Κοινωνική Επαναπροσέγγιση μεταξύ. υπονοούμενης αναγνώρισης και καταστολής

Transcript

1 Oliver Wolleh Κύπρος: Κοινωνική Επαναπροσέγγιση μεταξύ υπονοούμενης αναγνώρισης και καταστολής KIbrIs: DolaYII taninma ve baskl etkenlerinin etkisi aitinda yeniden toplumsal yaklnla~ma

2 Αυτό το άρθρο δημοσιεύτηκε στη γερμαvόφωνη σειρά,βϋdοsteοrορa Mitteilungen" 02,2002, σα, Βυ makale almanca yaylnlanan tsϋdοsteurορa Mitteilungen' dergisinin 02, 2002, S sayisinda yayinlanmi~tlr. Berghof Occasional Paper Νο. 21 June 20Ο2 Berghof Researc.h Center for Constructive Conflict Management Contact Address: Berghof Research Center for Constructive Conflict Management AItensteinstrtl6e 48a D Berlin Via Internet: ISSN 1432'4016

3 Περιεχόμενα Περίληψη... 3 Εισαγωγή... 3 Επαναπροσέγγιση στο Νότο και το Βορρά... 4 Κοινωνικοί παράγοντες και επαναπροσέγγιση... 6 Η δύσκολη συνάντηση Δικοινοτικές Πρωτοβουλίες Περίληψη και Π pooml κές i~indekiler Ozet Giris Kuzey νθ Guney'de yeniden yakinla$ma...' Toplumsal aktq~er νθ yeniden yaklnla~ma DolayII taninma ~ekiiieri arasindaki iii$kiler Zor bulu~ma iki toplumlu gίή~ίmler όζet ve geiecege bakl~ Πληροφορίες για το συγγραφέα Yazarla ilgili bilgiler Berghof Research Center for Constructive Conflict ΜanagemenΙ... 44

4 Περίληψη Το άρθρο δίνει μια γενική άποψη για τις σημαντικότερες δικοινοτικές πρωτοβουλίες στην Κύπρο και αναλύει τους ανασταλτικούς παράγovτες που αντιμετώπιζαν και αντιμετωπίζουν αυτά τα προγράμματο. Θα δειχθεί, ότι τόσο το αμφισβητήσιμο και εκκρεμές θέμα αναγνώρισης, όσο και η καταστολή εμποδίζουν μια σύνθετη κοινωνική διαδικασία προσέγγισης. Οι μέχρι τώρα δικοινοτικές δραστηριότητες στην Κύπρο περlορiζοv1αι έτσι στο χαρακτήρα τους (ανεπισημότητα) και αναφορικά με τους χώρους συνάντησης (νεκρή ζώνη ή εξωτερικό). Με την εισαγωγή της έννοιας της υυπονοούμενης αναγνώρισης' παρατίθεται πώς το θέμα αναγνώρισης στο επίπεδο διαπραγματεύσεων επιδρά άμεσα στο επίπεδο κοινωνικής οικοδόμησης ειρήνης και περιορίζει το χαρακτήρα και την έκταση όλων των κοινωνικών προσπαθειών επαναπροσέγγισης. Προς το τέλος του άρθρου, ο συγγραφέας προτείνει πολιτικά μέτρα για την κατάλυση των δομικών εμποδίων και την τοποθέτηση επαναπροσέγγισης σε νέα βάση στο μέλλον. Εισαγωγή Η απόφαση της συνόδου κορυφής της Ε.Ε. στο Ελσίνκι το Δεκέμβριο 1999 να αναγνωρίσει την Τουρκία ως υποψήφια χώρα, διαφοροποίησε αισθητά τη δομή του κυπριακού προβλήματος. Το KUΠριαKό έγινε ευρωπαϊκό πρόβλημα όσο ποτέ άλλοτε, αφού τρεις άμεσα εμπλεκόμενοι κρατικοί παράγοντες επικαλούνται το ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο και σύστημα αξιών. Η Τουρκία αντιμετωπίζει, τόσο πολιτικά όσο και νομικά, αυξανόμενες αξιώσεις για λύση του προβλήματος στα πλαίσια του ευρωπαϊκού δικαίου, τις οποίες δεν μπορεί να αγνοεί. Το 2004 ή το 2005 η Κυπριακή Δημοκρατία θα γινει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), στα πλαίσια της επόμενης διεύρυνσης. Μια και η (ελληνοκυπριακή) κυβέρvηση της Κυπριακής Δημοκρατίας διαθέτει το διεθνώς αναγνωρισμένο και αποκλειστικό δικαίωμα εκπροσώπησης, de jure μέλος της Ε.Ε. θα γίνει και το βόρειο τμήμα της νήσου. Το ερώτημα όμως, αν θα γίνει μέλος και στην πραγματικότητα, παραμένει αναπάντητο. Με την επανέναρξη 3

5 των διακοινοτικών συνομιλιών τον lανουάριο 2002 τρέφονται ελπιδες, πως η διαδικασία ένταξης στην Ε.Ε. και οι προσπάθειες των Ηνωμένων Εθνών θα αλληλοεπηρεαστούν θετικά. Η τουρκοκυπριακή ηγεσία έχει εγκαταλείψει το αίτημα των τελευταίων χρόνων νια αναγνώριση του Βορρά ως ανεξάρτητου κράτους σαν προϋπόθεση για να επιστρέψει στο τραπέζι των διακοινοτικών συνομιλιών. Ο χρόνος θα δείξει κατά πόσο ΟΙ συνομιλίες θα επιφέρουν κάποιο F F ουσιαστικό αποτέλεσμα. Το γεγονός ότι οι διαπραγματευτές συναvτιoύνται προσωπικά και σε τακlικά διαστήματα, αφήνει να νοηθεί μια κόποια σοβαρότητα των μερών και δίνει την εντύπωση ότι υπάρχουν πιθανότητες επιτυχίας. Με αυτά τα δεδομένα αξίζει να εξεταστούν δυνατότητες βελτίωσης της κοινωνικής προσέγγισης μεταξύ των ανθρώπων στη Βόρεια και τη Νότια Κύπρο. Το άρθρο αυτό κάνει μια επισκόπηση ορισμένων των κυριότερων διlωlνοtlκών πρωτοβουλιών και αναλύει παρεμποδιστικούς παράγοντες που αντιμετώπιζαν και αντιμετωπίζουν αυτά τα προγράμματα. 1 Θα δειχθεί ότι τόσο το αμφισβητήσιμο και εκκρεμές θέμα αναγνώρισης, όσο και η καταστολή εμποδίζουν την ανάmuξη μιας σύνθετης κοινωνικής επαναπροσεγγιστικής διαδικασίας. Στη συνέχεια θα αναλυθεί ένα σενάριο, το οποίο ο συγγραφέας θεωρεί πιθανό, εάν τα εμπόδια εξακολουθήσουν να υφίστανται αναλλοίωτα. Θα συζητηθούν επίσης διάφορες προτάσεις και τρόποι να ξεπεραστούν τα εμπόδια σε πολιτικό επίπεδο. Επαναπροσέγγιση στο Νότο και το Βορρά Ο όρος επαναπροσέγγιση χρησιμοποιείται στον ενδοκυπριακό διάλογο σχετικά με τη διαμόρφωση της σχέσης προς στην άλλη κοινότητα. Παρόλο που ο όρος αυτός χρησιμοποιείται συχνά, χαρακτηρίζεται από μια σχετική ανακρίβεια και ασάφεια. Εξάλλου. η επαναπροσέγγιση αντιλαμβάνεται συνήθως διαφορετικά στο Βορρά και στο Νότο, γεγονός που καθιστά δύσκολη τη 1 Αυτό το άρθρο ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο 2002 και βασίζεται μεταξύ άλλων στα πορίσματα της διδακτορικής τριβής του συγγραφέα με θέμα τις δικοινοτικές δραστηριότητες στην Κύπρο. Για μια πιο λεmομερή ανάλυση βλέπε: Wolleh, OlίνθΓ, Die Teilung Gberwinden: ΕίηΒ Fallstudie zur Friedensbildung ίn Zypem, MGnster, Hambur9, London t (Υπερνίκηση του Διαχωρισμού; Μια Μελέτη της Οικοδόμησης Ειρήνης στην Κύπρο). Σε αυτό το σημείο δε θα γίνει σύνοψη της ιστορικής εξέλιtjις του κυπριακού προβλήματος. 4

6 σαφή διαφοροποίηση μεταξύ των υποστηρικτών και των εχθρών της επαναπροσέγγισης στις δύο κοινωνίες. Στην Κύπρο, όπως και σε άλλα μέρη με εθνοπολιtlκές διενέξεις, η πολιτική υποστήριξη ή απόρριψη συγκεκριμένων μέτρων επαναπροσέγγισης από πολιτικά κόμματα ή από πρόσωπα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις ακριβεις λεmομέρειες της μορφής του συγκεκριμένου μέτρόυ επαναπροσέγγισης. Η ελληνοκυπριακή κοινωνία αντιλαμβάνεται την!'επαναπροσέγγlση" σαν την προσέγγιση με την τουρκική κοινότητα του νησιού και τη σύναψη σχέσεων με αυτή. Στο προσκήνιο βρίσκονται κυρίως οι προσωπικές επαφές μεταξύ ανθρώπων. Η ανάπτυξη οικονομικών σχέσεων μεταξύ του Νότου και του Βορρά και η άρση του οικονομικού εμπάργκο έναντι του Βορρά δεν αποτελούν συνήθως αντικείμενο της συζήτησης επί του θέματος της επαναπροσέγγισης. Χαρακτηριστικό για την παράταξη των πολέμιων της επαναπροσέγγισης στο ΝόΤό είναι η σχεδόν αποκλειστική αντίληψη και παρουσίαση του κυπριακού προβλήματος σαν αποτέλεσμα της τουρκικής στρατιωτικής κατοχής. Ενδογενείς, δικοινοτικές και διακοινοτικές αιτίες συγκρούσεως ή δεν αποτελούν θέμα συζήτησης ή απορρίmονται εξ' ολοκλήρου. Η διένεξη παρουσιάζεται κατά κανόνα σαν παραβίαση του διεθνές δικαίου από την Τουρκία. Η προς τα έξω αρνούμενη δικοινοτική διένεξη, η οποία εκφράζεται με τη θέση της "αρμονικής συνύπαρξης των εθνικών κοινοτήτων" καθιστά περιπή την προσέγγιση και τη συμφιλίωση. Κατά την άποψη των εχθρών της επαναπροσέγγισης, αυτή θέτει σε κίνδυνο τον αντlκατοχικό τους αγώνα εναντίων της κατοχικής δύναμης Τουρκίας. Οι δικοινοτικές συναντήσεις και ο δικοινοτικός διάλογος υποσκάmουν από τη μια την αντίληψη της πρώην ειρηνικής συνύπαρξης και από την άλλη υπάρχουν φόβοι και ανησυχίες ότι οι δικοινοτικές επαφές θα μπορούσαν να αποτελέσουν έμμεση αναγνώριση της "Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου", Αυτή την ανησυχία μοιράζεται επίσης και μερίδα των υποστηρικτών της επαναπροσέγγισης, έτσι ώστε να μπορούμε να πούμε ότι στην ελληνοκυπριακή κοινότητα υπάρχει γενική συναίνεση σε αυτό το σημείο, η οποία μπορεί να γίνει αποδεκτή τόσο από μαχητικούς αντιεπαναπροσεγγιστές, όσο και από Ενεργά αναμεμειγμένους υποστηρικτές της επαναπροσέγγισης. Στην τουρκοκυπριακή κοινότητα η έννοια της επαναπροσέγγισης (yenideny akinjasma) περιλαμβάνει συνήθως τις συναντήσεις και τη συνεργασία μεταξύ Βορρά και Νότου ως ισότιμων εταίρων. Γενικεύοντας, μπορούμε να πούμε ότι μόνο μια μικρή πολιτική μειονότητα απαιτεί την απόλυτη μη-επαφή με την ελληνοκυπριακή κοινότητα. χαρακτηριστικό για την παράταξη των εχθρών της επαναπροσέγγισης στο Βορρά, είναι η βαρύτητα να δίνεται στις ενδογενείς αιτίες της διένεξης. Η διένεξη παρουσιάζεται πρωτίστως σαν διακοινοτική διαμάχη. Ο τωρινός διαχωρισμός των κοινοτήτων δικαιολογείται με την απειλή που αισθάνεται η τουρκοκυπριακή μειονότητα από την ελληνοκυπριακή πλειοψηφία και εκφράζεται συνήθως με πολύ αρνητική 5

7 στάση απέναντι στην ελληνοκυπριακή εθνική ομάδα και μια προπαγανδιστικά χρησιμοποιούμενη συστηματική ανάμνηση των ελληνοκυπριακών φρικαλεοτήτων της δεκαετίας του '60. Η παράταξη των εχθρών της επαναπροσέγγισης υποστηρίζει συχνά τη θέση ότι Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι δεν μπορούν να ζήσουν μαζί και συνεπώς δεν πρέπει να συναντιούνται. Η εξήγηση που δίνεται είναι η δυνατότητα αναβίωσης των φρικαλεοτήτων l μια και οι κοινότητες είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Αυτό παρουσιάζεται και σαν η βάση νομιμοποίησης του βίαιου αποκλεισμού των Ελληνοκυπρίων από το Βορρά και της στρατιωτικής παρουσίας της Τουρκίας, όπως και της δικαιολόγησης της ύπαρξης της Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου. Για τις ομάδες αυτές, το στάτους κβο και ο αυστηρός διαχωρισμός των κοινοτήτων αποτελει τη λύση του κυπριακού προβλήματος. Οι πιο ριζοσπαστικοί κύκλοι της παράταξης αυτής δεν αποδέχονται τις επαφές με την ελληνοκυπριακή κοινότητα ακόμα και μετά την επιδιωκούμενη αναγνώριση της Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου. Λιγότερο ριζοσπαστικοί εχθροί της επαναπροσέγγισης τουναντίων εlναl διατεθειμένοι, μετά την αναγνώριση της Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου, να καθιερώσουν διακρατικές σχέσεις μεταξύ των δύο πλευρών. Κοινωνικοί παράγοντες καί επαναπροσέγγιση Η αμοιβαία μη-αναγνώριση των κρατικών παραγόντων περlοριζει σημαντικά τις Μη Κροτικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) τόσο στο Βορρά όσο και στο Νότο, αναφορικά με τις δυνατότητες δράσης για προγράμματα πέραν των ορίων μιας κοινότητας. Για μια λεπτομερή ανάλυση των εμποδίων που προέρχονται από το θέμα αναγνώρισης, είναι αναγκαία η παρουσlαση της "έννοιας της υπονοούμενης αναγνώρισης". Η αποφυγή συνεργασίας σε κοινωνικό επίπεδο εξαρτάται από αυτή την έννοια και όπου δεν επιδρά, γίνεται χρήση κατασταλτικών μέτρων για να εμποδιστούν οι συνεργασίες. Η υπονοούμενη αναγνώριση και η καταστολή αλληλεπιδρούν και δημιουργούν ένα δίκτυο εμποδίων για τους ενδοκυπριaκούς παράγουτες, το οποίο δύσκολα μπορεί να ξεπεραστεί, ιδιαίτερα από παράγοντες χωρίς ισχυρή πολιτική επιρροή. Ως εκ τοίιτοu οι συνεργασlες 6

8 εξαρτώνται από την υποστήριξη πολιτικά ισχυρών (συνήθως fj..vwv) παραγόντων 2 ή από την αλλαγή των πολιτικών συνθηκών, κάτι που υποστηρίζει και αυτό το όρθρο. Η έννοια της υπονοούμενης αναγνώρισης υφίσταται τόσο στην ελληνοκυπριακή όσο και στην τουρκοκυπριακή πλευρά και εκφράζεται σε δύο μορφές σε κάθε κοινότητα: την απαίτηση και την αποφυγή της υπονοούμενης αναγνώρισης. Κατά την αποφυγή της υπονοούμενης αναγνώρισης ένα πρόσωπο ή μια οργάνωση λαμβάνει μέτρα ώστε κατά τις αλληλεπιδράσεις και τις συναντήσεις με ανθρώπους και ιδρύματα της εκάστοτε "άλλης πλευράς" να μην αναγνωριστεί έμμεσα η άλλη κρατική οντότητα. Η αποφυγή της έμμεσης αναγνώρισης της αντίθετης πλευράς αποτρέπει πιθανές βλάβες για τις πολιτικές φιλοδοξίες της κοινωνίας στην οποία βρίσκεται αυτό το άτομο ή η οργάνωση. Κατά την απαίτηση της υπονοούμενης αναγνώρισης ζητείται ενεργά η άμεση επιβεβαίωση της κρατικής οντότητας της μιας πλευρός από την απέναντι πλευρά της άλλης κοινότητας. Το εκάστοτε κράτος δηλ., ή η αντίληψη που έχει κάποιος για το κράτος, πρέπει να επιβεβαιωθεί έμμεσα μέσω των δικοινοτικών ανταλλαγών Ι συναντήσεων. 3 Μια συνεργασία Π.χ. μεταξύ μαθητών και δασκάλων Ι καθηγητών δύο σχολείων είναι σχεδόν αδύνατη μια και τα δύο ιδρύματα ενεργούν σύμφωνα με τους νόμους των κρατών ΙΙτους" και δέχονται χρήματα από την εκόστοτε κυβέρνησή μτους". Ο Ελληνοκύπριος διευθυντής του σχολείου φοβάται πως "επίσημες" επαφές θα νομιμοποιούσαν έμμεσα την ύπαρξη της Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου (ΤΔΒΚ). Ως εκ τούτου δεν είναι διατεθειμένος να λάβει μέρος παρά μόνο σε ανεπίσημες επαφές. Η επιμονή του Τουρκοκύπριου διευθυντή να προσφωνηθεί με τον επίσημο τίτλο του κατά τη συνάντηση, θα υπονοούσε μια συμβολική αναγνώριση του σχολείου του και του κράτους "του". Συνεπώς σε αυτή την περίmωση ο Ελληνοκύπριος συνάδελφός του θα αρνηθεί την προσφορά συνεργασίας. Η ελληνοκυπριακή κυβέρνηση του νότιου μέρους, σαν διεθνώς αναγνωρισμένη1 διαθέτει αξίωση κυριαρχίας για ολόκληρο το νησι Γι' αυτό οι Ελληνοκύπριοι αρνούντοι να λάβουν μέρος σε προγράμματα τα οποία επιβεβαιώνουν - έστω και έμμεσα ή συμβολικά -την κρατική οντότητα της ΤΔΒΚ. ΤΟ μέλημα για αποφυγή μιας υπονοούμενης αναγνώρισης υφίσταται και στην τουρκοκυπριακή πλευρά, μόνο που έχει άλλη μορφή, μια και σι αυτή την περίmωση η βασική ύπαρξη ενός ελληνοκυπριακού κράτους δεν αμφισβητείται. Ο Τουρκοκύπριος διευθυντής του σχολείου 2 Για το ρόλο και τις ιδιότητες ξένων παραγόντων. βλέπε WoJleh, κεφάλαιο 10 "Bikommunale Begegnung und die Rolle der auslandischen Akteure", 2002, σσ (ΗΔlκοινΟTlκές συναντήσεις και ο ρόλος των ξένων παραγόντων"). 3 Wolleh. κεφάλαιο IIKonzeptbildung: ImpIizite Anerkennung", 2002, σα (υδημlουργία της Έννοιας Υπονοούμενη Αναγνώριση"). Wolleh, OlίνβΓ, Gesellschaftliche Vertrauensbildung: ϋber die schwierige Anerkennung ίη ΖΥρεΓΠ, Gewaltfreie Aktion, Heft 115/116, 30. Jahrg., Quartal (Κοινωνική οικοδόμηση εμπιστοσύνης Η δύσκολη αναγνώριση στην Κύπρο). 7

