταση σε αναπτυξιακά και οικονομικά προβλήματα αλλά για το πολιτικόν μέλλον της Κύπρου αναφερόταν ότι το Ενωτικό ζήτημα είχε κλείσει οριστικά και ότι δεν έχει έλθει η εποχή για παροχή συνταγματικού τινός πειράματος αυτοκυβέρνησης» 1. Έστω και με αυτόν τον οδυνηρό τρόπο οι Κύπριοι συνειδητοποίησαν ότι οι Βρετανοί, ανεξαρτήτως κυβέρνησης και ιδεολογικού προσανατολισμού, είχαν σταθερή αποικιοκρατική και εξωτερική πολιτική, η οποία δεν θα άλλαζε εξαιτίας οποιουδήποτε συναισθηματισμού. Αυτή η πράξη διέλυσε και τις τελευταίες αυταπάτες που είχαν οι Ελληνοκύπριοι. Οι σπίθες που άναψαν το φυτίλι Ο σερ Ρόναλντ Στορς ήταν κυβερνήτης της Κύπρου από το 1926. Ο Στορς ήταν δραστήριος κυβερνήτης και του πιστώνεται πως εκείνος έκανε τις περισσότερες ενέργειες για την άνοδο της κυπριακής οικονομίας. Βελτίωσε το λιμάνι της Αμμοχώστου, κατασκεύασε το πρώτο αεροδρόμιο, εξασφάλισε δάνειο 600.000 λιρών το οποίο διατέθηκε εξ ολοκλήρου στην κατασκευή έργων 1 Παπαπολυβίου Π., Ιστορία της Κύπρου στα χρόνια της Αγγλοκρατίας 1878 1960, Λευκωσία 2006, σ. 30). 5

υποδομής. Έργα του ήταν η ίδρυση του Γεωργικού Κολλεγίου Μόρφου, της Σχολής Τυφλών και του Εμπορικού Επιμελητηρίου. Την 1/1/1928 καταργήθηκε ο επαχθέστατος «φόρος υποτέλειας». Παράλληλα με το έργο του, όμως, ο Στορς είναι ο πρώτος κυβερνήτης που εφαρμόζει την πολιτική της συγκεντροποίησης των εξουσιών και την ροπή της διακυβέρνησης σε ένα αυταρχισμό που μέχρι τότε η βρετανική Κύπρος δεν είχε ζήσει. Χαρακτηριστικό δείγμα ήταν η εφαρμογή, χωρίς συζήτηση στο Νομοθετικό, του νέου ποινικού κώδικα, ο οποίος περιείχε πλήθος αναχρονιστικών διατάξεων, όπως την επιβολή της ποινής της μαστίγωσης. Η δεκαετία του 20 είναι μια περίοδος εθνικής απογοήτευσης, εξαιτίας της επίσημης προσάρτησης της Κύπρου στο Βρετανικό στέμμα. Προτεραιότητα είχαν τα καθημερινά προβλήματα, η οικονομία και η άσκηση της βρετανικής εξουσίας. Όσο δεν λύνονταν αυτά, η υποβόσκουσα δυσαρέσκεια αυξανόταν και το αίτημα της Ένωσης γινόταν έκφραση αυτής της δυσαρέσκειας. Ο σοβαρότερος λόγος της διαμάχης των Ελληνοκύπριων με τη βρετανική διοίκηση ήταν το εκπαιδευτικό. Οι Βρετανοί για να χρηματοδοτήσουν την στοιχειώδη εκπαίδευση ήθελαν να διορίζουν εκείνοι τους δασκάλους για να την ελέγχουν. Αυτό ήταν κόκκινο πανί για την Ελληνοκυπριακή κοινότητα, η οποία κατηγορούσε τους αποικιοκράτες πως ήθελαν ν αφελληνίσουν την εκπαίδευση και να κατασκευάσουν μια τεχνητή κυπριακή εθνική συνείδηση, η οποία θα δημιουργούσε πιστούς Βρετανούς υπηκόους. Μετά από μια δεκαετία έντονων συζητήσεων, ο Περί Εκπαιδεύσεως Νόμος πέρασε το 1929, και μάλιστα με 3 ελληνοκύπριους βουλευτές να ψηφίζουν υπέρ. Ο νόμος προέβλεπε πως η κυβέρνηση είχε στα χέρια της τους διορισμούς, τις προαγωγές και τις απολύσεις των δασκάλων. Ο Στορς στα απομνημονεύματά του ισχυριζόταν πως προσπαθούσε να προστατεύσει