Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Αιγαίου Τμήμα Μηχανικών Πληροφοριακών & Επικοινωνιακών Συστημάτων Διπλωματική Εργασία Πνευματική Ιδιοκτησία και User Generated Content Κυριάκος Παπαγεωργίου 321/ Καθηγητές: Λίλιαν Μήτρου

2 Ευχαριστώ τους γονείς μου για την υπομονή και τους φίλους μου για την υποστήριξη. 2

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα διπλωματική πραγματεύται το θέμα της Προστασία της Πνευματικής Ιδιοκτησίας και ειδικότερα σε περιβάλλοντα User Generated Content. Αρχικά, γίνεται μια σύντομη ιστορική αναδρομή στο θεσμικό πλαίσιο της Πνευματικής Ιδιοκτησίας ξεκινώντας από την πρώτη φορά που προστατεύτηκε το δικαίωμα του δημιουργού και καταλήγοντας στον πρώτο πλήρη νόμο που θεσπίστηκε στην Ελλάδα. Ακολουθεί παρουσίαση των σημαντικότερων ρυθμίσεων σε Διεθνές επίπεδο, των πρώτων μεγάλων συνθηκών, όπως αυτή της Βέρνης και τη δημιουργία των σχετικών Οργανισμών όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Διανοητικής Ιδιοκτησίας, το Κοινοτικό Κεκτημένο ακολουθούμενο από την Εθνική Νομοθεσία. Απαραίτητη κρίνεται η αναφορά βασικών εννοιών, σχετικών με την Πνευματική Ιδιοκτησία, πριν να προχωρήσουμε στο Νομικό Πλαίσιο σχετικά με το Διαδίκτυο. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι ιδιότητες του User Genarated Content, η φιλοσοφία και οι χρήστες του και, φυσικά, οι ισχύουσες νομοθετικές συνθήκες στο περιβάλλον του. Επίσης, εξετάζεται η εναλλακτική πλευρά των Creative Commons καθώς και δύο πρόσφατες εξελίξεις σε Κοινοτικό επίπεδο σε σχέση με την ισχύουσα διαδικτυακή φιλοσοφία. 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 6 II. ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Ιστορική αναδρομή της Προστασίας Πνευματικής Ιδιοκτησίας, Διεθνείς συμβάσεις Κοινοτικό κεκτημένο Εθνική νομοθεσία III. ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Πνευματική ιδιοκτησία Δημιουργός Συγγενικό δικαίωμα Έργο Διάκριση μεταξύ μορφής και ιδέας Η ανεξαρτησία της προστασίας από την αξία και τον προορισμό του έργου Τα έργα ως άυλα αγαθά Πρωτοτυπία Προγράμματα Η/Υ Περιουσιακό δικαίωμα Ηθικό Δικαίωμα Περιορισμοί IV. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ V. User Generated Content Εισαγωγή στο UGC Περισσότερα για το UGC, προσδιορισμός και μορφές του Φιλοσοφία και χρήστες Κατηγορίες χρηστών Χαρακτηριστικά χρηστών Ανησυχίες σχετικές με τα UGC Προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας Προστασία της ιδιωτικότητας Διακρίσεις Ρατσιστική συμπεριφορά

5 4.4 Δυσφήμιση Πορνογραφία Προσβλητικό και ανεπιθύμητο περιεχόμενο Εξυπηρετητές, πάροχοι και πλατφόρμες Νομικό πλαίσιο VI. Creative Commons, VII. ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 27ης Φεβρουαρίου 2014 σχετικά με τα τέλη για αντίγραφα ιδιωτικής χρήσης (2013/2114(INI)) Πρόταση Ψηφίσματος σχετικά με την εφαρμογή της οδηγίας 2001/29/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Μαΐου 2001, για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας (2014/2256 (INI)) Σύγκριση των δύο ψηφισμάτων VIII. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ IX. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ

6 I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το διαδίκτυο αποτελεί, την τελευταία δεκαετία, χωρίς αμφιβολία, μεγάλο μέρος της ζωής όλο και περισσότερων ανθρώπων των αναπτυγμένων και αναπτυσσομένων χωρών με συνεχώς αυξανόμενους ρυθμούς. Από την τεράστια πηγή στατικών πληροφοριών και μερικών απρόσωπων φόρουμ συζητήσεων, πριν μερικά χρόνια, έχει αναχθεί στο μεγαλύτερο μέσο επικοινωνίας σήμερα. Σπάνια συναντά κάποιος κάποιον που να μην είναι εγγεγραμμένος σε κάποιο μέσο κοινωνικής δικτύωσης, διαθέσιμος σχεδόν καθόλη τη διάρκεια της ημέρας, ειδικά αν το επιθυμεί, για συζήτηση και διαθετιμένος να μοιραστεί τις σκέψεις του, τις απόψεις και τις έγνοιες του σε πλήθος κόσμου, γνωστών και αγνώστων. Αυτή, φυσικά, είναι η απλοποιημένη εκδοχή ενός απλού χρήστη του διαδικτύου σήμερα. Αυτός ο απλός χρήστης, με τις απλές δραστηριότητες, δημιουργεί συνεχώς το δικό του περιβάλλον, το User Generated Content περιβάλλον, επεξεργαζόμενος το περιεχόμενο μέσα από την πλατφόρμα της επιλογής του. Τα όρια όμως του διαδικτύου και του User Generated Content, ασφαλώς και δε σταματάνε σε κάτι τόσο απλό. Εκατομμύρια ανθρώπων μοιράζονται καθημερινά τις φωτογραφίες τους, τα πρωτότυπα, ή όχι, τραγούδια τους, κατεβάζουν εικόνες, ήχους και βίντεο τα οποία επεξεργάζονται και τα διαμοιράζονται, καθώς και άλλες δραστηριότητες. Καλλιτέχνες και δημιουργοί προβάλλουν τη δουλειά τους, και ερασιτέχνες περνάνε την ώρα τους δημιουργώντας ή βλέποντας, ακούγοντας και διαβάζοντας τη δουλειά κάποιου άλλου. Έτσι, καθημερινά, οι χρήστες ενός UGC περιβάλλοντος σχετίζονται άμεσα με ζητήματα που έχουν να κάνουν με την Πνευματική Ιδιοκτησία. Όπως στον αναλογικό έτσι και στον ψηφιακό κόσμο τα Πνευματικά Δικαιώματα προστατεύονται από το νομικό πλαίσιο τόσο σε Διεθνές όσο και σε Κοινοτικό και Εθνικό επίπεδο. Η φύση του διαδικτύου και του UGC συγκεκριμένα, όμως, δημιουργεί ερωτήματα ως προς κατά πόσο το νομικό πλαίσιο μπορεί να ανταποκριθεί στην ταχύτατη εξέλιξη της ψηφιακής τεχνολογίας και της Κοινωνίας της Πληροφορίας. 6

7 II. ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ 1. Ιστορική αναδρομή της Προστασίας Πνευματικής Ιδιοκτησίας 1, 2 Πρόδρομος της προστασίας ήταν η απονομή προνομίων σε τυπογράφους, αρχικά στη Βενετία από το 1469 και αργότερα και σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη. Τα προνόμια αυτά, εξασφάλιζαν τη μονοπωλιακή χρησιμοποίηση της τυπογραφίας για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα και αποτελούσαν σε ένα πρώτο στάδιο ένα μηχανισμό προστασίας των επαγγελματικών συμφερόντων των εκδοτών από ανατυπώσεις φιλολογικών και μουσικών έργων από τρίτους, προστασία της οικονομικής επένδυσης και όχι προστασία του δημιουργού, ενώ σύντομα κατέληξαν να γίνουν όργανο της λογοκρισίας εκ μέρους των ηγεμόνων στα εκδιδόμενα έργα. Η παραχώρηση των προνομίων άρχισε αργότερα να εξαρτάται από τη συναίνεση του δημιουργού και έτσι έγινε το πρώτο άμεσο βήμα αναγνώρισης της προστασίας με βασικό δικαιούχο το δημιουργό. Πρώτος νόμος που αναγνώρισε δικαίωμα στον δημιουργό ήταν ο αγγλικός Act for the Encouragement of Learning, by vesting the Copies of Printed Books in the Authors or purchasers of such Copies, during the Times therein mentioned, εν συντομία Statute of Anne 3 (Act 8 Anne C 19) του 1710 επί βασιλείας της Άννας, ο οποίος απένεμε αποκλειστικό δικαίωμα στον δημιουργό επί του έργου του διάρκειας 14 ετών από τη δημοσίευση του έργου με δυνατότητα παράτασης για άλλα τόσα, εφ όσον ζούσε ακόμη. Αποφασιστική ώθηση έδωσε η Γαλλική Επανάσταση, η οποία συνέδεσε την πνευματική ιδιοκτησία με το φυσικό δίκαιο: αναγνώρισε ότι ο δημιουργός έχει θεμελιώδες δικαίωμα στο έργο του, το οποίο ο νόμος οφείλει να προστατεύσει. Ως συνέπεια αυτής της αντίληψης θεσπίστηκαν δύο νόμοι το 1791 και το 1793 αντίστοιχα. Στις πρώτες νομοθετικές ρυθμίσεις περιλαμβάνονται ο Νόμος των ΗΠΑ 1 Η πνευματική ιδιοκτησία στις αρχές του 21 ου αιώνα. Καλλινίκου Δ

