ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Transcript

1 ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, MD,MSc,PhD,IFEPAG ΜΑΙΕΥΤΗΡΑΣ - ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ

2 Η εύρυθμη λειτουργία απαιτεί ανατομική και λειτουργική αρτιότητα. Ο άξονας «υποθάλαμος-υπόφυση-ωοθήκεςμήτρα» βρίσκεται σε συνεχή λειτουργική αλληλεπίδραση, μέσω ορμονών και νευροδιαβιβαστών. Ταυτόχρονα δέχονται επιδράσεις και από άλλες περιοχές του εγκεφάλου, με αποτέλεσμα η λειτουργία του γεννητικού συστήματος να επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες, όπως: stress συναισθηματική κατάσταση της γυναίκας διατροφή άσκηση

3 4 η καθοριστική περιοχή ΚΝΣ Υποθάλαμος GnRH 3 η καθοριστική περιοχή 2 η καθοριστική περιοχή Υπόφυση FSH LH Ωοθήκη Οιστρογόνα & προγεστερόνη 1 η καθοριστική περιοχή Μήτρα Έμμηνος ρύση

4 Φυσιολογία Εμμήνου Ρύσεως ΚΝΣ ντοπαμίνη (-) νορεπινεφρίνη (+) ενδορφίνες (-) ΥΠΟΘΑΛΑΜΟΣ Gn-RH ± ΠΡΟΣΘΙΑ ΥΠΟΦΥΣΗ? FSH, LH οιστρογόνα ΩΟΘΗΚΕΣ προγεστερόνη ΜΗΤΡΑ ΕΜΜΗΝΟΣ ΡΥΣΗ

5 ΥΠΟΘΑΛΑΜΟΣ Τμήμα του διεγκεφάλου Κεντρικός ρόλος στην ρύθμιση της έκκρισης ορμονών από τους ενδοκρινείς αδένες και λειτουργιών του αυτονόμου: όρεξη δίψα ισοζύγιο ηλεκτρολυτών θερμοκρασία γενετήσια συμπεριφορά κυκλοφορία συναίσθημα ύπνος

6 Αποτελείται από πεπτιδεργικούς νευρώνες που εκκρίνουν ορμόνες. Ανταποκρίνονται σε α) ενδοκρινικά ερεθίσματα, που μεταφέρονται μέσω του αίματος, και β) νευρικά, που δρουν τοπικά μέσω νευροδιαβιβατών (συνθέτουν ορμόνες ή νευροδιαβιβαστές που απελευθερώνονται στην αιματική ροή ή στη συναπτική σχισμή). Οι υποθαλαμικές ορμόνες εκκρίνονται από περίπου 20 «πυρήνες» οργανωμένων κυττάρων, και είναι οι εξής: η εκλυτική ορμόνη των γοναδοτροπινών (GnRH), η εκλυτική ορμόνη της θυρεοειδοτροπίνης (TRH), η εκλυτική ορμόνη της φλοιοεπινεφριδιοτρόπου ορμόνης (CRH), η εκλυτική ορμόνη της αυξητικής ορμόνης (GHRH), η σωματοστατίνη (SS) η ντοπαμίνη Επιπλέον, διεγείρει την έκκριση των ορμονών της οπίσθιας υπόφυσης: αντιδιουρητική ορμόνη ή βασοπρεσίνη ωκυτοκίνη.

7

8 Εκλυτική ορμόνη των γοναδοτροπινών (GnRH) Τα κύτταρα που εκκρίνουν GnRH ανέρχονται σε 1000 έως 3000 Εντοπίζονται στον τοξοειδή πυρήνα και στην προοπτική περιοχή του προσθίου υποθαλάμου. Κατά την εμβρυογένεση, μεταναστεύουν από την οσφρητική περιοχή στον υποθάλαμο, μέσω κρανιακών νεύρων, που συνδέουν τη μύτη με το πρόσθιο εγκεφαλικό κυστίδιο. Οι νευράξονες των κυττάρων που παράγουν GnRH εκτείνονται μέσω της χοάνης και καταλήγουν στα τριχοειδή του πυλαίου υποφυσιακού δικτύου.

