MEMO/05/29 Βρυξέλλες, 28 Ιανουάριος 2005 Ερωτήσεις και απαντήσεις σχετικά µε τις ΜΣΕ στα αιγοειδή Τι είναι οι µεταδοτικές σπογγώδεις εγκεφαλοπάθειες (ΜΣΕ) Οι ΜΣΕ είναι µια οικογένεια νόσων που προσβάλλουν τον άνθρωπο και τα ζώα µε χαρακτηριστικό σύµπτωµα την εκφύλιση του εγκεφαλικού ιστού ο οποίος εµφανίζει µια σπογγώδη υφή. Στην οικογένεια αυτής της νόσου περιλαµβάνονται η νόσος Creutzfeldt Jakob (CJD) που προσβάλλει ανθρώπους, η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών (ΣΕΒ) τα βοοειδή και η τροµώδης νόσος τα αιγοπρόβατα. Ενώ η ΣΕΒ έχει εντοπιστεί µόνον πρόσφατα, η τροµώδης νόσος είναι γνωστή επί αιώνες και µε βάση τα διαθέσιµα στοιχεία δεν θεωρείται ότι µπορεί να µεταδοθεί στους ανθρώπους ή να αποτελέσει κίνδυνο για τον άνθρωπο. Ωστόσο, ως προφυλακτικό µέτρο, για την πρόληψη της διάδοσης και µετάδοσης της ΣΕΒ η νοµοθεσία της ΕΕ εφαρµόζεται επίσης και στα αιγοπρόβατα. Είναι αλήθεια ότι ανακαλύφθηκε ΣΕΒ σε αίγα Μέχρι τώρα, δεν υπήρχαν ενδείξεις για την ύπαρξη ΣΕΒ στους πληθυσµούς αιγοπροβάτων της ΕΕ κάτω από φυσικές συνθήκες όµως, τον Οκτώβριο του 2004, γάλλοι ερευνητές ανακάλυψαν σε µία αίγα έναν τύπο ΜΣΕ που δεν µπορούσε να διακριθεί από την ΣΕΒ (βλέπε ανακοινωθέν τύπου IP/04/1324 της 28ης Οκτωβρίου 2004). Μια επιστηµονική οµάδα εµπειρογνωµόνων στο Κοινοτικό Εργαστήριο Αναφοράς (ΚΕΑ) αξιολόγησε τώρα τα πορίσµατα της έρευνας και τα κοινοποίησε στην Επιτροπή, επιβεβαιώνοντας την παρουσία της ΣΕΒ στην αίγα. (βλέπε επίσης ανακοινωθέν τύπου IP/05/105). Η εν λόγω αίγα σφάχτηκε στη Γαλλία τον Οκτώβριο του 2002 αλλά τα αποτελέσµατα διατίθενται τώρα µόνον, επειδή έπρεπε να πραγµατοποιηθούν εκτενείς δοκιµές, συµπεριλαµβανόµενης και της βιολογικής δοκιµής σε ποντίκια, η ολοκλήρωση της οποίας διαρκεί δύο έτη. Το περιστατικό αυτό δεν αποτελεί κίνδυνο για τη δηµόσια υγεία, εφόσον η εν λόγω αίγα και ολόκληρο το ποίµνιο διατέθηκαν ως επικίνδυνα απόβλητα και δεν εισήλθαν στην αλυσίδα τροφίµων ή ζωοτροφών. Η περίπτωση αυτή εντοπίστηκε στο πλαίσιο του προγράµµατος παρακολούθησης που πραγµατοποιείται σε ολόκληρη την ΕΕ µε σκοπό την ανίχνευση ύποπτων στελεχών ΜΣΕ σε αιγοπρόβατα. Ποια µέτρα ασφαλείας υπάρχουν ήδη Πέρα από τα εκτεταµένα προγράµµατα επιτήρησης και παρακολούθησης, εφαρµόζονται και άλλα µέτρα ασφαλείας για όλα τα εκτρεφόµενα µηρυκαστικά (δηλ. βοοειδή και αιγοπρόβατα), προκειµένου να εξασφαλιστεί η µέγιστη προστασία της δηµόσιας υγείας. Έχουν ληφθεί αυστηρά και εκτεταµένα νοµοθετικά µέτρα σε επίπεδο ΕΕ για να αποτραπεί η διάδοση και η µετάδοση της ΣΕΒ µεταξύ των βοοειδών. Σε προληπτική βάση, πολλά από αυτά τα µέτρα εφαρµόζονται επίσης και στα αιγοπρόβατα.