9 Berghof Occasional Paper Να. 21 θα παραλείψει κατά κανόνα κάθε πράξη που θα επιβεβαίωνε έμμεσα την ύπαρξη της Κυπριακής Δημοκρατίας με την αξίωσή της για κυριαρχία σε ολόκληρο το νησί. Δε θα δεχόταν για παράδειγμα ο ίδιος να προσφωνείται ανεπίσημα με το όνομά του και ο Ελληνοκύπριος συνάδϊλφός του να προσφωνείται με τον τίτλο του σαν διευθυντής κάποιου κρατικού σχολείου. Οι Τ ουρι<οκύπριοι μπορούν να είναι ανοικτοί τόσο σε ανεπίσημες συναντήσεις όσο και σε επίσημους τύπους συνεργασίας. Σημασία για τους Τουρκοκυπρίους έχει οι δύο πλευρές να ενεργούν σαν ισότιμοι εταίροι. 4 Μια και οι επίσημα διαδιδόμενες αντιλήψεις της κυριαρχίας στο Βορρά και στο Νότο (κυριαρχία σε ολόκληρο το νησί κατά μοιρασμένης κυριαρχίας) είναι ασύμβατες, οι αλληλεπιδράσεις αποκλείονται, όταν ένας και μόνο εμπλεκόμενος επιμένει στην έμμεση επιβεβαίωση της δικής του αντίληψης της έννοιας της κυριαρχίας. Avτιθέτως, η σχέση μεταξύ προσώπων και κοινωνικών παραγόντων είναι συμβατή, όταν και οι δύο πλευρές απλώς αποφεύγουν την έμμεση επιβεβαιωση της θέσης της άλλης πλευράς. Στην περίmωση των δύο διευθυντών σχολείων, η συνάντηση θα κηρυχθεί ανεπίσημη και οι δύο διευθυντές συνειδητά δε θα αλληλοπροσφωνούντal με τους τίτλους τους. Με την ίδια λογική, κατά ης συναντήσεις μαθητών, οι μαθητές δε θα συναντηθούν με την επίσγlμη ιδιότητά τους σαν μαθητές ενός συγκεκριμένου σχολείου, αλλά απλώς σαν "νέοι". Αυτή η στρατηγική ακολουθήθηκε και από τους δύο δημάρχους της Βόρειας και της Νότιας Λευκωσίας, κατά την aνάmυξη της συνεργασίας των δύο μερών της πόλης στα πλαίσια του Master Ρ/ΒΠ Λευκωσίας (Ενιαίο ρυθμιστικό Σχέδιο Λευκωσίας)5. Ο ακόλουθος πίνακας παρουσιάζει το συσχετισμό απαίτησης και αποφυγής της υπονοούμενης αναγνώρισης. 4 Για περισσότερα παραδείγματα όσον αφορό στην υπονοούμενη αναγνώριση και στη σημασία του θέματος της αναγνώρισης για τις δικοινοτικές επαφές βλέπε Constantinou, Costas Μ. και Papadakis, Yiannis, The Cypriot State(s) ίη situ: Cross-ethnic Contacts and the Discourse of Recognition, G/oba/ SDciety, Vol. 15, Νο, 2, 2001 σσ UNHCR, United Nations High Commissioner for Refugees (ed.), The Nicosia Sewerage Project: Α Plan For Nicosia Α Strategy For The World, Nicosia, Επίσης Demetriades, LeJJos, The Nicosia Master Plan, JournaJ of Mediteffanean Studies, ναl. 8, Νό. 2,

10 ασύμβατη, αλληλεπιδράσεις δεν είναι δυνατέ ασύμβατη, αλληλεπιδράσεις δεν είναι δυνατές συμβατή, αλληλεπιδράσεις είναι δυνατές Η απαίτηση και αποφυγή υπονοούμενης αναγνώρισης έχουν σαν συνέπεια οι δικοινοτικές συναντήσεις και η δικοινοτική συνεργασία είτε να μη γίνουν καθόλου, είτε, όπως συμβαίνει στις περισσότερες περιmώσεις δικοινοτικών δραστηριοτήτων, να πρόκειται για "ανεπίσημες" συναντήσεις μεταξύ προσώπων (παραδείγματος χάρη ομάδες διαλόγου, συζητήσεις, πολιτιστικές και μουσικές εκδηλώσεις) οι οποίες γίνονται στη νεκρή ζώνη ή στο εξωτερικό. Οι δικοινοτικές δραστηριότητες περιορίζονται δηλαδή αναφορικά με τη μορφή τους (ανεπισημότητα) και, όπως θα δούμε αργότερα, και αναφορικά με τους χώρους συνάντησης (νεκρή ζώνη ή εξωτερικό). Το εκκρεμές θέμα της αναγνώρισης στο επίπεδο των διαπραγματεύσεων επηρεάζει έμμεσα το επίπεδο κοινωνικής οικοδόμησης της ειρήνης (peace building) και περιορίζει όλες τις προσπάθειες της κοινωνίας για επαναπροσέγγιση τόσο σχετικά με τη μορφή όσο και με την κλίμακα. Η μη-απαίτηση χρήσης επισήμων τίτλων και οι ενέργειες στα πλαίσια της αποφυγής υπονοούμενης αναγνώρισης καθιστούν δυνατές τις δικοινοτικές δραστηριότητες στην Κύπρο. Σuνχρόνως, ένας ακτιβίστας, ο οποίος κατά τις δικοινοτικές συναντήσεις δεν επιμένει στην έμμεση επιβεβαίωση της επικρατούσας αντίληψης κυριαρχίας στην KOIvwvja στην οποία ζει, αποστασιοποιείται από τον εθνlκισllκό λόγο στο Νότο και στο Βορρά, ο οποίος απαιτεί την επιμονή στην επιβεβαίωση της κρατικής οντότητας της πλευράς του. Για τη λήψη πρω1ωβουλιών δικοινοτικών συναντήσεων και συνεργασίας, δεν αρκεί να βρει κανείς ανθρώπους οι οποίοι βασικά είναι διατεθειμένοι να συμμετάσχουν σε ανεπίσημες συναντήσεις. Το ερώτημα είναι πρωτίστως, αν αυτοί οι παράγοντες (άτομα, οργανώσεις) διαθέτουν την πολιτική ισχύ ή χαίρουν της πολιτικής προστασίας τρίτων (π.χ. fj.vwv πρεσβειών με ισχυρή επιρροή), ούτως ώστε να είναι σε θέση να εφαρμόσουν αυτή τη στάση και στην πράξη. Κάτω από τις μέχρι στιγμής επικρατούσες πολιτικές συνθήκες στο Βορρά. ένας Τουρκοκύπριος διευθυντής σχολείου, θα έθετε τη θέση του σε άμεσο κίνδυνο, αν προσπαθούσε, ενάντια στη θέληση της κυβερνήσεώς του ι να λάβει μέρος σε ένα πρόγραμμα χωρίς να επιμένει στην επίσημη ιδιότητά του σαν 9

11 διευθυντής ενός κρατικού σχολείου. Παρόμοια, οι Ελληνοκύπριοι οπαδοί της επαναπροσέγγισης έβλεπαν και βλέπουν τον εαυτό τους να γίνεται θύμα ισχυρών επιθέσεων στη δημοσιότητα με την κατηγορία προδοσίας των εθνικών συμφερόντων στην τουρκική πλευρά, όταν δηλώσουν προθυμία για ανεπίσημες συναντήσεις. Οι δύο μορφές της υπονοούμενης αναγνώρισης (απαίτηση και αποφυγή) αναφέρονται αποκλειστικά στη συμβολική βαρύτητα ενεργειών μεταξύ ανθρώπων και οργανώσεων των δύο κοινοτήτων και δεν έχουν νομική ισχύ, αφού ούτε άτομα, ακόμα κι αν αυτά είναι διευθυντές σχολείωνl ούτε οργανώσεις δεν μπορούν να κάνουν νομικώς δεσμευτικές δηλώσεις για την αναγνώριση ή τη μη-αναγνώριση κρατών. Παρ' όλα αυτά, η έννοια της υπονοούμενης αναγνώρισης έχει δογματικό χαρακτήρα και στις δύο κυπριακές κοινωνίες και περιορίζει τις δυνατότητες δράσης, τόσο ατόμων όσο και οργανώσεων. Από τη μια, αυτή η έννοια έχει αφομοιωθεί από πολλούς ανθρώπους, αφού ανταποκρίνεται στις πολιτικές τους πεποιθήσεις, σαν Ελληνοκύπριοι ή Τουρκοκύπριοι να μην αποδέχονται την αντίληψη κράτους της "άλλης πλευράς)!. Από την άλλη, υπάρχουν αvθρώπoι και στις δύο πλευρές, οι οποίοι θεωρούν τη συνεργασία και την επαναπροσέγγιση πέραν των ανεπισήμων συναντήσεων σαν σημαντικά βήματα για τη διαδικασία ειρήνης. Στην πράξη όμως, όλες ΟΙ δραστηριότητες επαναπροσέγγισης παραμένουν σε ανεπίσημο επίπεδο. αφού και οι δύο κυβερνήσεις στην Κύπρο, η καθεμιά με τα δικά της μέσα, εμποδίζουν ή αποτρέπουν μια μελετημένη και θεσμοθετημένη εξέλιξη της επαναπροσέγγισης πέραν των ιδιωτικών και ανεπίσημων συναντήσεων. Η αλληλεπίδραση υπονοούμενης αναγνώρισης και καταστολής και πώς αυτές παρεμποδίζουν ή αποτρέπουν δικοινοτικά προγράμματα, γίνονται ιδιαίτερα σαφείς, όταν εξετάσει κανείς τους υφιστάμενους παράγοντες στην Κύπρο, που εμποδίζουν ή επιτρέπουν τις συναντήσεις ανθρώπων πρόσωπο με πρόσωπο. Η δύσκολη συνάντηση Η επαφή και η συνάντηση μεταξύ των μελών των αντιμαχόμενων πλευρών είναι βασική προϋπόθεση της επαναπροσέγγισης. Υπάρχουν δύο μορφές δικοινοτικών συναντήσεων στην Κύπρο. Η "αλλαγή πλευράς", κατά την οποία ένα άτομο πάει από το Νότο στο Βορρά ή από το Βορρά στο Νότο KOt ιιη συνάντηση στη μέση", όταν δηλαδή τα άτομα αφήνουν τη "δική τους" 10

12 πλευρά και η συνάντηση γίνεται σε ένα μέροςl το οποίο δε βρίσκεται στην περιοχή κυριαρχίας ούτε της μιας ούτε της άλλης πλευράς. Αυτό το μέρος μπορεί να είναι είτε η νεκρή ζώνη, η οποία ελέγχεται από τα Ηνωμένα Έθνη, είτε ένα μέρος στο εξωτερικό. Τα σημαντικότερα σημrία στη νεκρή ζώνη, στα οποία γίνονταν και εξακολουθούν να γίνονται οι περισσότερες δικοινοτικές συναντήσεις είναι το ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας, το οποίο βρίσκεται υπό τον έλεγχο των Ηνωμένων Εθνών, το νέο κτίριο του ιδρύματος Φούλμπραϊτ ακριβώς δίπλα στο ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας και το χωριό Πύλα, το οποίο κατοικείται τόσο από Ελληνοκύπριους όσο και από Τουρκοκύπριους. Οι Κύπριοι που επιθυμούν να λάβουν μέρος σε δικοινοτικές δραστηριότητες, αντιμετωπίζουν εμπόδια κατά την προσπάθεια να μεταβούν στην άλλη πλευρά, τα οποία οφείλονται σε δύο παράγοντες: στην αποφυγή υπονοούμενης αναγνώρισης και στην παρεμπόδιση της ελεύθερης διακίνησης (καταστολή). Οι παράγοντες αυτοί επηρεάζουν σε διαφορετικό βαθμό τους Ελληνοκύπριους και τους Τουρκοκύπριους. Η προσπάθεια αποφυγής της υπονοούμενης αναγνώρισης του Βορρά, καθιστά την αλλαγή πλευράς στο τουρκοκυπριακό βόρειο μέρος πολύ προβληματική για ένα Ελληνοκύπριο. Για να μεταβεl κάποιος από το Νότο στο Βορρό ι πρέπει να προβεί σε ενέργειες στο οδόφραγμα Λήδρα Πάλας6 μέσω των οποίων αναγνωρίζει το κατά την δική του αντίληψη μη υπαρκτό τουρκοκυπριακό κράτος, υπογράφοντας παραδείγματος χάρη στο τουρκοκυπριακό τμήμα ελέγχου του οδοφράγματος μια φόρμα εισόδου με την επιγραφή "Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου" (ΤΔΒΚ) και πληρώνοντας τέλος βίζας. Αυτό έχει σαν συνέπεια, το άτομο να αρνηθεί την αλλαγή πλευράς, όπως ακριβώς απαιτείται για την αποφυγή της υπονοούμενης αναγνώρισης, να επιστρέψει πίσω, περιορίζοντας έτσι στην πραγματικότητα ο ίδιος τον εαυτό του. Η εξήγηση που δίνεται είναι ότι στην "ίδια του την πατρίδα" δε δείχνει κανείς το διαβατήριο του και δε χρειάζεται βίζα για να διακινηθεί ελεύθερα. 7 6 Το οδόφραγμα Λήδρα Πάλας βρίσκεται στο κέντρο της Λευκωσίας. ΣΙ αυτό το σημrίο η vrκρή ζώνη δrv έχει παρά μερικά μέτρα πλάτος. Κοντά στο οδόφραγμα βρίσκεται επίσης και το προαναφερθέν ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας, το οποίο ελέγχεται από τα Η.Ε. Όταν περάσει κόποιος 10 ελληνοκuπριακό οδόφραγμα και μπει στη νεκρή ζώνη, θα δει σε απόοταση λίγων μέτρων στην αριστερή πλευρό το κτίριο της Επιτροπής Φούλμπραϊτ και το ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας. Σε 50 περ. μέτρα θα φτάσει 010 τουρκοκυπριακό οδόφραγμα. Για περιγραφή των τοπογραφικών συνθηκών στο οδόφραγμα Λήδρσ Πάλας και τη σημασία τους για τις δικοινοτικές συναντήσεις βλ. WoJleh, κεφάλαιο 9.3 ''Oer Seitenwechsel am Checkpoint Ledra Palace", 2002, σσ (ΙΉ αλλαγή πλευράς στο οδόφραγμα Λήδρα Πόλας"). 7 Το τέλος βίζας που αναφέρεται εδώ καταργήθηκε το 1999 από τον τότε Τουρκοκύπριο υπουργό τουρισμού. Η συμπλήρωση όμως της φόρμας εξακολουθεί να υφίσταται, αποθαρρύνοντας έτσι και σήμερα τους Ελληνοκυπρίους να περάσουν στο Βορρά. 11

13 Εκτός από τον αυτοπεριορισμό. οι Ελληνοκύπριοι aνllμετωπίζουν επίσης εμπόδια από τη δική τους πλευρά, τα οποία δυσκολεοουν τη διέλευση στη νεκρή ζώνη και έτσι τη συνάντηση στη μέση και την αλλαγή πλευράς. Σε αντίθεση με την τουρκοκυπριακή πλευρά. αυτά τα εμπόδια τιθενταl από κοινωνικούς παράγοντες και όχι από την ελληνοκυπριακή κυβέρνηση. Οι διαδηλώσεις ελληνοκυπριακών εθνικιστικών ομάδων και προσφυγικών σωματείων στο οδόφραγμα Λήδρα Πάλας μπορεί να αποθαρρύνουν σε μεγάλο βαθμό τους Ελληνοκύπριους ακτιβίστες επαναπροσέγγισης ατομικά, ειδικά όταν πρόκειται για άτομα που είναι άπειρα σε δικοινοτικές υποθέσεις. Είναι δυνατό λοιπόν. κατά τη διάβαση του οδοφράγματος, οι ακτιβίστες να εξυβριστούν σαν "προδότες" ή "τουρίστες αίσχους" (tourίst of shame), και να ακολουθήσουν κραυγές, χουγιαχτά και σπρωξιματα ή όπως συνέβηκε το 1997, να γρατσουνιστούν τα αυτοκίνητα τωνακτιβίστων με επιγραφές Uπροδότη".8 ΑνTlπαραθέτονταζ στην περίmωση των Τουρκοκυπρίων δεν εμφανίζεται κάποιος αυτοπεριορισμός κατά την αλλαγή πλευράς προς το Νότο, γιατί οι διαδικασίες στο ελληνοκυπριακό οδόφραγμα Λήδρα Πάλας δεν απαιτούν από αυτά τα άτομα υπονοούμενη αναγνώριση. Η διαδικασία είναι ελαστική και "γεναιόδωρη", αφού αποδέχεται η ταυτότητα της ΤΔΒΚ και το άτομο δεν αναγκάζεται να αναγνωρίσει συμβολικά την Κυπριακή Δημοκρατία. Συνεπώς δεν ακολουθεί αμυντική και αρνητική αντίδραση του προσώπου που με1αβαίνεl στο Νότο. Ένας Τουρκοκύπριος συναvrά σοβαρά εμπόδια στην ελεύθερη διακίνησή του, τα οποία τίθενται από τη δική του κυβέρνηση και υπηρεσίες. αφού αυτές συχνά και κάποτε για πολλά κατά συνέχεια χρόνια δεν εκδίδουν άδεια διέλευσης. Αν και οι λόγοι είναι λοιπόν διαφορετικοί, οι περισσότεροι Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι δεν είναι σε θέση να προβούν σε αυτόνομη αλλαγή πλευράςl ώστε να πραγματοποιηθεί μια δικοινοτική συνάντηση. Οι Ελληνοκύπριοι αρνούvraι κατά κανόνα την αλλαγή πλευράς κάτω από τις υφιστάμενες συvθήkες κι οι Τουρκοκύπριοι εμποδίζονται στην αλλαγή πλευράς. Έτσι οι δικοινοτικές επαφές γίνονται ως επί το πλιίστον στη νιιφή ζώνη, η οποία ελέγχεται από τα Ηνωμένα Έθνη (Η.Ε.). Για να γίνει αλλαγή πλευράς μεσολαβούν κατά κανόνα ισχυρό τρίτα μέρη. όπως τα Ηνωμένα Έθνη ή άλλοι ξένοι οργανισμοί, λαμβάνοντας 8 Οι παρεμποδίσεις απέναντι στους ΟΚΤιβϊστες δικοινοτικών επαφών στο Νότο έχουν υπόγειες και ποικίλες μορφές. Η ενταtlκότητα τους δεν είναι πάντα η ίδια και δεν περιορίζεται μόνο στη στιγμή της εισόδου στη νεκρή ζώνη. Αρκετοί από αυτούς τους τύπους εμποδίων καταδικάστηκαν το 1996 από την απόφαση του συμβουλίου ασφαλείας 5/1996/1062 μαζί με τις παρεμποδίσεις που γίνονταν παρόλληλα στην τουρκοκυπριακή πλευρά. Γενικεύοντας, μπορεί να λεχθεί ότι δεν μπορεί να μιλήσει κανείς για καταπίεση του δικαιώματος ελεύθερης διακίνησης στην ελληνοκυπριακή πλευρά. Οι Ελληνοκύπριοι ακτιβιστες έχουν μάθει να αντιμετωπίζουν αυτές τις παρεμποδίσεις. Έτσι δεν αποτελούν βασικό εμπόδιο. το οποίο θα έκανε τις συναντήσεις είτε στη νεκρή ζώνη είτε μέσω αλλαγής πλευράς διαρκώς ή συσrηματιkά αδύνατες. 12

