مقايسه تركيبهاي تشكيلدهنده اسانس گلهاي سه ژنوتيپ گل محمدي منطقه كاشان

فصلنامه گياهان دارويي مقايسه تركيبهاي تشكيلدهنده اسانس گلهاي سه ژنوتيپ گل محمدي منطقه كاشان تاريخ دريافت: 89/18 2 1 حسين بتولي * جواد صفايي قمي 1 استاديار پژوهش مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان اصفهان (باغ گياهشناسي كاشان) كاشان 2 استاد دانشكده شيمي دانشگاه كاشان كاشان *آدرس مكاتبه: كاشان ميدان بسيج جنب هلال احمر ايستگاه تحقيقات مناطق خشك و بياباني كاشان صندوقپستي: 487 تلفن: 4234498 و (0361) 4234955 نمابر: (0361) 4234999 پست الكترونيك: Ho_Batooli@Yahoo.com تاريخ تصويب: 90/7/9 چكيده مقدمه: گل محمدي Mill.) (Rosa damascena يكي از درختچههاي دارويي و معطره با ارزش مناطق كوهستاني كاشان محسوب ميشود. اين گياه داراي ژنوتيپهاي متعددي ميباشد كه به واسطه اندازه و رنگ گلها تعداد گلبرگها و ميزان اسانس و تركيبهاي تشكيلدهنده آن بسيار متنوع است. هدف: استخراج و شناسايي تركيبهاي تشكيل دهنده اسانس سه ژنوتيپ از گلهاي محمدي كاشان ميباشد. روش بررسي: گلهاي سه ژنوتيپ گل محمدي صورتي پرپر سفيد و طلايي از ارتفاعات كاشان جمعآوري شد. اسانسگيري به روش تقطير با آب و با دستگاه كلونجر انجام شد. اجزاي اسانس با استفاده از GC و GC/MS آناليز و شناسايي شد. نتايج: بازده اسانس گلهاي ژنوتيپ گل محمدي صورتي پرپر 0/025 درصد (حجمي/وزني) به دست آمد. 39 تركيب اسانس اين ژنوتيپ شناسايي شد كه سيترونلول (34/7 درصد) نونادكان (14/5 درصد) و هنيكوزان (10/3 درصد) تركيبهاي عمده اسانس بودند. بازده اسانس ژنوتيپ گل محمدي سفيد 0/035 درصد (حجمي/وزني) به دست آمد. 21 تركيب اسانس اين ژنوتيپ شناسايي شد كه تركيبهاي اصلي تشكيلدهنده اسانس سيترونلول (53/61 درصد) نونادكان (17/57 درصد) و ژرانيول (12/59 درصد) بودند. بازده اسانس گلهاي ژنوتيپ گل محمدي طلاي ي 0/7 درصد (حجمي/وزني) به دست آمد. 29 تركيب اسانس اين ژنوتيپ شناسايي شد كه بيشترين تركيبهاي تشكيلدهنده اسانس هنيكوزان (32 درصد) نونادكان (30 درصد) و 9 نونادكن (10/5 درصد) بودند. نتيجهگيري: مونوترپن سيترونلول بيش از 50 30 درصد از كل اسانس ژنوتيپهاي صورتي پرپر و سفيد بودند در حالي كه اثري از اين تركيب در ژنوتيپ طلايي ديده نشد. از سوي ديگر بيش از نيمي از اجزاي اسانس ژنوتيپ طلاي ي اختصاص به تركيبهاي مومي و سنگين دارد كه مقدار آن در ژنوتيپهاي صورتي پرپر و سفيد نزديك به 17 درصد بود. گلواژگان: گل محمدي اسانس گياه دارويي و معطره سيترونلول ژنوتيپ نونادكان 157 سال يازدهم دوره دوم ويژهنامه شماره نه بهار 1391

مقايسه تركيبهاي... مقدمه به گل محمدي با نام علمي Mill. Rosa damascena متعلق به خانواده گل سرخ (Rosaceae) ميباشد. اين درختچه اغلب صورت كاشته شده در گستره گلستانهاي ارتفاعات كوهستاني كاشان كشت و پرورش مييابد. ژنوتيپهاي مختلف گل محمدي داراي گلهايي با تعداد زيادي گلبرگ در رنگهاي متنوع صورتي سفيد و زرد ميباشند. علت تنوع گلها در ژنوتيپهاي مختلف به واسطه هيبريد بين گونههاي مختلف R. moscata J. Herrman و L. [1 2] R. canina و يا بين گونههاي L. R. galica و L. [3] R. canina ميباشد. اگرچه سطح قابل توجهي از اراضي زراعي استانهاي اصفهان كرمان و فارس تحت پوشش اين درختچه ميباشد با اين حال گل