8 του 1790 και ο γερμανικός Νόμος του Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από την αρχή της εδαφικότητας και την έλλειψη διεθνούς προστασίας. Αυτό σημαίνει ότι η προστασία που αναγνωρίζεται σε ένα κράτος δεν εφαρμόζεται στο άλλο. Το 19ο αιώνα τα κράτη αρχίζουν να επιζητούν την ενίσχυση της προστασίας σε διεθνές επίπεδο γιατί αντιμετώπισαν τα πρώτα προβλήματα πειρατικής αναπαραγωγής ενώ πολλοί, κυρίως Γάλλοι, διανοούμενοι και λογοτέχνες κατέβαλαν προσπάθειες ενίσχυσης και εμπέδωσης του θεσμού. Ο Βίκτωρ Ουγκώ, μάλιστα, ίδρυσε τη Διεθνή Φιλολογική και Καλλιτεχνική Ένωση (Association Litéraire et Artistique Internationale, ALAI) 4, η οποία είναι ακόμη και σήμερα ενεργή σ αυτόν τον τομέα διεθνώς. Έτσι αρχίζει η υπογραφή διμερών συμβάσεων για την προστασία των έργων με βάση την αρχή της αμοιβαιότητας. Στην Ελλάδα η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας άργησε να έρθει. Ο Ποινικός Νόμος του 1835 προέβλεπε στο άρθρο 432 ιδιαίτερο ποινικό αδίκημα για όποιον αναπαρήγε ή έθετε σε κυκλοφορία «βιβλία ἢ ἄλλα τυπωμένα ἔγγραφα, μουσικὰς συνθέσεις, χαλκογραφίας, ἰχνογραφίας ἢ πίνακας γεωγραφικοὺς ἄνευ συναινέσεως τοῦ συγραφέως, τοῦ ἀπεργασαμένου, τοῦ κατ ἐμπορίαν ἐκδότου [...] χωρίς τινα ἐπεξεργασίαν ἢ ἀνάπλασιν, ἐντὸς δεκαπέντε ἐτῶν ἀπὸ τὸν χρόνον τῆς ἐκδόσεώς των». Παράλληλα το άρθρο 371 του ίδιου νόμου, που προέβλεπε το αδίκημα της κλοπής, όριζε ότι κλοπή είναι η αφαίρεση ξένων κινητών πραγμάτων «μὴ ἐξαιρουμένων μηδ αὐτῶν τῶν ἔργων τοῦ ἀνθρωπίνου νοός». Οι διατάξεις αυτές απείχαν όμως πολύ από το να παρέχουν μια ολοκληρωμένη και αποτελεσματική προστασία στους δημιουργούς. Ακολούθησε 75 χρόνια μετά ο νόμος ΓΥΠΓ /1909 «περί συγγραφικών δικαιωμάτων των θεατρικών έργων». Ο πρώτος πλήρης νόμος περί πνευματικής ιδιοκτησίας ήταν ο 2387/1920, ενώ το ίδιο έτος η Ελλάδα προσχώρησε στη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης του Ο νόμος του 1920 προέβλεπε την προστασία των έργων όσο ζούσε ο δημιουργός και για 50 χρόνια μετά τον θάνατό του. Ο 2387/1920 τροποποιήθηκε κατ επανάληψιν για να ανταποκριθεί σε νεώτερες ανάγκες, και αντικαταστάθηκε τελικά πλήρως από τον ν. 2121/1993, ο οποίος έφερε αρκετές καινοτομίες στο σύστημα προστασίας. Η προστασία παρέμεινε αρχικά 50 χρόνια post mortem auctoris, για να παραταθεί το 4 8

9 1997 στα 70. Παράλληλα από τις αρχές της δεκαετίας του 90 έχει αρχίσει η εναρμόνιση στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας με την έκδοση αλλεπάλληλων οδηγιών, οι οποίες ρυθμίζουν κατά ενιαίο τρόπο για όλα τα κράτη-μέλη αρκετές πτυχές της πνευματικής ιδιοκτησίας. 2. Διεθνείς συμβάσεις 5 Η διεθνής αυτή τάση αναγνώρισης και προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας οδήγησε το 1886 στην υπογραφή της Διεθνούς Σύμβασης της Βέρνης 6, για την προστασία των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων, η οποία στηρίζεται στη γνωστή αρχή της εξομοίωσης (εθνικής μεταχείρισης) των ξένων δημιουργών ή έργων που προστατεύονται από τη Σύμβαση προς τους υπηκόους της χώρας όπου ζητείται η προστασία. Η τελευταία αναθεώρηση της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης έγινε στο Παρίσι το 1971 και κυρώθηκε από την Ελλάδα με το Ν.100/1975 (ΦΕΚ Α 162). Η Διεθνής Σύμβαση Βέρνης έχει παγκόσμιο χαρακτήρα και αποτελεί το πιο σημαντικό νομοθέτημα που εξασφάλισε την ειρηνική συνύπαρξη του ευρωπαϊκούηπειρωτικού συστήματος προστασίας και του copyright και αποτελεί, μέχρι και σήμερα, τον ακρογωνιαίο λίθο για τη διεθνή προστασία του έργου των δημιουργών. Στη συνέχεια σημαντική διεθνή συμφωνία στον τομέα της πνευματικής ιδιοκτησίας αποτελεί η Διεθνής Σύμβαση Ρώμης 7 (1961) που προστατεύει τις τρεις βασικές κατηγορίες δικαιούχων, δηλαδή τους ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες, τους παραγωγούς φωνογραφημάτων και τους ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς. Η Ελλάδα κύρωσε τη Διεθνή Σύμβαση Ρώμης με το Ν.2054/1992 (ΦΕΚ Α 104), ενώ οι ΗΠΑ δεν έχουν προσχωρήσει σ αυτή. Σημαντική αναφορά αποτελεί και η δημιουργία της Ένωσης Διεθνών Γραφείων για την Προστασία της Πνευματικής Ιδιοκτησίας (Bureaux Internationaux Réunis pour 5 Η πνευματική ιδιοκτησία στις αρχές του 21 ου αιώνα. Καλλινίκου Δ

10 la Protection de la Propriété Intellectuelle, BIRPI) το 1893, που είχε σκοπό την αξιολογική εφαρμογή και διαχείρηση της Συνθήκης της Βέρνης και της Συνθήκης του Παρισιού. Το 1967 την BIRPI αντικατέστησε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Διανοητικής Ιδιοκτησίας, ΠΟΔΙ (World Intellectual Property Organization, WIPO) 8, ο οποίος τελεί υπό την εποπτεία του ΟΗΕ και έχει ως στόχο την ανάπτυξη ενός ισορροπημένου και αποδοτικού συστήματος διεθνούς διανοητικής ιδιοκτησίας που να επιτρέπει την καινοτομία και τη δημιουργία για όλους 9. Στο τέλος του 20 ου αιώνα δίνεται μεγάλο βάρος στη σχέση μεταξύ της διανοητικής ιδιοκτησίας και του εμπορίου. Το 1984 οι ΗΠΑ τροποποίησαν τον Εμπορικό Νόμο και περιέλαβαν τη διανοητική ιδιοκτησία στη διαδικασία του Κεφαλαίου 301. Με βάση την εμπορική αυτή διαδικασία η αρμόδια Υπηρεσία Προεδρικού Εκπροσώπου Εμπορίου των ΗΠΑ ανακοινώνει τις αποφάσεις της αμερικανικής κυβέρνησης έναντι τρίτων χωρών για έλλειψη κατάλληλης προστασίας στον τομέα της διανοητικής ιδιοκτησίας και δίνει τη δυνατότητα επιβολής κυρώσεων και αντιποίνων οικονομικής φύσεως. Το 1994 επιτυγχάνεται η Συμφωνία TRIPS 10, η Συμφωνία για τα Δικαιώματα Διανοητικής Ιδιοκτησίας στον Τομέα του Εμπορίου που περιλαμβάνεται στην Τελική Πράξη του Γύρου της Ουρουγουάης, που κυρώθηκε από την Ελλάδα με το Ν.2290/1995 (ΦΕΚ Α 28). Η Συμφωνία TRIPS καλύπτει όλο το φάσμα της διανοητικής ιδιοκτησίας και επίκεντρο της, σε αντίθεση με Συνθήκη της Βέρνης, δεν είναι ο δημιουργός και το έργο του, αλλά η προστασία της ελευθερίας του διεθνούς εμπορίου. Επιπλέον, η συμφωνία TRIPS είναι δεσμευτική για όλα τα μέλη του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ). Δεν υπάρχει κανένας τρόπος για ένα κράτος που επιθυμεί να γίνει ή να παραμείνει μέλος του πολυμερούς συστήματος εμπορίου να παρακάμψει τη συμφωνία. Σε συνέχεια της συμφωνία TRIPS, Ιστορικό γεγονός για τη διεθνή προστασία της πνευματικής και των συγγενικών δικαιωμάτων ήταν η Διπλωματική Διάσκεψη Γενεύης το Δεκέμβριο του 1996 που συνήφθησαν δύο ακόμα συνθήκες υπό την εποπτεία του ΠΟΔΙ, οι οποίες αποτελούν λίγο-πολύ απάντηση στην απαίτηση για