14 Berghof Oc:casional Paper Νο. 21 μέτρα που απαλλάσσουν τους Ελληνοκυπριους από "διατυπώσεις εισόδου" τις οποίες θεωρούν προκλητικές - ένας υπάλληλος του εν λόγω οργανισμού γεμίζει Π.χ. τις φόρμες για τους Ελληνοκυπρίους - ή εξασφαλίζουν για τους Τουρκοκυπρίους ελευθερία διακινήσεως από τις τουρκοκυπριακές αρχές. Η παράληψη της αλλαγής πλευράς από τους Ελληνοκυπρίους δεν εξαρτάται μόνο από την άρνηση της "διαδικασίας εισόδου". Μπορεί να θεωρηθεί ως αποδεδειγμένο, ότι οι τουρκοκυπριακές αρχές θα απαγορεύσουν στους Ελληνοκύπριους ακτιβίστες της επαναπροσέγγισης την είσοδο στο Βορρά, αν αυτοί καταφέρουν με τη βοήθεια τρίτων να εισέλθουν στο Βορρά σε μεγάλη κλίμακα. Τη στιγμή που ο ελληνοκυπριακός αυτοπεριορισμός ελαπωνεται και παρουσιάζονται νέες δυνατότητες συνάντησης στο Βορρά, οι τουρκοκυπριακές αρχές εφαρμόζουν το κατασταλτικό μέτρο της παρεμπόδισης.9 Η αποφυγή υπονοούμενης αναγνώρισης και η καταστολή εμπλέκονται λοιπόν και συνυπάρχουν' Ο αμέτοχος παρατηρητής δυσκολεύεται να κρίνει ποιος παράγοντας είναι πραγματικά αποτελεσματικός, κυρίως γιατί οι Ελληνοκύπριοι παραπέμπουν συνήθως στην καταστολή της τουρκοκυπριακής πλευρό ς, αποφεύγοντας να αναλογιστούν τη δική τους ευθύνη στο ναυάγιο της συνάντησης. ενώ οι Τουρκοκύπριοι αντιπρόσωποι θεωρούν αίτιο τη συμπεριφορά μποϋκοταρίσματος των Ελληνοκυπρίων και αρνιoύvται την κρατική καταolολή της δικής τους πλευράς. Η νεκρή ζωνη στο οδόφραγμα Λήδρα Πάλας και όλο κω πιο συχνά το χωριό Πύλα είναι λοιπόν σχεδόν οι μόνοι χώροι συναντήσεως για δικοινοτικές δραστηριότητες. Το πρόβλημα που παραμένει είναι η εξασφάλιση ελεύθερης μετάβασης των Τουρκοκυπρίων στη νεκρή ζώνη. Το Λήδρα Πάλας και το κτίριο του ιδρύματος Φούλμπραϊτ, μεταξύ εγκαταλελειμμένων και καταστρεμμένων κτιρίων, μακριά από κάθε κοινωνική πραγματικότητα, δεν αποτελούν τον ιδανικό χώρο συνάντησης. Η επαφή και ο διάλογος είναι μεν δυνατοί σε αυτούς τους χώρους - μια κοινή κοινωνική δράση όμως είναι αδύνατη,10 9 WoIJeh, κεφάλαιο uder Seitenwechsel durch einfachen Zugang", σσ ('Ή αλλαγή πλευράς μέσω αtτλής εισόδου"). Αυτό το κεφάλαιο παραθέτει, βάσει δηλώσεων που έγιναν σε συνεντεύξεις, τις Ο1ρατηγlκές των Ελληνοκύπριων επαναπροσεγγιστών για είσοδο στο Βορρά και τις (αvτι)01ρατηγikές της τουρκοκυπριακής κυβέρνησης. 10 Με την αυξανόμενη σημασία του προαναφερθέντος χωριού Πύλα σαν χώρου δικοινοτικής συνάντησης, μειώνεται αυτή η άποψη κοινωνικής απομόνωσης των ομάδων, αφού η Πύλα είναι ένα ζωντανό χωριό, στο οποίο οι ομόδες μπορούν Π.χ. μετά μια συνάντηση να καθήσουν κάπου κοι να φάνε μαζί. Η σημασία της Πύλας για τις δικοινοτικές δραστηριότητες και τις εκδηλώσεις επαναπροσέγγισης όρχισε να αυξάνεται από το Μέχρι ΎόΤΕ το Λήδρα Πάλας ήταν σχεδόν ο μοναδικός χώρος συνάντησης στην Κύπρο. 13

15 Δικοινοτικές Πρωτοβουλίες Μια από τις ευρύτερες και σημαντικότερες κοινωνικές πρωτοβουλίες οικοδόμησης ειρήνης (peace building) συνδέεται με την "ομάδα Εκπαιδευτών επίλυσης διενέξεων" ("Conflict Resolution Trainergroup").11 Ο σχηματισμός της δικοινοτικής ομάδας εκπαιδευτών άρχισε το 1993 και ήταν αποτέλεσμα σύμπραξης δραστηριοποιημένων Κυπρίων και από τις δύο κοινότητες όπως και διαφόρων fjvwv παραγόντων. 12 Το πρόγραμμα άρχισε με χωριστές ομάδες στην κάθε κοινότητα (μονοκοινοτική φάση) καιl<ατέληξε σε μια ομάδα που συνεδριάζει και ενεργεί δικοινοτικά. Την άνοιξη του 1995 η ομάδα εκπαιδευτών που συμπεριλάμβανε 30 περ. ότομο, όρχισε να παίρνει πρωτοβουλίες για αυτόνομα προγράμματα, να δημιουργεί νέες δικοινοτικές ομάδες πολιτών και να διοργανώνει επισκέψεις στην άλλη πλευρά. Ο αριθμός των δικοινοτικών ομάδων πολιτών, οι οποίες συναντιώνταν αποκλειστικά στο Λήδρα Πάλας ή 010 νέο κτίριο του ιδρύματος Φούλμπραϊτ αυξήθηκε σης 25 μέχρι το τέλος του Στην πρώτη φάση συστάθηκαν ομάδες όπως η ομάδα εκπαιδευτικών t η ομάδα πολιτών, η ομάδα μελέτης για την ομοσπονδία και την Ε.Ε. 1 η ομάδα διοργάνωσης δικοινοτικών συναυλιών, η ομάδα διοργάνωσης πολιτιστικής βραδιάς. η ομάδα ανταλλαγής επιστολών με την άλλη πλευρά, η ομάδα "τεχνολογία γιο την ειρήνη", η ομάδα διευθύνσεως, η ομάδα γυναικών, η ομάδα πολιτικών της νέας γενιάςl η ομάδα νεαρών επιχειρηματιώνt η ομάδα φοιτητών Ι και η ομάδα νομικών. 13 Αυτές οι δικοινοτικές ομάδες πολιτών συναντιούνταν κάθε δύο με τρεις περίπου βδομάδες στη νεκρή ζώνη και είχαν από 5 έως 30 μέλη. Οι συναντήσεις συντονίζονταν και διοργανώνονταν από την ομάδα εκπαιδευτών. Από αυτές τις ομάδες εξελίχθηκαν Οίη δεύτερη φάση περαιτέρω ομάδες. όπως οι ομόδες πολιτών II-VII, η ομάδα φοιτητών 11, οι ομάδες μικτών χωριών, σuνqvτήσrις vtwv για την [φήνη. νεαροl οικολόγοι, το περιοδικό Χάτε, μια ομάδα καλλιτεχνών, η ομάδα γιο την ομοσπονδία και η ομάδα για το περιβάλλον. Επιπλέον η ομάδα εκπαιδευτών διοργάνωνε επισκέψεις στο Βορρά 11 Wol/eh, 01iver, Citizens' Rapprochement by the bi-communal Conflict Resolution Trainer Group: Local Peace Constituendes ίη Cyprus, Berghof Research Center for Constructive Conflict tv1anagement, Report Νο. 8, Βθrlίη, Η εκπαίδευση των Κυπρίων σε "εκπαιδευτές επίλυσης διενέξεων" (Conflict Resolution Trainer) έγινε αρχικά με συνεργάτες του Institute for Multi-Track Diplomacy (ΙΜΤΟ) και του National Training Laboratories (ΝΤΙ), που από το 1994 αποτέλεσαν, μαζί με το Conflict Management Group (CMG) το Cyprus Consortium. Αυτό το πρόγραμμα χρηματοδοτήθηκε από το Amideast μέσω της Επιτροπής του Φούλμπραϊτ στην Κύπρο και της αμερικανικής Υπηρεσίας για τη Διεθνή Ανάmυξη (Agency for International Development). 13 Για περισσότερες λεmομέρειες για την κόβε ομόδα, το ιστορικό εξέλιξής της, τις δραστηριότητες και τη σύνθεσή της, βλ. WolJeh, 2002, σ. 135 και επόμενες σελίδες. 14

16 και στο Νότο για μέλη των διαφόρων ομάδων. Η ανάmuξη των ομάδων παρακίνησε τα Ηνωμένα Έθνη να αρχίσουν να διοργανώνουν μεγάλες Εκδηλώσεις στη νεκρή ζώνη και επισκέψεις σε ιερούς χώρους στις δύο πλευρές. Προς το τέλος του Κύπριοι είχαν λάβει μέρος σε δικοινοτικές ομάδες και δραστηριότητες της ομάδας εκπαιδευτών. 14 Έτσι δημιουργήθηκε μια από τις μεγαλύτερες πρωτοβουλίες επαναπροσέγγισης μετά το διαχωρισμό των δύο κοινοτήτων. Αυτές οι πρωτοβουλίες εντυπωσιάζουν. όχι μόνο με το μεγάλο αριθμό ατόμων που συμμετέχουν. αλλά κυρίως επειδή συμπεριλήφθηκαν ομόδες ατόμων, που μέχρι τότε δεν είχαν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν στις λίγες πρωτοβουλίες επαναπροσέγγισης, οι οποίες στόχευαν ως επί το πλείστον σε ειδικούς. Επιπλέον, σε πολλές δικοινοτικές ομάδες, τα μέλη της "ομάδας εκπαιδευτών επίλυσης -διενέξεων" (UConflict Resolution Trainergroup") στην lδιό'τητό τους σαν συντονιστές, faciiitators και εκπαιδευτές, έκαναν την αρχή για ένα "βαθύ δlάλογο'ι μεταξύ των συμμετέχοντων, ο οποίος αποτελείτο από ΤΩ βήματα "Ακούω - Κατανοώ - Αναγνωρίζω". 15 Οι δραστηριότητες της ομάδας εκπαιδευτών επέφεραν μια πλατιά διαδικασία συνειδητοποίησης μεταξύ των συμμετέχοντων των δύο κοινοτήτων. Αναmύχθηκαν έτσι πιο ισορροπημένες γνώμες για το βίαιο παρελθόν στη σχέση μεταξύ των κοινοτήτων: οι Οίερεότυπες αρνητικές ιδέες τροποποιήθηκαν και ελαπώθηκαν, και αναmύχθηκε μεγαλύτερη κατανόηση για τις ανάγκες και τα κίνητρα των διαφόρων πολιτικών θέσεων. 16 Σε αυτό το άρθρο δεν μπορεί να γίνει εκτενέστερη αναφορά στις δραστηριότητες της κάθε δικοινοτικής ομάδας. Σε γενικές γραμμές μπορεί να λεχθεί. ότι ο "βαθύς διάλογος" διεύρυνε την ικανότητα δράσης των ομάδων στην αντιμετώπιση των προβλημάτων αναφορικά με την υπονοούμενη αναγνώριση και με τα κατασταλτικά αντίμείρα που παρουσιάζονται. 17 Κατά τη δημιουργία και ανάmυξη των πολυάριθμων αυτών ομάδων επαναπροσέγγισης δεν παρέλειψαν οι αντιστάσεις, οι παύσεις και οι επιδεινώσεις. Στο παράδειγμα αυτών των ομάδων εμφανίζεται ολόκληρο το φάσμα των εμποδίων που προέρχονται από την υπονοούμενη αναγνώριση και την καταστολή. 14 Μπορούμε να πούμε ότι σήμερα, λαμβάνοντας υπόψη τις μεγάλες εκδηλώσεις, περίπου άτομα έχουν δικοινοτική εμπειρία στην Κύπρο. 15 Σε αυτή την περίmωση ΙΆναγνωρίζω" είναι η βασική αποδοχή μιας 6λλ"ς γνώμης, αλλά όχι η συμφωνία με αυτήν. 16 Broome, Benjamin J., Overνiew of Conflict Resolution Activities ίπ Cyprus: Their Contribution Το The Peace Process, στο: The Cyprus Reviewvol. 10, no. 1., Spring 1998, σσ Για ανάλυση της έννοιας "βαθύς διάλογος" βλ. WoIIeh, κεφάλαιο 7.3 I'Bikommunaler DiaIog auf Gruppenebene n, 2002, σσ ("Δικοινοτικός διάλογος στο επίπεδο ομάδων"). 15

17 Όλες οι προαναφερόμενες ομάδες είναι ανεπίσημες ομάδες και όχι εγγεγραμμένες Μη Κρατικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) και όλα τα άτομα λαμβάνουν μέρος στις συναντήσεις αποκλειστικά σαν φυσικό πρόσωπα. Τα μέλη της ομάδας εκπαιδευτών συζητούσαν για χρόνια μοντέλα για θεσμοθέτηση των ομάδων και την εγγραφή τους σαν ΜΚΟ.18 Η θεσμοθέτηση του εξελισσόμενου κινήματος επαναπροσέγγισης θα είχε εκτεταμένες συνέπειες. Οι ομάδες θα μπορούσαν να δέχονται και να διαχειρίζονται δωρεές και διεθνή χρηματική υποστήριξη, παραδείγματος χάρη οπό την Ε.Ε. Θα μπορούσαν να νοικιάζουν δικές τους εγκαταστάσεις και χώρους, να προσλαμβάνουν εκπαιδευτικό προσωπικό και να υποβάλλουν αιτήσεις για χρηματοδότηση των πολυάριθμων προγραμμάτων που αναmύσσουν οι δικοινοτικές ομάδες. Με λίγα λόγια, η ίδρυση μιας δικοινοτικής οργάνωσης με δlκαlοπρακτική ικανότητα, θα έδινε νέα ώθηση στο δίκτυο των ανεπίσημων ομάδων συζητήσεως, διαλόγου, πολιτισμού και συνάντησης και η εξέλιξή τους σε φορείς δεν θα είχε πλέον όρια. Όλα αυτά δε συνέβηκαν. Η ίδρυση μιας κοινής δικοινοτικής ΜΚΟ απέτυχε σαν μοντέλο, αφού η αναφορά της στο νομικό σύστημα του Βορρά ή του Νότου θα υπονοούσε αναγνώριση αυτού του κράτους. Η χρηματοδότηση εξάλλου δικοινοτικών προγραμμάτων παρουσιαζόταν στην πράξη πολύ δύσκολη για την τουρκοκυπριακή πλευρά, αφού οι τουρκοκυπριακές ομάδες, λόγω της μηαναγνώρισης της Τ ΔΒΚ ήταν αποκομμένες από διεθνείς δομές επιχορήγησης και δεν μπορούσαν να υποβάλουν στην Ε.Ε. απ' ευθείας αιτήσεις για επιχορήγηση. Εκτός αυτού, τα κεφάλαια της Ε.Ε. "υπόκεινται" στο κρατικό Γραφείο Προγραμματισμού (P/anning Bureau) στο Νότο. Για τους Τουρκοκύπριους η διαδικασία αυτή εκφράζει την αξίωση των Ελληνοκυπρίων για κυριαρχlα σε ολόκληρο το νησl και η αποδοχή των χρημάτων θα ερμηνευόταν σαν αναγνώριση αυτής της αξίωσης. Εξίσου και θα απορριφθούν. Όπως η τουρκοκυπριακή κυβέρνηση εμποδιζει πρακτικά την είσοδο στο Βορρά με μια για τους Ελληνοκυπρίους απαράδεκτη διαδικασία, έτσι και η ελληνοκυπριακή κυβέρνηση εμποδίζει την πρόσβαση των Τουρκοκuπρlων σε Οlε6νεΙς χρηματικές επιχορηγήσεις μέσω μιας για τους Τουρκοκυπρίους απαράδεκτης διαδικασίας. Και οι δύο πλευρές δημιουργούν δομές, οι οποίες επιβεβαιώνουν συμβολικά την κυριαρχία τοuς Οι εκπαιδευτές συζητούσαν την εγκαθiδρυση οργανώσεων όπως ενός δlκοlνοτικοο γυναικείου K~ντρoυ ΕΡευνών, ενός δικοινοτικού κέντρου για ιστορικά, κοινωνικά και πολιτιστικά θέματα που αφορούν τις δύο κοινότητες στην Κύπρο, ένc κέντρο γλωσσών για τα ελληνικά και τα τουρκικά, όπως και ένα δlκοινοtlκό κέντρο εκπαιδευτών για την επίλυση διενέξεων (conflict resolυtion) και μεθόδους επιλυση5 προβλημάτωv (prob/em-so/v/ng). 19 Για ανάλυση των διαφόρων ναυαγημένων στρατηγικών της ομάδας εκπαιδευτών βλ. Wolleh, 2001, σσ Επίσης Wo//eh, 2002 κεφάλαιο 8.2 ~Strategien der Quasi-Institutionalisierung der Conflict Resolution Trainergruppe n, 2002, σσ ("Στρατηγικές της οιονεί θεσμοθέτησης της ομάδας εκπαιδευτών επίλυσης διενέξεων n ). 16

18 Το καλοκαίρι του 1996 επέφερε μια παντελή αναχαίτηση όλων των δικοινοτικών δραστηριοτήτων. Τον Αύγουστο του 1996, ένας Ελληνοκύπριος, ο οποίος εισήλθε βίαια στη νεκρή ζώνη με μια πορεία διαδηλωτών, κτυπήθηκε βάναυσα με ρόπαλα και σκοτώθηκε από Τουρκοκύπριους και/ή Τούρκους IlανTlδlαδηλωτές". Αυτό το γεγονός προκάλεσε μια κραυγή αγανάκτησης στο ελληνοκυπριοκό μέρος του νησιού και είχε σαν αποτέλεσμα περαιτέρω διαδηλώσεις. Λίγες μέρες μετά, ένας Ελληνοκύπριος πυροβολήθηκε θανάσιμα από έvα Τούρκο, ενώ προσπαθούσε να κατεβάσει την τουρκική σημαία από τον ιστό. 2Ο Οι συνεχείς διαδηλώσεις που ακολούθησαν. κυρίως από εθνικιστικές ομάδες και κόμματα, στο οδόφραγμα "Λήδρα Πάλας" εμπόδισαν τα ελληνοκυπριακά μέλη των ομάδων να λάβουν μέρος στις συναντήσεις στο Λήδρα Πόλας. Παράλληλα οι τουρκοκυπριακές αρχές, με αφορμή τις διαδηλώσεις, δεν επέτρεπαν τη μετάβαση των TOυΡKOKUΠρίων στη νεκρή ζώνη.21 Η παρεμπόδιση των δικοινοτικών συναντήσεων από την τουρκοκυπριακή κυβέρνηση εξελίχθηκε σε μπλοκάρισμα που διάρκεσε μέχρι το Μόρτη του Η άρση του ήταν δυνατή μόνο με εντατική μεσολάβηση fj.vwv πρεσβειών και των Ηνωμένων Εθνών, αφού τα τουρκοκυπριακά μέλη των ομάδων δεν διέθεταν επαρκείς δυνατότητες επιρροής στην κυβέρνησή τους. Το Δεκέμβριο του 1997 ι με αφορμή την απόφαση της Ε.Ε. να μην δεκτεί την Τουρκία ως υποψήφια χώρα, η τουρκοκυπριακή κυβέρνηση παρεμπόδισε εκ νέου όλες τις δικοινοτικές δραστηριότητες στη Λευκωσία. Αυτό το μπλοκάρισμα κράτησε μέχρι τη συνάντηση κορυφής στο Ελσίνκι το Δεκέμβριο του Το δικοινοτικό χωριό Πύλα, το οποίο βρίσκεται στη νεκρή ζώνη, προσφέρει μεν χώρο συναντήσεως, και οι τουρκοκυπριακές αρχές δεν είχαν κλείσει την πρόσβαση στην Πύλα αυτό το χρονικό διάστημα t η νέα όμως φάση μπλοκαρίσματος είχε σαν αποτέλεσμα την πρακτική διάλυση της ομόδας εκπαιδευτών και των περισσότερων ομάδων και πρωτοβουλιών, οι οποίες έχουν αναφερθεί. Μερικά πολύ δραστήρια μέλη της ομάδας εκπαιδευτών κατάφεραν παρ' όλα αυτά να μετατοπίσουν τις συναντήσεις τους από το Λήδρα Πάλας στην Πύλα και να συνεχίσουν εκεί τις δραστηριότητές τους, κuρlως με δικοινοτικές ομάδες νέων. Και σ' αυτή την περίmωση διαφαίνεται όμως, ότι με την εντατικοποίηση των συναντήσεων, οι τουρκοκυπριακές αρχές περιορίζουν την μετάβαση των νεαρών στην Πύλα. Ο αυξανόμενος αριθμός ομάδων νέων συναντά όλο και περισσότερα εμπόδια από πλευράς των τουρκοκυπριακών αρχών, όσον αφορά την ελευθερία διακίνησης. Αυτό διαπιστώνεται όταν Π.χ. νεαροί Τουρκοκύπριοι 20 Τα γεγονότα του Αυγούστου 1996 αποτελούν τα ΠΙΟ βία lα γεγονότα μετά την στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας τον lούλιο του Βλ. Amnesty Intemational Jahresbericht 1997, Frankfurt a. Μ., 1997, σσ (Ετήσια Έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας 1997). 21 Στην απόφαση του συμβουλίου ασφαλείας 8/1996/1062 κοτακρίθηκαν και Οι δυο πλευρές για την παρεμπόδιση των δικοινοτικών δραστηριοτήτων. 17

