ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ- ΕΒΡΑΪΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ-ΘΕΣΜΟΛΟΓΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ- ΕΒΡΑΪΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ-ΘΕΣΜΟΛΟΓΙΑ Ενότητα 11: ΤΟΠΟΙ ΛΑΤΡΕΙΑΣ Σταμάτιος-Νικόλαος Μωραΐτης Τμήμα Ιερατικών Σπουδών

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

Σκοποί ενότητας Σκοπός είναι να κατανοήσει ο φοιτητής τους Τόπους Λατρείας. 4

1.Περιεχόμενα ενότητας Περιεχόμενο του μαθήματος της Εισαγωγής στην Π. Διαθήκη: Η Σκηνή του Μαρτυρίου. Κυρίως Σκηνή. Ιερά στην Παλαιστίνη μετά την είσοδο των ισραηλιτών σε αυτήν. Ναός του Σολομώντα. Ναός του Ζοροβαβέλ. 5

2.Περιεχόμενα ενότητας Περιεχόμενο του μαθήματος της Εισαγωγής στην Π. Διαθήκη: Ναός του Ηρώδη. Ναός του Γαριζίν. Ναός της Ελεφαντίνης. Ναός της Λεοντοπόλης της Αιγύπτου. 6

1.Η ΣΚΗΝΗ ΤΟΥ ΜΑΡΤΥΡΙΟΥ (Έξ. κεφ. 25, 26, 27) Ohel moed. Σκηνή συνάντησης. H ρίζα από το ρήμα γιαάδ (א ה ל מ וע ד) που σημαίνει συναντιέμαι, φανερώνομαι, αποκαλύπτομαι. Τόπος συνομιλίας Μωυσή-Θεού: ἐνώπιος ἐνωπίῳ (Εξ 33:11), στόμα κατὰ στόμα (Αρ 12:8). Η Σκηνή απαρτιζόταν από ένα περιφραγμένο αίθριο σε σχήμα ορθογώνιο και ένα λυόμενο οίκημα μέσα στο αίθριο. Σε κάθε πλευρά του μήκους υπήρχαν 20 ξύλινοι πάσσαλοι και 10 σε κάθε πλευρά του πλάτους. Είχαν άγκιστρα για να στερεώνεται ύφασμα από εκλεκτό αιγυπτιακό βαμβάκι (βύσσος). 7

2.Η ΣΚΗΝΗ ΤΟΥ ΜΑΡΤΥΡΙΟΥ (Έξ. κεφ. 25, 26, 27) Στην αυλή υπήρχε το θυσιαστήριο των ολοκαυτωμάτων, το οποίο έφερε τέσσερα κέρατα από χαλκό. Η μετακίνηση γινόταν με κρίκους, από τους οποίους περνούσαν μοχλοί. Μεταξύ θυσιαστηρίου και κυρίως σκηνής υπήρχε η χαλκή θάλασσα πάνω σε χάλκινες βάσεις. Χρησίμευε για πλύση χεριών και ποδιών των ιερέων. 8

1.Κυρίως σκηνή Στο βάθος της αυλής υπήρχε η κυρίως σκηνή του μαρτυρίου. Μήκος 30 πήχεων, πλάτος και ύψος 10 (ο εβραϊκός πήχυς=0,55μ.). Αποτελούνταν από σανίδες επιχρυσωμένες. Η είσοδος βρισκόταν στην ανατολική πλευρά. Τα καλύμματα: Εξωτερικά ύφασμα από βύσσο. Δεύτερο κάλυμμα από κατσικίσιες τρίχες. Τρίτο κάλυμμα από δέρμα κριού. Τέταρτο από δέρμα μεσογειακής φώκιας. 9

2.Κυρίως σκηνή Το εσωτερικό ήταν χωρισμένο σε δύο μέρη, στα Άγια και στα Άγια των Αγίων. Στα Άγια υπήρχαν: Η τράπεζα της προθέσεως. Σ αυτήν ήταν τοποθετημένοι σε δύο σειρές 12 άρτοι. Η επτάφωτη λυχνία. Η τράπεζα ή το θυσιαστήριο του θυμιάματος. Στα Άγια των Αγίων υπήρχε η Κιβωτός της Διαθήκης. Περιείχε τις δύο πλάκες με τον δεκάλογο, τη στάμνα με το μάννα και τη ράβδο του Ααρών τη βλαστήσασα. 10

