Newsletter. Αγαπητοί συνάδελφοι και φίλοι, μέλη του ΕΙΕΕ, Περιεχόμενα

Newsletter Περιοδική έκδοση του ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΕΛΕΓΚΤΩΝ Τεύχος 10 - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013 Περιεχόμενα Μήνυμα Προέδρου... 1 Συνέδριο... 2 Συνέντευξη... 4 Μακροχρόνιο Πρόγραμμα... 6 Άρθρο... 8 Διαβάσαμε... 10 Εκπαίδευση - Εκδηλώσεις... 11 Συντελεστές έκδοσης: Βαλαντάσης Παναγιώτης Μέλος ΔΣ Συντονιστής Επιτροπής Δημοσίων Σχέσεων Γιάννης Παλαβάτσος Νίκος Τσομάκος ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΕΛΕΓΚΤΩΝ (Ε.Ι.Ε.Ε.) Γ Σεπτεμβρίου 101 Αθήνα 10434 Τηλ.: +30 210 8259504, fax: +30 210 8229405 e-mail: info@hiia.gr, website: www.hiia.gr Αγαπητοί συνάδελφοι και φίλοι, μέλη του ΕΙΕΕ, Από τις 14 έως 19 Ιουλίου 2013 πραγματοποιήθηκε στο Ορλάντο της Φλώριδας των ΗΠΑ το παγκόσμιο συνέδριο εσωτερικών ελεγκτών. Το συνέδριο παρακολούθησαν πάνω από 2000 επαγγελματίες του χώρου αντιπροσωπεύοντας 110 χώρες. Το theme του συνεδρίου ήταν One World, One Destination, One Profession με στόχο να δοθεί έμφαση στον διεθνή χαρακτήρα του επαγγέλματός μας και στην κοινή μας μεθοδολογία και προσέγγιση. Κατά τη διάρκεια της παραμονής μου στο Ορλάντο είχα την ευκαιρία να συναντηθώ με στελέχη του διεθνούς οργανισμού (the IIA) και να συζητήσω σχέδια δράσεων που θα μπορούσαν να συμβάλουν στη βελτίωση της λειτουργίας και των υπηρεσιών που παρέχει το ΕΙΕΕ. Επίσης ενημερώθηκα για την ύπαρξη ενός νέου τεχνολογικά προηγμένου συστήματος, The IIA s CIA Learning System, το οποίο είναι προσβάσιμο μέσω διαδικτύου και παρέχει εργαλεία (reading material & online study tools) για την πληρέστερη προετοιμασία όσων επιθυμούν να πιστοποιηθούν ως CIA. Το ΕΙΕΕ, εφόσον υπάρξει ζήτηση, θα διαθέσει το εργαλείο αυτό και στη Ελληνική αγορά το προσεχές διάστημα. Επίσης παρακολούθησα αρκετές παρουσιάσεις που είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Έγιναν αναφορές στην ανάγκη αναβάθμισης των υπηρεσιών που παρέχουμε ως εσωτερικοί ελεγκτές και στη δυνατότητα παροχής διασφάλισης σχετικά με το λειτουργικό επίπεδο όχι μόνον διαδικασιών και λειτουργιών αλλά και ευρύτερων υποδομών, συστημάτων και υπερκείμενων λειτουργιών όπως: εταιρική διακυβέρνηση, διαχείριση κινδύνων, μηχανισμός πληροφόρησης & λήψης αποφάσεων του Διοικητικού Συμβουλίου, κανονιστική συμμόρφωση, επάρκεια κεφαλαίων, ρευστότητα, κατάρτιση οικονομικών αποτελεσμάτων, κλπ. Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχαν οι αναφορές στις πρόσφατες τεχνολογικές εξελίξεις και στις επιπτώσεις που αυτές έχουν στη λειτουργία των οργανισμών, αλλά και στην ελεγκτική προσέγγιση, καθώς, η ταχεία εξέλιξη της τεχνολογίας αλλάζει δραστικά τη φύση των κινδύνων που εμπεριέχονται στις επιχειρηματικές δραστηριότητες και στις επιχειρησιακές διεργασίες κάθε οργανισμού. Παράλληλα, σε αρκετές περιπτώσεις, η παραδοσιακή ελεγκτική προσέγγιση (κατάρτιση ετήσιου πλάνου ελέγχου, δειγματοληψία, χρήση checklists, κλπ.) δεν παρέχει επαρκή διασφάλιση ότι όλοι οι κίνδυνοι έχουν ανιχνευτεί έγκαιρα και τυγχάνουν αποτελεσματικής διαχείρισης από τον οργανισμό. Στο επερχόμενο συνέδριο του ΕΙΕΕ που θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 10 Οκτωβρίου 2013 στο Συνεδριακό Κέντρο της Εθνικής Ασφαλιστικής (Λ. Συγγρού 103 105) θα αναφερθούμε αναλυτικότερα σε κάποια από τα ανωτέρω θέματα. Περισσότερες λεπτομέρειες για τις παρουσιάσεις που έλαβαν χώρα στα πλαίσια του συνεδρίου μπορείτε να βρείτε στον παρακάτω σύνδεσμο. http://iia2013ic.org/session_information_downloads.html Φιλικά Γ. Καλορίτης Πρόεδρος του ΕΙΕΕ

Ετήσιο Συνέδριο 2013 Εσωτερικός Έλεγχος Προκλήσεις & Ευκαιρίες ΕΝΟΤΗΤΑ Ι Πρόσφατες Εξελίξεις στον τομέα του Εσωτερικού Ελέγχου ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ Σχέση Εσωτερικού Ελέγχου και Επιτροπής Ελέγχου ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙΙ Εξειδικευμένα Θέματα Εσωτερικού Ελέγχου 7 CPEs Αθήνα, Πέμπτη 10 Οκτωβρίου 2013 ώρα 9.00 17.00 Συνεδριακό Κέντρο της Εθνικής Ασφαλιστικής ΧΟΡΗΓΟΙ ΧΟΡΗΓΟΙ Λ. Συγγρού 103-105 Χορηγοί ΧΟΡΗΓΟΙ ΧΟΡΗΓΟΙ Πληροφορίες/εγγραφές: Γραμματεία ΕΙΕΕ, Τηλ: 210 8259504, fax: 210 8229405, e-mail: info@hiia.gr, www. hiia.gr