9

10 To υπεύθυνο για τη σύνθεση γονίδιο εντοπίζεται στο χρωμόσωμα 8 και δίνει γένεση σε ένα πρόδρομο μόριο αποτελούμενο από 92 αμινοξέα, από το οποίο προέρχεται η GnRH. To πρόδρομο αυτό μόριο αποτελείται από: ένα τμήμα 23 αμινοξέων, το δεκαπεπτίδιο της GnRH, από ένα πρωτεολυτικό τμήμα 3 αμινοξέων από ένα τμήμα 56 αμινοξέων που καλείται GnRH-associated peptide (GAP). To GAP, την έκκριση FSH και LH ενω την έκκριση ντοπαμίνης. Ο χρόνος ημίσειας ζωής της GnRH = 2-4 min, καθώς διασπάται ταχέως από πεπτιδάσες, => η βιοδραστική GnRH περιορίζεται το πυλαίο υποφυσιακό δίκτυο.

11 Η έκκριση των γοναδοτροπινών βασίζεται στην κατά ώσεις έκκριση της GnRH, με συγκεκριμένο εύρος και συχνότητα. Σημαντικό ρόλο στην έκκριση της GnRH διαδραματίζουν: η αλληλεπίδρασή με νευροδιαβιβαστές από ανώτερα κέντρα του ΚΝΣ με τα ωοθηκικά στεροειδή με ορμόνες του συστήματος υποθαλάμου υπόφυσης επινεφριδίων

12 Οι ορμόνες αλληλεπιδρούν με μηχανισμό παλίνδρομης αλληλορύθμισης. Σύμφωνα με αυτό το μηχανισμό, μια ορμόνη που παράγεται από περιφερικό ενδοκρινή αδένα (ωοθήκες), κάτω από την επίδραση ενός κεντρικότερου αδένα (υποθάλαμοςυπόφυση), επιδρά στον κεντρικότερο αδένα και αυξάνει ή ελαττώνει την έκκριση της διεγερτικής ορμόνης. Το αρνητικό feedback των ωοθηκικών στεροειδών σε υπόφυση και υποθάλαμο ονομάζεται μακρύ. Το αρνητικό feedback των υποφυσιακών ορμονών στην έκκρισης GnRH από τον υποθάλαμο, ονομάζεται βραχύ. Η αναστολή της έκκρισης της GnRH από την ίδια της την έκκριση από τον υποθάλαμο λέγεται υπερβραχύς μηχανισμός παλίνδρομης αλληλορύθμισης. θετικό ή αρνητικό feedback

13 Η έκκριση της GnRH εξαρτάται από κεντρικούς παράγοντες. Διεγείρουν: νορεπινεφρίνη νευροπεπτίδιο Υ η ισταμίνη η ακετυλοχολίνη GABA Αναστέλλουν: ντοπαμίνη τα ενδογενή οπιοειδή (β-ενδορφίνη). Η σεροτονίνη ελαττώνει την έκκριση της GnRH, ενώ υπό ορισμένες συνθήκες μπορεί να δράσει και διεγερτικά. Η έκκριση της GnRH εξαρτάται κυρίως από τα ωοθηκικά στεροειδή. Υπάρχουν οιστρογονικοί υποδοχείς σε νευρογλοιακά κύτταρα του υποθαλάμου, που πιθανά μεταφέρουν οιστρογονικά ερεθίσματα (feedback) στους υποθαλαμικούς νευρώνες που παράγουν GnRH.

