Φροντιστήριο ΚΟΥΚΟΥΒΑΓΙΑ

Transcript

1 Κ ε ί μ ε ν ο [ ] Όλοι σήμερα μιλάνε για διάλογο, στην κυριολεξία του και μεταφορικά και στο ιδιωτικό και στο δημόσιο επίπεδο κανένας δεν βρίσκεται που να μην τον διεκδικεί και να μην εξαίρει τις αρετές του. Φτάνει έτσι ν αναρωτιέται ο γεμάτος καλή θέληση αφελής, πώς διάβολο γίνεται σε μιαν εποχή τόσο παθιασμένη για διάλογο, να συνεννοούνται τόσο λίγο οι άνθρωποι μεταξύ τους. Είναι σαν να ξεχνάμε την πασίδηλη ανθρώπινη διπροσωπία: όποιος διατυμπανίζει την επιθυμία του για διάλογο, δεν θα πει και πως τον επιθυμεί και μεταμφιέζει έτσι την εγωλατρική του προσήλωση στον μονόλογο. Προτείνω το διάλογο μπορεί να σημαίνει: γυρεύω, με πρόσχημα την συνδιάλεξη, ακροατές και έχω πεποίθηση στη ρητορική μου δεινότητα ή στη δικολαβική μου ευελιξία και δεν μου κακοφαίνεται να εξασφαλίσω μιαν εύκολη νίκη και σ αποκαλώ συνομιλητή μου αλλά σε κρατάω κάτω από την απειλή της εξουσίας μου: αν σου βαστάει, πες ό,τι πιστεύεις! Η τελευταία τούτη ποικιλία είναι η πασίγνωστη στο διεθνές επίπεδο «συνεννόηση» όπου ο ένας από τους δύο συνομιλητές εκφράζεται από «θέσεως ισχύος», όπως λένε. Ισάριθμες εκδοχές του φαινομένου κακή πίστη. Ο σύγχρονος κόσμος δεν κατορθώνει να συνεννοηθεί γιατί κάνει κατάχρηση αυτής της τακτικής. Είναι ένας κακόπιστος κόσμος. [ ] Διάλογος δεν υπάρχει παρά μόνον ανάμεσα σε ίσων δικαιωμάτων συνομιλητές. Όταν ο ένας κρατάει στο χέρι του τον κεραυνό κι ο άλλος βρίσκεται όρθιος, ελάχιστος σαν υπόδικος μπροστά στο βάθρο της εξουσίας, ο διάλογος, κι αν προτείνεται, είναι φενάκη. Ο εξουσιαστής, στην χειρότερη περίπτωση, ξεγελάει τον εαυτό του αν νομίζει πως θ ακούσει την αλήθεια. Η θέση του άλλωστε είναι διπλά ψεύτικη: αν τύχει να βρει αντίκρυ του έναν παλαβό, έναν άνθρωπο παράτολμο, που θα του την πει, θα είναι υποχρεωμένος, για λόγους κύρους, να τον κατακεραυνώσει. Στην περίπτωση τούτη, ο ειλικρινής καταδικάζεται ως αυθάδης. Αν πάλι ο σε μειονεκτική θέση συνομιλητής το γυρίσει, για λόγους άμυνάς του, στην πονηρή κολακεία, ο σε πλεονεκτική θέση δεν θα μάθει ποτέ την αλήθεια. Δέσμιος της εξουσίας του, θα χρειαστεί τότε, για να ξέρει πού βρίσκεται, να χρησιμοποιεί επαγγελματίες πληροφοριοδότες, ν ακούει καταδότες, διαβολείς, συκοφάντες, ή αντίθετα κόλακες που τον ξεγελάνε, για να του φαίνονται αρεστοί. Όπου δεν υπάρχει φυσικός διάλογος, υπάρχει όργιο κατασκοπίας Aκόμα και σε καθεστώτα φιλελεύθερα, όταν ιδίως είναι «ισχυρά», ο κυβερνήτης δύσκολα μαθαίνει την αλήθεια για το λαϊκό φρόνημα. [ ] Αυτά στο επίπεδο της εξουσίας. Έχουμε, όμως, και το ανεπίσημο επίπεδο, όχι το ιδιωτικό, αλλά το δημόσιο! Διάλογος ιδεολογικός, διάλογος διαπραγματευτικός, διάλογος