OIKONOMIKEΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ

Transcript

1 ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Τετραμηνιαία έκδοση του ΚΕΠΕ Τεύχος 16,201 Οκτώβριος 1 OIKONOMIKEΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Μακροοικονομικές εξελίξεις και προοπτικές Δημοσιονομικές εξελίξεις και χρηματοπιστωτικές αγορές Αγορά εργασίας και ανθρώπινοι πόροι Ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα Διεθνές περιβάλλον Ειδικά Θέματα: Αφιέρωμα στις πολιτικές για την Ανάπτυξη

2 Oικονομικές εξελίξεις Εκδότης: ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Υπεύθυνος έκδοσης: Νίκος Βαγιονής Συντακτική ομάδα: Τζέννιφερ Καβουνίδη Γιάννης Μονογυιός Ρίτσα Παναγιώτου Γιάννης Παναγόπουλος Γλωσσική και τυπογραφική επιμέλεια: Ελένη Σουλτανάκη j Τμήμα Εκδόσεων Πληροφορίες: Γιώργος Ψυχομάνης Τηλ Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία: ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΒΕΕ ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ-ΧΩΡΟΣΥΝΘΕΣΕΙΣ-ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Copyright 2011 ΚΕΝΤΡΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ A μερικής 11,Αθήνα,106 72, Τηλ.: , Fax: , Δικτυακός τόπος: Το περιοδικό ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ αναρτάται στον δικτυακό τόπο στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα. Οι γνώμες και κρίσεις που διατυπώνονται στα άρθρα είναι των συγγραφέων και δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαία γνώμες ή κρίσεις του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών. Διατίθεται δωρεάν ISSN

3 Περιεχόµενα Tεύχος 16 - Oκτώβριος Μακροοικονοµικές εξελίξεις και προοπτικές Πρόσφατες εξελίξεις και προοπτικές στις κύριες συνιστώσες της ζήτησης Πρόσφατες εξελίξεις στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και στο εµπορικό ισοζύγιο Οι εξελίξεις του δείκτη τιµών καταναλωτή στην Ελλάδα και την Ευρωζώνη Πιθανότητες καθεστώτος ύφεσης για την ελληνική οικονοµία Τρέχουσα περίοδος και προβλέψεις ηµοσιονοµικές εξελίξεις και χρηµατοπιστωτικές αγορές Πρόσφατες δηµοσιονοµικές εξελίξεις Πρόσφατες εξελίξεις στο Χρηµατιστήριο Αθηνών Αγορά εργασίας και ανθρώπινοι πόροι Εξελίξεις στην αγορά εργασίας Βαρέα και ανθυγιεινά επαγγέλµατα: Θεωρητικό υπόβαθρο και πρακτική Χαρακτηριστικά της µετάβασης των νέων από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας Ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα Ελληνική µεταποίηση: είκτες παραγωγής, κύκλου εργασιών και νέων παραγγελιών Πρόσφατες τουριστικές εξελίξεις στην Ελλάδα Αεροπορικές εµπορευµατικές µεταφορές: Εξελίξεις και προοπτικές Χαρακτηριστικά της ελληνικής αγοράς γάλακτος 45 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2011/16 1

4 5. ιεθνές Περιβάλλον Οι εξελίξεις στην παγκόσµια οικονοµία υπό το καθεστώς υψηλού δηµόσιου χρέους 48 Ειδικά θέµατα Το φορολογικό κενό ως δείκτης της διατηρησιµότητας των δηµοσίων οικονοµικών: Ανάλυση και προτάσεις πολιτικής για την Ελλάδα 53 Η ποντοπόρος ναυτιλία ως µοχλός ανάπτυξης στην Ελλάδα: Aξιολόγηση και προτάσεις πολιτικής 62 Η σχέση του ανθρωπίνου κεφαλαίου και της οικονοµικής µεγέθυνσης στην Ελλάδα: Εµπειρική ανάλυση και προτάσεις πολιτικής 71 Πολιτικές προώθησης και ανάπτυξης των ΑΠΕ 79 Οικονοµική ανάπτυξη στην Ελλάδα: Τάσεις και µεσοπρόθεσµες προοπτικές 90 2 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2011/16

5 Εditorial Οι «Οικονοµικές Εξελίξεις», το περιοδικό του ΚΕΠΕ, µε το τεύχος 16, του Οκτωβρίου 2011, επιχειρεί µια ψύχραιµη και έγκυρη επιστηµονική ανάλυση της τρέχουσας οικονοµικής κατάστασης της χώρας, σε µια συ - γκυρία που απαιτούνται προσεκτικοί χειρισµοί και λαµβάνονται κρίσιµες αποφάσεις για την οµαλή πορεία εξόδου από την κρίση. Το πρώτο µέρος του περιοδικού περιλαµβάνει πέντε βασικές θεµατικές ενότητες. Στην πρώτη ενότητα Μακροοικονοµικές εξελίξεις και προοπτικές, αναλύεται η ζή - τηση, το ισοζύγιο συναλλαγών, οι επιδράσεις µεταβολών του ΦΠΑ και η ύφεση. Στη δεύτερη ενότητα, ηµοσιονοµικές εξελίξεις και χρηµατοπιστωτικές αγορές, διερευνώνται οι πρόσφατες δηµοσιονοµικές εξελίξεις και οι εξελίξεις στο Χρηµατιστήριο Αθηνών. Στην τρίτη ενότητα Αγορά εργασίας και ανθρώπινοι πόροι εξετάζονται θέµατα της αγοράς εργασίας και γίνεται ειδική ανάλυση για τα βαρέα και ανθυγιεινά επαγγέλµατα αλλά και για τη µετάβαση από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας. Στην τέταρτη ενότητα Ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα, παρουσιάζονται ειδικοί δείκτες µεταποίησης, µεγέθη και προοπτικές για τον τουρισµό, και αναλύεται η κατάσταση των εµπορευµατικών µεταφορών και της βιοµηχανίας γαλακτοκοµικών. Τέλος, στην ενότητα ιεθνές Περιβάλλον εξετάζεται η αντιµετώπιση του καθεστώτος υψηλού δηµοσίου χρέους διεθνώς. Το δεύτερο µέρος του περιοδικού περιλαµβάνει αυτόνοµα επιστηµονικά άρθρα και στο παρόν τεύχος έχει ως γενικότερο θεµατικό προσανατολισµό τις πολιτικές για την Ανάπτυξη. Φιλοξενούνται πέντε πολύ ενδιαφέροντα άρθρα που φωτίζουν κρίσιµες πτυχές της τρέχουσας οικονοµικής συγκυρίας σχετικά µε το φορολογικό κενό ως δείκτη διατηρησιµότητας των δηµοσίων οικονοµικών, την αναπτυξιακή διάσταση της ποντοπόρου ναυτιλίας και του ανθρωπίνου κεφαλαίου, τις πολιτικές ανάπτυξης ανανεώσιµων πηγών ενέργειας και, τέλος, τις µεσοπρόθεσµες αναπτυξιακές προοπτικές της χώρας. εχθήκαµε θετικά σχόλια για το προηγούµενο τεύχος από πολλούς αναγνώστες, τους οποίους και ευχαριστούµε θερµά. Τους διαβεβαιώνουµε ότι η επιστηµονική προσπάθεια συνεχίζεται στο ΚΕΠΕ µε ακόµα εντονότερους ρυθµούς και µας κάνει να πιστεύουµε ότι και το τεύχος που κρατάτε στα χέρια σας θα είναι αντάξιο των απαιτήσεων και των περιστάσεων. Στόχος µας είναι πάντα τόσο η παροχή έγκυρης επιστηµονικής ανάλυσης όσο και οι τεκµηριωµένες προτάσεις πολιτικής για την οικονοµική ανάπτυξη και την κοινωνική ευηµερία στην Ελλάδα. ΝΙΚΟΣ ΒΑΓΙΟΝΗΣ Υπεύθυνος Σύνταξης OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2011/16 3

