ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2015 ΠΛΑΤΩΝΑΣ, ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ (322a-d) A1. Με αυτά λοιπόν τα μέσα εφοδιασμένοι οι άνθρωποι κατοικούσαν στην αρχή διασκορπισμένοι, και πόλεις δεν υπήρχαν. Αφανίζονταν γι αυτό από τα θηρία, επειδή από κάθε άποψη ήταν πιο αδύναμοι από αυτά, και οι τεχνικές δεξιότητες (που είχαν κατακτήσει με τα δώρα του Προμηθέα) τους παρείχαν βέβαια ικανοποιητική βοήθεια για την ανεύρεση τροφής, αλλά για τον πόλεμο με τα θηρία τους ήταν ανεπαρκείς - γιατί δεν κατείχαν ακόμη την πολιτική τέχνη, της οποίας μέρος είναι η πολεμική - επιζητούσαν λοιπόν να συγκεντρώνονται πολλοί μαζί και να επιβιώνουν χτίζοντας πόλεις. Όποτε όμως συγκεντρώνονταν, αδικούσαν ο ένας τον άλλο, επειδή δεν κατείχαν την πολιτική τέχνη, και έτσι πάλι σκορπίζονταν και χάνονταν. Τότε ο Δίας, επειδή φοβήθηκε για το γένος μας μήπως χαθεί ολότελα, στέλνει τον Ερμή να φέρει στους ανθρώπους, την αιδώ και τη δίκη, έτσι ώστε να υπάρχει αρμονία στις πόλεις και να δημιουργούνται δεσμοί φιλίας συνεκτικοί. Β1. Ο μύθος του Προμηθέα εξηγεί κατά τον Πρωταγόρα τη συμμετοχή του ανθρώπου στη μοίρα των θεών. Τα θεικά στοιχεία, δηλ.η έντεχνη σοφία και η φωτιά είναι αυτά που κλέβει ο Προμηθέας από τους θεούς και τα χαρίζει στους ανθρώπους Η φωτιά αποτελεί το θεικο μερίδιο που ειχαν την τύχη, χάρη στη παρέμβαση του Προμηθέα, να λάβουν οι άνθρωποι. Είναι θεικό γιατί το κατείχαν ως τότε οι θεοί μονάχα, είναι θεικό γιατί οι άνθρωποι το απέκτησαν με θεική παρέμβαση του Προμηθέα, είναι επίσης θεικό γιατί, επιτρέποντας στον άνθρωπο να αναπτύξει πολιτισμό, του επέτρεψε κατά συνέπεια να ανγνωρίσει την ύπαρξη των θεών. Η πρώτη και άμεση συνέπεια του δώρου της φωτιάς, σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, είναι ακριβώς η εμφάνιση της θρησκείας. Όσον αφορά την έντεχνο σοφία είναι η σοφία που εμπεριέχει την τέχνη, η σοφία που συμπορεύεται με την τέχνη. Αυτή η σοφία έχει να κάνει κυριως με την δεξιοότητα και την εμπειρία σε κάποια τέχνη όπως η αρχιτεκτονική, γλυπτική,ιατρική κλπ. Συμπληρωματικά και με τους όρους της φυσικής η έντεχνος σοφία συμβολίζει τη δύναμη ενώ η φωτιά συμβολίζει την ενέργεια.