11 αναβάθμιση του υφιστάμενου νομικού πλαισίου ενόψει των ταχέων τεχνολογικών εξελίξεων των σχετιζόμενων με την ανάπτυξη των τηλεπικοινωνιών και των δικτύων και της ανάδυσης του ψηφιακού περιβάλλοντος. Οι ΗΠΑ αποτέλεσαν για άλλη μια φορά μια από τις κινητήριες δυνάμεις για την υπογραφή της Συνθήκης ΠΟΔΙ για τις ερμηνείες-εκτελέσεις και τα φωνογραφήματα (WPPT) και της Συνθήκης ΠΟΔΙ για την πνευματική ιδιοκτησία (WCT), των γνωστών δηλαδή και ως Συνθηκών Internet 11. Με το Ν.3184/2003 (ΦΕΚ Α 228/ ) κυρώθηκε η Συνθήκη του Παγκόσμιου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας για την πνευματική ιδιοκτησία, ενώ με το Ν.3183/2003 (ΦΕΚ Α 227/ ) κυρώθηκε η Συνθήκη του Παγκόσμιου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας για τις ερμηνείες-εκτελέσεις και τα φωνογραφήματα. Οι συγκεκριμένες συνθήκες αφενός επιβεβαιώνουν την ισχύ των παραδοσιακών δικαιωμάτων σε ψηφιακό περιβάλλον και αφετέρου προσπαθούν να χαρτογραφήσουν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στη ψηφιακή εποχή. Αυτός είναι και ο λόγος που είναι ευρέως γνωστές ως Συνθήκες Internet. Στις ΗΠΑ το 1998 ψηφίστηκε το Digital Milleniun Copyright Act (DMCA) με σκοπό την εφαρμογή των δύο Συνθηκών Internet στο αμερικανικό δίκαιο του copyright. Σημαντική αναφορά αποτελεί η Συνθήκη του Μαρακές που υπέγραψε η Ευρωπαϊκή Ένωση υπό ελληνική προεδρεία στις 30 Απριλίου 2014 στη Γενεύη. Η Συνθήκη διευκολύνει την πρόσβαση σε δημοσιευμένα έργα για τους τυφλούς, τα άτομα με περιορισμένη όραση και τα άτομα με δυσκολίες στον γραπτό λόγο (ατόμων με αναπηρίες όρασης). Οι διαπραγματεύσεις έλαβαν χώρα στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας (WIPO) και κατέληξαν στις 28 Ιουνίου του 2013 στο Μαρακές. Από τότε 51 κράτη υπέγραψαν τη Συνθήκη

12 3. Κοινοτικό κεκτημένο 12 Τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν πάρει σημαντικές πρωτοβουλίες στον τομέα της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων με την έκδοση κοινοτικών οδηγιών που αποτελούν το λεγόμενο κοινοτικό κεκτημένο. Η Ευρωπαϊκή Ενωση εναρμονίζει με ένα μοναδικό τρόπο διαφορετικές νομοθεσίες με στόχο πάντοτε τη διατήρηση της πολιτιστικής πολυμορφίας και ταυτότητας. 13 Oδηγία 91/250/ΕΟΚ για τη νομική προστασία των προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών διανοίας (κωδικοποίηση με Οδηγία 2009/24/ΕΚ). Η συγκεκριμένη Οδηγία υποχρεώνει τα κράτη μέλη να προστατεύουν τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών με δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας κατ' αντιστοιχία με τα λογοτεχνικά έργα, κατά την έννοια της Συνθήκης της Βέρνης. Οδηγία 92/100/ΕΟΚ σχετικά με το δικαίωμα εκμίσθωσης, το δικαίωμα δανεισμού και ορισμένα δικαιώματα συγγενικά προς την πνευματική ιδιοκτησία στον τομέα των προϊόντων της διανοίας (κωδικοποίηση με Οδηγία 2006/115/ΕΚ). Η συγκεκριμένη Οδηγία θεσπίζει το αποκλειστικό δικαίωμα εκμίσθωσης και δανεισμού και εναρμονίζει τα συγγενικά δικαιώματα σε ομοιόμορφη βάση, η οποία υπερβαίνει σε πολλά σημεία το πλαίσιο της Συνθήκης της Ρώμης. Οδηγία 93/83/ΕΟΚ σχετικά με τον συντονισμό ορισμένων κανόνων όσον αφορά το δικαίωμα του δημιουργού και τα συγγενικά δικαιώματα που εφαρμόζονται στις δορυφορικές ραδιο-τηλεοπτικές μεταδόσεις και την καλωδιακή αναμετάδοση. Η συγκεκριμένη Οδηγία προβλέπει για το δημιουργό το αποκλειστικό δικαίωμα να επιτρέπει την, μέσω δορυφόρου, παρουσίαση στο κοινό έργων, ως προς τα οποία ισχύει το δικαίωμα του δημιουργού. 12 Νομοθεσία Ευρωπαϊκής Ένωσης, Οδηγίες 13 Η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο. Καλλινίκου Δ. 12

13 Οδηγία 93/98/ΕΟΚ σχετικά με την εναρμόνιση της διάρκειας προστασίας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και ορισμένων συγγενών δικαιωμάτων (κωδικοποίηση με Οδηγία 2006/116/ΕΚ ή οποία τροποποιήθηκε με την Οδηγία 2011/77/ΕΕ). Η συγκεκριμένη Οδηγία εναρμονίζει τη διάρκεια της προστασίας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας στα 70 έτη από τον θάνατο του δημιουργού για τα λογοτεχνικά, καλλιτεχνικά, κινηματογραφικά ή οπτικοακουστικά έργα. Επιπλέον, εναρμονίζει τη διάρκεια προστασίας των κυριότερων συγγενικών δικαιωμάτων (ερμηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών, των παραγωγών ταινιών και των ραδιοτηλεοπτικών επιχειρήσεων) στα 50 έτη. Επίσης, κρίσιμες κρίνονται οι διατάξεις περί υποχρεωτικής διαχείρισης, μέσω οργανισμών συλλογικής διαχείρισης που θα εκπροσωπούν τις διάφορες κατηγορίες δικαιούχων, των δικαιωμάτων καλωδιακής αναμετάδοσης. Οδηγία 96/9/ΕΟΚ για τη νομική προστασία των βάσεων δεδομένων. Η συγκεκριμένη Οδηγία εξασφαλίζει τη νομική προστασία των βάσεων δεδομένων τόσο σε χαρτί όσο και σε ηλεκτρονική μορφή για χρονική περίοδο 15 ετών, έτσι ώστε να προστατεύονται οι επενδύσεις των κατασκευαστών για τη δημιουργία τους. Οδηγία 2001/29/ΕΚ για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και των συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία των πληροφοριών. Η συγκεκριμένη Οδηγία αποβλέπει στη νομική προστασία του δικαιώματος του δημιουργού και των συγγενικών δικαιωμάτων στο πλαίσιο της εσωτερικής αγοράς, με έμφαση στην κοινωνία της πληροφορίας. Σκοπός της είναι να παράσχει ένα ασφαλές πλαίσιο για το διασυνοριακό εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών που απολαμβάνουν την προστασία του δικαιώματος του δημιουργού, διευκολύνοντας παράλληλα την ανάπτυξη του ηλεκτρονικού εμπορίου στους τομείς των νέων προϊόντων και υπηρεσιών πολυμέσων. Επιπλέον, εναρμονίζει τα δικαιώματα αναπαραγωγής, μετάδοσης, διάθεσης στο κοινό και διανομής των έργων, τη νομική προστασία των μηχανισμών κατά της αντιγραφής και τα συστήματα διαχείρισης των δικαιωμάτων. Συμβάλλει στην εκπλήρωση ορισμένων διεθνών υποχρεώσεων, με έμφαση 13