6

7 1. Μακροοικονοµικές εξελίξεις και προοπτικές 1.1. Πρόσφατες εξελίξεις και προοπτικές στις κύριες συνιστώσες της ζήτησης Έρση Αθανασίου, Αικατερίνη Τσούµα Αναφορικά µε την πορεία των βασικών µακροοικονοµικών µεγεθών, η διαθέσιµη πληροφόρηση από τους τρι- µηνιαίους Εθνικούς Λογαριασµούς συνίσταται στα εποχικά διορθωµένα στοιχεία που δηµοσιεύθηκαν τον Ιούνιο του 2011 και καλύπτουν την περίοδο µέχρι και το πρώτο τρίµηνο του 2011 και στα µη εποχικά διορθω- µένα στοιχεία που δηµοσιεύθηκαν το Σεπτέµβριο του 2011 και καλύπτουν το διάστηµα µέχρι και το δεύτερο τρίµηνο του Με βάση τα στοιχεία αυτά, αλλά και σύµφωνα µε τις οικονοµετρικές εκτιµήσεις των πιθανοτήτων καθεστώτος ύφεσης (βλέπε Ενότητα 1.4), η ελλη - νική οικονοµία παρέµεινε σε ύφεση κατά τα δύο πρώ τα τρίµηνα του 2011, µε την ένταση της ύφεσης να εµφανίζεται σηµαντικά διευρυµένη συγκριτικά µε τα αντίστοιχα τρίµηνα του προηγούµενου έτους. Συγκεκρι µένα, κατά το πρώτο τρίµηνο του 2011 ο ρυθµός υποχώρησης του ΑΕΠ σε εποχικά διορθωµένη βάση ανήλθε σε 5,5%, έναντι 2,8% κατά το αντίστοιχο τρίµηνο του 2010, ενώ κατά δεύτερο τρίµηνο του 2011 η κάµψη του ΑΕΠ σε µη εποχικά διορθωµένη βάση έφτασε το 7,3%, έναντι 4,0% κατά το αντίστοιχο τρίµηνο του Από την εξέταση των πρόσφατων βασικών µακροοικονοµικών δεδοµένων (Πίνακας 1.1.1), είναι εµφανές ότι ΠΙΝΑΚΑΣ Βασικά µακροοικονοµικά µεγέθη % ρυθµοί µεταβολής ως προς την αντίστοιχη περίοδο του προηγούµενου έτους (σε σταθερές τιµές) Εποχικά διορθωµένα στοιχεία Μη εποχικά διορθωµένα στοιχεία 2010Q1 2010Q2 2010Q3 2010Q4 2011Q1 2010Q2 2011Q2 Ιδιωτική κατανάλωση 0,5-5,2-5,8-8,0-7,8-5,1-6,1 ηµόσια κατανάλωση -4,2-6,1-7,1-14,9-3,4-6,1-9,7 Επενδύσεις παγίου κεφαλαίου -8,4-14,8-21,5-21,6-19,2-15,2-17,9 Εγχώρια ζήτηση* -1,8-7,0-8,7-11,6-8,9-6,9-8,5 Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών 1,5 2,5-0,6 12,2-2,0 3,2-1,4 Εξαγωγές αγαθών 1,5 0,4-3,5 21,9 6,5-1,0 2,2 Εξαγωγές υπηρεσιών 1,6 4,1 1,5 5,5-8,3 6,3-3,8 Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών -1,7-6,8-9,1-1,5-15,5-8,4-7,6 Εισαγωγές αγαθών -4,9-9,6-13,6-5,1-16,4-12,4-7,1 Εισαγωγές υπηρεσιών 13,1 4,8 11,9 15,4-12,0 7,8-9,2 Ισοζύγιο αγαθών & υπηρεσιών -7,0-22,2-21,2-27,1-40,7-31,8-26,5 ΑΕΠ -2,8-3,1-4,1-7,4-5,5-4,0-7,3 Πηγή: Τριµηνιαίοι Εθνικοί Λογαριασµοί, ΕΛ.ΣΤΑΤ. * χωρίς τη µεταβολή των αποθεµάτων. 1. Σύµφωνα µε την ΕΛ.ΣΤΑΤ. ( ελτίο Τύπου της ), η µη δηµοσίευση εποχικά διορθωµένων στοιχείων για το δεύτερο τρίµηνο του 2011 οφείλεται στο γεγονός ότι η εφαρµογή εποχικής διόρθωσης δεν παρέχει ικανοποιητικά αποτελέσµατα, «λόγω της διακοπής της χρονολογικής σειράς των τριµηνιαίων στοιχείων της Γενικής Κυβέρνησης και της διαθεσιµότητας στοιχείων για µια πολύ µικρή χρονική περίοδο (1o τρίµηνο ο τρίµηνο 2011) όπου πρέπει να εφαρµοστεί η εποχική διόρθωση, σε συνδυασµό µε τις σηµαντικές µεταβολές που σηµειώνονται στους οικονοµικούς δείκτες βάσει των οποίων εκτιµάται το τριµηνιαίο ΑΕΠ». OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2011/16 5

8 η επιδείνωση της ύφεσης της ελληνικής οικονοµίας οφείλεται κυρίως στη ραγδαία καθίζηση της εγχώριας ζήτησης, συνέπεια της οποίας ήταν µία ιδιαίτερα αυξη- µένη αρνητική συµβολή στη µεταβολή του ΑΕΠ. Όπως φαίνεται από το ιάγραµµα 1.1.1, στο οποίο απεικονίζεται η εξέλιξη της συµβολής των βασικών συνιστωσών της ζήτησης στον ετήσιο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ µε βάση τα διαθέσιµα εποχικά διορθωµένα στοιχεία, η εγχώρια ζήτηση αποτέλεσε από το δεύτερο τρίµηνο του 2010 έως και το πρώτο τρίµηνο του 2011 ιδιαίτερα ισχυρό παράγοντα εξασθένισης του ΑΕΠ, πρωτίστως ως αποτέλεσµα της ταχείας πτώσης στην ιδιωτική κατανάλωση και τις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, αλλά και λόγω της σηµαντικής κάµψης στη δηµόσια κατανάλωση. Ανάλογη ήταν η εικόνα που παρατηρήθηκε και κατά το δεύτερο τρίµηνο του 2011, µε τα µη εποχικά διορθωµένα στοιχεία του Πίνακα να παραπέµπουν σε περαιτέρω µεγάλη πτώση της εγχώριας ζήτησης, λόγω της συνεχιζόµενης καθίζησης των κύριων συνιστωσών της. ΙΑΓΡΑΜΜΑ Συµβολή στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ Εγχώρια και καθαρή εξωτερική ζήτηση Επιµέρους συνιστώσες της εσωτερικής ζήτησης Πηγή: Εθνικοί Λογαριασµοί, ΕΛ.ΣΤΑΤ. Εν αντιθέσει µε τις εξελίξεις στην εγχώρια ζήτηση, το ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών συνέχισε να παρουσιάζει κατά τα δύο πρώτα τρίµηνα του 2011 σηµαντική βελτίωση, αφού, εκτός της συνεχιζόµενης υποχώρησης που παρατηρήθηκε στο σύνολο των εισαγωγών, σηµειώθηκε παράλληλα και ανάκαµψη των εξαγωγών αγαθών. Η υποχώρηση του ελλείµµατος του ισοζυγίου αγαθών και υπηρεσιών συνέβαλλε σε σηµαντικό βαθµό στο µετριασµό του βάθους της ύφεσης, έχοντας κατά το πρώ - το τρίµηνο του 2011 θετική συµβολή 4,6 στο ρυθµό µεταβολής ΑΕΠ, έναντι αντίστοιχης αρνητικής συµβολής -10,0 από την υποχώρηση της εγχώριας δαπάνης. Σχετικά µε τους παράγοντες που συντέλεσαν στην ύφε - ση, ακολουθεί λεπτοµερέστερη διερεύνηση της εξέλιξης των επιµέρους συνιστωσών της εγχώριας και εξωτερικής ζήτησης, µε βάση τα εθνικολογιστικά στοιχεία και ορισµένους επιλεγµένους βραχυχρόνιους δείκτες που αφορούν στην ιδιωτική κατανάλωση και τις επενδύσεις Ιδιωτική κατανάλωση Η υποχώρηση της ιδιωτικής κατανάλωσης εξελίχθηκε µε έντονους ρυθµούς στην πορεία του πρώτου εξαµήνου του 2011, φθάνοντας το -7,8% βάσει εποχικά διορθωµένων στοιχείων κατά το πρώτο τρίµηνο του έτους και το -6,1% βάσει µη εποχικά διορθωµένων στοιχείων κατά το δεύτερο τρίµηνο. Ενδεικτική για τη δυσµενή πορεία της ιδιωτικής κατανάλωσης το πρώτο εξάµηνο του 2011 υπήρξε η εξέλιξη του γενικού δείκτη όγκου στο λιανικό εµπόριο. Οι αρνητικοί µηνιαίοι ρυθµοί µεταβολής του εν λόγω δείκτη σε σχέση µε το έτος 2010 ξεπέρασαν το -10% σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις από τον Ιανουάριο έως τον Ιούνιο του 2011, όπως απεικονίζεται στο ιάγραµµα Συνολικά για το πρώτο εξάµηνο του 2011, η ποσοστιαία µεταβολή του γενικού δείκτη όγκου ως προς την αντίστοιχη περίοδο του 2010 ήταν της τάξεως του -12,6%. Η µη ευνο κή αυτή εξέλιξη αντανακλάται και στους µηνιαίους δείκτες όγκου των κύριων κατηγοριών καταστη- µάτων, δηλαδή των καταστηµάτων ειδών διατροφής, των καυσίµων και λιπαντικών αυτοκινήτων και των λοιπών καταστηµάτων λιανικού εµπορίου (βλέπε ιάγραµ - µα 1.1.2). Οι σχετικοί ρυθµοί µεταβολής των δεικτών όγκου συνολικά για το πρώτο εξάµηνο του 2011 ως προς το πρώτο εξάµηνο του 2010 ήταν στις ανωτέρω τρεις κύριες κατηγορίες της τάξεως του -8,6%, -17,2% και -15,4%, αντίστοιχα. Αξιοσηµείωτες ήταν και οι σχετικές µηνιαίες αρνητικές µεταβολές των δεικτών όγκου στις περισσότερες από τις επιµέρους κατηγορίες καταστηµάτων, µε αποτέλεσµα τη συνολική δυσµενή εξέλιξη κατά την περίοδο Ιανουαρίου-Ιουνίου 2011, ιδι - αί τερα στις κατηγορίες τρόφιµα-ποτά-καπνός (-14,2%), ένδυση-υπόδηση (-19,7%) και έπιπλα-ηλεκτρικά είδη-οικιακός εξοπλισµός (-20,1%). 6 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2011/16