19 Berghof Occasiona! Paper Νο. 21 εμποδίζονται στην έξοδο από την ΤΔΒΚ όταν πρόκειται να λάβουν μέρος σε δικοινοτική συνάντηση στο εξωτερικό. Το πρόβλημα της ελευθερίας διακίνησης δεν αντιμ[τωπίζουν μόνο οι ομάδες πολιτών που σχετίζονται με την ομάδα εκπαιδευτών, αλλά και ένας μεγάλος αριθμός άλλων πρωτοβουλιών στο παρελθόν και στο παρόν. Η λεγόμενη ομάδα Doob, η οποία συστάθηκε με πρωτοβουλία του ι.νν. Doob τη δεκαετία του '80 και συμπεριλάμβανε σημαντικές προσωπικότητες, αναγκάστηκε να διακόψει τις δραστηριότητές της όταν επρόκειτο να αρχίσει κοινά προγράμματα. 22 Με τον ίδιο τρόπο ναυάγησε και η πρωτοβουλία Πολίτες για τη Δημοκρατία και την Ομοσπονδία στην Κύπρο (Citizens for Democracy and Federation ίπ Cyprus). η οποία δημιουργήθηκε το 1989, αφού μετό τις πρώτες συναντήσεις δε δινόταν άδεια διέλευσης στα τουρκοκυπριακά μέλη.23 Η εξέλιξη των δικοινοτικών ομάδων που περιγράφεται πιο πάνω, δε θα ήταν δυνατή χωρίς την υποστήριξη των Ηνωμένων Εθνών, της Επιτροπής Φούλμπραίτ στην Κύπρο, της Αμερικανικής Πρεσβείας και άλλων πρεσβειών. Παρόμοια, το 1993, μετά από μια εκδήλωση στο Ίδρυμα Westminster, ήταν δυνατή η δημιουργία της δικοινοτικής ομάδας Westminster, μια και οι συμμετέχοντες συναντιούνταν στους χώρους της Βρετανικής Ύπατης Αρμοστείας και δέχονταν την υποστήριξή της. Οι δυνατότητες μικρότερων ΜΚΟ κοι ομάδων να εξασφαλίσουν ελευθερία διακίνησης είναι λοιπόν αισθητά περιορισμένες στην Κύπρο. Οι ομάδες που διαθέτουν οικονομική ευχέρεια, μετατοπίζουν τις επαφές τους στο εξωτερικό. Το 1997 δημιουργήθηκε μια ομάδα επιχειρηματιών με πρωτοβουλία του Ελληνοκύπριου επιχειρηματία Κ. Γ. Λόρδου και του Τουρκοκύπριου επιχειρηματία V. Chelik. Σε συναντήσεις που έγιναν το 1997 στην Αθήνα, την Κωνσταντινούπολη και τις Βρυξέλλες συζητήθηκαν δύο καταλόγοl προγραμμάτων. 24 Η ομάδα έτυχε διεθνούς προσοχής λόγω της συμμετοχής του Richard Holbrooke, ο οποίος διοργάνωσε τη συνάντηση στις Βρυξέλλες όπως και συναντήσεις στο Όσλο (Ιούλιος 1998) και την Κωνσταντινούπολη (Δεκέμβριος 1998). Οι συναντήσεις που εξακολουθούν να γίνονται και σήμερα στη Λευκωσlα διευκολύνονται από ένα αντιπρόσωπο του Ινστιτούτου Έρευνας για την Ειρήνη Όσλο (Peace 22 Βλ. Doob, L.W., Α Cyprus workshop: an exercise ίη interνention methodology, The Jouma/ of Socia/ Psych%gy 94,1974, σσ Doob, L.W., Α Cyprus Workshop: intervention methodoiogy during a continuing cήsίs, Jouma/ of SociaJ Psych%gy 98 j 1976, σσ Για το ιστορικό και την ανόλυση αυτής της ομάδας, βλ. Hadjipavfoυ-Trigeorgis, MBrίB, Unofficial Intercommunal Contacts and their Contribution to Peacebuilding ίπ Conflict Societίes: The Case of Cyprus, στο: The Cyprus Review, Vol. 5, Να. 2,1993, σσ Επίσης Citizens for Democracy and Federation ίη Cyprus (ed.). Views and Basic Principles. 24 Βλ. Lordos, Constantinos G. 1 Initiative For Peace - Twenty Proposals For An Early Start Οη Rapprochement Of The Two Communities Of Cyprus. Nicosia, Βλ. Chelίk, Verdat, Ιη Economic Cooperation Lies Mutual Benefιt, Brussels, November 13-14,

20 Berghσf OccasionaI Paper Νο. 21 Research Institute Oslo) (PRIO). Παρόλη τη μεγάλη σύμπτωση απόψεων στην ομάδα αναφορικά με θέματα που περιλαμβάνονταν στους προαναφερόμενους καταλόγους προγραμμάτων, δεν ήταν δυνατή σχεδόν καμιά συμφωνία κατά την υλοποίησή τους, λόγω του προβληματικού θέματος αναγνώρισης. Γενικεύοντας μπορεί κανείς να πει, ότι οι προτάσεις του Ελληνοκύπριου επιχειρηματία Κ. Λόρδου στόχευαν σε ανεπίσημη συνεργασία, ενώ ο Τουρκοκύπριος επιχειρηματίας V. CheIik πρότεινε προγράμματα για επίσημη συνεργασία μεταξύ υφιστάμενων ιδρυμάτων, όπως Π.χ. των εμπορικών επιμελητηρίων του Βορρά και του Νότου. 25 Μια άλλη πρωτοβουλία που ποντάρει στη δυνατότητα συνάντησης στο εξωτερικό, είναι οι καλοκαιρινές κατασκηνώσεις Κυπρίων νέων στις Η.Π.Α. (Seeds ο, Pe8ce). οι οποίες χρηματοδοτούνται από την Επιτροπή Φούλμπραϊτ στην Κύπρο.26 Από το 1997 διοργανώνονται δύο με τρεις τέτοιες κατασκηνώσεις το χρόνο με επιμελητές εν μέρει τα πρώην μέλη της ομόδας εκπαιδευτών και οι νέοι εκπαιδεύονται στις τεχνικές επικοινωνίας επίλυσης διενέξεων (Conflict Resolution). Όταν επιστρέψουν στην Κύπρο, οι ομάδες συναντιούνται σε μια λίγο-πολύ τακτική βάση στο χωριό Πύλα. Οι δραστηριότητες αυτών των ομάδων νέων έχουν Εντατικοποιηθεί ιδιαίτερα από το Παράλληλα, μια σειρά οργανώσεων νέων από αριστερά πολιτικά κόμματα διοργάνωναν και διοργανώνουν συναντήσεις σε τακτικά διαστήματα εκτός Κύπρου. Σε σύγκριση με δικοινοτικές ομάδες πολιτών χωρίς μεγάλη πολιτική ισχύ, ομάδες με πολιτική επιρροή μπορούν κατά κανόνα να εξασφαλίζουν συνεχείς επαφές στη νήσο. Αντιπρόσωποι των πολιτικών κομμάτων συναντιούνται παραδείγματος χάρη στο Λήδρα Πάλας σε τακτικά διαστήματα από το 1989 για συνομιλίες που συντονίζονται από την ΠΡέσβεία της Σλοβακίας. Δύο άλλες μακροχρόνιες πρωτοβουλίες είναι οι συναντήσεις αριστερών κυρίως ελληνοκυπριακών και τουρκοκυπριακών συντεχνιών και η συνεργασία των δύο δήμων της Λευκωσίας στα πλαίσια του Master Plan Λευκωσίας. Από το 1995 άρχισαν να γίνονται πολυάριθμα κοινά συντεχνιακά συνέδρια στη νεκρή ζώνη και καθιερώθηκαν πολυάριθμες ομάδες εργασίας. Σε μια σειρό κοινών ανακοινώσεων, οι διοργανωτές τάχθηκαν τόσο υπέρ ενός μελλοντικού ομοσπονδιακού συντάγματος του κράτους όσο και κοινών στάνταρ σε κοινωνικά θέματα και θέματα εργασίας για την εποχή που θα ακολουθήσει την επίλυση ΊΌυ προβλήματος. Αυτό το παράδειγμα δε(χνει φανερά. ότι κυπριακοί παράγοντες που διαθέτουν επιρροή, συχνά μπορούν να ξεπεράσουν τη λογική της 25 Βλ. WoI/eh, Επίσης Wo/Jeh, κεφάλαιο 8.1.3,1 ωοίe Geschaftsleute", 2002, σσ ("Οι επιχειρηματίες'}, 26 Ungerleidef, John, Bicommunal Yσuth Camps for Peace ίη CypruS. Peace Revίew, 13:4,2001, σσ

21 Ι 1 υπονοούμενης αναγνώρισης. Οι συμμετέχουσες οργανώσεις δε θεωρούν τις συνομιλίες τους ανεπίσημες. Εξάλλου. μετά τα πρώτα συνέδρια στο Λήδρα Πάλας. οι συναντήσεις μετατοπίστηκαν στα εκάστοτε γραφεία στο Βορρά και στο Νότο όπου γίνονται εκ πrριτροπής. Οι ι συντεχνιες έπρεπε πρώτα να διεκδικήσουν τις ελευθερίες αυτές σε πολιτικό επίπεδο' και σ' αυτές τις περιmώσεις διαφαίνονται όμως τα όρια των δυνατοτήτων δράσης αυτών των ισχυρών oργανι.iκrεων. Οι συμφωνίες που κάνουν οι συντεχνίες παρουσιάζονται σαν προετοιμασία για τον χρόνο κατόπιν μιας πολιτικής λύσης του κυπριακού. Αν οι συμφωνιες αυτές αποκτούσαν ισχύ πριν μια εκτενή πολιτική λύση, και ως εκ τούτου καθοριστικό χαρακτήρα για συγκεκριμένη δράση, τότε θα έθιγαν δίχως άλλο το ανοικτό θέμα της κυριαρχίας των κρατών και οι κοινωνικοί παράγοντες θα δρούσαν πέραν των κατά τους πολιτικούς ηγέτες επιτρεπτών ορίων. Ο τονισμός της σημασίας των συμφωνιών σαν προετοιμασία για το χρόνο κατόπιν μιας λύσης, δίνει το μήνυμα στην πολιτική ηγεσια του Βορρά και του Νότου, ότι οι συμφωνίες που έχουν γίνει δεν θέτουν σε κίνδυνο τις τοποθετήσεις διαπραγματεύσεων της πολιτικής ηγεσίας της πλευράς τους, ούτως ώστε να αποτρέπονται περαιτέρω παρεμποδίσεις πολιτικής υφής.28 Το Master Plan Λευκωσίας αποτελεί την παλαιότερη μορφή δικοινοτικής συνεργασίας στην Κύπρο. Οι δύο δήμοι της Λευκωσίας συνεργάζονται από το 1979 κατά τη διάθεση ακάθαρτων νερών. Το πρόγραμμα αυτό, στο οποίο κατά κύριο λόγο λαμβάνουν μέρος ειδικοί (π.χ. αρχιτέκτονες, γιατροί), αργότερα διευρύνθηκε. Οι συναντήσεις στη νεκρή ζώνη βρίσκονταν αρχικά υπό την επιμέλεια του υνορ και από το 1986 του UNHCR. Η χρηματοδότηση γινόταν κατά μεγάλο μέρος από αμερικανικά κεφάλαια, τα οποία διανέμονταν σε δικοινοτικά προγράμματα μέσω της UNHCR. Με τη διακοπή των δραστηριοτήτων του UNHCR στην Κύπρο, το ρόλο αυτό ανέλαβε από το 1998 το Γραφείο των Η.Ε. για Υπηρεσίες Προγραμμάτων (UNOPS). Σε αντίθεση με το UNHCR, η UNOPS είναι ανοικτή για χρηματοδοτήσεις προγραμμάτων ΜΚΟ. Χρηματοδότησε π.χ. μια πλατειάς κλίμακας εκπαίδευση διαμεσολαβητών (Mediationstraining) στις δύο κοινότητες, την ίδρυση ενός κέντρο διαμεσολάβησης (Mediation Center) και ενός κέντρου διευθύνσεως (Management Center) στο Νότο, όπως καιιη δικοινοτική χορωδία. Προωθεί επίσης ένα πρόγραμμα έρευνας του κέντρου ειρήνης στο νότο, το οποlο ασχολείται με τη στάση και τις αντιλήψεις, όπως και με τις προοπτικές της άλλης κοινότητας. Με την καθιέρωση της UNOPS με ετήσιο προϋπολογισμό 10 εκατ. US$, δημιουργήθηκαν στην 27 Για τις πρόσφατες εξελίξεις των ομάδων, τις δραστηριότητες και τους στόχους τους, βλ. ιστοσελίδα: 28 Τη σημασια των επαναπροσrγγlστlκώv δραστηριοτήτων για το χρόνο κaτόπιv μιας πολιτικής λύσης, σαν προετοιμασία των πολιτών στην περίπτωση εξεύρεσης πολιτικής λύσης, τονίζουν επίσης και οι ακτιβίστες δικοινοτικών δραστηριοτήτων των ομάδων πολιτών που αναφέρονται σε αυτό το άρθρο. 20

22 Κύπρο ισχυρές δομές χρηματοδότησης, οι οποίες στοχεύουν Olην προώθηση των κοινωνικών αvrαλλαγώv σε όλα τα επίπεδα και στις οποίες έχουν πρόσβαση και οι τουρκοκυπριακές ΜΚΟ. Η προώθηση κοινωνικών αvrαλλαγών είναι ο στόχος και του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Κοινωνίας των Πολιτών (European Civil Society Program). με προϋπολογισμό 2,4 ε κατ. Ευρώ. Τα μέσα του θα διατεθούν το πρώτο ήμισυ του Η διαχείριση των κεφαλαίων δε θα γίνεται ούτε μέσω της επιτροπής της ούτε μέσω του πρoαναφερθέvτoς Γραφείου Προγραμματισμού (P/anning Bureau) και μπορούν έτσι να μεταβιβάζονται απ 1 ευθείας στην ΜΚΟ στο Βορρά. Αυτή είναι μια πολύ θετική και ενθαρρuvrlκή εξέλιξη, ιδιαίτερα από πλευράς της ελληνοκυπριακής κυβέρνησηςl η οποία δεν επιμένει πλέον στη μεταβίβαση των μέσων της Ε.Ε. μέσω ιδρυμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας. Περίληψη και Προοπτικές Οι δυνατότητες για οικοδόμηση ειρήνης σε ευρεία κλίμακα εντός της Κύπρου είναι περιορισμένες και συναντούν εμπόδια. Μια συνεργασία η οποία ξεπερνά τα πλαίσια διαλόγου και συναντήσεων μεταξύ κρατικών και μη κρατικών οργανώσεων είναι σχεδόν αδύνατη, λόγω του ('πίμοχου θέματος αναγνώρισης. Ενόσω οι πολιτικοί ηγέτες των δύο πλευρών δε δημιουργούν ένα κοινό πολιτικό πλαίσιο, οι εσωτερικοί κοινωνικοί παράγοντες δε διαθέτουν τη νομική βάση για συνεργασίες και ανταλλαγές σε ευρεία κλίμακα. Υπό τις δεδομένες συνθήκες, οι δύο αυτές κοινωνίες πολιτών στερούνται ένα από τα χαρακτηριστικά εφόδια της κοινωνίας πολιτών: την ελευθερία των συμβάσεων. Περιορισμένες είναι επίσης οι δυνατότητες που διαθέτουν στο πεδίο ανεπίσημων συναντήσεων. Τα κατασταλτικά μέτρα, από πλευράς των τουρκοκυπριακών αρχών κυρίως, απέναντι στις δικοινοτικές επαφές αναχαιτίζουν τις ελεύθερες συναντήσεις μεταξύ ατό μων που αναζητούν το διάλογο. Οι Τουρκοκύπριοι αντιμετωπίζουν π.χ. εμπόδια στην ελευθερία διακίνησης και δεν τους επιτρέπεται η ελεύθερη είσοδος στη νεκρή ζώνη. Οι δυνατότητες κοινωνικών παραγόντων να εξασφαλίσουν τουλάχιστον ης δικοινοτικές συναντήσεις σαν αφετηρία κοινού προγραμματισμού προγραμμάτων, εξαρτάται από την πολιτική ικανότητα επιβολής της κάθε ομάδας και οργάνωσης στο Βορρά. Η διεθνοποίηση αυτών των παραβιάσεων δικαιωμάτων των πολιτών, είναι μία δυνατότητα αύξησης της πίεσης προς τις τουρκοκυπριακές αρχές αναφορικά με το θέμα. Ο συγγραφέας αμφιβάλλει όμως κατά πόσο η αυξημένη πολιτική πίεση 21

23 στο θέμα της ελευθερίας διακίνησης θα επιφέρει μια διαρκή ΠΟΙΟTlκή βελτίωση. Εξάλλου αυτό το διάβημα δε θα εξασφαλίσει παρά μόνο τις ανεπίσημες συναντήσεις. Εάν μέχρι την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ε.Ε. δεν επιτευχθεί κάποια αξιοσημίωτη επιτυχία στις διακοινοτικές διαπραγματεύσεις ή αν δεν υπάρξει κάποιο συμφωνία -.. για ένα σχέδιο επαναπροσέγγισης σε ευρεία κλίμακα. υπάρχουν πολλές ενδείξεις. ότι η κατασταλτική στάση της τουρκοκυπριακής κυβέρνησης απέναντι στις μέχρι στιγμής υφιστάμενες μορφές επαναπροσέγγισης θα οξυνθεί ακόμα περισότερο. Κατά την άποψη της τουρκοκυπριακής ηγεσίας, οι τωρινές επαφές μεταξύ πολιτών στη νεκρή ζώνη ενισχύουν κυρίως τις αριστερές και φιλελεύθερες πολιτικές δυνάμεις. Οι συναντήσεις υπονομεύουν τις στερεότυπες αρνητικές ιδέες, τις οποίες καλλιεργούν τα συντηρητικά κόμματα στο Βορρά και οι οποίες είναι σημαντικές για τη διατήρηση του διαχωρισμού των εθνικών ομάδων. ~πlπλέoν, η επαφή με Ελληνοκυπρίους κάνει όλο και πιο εμφανές το αυξανόμενο φάσμα ευμάρειας ανάμεσα στο - =. -- Βορρά και στο Νότο. Η τουρκοκυπριακή ηγεσία ερμηνεύει όλους αυτούς τους παράγοντες σαν απειλή της νομιμότητας εξουσίας της.29 Με την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ε.Ε., οι κίνδυνοι που βλέπει η τουρκοκυπριακή ηγεσία στην επαναπροσέγγιση θα αυξηθούν l μια και de jure το βόρειο μέρος θα ανήκει κι αυτό στην Ε.Ε. και οι πολίτες του θα είναι πολίτες της Ε-Ε- Για τους κατοίκους του Βορρά ανοίγεται λοιπόν μια άμεση και νόμιμη οδός προς την Ευρώπη, αρκεί να είναι διατεθειμένοι να συγκαταλεχθούν πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας και να κάνουν αίτηση στο Νότο της νήσου για διαβατήριο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι Τουρκοκύπριοι μπορούν και σήμερα να αποκτήσουν διαβατήριο της Κυπριακής Δημοκρατίας, αλλά η ετοιμότητά τους να προβούν σε διαδικασίες για την απόκτησή του θα αυξηθεί l όταν αυτό θα τους εξασφαλίζει και τα δικαιώματα ενός πολίτη της Ε.Ε. Μόνο και μόνο για να αντενεργήσει αυτής της εξέλιξης, είναι πολύ πιθανό η τουρκοκυπριακή κυβέρνηση να παρεμποδ1σει με περισσότερη ΟξΟτητα την σύναψη και διατήρηση επαφών στα πλαίσια των υφιστάμενων δικοινοτικών δραστηριοτήτων. Πώς μπορεί να εκμεταλλευτεί εποικοδομητικά ο χρόνος που απομένει μέχρι την ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε. και πώς μπορούν να δοθούν κίνητρα ούτως ώστε η τουρκοκυπριακή ηγεσία να αξιολογήσει τις δραστηριότητες επαναπροσέγγισης σαν θετική εξέλιξη; Μια πιθανή στρατηγική της ελληνοκυπριακής κυβέρνησης θα μπορούσε να είναι η δημόσια και απoφασισrιkή απόρριψη της αντίληψης της υπονοούμενης αναγνώρισης, η οποία θα επιφέρει 29 Για λεmομερή ανάλυση της σrάσης των δύο κυβερνήσεων ως προς τις δικοινοτικές δραστηριότητες βλ. Wo//eh, κεφάλαιο 12.2 "Der bikommunale Prozer! aus der Sicht der Regierungen" ι 2002, σσ ('Ή δικοινοτική διαδικασία κατά την άποψη των κυβερνήσεων"). 22