14 σε εκείνες που απορρέουν από τις Συνθήκες Internet, οι οποίες συμβάλλουν στην βελτίωση των μέσων καταπολέμησης της πειρατείας σε παγκόσμιο επίπεδο. Οδηγία 2001/84/ΕΚ σχετικά με το δικαίωμα παρακολούθησης υπέρ του δημιουργού ενός πρωτοτύπου έργου τέχνης. Η συγκεκριμένη Οδηγία εντάσσει το δικαίωμα μεταπώλησης στο δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας και επιτρέπει σε έναν καλλιτέχνη ή στους κληρονόμους του να εισπράξουν, κατά τη μεταπώληση του έργου από επαγγελματία της αγοράς τέχνης, ένα ποσοστό επί της τιμής του έργου. Οδηγία 2004/48/ΕΚ σχετικά με την επιβολή των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. Η συγκεκριμένη Οδηγία θεσπίζει μέτρα και διαδικασίες με απώτερο σκοπό τη διασφάλιση του σεβασμού των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας και επιβάλλει την εφαρμογή αποτελεσματικών, αποτρεπτικών και αντισταθμιστικών μέτρων και κυρώσεων κατά των πειρατών και όσων επιδίδονται σε ενέργειες με σκοπό την παραποίηση, ενώ παράλληλα εξασφαλίζει την ισότητα των δημιουργών και των φορέων εκμετάλλευσης των συνεπαγόμενων δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας στην Ε.Ε. Επιπλέον, προβλέπει διαδικασίες σχετικά με τα αποδεικτικά στοιχεία και μέτρα πpοστασίας αυτών καθώς και προσωρινά μέτρα. Τέλος, δίνει τη δυνατότητα στους δικαιούχους των δικαιωμάτων να απαιτήσουν την καταστροφή, την ανάκληση ή ακόμα και την οριστική απόσυρση του παράνομου υλικού από την αγορά. Οδηγία 2006/115/ΕΚ σχετικά με την τροποποίηση της Οδηγίας 91/250/ΕΟΚ για το δικαίωμα εκμίσθωσης, το δικαίωμα δανεισμού και ορισμένα δικαιώματα συγγενικά προς την πνευματική ιδιοκτησία στον τομέα των προϊόντων της διανοίας (κωδικοποίηση). Οδηγία 2006/116/EK σχετικά με την τροποποίηση της Οδηγίας 93/98/ΕΟΚ για τη διάρκεια προστασίας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και ορισμένων συγγενικών δικαιωμάτων. Οδηγία 2007/65/ΕΚ σχετικά με την τροποποίηση της Οδηγίας 89/552/ΕΟΚ για το συντονισμό ορισμένων νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών 14

15 διατάξεων των Κρατών - Μελών σχετικά με την άσκηση τηλεοπτικών δραστηριοτήτων. Οδηγία 2009/24/ΕΚ σχετικά με τη νομική προστασία των προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών. Σύμφωνα με τις διατάξεις της παρούσας οδηγίας, τα κράτη μέλη προστατεύουν τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών με δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας σαν λογοτεχνικά έργα κατά την έννοια της σύμβασης της Βέρνης για την προστασία των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων. Οδηγία 2011/77/ΕΕ σχετικά με την τροποποίηση της Οδηγίας 2006/116/ΕΚ για τη διάρκεια προστασίας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και ορισμένων συγγενικών δικαιωμάτων. Οδηγία 2012/28/ΕΕ σχετικά με ορισμένες επιτρεπόμενες χρήσεις ορφανών έργων. Η παρούσα οδηγία αφορά ορισμένες χρήσεις ορφανών έργων από προσιτές στο κοινό βιβλιοθήκες, εκπαιδευτικά ιδρύματα και μουσεία καθώς και από αρχεία, ιδρύματα κινηματογραφικής ή ακουστικής κληρονομιάς, δημόσιους ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς που είναι εγκατεστημένοι στα κράτη μέλη για την επίτευξη στόχων που σχετίζονται με τη δημοσίου συμφέροντος αποστολή τους. Οδηγία 2014/26/ΕΕ σχετικά με τη συλλογική διαχείριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων καθώς και τη χορήγηση πολυεδαφικών αδειών για επιγραμμικές χρήσεις μουσικών έργων στην εσωτερική αγορά. Η παρούσα οδηγία θεσπίζει τις προϋποθέσεις που είναι απαραίτητες για να διασφαλιστεί η ορθή λειτουργία της διαχείρισης των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων από οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης. Επίσης, θεσπίζει προϋποθέσεις για τη χορήγηση πολυεδαφικών αδειών από οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης των δικαιωμάτων των δημιουργών επί μουσικών έργων, όσον αφορά την επιγραμμική τους χρήση. 15

16 4. Εθνική νομοθεσία 14 Η εθνική νομοθεσία είναι εναρμονισμένη με τις κρισιμότερες Ευρωπαϊκές Οδηγίες που συνιστούν το κοινοτικό κεκτημένο, καθώς επίσης, έχει κυρώσει και τις σημαντικότερες Διεθνείς Συμβάσεις που αποτελούν το ευρωπαϊκό και παγκόσμιο θεσμικό πλαίσιο σε ζητήματα προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Είναι γνωστό ότι ακολουθεί το ηπειρωτικό/ευρωπαϊκό σύστημα πνευματικής ιδιοκτησίας. Βασίζεται σε παραδοσιακές αρχές, όπως η θεωρία του σκοπού, ο έγγραφος τύπος, η ποσοστιαία αμοιβή, η προστασία του ηθικού δικαιώματος και η αρχή της αλήθειας (θεωρία του δημιουργού) με βάση την οποία αρχικός δικαιούχος είναι ο δημιουργός - φυσικό πρόσωπο. Η αρχή κατά την οποία ο δημιουργός είναι ο αρχικός δικαιούχος αποτελεί κανόνα δημόσιας τάξης που ισχύει στο εθνικό δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας. Άλλωστε, ο όρος δημιουργός συνδέθηκε ευθέως με τον καλλιτέχνη περί τα τέλη του 18ου αιώνα και η ίδια η έννοια της δημιουργίας είναι συνυφασμένη με τον άνθρωπο, ενώ φιλοσοφικά αποδίδει τη θεωρία της γένεσης του κόσμου 15. Σε εσωτερικό, εθνικό επίπεδο η πνευματική ιδιοκτησία και τα συγγενικά δικαιώματα προστατεύονται από το Σύνταγμα και τους νόμους. Το Σύνταγμα παρέχει με διάφορες διατάξεις τις βάσεις προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας. Πιο συγκεκριμένα 16 : παρ 1. του άρθρου 2 Σ, όπου αναφέρεται η αρχή προστασίας της ανθρώπινης αξίας παρ. 1 και 2 του άρθρου 5Α Σ, όπου αναφέρεται το δικαίωμα της πληροφόρησης και το δικαίωμα της συμμετοχής στην κοινωνία της πληροφορίας παρ. 1 του άρθρου 14 Σ, όπου κατοχυρώνεται η ελεύθερη έκφραση των ιδεών 14 Εθνική νομοθεσία 15 Η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο. Καλλινίκου Δ. 16 Σϋνταγμα της Ελλάδας. 16

17 παρ. 1 και 2 του άρθρου 17 Σ όπου κατοχυρώνεται η ελευθερία της ιδιοκτησίας παρ. 1 του άρθρου 16 Σ, όπου προστατεύεται η τέχνη και η επιστήμη παρ. 1 του άρθρου 28 Σ, όπου αναφέρεται ότι οι γενικά παραδεγμένοι κανόνες διεθνούς δικαίου καθώς και οι διεθνείς συμβάσεις, από την επικύρωση τους με νόμο και τη θέση τους σε ισχύ, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του εθνικού δικαίου 17. Ο βασικός νόμος σχετικά με την πνευματική ιδιοκτησία και τα συγγενικά δικαιώματα είναι ο Ν.2121/1993, «Πνευματική Ιδιοκτησία, Συγγενικά Δικαιώματα και Πολιτιστικά Θέματα» (ΦΕΚ Α ). Έχει τροποποιηθεί με την πάροδο των ετών με τους ακόλουθους νόμους: Ν.2173/1993 «Ανασυγκρότηση του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, ίδρυση της Εθνικής Επιτροπής Ηλεκτρονικών Μέσων Επικοινωνίας και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α' 208) το άρθρο 4 του οποίου αφορά προσθήκη στο άρθρο 72 του Ν. 2121/1993 σχετικό με το δικαίωμα παρακολούθησης. Ν.2188/1994 «Ρύθμιση θεμάτων διοίκησης της εκπαίδευσης και άλλες διατάξεις», (ΦΕΚ Α 18) το άρθρο 3 του οποίου αφορά εξαίρεση των θεμάτων συγγραφής, έκδοσης και κυκλοφορίας των δικαστικών βιβλίων που διανέμονται δωρεάν από τις διατάξεις του ν.2121/1993. Ν.2218/1994 «Ίδρυση Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, Τροποποίηση Διατάξεων για την Πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση και την Περιφέρεια και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α' 90) το άρθρο 59 του οποίου τροποποιεί το άρθρο 54 του ν.2121/1993, το οποίο σχετίζεται με θέματα Συλλογικής Διαχείρισης Δικαιωμάτων. Ν.2435/1996 «Για την Επέκταση των Τιμητικών Συντάξεων» (ΦΕΚ Α 89) το άρθρο 3 του οποίου αφορά προσθήκη στο άρθρο 18 ν.2121/1993 σχετικά με τον τρόπο άσκησης του δικαιώματος πληροφόρησης των Οργανισμών Συλλογικής Διαχείρισης προς τον οφειλέτη της εύλογης αμοιβής σε περίπτωση ιδιωτικής αναπαραγωγής. 17 Σϋνταγμα της Ελλάδας. 17