محمدي به صورت خودرو در ساير كشورها نظير سوريه مراكش و استراليا نيز رويش دارد [4]. به واسطه عطر و بوي بسيار نافذ گلبرگ ژنوتيپهاي مختلف گل محمدي اين درختچه از گذشتههاي بسيار دور تاكنون مورد توجه ويژه بشر بوده و به دليل خواص درماني آرايشي و بهداشتي آن پيوسته مورد استفاده قرار گرفته است [5]. اسانس گل محمدي در صنايع ادكلن سازي آرايشي و حتي عطر درماني (Aromatherapy) مورد استفاده قرار ميگيرد. اسانس حاصل از تقطير گل محمدي در قرون وسطي و عهد رنساس براي درمان افسردگي [4] و فرآوردههاي دارويي حاصل از گونههاي مختلف جنس گل سرخ (.L (Rosa در طب سنتي تا دهههاي اول قرن بيستم (به عنوان دارو) استفاده ميشده است [5]. مقادير نسبتا زياد روغنهاي فرار موجود در گلبرگهاي معطر گل محمدي وجود دارد كه توسط تقطير با بخار آب [6 7] و يا ساير روشهاي ديگر اسانسگيري نظير تقطير به شيوه سيال فوق بحراني (دياكسيدكربن) استخراج ميشود [8]. امروزه به دليل مصارف متعدد اسانس گلمحمدي در صنايع عطرسازي فرآوردههاي آرايشي و بهداشتي نظير انواع كرمهاي آرايشي صابونها و شامپوها و همچنين در صنايع غذايي به عنوان افزودني و عطردهنده به انواع نوشيدنيها شيرينيها و شربتها در صنايع داروسازي و انواع خوشبوكنندههاي محيط جزء گياه معطره و دارويي پر اهميت 29 تلقي ميشود [9 10]. مطالعات گستردهاي به منظور بررسي تنوع ژنوتيپهاي گل محمدي نقاط مختلف كشور از لحاظ ميزان اسانس انجام گرفته است كه با توجه به گوناگوني ژنوتيپها ميزان و اجزاي تشكيلدهنده اسانس نيز متغيير است [11]. بر اساس مطالعهاي كه Rao و همكاران طي سال 2000 روي سه ژنوتيپ گل محمدي هندوستان انجام دادهاند ميزان اسانس را در ژنوتيپهاي مختلف به ترتيب 0/34 0/32 و 0/50 درصد گزارش كردند. بيشترين ميزان تركيب تشكيلدهنده اسانس در ژنوتيپهاي مورد مطالعه آلفا پي نن (1/7 درصد) ترپي نن 4 ال (1/3 درصد) و لينالول (7/6 درصد) گزارش كردند [6]. تحقيقات وسيعي در خصوص ويژگيهاي مورفولوژي زراعي تنوع ژنتيكي و مواد تشكيلدهنده اسانس ژنوتيپهاي مختلف گلمحمدي كشور طي چند سال اخير انجام شده است. بخشي از نتايج اين مطالعات پيرامون نحوه عملكرد توليد گل [12 13] طول دوره گلدهي و برخي خصوصيات مورفولوژي گل [14] اجزاي تشكيلدهنده گل [15] قابليت تكثير از طريق رويشي گياه [16] و تركيبهاي تشكيلدهنده اسانس [11 17] گزارش شده است. افزون بر اين تركيبهاي فلاونوي يدي موجود در گلبرگهاي ده ژنوتيپ گلمحمدي مناطق غربي كشور [18] و تنوع ژنوتيپهاي گل محمدي استانهاي غربي كشور از لحاظ توليد اسانس و اجزاء تشكيلدهنده آن [11] بررسي شده است. همچنين به واسطه گستردگي گلستانهاي گلمحمدي صورتي كم پر مناطق كوهستاني كاشان مطالعاتي نيز در خصوص تركيبهاي شيميايي اسانس گل محمدي استحصالي به روش آزمايشگاهي و صنعتي منطقه كاشان [19] و اجزاي تشكيلدهنده اسانس گل محمدي قمصر كاشان [17] انجام شده است. بنابراين به دليل جايگاه ويژه گل محمدي به خصوص در 158