24 ελάττωση των εμποδίων για τους Ελληνοκύπριους κοινωνικούς παράγοντες. Πιθανά μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση θα μπορούσαν να είναι: Η αποδοχή συνεργασίας μεταξύ ιδρυμάτων χωρίς νομικές συνέπειες (παράδειγμα: επισκέψεις κα ι ανταλλαγές μαθητών). Η δημιουργία νομικού πλαισίου, η οποία θα επιτρέπει δεσμευτική συνεργασία μεταξύ οργανώσεων στο Βορρά και στο Νότο. Αυτό δεν πρέπει να συμπεριλαμβάνει την άρση του οικονομικού εμπάργκο. Θα μπορούσε όμως να είναι ένα πρώτο βήμα που θα άνοιγε το δρόμο για συνεργασίες μεταξύ ιδρυμάτων στον μη κερδοσκοπικό τομέα. Η δημιουργία ουδέτερων μηχανισμών χρηματοδότησης, με την οποία τουρκοκυπριακοί παράγοντες θα είχαν πρόσβαση σε διεθνή κεφάλαια και κεφάλαια της Κυπριακής Δημοκρατίας χωρίς να εμπεριέχεται υπονοούμενη αναγνώριση. Αυτό το βήμα θα έδινε τη δυνατότητα σε μετριοπαθεlς τουρκοκυπριακές οργανώσεις. οι οποίες στοχεύουν προς τη συμφιλίωση, να επεκτείνουν τις δυνατότητες δράσης τους, χωρίς να αντιμετωπίζουν κατηγορίες για προδοσία. Αυτά τα μέτρα προϋποθέτουν μια αλλαγή πολιτικής σε ευρεία κλίμακα από πλευράς της ελληνοκυπριακής κυβέρνησης απέναvτι στην τουρκοκυπριακή κοινωνία, αφού εμπεριέχουν την παραίτηση της πολιτικής της απομόνωσης του Βορρά. Τα μέτρα αυτά δεν θέτουν σε κίνδυνο το καθεστώς της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η υλοποίησή τους απαιτεί όμως από την ελληνοκυπριακή ηγεσία και τον ελληνοκυπριακό πληθυσμό να ξεπεράσουν τα όρια τους σε μεγάλο βαθμό, αφού είναι δυνατό εθνικιστικοί-σοβινιστικοί κύκλοι στο Βορρά να αξιολογίσουν αυτή την κίνηση σαν μια μορφή υπονοούμενης αναγνώρισης και να την προπαγανδίσουν σαν μ[ρική [πιτυχία προς την οδό της επίσημης κρατικής αναγνώρισης. Με μια τέτοια αλλαγή της μορφής της επαναπροσέγγισης από τις υφιστάμενες ανεπίσημες επαφές, η ελληνοκυπριακή κυβέρνηση θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα νέο επίπεδο σχέσεων με την τουρκοκυπριακή κοινωνία, το οποίο θα ενδιέφερε επίσης και συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις και συντηρητικά σκεmόμενους πολίτες στο Βορρά, αφού αυτό το επίπεδο τονίζει την συμβολική και εν μέρει νομική ισότητα των ανθρώπων και ιδρυμάτων. Αυτή η αλλαγή πολιτικής θα έδινε συγχρόνως τη δυνατότητα σι ομάδες πολιτών και ιδρύματα του Βορρά και του Νότου, που μέχρι τώρα δεν συμμετείχαν σε καμιά δικοινοτική δραστηριότητα, να συνάψουν επαφές και ανταλλαγές μπαξύ τους σε επίπεδο ιδρυμάτων. Οι υφιστάμενες δραστηριότητες επαναπροσέγγισης έχουν συνεισφέρει σημαντικά στην κατανόηση ανάμεσα στις εθνικές ομάδες. Έχουν επιφέρει ριζικές αλλαγές στον τρόπο σκέψεως των δραστήριων στην επαναπροσέγγιση ανθρώπων και έχουν αποκτήσει συμβολικό χαρακτήρα 23

25 για το μέλλον μιας ενωμένης και ειρηνικής Κύπρου, Αυτή τη στιγμή υπόkειvται όμως δομικών εμποδίων, τα οποία δεν μπορούν να ξεπεραστούν από μόνα τους. Ακόμα και αν οι προϋποθέσεις εισόδου στη νεκρή ζώνη βελτιωθούν κατά διαστήματα, ο αριθμός των αvθρώπων, τόσο στο Βορρά όσο και στο Νότο, που είναι διατεθειμένοι να αναμειχθούν στην επαναπροσέγγιση στη μορφή ανεπίσημων επαφών έχει κατά μεγάλο ποσοστό εξαντληθεί. Οι πολιτικές δυνάμεις που επιθυμούν να δουν μια ενωμένη Κύπρο έχουν τη δυνατότητα και, κατά την όποψη του συγγραφέα και την ευθύνη, να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για να μειώσουν τα εμπόδtα που παρουσιάζονται στα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης σε εκτεταμένο κοινωνικό πεδίο και να δημιουργήσουν έτσι τις συνθήκες που θα επιτρέψουν τη διαρκή εξέλιξη των μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης. 24

26 Ozet Makale KIbrIs'ta θπ onemli bir ka(( ikitop/umlu giγi~imlerle ilgili genel bilgi sunmaktadir ve bu projelerin onϊinde engel te~kil eden etkenlerin analizini yapmaktadlr. Hem tarti~mali olan taninma sorununun νθ hem de baskllarln geni~ bir toplumsal yakinla~mayi derin bir ξ'ekίlde engelledigi gosterilmektedir. KrbrIs'ta iki toplumlu etkinlikler ~ekilleri (gayri resmi) νθ bulu~malarln ger~ekle~ebildigi yerler (ara bolge νeya yurt dl~l) itibariyle οldukι;a sinirlidir.,dolayii taninma' konseptini tanitan bir giri le gδrϋ meler duzeyindeki tarti IIIf taninma sorunυnun dolayii olarak toplumsal bari~ saglama duzeyine nasii etkide bulundugu νε tϋm toplumsal yeniden yakinla9ma gabalaγlni ~ekil ve ΥθΡΙ konusunda nasii sinirladigi gosterilmektedir. Sona dogru ΥθΖθΓ yapisal engelleri a~abilmek ve gelecekte yeniden yaklnla~mayi yeni bir temele oturtabilmek ίυίπ ροlίιίκ onerilerde bulunmaktadif. Giris ΑΒ (AralIk 1999) Helsinki zirνesinde Turkiye'ye ΑΒ uye adaylrk statϋsϋnϋn verίlmesi KIbrIs sorununυn yapisini derinden degi~ime ugratmi$tif, KIbrIs soγunu ίlθ iιοίlί dolavlt muhatap olan ϋc devletin artlk ΑνΓυΡΒ hukuk yeryevesi νθ degerleri dogrultusunda konuyu degerlendirmek zorunda kalmalari, konuyu artik eskisinden daha fazla ΑνΓυΡθ'ΠΙΠ bir sorunu haline getirmi~tir, Turkiye, sorunu Avrupa Hukuk'u ίlθ uyumιu bir ekilde yozumlemesi Υδnϋnde artik goz ardr edemeyecegi siyasi ve hukuksal taleplerle kar~i ka~lya kalmaktadif. Avrupa Birliginin (ΑΒ) 2004 veya 2005 YIlrndaki geni~lemesinde KIbrIs Cumhuriyeti ΑΒ uyesi olacaktif. KIbrIs Cumhυrίyeti (KIbrIsII Rum) HDkDmeti uluslararasl taninmi~, tek ba!1ina temsiliyet hakkina sahip oldugundan dolayi ΚlbrιsΊπ Kuzey tarafida hukuken ΑΒ ϋυesί olmu~ olacaktif. Fiilende bunun όυlθ olup olmayacagr hengz aι;ιk degildir. ΑΒΎθ katrlma soreci νθ Birle~ik Milletler'in (ΒΜ) suregelen yabalarinin birle~mesi! Ocak 2002 tarihinde yeniden ba~latllmi~ olan iki toplum arasl gorϋ~melerin ba~'atllmasi ile olumlu yonde geli~me umudunu barindrrmaktadif. Mesela KIbrιslI Turk Lίderligi geven yrllarda iki toplumlu gόrϋ melerίn yeniden 25

27 ba~layabilmesi ί~ίπ Kuzeytin taninmasl $artindan vaζgeι;ebilmί$tίr. GorG~melerin Ι;ΟΖume goturecek, kaale alinacak sonuylara νθγιρ varmayacagi ileride belli olacaktir. Liderlerin ~ahsen νθ sureklί bulu~malarll taraflarin goru$melere belli bir ciddiyetle yakls trklarrnr ve φζϋm!janslarinin bulundugunu yansltmaktadlf. Βυ baglamda Kuzey νθ ΟϋΠθΥ KIbrIs insanlarιnin yeniden toplumsal yakinla malari ίlθ ilgili lyile~tirme olanaklarini gozden geγίrmek anlamlidir. Βυ makale en onemli iki toplumlu giri~imler hakklnda genel bir fιkir vermekte νθ bu giri~imlerin onlerinde ge<fmi~te νθ bugϋn bulunmu~ olan νθ bulunan faktq~eri analiz etmektedir.1 Hem ayik νθ tarti~lllr olan taninma sorununun, hemde baskllarin t(ok Υδηlϋ topfumsal yaklnla~ma surecinin gelίξ)mesίnί derinden νθ kalici gekilde engelledigi gosterilecektir. Sonu9ta ise engellerin degi~ime ugramadan surmesi durumunda yazar tarafrndan olasl olarak degerlendirdigi bir senaryo νθ ayrica yapisal engelleri a~mak ίγίη siyasi onerileri tcirti~ilac~ktir. Kuzey νe Guney'de yeniden yakinla ma KIbrls'ta iki toplumun birbirine y6nelik ili~kilerinin yapilanmasl ί9ίη.rapprochement' (toplumsal yeniden yaklnla~ma) keiίmesi kullanilmaktadir. Cok kullanilmasina ragmen kavram gerektigi kadar net ve aι;ιk degildir. AyrIca Kuzey νε GϋneΥ'de yeniden yakinla ma ile ίl9ίl1 genel anlayi~lar birbirinden farklldif. 8undan dolayi iki toplumda yeniden yaklnla~ma taraftarlarι νθ kar~itlarι arasinda keskin bir ayrim yapmak zordur. ΒίΓ t(ok siyasi etnίk <;athjmada oldugu gibi, KIbrIs'tada yeniden bir yakinla~ma adimina bireyler veya siyasi ΡθήίΙθΓ tarsflndan sunulacak θίυθθί desiek veya kar$1 koyma, ο adimin somut ayrintilarina νθ $ekline baglidir. KIbrIs Rum ba~lamlnda yeniden yakinla$ma (epanaproseggisi) KIbrlslI Τϋrk toplumll ile ili~ki kurma νθ yaklnla ma olarak anla~ilmaktadir. Orneklerin bϋυϋk ~ogunlugunda insanlar arasi ~ahsi ili~kiler δη planda durmaktadlf. Kuzey νθ GϋneΥ arasinda ekonomik ili~kilerin kurulmasl νε 1 Βυ makale Nisan 2002 tarihinde tamamlanip, ba$ka cali$malarimin yaninda ozellikle KIbrIs'ta ίkί toplumlu etkinliklerle ilgili doktora tezimin soηυ9ιθγιηθ dayanmaktadir. Κοπυ ίlθ ilgili daha ayrintiii inceleme iιtin bak: Wolleh, ΟliνθΓ, Oie Teilung ϋberwίnden: Eine Fallstudie zur Friedensbildung ίη Zypern, Μϋnster, Hambur9, London, 2002 (Β6Iϋnmϋ~fϋgϋ a9mak: BθΓI~ QabalarI ίlθ ilgili ornekier ϋζerine ara~tιπηa). Βυ makale ~erγevesjnde KIbrIs sorununun taήhί gelif?mesi ve ge~i9i konusunda bir genel bakl~ sunmaktan uzak durulmaktadif. 26

28 Kuzeye ka~1 ekonomik ambargodan vaz ge9ilmesi yeniden yakinla9ma tarti~maslna dahil edilmemektedir. GϋneΥdekί yeniden yaklnla~ma kar~ltlar bloku KIbrls sorununu sadece Τϋrk askerί i~gali sonucu olarak algilamasi ίlθ sadece buna indirgemesinden ve yansifmasindan olu~maktadir. ikitoplumlu veya iki toplum arasi yati~ma etkenleήnίn var1igi konu edilmemekte hatta red edilmektedir. Bunlara gore sorun agirlikla Uluslararasl Hukuk'un ΤϋrkίΥe tarafindan Cfignenmesidir. DI~arιya yonelik iki toplumlu cati$mantn varligini red eden νθ iki toplumun gecmi~ ili~kilerini, uyumlu ya~ayan halktoplulugu ~eklinde yansitan varsayim, iki toplumun bari~maslni νθ yakrnla masini gereksiz kilmaktadir. ΑΥΠΙ zamanda yeniden yaklnla~ma ka~itlari yakinla~mayl kendilerine gore i~gal gucq Turkiye'ye kar I mϋcadeleleήnde (anti-occupationa/ struggle) risiko olarak gormektedirler. Βυ kesim ikitoplumlu bulu~ma νθ ikitoplumlu dialog konusunda bir tarafta geι;mί te kendilerine gore bari~ i~risinde birlikte uyumlu ya ami~lak konseptlerini tehlikede gormekte, diger tarafta ikitoplumlu bulu~ma ve ili~kilerle, Kuzey KtbrIs Turk Cumhuriyeti'ni dolayii olarak tanima korkusu νθ endi~esini ya~amaktadir. Βυ endi~eyi yeniden yakila~ma taraftarlarιda payla~abilmekte νθ boylece KIbrls Rum toplumunda bu konuda hem militan yeniden yakinla~ma ka~itlari, hemde aktif yeniden yakinla~ma taraftar1arinin onayina sahip bir temel hemfikirlikten soz etmek mumkundur. KlbrIslI Turk toplumunda Rapprochement (yeniden yakjnja ma) kavramindan Qogu zaman Kuzey ve Guney araslnda e~it tarafiarin bulu~masi ve i~birligi anla~ilmaktadlr. Genelle~tirilerek soylenebilinir ki, sadece kίίcfuk bir siyasi azlnlik KIbrIslI Rum toplumu ile ili~kileri tamamen "red etmektedir. Kuzey'deki yeniden yakinla~ma ka~itlarinin karakteristik yapisi ic cati ma etkenlerini vurgulamasidif. Bunlara gore sorun oncelikli olarak iki toplum arasinda ~ti~manin varliqinda ve iki toplumun aktuel ayrlligr kendilerince KthrIslI Turk azinliqinin KIbrIslI Rum ~ogunlugunun tehditi ίlθ actkianip me rulandirilmaktadif. Βυ gorg genel olarak KIbrιslI Rum halkina ka~i olduk~a oiumsuz baki~la νε KIbrIslI RumlarIn 60'11 YIllardaki zulomunun sistemli νθ propaganda amacii hatirlatilmasi ile yansimaktadir. Yeniden yakinla9ma kaγ9ιtlarl (fogu zaman KIbrιslI Τϋrk νθ Rumlartn bir1ikte ya~amalarlnin mumkun olmadigr varsayimi νθ bundan dolayida bulu~malarinin gerekmedigi gorq~unq ifade etmektedir. Gerekce olarak topluluklarin 90k farkli olmasindan dolayi zulϋmlerin ya~anacagi dq~unulmektedir. Βυ, Kuzey'de KIbrIs RumlarI'nIn zorla lokaνt edilmesini νθ Turkiye'nin askeri varligtni, ayrica Kuzey KIbrIS TQrk Cumhuriyeti'nin νθrlιδιπι me~rulandtran temelί olu turmaktadir. Βυ grup iqin ya~anan statuko ve iki toplumun kati ayrlligs KIbrIs sorununun cozumudur. Εη radikal biciminde bu gorq~ KIbΓls Rum topluluguyla i1i~kileri, Kuzey KIbrIs Turk Cumhuriyeti'nin amaclanan uluslararasi hukuk esasinda taninmaslndan sonra bile red 27

29 etmektedir. Daha az radikal yeniden yakinla~ma kar~itlarl ise Kuzey KIbrIs Τϋrk Cumhuriyetitnin taninmasindan sonra ΚlbrιsΊn iki boiumu arasinda devletlerarasi ii~kilerin olu~masindan yanadif. Toplumsal aktorler νθ yeniden yakinla ma F F F ι Adanrn hem Kuzey νθ hemde Guney'indeki Sivil Toplum Orgutleri'nin (NGO) toplumlar otesi F projeieri konusundaki hareket aianlarι kaγ$ιlιkll olarak devlet vetkililerini tanimamalarindan dolayi slnirl, kalmaktadir. TanInma sorunundan kaynaklanan engelleri ayrintrlr olarak analiz edebilmek ίς:ίπ 'dolayii taninma konseptini' a~iklamak gerekmektedir. Toplumsal i~birliginin ger({ekle~memesi bu konsepte dayanmakta, bunun etkisi olmadigr F F Z8man ise toplumsai i birligi baskr ίlθ engellenmektedir. ΟοlΒΥlι taninma νθ baski ίγίγθ ge<ier νθ yeniden yakinla ma ίς:ίη ({aba veren ({ogunluga - siyasi etkilerinin νθ yapttrtm guqlerinin yetersiz kalmaslndan dolayi a~ilmayacak engeller agl olυ~ιυγυγ. Bundan dolayi yeniden yakinla~ma aktivistleri siyasi etk.i νθ yaptirim gϋcϋ daha gu({lu olan aktorlerin (bunlar ise ~ogu zaman yabancilardir) destegine 2 veya bu makalenin savunmaya yali~tigr - genei siyasi 9θΓ<ιθνθηίπ degi~imine muhta~tlr. ΟοlΒΥlι taninma konsepti her iki taraftada mevcuttur. Her iki toplumda bu ίκί ~ekliyle gorulur: do/ayii fanlnmanin ta/ep edilmesi νθ diger tarafi doiay/j tanimaktan ka~lnllmasl.. DolaYII tanimadan kaclnmak, iki toplumlu ili~ki ve bulu~malarda birey veya orgutlerin diger tarafin devletini dolayii olarak tanima anlamina gelebilecek davrani~lard6 bulunmama.k aniamina geimektedir. Kar~I tarafin dolayii taninmaslndan kacinilmasr aynl zamanda kendi toplumunun siyasi emellerine zarar vermeyi onlemek νθυβ engellemek anlamindadir. DolaYII taninma talebi ise kar I taraftan kendi devletinin dolayslz tasdiglni aktif olarak istemektedir. Yani kendi devieti veya devlet anlayi~ini ikitoplumiu ili~ki Ι bulu~mada dolayll olarak tasdik edilmesini istemektedir. 3 F ~ F F ι t t 2 YabancI aktorlerin i~levleri νθ rolleri ίιθ ilgili bak WoJleh, l<apitel10 IIBikommunale Begegnung und die Rolle der auslandischen Akteure I \ S (Bolum 10 '1kitoplumlu bulu~malar ve yabanci aktd~erin rolo'). 3 WoIIeh, Kapitel "KonzeptbiIdung: Implizite Anerkennung". 2002, S (Bolum ,Kosept olu~umu: ΟόlθΥlι taninma'); Wolleh, OIίver, GesellschaftIiche Vertrauensbildung: ϋber die schwierige Anerkennung ίη Zypem, Gewa/tfreie Aktion, Heft 115/116,30. Jahrg., QuartaI1998 (Toplumsal guvenin yaratilmasi: Krbrιsta taninma konusunda zortuklar, Gewaltfreie Aktion Dergisi, SaYI 115/116,30. Υιl, bίήnci νθ ikinci ΥΙI <Ieyregi 1998). 28