14 Νευρική διασύνδεση μεταξύ υποθαλάμου αδενοϋπόφυσης δεν υπάρχει. Η άνω υποφυσιακή αρτηρία (κλάδος έσω καρωτίδας) σχηματίζει εντός της μέσης προεξοχής ένα πυκνό τριχοειδικό δίκτυο, που οδηγεί στο πυλαίο φλεβικό σύστημα. Το πυλαίο φλεβικό σύστημα αποτελείται από μακρά πυλαία αγγεία, που διασχίζουν το μίσχο της υπόφυσης και καταλήγουν στα κολποειδή της πρόσθιας υπόφυσης. Τα βραχέα πυλαία αγγεία συνδέουν τα κολποειδή του προσθίου λοβού με τα τριχοειδή της οπίσθιας υπόφυσης και με το μίσχο της υπόφυσης. Η αιματική ροή είναι από τον υποθάλαμο προς την υπόφυση. Το αίμα μπορεί να κατευθυνθεί και αντίστροφα, μέσω των βραχέων πυλαίων αγγείων, από την πρόσθια στην οπίσθια υπόφυση και από εκεί, μέσω της μέσης προεξοχής στον υποθάλαμο, επηρεάζοντας παλίνδρομα τη λειτουργία του.

15

16 Πρόσθια Υπόφυση

17 Πρόσθια Υπόφυση Οι ορμόνες (5 διαφορετικοί τύποι κυττάρων) είναι: η θυλακιοτρόπος ορμόνη (FSH), θυλακιοτρόπα η ωχρινoτρόπος ορμόνη (LH), ωχρινοτρόπα γοναδοτρόπα η αυξητική ορμόνη (GH), σωματοτρόπα η φλοιοεπινεφριδιοτρόπος ορμόνη (ACTH), κορτικοτρόπα η προλακτίνη (PRL), λακτοτρόπα Γοναδοτρόπα κύτταρα: 7-15% των κυττάρων της υπόφυσης Στα πλάγια του προσθίου λοβού.

18 Οι γοναδοτροπίνες αποτελούνται από δύο πεπτιδικές υποομάδες. Η υποομάδα α = κοινή για FSH και LH (χρωμόσωμα 6-92 αμινοξέα). Η υποομάδα β της FSH (χρωμόσωμα αμινοξέα). Η υποομάδα β της LH (χρωμόσωμα αμινοξέα). Η υποομάδα β καθορίζει των ρυθμό σύνθεσής τους (ελεύθερη α-). Ο ρυθμός παραγωγής των α και β υποομάδων καθορίζεται από το αρνητικό feedback των οιστρογόνων, μέσω της παλμικής έκκρισης της GnRH από τον υποθάλαμο.

19 Τα επίπεδα των γοναδοτροπινών στο αίμα είναι ανάλογα του ρυθμού έκκρισής και του χρόνου ημίσειας ζωής τους. Υψηλότερη περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες (κυρίως σε σιαλικό οξύ) σημαίνει ρυθμός μεταβολισμού και χρόνος ημίσειας ζωής. Η FSH έχει μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε σιαλικό οξύ σε σχέση με την LH, που εξηγεί τον πιο αργό ρυθμό κάθαρσης της FSH (χρόνος υποδιπλασιασμού της FSH είναι 3-4 ώρες και της LH είναι 20 λεπτά).

20 Η έκκριση των γοναδοτροπινών γίνεται από δύο δεξαμενές. Η άμεσα απελευθερώσιμη, περιέχει γοναδοτροπίνες έτοιμες για απελευθέρωση αμέσως μετά την επίδραση της GnRH. Η εφεδρική απαιτεί πρώτα παραγωγή των γοναδοτροπινών και επομένως απαιτείται παρατεταμένη δράση της GnRH. Η GnRH επάγει και τη μεταφορά από την εφεδρική στην άμεσα απελευθερώσιμη δεξαμενή. Αυτό-επαγωγικό φαινόμενο (self priming effect) της GnRH: Σε επαναλαμβανόμενες ώσεις GnRH, η ανταπόκριση των γοναδοτρόπων κυττάρων είναι εντονότερη από την 1 η φορά (απαιτεί οιστρογόνα καθώς η οιστραδιόλη την έκφραση των υποδοχέων GnRH στα γοναδοτρόπα κυττάρα) (up regulation των υποδοχέων). Εδώ βασίζεται η αιχμή έκκρισης των ορμονών στο μέσο του εμμηνορρυσιακού κύκλου.