Β2. Εδώ συμπεριλαμβάνονται τα τρία στάδια της εξελικτικής πορείας του ανθρώπου που μπορούμε να τα ονοματίσουμε: Α. Στάδιο Επιμηθέα = το πρωτόγονο στάδιο της ανθρώπινης ύπαρξης Β. Στάδιο Προμηθέα = το προ-πολιτικό στάδιο της ανθρώπινης εξέλιξης Γ. Στάδιο του Δία = το καθαρά πολιτικό στάδιο της ανθρώπινης πορειας Και όλα αυτά ο Πρωταγόρας τα στηρίζει σε ένα μύθο. Με το μύθο του αυτό ο Πρωταγόρας διαγράφει την ιστορική εξέλιξη της ανθρωπότητας ως συνεχή πορεία εξανθρωπισμού και βελτίωσης της ζωής. Οι άνθρωποι στην αρχή ζούσαν διασκορπισμένοι («κατ ἀρχάς σποράδην») και ήταν αδύνατη η δημιουργία των πόλεων. Επίσης ήταν βιολογικά ασθενέστεροι σε σχέση με τα θηρία, επομένως και εκτεθειμένοι σε αυτά. Οι τεχνικές γνώσεις και η φωτιά δεν μπορούσαν να τους βοηθήσουν να αποσοβήσουν τον επικρεμάμενο κίνδυνο εξόντωσής τους από τα θηρία («πρὸς δὲ τὸν τῶν θηρίων ἐνδεής») γιατί δεν είχαν την πολιτική τέχνη και οργάνωση (μέρος της οποίας είναι η πολεμική). Δηλαδή δεν είχαν στη διάθεσή τους όπλα και μεθόδους, αμυντικές και επιθετικές. Η κοινωνική συνοχή όμως δεν μπορούσε να επιτευχθεί με αυτόματο τρόπο. Η έλλειψη της πολιτικής αρετής, δηλαδή των κανόνων συμπεριφοράς, οδηγούσε τους ανθρώπους σε πράξεις αδικίας με αποτέλεσμα την αλληλοεξόντωσή τους. Έτσι, χωρίς την πολιτική τέχνη και οργάνωση, που βρισκόταν στα χέρια του Δία, μόνη της η «ἔντεχνος σὺν πυρὶ σοφία» ήταν απολύτως ανεπαρκής («ὅτι οὖν ἁθροισθεῖεν διεφθείροντο»). Γι αυτό οι άνθρωποι ζούσαν σε ημιάγρια κατάσταση και αλληλοσπαράζονταν χωρίς αντίληψη δικαίου και ηθικής. Στο τρίτο στάδιο ο Δίας, φοβούμενος μήπως αυτοκαταστραφεί το ανθρώπινο γένος, έστειλε τον Έρμή να δώσει σε όλους τους ανθρώπους την αιδώ και τη δίκη, στοιχεία που αποτελούν τη βάση της πολιτικής οργάνωσης. Από τότε αρχίζουν οι πολιτικές κοινωνίες και η πολιτική τέχνη. Δωρεά θεική, του ίδιου του Δία, για την επιβίωση (=ειρηνική διαβίωση) των ανθρώπων. Β3. Στο πρωτότυπο κείμενο («ἐπὶ πάντας νόσον πόλεως») ο Πρωταγόρας συνεχίζοντας το μύθο αφηγείται ότι η αιδώς και η δίκη δόθηκαν στον άνθρωπο σε κάποια φάση της ιστορικής του εξέλιξης και όχι «ἅμα τῇ γενέσει». Δόθηκαν, δηλαδή, ως πρότυπα, ως έννοιες, ως αρετές και συμπεριφορές και όχι ως έμφυτες ιδιότητες. Ήταν αναγκαίο, λοιπόν, ο άνθρωπος να προσπαθήσει να τις αποκτήσει με τη λογική, με μόχθο,
προσήλωση και προσωπικό αγώνα, προκειμένου να εμπεδωθεί η πολιτική ενότητα και η πολιτική αρμονία. Ο Δίας, επειδή έδινε ιδιαίτερη σημασία στις έννοιες «αἰδὼς καὶ δίκη» και στη χρησιμότητά τους στη συγκρότηση και τη διατήρηση της πολιτείας, διαβιβάζει στον Ερμή την απόφασή του να αφανίζεται ως μίασμα όποιος δεν τις διαθέτει («οὐ γὰρ ὰν γένοιντο ὡς νόσον πόλεως»). Αφού λοιπόν, οι δύο αυτές αρετές δεν αποτελούσαν μέρος της αρχικής φύσης του ανθρώπου και ο Δίας δεν μπορούσε να εξασφαλίσει την