Πρόγραμμα Συνεδρίου 2013 Το συνέδριο θα συντονίσει ο κ. Γεώργιος Πελεκανάκης, Αντιπρόεδρος Δ.Σ. ΕΙΕΕ 8.30 Προσέλευση και εγγραφές 9.00 Καλωσόρισμα συνέδρων & Εισαγωγή Γεώργιος Καλορίτης, Πρόεδρος Δ.Σ. ΕΙΕΕ 9.15 Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στις Ελληνικές επιχειρήσεις ΕΝΟΤΗΤΑ Ι 9.30 The State of Internal Audit 2013 10.00 10.30 Η κρίση ως ευκαιρία - Πρακτικές για πιο αποτελεσματικό Εσωτερικό Έλεγχο Πρωτοβουλίες Εποπτικών Αρχών για τον Εσωτερικό Έλεγχο 11.00 Ερωτήσεις - Απαντήσεις 11.15 Διάλειμμα για καφέ 11.30 12.00 12.30 ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ Η σχέση του Επικεφαλής Εσωτερικού Ελέγχου (CAE) με την Επιτροπή Ελέγχου - CAE Perspective Οι απαιτήσεις της Επιτροπής Ελέγχου από τον Εσωτερικό Ελεγχο Ο έλεγχος από τη σκοπιά της Επιτροπής Ελέγχου 1.00 Ερωτήσεις - Απαντήσεις 1.15 Γεύμα 2.30 2.50 3.20 3.50 ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙΙ Αλλαγές στα Διεθνή Πρότυπα για την Επαγγελματική Εφαρμογή του Εσωτερικού ελέγχου (IPPF) / Νέο CIA Exam Learning System COSO 2013 : Updated Internal Control Framework EGRC - Building an Integrated Risk, Audit and Compliance Environment Matching Internal Audit talent to organizational needs Global Internal Audit Survey 2013 4.20 Ερωτήσεις Απαντήσεις 4.45 Σχολιασμός - Συμπεράσματα 5.00 Λήξη Συνεδρίου Δημήτριος Δημόπουλος, Γενικός Δ/ντής Εταιρικής Τραπεζικής ΕΤΕ / Πρόεδρος Εθνικής Ασφαλιστικής Εξελίξεις στον Τομέα του Εσωτερικού Ελέγχου Michael Cowan, Regulatory Intelligence Analyst - Thomsonreuters Κώστας Περρής, Partner, Head of Internal Audit Services - PwC Μαρίζα Μέλλιου, Επικεφαλής Εσωτερικού Ελέγχου - Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας Σχέση Εσωτερικού Ελέγχου και Επιτροπής Ελέγχου Πέτρος Φουρτούνης, Γενικός Επιθεωρητής, Βοηθός Γενικός Δ/ντης Εσωτερικού Ελέγχου Επιθεώρησης της Τράπεζας και του Ομίλου ΕΤΕ Σπυρίδων Λορεντζιάδης, Μέλος Επιτροπής Ελέγχου - Eurobank και Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών Γεώργιος Ραουνάς, Partner, Επικεφαλής Τομέα Επιχειρηματικών Συμβουλών - KPMG Εξειδικευμένα Θέματα Εσωτερικού Ελέγχου Παναγιώτης Βαλαντάσης, Έφορος ΔΣ ΕΙΕΕ / Χαράλαμπος Ξύδης, Διοικητικός Δ/ντης ΕΙΕΕ Γεώργιος Τριβυζάς, Manager Τμήμα Διαχ/σης Επιχειρησιακών Κινδύνων - Deloitte Ιωάννης Μάλλιος, Risk Domain Expert SAS Greece, Cyprus, Bulgaria Μιχαήλ Πετροδασκαλάκης, Executive Director Επικεφαλής Τμήματος Παροχής Υπηρεσιών Εταιρικής Διακυβέρνησης και Εσωτερικού Ελέγχου - EY Γεώργιος Καλορίτης, Πρόεδρος Δ.Σ. ΕΙΕΕ, Γεώργιος Πελεκανάκης, Αντιπρόεδρος Δ.Σ. ΕΙΕΕ ΤΕΥΧΟΣ 10 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013 HIIA Newsletter

Συνέντευξη * Νίκος Τσομάκος Νίκος Παγιασλής Διευθυντής Υπηρεσιών Εσωτερικού Ελέγχου Ομίλου S&B Ο Νίκος Παγιασλής σπούδασε Μηχανολόγος Ηλεκτρολόγος στο Ε.Μ.Π. από όπου πήρε την ειδικότητα του Μηχανικού Παραγωγής το 1976. Έκανε μεταπτυχιακά στην Επιχειρησιακή Έρευνα στο πανεπιστήμιο του Lancaster της Αγγλίας (Msc in O.R.) Εργάστηκε ως Industrial Engineer στην Πειραϊκή Πατραϊκή από το 1981 έως το 1983. Project Engineer και Administration Manager στην ΕΤΕΚΑ από το 1984 έως το1990. General Manager στην GVC SA από το 1991 έως το 1994. Εργάζεται στον Όμιλο της S&B από το 1995, κατέχει δε τη σημερινή του θέση από το 1998. 1. Αγαπητέ κε Παγιασλή δεδομένης της μακρόχρονης παρουσίας σας στο χώρο, ποια θα εντοπίζατε ως στοιχεία μιας επιτυχημένης υπηρεσίας Εσωτ. Ελέγχου; Επιτυχημένη είναι η Υπηρεσία Εσωτερικού Ελέγχου όταν αναγνωρίζεται η προσφορά της στην επίτευξη των στόχων της Εταιρείας. Αυτοί που αξιολογούν την προσφορά του Εσωτερικού Ελέγχου είναι οι «πελάτες» μας, οι καλούμενοι «συμμέτοχοι» (stakeholders), που εν προκειμένω, -εκτός από την Ελεγκτική Επιτροπή του Δ.