πνευματικός, άλλα ακόμα τέτοια. Καμία εποχή δεν έχει οργανώσει τόσους διαλόγους όσους η δική μας. Είναι μια έμμεση ομολογία πόσο δύσκολο το βρίσκει να συνεννοηθεί. Αν εξαιρέσουμε τους ανεγνωρισμένα περιττούς διαλόγους, που γίνονται για λόγους διακοσμητικούς, ελαφρούς, αργόσχολους (συνέδρια, σεμινάρια κτλ.), οι άλλοι έχουν σκοπό να προβάλουν πανηγυρικά οι ομιλητές τις ιδεολογικές τους θέσεις, χωρίς καμιά ΣΑΡΑΦΙΔΗΣ διάθεση να διαφωτιστούν ΗΛΙΑΣ ή να τις ελέγξουν. Διάλογοι διαφημιστικοί δογμάτων, προορισμένοι να πείσουν εκείνους που δεν χρειάζεται να πειστούν, τους οπαδούς τους, σκληραίνουν παρά που απαλύνουν το διάχυτο κλίμα της διαφωνίας. Ο κόσμος μας εμφανίζεται γεμάτος καλή θέληση κι αδυναμία να

2 ομονοήσει. Φτάνει κανένας ν αναρωτιέται αν πρόκειται για ζήτημα χρόνου, αν δηλαδή βρισκόμαστε ακόμα σ ανωριμότητα, ή αν αντιμετωπίζουμε έτσι κάποιαν οργανική αδυναμία κι ατέλεια του ανθρώπινου γένους. [ ] Σε κάπως υψηλότερο επίπεδο, ο διάλογος αρχίζει να γίνεται «διάλογος κουφών». Άρα κλήρος μας η μοναξιά. Στο κάπως προηγμένο στάδιο όπου έχουμε φτάσει, ή στο κάπως διδαγμένο από μακριά πείρα, ανακαλύπτουμε ξαφνικά, αυτή τη συγκλονιστική πραγματικότητα. Ως τώρα νομίζαμε πως γεννιόμαστε μόνοι και πεθαίνουμε μόνοι. Όταν λέμε πως συνεννοούμαστε, εννοούμε πως συμπλέουμε πάνω σε χωριστά μονόξυλα, μέσα σ έναν ωκεανό δίχως όρια. Συνεννοούμαστε αλληλοπαρεξηγούμενοι αυτός είναι ο καλοπροαίρετος διάλογός μας. Δεν επιτρέπεται να θεωρήσουμε το αίσθημα τούτο απόληξη. Κανένας μας δεν έχει το δικαίωμα να προεξοφλήσει το μέλλον. Διαλεγόμαστε και θα διαλεγόμαστε επίμονα, ασταμάτητα, γιατί αυτό μας είναι ανάγκη ζωτική, συστατικό μας πάθος. Ο πλησίον δεν είναι μόνο κόλαση, όπως το είχε πει ο Σαρτρ, είναι και Παράδεισος: ο μόνος μας απτός Παράδεισος. Ποιος ποτέ φαντάστηκε τον Παράδεισο σαν ερημιά, δίχως συγκατοίκους; Αρμονική κατανομή φυσικού και ανθρώπινου στοιχείου ορίζει το παραδεισιακό μας όραμα, κι αυτό δεν είναι τυχαίο: ξεκινάει από τα βάθη της συλλογικής μνήμης, τότε που η Φύση δεν ήταν καταργημένη από τον άνθρωπο, αλλά εμψυχωμένη από την διακριτική του παρουσία. Άθλημα που μας έχει προταθεί ο διάλογος, θα εμπνέει πάντοτε κάθε ευγενική προσπάθεια να ξεπεραστεί η φυλάκιση μέσα στον εαυτό μας. Άγγελος Τερζάκης, Κρίση και έλεγχος της εποχής μας Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε λέξεις περίπου. Μονάδες 25 Β1. «Άθλημα που μας έχει προταθεί ο διάλογος, θα εμπνέει πάντοτε κάθε ευγενική προσπάθεια να ξεπεραστεί η φυλάκιση μέσα στον εαυτό μας»: Να αναπτύξετε το νόημα της πρότασης σε μια παράγραφο 80 περίπου λέξεων. Μονάδες 10 Β2. Σε ποιο γραμματειακό είδος (στοχαστικό-αποδεικτικό δοκίμιο) ανήκει το κείμενο που διαβάσατε; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Β3. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως τρόπο πειθούς, εκτός των άλλων, και την ε- πίκληση στην αυθεντία. Να εντοπίσετε τον τρόπο αυτό μέσα στο κείμενο και να δικαιολογήσετε τη χρήση του. Β4. Τι εκφράζουν τα σημεία στίξης: εισαγωγικά, άνω-κάτω τελεία, θαυμαστικό, εισαγωγικά, ερωτηματικό αντίστοιχα σε καθεμιά από τις παρακάτω φράσεις του κειμένου;

3 α. Η τελευταία τούτη ποικιλία είναι η πασίγνωστη στο διεθνές επίπεδο «συνεννόηση». β. Η θέση του άλλωστε είναι διπλά ψεύτικη: αν τύχει να βρει αντίκρυ του έναν παλαβό, έναν άνθρωπο παράτολμο, που θα του την πει, θα είναι υποχρεωμένος, για λόγους κύρους, να τον κατακεραυνώσει. γ. Έχουμε, όμως, και το ανεπίσημο επίπεδο, όχι το ιδιωτικό, αλλά το δημόσιο! δ. Σε κάπως υψηλότερο επίπεδο, ο διάλογος αρχίζει να γίνεται «διάλογος κουφών». ε. Ποιος ποτέ φαντάστηκε τον Παράδεισο σαν ερημιά, δίχως συγκατοίκους; Β5. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: εξαίρει, αυθάδης, κολακεία, απόληξη, απτός. Β6. «Αυτά στο επίπεδο της εξουσίας ατέλεια του ανθρώπινου γένους»: Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η παραπάνω παράγραφος; Να δικαιολογήσετε την α- πάντησή σας. Γ. Ο Τερζάκης στο δοκίμιό του διαπιστώνει ότι «ο σύγχρονος κόσμος δεν κατορθώνει να συνεννοηθεί». Πράγματι στο σημερινό κόσμο οι περισσότεροι άνθρωποι α- κολουθούν το δικό τους δρόμο χωρίς να έχουν τη διάθεση να πλησιάσουν το συνάνθρωπό τους και να βρουν λύση στα προβλήματά τους. Σε ένα αποδεικτικό δοκίμιο λέξεων να εξετάσετε ποιοι είναι οι λόγοι που οι άνθρωποι αδυνατούν να συνεννοηθούν μεταξύ τους και με ποιους τρόπους θα ξεπεράσουν αυτό το επικοινωνιακό αδιέξοδο. Μονάδες 40

4 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Ο συγγραφέας αναφέρεται στην αδυναμία συνεννόησης, απόρροια της κρίσης που διέρχεται σήμερα ο διάλογος. Ειδικότερα, ενώ όλοι τον επιδιώκουν, στην ουσία τον χρησιμοποιούν ως μέσο επιβολής, επιδεικνύοντας τις ρητορικές τους ικανότητες. Σε επίπεδο εξουσίας ο διάλογος καταντά εμπαιγμός, γιατί, όταν ο εξουσι- αστής ακούσει την αλήθεια, θα την «κατακεραυνώσει» για λόγους πυγμής, ενώ, αν ακούσει κολακείες από τον μειονεκτούντα συνομιλητή του, δε θα μάθει ποτέ την αλήθεια. Η ίδια κατάσταση επικρατεί και σε δημόσιο επίπεδο όπου οι περισσότεροι επιδιώκουν να προβληθούν και να χειραγωγήσουν τον κόσμο, παρά να συνεννοηθούν. Τέλος, σε ένα ανώτερο επίπεδο ο διάλογος και η προσπάθεια για συνεννόηση καταλήγουν σε παρεξήγηση καθώς δεν υπάρχουν ευήκοα ώτα. Ωστόσο, κατά το συγγραφέα, πάντα θα διαλεγόμαστε γιατί έτσι προσεγγίζουμε τον πλησίον μας