30 Βυ durumda mesela iki okulun Qgrencileri ve Qgretmenleri arasinda i~birligi hemen hemen imkansiz olur, gϋnkϋ her iki kurum, kendi devletinin yasalari esa5inda hareket etmekte ve kendi hϋkϋmetίnίn paralari ίlθ ζ:aιι~maktadlr. KIbrIs Rum okul mϋdϋrϋπϋπ endi elerine gore,resmi' ili ki Kuzey KIbrIs Τϋrk Cumhuriyetini (KKTC) dolayll olarak me~ru kilabilmektedir. Bundan dolayi sadece gayri resmi ili~kilere r3z1 οlυι KIbrIs Τϋrk mϋdϋrϋ bulu~mada kendisine resmi sifatiyla hitap edilmesinde IΒΓθΓ etmekle, kendi okulunun νθ,kendi' devletinin sembolik olarak taninmasini istemi~ olur νθ ka~1 taraf bunu boyle algilar. KlbrlslI Rum meslekta~1 boyle bir i$birligi δπθγίsίπί bundan dolayi red eder. UluslararasI taninmi~ KIbrIslI Rum Ηϋkϋmetί tϋm adayi kapsayan egemeniik taiebine sahiptir. Βυ nedenden dolayi KIbrIslI Rumlar KKTC'nin devlet olu~υπυπ sadece sembolik veya dolayii olsada tasdik edecek bir projeye katilmaz. Kθ~Ι tarafi dolayla tanimaktan kactlnmak KIbrlslI Τϋrk tarafinda da mevcuttuγ, ancak ~ekli, bir KIbrIslI Rum devletinin varliga ΡΓθΠΒίρ olarak sorgulanmadigi ίγίη, farklidtr. KIbrIslI Turk mϋdϋr genel olarak KIbrιs Cumhuriyeti varliqini tum ada ϋζerίnde egemenlik talebi ίlθ birlikte dolayii olarak tasdik edebilecek her~eyden ka9inir. Mesela KIbrIslI Rum meslekta~i okulunun mϋdϋrϋ sifati ίlθ selamlanirken, kendisine sadece ismen hitap edilmesini kabullenmez. KIbrIslI Τϋrkler hem bireysel νθ gayri me~ru olan bulu~malara, hemde resmi ili~ki bictimlerine aς:ιktιr. Onlar ίς:ίπ onemli olan her iki tarafin eξlit partnerler olarak hareket edebilmesi ve muamele gormesidir. 4 Kuzey ve GϋπeΥ'de ifade edilen resmi egemenlik anlayl~laγl (KIbrIs «apinda egemeniik, payla~ilmi~ egemenlik) birbirleriyle uyu~madigi ίcίπ, sadece tek taraf kendi egemenlik anlayi~inln dolayji tasdiginde IsrarII ofmaslnda bile aralarinda iii ki mfimkun olmaz. Diger yanda taraflar birey veya toplumsal aktorler olarak aralarinda diger tarafin pozisyonunu dolayii olarak tasdik etmeme konusunda dikkatli davrandiqi surece, ili kiler uyumlu olabilmektedir. Mudurler ίς:ίπ bu ~υ anlama gelebilir. iii kilerinin gayri resmi oldugunu acik1ariar νθ bilincli olarak birbirlerine sifatlari ίιβ hitap etmezler. ΑΥΠΙ ~ekilde ogrecilerde okullarιnin ogrencileri olarak resmj sifatlari ίlθ degilde, sadece,gencler' olarak bulu urlar. Βυ strateji Lefko~anln belediye ba~kanlaγl tarafindanda ξiehrin iki bolgesi ίlθ iigili Lefk0 8 Master ΡΙΒΠΙ cercevesinde i~birligi ili~kilerini gelί~tirmelerinde uygulanml~tir.5 A~agIdaki ootνθl dolayii taninmanin talebi ve bundan kavinma IIj~klsl hakktnda umumi bilgi sunmaktadir. 4 DolaYII taninma konusunda ek ornekler Il{ίη νθ ikitoplumlu ili~kiler ίγίπ taninma sorununun onemi ίιθ ίlgiii bak Constantinou, Costas Μ. ve Papadakis, Yiannis, The Cypriot State(s} ίη situ: Cross-ethnic Contacts and the Discourse of Recognition, GJoba/ Socίely, Vol. 15. Νο. 2, 2001 S UNHCR, United Nations High Commissioner for Refugees (ed.), The Nicosia Sewerage Project: Α Plan For Nicosia Α Strategy For The World. Nicosia AyrIt.a Demetrίades, Lellos, The Nicosia Master Plan, Jouma/ of Mediterranean Studies. νοι 8. Νο. 2,

31 ι ι F Berghof Occasional Paper Νο. 21 ι _;~~t'~j~~~;~~~j:i,~:~ ;;;~Ρ@J,β:}Ψ:~~~m~~~~:~~g"Ηr~!:~:!:; Uyu~maz, araiarinda iii~ki ::)ΙΗ;!{ :;i~i:~:ά~~';;~i,,~;;':μ;:;~,;',~:};υ:;:ξi:;;\;; mϋmkϋn olmaz Uyu~maz, arsisrlnda i1j~ki mϋmkϋn olmaz Uyυ~υΓ, aralarinda ili~ki mgmkgndgr ΟοlθΥlι taninma istegi νθ dolayii tanimaktan kacinma ikitoplumlu bulu$ma νθ i~birliginin gerr;ekle~memesine veya ikitoplumlu etkinlikler bϋυϋk ιιogunlugunun ara bolgede veya Υυή dl~fnda,gayri resmj' bulu malar - mesela priνat bireylerin dialoggruplari, tartl~ma toplantilari, KGltGr Vθ ΜϋΖίk etkinliklerί - ~eklinde ger~ekle~mesine ΥΟΙ ac;maktadfr. Boylece ikitoplumlu etkinlίkler ekίl ifibarί (gayri me~ru) νθ a~aglda gorecegimiz gibi, buju ma yeri (ara bolge veya yurt di~i) a<;islndan sιnlrιandιrιlml tlήar. Boylece gorg~meler dϋζeυίnde a<iik olan tanrnma sorunu dolayii olarak toplumsal bari~in geli~mesi dϋζeυinί etkilemekte νθ tϋm topiumsal yeniden yaklnla~ma (fabalarln ~ekil ve kapsamini sinirlamaktadir. Krbrιs'ta resmi sifatin kullanllmasini istememek νθ dolayii tanlmadan kaι;ιnma ruhuyla hareket etmek ikitoplumlu etkinlikleri mϋmkun kilar. ΑΥηι zamanda ikitoplumlu gδrϋ~mθiθrθdθ kendi toplumunun tipik egemenlik θηιθyι~ιηlη dolayl' tasdiginde Israr etmeyen aktivist, her zaman kendi devletinin tasdiginde IsrarII οlβπ Kuzeyde ve GϋneΥ'dekί milliyetgi anlayi$lardan uzaklasml$ οlυγ. KlbrIs'ta ikitopιumlu bulu9ma ve i~birligi giri~imleri olu~turmak ίγίπ gayri resmi bulusmalara hazir o/an insanlar bulmak yeterii degildir. Βυ insanlarin (bireyler veya δrgϋtlerίn) giri~imleγini hayata ge<;irebilmeleri i~ln bir siyasi gϋcϋn destegi veya ba$kalarrnin siyasi korumasi altinda (mesela etkin yabanci θlι;ίιθγ) οlυρ olmadiklari esas sorundur. Kuzey'de Yθ~θηθΠ siyasi ~ar1larda bir KIbrιslI TGrk mϋdϋr kendi Ηϋkϋmetίnίn istegine ka~i resmi deνletokulu mίίdίίrϋ sifatinda Israr etmedigi bir ikitoplumlu projeye katilmaya kalktigi durumda cok υζuη zaman ο sifati ta IyamayacaktIr. ΑΥηι ~ekilde gayrί resmi bulu malara hazlf olan KIbrιslI Rum yeniden yaklla~ma taraftarlari kamuoyunda ξiiddetli saldirilarla. kendi milli ς;lkarιarlnι TGrk taraflna satma su«lamalari ile kar~i kaγ9ιυa kaimaktadif. DolaYII taninmanin iki ~ekli (talep etmek νe kayinmak) iki toplum arasi birey νθ οrgϋtleήπ aralarindaki daνranl~larln sadece sembolik i«eriklerine yoneliktir. Hukuksal konseptler degiller yunkti ne bireyler - bir okul muduru olsa bile-, nede δrgϋtler bir devietin taninmase ίlθ ilgiii 30

32 hukuksal baglayicl aι;ιklamalarda bulunamazlar. Buna ragmen bu konsept her iki toplumda da bireylerin ve οrgϋtlenn hareket imkanlarini sinirlandirabilen bir dogma karakterine sahiptir. ΒίΓ yanda bu konsept bίrι;οk insanin siyasi θπlθυι!}ι olan, KIbrIslt Τϋrk veya Rum olsun,diger tarafin' devletini tanimamak ve kabullenmemekle uygundur. Diger yanda her iki tarafta da gayri resmi ili kilerden ote ί~bίήίgί ve yeniden yaklnla~mayi bari~ sϋrecί ί9ίπ gerekli adtmlar olarak goren οldukι;a insan mevcuttur. Buna ragmen her iki tarafin Ηϋkϋmetί kendi imkanlart i1e anlayi$ νθ yapisal olarak yeniden yakinla~mayi gayri resmi νθ bireysel - ozel konumundan oteye geli mesini engelledigi ί~ίπι pratikte yeniden yakinla~ma giri imleri gayri resmi dϋζeυde kalmaktadir. ΟοlΒΥlι taninma νθ baskinin nasii ίι;ίι;e i leyerek yeniden yakinla~ma projelerini engelledigini, veya zora soktugunu gorebilmek ίυίπ KIbrIs1ta insanlarin bulu maslni engelleyen faktorlerin incelenmesi gerekmektedir. Zor bulu ma Iki QatI~ma taraflari arasinda ili~ki νθ bulu~ma her yeniden yakinla~ma giri~iminin temel a~idir. ikitoplumlu bulu9malarla rlglli KIbrIs'ta iki ayrim yapilabihnir: ΒίΓίΒί kaγ Ι tarafa geyί ile ahislarin gίίπeυden kuzeye veya tersi ~ekίlde ge~mesi νθυθ her iki ~ahsln kendi taraflarindan θυγllιρ her iki tarafin egemen olmadigi,ortada bulu masidιr', Βυ, ya ΒΜΏίη denetiminde olan ΒΓΒ bolgede veya yurt dl~lnda olur. Ara bolgede gerγekle~en iki toplumlu bulu~malarin γοgu ΒΜ tarafindan kontroll edilen Ledra Palace Oteli, hemen bunun yaninda bulunan Υθηί Fullbright binasi νθ KIbrI~II Τϋrkl~r νθ Rumlar'In ya adigi Ρίlθ kδυϋnde gerς;ekleξjίr. ikitoplumlu hareketliklere katilmak ίι;ίπ diger tarafa ge~mek isteyen KIbrιslIlar ί~ίπ iki etkenden olυ~bη engeller vardir: Βίήsί dolayii tanimaktan kaι;ιnmak νθ digeri ise hareket δζgϋrlϋgϋnϋn engellenmesidir (Repression). KIbrIslr Τϋrkler ve Rumlar farkli boyutlarda bu sebeplerden etkίfenmektedir. Kuzey tarafi dolayii tanimamaya yali mak, bir KIbrIslI Rumun diger tarafa geymesini olduk~ problemli hale sokar. GϋneΥden Kuzeye ge~erken ki~i Checkpoint (sinir 9θγί~ kontrol 31

33 1 ΥθΓί) Ledra PaIace'ta 6 kendi aniayi~ina gore VθΓ oimayan KIbrιslt ΤϋΓΚ Devletini taniyacak davraniξilarta kar~i ka~lya getirilmektedir. Mesela Chekpointin KIbrIslI Turk 5ΙΠΙΓ kontrolunde,kuzey KIbrls Τϋrk Cυmhuriyeti ' (KKTC) yazisini ta~iyan giή~fοrmunu imzalayip vίζθ harci 1 odemesi gerekmektedir. Βυπυπ sonucu ki9inin dolayii tanimaktan kaι;ιnmaυa uygun olarak davranιp, geri donmesi νθ kendi kendine sinirlar uygulamasidir. Βυ davrani$,kendi memleketinde' serbest dola~mak icin Πθ pasaport gqsterilir. nede νίζθ aiinmasi gerekir $eklinde ayiklanlr. 7 Kendi kendini stnirlamanin yaninda KtbrIslI Rumlar ίι;ίη kendi tarafinda ara bolgede orta yerde bulu~ma veya kar~i tarafa ge~meyi engelleyen etkenler vardir. Βυ engeller Kuzeyde oldugu gibi Ηϋkϋmet taraftndan degii, toplumsal aktorlerden olυ~uτ. KIbrιslI milliyetcj Rum gruplarιnin νθ gojfmen δrgϋtlerίnίn Ledra Palace Checkpoint'inde yaptiklari gosteriler KIbrIsla Rum yaklnla~ma aktivistleri ίι;ίπ ι ozellikle iki toplumlu ι;alι~malarda henϋζ tecrϋbesίζ olanlar ίι;ίη ciddi ~ekiide YIldIΓlcI olabilmektedir. SInIrI gejfmeye 'tall~an aktivistler Chekpoint'te,hainler' veya,utanmaziikturistleri' (tourist of shame) ~ekiinde hakaretlere ugrayabiiir, bagirmalar ίtί!}meleήe ka~ala!}abilir veya 1997 YIIInda oldugu gibi arabalari.hainier yaziiari ίle ι;ίζίlebίιίnίr. 8 ΒυΠθ ka~iiik KIbrIs11 Turkler'de kendi kendini siniriama davrani~ ~ekillerini tespit etmek mϋmkϋn degildir. Βυηυπ nedeni Gίiney'e geqerken KfbrIs Cumhuriyeti'nin dolayii taninmasinf te~kil edecek ρrosedurϋn ya~anmamasidlr. Prosedur esnek ve daha,yuce ruhludur', ι;ϋπkϋ KKTC kimlik kartr kabul edilmekte ve KIbrIs Cumhuriyetinin sembolik taninmasi istenmemektedir. Bundan dolayi da siniri geι;en bir ka~i koyma davrani~i veya aykiri davrani goremez. KIbrIs11 Τϋrkler sik sik νθ bazen ΥιΙΙθΓ sίirebilen ara bolgeye geymelerini engeileyen gevi~ ίζίηί 6 Ledra Palace Checkpointi Lefko~e'nIn Υϋregίnde bulunmaktadir. Burada ara bolge sadece bir k89 metreden olu~maktadar. Βυ bolgede yukarada ismi gecten νe ΒΜ tarafindan kontrol edilen Ledrs PalaCie όtelί buιunmaktadir. KIbrls Rum Checkpointini ge~ip ara bolgeye girdikten bir ka~ metre 50nra sol tarafta Fulbright Kommission binasi ve Ledra Palace oteli bulunmaktadif. Yola dϋζ devam edildiginde 50 metre otede KIbrIs TGrk Checkpointine υlθ9ι!iγ. Ledra Palace Checkpointinin topografik durumunu ve iki toplumlu buιu~malar ίιιίη onemi ίlθ ilgili bak WolIeh, Kapitel 9.3 "Der Seitenwechsel am Checkpoint ledra Palace", 2002, S (Bolum 9.3.Chekpoint Ledra Palace'ta kaγ 1 tarafa ge~i~'). 1 Bυrda deginilen vize harcl 1999 YIlrnda zamanin Turizm Bakanr tarafrndan kaldlrrldi. Ancak form hengz kullanilmakta νθ halen KIbrrslI Rumlar ί~η GrkGtϋcD karakterini korumaktadlf. 8 GGneyde iki toplumiu ι;aii~malara katllan aktivistlere ka~1 engellemeler cok ce~itli ve ince ~ekiller alabilmekte. Etld ~iddetinde degi~ken olabilmekte νθ sadece ara bδlgeye ge~i~ an! ίlθ sinirli olmamaktadif YIIInda bazi bu tϋγ engelleme ~ekilleri, KIbrIs Turk tarafιnda ya~atilan engellemele~e bi~ikte Gϋνeπlίk Konseyi S/1996/1062 karaγinda yaγgilanmi~ti. Genelle~tirilerek KIbrls Rum tarafinda hareket ozgq~qgq hakki ίlθ ilgili baskt νθ kisitlamalarin bulunmadigi soylenebilinir. KtbrIslI Τϋrk aktiνistierί bυ tur engellemelerle hareket etmeyi ogrenmi~tir. Bundan doiayi bunlar prensip olarak θγθ bolgeye νθυθ ka~i tarafa ge~mek νθ bulu~malarl ger~ekle~tirmek ί~ίη daimi ve sistemli engel te~kil etmez. 32

34 Berghof OCGasional Paper Νο. 21 alamadiklarindan dolayi, hareket ΟΖgϋrlϋkleri kendi Ηϋkϋmetlerί ve idarileri tarafindan ciddi engellerle kisitlanmi~tir. Boylece KIbrIslI Τϋrk ve Rumlar'In bϋυϋk ι;οgunlugu, ς:e$ίtlί nedenlerden olsada, kendi ba~larina kar~i tarafa gegme ve bu ~ekilde ikitoplumlu bulu~malara katilabilme imkanina sahip degίldirler. KIbrIslI Rumlar genelde kar~i tarafa ge~rneyi ~artlardan dolayi kendileri redederken, KIbrIslI Τϋrkler engellenmektedirler. Βυ nedenlerden dolayi ikitoplumlu il$kilerin bϋυϋk ι;οδυπlυδυ ΒΜ tarafindan denetlenen ara bolgede gergekle~mektedir. Bunlara ragmen kar~1 tarafa geςί~ler ya~aniyorsa, bunlar genellikle ΒΜ veya baξjka etkin yabanci οrgϋtlerίn giri~imleri ile KIbrIslI Rumlar ί~iπ bu kurumlardan birisinin formlari doldurmasiyla, RumlarI provokatif, gίrί~ρrοsedϋrleγden' kurt8r8r8k ve KIbrIslI Τϋrkler diger tarafa ge~mesi ί~ίπ ΥίΠθ ΒΜ veya etkin yabanci δrgϋtterin KIbrιslI Τϋrk otoritesine ba~ vurarak ge9i~ ίζίπί saglanmakla gerqekre~ir. KIbrIslI RumlarIn ka~i tarafa gecmemesinin nedeni sadece,gίrί~ρrοsedϋrϋnden' dolayl degildir. KIrIslI Rum yakinla~ma aktivistleri daha bϋυϋk (fapta ϋς:ϋncϋ taraflar araciiigi ile Kuzeye ge~meyi ba~ardiklari zaman KIbrIslI Τϋrk otoritesi tarafindan tokavt edildikleri bilinmektedir. KIbrιSII Rumlarda kendi kendilerini SInlrlama tavri kalktigi ve Kuzeyde bulu~ma olanaklarlnin geni~ledigi δl~ϋtte KIbrIslI Τϋrk otoritesi lokaνt baski aracint ya~atmaktadir.9 Βυ ~ekίlde dolayii tanimadan kaltinma νθ baski ίι;ίι;θ ί~lθγ, θυπι zamanda ya~anir ve di~ardan bakan birisinin bu faktorlederden hangisinin etkin oldugunu tespit etmesi ΖΟΓ olur. Βυ ozellikle KIbrIslI RumlarIn genelde KIbrIslI Τϋrklerίn baskilarina i~aret ederek ikitoplumlu bulu~manin gerς;ekle memesίnde kendi paylarinin ne- oldugunu tespit etmekten uzak durmalari, KIbrlslI Τϋrk temsilcilerinin ise Rumlarιn boykot edici tutumlarini gerekι;e gosterip kendi devletlerinin baskilarιni inkar etmeleri ile daha ΖΟΓ hale gelmektedir. Boylece Chekpointte bulunan Ledra Palace ve gittikge Pile kδυϋ KIbrIs'ta ikitoplumlu bulu~malarin gergekle~tigi hemen hemen tek yerler haline gelmi~tir. Burda kalan sorun, KIbrιslI Τϋrkleήn ara bolgeye ula~abilmesi ίι;ίη hareket δζgϋrlϋklerίnίn saglanmasidir. Ledr8 Palace ve Fulbright binasi ancak bu tur bulu~malar ίς;ίη bulu~ma yerleri olarak oldukca SInIrII derecede uygundur, (funkq YIkIlmI~ νθ kur~un deliklί binalarla sarilmi~ bu yerler her tϋγ toplumsal ya~amdan uzaktir. Βυ binalarin ίς:ίnde dialog mϋmkϋπ olabilir, ancak birlikte toplumsal hareket mgmkun deqίldir Wol/eh, Ka pitel nder Seitenwechsel du rch einfachen Zug ang K, 2002, S (ΒδΙΟ m ,Kolay geιti~le kar~i tarafa geci~'). 8υ bδlϋmde SΔyle~ilerde yapilan ifadelerde KIbrIsII Rum aktivistlerinin Kuzeye geqme stratejileri ve KIbrιs Τϋrk Ηϋkϋmetίnίn bunlari engellemek ίς;ίπ (kaγξii)stratejilerίnin birbirίne etkisi tarti~ilmaktadlr. 10 Pile kδυϋπϋn canli bir yer olmasi ve ikitoplumlu buluξ)malar ίς:ίπ oneminin artmasl ile ikitoplumlu bulu~malar igin gruplarin ίζοlθ olma yani azalmaktadir,!fϋnkϋ toplantilar sonrasi gruplar omegin hep 33

