Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου. Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα «Συνταγµατικό ίκαιο», 2003 2004 Θέµα εργασίας: «Θεσµική εφαρµογή των θεµελιωδών δικαιωµάτων».υπόθεση Κλόντια Σίφερ. Καµιντζή Ιωάννα Α.Μ 322 Ε Μail : kamintzi@yahoo.com (Πέµπτη, 29 Ιανουαρίου 2004) 1
ιάγραµµα εργασίας : Ι. Πραγµατικά περιστατικά ΙΙ Αντιπαράθεση δικαιώµατος και θεσµού, εντοπισµός αντίθεσης. i) Ανάλυση των µερών της αντίθεσης. ii) Σύνθεση των αντιθέσεων µέσω της αρχής της αιτιώδους συνάφειας. ΙΙΙ. Περίληψη εργασίας 2
Ι. Πραγµατικά περιστατικά Πριν από τέσσερα περίπου χρόνια είχε γραφτεί στον τύπο η ακόλουθη είδηση: «Άκαρπες απέβησαν οι προσπάθειες της Κλόντια Σίφερ να αποκτήσει το δικό της υπερπολυτελές τζετ, για να γίνουν λιγότερο κουραστικές οι µετακινήσεις της από χώρα σε χώρα, όπου την καλούν κάθε φορά οι επαγγελµατικές της υποχρεώσεις. Κι αυτό όχι γιατί το διάσηµο µοντέλο δεν είναι σε θέση να καλύψει το ευτελές ποσό του 1,5δις δραχµών, που αξίζει το τζετ της αρεσκείας της, αλλά γιατί η κατασκευάστρια εταιρεία «Χ» δεν θεωρεί αρκετά καλό το διάσηµο µοντέλο για πελάτισσά της. Εκπρόσωπος της εταιρείας δήλωσε στην βρετανική εφηµερίδα «Sunday Express» : «εν θα πουλούσαµε ποτέ αεροσκάφος µας στην Κλόντια Σίφερ. Προσπαθούµε σκληρά να µην συνδεθεί το όνοµα της εταιρείας µας µε τέτοιου είδους διασηµότητες από τον χώρο της µόδας και του θεάµατος. Στόχος µας είναι οι επιτυχηµένοι επαγγελµατίες, που χρησιµοποιούν το τζετ µας σαν επέκταση του γραφείου τους στους αιθέρες. Το τζετ µας δεν είναι αξεσουάρ πολυτελείας, είναι όργανο δουλειάς» ΙΙ Αντιπαράθεση δικαιώµατος και θεσµού, εντοπισµός αντίθεσης. Ο συναλλακτικός χώρος αποτελεί τµήµα του γενικότερου οικονοµικού χώρου. Η συναλλακτική περιοχή είναι µια ευρύτατη περιοχή που περιλαµβάνει αφενός τον συναλλακτικό επιχειρηµατικό χώρο αφετέρου τον συναλλακτικό καταναλωτικό χώρο. Η διαφοροποίηση αυτή, χωρίς να θέτει απόλυτα κριτήρια, εντούτοις είναι χρήσιµη για την αντιµετώπιση των εµφανιζοµένων ζητηµάτων, κατά την εφαρµογή των θεµελιωδών δικαιωµάτων στις διαπροσωπικές σχέσεις. Τα αµυντικά δικαιώµατα εφαρµόζονται και στα δυο επίπεδα σχέσεων. Ιδιαίτερη όµως σηµασία αποκτούν στο πλαίσιο του καταναλωτικού χώρου, στον οποίο εµφανίζονται και οι περισσότερες παραβιάσεις των αµυντικών δικαιωµάτων. Έτσι, η άρνηση πώλησης καταναλωτικών αγαθών, τροφίµων, φαρµάκων αποτελεί πάντοτε προσβολή δικαιώµατος και 3
ειδικότερα του δικαιώµατος συµµετοχής στην οικονοµική ζωή (άρθρο 5 παρ. 1 Συντάγµατος). Αφετηρία της συλλογιστικής που ακολουθεί αποτελεί η βάση πως το Σύνταγµα κατοχυρώνει και προστατεύει ταυτόχρονα και τα θεµελιώδη δικαιώµατα αλλά και τις διαπροσωπικές σχέσεις, καθώς και τα σύνολα των διαπροσωπικών σχέσεων δηλαδή τους θεσµούς. Η εφαρµογή των θεµελιωδών δικαιωµάτων στον συναλλακτικό χώρο έχει ιδιαίτερη σηµασία προς τον καθορισµό της γενικότερης συµπεριφοράς των συναλλασσοµένων και στην ευθυγράµµισή της προς τις αρχές που καθιερώνονται από τα θεµελιώδη δικαιώµατα. Έτσι το Σύνταγµα προστατεύει τον ευρύτερο συναλλακτικό χώρο προστατεύει όµως ταυτόχρονα και το αµυντικό δικαίωµα συµµετοχής στον χώρο αυτό δηλαδή στην