18 Ν.2557/1997 «Θεσμοί, μέτρα και δράσης πολιτιστικής ανάπτυξης (ΦΕΚ Α' 271) το άρθρο 8 του οποίου αφορά σε ρύθμιση θεμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων σε εναρμόνιση με την Οδηγία 98/83/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 27ης Σεπτεμβρίου 1993 για τις δορυφορικές ραδιοτηλεοπτικές μεταδόσεις και την καλωδιακή αναμετάδοση, καθώς και με την Οδηγία 93/98/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 29ης Σεπτεμβρίου 1993 για τη διάρκεια προστασίας και άλλες διατάξεις. Ν.2819/2000 «Ίδρυση Εταιρείας «ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ ΧΩΡΙΟ 2004 Α.Ε.», προστασία ολυμπιακών Συμβόλων και Σημάτων και άλλες διατάξεις (ΦΕΚ Α' 84) το άρθρο 7 του οποίου αφορά ρύθμιση σχετικά με την Εναρμόνιση με την Οδηγία 96/9/ΕΟΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 11ης Μαρτίου 1996 σχετικά με τη νομική προστασία των βάσεων δεδομένων και άλλες διατάξεις. Ν.3049/2002 «Αποκρατικοποίηση Επιχειρήσεων του Δημοσίου και άλλες διατάξεις (ΦΕΚ Α' 212) το άρθρο 14 του οποίου αναφέρεται σε τροποποίηση του άρθρου 18 ν.2121/1993 που σχετίζεται με την εύλογη αμοιβή για ιδιωτική αναπαραγωγή. Ν.3057/2002 «Τροποποίηση και συμπλήρωση του Ν.2725/1999, Ρύθμιση θεμάτων Υπουργείου Πολιτισμού και άλλες διατάξεις (ΦΕΚ Α' 239) το άρθρο 81 του οποίου αφορά ρύθμιση σχετικά με την Εναρμόνιση με την Οδηγία 2001/29/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 29ης Μαΐου 2001 για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και των συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας και άλλες διατάξεις. Ν.3207/2003 «Ρύθμιση θεμάτων Ολυμπιακής προετοιμασίας και άλλες διατάξεις (ΦΕΚ Α' 302) το άρθρο 10 παρ. 33 του οποίου αφορά σε διατάξεις σχετικά με ποινικές κυρώσεις και σε διεύρυνση των όρων που περιλαμβάνονται στη ν.2121/1993 όσον αφορά την εύλογη αμοιβή για ιδιωτική αναπαραγωγή. Ν.3524/2007 «Εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας προς τις Οδηγίες 2001/84/ΕΚ και 2004/48/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του 18

19 Συμβουλίου της 27ης Σεπτεμβρίου 2001 και 29ης Απριλίου 2004 σχετικά με το δικαίωμα παρακολούθησης υπέρ του δημιουργού ενός πρωτοτύπου έργου τέχνης και την επιβολή των δικαιωμάτων της διανοητικής ιδιοκτησίας αντίστοιχα και άλλες διατάξεις (ΦΕΚ Α' 15) Ν.3905/2010 «Ενίσχυση και ανάπτυξη της κινηματογραφικής τέχνης και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ Α' 219) το άρθρο 46 του οποίου σχετίζεται με την προσθήκη παραγράφων στο άρθρο 49 του ν. 2121/1993 και αφορούν στη δυνατότητα σύστασης ενιαίου οργανισμού συλλογικής διαχείρισης συγγενικών δικαιωμάτων και σε άλλες διατάξεις σχετικά με τους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης. Ν.4212/2013 «Ενσωμάτωση της Οδηγίας 2011/77/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27ης Σεπτεμβρίου 2011 και της Οδηγίας 2012/28/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 25ης Οκτωβρίου 2012 στο ελληνικό δίκαιο και τροποποίηση του ν. 2121/1993 "Πνευματική ιδιοκτησία, συγγενικά δικαιώματα και πολιτιστικά θέματα" ( ΦΕΚ Α 25)» (ΦΕΚ Α 257). Ν.4281/2014 «Μέτρα στήριξης και ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, οργανωτικά θέματα Υπουργείου Οικονομικών και άλλες διατάξεις.» (ΦΕΚ Α 160). Στο τέλος του άρθρου 18 του Ν.2121/1993 προστίθεται παράγραφος 12 σχετικά με αλλοδαπές επιχειρήσεις. Σημαντικές είναι επίσης οι ακόλουθες Υπουργικές Αποφάσεις και Προεδρικό Διάταγμα: Π.Δ. 311/1994 «Καταστατικό του Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας» (ΦΕΚ Α' 165). Απόφαση Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών - Πολιτισμού αρ /Δ3Β/4020/ «Αρμόδιες υπηρεσίες ελέγχου για την εφαρμογή των διατάξεων του Ν.2121/1993 και καθορισμός της διαδικασίας επιβολής και είσπραξης του διοικητικού προστίμου που προβλέπονται στα άρθρα 65 Α και 66 του εν λόγω νόμου [ν.2121/1993] όπως συμπληρώθηκε με το άρθρο 2 του Ν.3524/2007 (ΦΕΚ Α 15)» (ΦΕΚ Β 1670). 19

20 Απόφαση Υπουργού Πολιτισμού με αρ. ΥΠΠΟ/ΔΙΟΙΚ/98546/ «Αναπαραγωγή έργου πνευματικής ιδιοκτησίας προς όφελος τυφλών και κωφαλάλων και επέκταση της ρύθμισης σε άλλες κατηγορίες ατόμων με αναπηρίες» (ΦΕΚ Β 2065). Απόφαση Υπουργού Εξωτερικών με αρ. Π /ΑΣ 3540/ «Συγκρότηση στο Υπουργείο Εξωτερικών Συντονιστικής Επιτροπής με αντικείμενο την παρακολούθηση και το συντονισμό θεμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας» (ΦΕΚ Β 575). 20

21 III. ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Πνευματική ιδιοκτησία Πνευματική ιδιοκτησία ονομάζεται το δικαίωμα που έχει ο δημιουργός ενός έργου του πνεύματος πάνω σε αυτό, δηλαδή το δικαίωμα που του δίνει τη δυνατότητα να ελέγχει τη χρήση του έργου του. Πνευματική ιδιοκτησία ονομάζουμε επίσης το σύνολο των κανόνων, που ρυθμίζουν το δικαίωμα αυτό και που αποσκοπεί στην προστασία των δημιουργών και των δικαιούχων των συγγενικών δικαιωμάτων. Βασικός νόμος που διέπει το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι ο Ν.2121/1993 για την «Πνευματική Ιδιοκτησία, συγγενικά δικαιώματα και άλλα πολιτιστικά θέματα» (ΦΕΚ Α 25/1993), όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει. Η πνευματική ιδιοκτησία είναι πολύ σημαντική για την ανθρώπινη δημιουργικότητα, γιατί εξασφαλίζει την επιβίωση των δημιουργών και συνεπώς τους δίνει κίνητρα για περαιτέρω δημιουργία. Επίσης τους προσφέρει αναγνώριση και σεβασμό. Η πνευματική ιδιοκτησία τους παρέχει τα μέσα και τον τρόπο να αξιοποιήσουν τα έργα τους χωρίς εξαρτήσεις από τρίτους, καθιστώντας τούς δημιουργούς σε πολλές περιπτώσεις ένα ανεξάρτητο επάγγελμα. Με άλλα λόγια τους παρέχει ένα μονοπώλιο στη συγκεκριμένη δημιουργική τους έκφραση. Αυτό συντελεί τελικά στη δημιουργία και στην απόλαυση περισσότερων πολιτιστικών αγαθών σε όλο τον κόσμο Δημιουργός Τεκμαίρεται ως δημιουργός του έργου, το πρόσωπο του οποίου το όνομα εμφανίζεται πάνω στον υλικό φορέα του έργου κατά τον τρόπο, που συνήθως 18 Γνωμοδότηση για ΤΕΕ: «Πνευματική Ιδιοκτησία και ψηφιακές δραστηριότητες ΤΕΕ». Καλλινίκου Δ., Παπαδόπουλος Μ., Καπελλάκου Γ