και αίρουμε τον εγωισμό μας. Β1. Ο άνθρωπος ως ον κοινωνικό, είναι προορισμένος από τη φύση του να ζει με άλλους ανθρώπους. Η συμβίωση αυτή προϋποθέτει κοινό κώδικα επικοινωνίας και καλοπροαίρετη προσέγγιση, κάτι που επιτυγχάνεται με το διάλογο. Μέσα από το διάλογο ο άνθρωπος κοινωνικοποιείται, λύνει τα προβλήματά του, συμμετέχει ε- νεργά στα δρώμενα της πολιτείας του. Με τον τρόπο αυτό ξεπερνά τον εγωισμό του, βγαίνει από τα στεγανά του μικρόκοσμού του και απλώνει γέφυρες επικοινωνίας. Θα λέγαμε, λοιπόν, ότι ο διάλογος είναι μια συνεχής και ευγενική προσπάθεια να ξεφύγει ο άνθρωπος από τα μικρόψυχα πάθη του, να καταστείλει τα εγωιστικά του συμπλέγματα και να συνεννοηθεί. Β2. Το κείμενο ανήκει στο γραμματειακό είδος του αποδεικτικού δοκιμίου. Καταρχάς η δομή του είναι απόλυτα διακριτή (πρόλογος, κύριο μέρος, επίλογος), ενώ το υπό πραγμάτευση θέμα (αδυναμία συνεννόησης μεταξύ των ανθρώπων) γίνεται εμφανές από την αρχή. Σκοπός του δοκιμιογράφου είναι να μεταδώσει γνώσεις φιλτραρισμένες μέσα από τη δική του προσωπικότητα, να πληροφορήσει και τελικά να πείσει τον αναγνώστη ότι η αδυναμία συνεννόησης οφείλεται στην κρίση που διέρχεται σήμερα ο διάλογος. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιεί την επίκληση στη λογική με τεκμήρια, δηλαδή παραδείγματα (3η «Διάλογος ιδεολογικός, διάλογος διαπραγματευτικός, διάλογος πνευματικός), αλήθειες (4η «Συνεννοούμαστε αλληλοπαρεξηγούμενοι αυτός είναι ο καλοπροαίρετος διάλογος), αυθεντία (5η «Ο πλησίον δεν είναι μόνο κόλαση, όπως το είχε πει ο Σαρτρ, είναι και Παράδεισος») και επιχειρήματα (2η «Ο εξουσιαστής, στη χειρότερη περίπτωση φρόνημα»). Όσον αφορά τη γλώσσα, κυριαρχεί η αναφορική λειτουργία, ενώ το ύφος είναι αντικειμενικό (κυριαρχούν το γ ενικό και το γ πληθυντικό πρόσωπο) χωρίς πρόθεση να εντυπωσιάσει, αλλά να πείσει για τη λογική ορθότητα των συλλογισμών. Β3. Η επίκληση στην αυθεντία εντοπίζεται στην 5η. Ο συγγραφέας επικαλείται τον Σαρτρ για να μας πείσει ότι ο πλησίον μας δεν είναι μόνο κόλαση, αλλά και Παρά-

5 δεισος. Δηλαδή παρά τα προσκόμματα που παρατηρούνται στη μεταξύ μας επικοινωνία, πάντα θα διαλεγόμαστε με το συνάνθρωπό μας γιατί αυτό αποτελεί ζωτική ανάγκη που μας καταξιώνει και μας οδηγεί στην αυτοπραγμάτωση μέσα από την άρση του εγωισμού. Με τη χρήση της αυθεντίας ο συγγραφέας ενισχύει την ορθότητα και την αξιοπιστία των απόψεών του και δείχνει τη βιβλιογραφική του ενημέρωση. Β4. εισαγωγικά => ειρωνεία, αμφισβήτηση. άνω-κάτω τελεία => σημειώνεται για να δείξει τη στενή σχέση μερών του λόγου που τα χωρίζει. Ουσιαστικά αυτό που ακολουθεί μετά την άνω και κάτω τελεία επεξηγεί αυτό που προηγείται. Εδώ επεξηγείται