Kapporeth, ἱλαστήριον ἐπίθεμα Πάνω στην κιβωτό υπήρχε πλάκα χρυσή, προσαρμοσμένη στις διαστάσεις της κιβωτού, αλλά ανεξάρτητη από αυτήν, που λεγόταν Kapporeth, «ἱλαστήριον ἐπίθεμα» κατά τους Ο. Στα άκρα της υπήρχαν δύο χερουβείμ, πιθανότατα με μορφή ανθρώπου, όρθια, αντιμέτωπα το ένα προς το άλλο με ανοιχτές τις φτερούγες τους. Το σύμπλεγμα συμβόλιζε τον θρόνο του Θεού. Ηταν το ιερότερο αντικείμενο της σκηνής. 11

3.Κυρίως σκηνή Στα Άγια έμπαιναν οι ιερείς, στα Άγια των Αγίων μόνο ο αρχιερέας μια φορά το χρόνο, τη μέρα του Εξιλασμού (Kippurim). Κατά την άλωση της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλωνίους καταστράφηκε ο ναός και χάθηκε η Κιβωτός της Διαθήκης. Η κριτική κατατάσσει το κεφ. Εξ 25, που περιγράφει τη σκηνή, στον Ιερατικό Κώδικα (800-700 π.χ.) και την εκλαμβάνει ως αντίγραφο του ναού του Σολομώντα. Η άρνηση της μωσαϊκής προελεύσεως της σκηνής δεν επιβεβαιώνεται από τις πηγές. 12

ΙΕΡΑ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟ ΤΩΝ ΙΣΡΑΗΛΙΤΩΝ Σ ΑΥΤΗΝ Κοντά σε ιερές πηγές, ιερά δένδρα. Σε λόφους και υψώματα (bamoth). Υπήρχαν και ιδιωτικά ιερά. Ιεροί τόποι υπήρχαν στις πόλεις: Συχέμ, Βαιθήλ, Βεερσεβά, Μαμβρή, Γιλγάλ, Σιλώ, Μιτσπά, Γαβαών, Οφρά, Δαν. Λατρευόταν ο El Bethel, El Olam, El Shaddai, El Berith. 13

Θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις Μεταρρύθμιση Εζεκία (704 π.χ.). - - Ιωσία (621 π.x.). Καταστροφή ειδωλολατρικών ιερών. Η βαβυλώνια αιχμαλωσία επέφερε την πλήρη κατάργησή τους. 14

Γιλγάλ=ιερός χώρος Γιλγάλ=ιερός χώρος: Στο κέντρο θυσιαστήριο από πηλό ή πέτρες ακατέργαστες, χωρίς βαθμίδες. Για την άνοδο στο θυσιαστήριο κατασκευαζόταν κεκλιμένο επίπεδο. Στις γωνίες κέρατα (δύναμη-άσυλο). Δίπλα υπήρχε Mατσεμπά (πέτρινη στήλη) ή Aσερά (ξύλινη στήλη) και θυσιαστήριο θυμιάματος. Οι στήλες συμβόλιζαν την παρουσία του Θεού. 15

Τεραφείμ (εφέστιες θεότητες) Τεραφείμ (εφέστιες θεότητες): Είχαν ανθρώπινη μορφή. Χρήση: Εξακρίβωση θελήματος του Θεού, ενίσχυση γονιμότητας. 16

ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΣΟΛΟΜΩΝΤΑ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΣΟΛΟΜΩΝΤΑ: Ήταν κτισμένος στον λόφο Σιών. Προετοιμασία από τον Δαβίδ (1004-965 π.χ.). Ο Σολομώντας (965-926 π.χ.) άρχισε το χτίσιμο το 4ο έτος της βασιλείας του. Ο ναός αποπερατώθηκε σε 7 1/2 χρόνια. ΕΓΚΑΙΝΙΑ: Καὶ ἐγένετο ὡς ἐξῆλθον οἱ ἱερεῖς ἐκ τοῦ ἁγίου, καὶ ἡ νεφέλη ἔπλησε τὸν οἶκον καὶ οὐκ ἠδύναντο οἱ ἱερεῖς στήκειν λειτουργεῖν ἀπὸ προσώπου τῆς νεφέλης, ὅτι ἔπλησε δόξα Κυρίου τὸν οἶκον (Γ Βασ 8:10-11). 17

1.Περιγραφή του ναού Δύο τείχη, δύο αυλές. Στην εσωτερική αυλή: Χάλκινο θυσιαστήριο ολοκαυτωμάτων. Δεξιά και αριστερά του θυσιαστηρίου 10 λουτήρες (Μehonoth), για πλύση τεμαχίων θύματος, νίψη χεριών και ποδιών ιερέων. Μεταξύ θυσιαστηρίου ολοκαυτωμάτων και κυρίως ναού η χαλκή ή χυτή θάλασσα. Κυρίως ναός: Δέκα σκαλοπάτια, 2 κολώνες 18 πήχεων. 18