22 χρησιμοποιείται για την ένδειξη του δημιουργού. Το ίδιο ισχύει και αν εμφανίζεται ψευδώνυμο εφόσον το ψευδώνυμο δεν αφήνει αμφιβολία ως προς την ταυτότητα του προσώπου 20. Τεκμαίρεται ως δικαιούχος της πνευματικής ιδιοκτησίας σε συλλογικά έργα, σε προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών ή σε οπτικοακουστικά έργα το φυσικό ή νομικό πρόσωπο, του οποίου το όνομα ή η επωνυμία εμφανίζεται πάνω στον υλικό φορέα του έργου κατά τον τρόπο, που συνήθως χρησιμοποιείται για την ένδειξη του δικαιούχου Συγγενικό δικαίωμα Το συγγενικό δικαίωμα 22 είναι συγγενές με το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας. Εκτός από τους δημιουργούς των έργων υπάρχουν και κάποιοι άλλοι παράγοντες (φυσικά ή νομικά πρόσωπα), οι οποίοι συνεισφέρουν είτε παρουσιάζοντας τα έργα, είτε επενδύοντας οικονομικά στην πνευματική δημιουργία. Και οι δύο αυτές συνεισφορές δεν πληρούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις αναγνώρισης δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας. Ωστόσο διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη μεσολάβηση, στην παραγωγή, στη διάδοση και εκμετάλλευση που καθιστούν τα έργα προσιτά στο κοινό, όπως για παράδειγμα με την ερμηνεία ή την εκτέλεσή τους. Δημιουργήθηκε λοιπόν η ανάγκη να αναγνωρισθεί στους φορείς αυτούς μια προστασία, γνωστή ως συγγενικά δικαιώματα. Τα συγγενικά δικαιώματα περιλαμβάνουν κάποιες εξουσίες, συναφείς με αυτές των δημιουργών, περιορίζονται όμως τόσο ως προς την έκτασή τους όσο και προς το περιεχόμενό τους. Συγγενικά δικαιώματα απολαμβάνουν: 20 Άρθρο 10, παρ. 1 του Ν.2121/1993 για την «Πνευματική Ιδιοκτησία, συγγενικά δικαιώματα και άλλα πολιτιστικά θέματα» (ΦΕΚ Α 25/1993) 21 Άρθρο 10, παρ. 2 του Ν.2121/1993 για την «Πνευματική Ιδιοκτησία, συγγενικά δικαιώματα και άλλα πολιτιστικά θέματα» (ΦΕΚ Α 25/1993) 22

23 ερμηνευτές και οι εκτελεστές καλλιτέχνες (ηθοποιοί, τραγουδιστές, μουσικοί χορωδοί, χορευτές, καλλιτέχνες κουκλοθέατρου, θεάτρου σκιών κ.ά.) για την προστασία της ερμηνείας τους, παραγωγοί των υλικών φορέων ήχου ή/και εικόνας για την ηχογράφηση ή μαγνητοσκόπηση, στην οποία έχουν επενδύσει οικονομικά, ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί για τις εκπομπές τους, εκδότες του εντύπου για τη στοιχειοθεσία και τη σελιδοποίηση της έκδοσης, εκείνοι που δημοσιεύουν αδημοσίευτα έργα δημιουργών που δεν βρίσκονται εν ζωή. Ο νόμος αναγνωρίζει για καθεμία από αυτές τις κατηγορίες των συγγενικών δικαιούχων δικαιώματα με διαφορετικό περιεχόμενο. Η προστασία των συγγενικών δικαιωμάτων είναι ανεξάρτητη από την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, υφίσταται παράλληλα με αυτήν και την αφήνει ανεπηρέαστη. Καμία από τις διατάξεις «περί συγγενικών δικαιωμάτων» δεν μπορεί να ερμηνευθεί κατά τρόπο που να θίγει το δικαίωμα της πνευματικής ιδιοκτησίας. Οι περιορισμοί που υφίστανται για το δικαίωμα της πνευματικής ιδιοκτησίας εφαρμόζονται και στα συγγενικά δικαιώματα. Ο Ν. 2121/1993 αναγνωρίζει μια σειρά αποκλειστικών δικαιωμάτων στους ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες (ηθοποιούς, τραγουδιστές, μουσικούς) που τους δίνουν τη δυνατότητα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν 23 : α) την εγγραφή της ζωντανής ερμηνείας ή εκτέλεσής τους σε δίσκο, cd, βιντεοταινίες, β) την άμεση ή έμμεση αναπαραγωγή της εγγραφής της ερμηνείας τους, γ) τη ραδιοτηλεοπτική μετάδοση με οποιονδήποτε τρόπο όπως ηλεκτρομαγνητικά κύματα, δορυφόρους, καλώδια - της ζωντανής

24 ερμηνείας ή εκτέλεσής τους, εκτός αν η μετάδοση αυτή αποτελεί αναμετάδοση νόμιμης μετάδοσης, δ) την παρουσίαση στο κοινό της ζωντανής ερμηνείας τους, που γίνεται με οποιονδήποτε τρόπο, εκτός από τη ραδιοτηλεοπτική μετάδοση. Πέρα από τα ως άνω αποκλειστικά δικαιώματα ο Ν. 2121/1993 αναγνωρίζει στους ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες και δικαιώματα εύλογης αμοιβής, τα οποία δεν τους δίνουν τη δυνατότητα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν τη χρήση της ερμηνείας τους για τις περιπτώσεις που αναφέρονται κατωτέρω, παρά μόνον το δικαίωμα να αμειφθούν για αυτές: το δικαίωμα εύλογης αμοιβής για τις αναμεταδόσεις των ερμηνειών τους το δικαίωμα εύλογης αμοιβής για την ιδιωτική αντιγραφή των έργων (η λεγόμενη αμοιβή για τη «λευκή» ή «άγραφη» κασέτα). Η εύλογη αυτή αμοιβή καταβάλλεται βάσει του Ν. 2121/1993 για την ιδιωτική αναπαραγωγή των έργων και ορίζεται στο 6% της αξίας των τεχνικών μέσων που χρησιμοποιούνται για την αναλογική ή/και ψηφιακή αναπαραγωγή, όπως video, cd, dvd κοκ. Οφειλέτης της εύλογης αυτής αμοιβής είναι ο εισαγωγέας ή έμπορος των συσκευών εγγραφής ήχου ή ήχου και εικόνας. 4. Έργο Σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία ως έργο νοείται κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης, που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή. Από τον ορισμό αυτό συνάγεται ότι προστατεύεται το έργο το οποίο πηγάζει από το ανθρώπινο πνεύμα και είναι αποτέλεσμα πνευματικής δημιουργίας που προέρχεται από τον άνθρωπο. Ο νόμος δίνει μία ενδεικτική απαρίθμηση των έργων και έτσι δεν 24

25 αποκλείεται η προστασία και άλλων πνευματικών δημιουργημάτων, πέρα από όσα ρητά αναφέρονται στη σχετική ρύθμιση. Νοούνται ως έργα24 25 τα γραπτά ή προφορικά κείμενα, μουσικές συνθέσεις, με κείμενο ή χωρίς, τα θεατρικά έργα, με μουσική ή χωρίς, χορογραφίες και οι παντομίμες, τα οπτικοακουστικά έργα, τα έργα των εικαστικών τεχνών, στα οποία περιλαμβάνονται τα σχέδια, τα έργα ζωγραφικής και γλυπτικής, τα χαρακτικά έργα και οι λιθογραφίες, τα αρχιτεκτονικά έργα, φωτογραφίες, τα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών, εικονογραφήσεις, χάρτες, τα τρισδιάστατα έργα που αναφέρονται στη γεωγραφία, την τοπογραφία, την αρχιτεκτονική ή την επιστήμη. Νοούνται επίσης ως έργα μεταφράσεις, οι διασκευές, οι προσαρμογές και οι άλλες μετατροπές έργων ή εκφράσεων της λαϊκής παράδοσης, Άρθρο 2 του Ν.2121/1993 για την «Πνευματική Ιδιοκτησία, συγγενικά δικαιώματα και άλλα πολιτιστικά θέματα» (ΦΕΚ Α 25/1993) 25