καθολικότητά τους, παρόλο που τις είχε δωρίσει σε όλους, επιβάλλει την θανατική ποινή σε όσους δεν μετέχουν στην πολιτική αρετή. Όσον αφορά το μεταφρασμένο κείμενο αποδεικνύει και αυτό με τη σειρά του ότι οι άνθρωποι κατανόησαν από τη μεριά τους την αναγκαιότητα να εξασφαλιστεί η καθολικότητα της πολιτικής αρετής. Και έτσι όπως ο Δίας επέβαλλε τόσο σκληρή τιμωρία για τον παραβάτη της πολιτικής αρετής επειδή ακριβώς δεν μπορούσε να εξασφαλίσει την καθολικότητά της, έτσι και οι άνθρωποι επέβαλλαν ακόμη μεγαλύτερες ποινές (είναι φανερή η κλιμάκωση στην επιβολή των ποινών - θάνατος, εξορία, δήμευση περιουσιας, συνολική καταστροφή του οίκου) για εκείνους που δεν μετέχουν σε αυτήν. Β4.Α.Σ Β.Λ Γ.Λ Δ.Σ Ε.Λ Β5. λοχαγός: ἄγοντα, συναγωγοί ἀγαλλίασις: ἀγάλματα θρέψις: τροφάς, τροφήν βαθμίς: βωμός ἄφιξις: ἱκανή, ἱκανός ὀχυρός: μετέσχε, εἶχον, ἔχων, ἔχοντες, μετεχόντων, μετέχοιεν, μετέχειν διάδημα: ὑποδέσεις, δεσμοί νεογνός: συγγένειαν, γένοιντο, γένει
ὀλέθριος: ἀπώλλυντο, ἀπόλοιτο δεισιδαίμων: δείσας Γ. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑΙ Α. 15. 1-2 (εκδ. Teubner) Γ1. Το ναυτικό λοιπόν των Ελλήνων σ αυτην την κατάσταση βρίσκονταν τόσο στα παλιά χρόνια όσο και στα νεότερα. Όσοι ομως δραστηριοποιούνταν σε αυτό απόκτησαν σημαντική δύναμη και απο την άυξηση των εσόδων τους και απο την επέκταση της κυριαρχίας τους στους άλλους. Γιατί κάνοντας επιδρομές εναντίον των νήσων τις υποδούλωναν, και προπάντων όσοι δεν είχαν αρκετά εδάφη στην επικράτειά τους. Πόλεμος όμως στην στεριά κανένας δεν έγινε, απ οπου να υπάρξει σε κάποιους αύξηση της δύναμής τους. Αντίθετα όλοι οι πόλεμοι, όσοι έγιναν, ήταν πόλεμοι που έκανε ο καθένας εναντίον του γείτονά του. Όμως εκστρατείες πολύ μακρινές από τη χώρα τους με σκοπό να υποτάξουν άλλους οι Ελληνες δεν έκαναν. Γιατί ούτε με τις μεγαλύτερες πόλεις είχαν συμπαραταχθεί ως υπήκοοι, ούτε πάλι οι ίδιοι ενώνονταν ισότιμα μεταξύ τους, για να κάνουν απο κοινού εκστρατείες. Γ2. ἦν: ἔσται ἐλαχίστην: ταῖς ἐλάττοσι(ν) προσσχόντες: πρόσσχωμεν ἐπιπλέοντες: ἐπιπλεῖτε κατεστρέφοντο: κατεστράφθω μάλιστα: μάλα διαρκῆ: (ὦ) διαρκές ἐκδήμους: ταῖς ἐκδήμοις οὐδείς: οὐδεμιᾶς ἐξῇσαν: ἐξελθεῖν Γ.3.α. τὰ ναυτικά: υποκείμενο του ρήματος «ἦν» (αττική σύνταξη) αὐτοῖς: αντικείμενο της επιθετικής μετοχής «οἱ προσσχόντες»
ἄλλων: γενική αντικειμενική στη λέξη «ἀρχῇ» ἐπὶ καταστροφῇ: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει το τελικό αίτιο, (σκοπό) στο ρήμα «οὐκ ἐξῇσαν» ὑπήκοοι: προληπτικό κατηγορούμενο από το ξυνειστήκεσαν στο εννούμενο υποκείμενο (οἱ Ἕλληνες) Γ.3.β. α) Ἅπαντες γιγνώσκουσιν ὅτι ἰσχύν περιεποιήσαντο οὐκ ἐλαχίστην οἱ προσσχόντες αὐτοῖς. β) Ἅπαντες γιγνώσκουσιν ἰσχύν περιποιήσασθαι οὐκ ἐλαχίστην τούς προσσχόντας αὐτοῖς. γ) Ἅπαντες γιγνώσκουσιν ἰσχύν περιποιησαμένους οὐκ ἐλαχίστην τούς προσσχόντας αὐτοῖς.