2.Περιγραφή του ναού Περιγραφή του ναού (συνέχεια): Πρόναος: Μήκος 20 πήχεις, πλάτος 10 πήχεις. Ναός: Μήκος 60 πήχεις, πλάτος 20, ύψος 30. Ανάμεσα στα Άγια και τα Άγια των Αγίων ανοιχτή θύρα και καταπέτασμα. Οι τοίχοι του ναού επενδυμένοι με επιχρυσωμένες σανίδες με παραστάσεις χερουβείμ. Είχε μικρά παράθυρα. 19

Άγια Στα Άγια βρίσκονταν: Η τράπεζα της προθέσεως επί της οποίας υπήρχαν 12 άρτοι. Αριστερά η επτάφωτη λυχνία. Μπροστά από το καταπέτασμα της πόρτας που οδηγούσε στα Άγια των Αγίων, το θυσιαστήριο του θυμιάματος. 20

Άγια των Αγίων Άγια των Αγίων: Μήκος και πλάτος 20 πήχεις. Εκεί βρισκόταν η Κιβωτός της Διαθήκης. Ο Αρχιερέας έμπαινε μια φορά το χρόνο κατά την ημέρα του Εξιλασμού. 21

3.Περιγραφή του ναού Ο ναός ήταν σύμβολο εθνικής ενότητας και σύσφιγξης των δεσμών μεταξύ των φυλών. Ιεραποδημίες κατά τις μεγάλες εορτές. Καταστροφή το 586 π.χ. από τους Βαβυλώνιους. 22

1.Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΖΟΡΟΒΑΒΕΛ Εικόνα 1: Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΖΟΡΟΒΑΒΕΛ. Πηγή:http://www.apologitis.com/gr/ancient/solom ontas.html (Ανακτήθηκε 11/09/2015). 23

2.Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΖΟΡΟΒΑΒΕΛ Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΖΟΡΟΒΑΒΕΛ: Ανοικοδόμηση ύστερα από διάταγμα του βασιλιά Κύρου (538 π.χ.). Αντίδραση Σαμαρειτών στην ανοικοδόμηση και διακοπή των εργων. Συνέχιση και αποπεράτωση κατά τα έτη 520-516 π.χ. επί Δαρείου Υστάσπου (521-486 π.χ.). 24

3.Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΖΟΡΟΒΑΒΕΛ Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΖΟΡΟΒΑΒΕΛ (συνέχεια): Χτίστηκε στον λόφο που παλαιότερα βρισκόταν ο ναός του Σολομώντα με την ίδια περίπου διάταξη. Στη βόρεια, νότια και ανατολική πλευρά στοές με κελιά για ιερείς και προσκυνητές. Εξωτερική αυλή που χωριζόταν από εσωτερική με τείχος. Στην εσωτερική αυλή στοές και κελιά. Χωριζόταν με κιγκλίδωμα στην αυλή των ιερέων και του λαού. Στην πρώτη υπήρχε το θυσιαστήριο των ολοκαυτωμάτων από πέτρα και απλή χαλκή θάλασσα. 25

1.Κυρίως ναός 60 πήχεις πλάτος και μήκος. Στα Άγια: Τράπεζα προθέσεως με 12 άρτους. Αριστερά επτάφωτος λυχνία. Μπροστά από το καταπέτασμα που χώριζε τα Άγια από τα Άγια των Αγίων το θυσιαστήριο θυμιάματος. 26

2.Κυρίως ναός Άγια Αγίων: Άδειος χώρος, αφού η Κιβωτός της Διαθήκης είχε χαθεί. Πέτρα προεξείχε από το έδαφος, επί της οποίας ο Αρχιερέας εναπέθετε τη σχάρα του θυμιάματος κατά την Εορτή του Εξιλασμού. Τριώροφο οικοδόμημα περιέβαλε τον ναό. 27

3.Κυρίως ναός Ο Αντίοχος Δ Επιφανής (175-164 π.χ.) τον εμίανε και σύλησε τους θησαυρούς του (169 π.χ.). Ο Ιούδας Μακκαβαίος (166-160 π.χ.) τον ανακαίνισε, οικοδόμησε νέο θυσιαστήριο ολοκαυτωμάτων και τον περιέβαλε με τείχη. Τον κατέλαβε ο Πομπήιος (63 π.χ.), και στη συνέχεια ο Ηρώδης (37 π.χ.). Επί της βασιλείας του τελευταίου έγιναν εκτεταμένες εργασίες συντήρησης, επισκευής και επέκτασής του. Ναός και Νόμος: Η μεταιχμαλωσιακή κοινότητα προσκολλήθηκε στον Ναό και στον Νόμο για να διαφυλάξει την εθνική της υπόσταση και την πνευματική της κληρονομιά. 28