Σ. και τον Δ/ντα Σύμβουλο- είναι όλοι οι ελεγχόμενοι. Να τους έχεις όλους ευχαριστημένους, ιδιαίτερα όταν οι προσδοκίες των «συμμετόχων» δεν είναι πάντοτε σαφείς και ευθυγραμμισμένες μεταξύ τους, είναι προφανώς δύσκολος στόχος Ένα πολύ καλό εργαλείο προς αυτή την κατεύθυνση είναι το charter του Εσωτ. Ελέγχου, το οποίο όμως θα πρέπει να είναι σε γνώση και συμφωνημένο με όλους τους «συμμετόχους». Η ετήσια αναθεώρησή του, εφ όσον είναι εφικτή, δίνει την ευκαιρία για συζήτηση γύρω από το τι αναμένεται από τον Εσωτ. Έλεγχο και τις προϋποθέσεις για την επίτευξη των στόχων του. Η διαδικασία δημιουργίας του προγράμματος είναι επίσης μια πολύ καλή ευκαιρία για ευθυγράμμιση με την Διοίκηση λαμβάνοντας μέσα από συνεντεύξεις υποδείξεις και την άποψη τουλάχιστον της πρώτης γραμμής των στελεχών της εταιρείας για ελέγχους που κρίνουν ως σημαντικό να γίνουν. Τέλος, όσο περισσότερο εμπιστεύονται η Διοίκηση και η Ελεγκτική Επιτροπή τις δυνατότητες του Εσωτ. Ελέγχου και τον χρησιμοποιούν για την επίτευξη των στόχων τους, τόσο περισσότερο η επιτυχία ή όχι του Εσωτ. Ελέγχου θα βασίζεται στις ικανότητες και τις γνώσεις των στελεχών του. 2. Σε ένα δυσχερές οικονομικό περιβάλλον πως μπορεί να μεταβληθεί η δραστηριότητα της λειτουργίας του εσωτερικού ελέγχου για να εξυπηρετήσει (και ) τους στόχους της Διοίκησης; Στη σημερινή κρίση, δυο είναι οι παράμετροι που επηρεάζουν την λειτουργία του Εσωτερικού Ελέγχου: η αλλαγή στους εξωτερικούς και εσωτερικούς κινδύνους λόγω της περιορισμένης ρευστότητας και η πίεση για περιορισμό του προϋπολογισμού. Η διάγνωση των κινδύνων αυτών είναι η βάση. Σαν παράδειγμα, σε μια εμπορική εταιρία μεγαλώνει ιδιαίτερα ο κίνδυνος επισφαλειών όπως και ο κίνδυνος για ιδιοποίηση περιουσιακών της στοιχείων. Οι κίνδυνοι αυτοί πρέπει να αξιολογούνται και να λαμβάνονται υπ όψιν στο πρόγραμμα του Εσωτ. Έλεγχου. Μπορεί δηλαδή να HIIA Newsletter ΤΕΥΧΟΣ 10 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Συνέντευξη επαναξιολογηθεί το υπάρχον σύστημα μηχανισμών ελέγχου γύρω από τους κύκλους των εισπρακτέων και των αποθεμάτων, και να εξετασθεί πχ ο μηχανισμός αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας των πελατών, ο μηχανισμός επιβεβαίωσης παραλαβών κλπ. Αλλά θα μπορούσαν επίσης να ενταθούν και οι έλεγχοι επιβεβαίωσης υπολοίπων (detect audits) όπως οι απογραφές κάθε είδους. Όσον αφορά τον προϋπολογισμό, αυτός είναι στην δικαιοδοσία της Ελεγκτικής Επιτροπής και είναι σε ευθεία συσχέτιση με την παρεχόμενη από τον Εσωτ. Έλεγχο κάλυψη (coverage). Αυτό που πρέπει να κάνει ο Εσωτ. Έλεγχος είναι να παρουσιάσει στον Δ/ντα Σύμβουλο και την Ελεγκτική Επιτροπή με σαφήνεια σε μία κατάσταση δυνητικών ελέγχων η οποία να είναι ταξινομημένη βάσει διαγνωσθεισών κινδύνων (risk-based), τους ελέγχους που το υπάρχον δυναμικό του επιτρέπει να κάνει και ποιους όχι. Η απόφαση δεν είναι δική του. 3. Ποια διαδικασία troubleshooting κατά τη διαχείριση δύσκολων καταστάσεων στην εκτέλεση των καθηκόντων μας θεωρείτε επαρκή; Καλόν είναι σε πρώτη φάση να φροντίζει ο Εσωτ. Έλεγχος μην δημιουργούνται προβλήματα που θα μπορούσαν να αποφευχθούν. Αυτά είναι τα προβλήματα που οφείλονται σε κακή επικοινωνία, σε κακή επιλογή χρόνου, σε διαφορετική ιεράρχηση προτεραιοτήτων κλπ. Αν παρά τις προσπάθειες να δοθεί κοινά αποδεκτή λύση και το πρόβλημα άπτεται στην τήρηση των προτύπων, τότε η λύση είναι η διαδικασία κλιμάκωσης του προβλήματος στην ιεραρχία (escalation process). Καλόν είναι η διαδικασία αυτή να έχει συζητηθεί και συμφωνηθεί με τη Διοίκηση. Ακόμα καλύτερα, αν μπορέσει ο Εσωτερικός Έλεγχος να την εντάξει στις εταιρικές διαδικασίες. 