Τα σηµαντικότερα είναι: - Η απαγόρευση της χορήγησης κρεατοστεαλεύρων θηλαστικών στα µηρυκαστικά από το 1994, η οποία ενισχύθηκε µε την πλήρη απαγόρευση της χορήγησης κρεατοστεαλεύρων σε οποιοδήποτε εκτρεφόµενο ζώο από τον Ιανουάριο του 2001. Πιστεύεται ότι τα κρεατοστεάλευρα από µολυσµένα ζώα είναι ο φορέας µετάδοσης της ΣΕΒ. - Η διάθεση των ζωικών αποβλήτων που προέρχονται από αιγοπρόβατα πρέπει να γίνεται µε τη χρήση των ίδιων προτύπων (θερµική επεξεργασία) που εφαρµόζονται στα άλλα ζωικά απόβλητα. - Από τον Οκτώβριο του 2000, αφαίρεση των ειδικών υλικών κινδύνου, όπως η σπλήνα, το κρανίο, οι αµυγδαλές, ο νωτιαίος µυελός και ο ειλεός. - εν επιτρέπεται να παραχθεί µηχανικά ανακτηµένο κρέας από τα οστά αιγοπροβάτων. - Μέτρα για να εξασφαλιστεί ότι το εισαγόµενο κρέας και τα εισαγόµενα προϊόντα κρέατος συµµορφώνονται επίσης µε τις σχετικές διατάξεις της ΕΕ (π.χ. αφαίρεση των ειδικών υλικών κινδύνου). - Τα αιγοπρόβατα που έχουν µολυνθεί από την τροµώδη νόσο αποκλείονται από την αλυσίδα τροφίµων και ζωοτροφών. - Μέτρα εξάλειψης στα κοπάδια στα οποία έχει επιβεβαιωθεί θετικό κρούσµα ΜΣΕ. Ποια νέα µέτρα προτείνονται µετά την επιβεβαίωση αυτού του κρούσµατος ΣΕΒ Μετά την επιβεβαίωση της ΣΕΒ σε µια αίγα, η Επιτροπή προτείνει την αύξηση των δοκιµών για τη ΣΕΒ στις αίγες για τουλάχιστον 6 µήνες (200.000 δοκιµές σε υγιείς αίγες στην ΕΕ), για να διαπιστωθεί αν πρόκειται για µεµονωµένο γεγονός. Η έκταση του προγράµµατος παρακολούθησης θα εξαρτηθεί από τον πληθυσµό αιγών κάθε κράτους µέλους και θα αφορά πρωτίστως τα κράτη µέλη στα οποία η ΣΕΒ είναι παρούσα στον πληθυσµό βοοειδών. Όλα τα επιβεβαιωµένα κρούσµατα ΜΣΕ θα υποβληθούν σε ένα πρόγραµµα δοκιµών τριών σταδίων, πρόγραµµα που είναι ήδη σε χρήση και το οποίο θα καταστήσει δυνατή τη διαφοροποίηση µεταξύ της τροµώδους νόσου και της ΣΕΒ. Πώς ανακαλύφθηκε αυτή η αίγα Από τότε που ανακαλύφθηκε η ΣΕΒ στα βοοειδή, εφαρµόζεται ένα εκτεταµένο πρόγραµµα παρακολούθησης και επιτήρησης για την τροµώδη νόσο και τη ΣΕΒ και στα αιγοπρόβατα. Λαµβάνοντας υπόψη την έκταση αυτού του προγράµµατος δοκιµών, δεν προκαλεί ιδιαίτερη έκπληξη το γεγονός ότι µπορεί να βρεθούν µεµονωµένα κρούσµατα ΣΕΒ, αυτό όµως δεν σηµαίνει ότι υπάρχει διαδεδοµένο πρόβληµα. Η παρακολούθηση και η παθητική επιτήρηση του πληθυσµού των αιγοπροβάτων για την παρουσία τροµώδους νόσου είναι απαίτηση της ΕΕ από το 1998, ενώ η τροµώδης νόσος είναι ζωονόσος που πρέπει να δηλώνεται υποχρεωτικά ήδη από το 1993. Από τον Ιανουάριο του 2002 άρχισε να εφαρµόζεται η ενεργός επιτήρηση δείγµατος σφαγίων υγιών ζώων και ζώων υψηλού κινδύνου ηλικίας άνω των 18 µηνών µε τη χρήση της ταχείας δοκιµής για ΜΣΕ (τα ζώα ηλικίας κάτω των 18 µηνών δεν παρουσιάζουν συµπτώµατα ΜΣΕ). 