9 ΙΑΓΡΑΜΜΑ Ποσοστιαίες µεταβολές γενικού δείκτη όγκου και δεικτών στις κύριες κατηγορίες καταστηµάτων στο λιανικό εµπόριο Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. Αρνητική πορεία συνέχισε να διαγράφει και η αγορά των ιδιωτικών αυτοκινήτων, όπως καταδεικνύεται από τις νέες κυκλοφορίες βάσει αδειών, η εξέλιξη των οποίων απεικονίζεται στο ιάγραµµα Οι µηνιαίοι ρυθµοί µεταβολής ως προς το προηγούµενο έτος παρέµειναν αρνητικοί καθ όλη την περίοδο Μα ου-αυγούστου 2011, κινήθηκαν πάντως, µε εξαίρεση τον Ιούνιο, σε επίπεδα ηπιότερα του -14% και των επιπέδων του πρώτου τετραµήνου του έτους. Σηµειώνεται ότι η σχετική αρνητική ποσοστιαία µεταβολή για το µήνα Αύγουστο ήταν της τάξεως του -1,8%. Σηµαντική είναι ωστόσο η διαχρονική συνολική πτώση του κλάδου, η οποία γίνεται αντιληπτή όταν λαµβάνονται υπόψη οι σχετικές ποσοστιαίες σωρευτικές µεταβολές για το 2011 ως προς το 2010, συνδυαστικά και µε τις σχετικές σωρευτικές µεταβολές για το 2010 ως προς το Ενδεικτικά αναφέρεται ότι, κατά την περίοδο Ιανουαρίου-Αυγούστου 2011, οι νέες κυκλοφορίες ιδιωτικών αυτοκινήτων µειώθηκαν κατά -36,8% µετά από την αντίστοιχη µείωση της τάξεως του -32,9% που είχε καταγραφεί για την ίδια περίοδο του 2010 ως προς το Η συνέχιση των πτωτικών τάσεων στην ιδιωτική κατανάλωση, καθώς και η έλλειψη ενδείξεων ανάκαµψης, συµβαδίζει µε τις επιπτώσεις σε αυτήν τόσο των γενικότερων συνθηκών ύφεσης, ανεργίας και δηµοσιονοµικής προσαρµογής που επικρατούν στην ελληνική οικονοµία, όσο και της σηµαντικής αβεβαιότητας που επηρεάζει τους καταναλωτές. Οι παράγοντες αυτοί εξακολουθούν να επιδρούν αρνητικά στο διαθέσιµο εισόδηµα και τον πλούτο των νοικοκυριών, ο οποίος επηρεάζεται και από τις δυσµενείς εξελίξεις στα εισο δή µατα από ενοίκια (για την αγορά τιµών κατοικιών, βλέπε σελ. 9). Ανασταλτικό ρόλο σε µια πιθανή ενίσχυση της καταναλωτικής δαπάνης εξακολουθεί να διαδραµατίζει επιπλέον και η καταγραφό- µενη συγκράτηση του δανεισµού των νοικοκυριών. Αναφορικά µε τις βραχυπρόθεσµες προοπτικές για την ιδιωτική κατανάλωση, η επιµονή αλλά και ενδεχόµενη επιδείνωση των δυσµενών συνθηκών που επικρατούν και αφορούν στην πτώση των εισοδηµάτων, την ανεργία και την αβεβαιότητα στις αγορές, δεν επιτρέπουν µια αισιόδοξη προοπτική για τους επόµενους µήνες. Η εκτίµηση αυτή αντανακλάται και στην πορεία του δείκτη εµπιστοσύνης στο λιανικό εµπόριο και του δείκτη εµπιστοσύνης καταναλωτών, οι οποίοι αντικατοπτρίζουν τις βραχυπρόθεσµες προσδοκίες των συµµετεχόντων στην καταναλωτική αγορά. Όπως διαφαίνεται από το ιάγραµµα 1.1.4, οι εν λόγω δείκτες δεν σηµείωσαν βελ- ΙΑΓΡΑΜΜΑ Νέες κυκλοφορίες ιδιωτικών αυτοκινήτων ΙΑΓΡΑΜΜΑ είκτης όγκου στο λιανικό εµπόριο και δείκτες εµπιστοσύνης Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. Πηγή: EUROSTAT. OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2011/16 7

10 τίωση και κινήθηκαν κατά το τετράµηνο Μα ου-αυγούστου 2011 σε επίπεδα δυσµενέστερα του -38 και του -68, αντίστοιχα, σηµατοδοτώντας τις δυσοίωνες εκτιµήσεις τόσο των εµπόρων λιανικής όσο και των καταναλωτών Επενδύσεις Οι ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, έχοντας ήδη διαγράψει έντονα πτωτική τροχιά κατά την τριετία , παρουσίασαν περαιτέρω µεγάλη υποχώρηση στο πρώτο εξάµηνο του 2011, διαδραµατίζοντας, όπως ήδη αναφέρθηκε, κρίσιµο ρόλο στην καθίζηση της εσωτερικής ζήτησης και την επιδείνωση της ύφεσης. Όπως διαφαίνεται από τον Πίνακα 1.1.1, κατά το πρώτο τρίµηνο του 2011 ο ρυθµός µεταβολής των επενδύσεων σε εποχικά διορθωµένη βάση ανήλθε στο -19,2%, έναντι -8,4% κατά το αντίστοιχο τρίµηνο του 2010, ενώ κατά δεύτερο τρίµηνο του 2011 η κάµψη των επενδύσεων σε µη εποχικά διορθωµένη βάση έφτασε -17,9%, έναντι -15,2% κατά το αντίστοιχο τρίµηνο του Σύµφωνα µε τον Πίνακα 1.1.2, στον οποίο παρατίθενται τα πλέον πρόσφατα διαθέσιµα στοιχεία για τους ρυθ- µούς µεταβολής των επενδύσεων στις κύριες κατηγορίες επενδυτικών αγαθών, η µεγάλη υποχώρηση των ακαθάριστων επενδύσεων παγίου κεφαλαίου κατά τα δύο πρώτα τρίµηνα του 2011 και η συνεπαγόµενη αρνητική συνεισφορά τους στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ, αντανακλούν αφενός τις αρνητικές εξελίξεις στα µεγέθη των επενδύσεων σε κατοικίες και λοιπές κατασκευές, και αφετέρου τη µεγάλη µείωση των λοιπών, εκτός των κατασκευών, επενδύσεων. Αναλυτικότερα, σε ό,τι αφορά τις επενδύσεις εκτός των κατασκευών, ραγδαία ήταν κατά το πρώτο εξάµηνο του 2011 η παρατηρούµενη πτώση στις δαπάνες για εξοπλισµό µεταφορών (-48,6% κατά το πρώτο τρίµηνο βάσει εποχικά διορθωµένων στοιχείων και -34,0% κατά το δεύτερο τρίµηνο βάσει µη εποχικά διορθωµένων στοιχείων), ενώ σηµαντική, καίτοι ηπιότερη σε σχέση µε το 2010, ήταν η υποχώρηση στις επενδύσεις σε µεταλλικά προ όντα & µηχανήµατα (-7,7% και -7,4%, αντίστοιχα, κατά τα δύο πρώτα τρίµηνα). Τα αίτια των µειώσεων στις συγκεκριµένες κατηγορίες επενδυτικών δαπανών συνδέονται µε τις περιορισµένες προοπτικές κερδοφορίας που συνεπάγεται η πτώση της εγχώριας ζήτησης, µε την κάµψη των δηµόσιων επενδυτικών δαπανών στο πλαίσιο της δηµοσιονοµικής προσαρµογής, µε τα προβλήµατα χρηµατοδότησης και ρευστότητας που αντιµετωπίζει µεγάλη µερίδα των επιχειρήσεων, αλλά και µε την αβεβαιότητα που επικρατεί σε σχέση µε τις οικονοµικές προοπτικές. Όσον αφορά τις συνθήκες χρηµατοδότησης, λόγω των αυστηρότερων κανόνων δανεισµού εκ µέρους των ελληνικών τράπεζών, αλλά και εξαιτίας των επιπτώσεων της κρίσης στην πιστοληπτική ικανότητα των επιχειρήσεων και τη ζήτηση για νέα δάνεια, η πιστωτική επέκταση από τα εγχώρια χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα προς τις επιχειρήσεις για τους µήνες από τον Ιανουάριο έως και τον Ιούλιο του 2011 κυµάνθηκε µόλις µεταξύ του 0,2% και του 1,1%. Σε σχέση µε τις επενδύσεις σε κατοικίες, όπου σύµφωνα µε τα στοιχεία του Πίνακα εξακολούθησε να παρατηρείται µεγάλη πτώση κατά δύο πρώτα τρίµηνα του 2011, η διατήρηση των αρνητικών συνθηκών αντανακλάται και στη συνεχιζόµενη πτωτική πορεία της ιδιω- ΠΙΝΑΚΑΣ Βασικά µεγέθη των επενδύσεων % ρυθµοί µεταβολής ως προς την αντίστοιχη περίοδο του προηγούµενου έτους (σε σταθερές τιµές) Αγροτικά προ όντα -5,5 0,5-4,0-3,7 4,4-3,0-1,7 Μεταλλικά προ όντα, µηχανήµατα -12,6-11,8-24,8-21,3-7,7-10,6-7,4 Εξοπλισµός µεταφορών -0,9-31,5-43,1-46,8-48,6-32,3-34,0 Κατοικίες -17,4-18,6-20,1-18,5-21,7-18,5-21,9 Άλλες κατασκευές -1,9-4,4-4,8-11,7-10,9-4,6-16,6 Άλλα προ όντα 2,8-2,5-1,1 1,6-8,2-3,4-8,1 Ακαθάριστος σχηµατισµός παγίου κεφαλαίου -8,4-14,8-21,5-21,6-19,2-15,2-17,9 Πηγή: Τριµηνιαίοι Εθνικοί Λογαριασµοί, ΕΛ.ΣΤΑΤ. Εποχικά διορθωµένα στοιχεία Μη εποχικά διορθωµένα στοιχεία 2010Q1 2010Q2 2010Q3 2010Q4 2011Q1 2010Q2 2011Q2 8 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2011/16