35 iki toplumlu giri imler Επ buyuk νθ θπ onemli toplumsal barl~ cabasl giri~imlerden birisi Conflict Resolution Antrenor Grubu'dur (Uyu~maz!rklarrn CozumQ Egitmenler Grubu).11 Antrenor Grubu'nun kurulmasl 1993 yrlrnda ba~laml~tl νθ her iki toplumdan giri~ken KIbrIslI'lar ve degi~ik yabancl aktorlerin i~birlίginin sonucuydu. 12 Giri~im her iki toplumda ayrr gruplarla ba~layιp (tektoplumlu sure~), ikitoplumlu bulu~malar ve birlikte hareket eden bir grup ~eklinde geli~mi~ti ilkbaharinda yakla Ik 30 ki~iyi kapsayan grup, kendi projelerini ba~latmaya, yeni ikitoplumlu hem~ehriler gruplari kurmaya ve diger tarafa ΖίΥθΓθΙlεΓ δrgϋtlemeυe ba~laml~tl ΥΙΙΙ sonuna kadar sadece Ledra Palace ve Fullbright binasinda bulu an ikitoplumlu hem~ehrileγ gruplarιnin sayrsi 25'e «lkmi~tl. iik bϋυϋme surecinde EgitimciIer Grubu, ΑΥηι Koyden GeIenleri ΒUΙUξ)turma Grubu, Federasyon νε ΑΒ Ara~trrma Grubu, Barr~konseri Grubu, Kultur Gecesi Grubu. Diger Tarafa Mektuplar Grubu. BarI ίγίπ Teknoloji Grubu, Yoneticiler Grubu, Kadrnlar Grubu, Genς: Politik LίderIer Grubu, GenQ ίξ)adamιarl Grubu, ύnίversίte Ogrenciler Grubu Ι νθ Hukukcular Grubu kurulmu~tu.13 Bθ~ ve otuz ϋυθ arasrndan oιυ~θπ bu ikitoplumiu gruplar a~agr yukarr her ίkί νθυθ ur; haftada bir ara boigede bulu~uyorlardl. Bulu~malar Antronerler Grubu ίiyeleri tarafrndan orgutlenip yonetiliyordu. ikinci bir sϋre~te bu gruplardan Hem~ehriler Grubu 11 - VlΙ ι ϋnίversίte OgrencIler Grubu 11, ΑΥΠΙ Koyden GeIenler Grubu, Gen~ ({evreciler. GencIer ΒθΓΙ iqin Bυlυ~υyoΓ, Hade Dergisi, Sanatcrlar Grubu, Federasyon Grubu νθ Cevre Grubu. Bunun yaninda Antrenorler Grubu ge~itii grubiarin ϋyθlθrί icin ΚυΖθΥ θ νθ Guney'e ziyaretler duzenliyordu. Βυ gruplarιn gelί~mesinin etkisi ile Birle~mi~ MilIetler de ara bolgede iki toplumlu buyuk etkinlikler veya kaγji tarafta bulunan dini kutsa! ΥοΓΙΟΓίη ziyaretlerini orgutlemeye ba lami ti Υιll sonuna kadar Antroner1er Grubu'nun iki topiumlu blrlikte yemek yemege gidebiliyoriar. Ρίlθ koyunun iki toplumlu etkinlikler ICin onemi ancak 2000 YIIIndan sonra geli~mi~tir. Ο zamana kadar Ledra Palace KIbrls ta hemen hemen tek bulu~ma yeriydi. 11 Wolleh, Olίver} Citizens' Rapprochement by the bi-communal Conflict Resolution Trainer Group: Local Peace Constίtuencies ίπ Cyprus, Berghof Research Center for Constructive Conflict Management, Report Νο. 8, ΒθΓlίπ, KIbrIslllarιn ConfJict Resolution antrδneήeri olarak egitilmesi ba~langl~a 1994 YIIIndan itibaren Conflict Management Group (CMG)lla birlikte Cyprus Consortiumu olu turan Institute foγ Multi-Track Diplomacy. (ΙΜΤD) ve Nationa! Training Laboratories (ΝΤΙ) elemanlari ile ger~ekle~ti. Βυ proje Cyprus Fulbright Commission ve Amerikan Agency for International Development araclligl ίlθ Amideast tarafindan finanse edildi. 13 Gruplarla ilgili daha fazla ayrinti ί~ίη, olu~ma sure~leri. etkinlikleri νθ olu~umlarl ίς:ϊη bak Wo/Jeh, 2002, S. 135 ff. 34

36 grup ve etkinliklerine KIbrIslI katιlmι9tι.14 Boylece iki toplumun ayrilmasindan sonra yeniden yakinla~ma gίri~mleήnden θπ geni~ birisi olu~mu~tu. Βυ giriξiimler sadece kalilanlarin buyuk sayisiyla intiba blrakmiyordu. yogu zaman uzmanlardan olυ~bπ daha henuz saylsl az ikitoplumlu yeniden yaklnla~ma giri$imlerine katllamayan yeni CθνΓθlθΓ dahίt edilebiliniyordu. AyrIca Conftict Resolution Antrenorler Grubu uyeleri moderator (yonetici/sunucu), yardimcl ve antrenorler olarak bir ς:ok iki toplumlu gruba katilanlar arasinda,dinleme anlama - kabullenme' anlayr~inin hakim oldugu,derin dialog t ba~latmι~lardι.15 ΑηΙΓθπδΓlθΓ Grubu'nun etkinlikleri her iki toplumdan katilanlarda geni~ bir Qgrenme sureci saglami~tir. iki toplumun ili9kilerinde ~iddetli geγmί~le ίlθ ilgili daha dengeli gord~ler geli~tirilmi~j dg$man θηlθyι~lθγι sorgulanmi$, kaldirilabiiinmi~, ge$itli siyasi pozisyonlarin gereksinim νθ mοtίfleή ί~ίη daha bϋυϋk anlayi~ geii~tjrilebilinmi~ti.1b Βυ yazl verltevesinde tek tek iki toplumiu gruplar igerisindeki geli~meleri aktarmak mϋmkϋn degildir. Genel olarak denilebiiinirki.,derin dialog" gruplarin hareket yeteneklerini ozellikle dolayii taninma νθ baskiiar konusunda gell~tίrebilmi~ ve geni~letebίlmί~tί.17 Bunca yeniden yakinla~ma gruplarinin olu~masi ve geni~lemesi zorluklardan, kopukluklardan νθ yenilgilerden yoksun degildi. ΟοlθΥlι tanimaktan ka~inmanin ve baskilarin ya~attigi tϋm engeller burdada ya~anmaktaydi. Yukarιda sayilan tϋm bu gruplar ~ekilsiz gruplardi, yani kayitli sivil toplum δrgϋtlerί (NGO) degillerdi. ΑΥηι zamanda tϋm katilanlar ozel ~ahislar olarak toplantilara katiiirdi. Αntrenόήer Grubu ϋυeleri YIllarca gruplarin kurumsalla$masi νθ ΝGΟΊer olarak kayitlarinin nasii olabilecegi ~ekiller ϋζerίne dϋ ϋnmϋ$ νθ tarti~mi9tir.18 Geli~en yeniden yaklnla~ma hareketinin kurumsalla masi geni~ neticelere sahip olacakti. BθOt~ νθ mesela ΑΒ gibi uluslararasi te~vik paralarina νθ bunlarin idarisine sahip olunabi1inirdi. Yerel temsilciiikler kurulup, yerler kiralanabilinir, antrenor elemanlarι gali$tiriiιp νθ iki toplumlu gruplarin geli~tirdigi bir 90k proje ί9ίη proje fιnansmanlari saglanabilinirdi. KIsaca, tϋζel ki~ilige sahip ikitoplumlu bir orgutun kurulmasi 14 $υ anda gerς;ekle~mί~ olan buyuk festival, konser, toρlanti v.s. gibi etkinliklerde dti~unoldugu zaman, KIbrιsta arasi ki~inin iki toplumlu tecrϋbelere sahip oldugundan soz etmek mumkundor. 15 Βυ bagιamda,kabullenme' ile prensip olarak ba ka bir gοrϋ:}ϋn νθγ oldugunu kabul etmeyi 3clldanmaktadIr, ο gorϋ~e katllamayi degii. 16 Broome, Benjamin J., Overνiew of Conflict Resolution Actiνities ίπ Cyprus: Their Contrίbution Το The Peace Process, ίη: The Cyprus Reνίewνοl. 10, πο. 1., Spring 1998, S "Derin Dialogun" analizi illin bak Wofleh. Kapitel7.3.. Bikommunaler Dialog auf Gruppenebene", 2002, S (Bolum 7.3,Gruplar dί.izeyinde iki toplumlu dialog'). 18 Antrenorfer bu konuda iki toplumju Kadtn Ara~tlrma Merkezi, Iki Toplumun Tarihi, Κοιtϋrel νθ Sosyal Sorunlar Merkezi, TOrkQe ve Yunanca Οίllθή MerkeZΊ, ayrtca iki toplumlu Gonflict resoiution νθ prob/emso/ving-methodlari ί~iη Antreman Merkezi gibi οrgϋtlemeleή dϋ90nmίί~tίί. 35

37 gayri resmi ~ekilsiz ikitoplumlu tartl~ma-, dialog-, kultur- νθ bulu~ma gruplari agina Υθπί kurumsal buyumesine sinir konulamiyacak bir yon νerirdi. Τϋm bunlar olmadi. Ortak ikitoplumlu bir NGO'nun model olarak kurulmasi ba~arilamadi, ς:ϋnkϋ bu NGO'nun Kuzey veya GϋneΥ hukuk sistemine bagli olmasi durumunda, ο tarafi istenmeden tanimi~ anlamini ta~irdi. Bunun yaninda iki toplumlu ρrοjeleήn KIbrιslt Τϋrkler acisinda fιnans edilmesi buyuk zorluklar ya~aγdi, Gunku KKTC'nin taninmamasindan dolayi uluslararasi te$vik fonlari yapilarindan kopuk oluyor, ΑΒ te~vik fonlarina dolaysiz ba~ vurularda bulunamiyorlardi. AyrIca ΑΒ paralari Guneyde devletin,p/anning Bureau 7 su tarafindan,i~lem gormektedir'. KIbrIslI Turkler icin bu usϋl KIbrIslI RumlarIn tek ba Ina temsil hakkina sahip olmalarini ifade ederek, bu prosedurle te~vik ΡθΓθlθΓΙΠΙ almalari bu talebi kabul etme anlamina geldigi ίγίπ bu te~vik paralari almaktan uzak durmaktadirlar. KlbrIslI Turk Hukumetinin KIbrIslI RumlarIn Kuzeye geqmelerini F F kabullenilmeyecek bir Ρrοsedϋrle fιilen engelledigi gibi, KIbrIs Rum Ηϋkϋmetί de KIbrIslI Τϋrkler ί~ίπ kabullenilemeyecek bir ρrοsedϋrle KIbrIslI Τϋrklerin uluslararasi te$vik paralarina ula$ma imkanlarini engellemi~tir. olu~turmaktadir.19 Her iki taraf egemenliklerini sembolik olarak tasdik edici yapilar 1996 YazI tϋm ikitoplumlu etkinliklerin tamamen durmasini getiγmi~ti. Agustos 1996'da bir yϋrϋyϋ~ kοήe~ί ίle ΖΟΓ kullanarak ara bolgeye giren bir KlbrIslI Rum, KIbrIslI Τϋrk ve/νeya Τϋrk,kar~1 gostericiler' tarafindan sopalarla dovϋlerek δldϋrϋlmϋ~tϋ. Βυ olay KIbrιslI Rum tarafinda bϋυϋk bir ofkeye ve Υθπί gosterilere yol a(fmi~ti. ΒίΓ ka(f gϋn sonra bir KIbrlslI Rum, Τϋrk bayragini direginden indirip YIrtmaya cali~irken bir Τϋrk tarafιndan ku~unla vurularak δldϋrϋlmϋ~tϋ.20 Βυ olaylar ϋζeήne ozellikle mίlliυetγί grup vθ partiler tarafindan,ledra Palace' SInIr ge(fitinde sϋreklί gerς;ekle~tίγίlen gosterilerle iki toplumlu gruplarin KIbrIs11 Rum ϋυelerίne Ledra Palace'da gerlfekle~en toplantilara katilmalarini imkansiz hale getiriyordu. ΑΥΠΙ zamanda KIbrIslI Τϋrklerίn ara bolgeye gecmelerini durdurmak ί~ίη KIbrIslI Τϋrk yetkililerine gerekς;e olu~turmaktaydi.21 KIbrIslI Τϋrk Ηϋkϋmetί tarafindan bu girj~jmler Mart 1997 YIllna kadar tamamen boykot boyutuna ula~ιp, ancak yabanci el(jίlikler νθ Birle~mi~ Milletlerinin destegi ίlθ kaldirilabilinmi~ti. KIbrIslI Τϋrk grup ϋυθιθγίπίπ Ηϋkϋmetlerίne yaptirim 9ϋ91θrί buna yeterli degildi. KIbrIs Τϋrk Ηϋkϋmetί hemen AralIk 1997'de AB'nin Lϋksemburg'da ΤϋrkίΥe'nίn ϋυelίk adayiiqini 19 Anlrenorler grubunun ba~arisizlikla sonu~lanan degi~ik stratejίleήnίn analizj ile bak Wolleh, 2001, s AYΓIC8 Wolleh, 2002 Kapitel 8.2 nstrategien der Quasi-InstitutionaIisierung der Conflict Resolution Trainergruppe u, 2002, S (Βδlϋm 8.2,Conflict Resolution Antronerler Grubunun fίilen kumιsalla~masinin stratejilen'). 20 Agustos 1996 olaylari Temmuz 1974 ΤϋrkίΥe askeri mϋdahalesί sonrasi en ~iddetli olaylardi. Bak Amnesty International YIllIk raporu 1997, Frankfurt a. Μ., 1997, Gϋvenlίk Konseyi 8/1996/1062 kararinda her iki taraf ikitoplumlu etkinlikleri engellemekle ele~trildi. 36

38 red etmesini gerekge gostererek Leko~a'da tdm iki toplumlu etkinlikleri yeniden durdurmu~tu. Βυ engelleme AralIk 1999 ΑΒ Helsinki zirνesine kadar sϋrecekti. KIbrIslI TϋΓ"lθΓiπ gecmesl yasaklanmayan ara bolgede iki toplumlu Ρίlθ ΚδΥϋ'ηίίη bulunrnasl ile bulu~malarin ger~ekle~mesinin momkdn olahilecegi bir yerin mevcut olmasina ragmen, bu ikinci engellemeler sureci Antren6rler Grubunun ve yukarida sayilan γοgu grup νθ giri~imlerin fiilen dagιlmaslna yol a~mi ti. ΑΖ sayidaki γοk aktif Antronerler Grubu ϋυθlθγί} iki toplumlu etkinlikleri, ozellikle genι;lίk alaninda bu ~arilara ragmen ledra Palace'tan Pile'ye ta ImaYI νθ sϋrddrmeyi ba$arabilmiξilerdi. Ancak burda da KIbrIslI TDrk otoritesinin bulu~malarln geliξlmesiyle Ρίlθ'Υθ gecme imkanlarini kisitladigi izlenilmektedir. Gen~lik gruplarι sayisinin artmasi ίlθ KIbrIstI TDrk idarisinin KlbΓlslI Τϋrk genι;leήnίn serhest dola~im hakkini nasii kisttadiginl, bir yurt di I iki toplumlu bulu~maya gitmek ϋζθγθ KKTC'den ayrilmak isterken engellenmelerinde gormek mϋmkϋndϋr. Serbest dola Im hakki sorunu sadece Antrenorler Grubu'na bagli ~θiι~θπ Hem~ehriler GruplarI'nda degii, geymi~in νθ bugunun bir yok ba~ka gίή~ίmlerί ίι;ίπ de geiierlidir. Mesela ινν. Doob'un 80'lί YIllarda yuksek kademeli ahsiyetlerden olu~an Doob Grubu ortak projelerini hayata gecirmek istedigi zaman vaz ge<;mek zorunda kalmι tι. 22 ΑΥηι ey 1989 YIIInda kurulan νθ ilk toplantilardan sonra KIbrIs11 TDrk ϋυθlθγίηθ 9θ<;ί~ ίζίηί verilmeyen Citizens for Democracy and Federation in Cyprus giri~imi ίς:ίπ de gegerlidir. 23 YukarIda aktarilan iki toplumiu gelί~me sadece Birle~mi~ Milletlerin, Cyprus Fulbright Commission'nIn, ΑΒΟ Elvίligitnin ve ba~ka eliiiliklerin destegi ίlθ mϋmkϋn olmu~tu. ΑΥηι ~ekilde 1993 YIIInda Westminster Foundation'nIn gerς:ekle~tirdigi bir etkinlik sonrbsi iki toplιjmlu Westminster Grubu kurulabίlmi ti, cϋnkϋ katllimcilari British High Commission odalarinda bulu~upt οπυη tarafindan destekleniyordu. Κϋγϋk ΝGΟΊarιn hareket ΟΖgϋrklϋkleήnί guvenceye alma imkanlaγi KIbrlsta οldukγa sinirlidif. FinansmanIna sahip olanlar bundan dolayi ili~kilerini yurt di Ina kaydiriyorlar YIIInda C. G. Lordos ve V. Celik' e dayanan Κιbrlslι Τϋrk ve Rum i~adamlaγi giγi~imi olu~mu~tu. Atina, istanbul νθ BrDksel'deki (tϋmϋ 1997 y,iinda) bulu malarda iki proje katalogu tartι ιlmι tι Bak Οοοό, ΙW., Α Cyprus workshop: an exercise ίη intervention methodology, The Joumaf ο{ Social Psych%gy 94, 1974, S Doob. L. W., Α Cyprus Workshop: ίπιθγνθηιίοπ methodology duήng a continuing crisis, Journa/ of Socia/ Psychology 98, 1976, S Βυ gruplarln taήh~esίnίn θnθlίζί ί~ίη bak Hadjίpav/ou-Trigeorgis, Maria, Unofficial Intercommunal Contacts and their Cοntήbutίοn to Peacebuilding ίπ Conflict Societies: The Case of Cyprus, in: The Cyprus Review, Vol. 5, Νο. 2, 1993, S ; AyrIC8 Citizens for Democracy and Federation ίη Cyprus (ed.), Views and Basic Principles. 24 Bak Lordos, Constantinos G., lnitiative FOΓ Peace - Τwenty Proposals For Απ Early Start Οπ Rapprochement Of The Τννο Communities Of Cyprus, Nicosia, Bak. Qelίk, Verdat, LΠ Economic Cooperation Lies Mutual Benefrt, Brussels, November