1.ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΗΡΩΔΗ Ανοικοδόμηση το 20 π.χ. Ολοκλήρωση των έργων μετά από 46 χρόνια. Ισχυρά τείχη. Βασιλική στοά τρίκλιτος. Εξωτερική αυλή, στην οποία μπορούσαν να μπουν οι εθνικοί (ζωέμποροι, αργυραμοιβοί). Επιγραφές απαγόρευαν με ποινή θανάτου την είσοδο εθνικών στον Ναό (Απ. Παύλος, Τρόφιμος). 29

2.ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΗΡΩΔΗ Σκάλα για την εσωτερική αυλή από την ωραία πύλη. Η εσωτερική αυλή χωριζόταν με κιγκλίδωμα: o Στην αυλή των λαϊκών. o Στην αυλή των ιερέων. Σε αυτήν υπήρχε θέση για ψάλτες και ορχήστρα, θυσιαστήριο ολοκαυτωμάτων καθώς και χαλκή θάλασσα με 12 κρουνούς. 30

3.ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΗΡΩΔΗ Κυρίως Ναός: Πέτρινος, δεκαπέντε σκαλιά οδηγούσαν στον πρόναο (100Χ20 πήχ.). Ανάμεσα στον πρόναο και τον κυρίως ναό δίφυλλη πύλη με καταπέτασμα. Άγια: Δεξιά τράπεζα προθέσεως. Αριστερά επτάφωτος λυχνία, θυσιαστήριο θυμιάματος. Άγια Αγίων: Άδειος χώρος (λίθος στο κέντρο). Δίπλα από τον ναό τριώροφο οικοδόμημα με θησαυροφυλάκια. 31

Καταστροφή του ναού Καταστροφή του ναού: Ολοκληρωτική καταστροφή από τους Ρωμαίους την 1η Αυγούστου 70 μ.χ. Μεταφορά ιερών σκευών στη Ρώμη. Ο Αδριανός το 133 μ.χ. ίδρυσε βωμό, τοποθέτησε άγαλμα του Δία. Το 533 μ.χ. ο Ιουστινιανός έχτισε Εκκλησία. Αραβική κατάκτηση (639 μ.χ., Ομάρ). Ο διάδοχός του Abd el-melik έχτισε το τέμενος Haram esh Sharif (691 μ.χ.). Το 1099 κατέλαβαν τους Αγίους Τόπους οι Σταυροφόροι, τα ιερά όμως παρέμειναν σε μωαμεθανικά χέρια. 32

Μεταφορά ιερών σκευών από Ρωμαίους στρατιώτες Εικόνα 2: Μεταφορά ιερών σκευών από Ρωμαίους στρατιώτες. Πηγή:https://nl.wikipedia.org/wiki/Boog_van_Titus_(Forum_R omanum)(ανακτήθηκε 11/09/2015). 33

ΝΑΟΣ ΟΡΟΥΣ ΓΑΡΙΖΙΝ ΝΑΟΣ ΟΡΟΥΣ ΓΑΡΙΖΙΝ: Τον έχτισαν οι Σαμαρείτες περί το 332 π.χ. Το 167 π.χ. τον βεβήλωσε ο Αντίοχος Δ ο Επιφανής. Το 129 π.χ. καταστράφηκε και ανοικοδομήθηκε. Υπήρχε στα χρόνια του Ιησού. 34

ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΦΑΝΤΙΝΗΣ Ιδρύθηκε τον 6ο αι. π.χ. από στρατιωτική ιουδαϊκή κοινότητα. Λίθινο οικοδόμημα με κέδρινη στέγη. Προς τιμή του Θεού Jaho. Αιματηρές, αναίμακτες θυσίες, θυσιαστήριο, ιερείς. Καταστράφηκε από τους Αιγυπτίους (γίνεται μνεία του μέχρι το 402 π.χ.). 35

ΝΑΟΣ ΛΕΟΝΤΟΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ Κτίστηκε επί Πτολεμαίου Φιλομήτωρος (187-145 π.χ.) από τον εκθρονισθέντα αρχιερέα Ονία Δ (±160 π.χ.). Παρόμοιο σχήμα με τον ναό της Ιερουσαλήμ, αλλά μικρότερος. Υπήρχε ιερατείο, τελούνταν θυσίες. Καταστράφηκε το 73 μ.χ. από τους Ρωμαίους. 36

Τέλος Ενότητας

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, Σταμάτιος-Νικόλαος Μωραΐτης. «ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ-ΕΒΡΑΪΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ-ΘΕΣΜΟΛΟΓΙΑ». Έκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 38

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 39

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 40

Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων Το Έργο αυτό κάνει χρήση των ακόλουθων έργων: Εικόνες/Σχήματα/Διαγράμματα/Φωτογραφίες. http://www.apologitis.com/gr/ancient/solomonta s.htm. 41