4. Ένα απαραίτητο στοιχείο στη λειτουργία των μονάδων εσωτερικού ελέγχου ώστε να διασφαλιστούν ποιοτικές υπηρεσίες; Η τυποποίηση των ελεγκτικών διαδικασιών και η αξιολόγηση σε κάθε μορφή της. Η καταγραφή των ελεγκτικών διαδικασιών σε εγχειρίδιο του Εσωτ. Ελέγχου (manual) που θα ενημερώνεται κάθε χρόνο, καλύπτει επαρκώς το θέμα της τυποποίησης. Η ετήσια αυτό-αξιολόγηση και στοχοθέτηση είναι απαραίτητο να γίνονται προσεκτικά. Η αυτόαξιολόγηση προτείνεται από επαγγελματίες του χώρου να γίνεται ακόμα και μετά από κάθε έλεγχο. Η αξιολόγηση από peers ή εξωτερικούς συμβούλους όλης της λειτουργίας του Εσωτ. ΤΕΥΧΟΣ 10 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013 Ελέγχου - όπως εξ άλλου προβλέπουν τα πρότυπα-, κρατά την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών από τον Εσωτερικό έλεγχο σε υψηλό επίπεδο. 5. και η προστιθέμενη αξία του εσωτερικού ελέγχου σε χώρες με «τραχύ» επιχειρηματικό περιβάλλον όπως η Ελλάδα; Προσωπικά είχα την τύχη και την ευτυχία να ενταχθώ σε έναν όμιλο επιχειρήσεων όπου υπήρχε Εσωτερικός Έλεγχος εδώ και 20 χρόνια, πριν ακόμα την πρώτη έκδοση του COSO! Είχε δηλαδή αναγνωριστεί η δυνητική προσφορά του Εσωτ. Ελέγχου από επιχειρηματίες που έβλεπαν μπροστά από την εποχή τους. Όπως αναφέρθηκε και στην αρχή της συνέντευξης, αυτό είναι και το κλειδί για να διευκολυνθεί η δημιουργία προστιθέμενης αξίας από τον εσωτερικό έλεγχο. Ενώ η διεθνοποίηση των αγορών, το Χρηματιστήριο, η νομοθεσία, οι ελεγκτικές εταιρείες βοήθησαν και συνεχίζουν να δημιουργούν τις προϋποθέσεις ώστε να γίνουν αλλαγές προς αυτή την κατεύθυνση, οι δυνατότητες του Εσωτερικού ελέγχου στην δημιουργία αλλαγών σε αυτό το επίπεδο είναι περιορισμένες. 6. Τέλος και μια προσωπική ερώτηση. Τι είναι αυτό που πήρατε από τον Εσωτερικό Ελεγχο και το εφαρμόσατε στην προσωπική και οικογενειακή σας ζωή; Η μεθοδολογία του Εσωτ. Ελέγχου για την δημιουργία Φύλλου Παρατήρησης προβλέπει να είναι σαφώς διατυπωμένα τα Κριτήρια που όταν είναι σε διάσταση με τις Συνθήκες υπάρχει εύρημα. Όσο απλή και προφανής και αν είναι η συνθήκη αυτή, δεν ακολουθείται πάντα. Εφ όσον υπάρχει αποδοχή των κριτηρίων, το εύρημα, η διάσταση δηλαδή μεταξύ κριτηρίων και πραγματικότητας δεν αμφισβητείται. Έχω διαπιστώσει ότι η εφαρμογή της στην καθημερινότητα διευκολύνει πάρα πολύ την δημιουργία μιας δομημένης συζήτησης, καθ όσον η επιχειρηματολογία είναι πλέον εστιασμένη επί της αρχής, του Κριτηρίου δηλαδή, και οι όποιες διαφωνίες επικεντρώνονται εκεί και δεν γίνονται προσωπικές. Προτείνω να το δοκιμάσετε σε μία πολιτική συζήτηση! *Η συνέντευξη εκφράζει προσωπικές και μόνο απόψεις του φιλοξενούμενου. HIIA Newsletter

Μακροχρόνιο Σεμινάριο ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΒΑΣΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΕΛΕΓΚΤΩΝ 2013. (Θεωρία και Πρακτική) 120 ώρες. Α. ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Το Ελληνικό Ινστιτούτο Εσωτερικών Ελεγκτών με στόχο την παροχή επίκαιρων και εξειδικευμένων γνώσεων Εσωτερικού Ελέγχου (Internal Audit), τόσο σε νέους όσο και σε έμπειρους εσωτερικούς ελεγκτές διοργανώνει για 3η συνεχόμενη χρονιά «Μακροχρόνιο Πρόγραμμα Βασικής Εκπαίδευσης Εσωτερικών Ελεγκτών» Σκοπός του προγράμματος είναι: Να παρέχει βασικές και επιστημονικά τεκμηριωμένες γνώσεις Εσωτερικού Ελέγχου (Internal Audit) τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο πρακτικής εφαρμογής. Να βοηθήσει τους συμμετέχοντες να γνωρίσουν και να εφαρμόσουν τα Διεθνή Πρότυπα για την Επαγγελματική Εφαρμογή του Εσωτερικού Ελέγχου (Standards for the Professional Practice of Internal Auditing IPPF) και να προάγει - αναβαθμίσει το επάγγελμα του Εσωτερικού Ελεγκτή. Απευθύνεται σε στελέχη όλων των κλάδων των επιχειρήσεων που αναζητούν την είσοδό τους στο χώρο του Εσωτερικού Ελέγχου καθώς και σε Εσωτερικούς Ελεγκτές οι οποίοι επιθυμούν να αναβαθμίσουν το έργο τους, Εκπαιδευτικοί στόχοι: Οι συμμετέχοντες με το πέρας του σεμιναρίου θα μπορούν να διενεργούν εκτιμήσεις κινδύνων, να οριοθετούν και καταρτίζουν ετήσια προγράμματα ελέγχου καθώς και να σχεδιάζουν και διενεργούν ελέγχους σε πλήρη συμμόρφωση με τo IPPF. Περιεχόμενα: Εισαγωγή - βασικές έννοιες, μοντέλα και είδη ελέγχων, Εταιρική Διακυβέρνηση, ανάλυση κινδύνων & κατάρτιση προγραμμάτων ελέγχου, μεθοδολογία, σχεδιασμός & διενέργεια