ه ب مناطق كوهستاني ارتفاعات كركس كاشان از منظر گستردگي گلستانها و اشتغالزايي آن در بين كشاورزان و گلابگيران شهر و روستاهاي جنوبي كاشان مطالعه حاضر پيرامون بررسي تركيبهاي شيميايي اسانس گلهاي سه ژنوتيپ گل محمدي كاشان ميباشد. اين سه ژنوتيپ داراي گلهايي با رنگهاي متفاوت بوده كه در گستره گلستانهاي گل محمدي صورتي كم پر ميرويند. اگرچه مطالعات گستردهاي در مورد تركيبهاي تشكيلدهنده اسانس ژنوتيپهاي گل محمدي صورتي كم پر گلستانهاي كاشان انجام گرفته وليكن در خصوص سه ژنوتيپ حاضر به دليل محدوديت رويشگاههاي تحت پوشش آنها و به واسطه عدم شناخت زارعين مناطق كوهستاني كاشان نسبت به ويژگيهاي اسانس اين ژنوتيپها پژوهشي انجام نگرفته است. بنابراين تحقيق حاضر با هدف ارزيابي تنوع ژنوتيپهاي مختلف گل محمدي منطقه كاشان از لحاظ عملكرد اسانس و مقايسه اجزاء تشكيلدهنده اسانس ژنوتيپهاي ياد شده را مورد تجزيه و تحليل قرار داده است. ميانگين تعداد گلبرگهاي ژنوتيپ صورتي پرپر بين 70 تا 100 ژنوتيپ سفيد 50 تا 80 و ژنوتيپ زرد بين 30 تا 60 عدد متغيير است [20]. مواد و روشها جمعآوري گياه و استخراج اسانس گلهاي سه ژنوتيپ گل محمدي صورتي پرپر سفيد و طلايي (زرد) منطقه كوهستاني كاشان در اواي ل خرداد ماه سال 1385 به ترتيب از رويشگاههاي كهريز نو (1700 متر از سطح دريا) نشلج (1800 متر از سطح دريا) و قزاآن كاشان (2300 متر از سطح دريا) جمعآوري شدند. نمونههاي جمعآوري شده پس از انتقال به آزمايشگاه صورت تازه با دستگاه كلونجر و به روش تقطير آب (Hydrodistillation) اسانسگيري شدند. بازده اسانس به حسب درصد حجمي/وزني برآورد شد. با افزودن سولفات سديم جهت حذف رطوبت آبگيري شد و تا زمان تزريق به دستگاه در شيشه تيره و در يخچال نگهداري بتولي و همكار شد. مدت زمان اسانسگيري براي ژنوتيپهاي مختلف بين 3 تا 4 ساعت انتخاب شد. شناسايي تركيبهاي تشكيلدهنده اسانس براي شناسايي تركيبهاي تشكيلدهنده اسانس از دستگاههاي گاز كروماتوگرافي (GC) و گاز كروماتوگرافي متصل شده به طيفسنج جرمي (GC/MS) استفاده شد. شناسايي طيفها به كمك محاسبه شاخصهاي بازداري كواتس (RI) كد با تزريق هيدروكربنهاي نرمال (C25 C7) تحت شرايط يكسان با تزريق اسانسها صورت گرفت و با مقاديري كه در منابع مختلف منتشر شده بود مقايسه شد. بررسي طيفهاي جرمي نيز جهت شناسايي تركيبها انجام گرفت و شناساييهاي صورت گرفته با استفاده از طيفهاي جرمي تركيبهاي استاندارد و استفاده از اطلاعات موجود در كتابخانههاي مختلف تا ييد شد. درصد نسبي هر كدام از تركيبهاي تشكيلدهنده اسانسها با توجه به سطح زير منحني آن در طيف كروماتوگرام به دست آمد و با مقاديري كه در منابع مختلف با در نظر گرفتن انديس كواتس منتشر شده مقايسه شد [21 22 23]. مشخصات دستگاههاي مورد استفاده گاز كروماتوگرافي (GC) براي كروماتوگرافي گازي دستگاه Thermoquest GC Finnigan Trace مجهز به شناساگر FID و ستون كاپيلاري DB1 به طول ستون 60 متر و قطر داخلي 5 ميليمتر با گاز حامل نيتروژن مورد استفاده قرار گرفت. سرعت گاز حامل 1/1 ميليمتر بر دقيقه و برنامه دمايي دستگاه به صورت زير تنظيم شد. ابتدا دما از 60 درجه سانتيگراد به 250 درجه سانتيگراد با سرعت 5 درجه بر دقيقه افزايش يافته و سپس به مدت 10 دقيقه در درجه سانتيگراد باقي ماند. دماي محل تزريق و شناساگر به ترتيب در 280 و 250 درجه سانتيگراد تنظيم شد. 159 فصلنامه گياهان دارويي سال يازدهم دوره دوم ويژهنامه شماره نه بهار 1391