11 τικής οικοδοµικής δραστηριότητας. Ενδεικτικά για την καθοδική πορεία του εν λόγω κλάδου είναι τα στοιχεία για τον µηνιαίο όγκο βάσει αδειών νέων κατοικιών, όπου η σχετική σωρευτική µεταβολή για το πεντάµηνο Ιανουαρίου-Μα ου 2011 ως προς την αντίστοιχη περίοδο του προηγούµενου έτους διαµορφώθηκε στο -46,1%. Αντίστοιχα, η µέση µηνιαία µεταβολή της εκτιµώµενης ιδιωτικής οικοδοµικής δραστηριότητας 2 ως προς το προηγούµενο έτος παρέµεινε µέχρι και το Μάιο του 2011 σε επίπεδα δυσµενέστερα του -30% ( ιάγραµµα 1.1.5). Ταυτόχρονα, οι ενδείξεις που παρέχει ο δείκτης εµπιστοσύνης στις κατασκευές δεν υποδηλώνουν την εκτίµηση µιας πιθανής βελτίωσης του κλίµατος στον κλάδο µέσα στους επόµενους µήνες. Σηµειώνεται ότι ο εν λόγω δείκτης κινήθηκε σε ένα εύρος τιµών από -73 έως -77 κατά το τρίµηνο Ιουνίου-Αυγούστου ΙΑΓΡΑΜΜΑ Ιδιωτική οικοδοµική δραστηριότητα και δείκτης εµπιστοσύνης στις κατασκευές είκτης τιµών κατοικιών και δείκτης κόστους κατασκευής κατοικιών Αναφορικά µε τις τιµές και το κόστος κατασκευής κατοικιών, στον τοµέα των επενδύσεων σε κατοικίες δεν σηµειώθηκαν σηµαντικές διαφοροποιήσεις ως προς τις προ πάρχουσες τάσεις, όπως απεικονίζεται στο κάτω τµήµα του ιαγράµµατος Ειδικότερα, ο δείκτης τιµών κατοικιών για το σύνολο των αστικών περιοχών εξακολούθησε να διαγράφει πτωτική πορεία κατά το πρώτο και δεύτερο τρίµηνο του 2011, µε τις σχετικές ποσοστιαίες µεταβολές ως προς τα αντίστοιχα τρίµηνα του προηγούµενου έτους να διαµορφώνονται στο -5,8% και -5,2%, αντίστοιχα. Πτωτική πορεία κατά τα δύο πρώ - τα τρίµηνα του 2011 κατέγραψε και ο δείκτης τιµών δια- µερισµάτων, όπου, ως προς τη γεωγραφική περιοχή, παρατηρείται µια σχετική αποκλιµάκωση των αρνητικών ποσοστιαίων µεταβολών για τη Θεσσαλονίκη, τις άλλες µεγάλες πόλεις και τις λοιπές περιοχές, όχι όµως και για την περιοχή της Αθήνας. Κατά παλαιότητα, αρνητικές υπήρξαν οι ποσοστιαίες µεταβολές τόσο του δείκτη τιµών νέων διαµερισµάτων (έως 5 ετών) όσο και του δείκτη τιµών των παλαιών (πάνω από 5 ετών) και στα δύο πρώτα τρίµηνα του 2011, µε τους σχετικούς αρνητικούς ρυθµούς µεταβολής να σηµειώνουν όµως βελτίωση σε σχέση µε αυτούς του τέταρτου τριµήνου του Παράλληλα µε τις πτωτικές τάσεις στις τιµές των κατοικιών και των διαµερισµάτων, ο δείκτης κόστους κατασκευής νέων κτιρίων κατοικιών σηµείωσε στο πρώ - το και δεύτερο τρίµηνο του 2011 αύξηση της τάξεως του 1,9% και 0,9%, αντίστοιχα. Σε σχέση µε τις βραχυπρόθεσµες προοπτικές για τις επενδύσεις, η συνολική τους πορεία προβλέπεται να παραµείνει πτωτική κατά τα αµέσως προσεχή τρίµηνα, καθώς κρίσιµοι παράγοντες όπως οι συνθήκες ύφεσης, οι προσδοκίες, η ρευστότητα και οι δυνατότητες χρη- µατοδότησης αναµένεται να συνεχίσουν να δρουν ανασταλτικά. Εντούτοις, τα κίνητρα για νέες επενδύσεις αναµένεται να ενισχυθούν σταδιακά λόγω της συµπίεσης του κόστους εργασίας και των διαρθρωτικών αλλαγών, ενώ θετική ένδειξη αποτελεί το γεγονός ότι, στο πλαίσιο του βελτιωµένου θεσµικού πλαισίου προώθησης των επενδύσεων, καταγράφονται ήδη σηµαντικές επενδυτικές πρωτοβουλίες, µε πρώτο παράδειγµα την πρόσφατη ένταξη στο πρόγραµµα επιτάχυνσης στρατηγικών επενδύσεων (fast track) τριών µεγάλων έργων στον τοµέα των φωτοβολτα κών, συνολικού ύψους 1,13 δις ευρώ Ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ, EUROSTAT, ΤτΕ. Ενώ η πτώση των εισαγωγών αποτέλεσε κατά τα δύο πρώτα τρίµηνα του 2011 κοινό φαινόµενο τόσο στην πε- 2. Υπολογίζεται ο 12µηνος κινητός µέσος και οι σχετικές µεταβολές του όγκου βάσει αδειών. OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2011/16 9