ελέγχων, σύνταξη και κοινοποίηση εκθέσεων, λοιπά ειδικά θέματα (απάτη, έλεγχος ΙΤ, κλπ) Βασικοί εισηγητές - συντονιστές: Βαρβατσουλάκης Ιωάννης Επισκέπτης Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών & Εσωτερικός Ελεγκτής PhD, CIA Παπαστάθης Παντελής Δ/ντής Εσωτερικού Ελέγχου μεγάλης ΑΕ συγγραφέας του βιβλίου «ο Σύγχρονος Εσωτερικός Έλεγχος» ειδικά θέματα θα αναπτυχθούν κατά περίπτωση από άλλους εξειδικευμένους ανά αντικείμενο εσωτερικούς ελεγκτές. Διάρκεια:120 ώρες (90 θεωρία, 30 πρακτική), από 1/10-31/12/13, απογευματινές ώρες (Δευτέρα /Τετάρτη 17.00-21.00 και 1 Σάββατο το μήνα 08.00-16.00) στον εκπαιδευτικό χώρο του Ινστιτούτου (Γ Σεπτεμβρίου 101,5ος όροφος). Κόστος συμμετοχής: Ανέρχεται σε 1.000 για τα μέλη του ΕΙΕΕ και 1.250 για τα μη μέλη, ενώ είναι προσαρμοσμένο στις ιδιαίτερες συνθήκες της οικονομικής κρίσης με παροχή ειδικών εκπτώσεων σε ανέργους, φοιτητές ή μαζικές συμμετοχές. Το πρόγραμμα μπορεί να επιδοτηθεί και μέσω ΛΑΕΚ Θα χορηγείται έντυπο ή ηλεκτρονικό υλικό από τους εισηγητές, ενώ με την ολοκλήρωση του προγράμματος και μετά από επιτυχή σχετική εξεταστική διαδικασία θα απονεμηθεί στους συμμετέχοντες «Δίπλωμα Βασικής Εκπαίδευσης Εσωτερικών Ελεγκτών» Δηλώσεις συμμετοχής μέχρι 27/9/2013. Θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας, με ελάχιστο πλήθος συμμετοχής τα 12 άτομα. Η συμμετοχή ισοδυναμεί με 100 CPE credits. Πληροφορίες αιτήσεις στην ιστοσελίδα www.hiia.gr και τη γραμματεία του ΕΙΕΕ τηλ 210-8259504, FAX 210-8229405, e-mail:info@hiia.gr HIIA Newsletter ΤΕΥΧΟΣ 10 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Μακροχρόνιο Σεμινάριο Β. ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ I. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ώρες 90 α) ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ, ΟΡΓΑΝΩΣΗ & ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ (ώρες 8) Βασικές έννοιες ελεγκτικής Ιστορική αναφορά. Νομικό πλαίσιο του Εσωτερικού Ελέγχου στην Ελλάδα. Είδη ελέγχων. Υποχρεωτικοί έλεγχοι βάσει νόμων ή αποφάσεων κεφαλαιαγοράς Εταιρική Διακυβέρνηση Σύστημα Εσωτερικού Ελέγχου Μονάδα Εσωτερικού Ελέγχου (Λειτουργία, Ανεξαρτησία, Ευθύνη, Κανονισμός). Αναφορά σε θέματα οργάνωσης και διαδικασιών Αναφορά σε Διεθνή Ελεγκτικά Πρότυπα β) ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ & ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΕΤΗΣΙΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ (ώρες 12) Αναγνώριση, καταγραφή, αξιολόγηση και εκτίμηση κινδύνων Μοντέλα εκτίμησης κινδύνων (COSO ERM) Κατάρτιση ετησίων προγραμμάτων βάσει κινδύνων γ) ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ ΕΛΕΓΧΟΥ (ώρες 22) Διοικητικά θέματα πόροι ελέγχου (εντολή έργου, προϋπολογισμός ανθρωποημερών, επικοινωνία με ελεγχόμενους) Σχεδιασμός έργου (planing). (Περιγραφή αντικειμένου του ελέγχου, διάγραμμα ροής, ανάλυση κινδύνων ανά διαδικασία, εναρκτήρια συνάντηση, σκοπός και στόχοι ελέγχου, πρόγραμμα ελέγχου, δειγματοληψία, φύλλα εργασίας για τις ανάγκες της δειγματοληψίας) Διενέργεια ελέγχου (συλλογή ελεγκτικών τεκμηρίων, αξιολόγηση και καταγραφή ευρημάτων, δημιουργία φακέλων) ε) ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ (ώρες 40) Αποτελεσματικές συσκέψεις, προσωπικές δεξιότητες εσωτερικών ελεγκτών Εισαγωγή στον έλεγχο συστημάτων πληροφορικής - Εργαλεία και τεχνικές ελέγχου Έλεγχος Απάτης (πρόληψη, εντοπισμός, διαχείριση, αντιμετώπιση) Εσωτερικός Έλεγχος και προσωπικά δεδομένα Αξιολόγηση ποιότητας υπηρεσιών Εσωτερικού Ελέγχου II. ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ώρες 30 α) Πρακτική Άσκηση (παράδειγμα) Επιλογή και προετοιμασία συγκεκριμένου έργου ελέγχου Σχεδιασμός έργου και κατάρτιση προγράμματος ελέγχου. Σύνταξη φύλλων εργασίας, δειγματοληψία και αξιολόγηση ευρημάτων. Εφαρμογή ελέγχων στα βασικά κυκλώματα της επιχείρησης (αγορές, πωλήσεις, προσωπικό, αποθέματα, προμήθειες, διαθέσιμα κλπ) Σύνταξη έκθεσης. β) Εξεταστική διαδικασία και απονομή Διπλώματος. δ) ΣΥΝΤΑΞΗ ΕΚΘΕΣΕΩΝ (ώρες 8) Τεχνικές σύνταξης αποτελεσματικών εκθέσεων. Δομή και ελάχιστο περιεχόμενο. Κοινοποίηση εκθέσεων, Συζήτηση των εκθέσεων με τη Διοίκηση Επιτροπή Ελέγχου, λήψη και καταγραφή αποφάσεων Σύνταξη πρακτικού συζήτησης του Πορίσματος Ελέγχου κοινοποίηση στους εμπλεκόμενους για την υλοποίηση των συμφωνηθέντων Παρακολούθηση υλοποίησης αποφάσεων (Follow up) ΤΕΥΧΟΣ 10 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013 HIIA Newsletter