2
Η ταχεία δοκιµή για ΜΣΕ είναι η ίδια µε τις δοκιµές που χρησιµοποιούνται για τη ΣΕΒ στα βοοειδή, διότι οι δοκιµές αυτές είναι σχεδιασµένες κατά τέτοιο τρόπο ώστε να αναγνωρίζουν τις ΜΣΕ. Τα λεπτοµερή αποτελέσµατα της επιτήρησης για την τροµώδη νόσο στα αιγοπρόβατα στην ΕΕ από τον Ιανουάριο του 2002 υπάρχουν στη διεύθυνση: http://europa.eu.int/comm/food/food/biosafety/bse/monitoring_en.htm Το επίπεδο των δοκιµών αυξήθηκε πολύ από την 1η Απριλίου 2002, προκειµένου να σχηµατιστεί µια εικόνα του επιπολασµού της τροµώδους νόσου στην ΕΕ. Εξετάστηκαν πάνω από 140.000 αίγες µε τη χρήση της ταχείας δοκιµής για ΜΣΕ και τα αποτελέσµατα έδειξαν πολύ χαµηλή επίπτωση ΜΣΕ στον πληθυσµό των αιγών. Μέχρι τώρα έχουν εξεταστεί περισσότερες από 140.000 αίγες στην ΕΕ µε 134 θετικά σε ΜΣΕ αποτελέσµατα. Από αυτά τα 134 θετικά σε ΜΣΕ ζώα, 30 ζώα υποβλήθηκαν σε ένα δεύτερο στάδιο δοκιµής (δοκιµή µοριακής διαφοροποίησης), µε σκοπό να γίνει διαφοροποίηση µεταξύ της τροµώδους νόσου και της ΣΕΒ. Έξι από αυτά τα κρούσµατα αποδείχθηκε ότι παρουσιάζουν έναν ύποπτο τύπο ΜΣΕ που θα µπορούσε να είναι ΣΕΒ και υποβλήθηκαν σε ένα τρίτο στάδιο δοκιµής (βιολογική δοκιµή σε ποντίκια). ύο από αυτά αποδείχθηκαν αρνητικά, ενώ άλλα τρία βρίσκονται στα τελικά στάδια, αλλά αναµένεται να αποδειχθούν αρνητικά. Ένα κρούσµα έχει πλέον επιβεβαιωθεί ως θετικό. Το κατσικίσιο γάλα, το κατσικίσιο τυρί και το κατσικίσιο κρέας είναι ασφαλή Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίµων (ΕΑΑΤ) έχει διατυπώσει την άποψη ότι, µε βάση τις σηµερινές επιστηµονικές γνώσεις, το κατσικίσιο γάλα και τα προϊόντα που παράγονται απ αυτό είναι απίθανο να παρουσιάσουν οποιοδήποτε κίνδυνο µόλυνσης από ΜΣΕ, αν το γάλα προέρχεται από υγιή ζώα http://www.efsa.eu.int/science/biohaz/biohaz_documents/709/bdoc_statement_goatsmilk_en1.pdf Σήµερα, ως µέτρο προφύλαξης και βάσει επιστηµονικών συµβουλών, το γάλα και το κρέας που προέρχονται από αίγες που έχουν προσβληθεί από ΜΣΕ δεν µπορούν να χρησιµοποιηθούν. Αυτοί οι κανόνες ήταν