مقايسه تركيبهاي... گاز كروماتوگافي متصل شده به طيفسنج جرمي (GC/MS) براي طيف GC/MS از دستگاه گاز كروماتوگراف واريان Thermoquest Finnigan Trace GCMS متصل شده به طيف سنج جرمي مجهز به شناساگر FID و ستون كاپيلاري DB1 به طول ستون 60 متر و قطر داخلي 5 ميليمتر با گاز حامل نيتروژن مورد استفاده قرار گرفت. سرعت گاز حامل 1/1 ميليمتر بر دقيقه و برنامه دمايي دستگاه به صورت زير تنظيم شد. ابتدا دما از 60 درجه سانتيگراد به 250 درجه سانتيگراد با سرعت 5 درجه بر دقيقه افزايش يافته و سپس به مدت 10 دقيقه در درجه سانتيگراد باقي ماند. دماي محل تزريق و شناساگر به ترتيب در 250 و 280 درجه سانتيگراد تنظيم شد. ضمن اينكه دماي خط انتقال 250 درجه سانتيگراد ولتاژ يونيزاسيون 70 الكترون ولت و جريان يونيزاسيون برابر 150 ميكروآمپر تنظيم شد. نتايج اسانس حاصل از گلهاي ژنوتيپ گل محمدي صورتي پرپر به رنگ زرد روشن با بازده 0/025 درصد (حجمي/وزني) به دست آمد. تعداد 39 تركيب در اسانس اين ژنوتيپ شناسايي شد كه در مجموع 99/64 درصد كل اسانس گياه را به خود اختصاص دادهاند. گلها به ترتيب شامل: بيشترين تركيبهاي تشكيلدهنده سيترونلول 34/7) 15/1) درصد) هنيكوزان درصد) (10/3 اسانس درصد) نونادكان بتا 7/8) درصد) نرول درصد) (5 و تريكوزان 4/3) كاريوفيلن درصد) بودند. اسانس گلهاي ژنوتيپ گل محمدي سفيد به رنگ زرد روشن با بازده 0/035 درصد (حجمي/وزني) به دست آمد. تعداد 21 تركيب در اسانس اين ژنوتيپ شناسايي شد كه در مجموع 99/5 درصد كل اسانس گياه را به خود اختصاص دادهاند. عمده تركيبهاي تشكيلدهنده اسانس اين گياه سيترونلول (53/61 درصد) نونادكان (17/57 درصد) ژرانيول (12/59 درصد) هنيكوزان (5/46 درصد) و فنيل اتيل استات بودند. درصد) (2/95 اسانس گلهاي ژنوتيپ گل محمدي زرد بيرنگ با بازده 0/7 درصد (حجمي/وزني) به دست آمد. تعداد 29 تركيب در اسانس گلهاي ژنوتيپ گل محمدي زرد شناسايي شد كه در مجموع 99/4 درصد كل اسانس گياه را به خود اختصاص دادهاند. بيشترين تركيبهاي تشكيلدهنده اسانس گلها به ترتيب شامل هنيكوزان (32 درصد) نونادكان درصد) 30) 10/5) نونادكن 9 درصد) تريكوزان (8/3 درصد) و پنتاكوزان (2/4 درصد) بودند (جدول شماره 1). بحث مقايسه بازده اسانس ژنوتيپهاي مورد مطالعه نشان داد بازده اسانس ژنوتيپ گل محمدي طلايي (0/7 درصد) بيش از بيست برابر ژنوتيپهاي سفيد و صورتي پرپر ميباشد. اين در حالي است كه بازده اسانس دو ژنوتيپ سفيد (0/035 درصد) و صورتي پرپر (0/025 درصد) تفاوت چنداني با يكديگر نداشتند. مونوترپن الكلي سيترونلول به ميزان 34/7 در درصد اسانس گلهاي صورتي پرپر و به ميزان 53/61 درصد در اسانس ژنوتيپ سفيد به عنوان بيشترين ماده تشكيلدهنده اسانس بودند. در صورتي كه اثري از اين تركيب در اسانس گلهاي ژنوتيپ طلايي مشاهده نشد (جدول شماره 2). اين مونوترپن به ميزان 17/7 درصد [17] و 20/3 درصد [19] در اسانس گل محمدي صورتي كم پر قمصر كاشان گزارش شده است. افزون بر اين ميزان سيترونلول اسانس گل محمدي چين و تركيه بالغ بر 30 درصد گزارش شده است [24 25]. بنابراين سيترونلول يكي از مونوترپنهاي اصلي اسانس گل محمدي بوده كه عطر بسيار مطبوعي را توليد ميكند. ژرانيول يكي ديگر از تركيبهاي اصلي اسانس گلمحمدي كم پر منطقه كاشان ميباشد [4]. مقايسه مونوترپن الكلي ژرانيول در ژنوتيپهاي مختلف گل محمدي ايران و ساير نقاط نشان ميدهد (جدول شماره 2) اگرچه اين تركيب در اسانس گلهاي ژنوتيپ صورتي پرپر ديده نميشود و در اسانس گلهاي ژنوتيپ طلايي هم به ميزان تنها 2 درصد از كل مواد تشكيلدهنده اسانس ميباشد 160