την εκπαίδευση: «Δεν προσπαθούσα να μειώσει την διδαχή της ελληνικής γλώσσας και των κλασικών παραδόσεων. Όμως η μέθοδος του διορισμού, της μετάθεσης και της απόλυσης των δασκάλων, ανδρών και γυναικών, από τα ελληνικά μέλη του (Εκπαιδευτικού) Συμβουλίου επιδεχόταν σοβαρές αντιρρήσεις. Οι πολιτικοί ασκούσαν πολύ συχνά τις εξουσίες τους προς επίτευξη πολιτικών ή προσωπικών στόχων. Ο δάσκαλος εφ όσον εξαρτάτο από τους πολιτικούς για την ανέλιξή του, ήταν υποχρεωμένος να εξυπηρετεί τους πολιτικούς στόχους των κυρίων του» 2. Στις 26 Ιανουαρίου 1930 ιδρύθηκε μετά από παγκύπρια συνέλευση στην Αρχιεπισκοπή η ΕΟΚ (Εθνική Οργάνωσις Κύπρου). Επικεφαλής ήταν ο μέχρι τότε μετριοπαθής Αρχιεπίσκοπος 2 Orientations, 1937, p. 587) 6

Κύριλλος Γ και στην ανώτατη 37μελή ηγεσία ήταν οι κορυφαίοι παράγοντες της ελληνοκυπριακής κοινότητας, επίσκοποι, ηγούμενοι μοναστηριών, βουλευτές κ.α. Στόχος της ήταν ο συντονισμός των αγώνων για την Ένωση. Στις βουλευτικές εκλογές του Οκτωβρίου του 1930 η ΕΟΚ στήριξε τους υποψήφιους που κατέβαιναν με το σύνθημα «Ένωσις και μόνον Ένωσις», οι οποίοι κατέλαβαν όλα τα έδρανα. Το νέο βουλευτικό σώμα ενέτεινε στην αντίδραση κατά της φάρσας του Νομοθετικού σώματος, το οποίο εξουδετέρωνε σχεδόν πάντα την ελληνική πλειοψηφία. Μέχρι το 1931 η διεθνής οικονομική ύφεση είχε χτυπήσει και την Κύπρο. Οι εξαγωγές μειώθηκαν κατά 25%. Τα μεταλλεία αμιάντου υπολειτουργούσαν, αφήνοντας πολλούς άνεργους. Τα συνεργατικά πιστωτικά ιδρύματα είχαν τελματωθεί, εξαιτίας των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Ο φόρος της δεκάτης επί των εξαγωγών παρά την λαϊκή κατακραυγή διατηρείτο, ενώ είχαν μπει σημαντικοί δασμοί στα εισαγόμενα προϊόντα. Μοιραία ο προϋπολογισμός του 1931 κατατέθηκε ελλειμματικός. Το έλλειμα επρόκειτο να καλυφθεί από τα αποθέματα που υπήρχαν σε περιπτώσεις θεομηνίας, σε περίοδο μάλιστα παρατεταμένης ανομβρίας. Οι Έλληνες βουλευτές απαίτησαν όπως εκείνα τα χρήματα να χρησιμοποιηθούν για τον σκοπό που ήταν ορισμένα. Όπως ήταν αναμενόμενο ο προϋπολογισμός εγκρίθηκε με τις αγγλικές και τις τουρκικές ψήφους. Η λαϊκή κατακραυγή που ακολούθησε ήταν τόσο μεγάλη που η αποικιοκρατική κυβέρνηση κατάθεσε νομοσχέδιο αύξησης των τελωνειακών δασμών με το επιχείρημα πως θα προστάτευε την εγχώρια παραγωγή. Η αντιπρόταση των Ελληνοκύπριων ήταν να γίνει αναδιοργάνωση του δημόσιου μηχανισμού, μέσω περικοπών στους υψηλόμισθους (μια και είχαν πέσει οι τιμές εξαιτίας της κρίσης) και κατάργησης θέσεων που δεν είχαν χρησιμότητα, μέσω απολύσεων. Η συζήτηση για το σχέδιο διατάγματος ήταν προγραμματισμένη στις 28 Απριλίου 1931. Πλην ενός απόντος οι Ελληνοκύπριοι βουλευτές καταψήφισαν το σχέδιο. Από τους 3 Τουρκοκύπριους βουλευτές ο ένας απουσίαζε. Ο κεμαλικός βουλευτής Νετζατή μπέης τάχθηκε εναντίον του σχεδίου με αποτέλεσμα και οι δύο βουλευτές να