21 Η FSH Ο κύριος ρυθμιστής της ωρίμανσης και διαφοροποίησης του ωοθυλακίου. Ευνοεί την και λειτουργία των LH υποδοχέων στα κοκκώδη κύτταρα. Είναι απολύτως απαραίτητη για να παραχθεί οιστραδιόλη από τα κοκκώδη κύτταρα (επάγει τη δράση της αρωματάσης) Η LH: Είναι απαραίτητη για την ωοθυλακιορρηξία και τη διατήρηση της λειτουργίας του ωχρού σωματίου. Σημαντική για την παραγωγή ανδρογόνων από την έσω θήκη. Μικρή αλλά σταθερή αύξηση της LH είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη των ωοθυλακίων και την είσοδό τους στην προωοθυλακιορρηκτική φάση.

22 Κύριοι παράγοντες που επηρεάζουν την έκκριση των γοναδοτροπινών η GnRH, τα οιστρογόνα, η προγεστερόνη η ανασταλτίνη η ακτιβίνη η φολλιστατίνη Η οιστραδιόλη, ενώ αρχικά δρα ανασταλτικά στην πρόσθια υπόφυση (negative feedback), μπορεί να αυξήσει την έκκριση FSH & LH (positive feedback), όταν βρίσκεται στο αίμα σε μεγάλες ποσότητες για ώρες (εκκριτική αιχμή).

23 Η ανασταλτίνη (Inhibin): Αποτελείται από δύο πεπτιδικές υποομάδες, την α και τη β. Υπάρχουν δύο μορφές, Α & Β, με κοινή α, και διαφορετική β υποομάδα. Προέρχεται από τα κοκκώδη κύτταρα του ωοθυλακίου. Είναι παρούσα και στα γοναδοτρόπα κύτταρα της υπόφυσης Δρα επιλεκτικά, αναστέλλει την FSH Ίσως επιτείνει την LH, αυξάνοντας τον αριθμό των GnRH υποδοχέων στα κύτταρα που συνθέτουν LH. Η ακτιβίνη (Activin): παράγεται από τα κοκκώδη κύτταρα Είναι παρούσα και στα γοναδοτρόπα κύτταρα της υπόφυσης, Αποτελείται από δύο πεπτιδικές υποομάδες, την α και τη β. Υπάρχουν διάφοροι υπότυποι των β υποομάδων (β-c,β-d και β-ε). Ενισχύει την έκκριση της FSH και την απόκριση της υπόφυσης στην GnRH, ευοδώνοντας την αύξηση των υποδοχέων της GnRH. Αναστέλλει την προλακτίνη, την ACTH και την αυξητική ορμόνη. H δράση της αναχαιτίζεται από την ανασταλτίνη και την φολλιστατίνη.

24 Η φολλιστατίνη: πεπτίδιο που εκκρίνεται από ποικιλία υποφυσιακών κυττάρων, μεταξύ των οποίων και τα γοναδοτρόπα. Aναστέλλει σύνθεση - έκκριση της FSH, και την απόκριση στην GnRH, με τη σύνδεση της στην ακτιβίνη και ελάττωση της δραστικότητας της. Η έκκριση: διεγείρεται από την Ακτιβίνη, εμποδίζεται από Ανασταλτίνη.

25 Προλακτίνη Η παραγωγή γίνεται από τα λακτοτρόπα κύτταρα, (10-30 % των κυττάρων της αδενοϋπόφυσης, οπίσθιο και πλάγια τμήματα της). Αποτελείται από 192 αμινοξέα. Δομικά μοιάζει πολύ με την GH. Συντίθεται και αποθηκεύεται σε εκκριτικά κοκκία, στο κυτταρόπλασμα. Η αποθήκευση γίνεται σε δύο δεξαμενές : την άμεσα ελευθερώσιμη και την εφεδρική. Aπαραίτητη για έκκριση γάλακτος.