بتولي و همكار جدول شماره 1 تركيبهاي تشكيلدهنده اسانس گلهاي ژنوتيپ گل محمدي صورتي پرپر سفيد و زرد منطقه كاشان رديف نام تركيب شاخص بازداري ميزان تركيب (درصد حجمي/وزني) ژنوتيپ صورتي ژنوتيپ سفيد ژنوتيپ زرد 0/5 2 0/3 0/3 6 4 0/39 1/38 1 2 53/61 2/95 12/59 5 1/26 3 8 3/1 0/3 34/7 5 0/5 0/6 7/8 1/7 0/3 879 984 1028 1083 1087 1097 1114 1173 1182 1196 1205 1210 1223 1230 1233 1238 1241 1250 1298 1302 1329 1355 1362 1365 1389 1395 1424 1436 1456 1477 1481 1487 1492 1497 1550 heptanal myrcene limonene Phenyl alcohol Linalool (Z)rosoxide (E)rosoxide phenchyl alcohol α terpineol dodecane citronellol Zcitral phenyl acethyl acetate nerol phenyl ethyl acetate geraniol neral geranial methyl geranate 2,4decadien1ol citronellyl acetate lavandollyl acetate neryl acetate methyl eugenol β bourbonene tetradecane β Caryophyllene α Bergamotene α humulene 1pentadecane germacrened β selinene farnesene pentadecane phenyl ethyl tiglate 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 161 فصلنامه گياهان دارويي سال يازدهم دوره دوم ويژهنامه شماره نه بهار 1391

مقايسه تركيبهاي... ادامه جدول شماره 1 رديف نام تركيب شاخص بازداري ميزان تركيب (درصد حجمي/وزني) ژنوتيپ صورتي ژنوتيپ سفيد ژنوتيپ زرد 1/5 1/5 1/8 0/6 30 10/5 2 1/4 1/9 32 0/5 8/3 2/4 6/64 44/5 48/84 99/98 0/51 4 17/57 9 0/31 5/46 1/32 15/64 4/33 60/03 19/69 99/98 1/2 15/1 2/4 1/9 0/5 10/3 2/5 1/2 4/3 1/5 2/61 0/67 66/45 29/69 99/42 1577 1593 1622 1647 1663 1670 1692 1703 1709 1714 1792 1815 1857 1857 1857 1861 1866 1876 1918 1948 1969 1995 2074 2087 2100 2191 2286 2287 2387 2393 2407 2503 caryophyllene oxide hexadecane 10 eudesmol α cadinol 8hexadecyne heptadec8n heptadecane (E,E)farnesol (E,Z)farnesol 3octadecyne Octadecane phenyl ethyl banzoate 8heptadecene 8heptadecanone hexadecane Z6pentadecanol nonadecane 9nonadecane 5nonadecene1ol marrubine 5eicosane eicosane 1heneicosyl formate 9heneicosane heneicosane docosane 1docosane tricosane 9tetracosene tetracosane octadecanal pentacosane Monoterpen hydrocarbons Oxygenated monoterpens sesquiterpen hydrocarbons Oxygenated sesquiterpens 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 جمع كل 162

وليكن اين ماده جزء اصلي تركيبهاي تشكيلدهنده اسانس اغلب ژنوتيپها به ويژه گل محمدي قمصر كاشان به ميزان 13/3 درصد و 19 درصد [17 19] تركيه به ميزان 36/22 درصد [25] بلغارستان به ميزان 15/8 درصد [26] و هيمالايا به ميزان 21/3 درصد [7] ميباشند. سزكوييترپن نونادكان جزء تركيب اصلي و مشترك اسانس گلهاي سه ژنوتيپ مورد مطالعه بودند كه در دو ژنوتيپ صورتي پرپر (14/5 درصد) و سفيد (17/57 درصد) اختلاف قابل ملاحظهاي با يكديگر نداشتند وليكن اين ماده در اسانس گلهاي ژنوتيپ طلايي با اختلاف معنيداري (بالغ بر 30 درصد) يعني دو برابر اسانس ژنوتيپهاي ياد شده گزارش شد. اين سزكوييترپن در اسانس گل محمدي قمصر كاشان به ميزان 25/5 درصد [17] و 21 درصد [19] چين به ميزان 16/95 درصد [24] بلغارستان به ميزان 10 درصد [26] و هيماليا به ميزان 4/15 درصد [7] نيز گزارش شده است. بيشترين تركيب تشكيلدهنده اسانس گلهاي ژنوتيپ طلايي اختصاص به نونادكان و نونادكن (مجموعا 46 درصد از كل اسانس) داشت. مقايسه تركيب هنيكوزان در اسانس گل ژنوتيپهاي مورد مطالعه نشان داد اين تركيب به عنوان جزء اصلي و مشترك اسانس سه ژنوتيپ مورد مطالعه بود كه ميزان آن در اسانس ژنوتيپ طلايي بيش از دو تا شش برابر ساير ژنوتيپها بود. اين سزكوييترپن در اسانس گلمحمدي قمصر كاشان به ميزان 11/5 درصد [17] و 16/5 درصد [19] نيز گزارش شده است. بتولي و همكار بنابراين با توجه به مقادير ارايه شده در جدول شماره 2 بيشترين مقادير مواد تشكيلدهنده اسانس گلهاي ژنوتيپ طلايي مربوط به تركيبهاي مومي و سنگين نونادكان 9 نونادكان تريكوزان و هنيكوزان ميباشد و اين تركيبها با زنجيره بلند كه اصطلاحا Steroptens ناميده ميشوند بوي معطر خوبي ندارند [8]. به اين دليل عطر و بوي گلهاي اين ژنوتيپ متفاوت از گلهاي ژنوتيپ سفيد صورتي كم پر و پرپر ميباشند. اسانس گل محمدي صورتي كم پر داراي مقادير زيادي از مونوترپنهاي الكلي نظير ژرانيول (19 درصد) سيترونلول (20/3 درصد) همراه با فنيل اتانول (18/9 درصد) ميباشند كه از اهميت خاصي در تعيين كيفيت و به ويژه بوي اسانس گل محمدي برخوردارند. به غير از نونادكان (21 درصد) و تا حدي هگزا دكان (5 درصد) ساير هيدروكربنهاي نرمال در اسانس گل محمدي صورتي كم پر منطقه كاشان به ميزان ناچيزي يافت ميشوند [3]. اين در حالي است كه ميزان سزكوييترپنها در مقايسه با مونوترپنها در اسانس گل محمدي صورتي كم پر منطقه كاشان كمتر بوده و اين به عنوان يكي از مزيتهاي اسانس گل محمدي كم پر تلقي ميشود كه چنين ويژگي نقطه مقابل اسانس گلمحمدي طلايي بوده به عبارت ديگر تركيبهاي اصلي اسانس گلمحمدي طلايي كه بالغ بر 80 درصد از تركيبهاي اسانس اين گياه را شامل ميشود مربوط به تركيبهاي مومي و سنگين سزكوييترپنهاي اين گياه ميباشد. 163 فصلنامه گياهان دارويي سال يازدهم دوره دوم ويژهنامه شماره نه بهار 1391

مقايسه تركيبهاي... جدول شماره 2 مقايسه تركيبهاي عمده تشكيلدهنده اسانس گل ژنوتيپهاي صورتي پرپر سفيد و طلايي با ساير ژنوتيپهاي صورتي كم پر گل محمدي نقاط مختلف ميزان تركيب (درصدحجمي/وزني) موجود در اسانس ژنوتيپهاي تركيب صورتي كم پر طلايي سفيد صورتي پرپر شيميايي هيمالايا بلغارستان تركيه چين كاشان قمصر 21/3 15/8 36/22 16/11 19 13/3 2 12/59 ژرانيول 35 26 30/54 30/71 20/3 17/7 53/61 34/7 سيترونلول 8/8 11/2 7/6 5 نرول 4/3 1 1/9 1/3 18/9 7/1 0/39 3/1 فنيل اتانول 3/2 10/5 9 0/6 9 نونادكن 15/4 10 0/5 16/95 21 25/5 30 17/57 14/7 نونادكان 1/7 0/3 7/04 0/5 16/5 32 5/46 10/3 هنيكوزان 1/1 0/5 8/3 1/32 4/3 تريكوزان 7/8 بتاكاريوفيلين صورتي پرپر منطقه كاشان كه شامل مونوترپنهاي ژرانيول و سيترونلول بوده و شباهت بوي مطبوع اسانس اين ژنوتيپها با ژنوتيپ صورتي كم پر منطقه كاشان و قمصر از اسانس اين دو ژنوتيپ ميتوان در كاربردهاي دارويي آرايش و بهداشتي كه نياز به درصد بالاي اين دو مونوترپن ميباشد استفاده نمود. در ميزان فنيل الكل در اسانس سه ژنوتيپ مورد مطالعه به ميزان بسيار كم گزارش شد در حالي كه اين