Άρθρο Γιάννης Δρακούλης, MSc, LLM, CFE, CISA Γιατί αυτό που συναρπάζει, είναι πάντα τα χρήματα. (μέρος IΙ) A πό το 1996 έως 2001, ο διευθυντής μιας κλινικής, και το επιτελείο του, επανειλημμένα πραγματοποιούσαν πληρωμές επιδομάτων που κυμαίνονταν από 2500 έως 5000 σε «εικονικούς» άνεργους. Οι «άνεργοι», οι οποίοι λάμβαναν την οικονομική ενίσχυση, ήταν στην πραγματικότητα μέλη των οικογενειών και φίλοι του προσωπικού. Το συνολικό ποσό της υπεξαίρεσης ανέρχεται σε πολλές χιλιάδες ευρώ. Ένας ταμίας ο οποίος απασχολείται σε μία μεγάλη ιδιωτική κλινική υπεξαίρεσε 120.000 ευρώ από το ταμείο και εν συνεχεία σκηνοθέτησε τη ληστεία του, καταγγέλλοντας μάλιστα το περιστατικό ακόμα και στην Αστυνομία. Εκτός από ταμίας ήταν και λογιστής στο νοσοκομείο αυτό για πάνω από 20 χρόνια, έχοντας πρόσβαση στα διαθέσιμα. Οι μισθοί του καταβάλλονταν αυξημένοι, με την προσθήκη «μπόνους» και εξόφλησης εικονικών τιμολογίων. Η τήρηση από τον ταμία «διπλών βιβλίων», αποτέλεσε πολύτιμο βοήθημα στην αποφυγή ελέγχων αλλά ταυτόχρονα και απόδειξη της δραστηριότητάς του και του συνολικού ποσού που είχε τελικά υπεξαιρέσει. Την περασμένη εβδομάδα παρουσιάσαμε την πρώτη περίπτωση απάτης από αυτές οι οποίες διαπράττονται από υπαλλήλους που έχουν πρόσβαση στα χρηματικά διαθέσιμα μιας εταιρείας, αυτή στην οποία υπάρχει μεσολάβηση του υπαλλήλου πριν από την καταχώρηση ενός ποσού στα λογιστικά βιβλία της επιχείρησης. Σήμερα θα ασχοληθούμε με την υπεξαίρεση χρηματικών διαθέσιμων, ήδη καταγεγραμμένων στους λογαριασμούς μιας εταιρείας. Αυτές οι κλοπές διαπράττονται συνήθως από υπαλλήλους των οικονομικών υπηρεσιών που είναι αρμόδιοι για την εποπτεία των εταιρικών χρηματικών διαθέσιμων. Τα ανωτέρω παραδείγματα είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις υπεξαίρεσης χρημάτων που ανήκουν σε μια εταιρεία ή οργανισμό. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι οι δύο κύριες περιπτώσεις απατών διαφέρουν μεταξύ τους. Στις περιπτώσεις της «μεσολάβησης» πριν την καταχώρηση, δεν υπάρχει κανένα ίχνος υποκλοπής ή κατάχρησης των κεφαλαίων της εταιρείας. Αντίθετα, στις περιπτώσεις κλοπής χρηματικών διαθέσιμων, τα χρήματα υπεξαιρούνται ακόμη και αν είναι καταγεγραμμένα στις λογιστικές καταστάσεις της εταιρείας. Προκειμένου λοιπόν οι δράστες να αποφύγουν τον εντοπισμό τους, πρέπει να παρουσιάσουν το ποσό το οποίο καταχράστηκαν ως νόμιμη δαπάνη. Για παράδειγμα, ένας υπάλληλος ο οποίος υπεξαιρεί ένα ποσό από το εταιρικό ταμείο, πρέπει να «διορθώσει» και το υπόλοιπο των λογιστικών καταστάσεων. Αυτό μπορεί να συμβεί με την καταχώρηση μιας πλαστής απόδειξης δαπανών ή παραχαράσσοντας/πλαστογραφώντας μια νόμιμη απόδειξη. Σε αντίθετη περίπτωση, το έλλειμμα στα χρηματικά διαθέσιμα της εταιρείας είναι εύκολο να εντοπιστεί Η έρευνα για την εξιχνίαση μιας υπεξαίρεσης ξεκινάει με τη λεπτομερή καταγραφή των χρηματικών διαθέσιμων της εταιρείας. Σε πολλές περιπτώσεις θεωρείται επιβεβλημένη η αιφνίδια διενέργεια ελέγχου από την αρμόδια επιτροπή. Στην περίπτωση όπου το υπόλοιπο των χρηματικών διαθέσιμων δεν συμφωνεί με τη λογιστική απεικόνισή του, τότε πιθανότατα κάποιος οφείλει να λογοδοτήσει για αυτό. Αν - παρά ταύτα- δεν υπάρχουν αποκλίσεις, τότε θα πρέπει να εξεταστούν οι δαπάνες σε μετρητά οι οποίες μειώνουν το ενεργητικό της εταιρείας. Μια υπεξαίρεση συνεπάγεται ότι ο δράστης είχε να καλύψει την κλοπή του, μέσω αντίστοιχων HIIA Newsletter ΤΕΥΧΟΣ 10 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Άρθρο λογιστικών