ήδη σε ισχύ προτού ανακαλυφθεί το κρούσµα ΣΕΒ σε µια αίγα. Όπως συµβαίνει µε τα βοοειδή και τα πρόβατα, τα ειδικά υλικά κινδύνου (οι ιστοί που έχουν τη µεγαλύτερη πιθανότητα να µεταφέρουν το µολυσµατικό παράγοντα, σε περίπτωση προσβολής του ζώου από τη νόσο) αφαιρούνται επίσης από όλες τις αίγες, ακόµη και αν δεν έχει ανιχνευθεί καµία µόλυνση. Αν και δεν είναι δυνατόν να λεχθεί ότι δεν υπάρχει απολύτως κανένας κίνδυνος, ο όποιος πιθανός κίνδυνος µετριάζεται από τα µέτρα ασφάλειας που έχουν ληφθεί. Λαµβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν συνιστά καµία αλλαγή στην τρέχουσα κατανάλωση κατσικίσιου γάλακτος, τυριού και κρέατος. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ζητήσει από την ΕΑΑΤ να διεξαγάγει µια ποσοτική αξιολόγηση επικινδυνότητας για το κατσικίσιο κρέας και τα προϊόντα κατσικίσιου κρέατος, η οποία αναµένεται να είναι έτοιµη έως τον Ιούλιο του 2005. Τι γίνεται µε τα πρόβατα Όλα τα µέτρα προφύλαξης που ισχύουν για τις αίγες, όπως περιγράφονται ανωτέρω, ισχύουν και για τα πρόβατα. 3
Εάν υπήρχε κρούσµα ΣΕΒ στα πρόβατα, το κρούσµα αυτό θα εµφανιζόταν πιθανότατα σε κράτος µέλος στο οποίο υπάρχει υψηλό ποσοστό επίπτωσης της ΣΕΒ. Ως εκ τούτου, εφαρµόστηκε ένα εκτεταµένο πρόγραµµα δοκιµών στα πρόβατα στο ΗΒ. Στην ΕΕ εξετάστηκαν για ΜΣΕ περίπου ένα εκατοµµύριο ζώα, ενώ 3.300 µολυσµένα από ΜΣΕ πρόβατα υποβλήθηκαν σε περαιτέρω στάδια λεπτοµερών δοκιµών για να γίνει διάκριση της τροµώδους νόσου από τη ΣΕΒ. Κανένα από αυτά τα ζώα δεν είχε ΣΕΒ. Έχει αποδειχθεί ότι τα πρόβατα µιας συγκεκριµένης γενετικής σύνθεσης (ενός συγκεκριµένου γονοτύπου) είναι ανθεκτικότερα ή ακόµη και ενδεχοµένως άνοσα στην τροµώδη νόσο. Τα ερευνητικά ευρήµατα υποδηλώνουν ότι αυτή η ανοσία ισχύει και για τη ΣΕΒ. Εποµένως, η εφαρµογή, στην ΕΕ, προγραµµάτων αναπαραγωγής που στοχεύουν στην αύξηση του πληθυσµού των προβάτων που είναι άνοσα στην τροµώδη νόσο αποτελεί σηµαντικό µακροπρόθεσµο µέτρο προφύλαξης τόσο από την τροµώδη νόσο και όσο και από τη ΣΕΒ. Τι γίνεται µε τα βοοειδή Η γενική επίπτωση της ΣΕΒ στην Ευρωπαϊκή Ένωση µειώνεται γρήγορα, ενώ υπάρχει µεγάλος αριθµός νοµοθετικών πράξεων της ΕΕ που προστατεύουν το κοινό από τους κινδύνους της ΣΕΒ. Τα κράτη µέλη πρέπει να εξασφαλίσουν την πλήρη εφαρµογή όλων των κανόνων της ΕΕ σχετικά µε τη ΣΕΒ. Εάν αυτά τα µέτρα εφαρµόζονται αυστηρά, οι καταναλωτές µπορούν να