26 καθώς και οι συλλογές έργων ή συλλογές εκφράσεων της λαϊκής παράδοσης ή απλών γεγονότων και στοιχείων, όπως οι εγκυκλοπαίδειες και οι ανθολογίες, εφόσον η επιλογή ή η διευθέτηση του περιεχομένου τους είναι πρωτότυπη, βάσεις δεδομένων, οι οποίες λόγω της επιλογής ή διευθέτησης του περιεχομένου τους αποτελούν δημιουργήματα του πνεύματος. Η προστασία αυτή δεν εκτείνεται στο περιεχόμενο των βάσεων δεδομένων και δεν θίγει κανένα από τα δικαιώματα που υφίστανται στο περιεχόμενο αυτό. Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου εμπλέκονται περισσότεροι από έναν δημιουργό με αποτέλεσμα την ύπαρξη έργων συνεργασίας, συλλογικά και σύνθετα 26 : Έργα συνεργασίας θεωρούνται όσα έχουν δημιουργηθεί με την άμεση σύμπραξη δύο ή περισσοτέρων δημιουργών. Οι δημιουργοί ενός έργου, που είναι προϊόν συνεργασίας, είναι οι αρχικοί συνδικαιούχοι του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος επί του έργου. Αν δεν συμφωνήθηκε αλλιώς, το δικαίωμα ανήκει κατά ίσα μέρη στους συνδημιουργούς. Συλλογικά έργα θεωρούνται όσα έχουν δημιουργηθεί με τις αυτοτελείς συμβολές περισσοτέρων δημιουργών κάτω από την πνευματική διεύθυνση και το συντονισμό ενός φυσικού προσώπου. Το φυσικό αυτό πρόσωπο είναι ο αρχικός δικαιούχος του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος επί του συλλογικού έργου. Οι δημιουργοί των επιμέρους συμβολών είναι αρχικοί δικαιούχοι του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος επί των συμβολών τους, εφόσον αυτές είναι δεκτικές χωριστής εκμετάλλευσης. Ένα έργο σύνθετο είναι απαρτιζόμενο από τμήματα που έχουν δημιουργηθεί χωριστά, οι δημιουργοί των τμημάτων επί του συνθέτου έργου και αποκλειστικοί αρχικοί δικαιούχοι των δικαιωμάτων του 26 Άρθρο 7 του Ν.2121/1993 για την «Πνευματική Ιδιοκτησία, συγγενικά δικαιώματα και άλλα πολιτιστικά θέματα» (ΦΕΚ Α 25/1993) 26

27 τμήματος, που δημιούργησε ο καθένας εφόσον αυτό είναι δεκτικό χωριστής εκμετάλλευσης. 5. Διάκριση μεταξύ μορφής και ιδέας Αναφέρθηκε προηγουμένως πως σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία ως έργο νοείται κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης, που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή. Πρέπει να διευκρινισθεί ότι για την παρεχόμενη από το νόμο προστασία στην πνευματική ιδιοκτησία θεμελιώδης είναι η διάκριση μεταξύ μορφής και ιδέας. Παρά τις αμφιβολίες και τους προβληματισμούς που κατά καιρούς διατυπώθηκαν, ο διαχωρισμός αυτός αποτελεί βασικό κανόνα για τον καθορισμό των ορίων της πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ιδέα είναι ελεύθερη και προσιτή στον καθένα, αποτελεί κοινό κτήμα και δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο πνευματικής ιδιοκτησίας παρά μόνο αν πάρει ορισμένη μορφή. Στο πνεύμα αυτό δεν προστατεύονται οι διαδικασίες, οι μέθοδοι λειτουργίας και οι μαθηματικές έννοιες αυτές καθαυτές Η πνευματική ιδιοκτησία μόνο τη μορφή μπορεί να προστατεύσει και με την έννοια αυτή τα επιστημονικά έργα αποτελούν αντικείμενο προστασίας, τόσο από την εθνική νομοθεσία 29, όσο και από τη Διεθνή Σύμβαση Βέρνης 30. Οι καλλιτεχνικές, εμπορικές ή πολιτικές ιδέες, ο ανθρώπινος τύπος, η μέθοδος διδασκαλίας, οι κανόνες ενός παιγνιδιού δεν προστατεύονται με την πνευματική ιδιοκτησία. Σε κάθε περίπτωση η προστασία της ιδέας κατά τις διατάξεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας θα ερχόταν σε αντίθεση με το αίσθημα του δικαίου, αλλά και με το σκοπό της προστασίας με την πνευματική ιδιοκτησία που δεν έχει στόχο να δημιουργήσει μονοπώλιο. Η ιδέα ανήκει, πράγματι, σε όλους, ο τρόπος, όμως, με τον οποίο διατυπώνεται η έμπνευση και το συναίσθημα του καλλιτέχνη ή ο τρόπος με τον οποίο καταγράφεται 27 Άρθρο 9, παρ. 2 της Συμφωνίας TRIPS 28 Άρθρο 2 της Συνθήκης για την Πνευματική Ιδιοκτησία 29 Άρθρο 2, παρ. 1 του Ν.2121/1993 για την «Πνευματική Ιδιοκτησία, συγγενικά δικαιώματα και άλλα πολιτιστικά θέματα» (ΦΕΚ Α 25/1993) 30 Άρθρο 2, παρ. 1 της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης 27

28 μία θεωρία, ανήκουν αποκλειστικά στην ατομικότητα του κάθε δημιουργού ή του επιστήμονα και αυτά ακριβώς τα στοιχεία προστατεύονται με την πνευματική ιδιοκτησία. Η διάκριση μεταξύ μορφής και ιδέας εφαρμόζεται ρητά και στα προγράμματα Η/Υ. Η προστασία με την πνευματική ιδιοκτησία παρέχεται σε κάθε μορφή έκφρασης ενός προγράμματος Η/Υ και δεν εκτείνεται στις ιδέες και στις αρχές στις οποίες βασίζεται οποιοδήποτε στοιχείο του προγράμματος, περιλαμβανομένων και εκείνων στις οποίες βασίζονται τα συστήματα διασύνδεσής του Για να υπάρχει συνεπώς προστασία από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας πρέπει να υπάρχει έργο, κάτι χειροπιαστό, οι ιδέες ως ιδέες δεν προστατεύονται, καθώς στόχος είναι να διασφαλιστεί η ελεύθερη κυκλοφορία των ιδεών για την προώθηση της εξέλιξης και της προόδου και να προστατευθεί μόνον η συγκεκριμένη μορφοποίηση αυτών. Για παράδειγμα, η ιδέα μελοποίησης κάποιων παραδοσιακών μύθων δεν προστατεύεται. Η συγκεκριμένη όμως μελοποίηση αυτών των μύθων αποτελεί αντικείμενο δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας. Ακόμη και μια επιχειρηματική ιδέα, όσο καινοτόμος και προσοδοφόρα και αν είναι, δεν μπορεί να αποτελέσει έργο και να προστατευθεί βάσει της πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως για παράδειγμα ένας καινούριος τρόπος διαφήμισης σε ανελκυστήρες ή σε πόρτες ταξί ή η διανομή κατ' οίκον διαιτητικού φαγητού. Τι άλλο όμως δεν προστατεύεται από την πνευματική ιδιοκτησία εκτός από τις ιδέες και τα μη πρωτότυπα έργα; Δεν προστατεύονται: δικαστικές αποφάσεις, τα διοικητικά έγγραφα, εκφράσεις της λαϊκής παράδοσης (π.χ. παραδοσιακά ποιήματα και τραγούδια, γνωμικά, παροιμίες και δημοτικοί χοροί), 31 Άρθρο 2, παρ. 3 του Ν.2121/1993 για την «Πνευματική Ιδιοκτησία, συγγενικά δικαιώματα και άλλα πολιτιστικά θέματα» (ΦΕΚ Α 25/1993) 32 Άρθρο 1, παρ. 2 της Οδηγίας 91/ Άρθρο 4 της Συνθήκης για την Πνευματική Ιδιοκτησία 28

29 ειδήσεις και τα απλά γεγονότα, μαθηματικοί τύποι, διαδικασίες και οι μέθοδοι, τα έργα των οποίων η προστασία της διάρκειας της πνευματικής ιδιοκτησίας έχει λήξει. Αξίζει να σημειωθεί ότι η άσκηση του δικαιώματος πρόσβασης σε διοικητικά έγγραφα γίνεται με την επιφύλαξη ύπαρξης των τυχόν δικαιωμάτων πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας 34 και ότι γενικότερα οι νομοθετικές ρυθμίσεις για περαιτέρω χρήση πληροφοριών του δημόσιου τομέα δεν εφαρμόζονται σε έγγραφα για τα οποία τρίτοι ή φορείς του δημοσίου τομέα έχουν δικαίωμα πνευματικής ή βιομηχανικής ιδιοκτησίας Ρητά άλλωστε ορίζεται ότι οι προβλεπόμενες στην Οδηγία υποχρεώσεις ισχύουν μόνο στο βαθμό που συνάδουν με τις διατάξεις των διεθνών συμβάσεων, ιδίως όσον αφορά τη Διεθνή Σύμβαση Βέρνης και τη Συμφωνία ΤRIPS Οι ειδήσεις δεν αποτελούν, επίσης, αντικείμενο προστασίας με την πνευματική ιδιοκτησία γιατί δεν συγκεντρώνουν τα βασικά χαρακτηριστικά του έργου. Η απλή είδηση ως γεγονός δεν προστατεύεται γιατί δεν καλύπτεται η προϋπόθεση της πρωτοτυπίας. Το άρθρο, όμως, ενός δημοσιογράφου αποτελεί αντικείμενο προστασίας, εφόσον παρουσιάζει τα στοιχεία της πνευματικής δημιουργίας. Οι ειδήσεις, βέβαια, μπορούν να προστατευθούν με τις διατάξεις για τον αθέμιτο ανταγωνισμό, εφόσον συντρέχουν οι αναγκαίες προϋποθέσεις. Τα απλά γεγονότα ή στοιχεία, όπως ιστορικά γεγονότα, βιβλιογραφία, δεν αποτελούν αυτά καθαυτά αντικείμενο της προστασίας γιατί δεν υπάρχει το στοιχείο της πρωτοτυπίας. Αν, όμως, πάρουν τη μορφή συλλογής μπορούν να 34 Άρθρο 5, παρ. 5 του Ν.2690/1999 (ΦΕΚ Α 45/ 1999) 35 Άρθρο 3, παρ. 1, στοιχείο 2 του Ν.3448/2006 (ΦΕΚ Α 57/2006) 36 Άρθρο 1, παρ. 2, στοιχείο β Οδηγίας 2003/98 EEEK L 345/90/ Άρθρο 1, παρ.5 της Οδηγίας 2003/98 και αιτ.σκέψη Η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο. Καλλινίκου Δ. 29