12 ρίπτωση του ισοζυγίου αγαθών όσο και στην περίπτω - ση του ισοζυγίου υπηρεσιών, στο πεδίο των εξαγωγών παρατηρήθηκε ανάκαµψη µόνον ως προς τις εξα γωγές αγαθών, µε τις εξαγωγές υπηρεσιών να σηµειώνουν υποχώρηση λόγω µίας σηµαντικής πτώσης στις εισπράξεις από µεταφορικές υπηρεσίες, η οποία υπερίσχυσε της µεγάλης αύξησης των τουριστικών εισπράξεων. Συγκεκριµένα, όσον αφορά το ισοζύγιο αγαθών, στο πρώτο τρίµηνο του έτους και µε βάση τα εποχικά διορθωµένα στοιχεία, η αύξηση των εξαγωγών κατά 6,5% συνοδεύτηκε από µείωση των εισαγωγών κατά 16,4%, οδηγώντας σε σηµαντική συρρίκνωση του σχετικού ελλείµµατος και επακόλουθη θετική συνεισφορά 4,8 στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ (βλέπε ιάγραµµα 1.1.6). Αντίθετα, στην περίπτωση του ισοζυγίου υπηρεσιών, η υποχώρηση των εισαγωγών κατά 12,0% δεν στάθηκε ικανή να απορροφήσει την πτώση των εξαγωγών κατά 8,3%, µε συνέπεια να µειωθεί το σχετικό πλεόνασµα και να προκληθεί αντίστοιχη αρνητική συνεισφορά -0,14 στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ. Σε σχέση µε το δεύτερο τρίµηνο του 2011, τα µη εποχικά διορθωµένα στοιχεία του Πίνακα παραπέµπουν σε ηπιότερη συ - γκριτικά µε το πρώτο τρίµηνο υποχώρηση των εξαγωγών υπηρεσιών, αλλά και σε ασθενέστερη αύξηση των εξαγωγών αγαθών και βραδύτερη κάµψη των εισαγωγών αγαθών. Έτσι, διαφαίνεται κατά το τρίµηνο αυτό µία θετική συνεισφορά στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ τόσο από την πλευρά αγαθών όσο και από την πλευρά ΙΑΓΡΑΜΜΑ Συµβολή στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ Επιµέρους συνιστώσες της εξωτερικής ζήτησης Πηγή: Εθνικοί Λογαριασµοί, ΕΛ.ΣΤΑΤ. των υπηρεσιών, µε τη συνεισφορά του ισοζυγίου αγαθών να διαµορφώνεται όµως σε χαµηλότερα επίπεδα συγκριτικά µε το πρώτο τρίµηνο. Σε βραχυχρόνιο ορίζοντα, η συνεισφορά του εξωτερικού τοµέα στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ αναµένεται να παραµείνει θετική, µε το µέγεθός της να εξαρτάται σε σηµαντικό βαθµό από τις εξελίξεις στην ανταγωνιστικότητα, την πορεία των µεταφορικών και τουριστικών εισπράξεων, και τις επιπτώσεις στα µεγέθη των εξαγωγών από τη διαφαινόµενη επιβράδυνση του ρυθ- µού ανάπτυξης της διεθνούς οικονοµίας Συµπεράσµατα και προοπτικές Βάσει της ανάλυσης που προηγήθηκε, και σύµφωνα µε τις οικονοµετρικές εκτιµήσεις των πιθανοτήτων καθεστώτος ύφεσης για την τρέχουσα φάση του οικονοµικού κύκλου (Ενότητα 1.4), η ελληνική οικονοµία πα ρέ- µεινε κατά το πρώτο εξάµηνο του 2011 σε ύφεση. Το βάθος της ύφεσης αυτής εµφανίσθηκε σηµαντικά διευρυµένο συγκριτικά µε το αντίστοιχο εξάµηνο του έτους 2010, λόγω της περαιτέρω σηµαντικής υποχώρησης της εγχώριας ζήτησης, και παρά τη συνεχιζόµενη θετική συνεισφορά του εµπορικού ισοζυγίου στη µεταβολή του ΑΕΠ. Αναφορικά µε τις προοπτικές για τα αµέσως προσεχή τρίµηνα, οι προβλέψεις που προκύπτουν από το υπόδειγµα πιθανοτήτων ύφεσης (βλέπε Ενότητα 1.4) ση - µατοδοτούν την παραµονή της ελληνικής οικονοµίας σε καθεστώς ύφεσης σε βραχυπρόθεσµο ορίζοντα. Αρνητικές παραµένουν οι ενδείξεις για τα προσεχή τρίµηνα από την πλευρά της εγχώριας ζήτησης, καθώς οι επιδράσεις ποικίλων παραγόντων, όπως η επιδεινούµενη ύφεση, τα περιοριστικά µέτρα οικονοµικής πολιτικής, καθώς και η αβεβαιότητα, αναµένεται να εξακολουθήσουν να δρουν ανασταλτικά ως προς την ιδιωτική κατανάλωση. Ταυτόχρονα, στο πλαίσιο του προγράµµατος δηµοσιονοµικής προσαρµογής, προβλέπεται περαιτέρω κάµψη της δηµόσιας κατανάλωσης. Όσον αφορά τις επενδύσεις, η πορεία τους κατά το προσεχές διάστηµα εκτιµάται ότι θα συνεχίσει να επηρεάζεται δυσµενώς από τις αρνητικές συνθήκες και προσδοκίες, µε τις θεσµικές και δοµικές µεταβολές να συµβάλλουν όµως στη µεταστροφή των αρνητικών τάσεων µεσοπρόθεσµα. 10 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2011/16

13 1.2. Πρόσφατες εξελίξεις στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και στο εµπορικό ισοζύγιο Ιωάννα Κωνσταντακοπούλου Πρόσφατες εξελίξεις - Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Το έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών το πρώτο εξάµηνο του 2011 διαµορφώθηκε στα 13,29 δισεκ. ευρώ, µειωµένο κατά 0,84 δισεκ. ευρώ σε σχέση µε το αντίστοιχο εξάµηνο του 2010, µια µεταβολή της τάξεως του 6,4% (Πίνακας 1.2.1). Ως ποσοστό του ΑΕΠ παρέµεινε στα ίδια περίπου επίπεδα του πρώτου εξα- µήνου του 2010 (12,5%, βλέπε Πίνακα 1.2.2). Η συρρίκνωση του ελλείµµατος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών προέρχεται κυρίως από τη βελτίωση του εµπορικού ισοζυγίου. Η τελευταία εξέλιξη αντανακλά την αύξηση των εξαγωγών και τη µείωση των εισαγωγών εκτός καυσίµων και πλοίων ( ιάγραµµα 1.2.1), ενώ η αύξηση των τιµών του πετρελαίου και των παραγώγων του διόγκωσε την αξία των εισαγωγών καυσίµων εµποδίζοντας µεγαλύτερη πτώση του ελλείµµατος. Το έλλειµµα του εµπορικού ισοζυγίου συρρικνώθηκε κατά 1,06 δισεκ. ευρώ στη διάρκεια του πρώτου εξα- ΠΙΝΑΚΑΣ Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών (ως ποσοστό του ΑΕΠ) 2008q1-17,34-20,08 3,47-3,52 2, q2-16,21-20,037,39-5,04 1, q3-8,73-18,06 13,52-4,68 0, q4-17,06-16,39 3,85-4,62 0, q1-13,55-14,73 2,33-3,79 2, q2-11,76-12,88 5,30-4,30 0, q3-5,74-12,67 10,64-3,76 0, q4-13,49-12,47 2,80-3,49-0, q1-17,80-15,08 2,13-3,49-1, q2-7,54-11,99 5,73-4,31 3, q3-5,13-11,60 11,17-4,12-0, q4-12,04-10,60 3,48-4,06-0, q1-14,44-14,85 2,11-4,07 2, q2-10,56-11,836,54-4,92-0,36 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος και ΕΛ.ΣΤΑΤ. ΙΤΣ Αγαθών Υπηρεσιών Εισοδη- µάτων Τρεχουσών µεταβιβάσεων ΙΑΓΡΑΜΜΑ Εξαγωγές και Εισαγωγές εκτός καυσίµων και πλοίων (σε δισεκ. ευρώ) ΠΙΝΑΚΑΣ Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών (σε δισεκ. ευρώ) 2008q1-9,36-10,84 1,87-1,90 1, q2-9,66-11,94 4,40-3,00 0, q3-5,52-11,42 8,54-2,96 0, q4-10,26-9,85 2,32-2,78 0, q1-7,09-7,71 1,22-1,98 1, q2-6,99-7,65 3,15-2,56 0, q3-3,55-7,83 6,58-2,32 0, q4-8,19-7,57 1,70-2,12-0, q1-9,70-8,22 1,16-1,90-0, q2-4,43-7,04 3,37-2,53 1, q3-3,10-7,01 6,74-2,49-0, q4-6,83-6,01 1,98-2,30-0, q1-7,40-7,61 1,08-2,09 1, q2-5,89-6,60 3,65-2,74-0,20 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος. ΙΤΣ Αγαθών Υπηρεσιών Εισοδη- µάτων Τρεχουσών µεταβιβάσεων Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος. µήνου 2011 σε σχέση µε το αντίστοιχο του 2010, µια µείωση της τάξεως του 7,4%. Συγκεκριµένα, διαµορφώθηκε στα 14,21 δισεκ. ευρώ ή 13,28% του ΑΕΠ έναντι 15,27 δισεκ. ευρώ ή 13,48% το αντίστοιχο διάστηµα του Εξαγωγές: Κατά το πρώτο εξάµηνο του 2011, παρατηρήθηκε αύξηση των εξαγωγών κατά 1,67 δισεκ. ευρώ, µια µεταβολή της τάξεως του 21,47% σε σχέση µε το αντίστοιχο διάστηµα του Ως ποσοστό του ΑΕΠ οι OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2011/16 11