είναι σίγουροι για την ασφάλεια του βοδινού κρέατος. Η επίπτωση της ΣΕΒ στο ΗΒ µειώθηκε θεαµατικά από πάνω από 37.056 κρούσµατα το 1992, στην αιχµή της επιδηµίας, σε 614 το 2003. Στα άλλα κράτη µέλη ο αριθµός των κρουσµάτων κυµαινόταν το 2003 από 185 κρούσµατα στην Ιρλανδία έως 0 κρούσµατα στην Αυστρία, τη Φινλανδία, την Ελλάδα, το Λουξεµβούργο και τη Σουηδία. Ο συνολικός αριθµός θετικών κρουσµάτων στα κράτη µέλη της πρώην ΕΕ15 ήταν 1.364 το 2003 και περίπου 800 το 2004. Τα νέα κράτη µέλη που προσχώρησαν στην ΕΕ την 1η Μαΐου 2004 δεν ήταν υποχρεωµένα να πραγµατοποιήσουν δοκιµές για τη ΣΕΒ το 2003. Αναµενόταν ότι µε τη συστηµατική ενεργό παρακολούθηση θα αυξανόταν ο αριθµός των ανιχνευόµενων κρουσµάτων ΣΕΒ, όταν η παρακολούθηση εντάθηκε τον Ιούλιο του 2001. Έκτοτε ο αριθµός των θετικών κρουσµάτων που ανιχνεύονται κάθε µήνα είναι σταθερός ή ακόµη και µικρότερος στα περισσότερα κράτη µέλη. Πέρα από τη µείωση των θετικών κρουσµάτων ανά µήνα, η ηλικιακή διάρθρωση των θετικών κρουσµάτων ΣΕΒ µετατοπίζεται προς τα πιο ηλικιωµένα ζώα σε όλα τα κράτη µέλη. Αυτό είναι καλό σηµάδι και δείχνει ότι τα µέτρα που ελήφθησαν από το 1996 και µετά αποδίδουν καρπούς. Η µέση περίοδος επώασης της ΣΕΒ στα βοοειδή είναι 4-6 έτη, αλλά µπορεί σε ορισµένες περιπτώσεις να είναι πολύ πιο µεγάλη. Εποµένως, µερικά κρούσµατα ΣΕΒ θα εξακολουθήσουν πιθανώς να εµφανίζονται έως το 2010 ή αργότερα. Λεπτοµέρειες για τον αριθµό κρουσµάτων στην ΕΕ υπάρχουν στο τµήµα «Αποτελέσµατα παρακολούθησης» του ιστοχώρου ΣΕΒ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: http://europa.eu.int/comm/food/food/biosafety/bse/index_en.htm 4
Τι γίνεται µε το ανθρώπινο ισοδύναµο vcjd Η παραλλαγή της νόσου Creutzfeldt-Jacob (vcjd) διαγνώστηκε για πρώτη φορά το 1996. Θεωρείται πλέον γενικά παραδεκτό ότι προκαλείται από τη µετάδοση της ΣΕΒ στους ανθρώπους. Έως την 1η Ιανουαρίου 2005 υπήρχαν 165 επιβεβαιωµένα ή ύποπτα κρούσµατα στην ΕΕ, συνήθως σε νέους. Τα περισσότερα κρούσµατα έχουν εµφανιστεί στο ΗΒ (153) και µερικά στη Γαλλία (9), την Ιρλανδία (2) και την Ιταλία (1). Οι εκτιµήσεις για το µελλοντικό αριθµό κρουσµάτων vcjd ποικίλλουν πάρα πολύ, δεδοµένου ότι ελάχιστα πράγµατα είναι γνωστά για την περίοδο επώασης που µεσολαβεί ανάµεσα στην έκθεση στο µολυσµατικό παράγοντα και στην εµφάνιση των συµπτωµάτων. Εντούτοις, είναι σαφές ότι τα µελλοντικά κρούσµατα θα