30 προστατευθούν, εφόσον η επιλογή ή η διευθέτηση του περιεχομένου τους εμφανίζει πρωτοτυπία 39. Η προστασία δεν εκτείνεται, επίσης, και στις εκφράσεις λαϊκής παράδοσης γιατί τις πιο πολλές φορές έχει παρέλθει η διάρκεια προστασίας, οπότε αποτελούν κοινό κτήμα. Οι απρόσωπες, ανώνυμες και άυλες αυτές δημιουργίες αποτελούν την πολιτιστική μας κληρονομιά, μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά μέσα σε μια κοινωνική ομάδα, χωρίς να είναι δυνατό να προσδιοριστεί ο αρχικός δικαιούχος. Άλλωστε, και η διάρκεια προστασίας με την πνευματική ιδιοκτησία έχει λήξει. Οι εκφράσεις λαϊκής παράδοσης μπορούν, όμως, να προστατευθούν ως συλλογή π.χ. ανθολογία λαϊκών παραμυθιών, εφόσον υπάρχει πρωτοτυπία ως προς την επιλογή ή τη διευθέτηση του περιεχομένου τους. Επίσης, μπορούν να προστατευθούν με τη μορφή παραγώγων έργων π.χ. μετάφραση ή διασκευή λαϊκού παραμυθιού, διασκευή δημοτικής μουσικής κ.λ.π. Όλα αυτά δεν προστατεύονται αυτοτελώς, αν όμως υποστούν μια επεξεργασία, αν υπάρχει δηλαδή μια διασκευή κάποιων παραδοσιακών τραγουδιών, αυτή η διασκευή μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας ή αν υπάρχει μια συλλογή νόμων, η συλλογή ως τέτοια μπορεί να προστατευθεί. 6. Η ανεξαρτησία της προστασίας από την αξία και τον προορισμό του έργου Θεμελιώδης αρχή του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι η ανεξαρτησία της προστασίας από την αξία και τον προορισμό του έργου. Η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας πάνω σε ένα πνευματικό έργο υφίσταται ανεξάρτητα από την αισθητική ή καλλιτεχνική αξία του έργου ακόμη και ανεξάρτητα από τον παράνομο ή ανήθικο χαρακτήρα του και ανεξάρτητα από τον προορισμό του. Συνεπώς ακόμα και έργα αμφιβόλου αισθητικής, έργα πορνογραφικού 39 Άρθρο 2, παρ. 2 του Ν.2121/1993 για την «Πνευματική Ιδιοκτησία, συγγενικά δικαιώματα και άλλα πολιτιστικά θέματα» (ΦΕΚ Α 25/1993) 30

31 περιεχομένου ή ακόμα και τα graffiti στους τοίχους μπορούν να προστατευθούν από το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας. 7. Τα έργα ως άυλα αγαθά Στο πεδίο εφαρμογής της πνευματικής ιδιοκτησίας ανήκουν τα έργα ως άυλα αγαθά. Η αρχή αυτή είναι θεμελιώδης. Η πνευματική ιδιοκτησία δεν προστατεύει τον υλικό φορέα πάνω στον οποίο το έργο είναι ενσωματωμένο. Το βιβλίο ως υλικό αντικείμενο βρίσκεται έξω από το πεδίο της πνευματικής ιδιοκτησίας, σε αντίθεση με το λογοτεχνικό ή επιστημονικό έργο που έχει εγγραφεί πάνω στον υλικό φορέα. Προβλέπεται ότι η μεταβίβαση της κυριότητας του υλικού φορέα, όπου έχει ενσωματωθεί το έργο, σε πρωτότυπο ή αντίγραφο ή αντίτυπο, δεν επιφέρει μεταβίβαση του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και δεν παρέχει στο νέο κτήτορα εξουσίες εκμετάλλευσης του έργου, εκτός αν εγγράφως έχει συμφωνηθεί το αντίθετο ήδη με τον αρχικό δικαιούχο του περιουσιακού δικαιώματος 40. Κατά συνέπεια, ο αγοραστής ενός βιβλίου αποκτά την κυριότητα στον υλικό φορέα, αλλά δεν αποκτά καμία από τις εξουσίες του περιουσιακού δικαιώματος, εκτός αν υπάρχει αντίθετη συμφωνία.. 8. Πρωτοτυπία Η πρωτοτυπία αποτελεί βασική προϋπόθεση της προστασίας. Η έννοια της πρωτοτυπίας διαμορφώθηκε κυρίως από την επιστήμη και τη νομολογία γιατί στη νομοθεσία κατά κανόνα δεν περιλαμβάνεται σχετικός ορισμός. Μετά από χρόνια αντιπαράθεση, η θεωρία και η νομολογία των δικαστηρίων κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η πρωτοτυπία ενός έργου μπορεί να προσδιορισθεί χρησιμοποιώντας ως κριτήριο εκείνο της στατικής μοναδικότητας, σύμφωνα με το 40 Άρθρο 17 του Ν.2121/1993 για την «Πνευματική Ιδιοκτησία, συγγενικά δικαιώματα και άλλα πολιτιστικά θέματα» (ΦΕΚ Α 25/1993) 31

32 οποίο το έργο θα πρέπει να διακρίνεται από ένα αντικειμενικά καθορίσιμο όριο δημιουργικού ύψους, ώστε να αποστασιοποιείται από άλλα προϊόντα 41. Το ελληνικό δίκαιο εντάσσεται στο ευρωπαϊκό/ηπειρωτικό σύστημα προστασίας. Κατά συνέπεια η πρωτοτυπία προσδιορίζεται με βάση το υποκειμενικό κριτήριο που αποσκοπεί στη διατήρηση του προσωπικού δεσμού μεταξύ του δημιουργού και του έργου. Η εθνική νομοθεσία 42 στηρίζεται στην παραδοσιακή αρχή ότι αρχικός δικαιούχος είναι ο δημιουργός φυσικό πρόσωπο με συνέπεια η πρωτοτυπία να είναι αποτέλεσμα της προσωπικής συμβολής του δημιουργού χάρη στην οποία το έργο παρουσιάζει κάποια ιδιαίτερη ατομικότητα, έτσι ώστε να διακρίνεται από τα διανοητικά προϊόντα της καθημερινότητας. Η ατομικότητα πολλές φορές βασίζεται στην έννοια της στατιστικής μοναδικότητας και σε ορισμένες περιπτώσεις γίνεται αναφορά στο στοιχείο του δημιουργικού ύψους. Σύμφωνα με τη νομολογία ένα έργο είναι πρωτότυπο με την έννοια ότι κάτω από όμοιες συνθήκες και με όμοιους στόχους κανένας άλλος δεν θα δημιουργούσε ένα όμοιο έργο. Η πρωτοτυπία διακρίνεται από το στοιχείο του νέου. Το έργο για να είναι πρωτότυπο δεν χρειάζεται να είναι νέο. Η πρωτοτυπία είναι έννοια υποκειμενική (προσωπική συμβολή του δημιουργού, ατομικότητα) και αποτελεί βασική προϋπόθεση για την προστασία με την πνευματική ιδιοκτησία, ενώ το στοιχείο του νέου στηρίζεται σε κριτήρια αντικειμενικά (ύπαρξη άλλου όμοιου πνευματικού δημιουργήματος) και δεν αποτελεί προϋπόθεση της προστασίας. Κατά συνέπεια η πρωτοτυπία αποτελεί βασική προϋπόθεση της προστασίας και αναπόφευκτα η έννοια αυτή μεταβάλλεται ανάλογα με τα πολιτιστικά και κοινωνικά δρώμενα της κάθε εποχής. Παρόλα αυτά, το στοιχείο της προσωπικής συμβολής του δημιουργού, της ατομικότητας και της μοναδικότητας του δημιουργήματος ανταποκρίνεται περισσότερο στη δομή της πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως έχει μέχρι τώρα διαμορφωθεί στο εθνικό δίκαιο Άρθρο 1, παρ. 1 και άρθρο 6, παρ. 1 του Ν.2121/1993 για την «Πνευματική Ιδιοκτησία, συγγενικά δικαιώματα και άλλα πολιτιστικά θέματα» (ΦΕΚ Α 25/1993) 32