η διπλά ψεύτικη θέση του εξουσιαστή. θαυμαστικό => ειρωνεία. εισαγωγικά => μεταφορική χρήση της γλώσσας. ερωτηματικό => απορία. Ουσιαστικά πρόκειται για ρητορική ερώτηση που η απάντησή της είναι αυτονόητη. Β5. εξαίρει = τονίζει, εγκωμιάζει, εκθειάζει, αποθεώνει αυθάδης = αδιάντροπος, αναιδής, αναίσχυντος, θρασύς, ανάγωγος, ιταμός κολακεία = φιλοφρόνηση, θωπεία, γαλιφιά απόληξη = τέρμα απτός = χειροπιαστός Β6. Η παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων. Αρχικά ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τη διαίρεση. Διαιρετέα έννοια: διάλογος. Διαιρετική βάση: ανεπίσημο επίπεδο, δημόσιο. Μέλη της διαίρεσης: Διάλογος ιδεολογικός, διάλογος διαπραγματευτικός, διάλογος πνευματικός. Τα μέλη της διαίρεσης είναι ταυτόχρονα και παραδείγματα διαλόγων τα οποία μαζί με άλλα (συνέδρια, σεμινάρια, διάλογοι διαφημιστικοί δογμάτων) προσδίδουν στο κείμενο ζωντάνια και παραστατικότητα. Στη συνέχεια ο Τερζάκης αιτιολογεί γιατί αυτοί οι διάλογοι είναι ατελέσφοροι όσον αφορά τη συνεννόηση μεταξύ των ανθρώπων ( έχουν σκοπό να προβάλουν πανηγυρικά οι ομιλητές τις ιδεολογικές τους θέσεις, χωρίς καμιά διάθεση να διαφωτιστούν ή να τις ε- λέγξουν. Διάλογοι διαφημιστικοί δογμάτων, προορισμένοι να πείσουν εκείνους που δεν χρειάζεται να πειστούν, τους οπαδούς τους, σκληραίνουν παρά που απαλύνουν το διάχυτο κλίμα της διαφωνίας. Ο κόσμος μας εμφανίζεται γεμάτος καλή θέληση κι αδυναμία να ομονοήσει. Φτάνει κανένας ν αναρωτιέται αν πρόκειται για ζήτημα χρόνου, αν δηλαδή βρισκόμαστε ακόμα σ ανωριμότητα, ή αν αντιμετωπίζουμε έτσι κάποιαν οργανική αδυναμία κι ατέλεια του ανθρώπινου γένους). Άρα η παράγραφος αναπτύσσεται με διαίρεση, παραδείγματα και αιτιολόγηση.

6 Γ. ΓΕΦΥΡΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Πρόλογος Είναι γνωστό ότι οι ανθρώπινες σχέσεις καθημερινά δοκιμάζονται. Άλλοτε τα αποτελέσματα αυτής της καθημερινής τριβής είναι θετικά, άλλοτε όμως καταλήγουν σε αδιέξοδα. Ειδικότερα οι άνθρωποι, ενώ θεωρητικά διακηρύττουν ότι είναι πρόθυμοι να προσεγγίσουν το συνάνθρωπό τους και να συνεννοηθούν σχετικά με τα προβλήματα που τους απασχολούν, στην πράξη υψώνουν τείχη, κάτι που φανερώνει επικοινωνιακό έλλειμμα. Λόγοι που οι άνθρωποι αδυνατούν να συνεννοηθούν μεταξύ τους Έλλειμμα παιδείας. Ο απαίδευτος άνθρωπος δεν έχει το υπόβαθρο ώστε να διεξάγει μια πολιτισμένη συζήτηση και να συνεννοηθεί. Έτσι καταφεύγει συχνά στην επιλογή της βίας ή της επιβολής, παρά σε εξευγενισμένες πρακτικές. Η συνεννόηση προϋποθέτει δημοκρατικές βάσεις, προϋποθέτει διάλογο. Η έλλειψη, όμως, δημοκρατικής συνείδησης και ο κατ ευφημισμόν διάλογος, απόρροια της προβληματικής λειτουργίας της