οφείλονται σε πολύ µεγάλο βαθµό στην προηγούµενη έκθεση σε µολυσµατικό υλικό πριν από την ενίσχυση των ελέγχων τα τελευταία χρόνια. Επιστηµονικές πληροφορίες για τις ΜΣΕ στα αιγοπρόβατα Πριν να ιδρυθεί η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίµων (ΕΑΑΤ), η επιστηµονική συντονιστική επιτροπή (ΕΣΕ) συντόνιζε τις επιστηµονικές συµβουλές για τη ΣΕΒ σε επίπεδο ΕΕ. Η τελευταία γνωµοδότηση της ΕΣΕ για το θέµα της ΣΕΒ στα µικρά µηρυκαστικά εκδόθηκε τον Απρίλιο του 2002: http://europa.eu.int/comm/food/fs/sc/ssc/out257_en.pdf και http://europa.eu.int/comm/food/fs/sc/ssc/out256_en.pdf και επικαιροποιούσε προηγούµενες γνωµοδοτήσεις του Οκτωβρίου του 2001 http://europa.eu.int/comm/food/fs/sc/ssc/out234_en.pdf του Φεβρουαρίου του 2001 http://europa.eu.int/comm/food/fs/sc/ssc/out170_en.pdf και του Σεπτεµβρίου του 1998 http://europa.eu.int/comm/food/fs/sc/ssc/out24_en.html Η γνωµοδότηση της ΕΣΕ του Απριλίου του 2002 είναι η πληρέστερη. Περιλαµβάνει σειρά συστάσεων για τη διεύρυνση του καταλόγου των ειδικών υλικών κινδύνου, τη χρήση γρήγορων δοκιµών, τον εξατοµικευµένο προσδιορισµό, την αναπαραγωγή ζώων ανθεκτικών στις ΜΣΕ, την πιστοποίηση των κοπαδιών και τα µέτρα σφαγής. Περιγράφει επίσης τον τρόπο µε τον οποίο µπορεί να χρησιµοποιηθεί ένας συνδυασµός προσεγγίσεων για την προστασία της δηµόσιας υγείας σε περίπτωση επιβεβαίωσης κρούσµατος ΣΕΒ σε µικρά µηρυκαστικά ελευθέρας βοσκής. Στις 26 Νοεµβρίου 2003, η επιστηµονική οµάδα της ΕΑΑΤ για τους βιολογικούς κινδύνους εξέδωσε γνωµοδότηση στην οποία αναφέρει ότι, µε βάση τις πληροφορίες που ήταν διαθέσιµες εκείνη την περίοδο, δεν υπάρχει καµία ανάγκη να αναθεωρηθούν οι προηγούµενες γνωµοδοτήσεις σχετικά µε την αναπαραγωγή ζώων ανθεκτικών στις ΜΣΕ, τις στρατηγικές σφαγής ή την ασφαλή λήψη υλικών από µικρά µηρυκαστικά. Στις 26 Νοεµβρίου 2004, η ΕΑΑΤ εξέδωσε την πιο πρόσφατη ανακοίνωσή της για την ασφάλεια του γάλακτος: http://www.efsa.eu.int/science/biohaz/biohaz_documents/709/bdoc_statement_goatsmilk_en1.pdf 5
Η επιστηµονική οµάδα της ΕΑΑΤ για τους βιολογικούς κινδύνους εξέδωσε σήµερα ανακοίνωση στην οποία αξιολογεί την ασφάλεια όσον αφορά την κατανάλωση κατσικίσιου κρέατος και προϊόντων από κατσικίσιο κρέας σε σχέση µε την ΣΕΒ και τις ΜΣΕ. Το κείµενο της ανακοίνωσης αυτής υπάρχει στη διεύθυνση: http://www.efsa.eu.int/science/biohaz/biohaz_documents/787_en.html 6