14 εξαγωγές αγαθών διαµορφώθηκαν στο 8,85% έναντι 6,88% το πρώτο εξάµηνο του 2010 (Πίνακας 1.2.3). Οι συνιστώσες που λειτούργησαν έντονα ενισχυτικά στη διαµόρφωση του συγκεκριµένου θετικού αποτελέσµατος ήταν αυτή των εξαγωγών εκτός καυσίµων και πλοίων, η οποία αυξήθηκε κατά 16,23%, δηλαδή 0,86 δισεκ. ευρώ σε σχέση µε το αντίστοιχο διάστηµα του 2010, καθώς και αυτή των εξαγωγών καυσίµων που µεταβλήθηκε κατά 32% και αυξήθηκε κατά 0,67 δισεκ. ευρώ έναντι του πρώτου εξαµήνου του Εισαγωγές: Οι εισαγωγές αυξήθηκαν κατά τη διάρκεια της εξεταζόµενης περιόδου κατά 0,62 δισεκ. ευρώ ή 2,7%. Ως ποσοστό του ΑΕΠ διαµορφώθηκαν στα 22,12% για το 2011 έναντι 20,36% για το αντίστοιχο διάστηµα του Η αύξηση των εισαγωγών προέρχεται κυρίως από τη συνιστώσα των εισαγωγών καυσίµων η οποία αυξήθηκε κατά 27,95% και σε απόλυτα µεγέθη κατά 1,83 δισεκ. ευρώ έναντι του αντίστοιχου διαστήµατος του καθαρών εισπράξεων από λοιπές υπηρεσίες, οι οποίες αντιστάθµισαν το αποτέλεσµα της συνιστώσας των υπηρεσιών µεταφοράς. Συγκεκριµένα, οι καθαρές εισπράξεις από ταξιδιωτικές υπηρεσίες αυξήθηκαν κατά 0,356 δισεκ. ευρώ, µια µεταβολή της τάξεως του 20% από το αντίστοιχο εξάµηνο του 2010, ενώ το έλλειµµα των καθαρών εισπράξεων από λοιπές υπηρεσίες µειώθηκε κατά 0,347 δισεκ. ευρώ, αντισταθµίζοντας το αρνητικό αποτέλεσµα των υπηρεσιών µεταφοράς το οποίο διαµορφώθηκε στα 0,499 δισεκ. ευρώ, µια µεταβολή της τάξεως του 14% ( ιάγραµµα 1.2.2). ΙΑΓΡΑΜΜΑ Οι συνιστώσες του ισοζυγίου υπηρεσιών (% µεταβολής ως προς το αντίστοιχο τρίµηνο του προηγούµενου έτους, 2009:1-2011:2) Επίσης, και από αξιοσηµείωτη µείωση κατά 1,04 δισεκ. ευρώ ή 7,3% που πραγµατοποιήθηκε στη συνιστώσα των εισαγωγών εκτός καυσίµων και πλοίων, η οποία αποτελεί και την πηγή του προβλήµατος του υπέρογκου ελλείµµατος. ιαµορφώθηκε στα 13,12 δισεκ. ευρώ έναντι 14,16 δισεκ. ευρώ σε σχέση µε το αντίστοιχο διάστηµα του ΠΙΝΑΚΑΣ Εξαγωγές-Εισαγωγές (ως ποσοστό του ΑΕΠ) Εξαγωγές 2008 α εξάµηνο 8,38 28, β εξάµηνο 8,35 25, α εξάµηνο 6,66 20, β εξάµηνο 6,4319, α εξάµηνο 6,88 20, β εξάµηνο 7,9319, α εξάµηνο 8,85 22,12 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος και ΕΛ.ΣΤΑΤ. Εισαγωγές Το ισοζύγιο υπηρεσιών παρουσίασε µικρή αύξηση του πλεονάσµατός του κατά 0,20 δισεκ. ευρώ ή 8,36% σε σχέση µε το πρώτο εξάµηνο του Ως ποσοστό του ΑΕΠ το πλεόνασµα διαµορφώθηκε στο 4,42% έναντι 4% το αντίστοιχο διάστηµα του 2010, σηµειώνοντας οριακή µεταβολή. Αναλυτικότερα, η οριακή αύξηση του πλεονάσµατος προέρχεται από τις θετικές εξελίξεις των καθαρών εισπράξεων από ταξιδιωτικές υπηρεσίες καθώς και των Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος. Το έλλειµµα του ισοζυγίου εισοδηµάτων διευρύνθηκε κατά 8,8% έναντι του αντίστοιχου εξαµήνου του 2010, και διαµορφώθηκε στα 4,83 δισεκ. ευρώ, αποτέλεσµα που αντανακλά κυρίως την αύξηση των καθαρών πληρωµών για τόκους, µερίσµατα και κέρδη κατά 0,357 δισεκ. ευρώ. Ως ποσοστό του ΑΕΠ το έλλειµµα διαµορφώθηκε στα 4,49% για το πρώτο εξάµηνο του 2011 έναντι 3,9% του αντίστοιχου διαστήµατος του προηγούµενου έτους. Το πλεόνασµα του ισοζυγίου τρεχουσών µεταβιβάσεων µειώθηκε οριακά κατά 0,026 δισεκ. ευρώ το πρώτο εξά- µηνο του 2011 σε σχέση µε το 2010 και διαµορφώθηκε στα 1,01 δισεκ. ευρώ. Η συρρίκνωση του πλεονάσµατος του ισοζυγίου τρεχουσών µεταβιβάσεων προέρχεται κυρίως από το έλλειµµα 0,148 δισεκ. ευρώ που παρουσιάστηκε στο ισοζύγιο λοιπών τοµέων, όπου καταγράφονται τα µεταναστευτικά εµβάσµατα, το οποίο δεν αντισταθµίστηκε από το πλεόνασµα 0,121 δισεκ. ευρώ των καθαρών εισπράξεων της Γενικής Κυβέρνησης. 12 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2011/16

15 Εξέλιξη εµπορικού ισοζυγίου, Ένα διακριτό χαρακτηριστικό του ελληνικού εµπορικού ισοζυγίου είναι το µεγάλο και επίµονο έλλειµµα. Οι εισαγωγές είναι πολύ µεγαλύτερες από τις εξαγωγές. Το 2010, το συνολικό έλλειµµα του ελληνικού εµπορικού ισοζυγίου ήταν 28,28 δισεκ. ευρώ, που αναλύεται σε 17,08 δισεκ. ευρώ εξαγωγές µείον 45,36 δισεκ. ευρώ εισαγωγές. Αν σηµειώσουµε ότι το 2008 το έλλειµµα του εµπορικού ισοζυγίου διαµορφώθηκε στα 44 δισεκ. ευρώ, οι εξαγωγές ήταν 19,81 δισεκ. ευρώ και οι εισαγωγές 63,86 δισεκ. ευρώ, εύκολα αντιλαµβανόµαστε το κύριο πρόβληµα της ελληνικής οικονοµίας, δηλαδή την εξάρτηση από τις εισαγωγές και τη χαµηλή διείσδυση των ελληνικών προ όντων σε εξαγωγικές αγορές. Εξέλιξη όγκου εξαγωγών και εισαγωγών Εξέλιξη αξίας εξαγωγών-εισαγωγών Η εξέλιξη των εξαγωγών και εισαγωγών σε µηνιαία βάση, από το 2008:1Μ έως και τον 2011:6Μ, απεικονίζεται στα ιαγράµµατα και µε βάση τους ρυθµούς µεταβολής, χρησιµοποιώντας διαφορετικές στατιστικές πηγές για πληρέστερη απεικόνιση. ιαπιστώνουµε, πρώτον, µια σαφή αύξηση των εξαγωγών στη διάρκεια των τελευταίων εννέα µηνών που εξελίσσεται µε υψηλούς ρυθµούς και, δεύτερον, µια κάµψη στο ρυθµό µεταβολής των εισαγωγών που διατηρείται για µακρά χρονική περίοδο. ΙΑΓΡΑΜΜΑ Μηνιαία εξέλιξη εξαγωγών (ρυθµός µεταβολής ως προς τον αντίστοιχο µήνα του προηγούµενου έτους, 2008:1Μ-2011:6Μ) Οι ρυθµοί µεταβολής του όγκου των εξαγωγών και εισαγωγών απεικονίζονται στο ιάγραµµα Παρατηρούµε θετικούς ρυθµούς µεταβολής του όγκου των εξαγωγών από τον Οκτώβριο του 2010, οι οποίοι συνεχίζουν να διατηρούν το πρόσηµό τους και µε βάση τα τελευταία διαθέσιµα στοιχεία τον Ιούνιο διαµορφώνεται στο 30% µεταβολή ως προς τον αντίστοιχο µήνα του Αντίστροφη πορεία σηµείωσε η εξέλιξη του όγκου µεταβολής των εισαγωγών. Η αρνητική τάση εντείνεται από τον Μάρτιο του 2011 φτάνοντας τον Ιούνιο του ίδιου έτους, σύµφωνα µε στοιχεία της ΕΛ. ΣΤΑΤ., στο -45% µεταβολή ως προς τον αντίστοιχο µήνα του Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΛ.ΣΤΑΤ. ΙΑΓΡΑΜΜΑ Μηνιαία εξέλιξη όγκου εξαγωγών-εισαγωγών αγαθών (ρυθµός µεταβολής ως προς τον αντίστοιχο µήνα του προηγούµενου έτους, 2008:1Μ-2011:6Μ) ΙΑΓΡΑΜΜΑ Μηνιαία εξέλιξη εισαγωγών αγαθών (ρυθµός µεταβολής ως προς τον αντίστοιχο µήνα του προηγούµενου έτους, 2008:1Μ-2011:6Μ) Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΛ.ΣΤΑΤ. OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2011/16 13