οικονοµική ζωή. Στην προκειµένη περίπτωση προστατεύεται ο συναλλακτικός καταναλωτικός και επιχειρηµατικός χώρος στον οποίο ενεργοποιείται η συγκεκριµένη εµπορική εταιρεία παράλληλα όµως προστατεύεται και το δικαίωµα του καταναλωτή να συµµετέχει στον καταναλωτικό αυτό χώρο, ως γενικότερη συµµετοχή του στην οικονοµική ζωή µέσω της απόλυσης των υλικών αγαθών ή υπηρεσιών που κάθε φορά επιθυµεί να επιλέξει. Κατά το άρθρο 5 παρ. 1 του Σ, καθένας έχει δικαίωµα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συµµετέχει ελεύθερα στην οικονοµική ζωή της χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει το Σύνταγµα και τα χρηστά ήθη. Ο συντακτικός νοµοθέτης δηλαδή κατοχυρώνει για τον καθένα δικαίωµα συµµετοχής στην οικονοµική ζωή. Η συµµετοχή αυτή µπορεί να εκλάβει δυο βασικές µορφές, ως ενεργητική και ως παθητική. Η παθητική είναι κυρίως καταναλωτική συµµετοχή, µε την ευρύτερη έννοια της απόλαυσης των υλικών αγαθών. i) Ανάλυση των µερών της αντίθεσης. Στον συναλλακτικό χώρο ανήκει η ελευθερία των συναλλαγών και ιδιαίτερα η εξουσία διάθεσης του οικονοµικού αγαθού. Στην σύγχρονη συναλλακτική πραγµατικότητα, η διάθεση των οικονοµικών αγαθών δεν εγκαταλείπεται αποκλειστικά στην θέληση του εµπόρου. Έτσι, η άρνηση παροχής υπηρεσιών σε µια µεγάλη κλίµακα συνιστά αγορανοµικό αδίκηµα. Για παράδειγµα ο ιδιοκτήτης 4
ξενοδοχείου δεν µπορεί να αρνηθεί να δώσει δωµάτιο και να διώξει πελάτη εφόσον διαθέτει κενό δωµάτιο. Παρόµοια είναι και η αναλυοµένη περίπτωση. Η κατασκευάστρια εταιρεία παραγωγής και παροχής επαγγελµατικών τζετ δεν µπορεί να αρνηθεί στον υποψήφιο πελάτη της την παροχή του συγκεκριµένου αγαθού. Ειδικότερα δεν µπορούν να σταθούν οι συγκεκριµένοι λόγοι άρνησης που επικαλείται η εταιρεία, όπως είναι το γεγονός ότι η εταιρεία τους συναλλάσσεται αποκλειστικά µε σοβαρούς επιχειρηµατίες και όχι µε ανθρώπους από τον χώρο της µόδας και του θεάµατος οι οποίο κατά την κρίση της εταιρείας χρησιµοποιούν τα τζετ της αποκλειστικά για λόγους προσωπικής τους προβολής. Ο µόνος λόγος που θα µπορούσε ενδεχοµένως να επικαλεστεί η εταιρεία προκειµένου να θεµελιώσει την άρνησή της θα ήταν η µη οικονοµική δυνατότητα κάλυψης του υπέρογκου ποσού που απαιτείται για την αγορά του τζετ από την πλευρά της υποψήφιας πελάτισσας. Όµως κάτι τέτοιο δεν συντρέχει εν προκειµένω. Όπως χαρακτηριστικά τονίστηκε στην συγκεκριµένη περίπτωση η Κλόντια Σίφερ είχε την οικονοµική δυνατότητα να διαθέσει το συγκεκριµένο ποσό για την αγορά του τζετ. ii) Σύνθεση των αντιθέσεων µέσω της αρχής της αιτιώδους συνάφειας. Αναφορικά προς την θεσµική εφαρµογή των θεµελιωδών αµυντικών δικαιωµάτων, αιτιώδης συνάφεια είναι η συνάντηση ενός κοινού συστατικού στο περιεχόµενο του θεµελιώδους δικαιώµατος και του θεσµού. Με δεσµό αιτιώδους συνάφειας συνδέονται καταρχήν τα σύµφυτα νοµικά µορφώµατα, τα σύµφυτα ζεύγη δικαιωµάτων και θεσµών. Μεταξύ τους υπάρχει µια σχέση φυσική που είναι ταυτόχρονα και νοµική σχέση. Στις οµοιογενείς αυτές αντιθέσεις επιβάλλεται ο περιορισµός του δικαιώµατος στην περίπτωση δηλαδή αυτή τυγχάνει εφαρµογής όχι το γενικό αλλά το θεσµικό περιεχόµενο του θεµελιώδους αµυντικού δικαιώµατος. Αντίθετα στις ανοµοιογενείς αντιθέσεις επιβάλλεται η αποχή από οποιονδήποτε περιορισµό του δικαιώµατος. Ενώ δηλαδή στις πρώτες περιπτώσεις αποτελεί συνταγµατική επιταγή ο περιορισµός που απορρέει από την ταυτόχρονη προστασία των δικαιωµάτων και των θεσµών, στις δεύτερες περιπτώσεις το Σύνταγµα επιτάσσει 5