26 Η ντοπαμίνη είναι ο κύριος αναστολέας της προλακτίνης. Παράγεται από ντοπαμινεργικούς νευρώνες του τοξοειδή πυρήνα. Μέσω της πυλαίας κυκλοφορίας, φτάνει και προσδένεται σε υποδοχείς της επί των λακτοτρόπων κυττάρων, αναστέλλοντας την έκκριση της προλακτίνης.

27 Η TRH διεγείρει την έκκριση της προλακτίνης (παρουσία TRH υποδοχέων επί των λακτοτρόπων κυττάρων). T4 & Τ3 επηρεάζουν την έκκριση προλακτίνης, μέσω επαγωγής της TRH.

28 Τα οιστρογόνα διεγείρουν την έκκριση της προλακτίνης με ένα δοσο-εξαρτώμενο και χρονο-εξαρτώμενο τρόπο. αυξάνουν τη μεταγραφή του γονιδίου της προλακτίνης ευοδώνουν το πολλαπλασιασμό των λακτοτρόπων κυττάρων αυξάνουν τον αριθμό των TRH υποδοχέων στα λακτοτρόπα κύτταρα ελαττώνουν τη ντοπαμινεργική δραστηριότητα.

29 ΕΠΙΦΥΣΗ Ή ΚΩΝΑΡΙΟ Μικρός ενδοκρινής αδένας, έμπροσθεν στη μέση γραμμή του εγκεφάλου. Μετά τη γέννηση, λειτουργεί ως ενεργό νευροενδοκρινικό όργανο που ανταποκρίνεται στο φως και σε ορμονικά ερεθίσματα. Η νευρική οδός: από αμφιβληστροειδή σε επιφυσιοκύτταρα. Διακοπή της οδού έχει το ίδιο αποτέλεσμα με το σκότος, δηλαδή αυξάνει τη σύνθεση μελατονίνης.

30 Τα επιφυσιοκύτταρα αποτελούν το 95% των κυττάρων της επίφυσης και μοιάζουν με τους φωτοϋποδοχείς του αμφιβληστροειδούς. Η μελατονίνη είναι η κύρια ορμόνη που παράγει η επίφυση. Η μελατονίνη μάλλον απελευθερώνεται απευθείας στα τριχοειδή του πυλαίου υποφυσιακού δικτύου, ενώ κατά άλλους εισέρχεται στο ΕΝΥ και φτάνει στον υποθάλαμο, μέσω του ENY, με τη βοήθεια των τανυκυττάρων. Η μελατονίνη παράγεται υπό την επίδραση της νορεπινεφρίνης, η οποία παράγεται από την ενεργοποίηση του συμπαθητικού σε σκότος, και επιδρά στους κιρκάδιους ρυθμούς ανάλογα με την έκθεση στο φως.

31 Αλληλεπιδρά με ποικιλία ενδοκρινικών και νευροενδοκρινικών δομών επηρεάζοντας τη μεταβολική τους λειτουργία. Διαθέτει υποδοχείς για τις ορμόνες του φύλου, οιστραδιόλη, τεστοστερόνη, δεϋδροτεστοστερόνη, προγεστερόνη και προλακτίνη. Μετατρέπει την τεστοστερόνη και την προγεστερόνη σε ενεργούς 5αμεταβολίτες & ευοδώνει την αρωματοποίηση ανδρογόνων σε οιστρογόνα. Υπό την επίδραση της νορεπινεφρίνης, που συνδέεται με κατάλληλους υποδοχείς, ευνοείται η κυτταρική σύνθεση υποδοχέων των ανδρογόνων και οιστρογόνων. Αναστέλλει την κατά ώσεις έκκριση της GnRH από τον υποθάλαμο που => ωοθηκική λειτουργία και συλλήψεων κατά τους σκοτεινούς χειμερινούς μήνες ή σε όγκους επίφυσης) Επηρεάζει την έναρξη της εφηβείας (πρόωρη εφηβεία σε καταστροφή επίφυσης)