ψηφίσουν αποχή. Έτσι με μόνες ψήφους υπέρ τις 3 βρετανικές το σχέδιο απορρίφθηκε. Ο Στορς έγινε έξαλλος που δεν τον υποστήριξαν οι μουσουλμάνοι. Μετέβηκε αμέσως στο Λονδίνο για λήψη οδηγιών και με την επιστροφή του κατάσχεσε εκδικητικά το δημοσιονομικό περίσσευμα του νησιού (20.000 λίρες), που ήταν κατατεθειμένο σε βρετανική τράπεζα και κοινοποίησε βασιλικό διάταγμα με το οποίο επέβαλε το νομοσχέδιο πραξικοπηματικά, αγνοώντας την ψήφο του Νομοθετικού. Αυτή ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. 7

Η έκρηξη τα γεγονότα Στις 3 Οκτωβρίου συνήλθε μυστικά το συμβούλιο της ΕΟΚ. Δεν ξέρουμε τι έγινε σ εκείνη την συνεδρία, αλλά οι πολλές παραιτήσεις που ακολούθησαν την επόμενη μέρα δείχνουν πως η διχογνωμία ήταν πολύ μεγάλη, και το πιο πιθανό είναι να αφορούσε την παραίτηση ή μη των βουλευτών, αφού το Νομοθετικό Σώμα είχε εξευτελιστεί πλήρως. Αν και εκφράστηκε από κάποιους Τουρκοκυπριακούς κύκλους η άποψη πως έπρεπε να παραιτηθούν όλοι οι βουλευτές, οι Ελληνοκύπριοι που ήταν ήδη διχασμένοι μεταξύ τους δεν προχώρησαν σε κοινή συνεννόηση. Στις 17 Οκτωβρίου οι βουλευτές απέρριψαν την πρόταση του κυβερνήτη να συζητήσουν εκ νέου το θέμα ως προσχηματική. Όμως ακόμα δεν υπήρχε κοινή θέση ανάμεσα στους Ελληνοκύπριους. Την επόμενη μέρα (18 Οκτωβρίου 1931) ο βουλευτής Λευκάρων και Μητροπολίτης Κιτίου Νικόδημος Μυλωνάς αιφνιδίασε τους πάντες με την παραίτησή του από το βουλευτικό αξίωμα και την κυκλοφορία διαγγέλματός του προς τον κυπριακό λαό, τον οποίο καλούσε σε ανυπακοή στις βρετανικές αρχές. Μέχρι την προηγούμενη μέρα ο Μητροπολίτης Κιτίου τασσόταν υπέρ της μη παραίτησης και μέχρι σήμερα κανείς δεν ξέρει τι τον έκανε να αλλάξει στάση. Δύο είναι οι πιθανότερες αιτίες: Η πρόθεσή του να διαδεχθεί στον αρχιεπισκοπικό θρόνο τον γηραιό Κύριλλο Γ και η επιρροή που του ασκούσε ο πρόξενος της Ελλάδας Αλέξης Κύρου, ο οποίος είχε κυπριακή καταγωγή και υποδαύλιζε τους πόθους για Ένωση, παρά την κάθετα αντίθετη πολιτική της κυβέρνησης Βενιζέλου. 8

Η προκήρυξη του Νικόδημου Μυλωνά, με ημερομηνία 17 Οκτωβρίου 1931 (πηγή: Ιστορία των Ελλήνων, Εκδόσεις Δομή, τόμος ΙΕ ). Μαζί του παραιτήθηκαν ο βουλευτής Λεμεσού Νικόλαος Λανίτης, ο βουλευτής Κοιλανίου Φειδίας Κυριακίδης και ο βουλευτής Λάρνακας Γεώργιος Αραδιπιώτης. Οι υπόλοιποι 8 Ελληνοκύπριοι βουλευτές εξέδωσαν ανακοίνωση στην οποία καταδίκασαν ως βεβιασμένη την ενέργεια του Μυλωνά, η οποία θα αποδυνάμωνε τον κοινό αγώνα. Στις 20 Οκτωβρίου ο Νικόδημος Μυλωνάς μίλησε σε συλλαλητήριο στην Λεμεσό (3.000, όταν στην απογραφή του 1946 η πόλη είχε πληθυσμό 22.000), στο οποίο κήρυξε την Ένωση με την Ελλάδα: «Εν ονόματι του Θεού και λαού κηρύττω την ένωσιν μετά της μητρός Ελλάδος και την ανυπακοήν και ανυποταξίαν εις τους άνομους νόμους του ανηθίκου, φαύλου, και επονειδίστου καθεστώτος, όπερ καλείται Αγγλικόν καθεστώς.». 9