مونوترپن به عنوان يكي از سه تركيب اصلي اسانس گلمحمدي كم پر محسوب ميشود [7] كه باعث مرغوبيت اسانس گياه ميباشد. بنابراين يكي از دلايل نامرغوبيت اسانس گل محمدي طلايي حالي كه عمده تركيبهاي اصلي اسانس ژنوتيپ طلايي شامل واسطه فراواني سزكوييترپنها و فقدان مونوترپنهاي به هنيكوزان بوده و ميزان سزكوييترپنهاي نونادكان و سيترونلول ژرانيول و فنيل الكل در اسانس اين گياه ميباشد. مونوترپنها بسيار جزيي بوده بنابراين از اسانس اين ژنوتيپ ميتوان در صنايع دارويي كه هدف كاربرد تركيبهاي مومي و سنگين است استفاده نمود. به اين دليل اسانس گل محمدي طلايي از بويي بسيار كم و متفاوت نسبت به ژنوتيپهاي سفيد و صورتي برخوردارند. با توجه به تركيبهاي اصلي اسانس دو ژنوتيپ سفيد و 164

بتولي و همكار 1. Ghahrema A. Cormophytes of Iran (Plant Systematic). Vol. 2, Nashredaneshgahi press. Tehran. 1992, pp: 518 32. 2. Mozaffarian V. A Dictionery of Iranian Plants Names. FarhangeMoaser. Tehran. 1996, pp: 461 3. 3. Guenther E, The essential oils, Vol.5. Rebert E. Kreiger Publishing Compony Malabar, Florida. 1952, pp: 506. 4. Chevallier A. The encyclopedia of medicinal plants. Dorling Kindersely. London. 1996, pp: 214 9. 5. Ody P. The herb society,s complete medicinal herbal. Dorling Kindersely. London. 1995, pp: 192. 6. Roa BRR, Sastry KPS, Saleem SM, Roa EVP, Samasundar KV, and Ramesh S. Volatile flower oils of three genotypes of Rosescented generation (Pelargonium sp.). Flavoure and Fragrance J. 2000; 15: 105 7. 7. Babu KGD, Singh B, Joshi VP and Singh V. Essential oil composition of damask rose (Rosa damascena Mill.) distilled under different pressures and temperatures. Flavoure and Fragrance J. 2002; 17: 136 40. 8. Reverchon E, Porta GD and Gorgoglione D, Supercritical Co2 extraction of volatile oil from Rosa concrete. Flavoure and Fragrance J. 1996; 12: 37 41. 9. Wessi EA. Essential oil Crops. CAB International. New york. USA. 1997, 608 p. 10. Kovatcheva N, Nedkov N. and Zheljazkov VD. Study on the oilbearing rose collection at the Research Institute for Roses. Aromatic and Medicinal Plants in Bulgaria, the ASACSSA SSSA International Annal Meetings, Salt Lake city. UT. 2005, 6 10 November: 168. 11. TabaeiAghdaei SR, Rezaee MB, and Jaimand K, Study of genetic variation in Essential oils yield منابع of Rosa damascena Mill. Genotypes from west parts of Iran. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants 2005; 20 (4): 533 47. 12. TabaeiAghdaei SR, and Rezaee MB, Study of flower yield variation in Rosa damascena Mill. Genotypes of Kashan, Iranian Rangelands and Forests Plants Breeding and Genetic Res. 2003; 9: 99 111. 13. TabaeiAghdaei SR, and Farhangian S, and Jafari AA, Comparison of flower yield among Rosa damascena Mill. Genotypes from central region of Iran, Iranian Rangelands and Forests Plants Breeding and Genetic Res. 2005; 12 (4): 337 93. 