εγγραφών στα βιβλία της εταιρείας, στα οποία ο ίδιος είχε πρόσβαση. Σύμφωνα με την 10η παγκόσμια έρευνα της Ernst & Young δύο κύρια στοιχεία επιτείνουν στην ευδοκίμηση των παραπάνω φαινομένων. Τόσο η απουσία πολιτικής αντιμετώπισης της απάτης (anti-fraud policy), αντίστοιχης εκπαίδευσης για την ενσωμάτωσή της όσο και η ανυπαρξία καναλιών ανώνυμης αναφοράς (whistleblowers). Η χρήση καναλιών ανώνυμης αναφοράς προτείνεται ανεπιφύλακτα, διότι θεωρείται απίθανο για κάποιον που διαπράττει απάτη να κρύψει κάθε ενοχοποιητικό στοιχείο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι υπάλληλοι πρέπει να ενθαρρυνθούν έτσι ώστε να εκθέτουν οποιοδήποτε γεγονός μέσω του οποίου υποψιάζονται ότι τίθεται σε κίνδυνο η ασφάλεια της Εταιρείας. Η ύπαρξη μιας ανεξάρτητης & ανώνυμης γραμμής καταγγελιών δίνει τη δυνατότητα στους εργαζομένους να καταγγείλουν περιπτώσεις ανήθικης συμπεριφοράς και επιτρέπει στην εταιρεία να εξαλείψει περιπτώσεις απάτης το συντομότερο δυνατό. Ένας ακόμη αποτελεσματικός τρόπος πρόληψης περιπτώσεων υπεξαίρεσης μετρητών αποτελεί ο διαχωρισμός της θέσης και των αρμοδιοτήτων του ταμία, από αυτές του λογιστή. Αυτό σημαίνει ότι ο ταμίας δεν μπορεί να λάβει ταυτόχρονα και τις αποφάσεις για το ποιος πρέπει να πληρωθεί, πόσο και πότε. Ένας δεύτερος τρόπος είναι να διεξάγονται αιφνιδιαστικοί έλεγχοι. Σε πολλές δε περιπτώσεις όπου είναι εφικτό, την πλέον ενδεδειγμένη λύση αποτελεί η κατάργηση των συναλλαγών με μετρητά. Ωστόσο λογικό είναι, κάποιος να αναρωτηθεί τι γίνεται με τις περιπτώσεις απατών σε συναλλαγές που δεν περιλαμβάνουν διακίνηση μετρητών. Σε αυτό ακριβώς το ερώτημα εστιάζουν τα άρθρα που θα ακολουθήσουν. Το παρόν αποτελεί μέρος της σειράς άρθρων του συναδέλφου κου Ιωάννη Δρακούλη, Senior Manager Fraud Investigation & Dispute Services αναφορικά με τις ποικίλες διαστάσεις της απάτης ΤΕΥΧΟΣ 10 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013 HIIA Newsletter

10 Διαβάσαμε... Γιάννης Παλαβάτσος Εσωτερικός Ελεγκτής, Όμιλος Forthnet Το άρθρο του Norman Marks, CRMA, CPA: Should Internal Audit Be Responsible for Detecting Fraud? στο blog του ιδίου στην ιστοσελίδα του περιοδικού Internal Auditor. Ο Norman Marks στο άρθρο του παραθέτει την άποψή του για το κατά πόσο οφείλει ο Εσωτερικός Έλεγχος να είναι υπεύθυνος για την ανίχνευση απάτης. Αναφέρεται στην επιθυμία της διοίκησης οργανισμών και εταιριών να αφιερώνουν οι Εσωτερικοί Ελεγκτές ένα σημαντικό κομμάτι του χρόνου τους στον έλεγχο απάτης καθώς και στη διενέργεια σχετικών ερευνών. Θέτει όμως προς προβληματισμό το ερώτημα κατά πόσο το τμήμα Εσωτερικού Ελέγχου πρέπει είναι υπεύθυνο για τον εντοπισμό απάτης. Ο αρθρογράφος, ενώ θεωρεί απαραίτητη τη συμμετοχή του Εσωτερικού Ελέγχου στη διερεύνηση απάτης, υποστηρίζει ότι η διοίκηση είναι υπεύθυνη για τη θέσπιση του συστήματος ελέγχου. Κατά τη γνώμη του το τμήμα Εσωτερικού Ελέγχου πρέπει να λαμβάνει μέρος στη διαχείριση του συστήματος ελέγχου μόνο μετά από επίσημη έγκριση της επιτροπής ελέγχου και παρουσιάζει επιχειρήματα προκειμένου να υποστηρίξει τη θέση αυτή. Στη συνέχεια αναλύει τον προβληματισμό του για το χρόνο που οφείλει να αφιερώνει το τμήμα Εσωτερικού Ελέγχου για την ανίχνευση απάτης και καταγράφει παράγοντες που κατά την άποψή του πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την εκτίμηση κινδύνων που σχετίζονται με την απάτη. Τέλος να σημειώσουμε ότι το άρθρο αυτό είναι ανοιχτό προς σχολιασμό και ήδη αρκετοί αναγνώστες έχουν καταγράψει απόψεις που αξίζουν την προσοχή μας. Για να οδηγηθείτε απευθείας στο άρθρο πατήστε εδώ Ο Norman Marks αρθρογραφεί σε blog που συντηρείται στην ιστοσελίδα του περιοδικού Internal Auditor. 