32 Η ΩΟΘΗΚΗ Επιτελεί δύο βασικές λειτουργίες, άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους: 1) την ωοθυλακιορρηξία και 2) την παραγωγή των ωοθηκικών στεροειδών (οιστραδιόλη και προγεστερόνη). Τα αρχικά στάδια ανάπτυξης του ωοθυλακίου είναι ανεξάρτητα από τη δράση των γοναδοτροπινών, ενώ ακολούθως οι γοναδοτροπίνες ασκούν τη δράση τους τις τελευταίες 15 ημέρες της διαφοροποίησής του. Υποδοχείς της FSH υπάρχουν στα κοκκιώδη κύτταρα, ενώ υποδοχείς της LΗ ανευρίσκονται κυρίως στα κύτταρα της θήκης. Οι υποδοχείς της LH επάγονται από την FSH. Επίσης, στα κοκκώδη κύτταρα ανευρίσκονται υποδοχείς ανδρογόνων, που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη στεροειδογένεση.

33

34 Ωοθυλακιορρηξία Την 1 η εβδομάδα του κύκλου, από τα στρατευμένα ωοθυλάκια επιλέγεται το «επικρατούν ή κυρίαρχο». Σπανίως (1-2% όλων των κύκλων), μπορούν να ωριμάσουν >1 ωάρια, ταυτόχρονα στον ίδιο κύκλο. Τα υπόλοιπα στρατευμένα ωοθυλάκια υφίστανται ατρησία. Για την επιλογή του επικρατούντος, αλληλεπιδρούν οιστρογόνα και FSH και διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο (τα οιστρογόνα ευνοούν τη δράση της FSH, η οποία επάγει την ωοθυλακική ανάπτυξη). Εκτός του ωοθυλακίου, τα οιστρογόνα μέσω αρνητικής feedback, την έκκριση FSH, εμποδίζοντας την ανάπτυξη άλλων ωοθυλακίων.

35 Την 14η ημέρα, αυξάνεται η οιστραδιόλη οδηγώντας σε εκκριτική αιχμή της LH, που => την ρήξη του ωοθυλακίου, ώρες μετά. Κατά την ωοθυλακιορρηξία, το επικρατές ωοθυλάκιο μεγαλώνει σε μέγεθος και αποκολλάται από το έδαφος του ωοθηκικού φλοιού. Ακολουθούν αλλαγές, με διάταση του άντρου και συμπίεση των κοκκωδών κυττάρων επί της βασικής μεμβράνης. Tο υγρό του άντρου σταδιακά πιέζει το ωοκύτταρο με τον ωοφόρο δίσκο που το περιβάλλει. Η θήκη λεπτύνει και σχηματίζεται μια ανάγγεια περιοχή του τοιχώματος του ωοθυλακίου, το στίγμα.

36

37 Ωοθυλακιορρηξία

38 Ακολουθεί ρήξη του ωοθυλακίου και ωοκύτταρο με τον ωοφόρο δίσκο, απελευθερώνεται μέσω του στίγματος στην περιτοναϊκή κοιλότητα. Το φαινόμενο της ωοθυλακιορρηξίας σηματοδοτεί τη λήξη της πρώτης ή θυλακικής φάσης του κύκλου και την έναρξη της δεύτερης ή ωχρινικής.