14. TabaeiAghdaei SR, Soleimani E, and Jafari AA, Evaluatin of genetic variation for flowering duratin and morphological characters in Rosa damascena Mill. Genotypes, Iranian Rangelands and Forests Plants Breeding and Genetic Res. 2005; 12 (3): 265 81. 15. TabaeiAghdaei SR, Rezaee MB, and Jaimand K, Evaluatin of genetic variation of floral parts essential oils concentrection of Rosa damascena Mill. Genotypes collected from Kashan, Iranian Rangelands and Forests Plants Breeding and Genetic Res. 2003; 11 (2): 219 35. 16. TabaeiAghdaei SR and Rezaee MB, Investigation of propagation and rooting ability in cutting of Rosa damascena Mill., Iranian Rangelands and Forests Plants Breeding and Genetic Res. 2001; 1: 75 95. 17. Rezaee MB, Jaimand K, TabaeiAghdaei SR, Brazandeh MM and Meshkizadeh S. Comparative study essential oil of Rosa damascena Mill. from center and northwest of Iran, Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants 2003; 19 (4): 339 49. 18. Jaimand K, Rezaee MB, Asareh MH, Tabaei Aghdaei SR,and Meshkizadeh S, Extraction and 165 فصلنامه گياهان دارويي سال يازدهم دوره دوم ويژهنامه شماره نه بهار 1391

determination of kaempherol and quercetin in petals of 10 genotypes of Rosa damascena Mill. From western Iran, Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants 2010; 25 (4): 547 56. 19. Rezaee MB, Jaimand K, TabaeiAghdaei SR, and Barazandeh MM, Comparative study of laboratory and industrial essential oils samples of Rosa damascena Mill. For quantitive and qualitive constituents from Kashan. Iranian Journal of Medicinal and Aromatic Plants 2003; 19 (1): 63 73. 20. Batooli H. Biodiversity and species richness of plant elements in Qazaan Reserve of Kashan. Pajouhesh vasazandeghi 2004; 16 (4): 85 104. 21. Davis NW. Gas Chromatographic Retention indices of Monoterpenes and Sesquiterpenes on Methyl Silicone and Carbowax 20M phases. J. Chromatogr. 1990; 503: 1 24. 22. Shibamoto T. Retention Indices in Essential Oil Analysis, In Capillary Gas Chromatography in مقايسه تركيبهاي... Essential Oil Analysis. Edits P. Sandra and C. Bicchi, Huethig Verlag, New york, NY, 1987, pp: 259 74. 23. Adams RP, Identification of essential oils by Ion trap mass spectroscopy. Academic Press. New York, 1989, pp: 302. 24. Jirovetz L, Buchbauer G, Stoyanova A, Balinova A, Guangjiun Z, and Xihan M. Solid phase Microextraction Gas Chromatographic and olfactory analysis of the scent and fixative properties of the essential oil of Rosa damascene Mill. From China. Flavoure and Fragrance J. 2005; 20: 7 12. 25. Agaoglu YS. Rose oil industry and the production of oil rose (Rosa damascena Mill.) in Turkey. Biotechnol. Biotechnol. Equip. 2000; 14: 8 15. 26. Kovats ES. Composition of Essential oils. Part 7. Bulgarian oil of Rosa L. (Rosa damascena Mill.). J. Chromatogr. 1987; 406: 185 222. 166