3 rd ISACA ATHENS CHAPTER CONFERENCE Emerging from Crisis - The risks, the opportunities and the real value of IT November 2nd & 4th ISACA Athens Chapter is organizing for 3rd consecutive year its annual conference, a two-day event. Pre-conference workshops will be held on Nov. 2 nd and the conference on Nov. 4 th. Keynote speakers: Greg Grocholski, ISACA International President 2012-2013, Christos Dimitriadis, ISACA International Director of BoD, Georges Ataya, Managing Partner at ICT Control, Urs Fischer, CEO Fischer IT GRC Consulting & Training Early bird, up to 13-Sep: 150 members / 220 non-members After 13-Sep: 170 members / 250 non-members Separate prices for 2 nd day only are available and VAT 23% applies for more info visit: www.isaca.gr Fraud Prevention Forum 2013 November 5th Stronger, Together, The Hellenic Association of Certified Fraud Examiners (www.acfe.gr). the Hellenic Institute of Internal Auditors (www.hiia.gr), and ISACA Athens Chapter (www.isaca.gr) have joined forces to co-host a one day event on Fraud Prevention. Keynote speakers: Greg Grocholski, ISACA International President 2012-2013, James D. Ratley, ACFE President and CEO, Gerald D. Cox, IIA Chairman 2007-2008 Early bird, up to 13-Sep: 120 members / 150 non-members After 13-Sep: 150 members / 180 non-members VAT 23% applies on the above prices for more info visit: www.fraudpreventionforum.net Both events are supported by Hellenic American Union Information / Registration desk: Hellenic American Union, +30 210 3680927, +30 210 3680907, training@hau.gr, www.hau.gr/management HIIA Newsletter ΤΕΥΧΟΣ 10 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013

Εκπαίδευση - Εκδηλώσεις 11 α) Σεμινάρια Σας ενημερώνουμε ότι σύμφωνα με το αρχικό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης του 2013 μέχρι το τέλος του έτους έχουν προγραμματιστεί τα ακόλουθα σεμινάρια, εκτός από το μακροχρόνιο πρόγραμμα βασικής εκπαίδευσης, για το οποίο υπάρχει ξεχωριστή καταχώρηση (σελ. 6-7). ΤΙΤΛΟΣ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ ΗΜΕΡΕΣ ΠΡΩΪ - ΑΠΟΓΕΥΜΑ ΗΜ/ΝΙΑ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ ΚΟΣΤΟΣ ΑΝΑ ΑΤΟΜΟ σε Το υπόδειγμα οργάνωσης του συστήματος Εσωτερικού Ελέγχου COSO/ERM 1 Πρωϊ 30/9 ΜΟΝΟΓΥΙΟΣ Β. 150 Compliance Audit νέο 2 Απόγευμα 26-28/11 ΒΑΡΝΑΒΑΣ 100 Πιστωτικός Κίνδυνος (credit risk) η σύγχρονη απειλή για τα Πιστωτικά Ιδρύματα και τις επεχειρήσεις. Διαδικασίες αποτελεσματικού ελέγχου και διαχείρισής του νέο 2 Απόγευμα 22 & 24/10 ΤΖΑΝΕΤΑΚΟΣ 100 Εσωτερικός έλεγχος σε ασφαλιστικές και αντασφαλιστικές εταιρείες. Απαιτήσεις του Solvency II 2 Απόγευμα 29-30/10 ΜΟΝΟΓΥΙΟΣ 100 Εισαγωγή στον Εσωτερικό Έλεγχο Μονάδων Υγείας - Πρακτικά θέματα 4 Πρωϊ 4-5/11 & 13-14/11 ΒΑΡΒΑΤΣΟΥΛΑΚΗΣ - ΠΑΠΑΣΤΑΘΗΣ 500 ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τα κόστη συμμετοχής λόγω της οικονομικής κρίσης παρέμειναν τα ίδια σε σχέση με την προηγούμενη χρήση. Για τους φοιτητές ή άνεργους παρέχεται έκπτωση 20%, ενώ για τα μη μέλη το κόστος προσαυξάνεται κατά 30. Επίσης στις εταιρείες παρέχεται ειδική έκπτωση, ανάλογα με τον αριθμό των συμμετεχόντων ανά σεμινάριο, που ορίζεται σε 10% για άνω των 2 ατόμων, σε 15 % άνω των 4 και σε 20 % άνω των 6 ατόμων. β) Εκδηλώσεις-θεματικές βραδιές Επιπλέον σας ενημερώνουμε για το αρχικό Προγραμματισμό Εκδηλώσεων Θεματικών Βραδιών που θα λάβουν χώρα μέχρι το Μάιο του 2014. Η προσέλευση σε αυτές τις εκδηλώσεις θα είναι δωρεάν και θα παρέχονται στα πιστοποιημένα μέλη μας 2 CPEs. Ο ακριβής χώρος και ώρα θα γνωστοποιηθούν με ξεχωριστή ανακοίνωση του ΕΙΕΕ. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ 2013-2014 ΘΕΜΑ ΠΡΩΪ ή ΑΠΟΓΕΥΜΑ ΗΜΕΡ/ΝΙΑ ΟΜΙΛΗΤΗΣ Διαμεσολάβηση Απόγευμα 17/10/13 ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ Συμβουλευτική Οδηγία 2320-2: Ανάλυση Θεμελιώδους Αιτίας Απόγευμα 29/1/14 ΠΕΛΕΚΑΝΑΚΗΣ Data analytics Απόγευμα 19/2/14 ΜΑΛΙΑΡΟΣ / ΤΟΡΤΟΠΙΔΗΣ Συμμόρφωση (Σχέσεις με Εσωτερικό Έλεγχο και Διαχείριση Κινδύνων) Απόγευμα 12/3/14 ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΒΑΡΒΙΤΣΙΩΤΗ Διοίκηση και Διαχείριση Συμβάσεων Μεσημέρι 9/4/14 ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ ΤΕΥΧΟΣ 10 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013 HIIA Newsletter