16 Σύνθεση των προ όντων εξαγωγών- εισαγωγών Τα προ όντα µε τα µεγαλύτερα µερίδια επί των εξαγωγών και εισαγωγών, αντίστοιχα, παρουσιάζονται στους Πίνακες και 1.2.5, µε βάση πρωτογενή στατιστικά στοιχεία από την Τράπεζα της Ελλάδος. Παρατηρούµε ότι η κατηγορία που καταλαµβάνει την πρώτη θέση και στις εξαγωγές και στις εισαγωγές είναι αυτή που περιλαµβάνει τα πετρελαιοειδή, άσφαλτο, ορυκτά κεριά και υγραέριο. Αναλυτικότερα, σηµαντικά µερίδια επί των εισαγωγών έχουν τα εξής προ όντα: Ναυσιπλο α - είδη - εξαρτήµατα, Λέβητες, Μέρη µηχανών και αυτοκινήτων, Αυτοκίνητα, ελκυστήρες, ποδήλατα - µέρη και εξαρτή- µατα, Μηχανές, συσκευές, τηλεοράσεις, βίντεο, µαγνητόφωνα κλπ. - µέρη - εξαρτήµατα. Όσο αφορά τις εξαγωγές αυτές κατευθύνονται κυρίως σε προ όντα όπως: Ναυσιπλο α - είδη - εξαρτήµατα, Αλουµίνιο - Βωξίτης - Αργίλιο, Φαρµακευτικά προ όντα, αίµα, φάρµακα, ράµµατα. ΠΙΝΑΚΑΣ Σύνθεση εξαγωγών (Μερίδια (%) επί των συνολικών εξαγωγών 2010) Πετρελαιοειδή, άσφαλτος, ορυκτά κεριά, υγραέριο 28,98 Ναυσιπλο α - είδη - εξαρτήµατα 4,52 Αλουµίνιο - Βωξίτης - Αργίλιο - είδη 4,39 Φαρµακευτικά προ όντα, αίµα, φάρµακα, ράµµατα 3,73 Μηχανές, συσκευές, τηλεοράσεις, βίντεο, µαγνητόφωνα κλπ. - µέρη - εξαρτήµατα 3,12 Είδη ζαχαροπλαστικής, παρασκευάσµατα δηµητριακών 2,11 Πλαστικές ύλες και τεχνουργήµατα (σωλήνες, πλαστικά διάφορα) 1,98 Από κοινά µέταλλα - Κεραµοµεταλλουργικά είδη 1,91 Λέβητες, Μέρη µηχανών και αυτοκινήτων 1,90 Παρασκευάσµατα, κονσέρβες, λαχανικών - φρούτων κλπ. 1,84 Σύνολο 54,47 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος. ΠΙΝΑΚΑΣ Σύνθεση εισαγωγών (Μερίδια (%) επί των συνολικών εισαγωγών 2010) Πετρελαιοειδή, άσφαλτος, ορυκτά κεριά, υγραέριο 28,98 Λέβητες, Μέρη µηχανών και αυτοκινήτων 6,07 Αυτοκίνητα, ελκυστήρες, ποδήλατα - µέρη και εξαρτήµατα 5,05 Μηχανές, συσκευές, τηλεοράσεις, βίντεο, µαγνητόφωνα κλπ. - µέρη - εξαρτήµατα 5,01 Φαρµακευτικά προ όντα, αίµα, φάρµακα, ράµµατα 4,01 Σίδηρος, χυτοσίδηρος, χάλυβας 1,86 Πλαστικές ύλες και τεχνουργήµατα (σωλήνες, πλαστικά διάφορα) 1,85 Ενδύµατα - συµπληρώµατα πλεκτά 1,49 Οργανικά χηµικά προ όντα. Υδρογονάνθρακες, αλκοόλες, αιθέρες 1,40 Σύνολο 65,78 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος. Βασικά χαρακτηριστικά του ελληνικού εµπορικού ισοζυγίου Οι εισαγωγές εκτός καυσίµων και πλοίων οδηγούν το έλλειµµα του εµπορικού ισοζυγίου Καταναλωτικά αγαθά και αυτοκινητοβιοµηχανία είναι οι κύριες κατηγορίες αγαθών που συµβάλλουν στη διόγκωση του ελλείµµατος του εµπορικού ισοζυγίου. Ενδεικτικά, σηµειώνουµε ότι το 2008 το µερίδιό τους στις συνολικές εισαγωγές ήταν στο 22% δηλαδή 14 δισεκ. ευρώ, ενώ το 2010 ήταν 16% ή 7,3 δισεκ. ευρώ. Οι εισαγωγές καυσίµων οδηγούν το έλλειµµα του εµπορικού ισοζυγίου Η εξάρτηση από ξένο πετρέλαιο συνεισφέρει στη µεγέθυνση του ελλείµµατος του εµπορικού ισοζυγίου. Το 14 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2011/16

17 2010, το µερίδιο των εισαγωγών καυσίµων στις συνολικές εισαγωγές ήταν 25,7% ή 16,4 δισεκ. ευρώ, σε σχέση µε 23% ή 10,6 δισεκ. ευρώ και 25,75% ή 13,57 δισεκ. ευρώ το 2008 και 2009, αντίστοιχα. Σηµειώνουµε ότι η µέση τιµή του πετρελαίου αυξήθηκε από $57 ανά βαρέλι το 2009 σε $75 ανά βαρέλι το 2010 και συνέχισε την ανοδική πορεία και το Συµπεράσµατα Το έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών συνέχισε την πτωτική του πορεία και κατά τη διάρκεια του πρώτου εξάµηνου του Η συρρίκνωσή του οφείλεται στην αύξηση των εξαγωγών αγαθών και στη µείωση των εισαγωγών αγαθών. Οριακά ενισχυτικά, λειτούργησε και το ισοζύγιο υπηρεσιών, ενώ επιβαρυντικά το ισοζύγιο εισοδηµάτων. Οι προοπτικές για τον περαιτέρω περιορισµό του ελλείµµατος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών κατά τη διάρκεια του 2011 παραµένουν έντονα θετικές. Αναλυτικότερα, εξακολουθούµε να αναµένουµε µείωση των εισαγωγών εκτός καυσίµων και πλοίων. Η προαναφερθείσα συνιστώσα του εµπορικού ισοζυγίου, η οποία αποτελεί και την πηγή του προβλήµατος, προβλέπεται να περιοριστεί δραστικά λόγω της αναµενόµενης µεταβολής των καταναλωτικών προτύπων των ελληνικών νοικοκυριών εξαιτίας των συνθηκών ύφεσης που βιώνουν. Επίσης, η αναµενόµενη µείωση των τιµών των καυσίµων θα βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση. Παράλληλα, προβλέπεται αύξηση των εξαγωγών εκτός καυσίµων και πλοίων λόγω της στροφής των εγχώριων επιχειρήσεων στην αναζήτηση νέων αγορών διάθεσης των προ όντων τους, εξαιτίας της συρρίκνωσης του µεριδίου τους στην εγχώρια αγορά. OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2011/16 15

18 1.3. Οι εξελίξεις του δείκτη τιµών καταναλωτή στην Ελλάδα και την Ευρωζώνη Στέλιος Καραγιάννης, Γιάννης Παναγόπουλος Σε συνέχεια της προηγούµενης ανάλυσής µας (βλέπε Τεύχος 15, Ιούνιος 2011) ο πληθωρισµός στη χώρα µας, τόσο σε ό,τι αφορά το γενικό επίπεδο τιµών ( ΤΚ) όσο και σε ό,τι αφορά τον πυρήνα του, συνεχίζει να παρουσιάζει τάση αποκλιµάκωσης. Συγκεκριµένα, ο πληθωρισµός που υπολογίζεται µε βάση τον ΚΤ µειώθηκε από το 5,2% στις αρχές του έτους (Ιανουάριος 2011) στο 1,7% τον παρελθόντα Αύγουστο (βλ. ιάγραµµα 1.3.1). 1 Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και ο πυρήνας του δείκτη που παρουσιάζει πτώση από 2,7% στις αρ χές του έτους σε 1,5% τον Μάιο του τρέχοντος έτους (τελευταία διαθέσιµα στοιχεία). ΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΚ, % µεταβολή ως προς τον αντίστοιχο µήνα του προηγούµενου έτους κυρίως από τις κάτωθι κατηγορίες: (1) κατά 11,0% από την οµάδα Ένδυση και υπόδηση, λόγω µείωσης των τιµών εξαιτίας των γενικών θερινών εκπτώσεων, και (2) κατά 0,4% από την οµάδα Υγεία, λόγω µείωσης των τιµών των φαρµάκων. Μέρος της µείωσης αυτής αντισταθµίστηκε από την αύξηση των τιµών των ιατρικών, οδοντιατρικών και παρα ατρικών υπηρεσιών και των ιδιωτικών κλινικών. Επιπροσθέτως, στο ιάγραµµα παρουσιάζεται η πορεία του εναρµονισµένου πληθωρισµού των τιµών µε σταθερούς αλλά και χωρίς σταθερούς φορολογικούς συντελεστές (Ε ΤΚ-ΣΦ και Ε ΤΚ, αντίστοιχα). Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούµενη ανάλυσή µας, η διαφορά στους δύο αυτούς δείκτες αποτελεί µια ένδειξη για την επίδραση των φορολογικών συντελεστών των έµµεσων φόρων στη συνολική µεταβολή της τελικής τιµής. Σύµφωνα µε το παραπάνω διάγραµµα, οι µεγάλες διαστάσεις της διαφοράς των δύο Ε ΤΚ που παρουσιάζεται στα µέσα του 2010 µέσω των ποσοστών του πληθωρισµού τους µοιάζει σχεδόν να µηδενίζεται τον Αύγουστο του 2011 (1,2% και 1,4%, αντίστοιχα). Κατ επέκταση η επίπτωση των έµµεσων φόρων στις τελικές τιµές των αγαθών και υπηρεσιών έχει ελαττωθεί σηµαντικά (18,4%). Βέβαια παραµένει ανοικτό το ενδεχόµενο ενός εκ νέου «ανοίγµατος της ψαλίδας» µεταξύ των δύο δεικτών µετά την πρόσφατη αύξηση του ΦΠΑ στο χώρο της εστίασης από 13% σε 23%. Τέλος, η µεταβολή του πληθωρισµού στην Ελλάδα σε σχέση µε τα κράτη-µέλη της Ευρωζώνης παρουσιάζεται ΙΑΓΡΑΜΜΑ Εναρµονισµένος ΤΚ και Εναρµονισµένος ΤΚ µε Σταθερούς Φόρους, % µεταβολή ως προς τον αντίστοιχο µήνα του προηγούµενου έτους Σε ό,τι αφορά την κατά 1,7% αύξηση του γενικού ΤΚ, όπως επισηµαίνει και η ΕΛΣΤΑΤ, αυτή προέρχεται κυρίως από τις κάτωθι κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών: (1) κατά 8,2% από την οµάδα Στέγαση, λόγω αύξησης των τιµών, κυρίως, του πετρελαίου θέρµανσης, του φυσικού αερίου και του ηλεκτρισµού, και (2) κατά 4,4% από την οµάδα Μεταφορές, λόγω αύξησης των τιµών στα καύσιµα αυτοκινήτου (βενζίνη) και υπηρεσίες µεταφορών. Από την άλλη πλευρά, η µείωση (συγκράτηση) του γενικού ΤΚ (στο επίπεδο του 1,7%) προήλθε 1. Να σηµειωθεί ότι, µε βάση τα πρόσφατα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, το έτος βάσης του δείκτη τιµών καταναλωτή είναι το 2009 (2009=100). 16 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2011/16