την παράλειψη του περιορισµού και την εφαρµογή του γενικού περιεχοµένου του δικαιώµατος. Στην προκειµένη περίπτωση παρατηρούµε πως δεν υπάρχει κανένα κοινό συστατικό αντικειµενικό στοιχείο ανάµεσα στον συναλλακτικό χώρο που κινείται η εµπορική εταιρεία που προστατεύεται επίσης από το Σύνταγµα και στο αµυντικό δικαίωµα συµµετοχής στην οικονοµική ζωή που απολαµβάνει η Κλόντια Σίφερ. Η εταιρεία αναγάγει ως προϋπόθεση για την συµµετοχή στην οικονοµική ζωή µέσω της απόλαυσης των υλικών αγαθών που αυτή παράγει και προµηθεύει, κριτήρια µη νόµιµα που σε καµία περίπτωση δεν τυγχάνουν συνταγµατικής προστασίας. Έτσι, η εταιρεία δεν δικαιούται να αρνηθεί την πώληση των αγαθών της σε πελάτη ο οποίος διαθέτει αντικειµενικά τα οικονοµικά µέσα για να τα προµηθευτεί επικαλούµενη δικούς της λόγους οι οποίοι δεν συνάδουν µε τα στοιχεία µιας ορθής συναλλακτικής συµπεριφοράς. Η στάση της συνεπώς είναι επικριτές καθώς προσβάλλει το αµυντικό δικαίωµα συµµετοχής στην οικονοµική ζωή όπως αυτό κατοχυρώνεται στο άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγµατος. Στην αγορά κανείς δεν µπορεί να αποκλείει τους άλλους. Παρατηρούµε συνεπώς, πως στην περίπτωση αυτή υπάρχει µια ανοµοιογενής αντίθεση ανάµεσα στον προστατευόµενο συναλλακτικό χώρο και στο επίσης προστατευόµενο αµυντικό δικαίωµα συµµετοχής στην οικονοµική ζωή. Σύµφωνα περαιτέρω, µε τον γενικό κανόνα ότι επιτρέπονται οι αιτιώδεις και απαγορεύονται οι αναιτιώδεις περιορισµοί, εφόσον δικαίωµα και θεσµός δεν συνδέονται µεταξύ τους µε δεσµό συνάφειας, τότε επιβάλλεται η εφαρµογή του γενικού περιεχοµένου του δικαιώµατος. Αποτελεί συνταγµατική επιταγή η εφαρµογή ολόκληρης της έκτασης του αµυντικού δικαιώµατος. Με άλλα λόγια δεν χωρεί στην κρινόµενη περίπτωση κανένας περιορισµός του δικαιώµατος συµµετοχής στην οικονοµική ζωή. ΙΙΙ. Περίληψη εργασίας «Θεσµική εφαρµογή δικαιωµάτων». Το Σύνταγµα κατοχυρώνει και προστατεύει ταυτόχρονα και τα θεµελιώδη δικαιώµατα αλλά και τις διαπροσωπικές σχέσεις, καθώς και τα σύνολα των διαπροσωπικών 6
σχέσεων, ήτοι τους θεσµούς. Έτσι, το Σύνταγµα προστατεύει τον επιχειρηµατικό χώρο στον οποίο ενεργοποιείται εµπορική εταιρία αλλά και το δικαίωµα του καταναλωτή να συµµετέχει στον ευρύτερο καταναλωτικό χώρο, ως γενικότερη συµµετοχή του στην οικονοµική ζω, µέσω της απόλαυσης των υλικών αγαθών και υπηρεσιών. Έτσι, άρνηση εκ µέρους εταιρίας, πώλησης αγαθών σε καταναλωτή, που διαθέτει τα οικονοµικά µέσα για να τα προµηθευτεί, προσβάλλει το αµυντικό δικαίωµα συµµετοχής στην οικονοµική ζωή (κατοχυρωµένο στο άρθρο 5 παρ. 1 Σ). Περαιτέρω, σύµφωνα µε το γενικό κανόνα, ότι επιτρέπονται οι αιτιώδεις και απαγορεύονται οι αναιτιώδεις περιορισµοί, εφόσον δικαίωµα και θεσµός δεν συνδέονται, στην συγκεκριµένη περίπτωση, µε δεσµό αιτιώδης συνάφειας, επιβάλλεται η εφαρµογή της πλήρους εκτάσεως του αµυντικού δικαιώµατος. 7