39 Grup Richard Holbrooke'un katiiimiyla νθ Βrϋksel'ίπ yaninda Oslo (Τemmuz 1998) νθ istanbul (AralIk 1998) bulu~malaγlni organize etmesiyle, u1uslararasi dikkatleri Gzerine yekebllmi~ti. Grubun Lefko9a'da devam eden bulu~malari Peace Research Institute 0810 (PRIO) temsilciligi F tarafindan destek gormektedir. Grupta tart,~llan proje kataloklarl ile ilgίli geniy hemfιkirlilige ragmen taninma 50runundan dolayi hayata gec;irilmesinde anla$maya varmalari mϋmkϋn olmadi. Genelle tίήlerek soylenebilinir ki, KIbrIslI Rum i9adami C. Lordos tarafindan yapilan oπθrίlθγ gayri resmi i~birligi yonundeyken, KIbrlslI Turk i~adami v. ς;elίk'ίn proje δηθγίlθγί Ticaret OdalarI gibi var olan kurumlarin Kuzey ve Guney arasl resmi i~birfjgini amaylamaktadir. 25 ΥυΓι dl~inda bulu9malar geklinde ~aii~an bir ba~ka giri~im, Cyprus Fulbright Commission tarafindan fιnanse edilen ABD'de KIbrlslI gen(jlerin yazlik kamplarιdir (Seeds of Peace), YIIIndan beri her ΥΙI iki, ϋι; kamp geklinde geryeklc!1en bulu :malarda gen<;lerle, bir bolumg eski Antrenorler Grubu ϋυeleήnden olu~an grup ilgilenmekte ve Conftict Resolution kοmϋnίkasυοn - teknikleri konusunda egitilmektedirler. KIbrIs'a dόndϋkten sonra bu gruplar mϋmkϋπ oidugu kadar sϋreklί ~ekilde Ρίlθ Koyu'nde bulu~maktadirlaγ. Βυ gen~lik gruplarinin etkinlikleri ozellikle 2000 YIIIndan bu yana artml~tir.27 ΑΥΠΙ Gekilde 501 paγtilere yakin genclik orgutleri KIbrI$ diginda tekrar tekrar bir araya geldi ve gelmektedir. Siyasi yaptirim gϋcϋ νθ etkisi zayif olan iki toplumlu hem~ehriler gruplarina kiyasla bϋυϋk siyasi etkiye sahip olan iki toplumlu hem~ehriler gruplarι adada az 90k sϋreklίlίge sahip bulu~malar saglayabilmektedir. Mesela 1989 YllIndan beri siyasi parti temsilcileri Slovakya Elιtiligi sunuculuguyla Ledra Palace'ta gorϋ~meleri surdurmektedir. YIllardan beri var olan iki ba~ka giγi~im, genellikle 501 goγg~ig KIbrIslI Τϋrk ve Rum sendikalarin bulu~malari νθ Lefko~anIn iki idarilerinin (municipalities) birlikte Υϋrϋttϋklerί Nicosia Master Plan ~eryevesindeki γalι malardιr YIIIndan bu yana ara bolgede bir kag sendika konferansi ger(jekle9tirildi. AyrIca bίr kac cali~ma grubu olυ~υp. bunlar cozum sonr3si gelecek federal devlet yapisi ve ς:alι ma ve sosyal ΥβΡΙΥΙ ilgilendiren ortak stadardlar konusunda bir dizi oγtβk QΟΖϋmler geli~tirip, agiklayabilmi$tir. Βυ ornekler KIbrls'ta etkiπ aktorleriπ tekrar tekrar istemeden tanima konseptinin mantigini a~abildiklerini gostermektedir. KatIlan orgutler gδrϋ~melerίπί gayri resmi olarak degerlendirmemektedir. AyrIca Ledra Palace'ta geγς:ekle~en ilk konferanstan $onra bulu~malar hemen dδnϋ~ϋmlϋ prensibine dayali olarak Kuzey νθ GϋneΥ'dekί sendika binalarina ta~indl. 25 Bak Wo//eh, 1998; AyrIcθ WοJΙeh ι Kapitel "Οίθ Geschaftsleute", 2002, S (Βδlϋm ,i~adamlarl'). 26 Ungerleider, John, Bioommunal Youth Camps for Peace ίη Cyprus, Peace Review, 13:4, S Yeni gruplarla, 3m3ιtlarl ve ic;eriklerί ile ilgili interπet sayfaslπa bak 38

40 Buna ragmen bu ozgqrlukler kazanilmak νθ korunmak zorunda kallndi. AyrIca burdada bu etkin orgqtlerin geli~tirme ve yonlendirme sinirlarι gorqnmektedir. Sendikalar arasi yapllmi~ anla~malar, bir KIbrIs sorununun ς:οζϋm sonrasi ί~ίη hazlrltklaγ olarak sunulmaktadlγ. YapIlmI~ olan anla~malar kapsamli bir siyasi yozum oncesi ίι;ίη geyerlilik kazansa νθ bunlartn ir;feriklerine gore hareket etmeyi ongorse de, kayinilmaz bir ~ekilde devletlerin belli otmayan egemenlik konumlari ίlθ yakljacak ve toplumsal aktorler hareketleri ile taraflarln siyasi yonetimlerinin QngordQgUnden daha ίlθγί gitmi~ olacaklardif. Βυ ~ekilde taraflar Kuzey νθ GϋneΥldekί siyasi yonetimlerine, yapilmi olan anla malarla οπlβγιπ gorq~melerdeki konumlarini tehlikeye sokmak istemediklerinin ve Υθπί siyasi motivasyonlu engelleri a~mak istediklerininin sinyalini vermektedir. 28 Lefko a Master ΡIΒπΊ KIbrIs'ta ikitoplumlu i~birli~inin θη eski ~eklini te~kil etmektedir YIIIndan beri Lefko~a'nIn GUney νθ Kuzey idarileri atiksuyun i~letilmesi konusunda i~bjrli9i yurqtmektedir. SonralarI, genellikle uzmanlarin bir araya gelmesiyle (Mimar νθ Doktorlar gibi) olu~an program geni~letilmi~tir. Ger;mi~te UNDP tarafindan yonetilmi olan aγa bolgedeki bulu~malar, 1986 tarihinden bu yana UNHCR tarafindan yonetilmektedir. Finansman, ABD tarafindan saglanιp UNHCR araciiiqi ίlθ iki toplumlu projelere aktariiiyordu. UNHCR KIbrIs'taki etkinliklerini durdurmak zorunda kaldigindan sonra, bu gorevi 1998 YIIIndan bu yana United Nations Organisation for Project Services (UNOPS) ϋstlenmί~tir. UNHCR'e kar~in UNOPS NGO projelerini ftnanse etmeye agik οlυρ, her iki tarafta gerliekle~mi~ olan geni blr mediasyon antremanini (uzla~im egitimini). GϋneΥde bir Mediation Center1in νθ bir Management Cen\er'ln kurulmastni, ayrica iki Toρlumlu Koroyu fιnanse etmi9tir. Ayrlca GϋneΥ'de Peace Centre Cyprus tarafindan ger~kleξ)tirilmί, kaγ Ι tarafin baki~ ve perspektiflerini i~eren bir ara~tlrma projesini finanse etmi~tir. Y,IIIk butyesi 10 Μίο. ΑΒD-DοllθΓΙ olan UNOPS'un KlbrIs'ta kurumla~masf ile, KlbrIs'ta KIbrIslI TQrk ΝGΟΊarιnιn da yararlanabilecegi νθ her dϋζeυde geni~ toplumsal degi~ toku un saglanmasini amaqlayan bir fίnans yapilanmasi olu~mu~tur. Τ oplumsal degi~ toku~u 2,4 Μίο. Euro bϋtqθsine sahip olan ve bu bϋtγenίn 2002 Υιlιπιη ilk yartsinda dagitilmasini δπ goren European ανll Society Programl da amaitlamaktadir. ParalaΓIn aktaγilmasr ηθ ΑΒ Komisyonu, ηθ de yukarida belίrtmi~ olunan PJanning Bureau tarafindan gerι;ekle~meυecegί ίι;ϊη Kuzey'de bulunan ΝGΟΊara havale edilebilinecektir. Βυ oldukya olumlu ve cesaretlendirici bir adimdir, ozellikle tϋm ΑΒ kaynaklarini artik sadece Krbrls Cumhuriyeti kurumlari ϋζeήnden aktarllmasini talep etmekten vaz ge~en Ktbrts Rum Ηϋkϋmetί ayιsindan bu boyledir. 28 Yaklnla~ma ς:allξimalaγlnln γozgm sonrasi ί~lπ hazir1ik olarak onemini burda sayilan hem~ehriler gruplari da vurgulaml~tlr. 39

41 όζeι ve gelecege baki Var olan ~artlar altinda KIbrIs'ta geni~ γaρlι bari~ saglayici bir ba~langir; ίγίπ olanaklar ΖΟΓ ve komplikedir. ΤθΠΙ?ΙIΙΓ olan tanima sorunundan dolayi devlei νθ sivil toplum kurulu~larinin dialog νθ bulu~malardan διθυθ gidebilecek i~birliklerj hemen hemen imkansiz gorϋnmektedir. Her iki tarafin siyasi liderleri ortak bir hukusal ιfeγ9θνθ geli tirmedigi sϋrece ί~ toplumsal aktorler geni~ c;apta i~birligi νθ degi~ toku~ta bulunabilme!?ekilleή it;in hukuksal temelden Υόk$un kalacaktir. Varolan ~θπibγ altinda her iki sivil toplum karekteristik araylari olan sozle~me δζgϋr1ϋgϋnden yoksun kalacaktir. Aynl zamanda sivil toplum aktorleri icin gayri me~ru bulu~malaγln olanaklaγida siniriidif. Ozellίkle Kuzey KIbrIs otoritesinin iki toplumlu bulu malara Yδnelik basklci yontemleri dialog arzusuna sahip insanlarin bulu$ma5ini engellemektedir. KIbrIslI Τϋrkler'ίn hareket δζgϋrlϋklerί kisitlanmakta, ara bolgeye geci~leri engellenmektedir. Τoplumsal aktorlerin iki toplumlu bulu~malari en azindan ortak Ρrοjeleήn planianmasi ic;in gϋνence altlna alabilmeleri ίγιη sahip olduklari imkanlar, ozellikle Kuzey'deki grup ve orggtlerin siyasi yaptirim olanaklarina bagiidir. Sivil haklarin ffignenmesini uluslararasl konu haline getirmek KlbrIslt Turk otoritesine kar~i basklnin artirilmasi ίι;ίη bir olanaktif. Ancak bu makaienin yazarι siya5i baskinln artirilmasi ile hareket ozggrlggg konusunda kalicl ve nitelikli bir iyile~me saglayabilecegine ku~ku ίlθ bakmaktadif. Ayrιca boyle bir adimla sadece gayriresmi bulu~ma.lar gavence altlna alinabilinecektir. KIbrιs Cumhuriyeti'nin ΑΒ ϋυθlίέιίηθ kadar iki toplum arasl gδrϋ~melerde bir a<;iiim veya yeniden yakinla~ma konusunda geni bir konsept konusunda mutabakat saglanmadigi takdirde, gorunen ο ki, KIbrIs Τϋrk Ηϋkϋmetί'nίn yeniden yakinlaima etkinliklerine kar~i tutυmυ daha da kati olacaktif. KIbrIslI Turk liderligi baki$ acisindan ara bolgede $U an ki hem$ehriler ili$kileri ozellikle 501 Iiberal siyasi gϋγlerί gaylendirmektedir. Bulu malar Kuzey'deki muhafazakar ΡΒήίlθΓίΠθ iki halk grubunun ayriiiqinin surdϋrϋlmesί ίς:ίη kendilerine gerekli olan νθ besledikleri dϋ~man imajinin temelini sarsmaktadif. AyrIca KIbrIslI Rumlarla ili~kiler Kuzey ve GϋneΥ arasinda gitlikιte bayuyen refah u({urum farklni effaf hale getirmektedir. Τϋm bu etkenler KIbrιslI TGrk lίdeήίgί tarafindan me~ruiyetlerinin tehditi olarak yorumlanmaktadif iki HOkumetin ikitoplumiu etkinliklere kar!}i tutumlarinin ayrlntil1 analizi il!in bak WoJleh I KapiteI12.2 "Der bikommunale Prozer! aus der ΒίώΙ der Regierungen", 2002, S (BolDm 12.2,Ηϋkϋme~eήπ bakl~ Θι;ιIΘΓΙ ίlθ ikitoplumlu sureq'). 40

42 KIbrιs Cumhuriyeti'nin ΑΒ ϋυθliζιί ίlθ Ktbrιs Turk lίdeήίgίnίn yeniden yakinla~mada gorecegi riskler artacaktif, </ϋnkϋ bu durumda hukuken kuzey bolge lnsanlari da ΑΒ ϋυesί olacaktir. Boylece Kuzey'de ya~ayan KIbrIslI Turkler'e kendiierini KIbrιs Cumhuriyeti vatanda~lari olarak kabul ederler ve GϋneΥde KIbrιs Cumhuriyeti pasaportuna ba~ νurabilirlerse Aνrupa'ya yasal νθ dolayslz bir yol a</ilmi~ olacaktir. KIbrIslI Turkler ί</ίη KIbrIs Cumhuriyeti pasaportuna ula~ma imkani bugunden mumkundur, ancak bu adimi atma egilimi. bununla bir1ikte bir ΑΒ vatanda~i imtiyazlarina νe haklarlna ula~ma imkaniyla artacaktlf. Sadece boyle bir geii~menin δπϋηθ ge</mek ί</ίπ KIbrls Turk Hukumeti iki toplumlu etkinlikler ίγίη ili~ki kurma νθ ίli~ki sgrdurme gίrί ίmleήπe yonelik engeljeme ~abalarini artiracagi a /ιktiγ. Κ,brιsΊn ΑΒ ϋυeιίgίne kadar kalan zaman yapici bir ~ekilde nasii kullanilabilinir νθ KIbrIslI Τϋrk liderligi ίγίπ yeniden yakinja~ma etkinliklerini olumlu bir gelί~me olarak degerlendirebilmesi ίγίη Πθ gibi tahriklerde bulunabiiinilίr? KtbrIs Rum Ηϋkϋmetί'πίn bir str8tejisi, istenmeden tanima konseptine kamuoyunda kararli bir ~ekilde kar~1 GIkmasI νθ boylece kendi toplumsal aktorlerinin δnϋndekί engelleri a~masi olabίlir. Buna yonelik ~uniar sayliabilinir: Hukusal tanima anlamina gelmeyen kurumsal i~birliginin kabullenilmesi (ornegin Qgrenci ziyaretleri. mubadele). Kuzey ve GϋneΥ arasinda δrgϋtlerίn hukuksal baglaylci bir i~birlίgjni mϋmkϋn kilacak yasal bir ΥθΓ</θνβπίπ olu~turulmasl. Βυ ekonomik ambargonun kaidirilmasi anlamint ta~imak zorunda degildir. Βυ daha fazla Non-Profιt- Sektorunde kurumsal i~bί~lίgίήί olanakli kifmak ίι;ίη ilk adimt olu~turabilir. KIbrtlI Τϋrk aktorlerinin ufuslararasi ve KIbrIs Cumhuriyeti para kaynaklarina KIbrI5 Cumhuriyetini dolayii tanimak zorunda kalmadan ula~masini saglayacak tarafslz finansman mekanizmalarιnin olu~turulmasl. Βυ Illmll, bari~mayi ama</iayan KlbrlslI Τϋrk orgutlerine hainler suylamasl ίlθ ka~i ka~iya kalmadan kapasitelerini geli~tirme imkanini sunacaktif. Βυ adtmlartn atilmasl KIbrIslI Rum Ηϋkϋmeti tarafinin KIbrIs Τϋrk toplumuna yoneiik geni$ anlamli polίtika degi ikligi anlamlni ta~irl cϋnkϋ ΚυΖθΥίη izolasyonu politikasindan vazge~meyi iqermektedir. ΑΥΠΙ zamanda KIbΓts CυmhuήΥetί statϋsϋne tehlike te~kil etmeyen ~eyleγdir bunlar. Ozellikle Kuzey'de ulusal ~ovenist cevrelerin boyle bir geli~meyi dolayii taninmantn bir ekli olarak degerlendirecegi ve resml taninma yolunda bir ba~ari olarak a({iklayacaklarιnin beklendiqi ίς:ίη, bunun hayata geι;ίrίlmesί ίυίη KIbrIslI Rum yonetimi νθ toplumu bϋυϋk δl<tϋtte kendini a~maslni gerektiπnektedir. KlbrIs Rum Ηϋkϋmetί aii~ilagelίnmi~ yaklnla~ma bulu~malar konsepti otesinde ancak boyle bir dοnϋ~ϋmle, Kuzey'de muhafazakar politik gϋς:ler ve muhafazakar 41

43 dϋ~ϋnen insanlar ic;inde ilginc; olabilecek, K,brIs Τϋrk Toplumu ίle Υθπί bir dϋζeυde ili~kiler geh tirebiiir l r;ϋnkϋ bu dϋζeυ insanlar ve kurumlar arasinda sembolik olarak ve kismen hukusal e~itlίgi vurgular. ΑΥΠΙ zamanda politikada boyle bir degi~im Kuzey νθ GϋneΥ'de bυgϋne kadar her hangi iki toplumlu etkinliklerde yer almami~ olan katmanlara νθ kurumlara birbir1eri ίlθ ili~ki kurma ve degi~ toku ta bulunma imkanint sunacaktlf. $υ ana kadarki yeniden yakinla$ma etkinlikleri iki halkgrubunun anla$mastna katki saglami~tir. Kendi aralarindaki aktif ki~ilerin anlayi~laγinl temelden degi~tirmi~ ve barl~ i~inde birle~ik bir KIbrlsIn semboiίi haline gelmi~lerdir. Buna ragmen gϋncel olarak sadece kendi ir; dinamikleri i1e a~am,yacaklarι yapisal engellerle ka~1 ka~iyadl~ar. Ara bolgeye geyme ~artiarl zaman zaman iyile se bile, Kuzey νθ GϋneΥ'de gayri resmi bulu~ma ~ekillerine hazir olan ίηsθπlβγ potansiyeli οldukς:a a~ilml~ durumdadir. Geni~ toplumsal gϋνen olu turucu onlemlerin οnϋnde bulunan engelleri kaldirmak ve daimi geli~mesini saglamak, birle$ik bir KIbrιs isteyen polίtik gϋclerίπ elindedir νθ bu makalenin ΥθΖθΓΙΠθ gore, sorumlulugundadlrda. 42

44 11ηροφορίες για το συγγραφέα Oliνer Wolleh Δρ. φιλ. Γεννήθηκε το Ερευνητής-συνεργάτης στο "Berghof Research Center for Constructive Conflict Management", Βερολίνο και διδάσκων επισκέmης στην Ανώτατη Σχολή Alice Salomon, θέμα U διαχείριση συγκρούσεων" (conflict management). Κύριο θέματα: Κοινωνική επεξεργασία εθνοπολιτικών διενέξεων, Νότιος Καύκασος, Κύπρος. Διεύθυνση: Berghof Research Center for Constructive Conflict Management Altensteinstr. 48a Berlin Γερμανία. Ε-ΜΒίl: oliver. wolleh@berghof-center.org YazarJa ilgili bilgiler ΟlίνθΓ WoIIeh Felsefe Doktoru dogumlu; ΒθΓlίπ, Berghof Catι~malaήa iigilί YapIct ~all~f!1atar Ara~tIrma Merkezine bagli ara~tlγmacl ve Alice - Salomon Vϋksek Okulunda,ς;atΙ$ma yonetimi J konusunda misafir dογenι AgIrlIk alanl: GϋneΥ Kafkasya ve KIbrIs'ta etnopolitik ~atlξ)malarla ίlgiii sivif 9aII~malar. Adres: Berghof Research Center for Constructive Confiict Management Altensteinstr. 48a, Berlin. oliver.wolleh@berqhof-center.org 43

45 Berghof Research Center for Constructive ConfIict Management Το κέντρο ερευνών Berghof συστάθηκε το 1993 σαν μέρος του κοινωφελούς Ιδρύματος Berghof για Έρευνα Διενέξεων Ε.Π.Ε.. Μόναχο (Berghof Stiftung fϋr KonfJiktforschung GmbH). Οι εργασίες του κέντρου mοχεύοuν στην έρευνα εποικοδομητικών διαδικασιών και μοντέλων για την επεξεργασία εθνοπολιτικών και κοινωνlκο-πσλιτιστικών διενέξεων όπως και την επiοίημονική παρακολούθηση και υποστήριξή της εφαρμογής τους στην πράξη. Τα πορίσματα των ερευνών δημοσιεύονται στις σειρές των Εκθέσεων Berghof (Berghof-Reports), στα έγγραφα βασικών ιδεών Berghof (Berghof Arbeitspapiere) και στη σειρά Μετασχηματισμός Διενέξεων (Konflikttransformation) του εκδοτικού οίκου LiΤ.Εξάλλου το κέντρο εκδίδει το εγχειρίδιο Berghof Μετασχηματισμός AIf.Vf.~WV (Berghhof Handbook for Conflict Transformation). Διεύθυνση: Berghof Research Center foγ Constructive Conflict Management Altensteinstr.48A D Berlin Γερμανία info@berghof-center.org Berghof Research Center for Constructive Conflict Management Berghof Research Center 1993 YIIInda kamuυaraήaι Berghof Research vakfi limited Itd. taraflndan kuruldu. Ara~tlrrna merkezinin ι;aiismalari etnopolitik νθ sosyo.. kfiltfirel ~atf~malarln i~lenmesi ί~ίη yapici yontemler νθ modeller ara~tirma νθ bunlarin pratikte uygulanmasini bilimsel olarak denetlenmesi νθ desteklenmesi Υδπϋndedίr. Ara~tIrma θοηυι;iβγι Berghof-Reports dizilerinde j Berghof CaII$ma Belgeleri νθ LiΤ YaYInevi'nin Conf1icttransformation kitap dizisinde ΥaΥιnlanmaktadΙΓ. Center ayrlca Berghof Handbook for ConfIict Transformation kitabini yayinlamaktadir. Kontakt: Berghof Research Center foγ Constructive Conflict Management Altensteinstr. 48 Α D Berlin Info@berghof-center.org 44

46