19 ΙΑΓΡΑΜΜΑ Εναρµονισµένος είκτης Τιµών Καταναλωτή σε Ελλάδα και ΟΝΕ, % µεταβολή ως προς τον αντίστοιχο µήνα του προηγούµενου έτους στο ιάγραµµα Αναλυτικότερα, παρουσιάζεται η µεταβολή του Εναρµονισµένου είκτη Τιµών Καταναλωτή (Ε ΤΚ) και του πυρήνα για την Ελλάδα και την Ευρωζώνη, αντίστοιχα. ύο είναι οι ενδιαφέρουσες εξελίξεις των εν λόγω δεικτών τον Ιούλιο του 2011: α) η πτώση του πληθωρισµού του πυρήνα της Ελλάδος σε επίπεδα χαµηλότερα από το επίπεδο της Ευρωζώνης (0,6% και 1,5%, αντίστοιχα) και β) η αντίστοιχη πτώση του πληθωρισµού του Ε ΤΚ της Ελλάδος σε επίπεδα χαµηλότερα από αυτό της ΟΝΕ (2,1% και 2,5%, αντίστοιχα). Οι έντονες αυτές αποπληθωριστικές εξελίξεις της ελληνικής οικονοµίας µπορεί να θεωρηθούν και ως λογικό επακόλουθο της υψηλής και παρατεταµένης ύφεσης που παρατηρείται στη χώρα µας. OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2011/16 17

20 1.4. Πιθανότητες καθεστώτος ύφεσης για την ελληνική οικονοµία Τρέχουσα περίοδος και προβλέψεις Αικατερίνη Τσούµα Η εκτίµηση των πιθανοτήτων καθεστώτος ύφεσης παρέχει πληροφόρηση σχετικά µε την αξιολόγηση της φάσης του οικονοµικού κύκλου, την οποία διανύει η ελληνική οικονοµία. Η εκτίµηση αυτή µπορεί να πραγµατοποιείται στη βάση διαφορετικών υποδειγµάτων και να αφορά είτε µέχρι και τις πιο πρόσφατες περιόδους ή και προβλέψεις για µελλοντικές περιόδους. Εκτιµήσεις για τις πιθανότητες καθεστώτος ύφεσης µπορούν να παρέχουν, µεταξύ άλλων, τα υποδείγµατα (α) εναλλαγής καθεστώτος κατά Markov και (β) τα κανονικά πιθανολογικά υποδείγµατα (probit). που είναι διαθέσιµη έως το τέλος T του δείγµατος) για το καθεστώς ύφεσης πραγµατοποιείται για τη χρονική περίοδο από το πρώτο τρίµηνο του 1970 έως το δεύτερο τρίµηνο του Στο ιάγραµµα απεικονίζονται οι σχετικές πιθανότητες για την περίοδο από το πρώτο τρίµηνο του 2000 έως το δεύτερο τρίµηνο του 2011, 4 όπου υιοθετείται ο κανόνας σύµφωνα µε τον οποίο µια περίοδος ύφεσης ορίζεται ως περίοδος κατά την οποία η πιθανότητα ύφεσης που συνάγεται είναι υψηλότερη του 0,5. ΙΑΓΡΑΜΜΑ Πιθανότητες καθεστώτος ύφεσης στη βάση υποδείγµατος εναλλαγής καθεστώτος κατά Markov (α) Υπόδειγµα εναλλαγής καθεστώτος κατά Markov Όπως παρουσιάστηκε σε προηγούµενο τεύχος των Οικονοµικών Εξελίξεων, 1 το υπόδειγµα εναλλαγής καθεστώτος κατά Markov σύµφωνα µε την εξειδίκευση κατά Hamilton (1989) 2 προσεγγίζει τον οικονοµικό κύκλο ως µια ανέλιξη εναλλαγής µεταξύ καθεστώτος ύφεσης και επέκτασης. Η εκτίµηση του υποδείγµατος, χρησιµοποιώντας το ρυθµό µεταβολής του επιλεγµένου µεγέθους µέτρησης της οικονοµικής δραστηριότητας, στη βάση της µεταβλητής κατάστασης και των πιθανοτήτων µετάβασης, οδηγεί στον υπολογισµό των πιθανοτήτων φίλτρου και εξοµάλυνσης για το καθεστώς ύφεσης. Οι πιθανότητες που εκτιµώνται αφορούν µέχρι και την πιο πρόσφατη χρονική περίοδο για την οποία υπάρχουν διαθέσιµα στοιχεία. Τα στοιχεία που χρησιµοποιούνται είναι τα πιο πρόσφατα τριµηνιαία στοιχεία για το ΑΕΠ, που είναι διαθέσιµα από τους τριµηνιαίους Εθνικούς Λογαριασµούς. 3 Η εκτίµηση των πιθανοτήτων φίλτρου (filtered) (στη βάση της πληροφόρησης που είναι διαθέσιµη στην εκάστοτε χρονική στιγµή t) και εξοµάλυνσης (smoothed) (στη βάση όλης της πληροφόρησης Οι εκτιµηθείσες πιθανότητες φίλτρου και εξοµάλυνσης για το καθεστώς ύφεσης επιβεβαιώνουν ξεκάθαρα την είσοδο της ελληνικής οικονοµίας σε καθεστώς ύφεσης στα τέλη της δεκαετίας του Ταυτόχρονα, οι υψηλές πιθανότητες ύφεσης µέχρι και το δεύτερο τρίµηνο του 2011 υποδεικνύουν ότι η ελληνική οικονοµία εξακολουθεί να διανύει περίοδο καθεστώτος ύφεσης, χωρίς να σηµατοδοτείται έξοδος από αυτό. Το ύψος των πιθανοτήτων φίλτρου και εξοµάλυνσης για το καθεστώς ύφεσης κατά το δεύτερο τρίµηνο του 2011, που ταυτίζεται στις δύο περιπτώσεις, εκτιµάται στο 0,939. Παράλληλα, σύµφωνα µε τις πιθανότητες φίλτρου και εξοµάλυνσης, η πιθανότητα καθεστώτος ύφεσης εµφανίζεται να αυξάνεται από το 0,925 κατά το πρώτο σε 1. Για την αναλυτική παρουσίαση της συγκεκριµένης εξειδίκευσης καθώς και την ερµηνεία των πιθανοτήτων που προκύπτουν, βλέπε Οικονοµικές Εξελίξεις, Τεύχος 13, Σεπτέµβριος 2010, σελ Hamilton, J. D. (1989). A new approach to the economic analysis of nonstationary time series and the business cycle, Econometrica, 57, Σηµειώνεται ότι, σύµφωνα µε την τελευταία δηµοσίευση τριµηνιαίων στοιχείων από την ΕΛ.ΣΤΑΤ., τα στοιχεία για το ΑΕΠ του δευτέρου τριµήνου του 2011 παρέχονται µόνο σε µη εποχικά διορθωµένη βάση. Για την απόκτηση εποχικά διορθωµένων στοιχείων χρησιµοποιείται το πρόγραµµα Demetra+. 4. Η συγκεκριµένη χρονική περίοδος απεικόνισης επιλέγεται για λόγους συγκρισιµότητας µε τα αποτελέσµατα των πιθανοτήτων εκτίµησης του κανονικού πιθανολογικού υποδείγµατος που ακολουθεί. 18 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2011/16