οικογένειας και του σχολείου, ψαλιδίζουν τις όποιες ελπίδες για συνεννόηση. Κρίση αξιών. Σε μια εποχή με έντονο το στίγμα της ιδιοτέλειας και του φιλοτομαρισμού, ο άνθρωπος περιχαρακώνεται στον εαυτό του και τα συμφέροντά του και αρνείται να συνεννοηθεί. Εγωιστικά συμπλέγματα τοποθετούν τον εαυτό μας σ ένα περίοπτο βάθρο με αποτέλεσμα η προσπάθεια για συνεννόηση να ερμηνεύεται ως προσπάθεια για επιβολή. Η συνεννόηση χρειάζεται την επαφή και την προσέγγιση. Στις σύγχρονες κοινωνίες όμως και ιδιαίτερα στις μεγαλουπόλεις, οι άνθρωποι έχουν μάθει να ζουν στο δικό τους μικρόκοσμο από τον οποίο απουσιάζει ο συνάνθρωπος. Η ζωή μας ακολουθεί έναν υλιστικό μονόδρομο, ο οποίος απέκλεισε κάθε διέξοδο για πνευματικότητα, για επικοινωνία. Ζαλισμένοι από τη μέθη της ύλης, προσηλωμένοι στο στόχο της ευμάρειας, χάσαμε το δρόμο του κοινωνείν. Τέλος, η έλλειψη υγιών προτύπων, η αδυναμία συνεννόησης σε πολιτικό ε- πίπεδο λειτουργούν καταλυτικά ώστε και ο απλός πολίτης να γυρίζει την πλάτη του στη γόνιμη και ουσιαστική επικοινωνία. Τρόποι με τους οποίους θα ξεπεράσουμε το επικοινωνιακό αδιέξοδο Γαλούχηση από την οικογένεια με τις αξίες του σεβασμού και του διαλόγου. Έτσι ο άνθρωπος θα μυηθεί στους βασικούς πυλώνες της συνεννόησης, θα αποκτήσει ηθικό απόθεμα και θα έρθει κοντά στο συνάνθρωπό του.

7 Το σχολείο με τη σειρά του πρέπει να εμφυσήσει στο μαθητή τη δημοκρατική συνείδηση, απεκδυόμενο τον τεχνοκρατικό του χαρακτήρα. Απαραίτητη είναι η επανιεράρχηση των αξιών. Σ έναν κόσμο όπου τα προβλήματα συσσωρεύονται καθημερινά, τη θέση της ιδιοτέλειας, του ωφελιμισμού πρέπει να πάρουν η συνεργασία, η αλληλεγγύη, η διάθεση για συνεννόηση. Κάτι τέτοιο φυσικά προϋποθέτει επίγνωση της κατάστασης, συνειδη- τοποίηση ότι τα πράγματα έχουν φτάσει σε οριακό σημείο. Το δρόμο της συνεννόησης θα τον δείξουν οι πνευματικοί άνθρωποι. Διαθέτοντας διορατικότητα, εμβέλεια και λαϊκό έρεισμα, οφείλουν να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να καθοδηγήσουν τον κόσμο προς τη σωστή κατεύθυνση. Τέλος, ο καθένας οφείλει να επιδείξει υπομονή και σύνεση και να συνειδητοποιήσει ότι η συνεννόηση απαιτεί υπέρβαση του εγώ, ειλικρινείς διαθέσεις και κυρίως κατανόηση της θέσης του άλλου. Μόνο έτσι θα βρεθεί κοινή πορεία πλεύσης. Επίλογος Οι καιροί είναι για όλους δύσκολοι. Αν ο καθένας οχυρωθεί στο εγώ του, τότε με μαθηματική ακρίβεια θα αποδυναμωθεί η συλλογική συνείδηση και τα προβλήματα που επείγει να λυθούν θα παραμείνουν άλυτα. Στο χέρι μας είναι να αντιστρέψουμε το κλίμα επιδεικνύοντας σύνεση και διάθεση για συνεννόηση. Και αυτό θα το κάνει ο καθένας από το δικό του μετερίζι, στο χώρο και στον τομέα όπου βρίσκεται.