39 Στεροειδογένεση Οι στεροειδικές ορμόνες παράγονται στο ωοθυλάκιο. Οι ορμόνες που εκκρίνονται από τις ωοθήκες είναι προγεσταγόνα (C21-στεροειδή), όπως προγνενολόνη, προγεστερόνη, 17-α-υδροξυπρογεστερόνη, ανδρογόνα (C19-στεροειδή), όπως δεϋδροεπιανδροστερόνη (DHEA), ανδροστενδιόνη, τεστοστερόνη οιστρογόνα (C18-στεροειδή), όπως οιστρόνη και οιστραδιόλη. Η στερεοειδογένεση στο προωθυλακιορρηκτικό ωοθυλάκιο γίνεται από: LH υποδοχείς που εντοπίζονται στα κύτταρα της θήκης (μέσω της ενδοκυττάριας δράσης του κυκλικού AMP) FSH υποδοχείς που εντοπίζονται στα κοκκώδη κύτταρα. Τα δραστικά ωοθηκικά στεροειδή είναι η οιστραδιόλη και η προγεστερόνη.

40 Τα οιστρογόνα παράγονται από τα ανδρογόνα. Τα κοκκώδη κύτταρα δεν μπορούν να συνθέσουν ανδρογόνα. Γι αυτό, αλληλεπιδρούν με τα κύτταρα της θήκης. Υπό την επίδραση της LH τα κύτταρα της θήκης, εκτός του ότι πολλαπλασιάζονται, συνθέτουν ανδρογόνα τα οποία διαχέονται εντός των κοκκωδών κυττάρων και μετατρέπονται σε οιστρογόνα. Η ανδροστενδιόνη (κύριο C19-στεροειδές) = ασθενές ανδρογόνο. Δρα ως πρόδρομο μόριο για τη σύνθεση οιστρόνης και τεστοστερόνης σε εξωοθηκικούς ιστούς, όπως ο λιπώδης ιστός και το δέρμα.

41 Το ωχρό σωμάτιο

42 Μετά την ωοθυλακιορρηξία το επικρατούν ωοθυλάκιο αναδιοργανώνεται και μετατρέπεται στο ωχρό σωμάτιο: Τα τριχοειδή αγγεία και οι ινοβλάστες του περιβάλλοντος στρώματος πολλαπλασιάζονται και διαπερνούν τη βασική μεμβράνη. Τα κοκκώδη κύτταρα, (κοκκώδη ωχρινοκύτταρα) αυξάνουν σε μέγεθος, γεμίζουν με λιπίδια και πληρούν την κυστική ή αιμορραγική κοιλότητα του ραγέντος ωοθυλακίου. Τα κύτταρα της θήκης μετατρέπονται σε ωχρινοκύτταρα θήκης. Επίσης εμφανίζονται: Κ κύτταρα (μακροφάγα???) ενδοθηλιακά κύτταρα λεμφοκύτταρα ινοβλάστες

43 Το ωχρό σωμάτιο εκκρίνει καθημερινά, περίπου 40mg προγεστερόνης (από LDL-χοληστερόλη) κατά τη μέση ωχρινική φάση. Εκτός από την προγεστερόνη το ωχρό σωμάτιο παράγει: Προσταγλανδίνες Ωκυτοκίνη Ρελαξίνη Ανασταλτίνη Η LH είναι βασικός ρυθμιστής της στεροειδογένεσης στο ωχρό σωμάτιο. LH-υποδοχείς υπάρχουν στο ωχρό σωμάτιο καθ όλη τη ζωής του.

44 Το ωχρό σωμάτιο διατηρείται για 14 +/- 2 ημέρες και ακολούθως υποστρέφει. Η διάρκεια ζωής του ωχρού σωματίου επηρεάζεται από: LH hcg διατήρηση της αγγείωσης του κυττάρα του ανοσοποιητικού ωκυτοκίνη αυξητικός παράγοντας της ινσουλίνης κυτοκίνες ανασταλτίνη Σε περίπτωση μη-γονιμοποίησης: μετατρέπεται σε ανάγγεια δομή πλούσια σε συνδετικό ιστό, που καλείται «λευκό σωμάτιο» της ωοθήκης.

45 Σε περίπτωση εγκυμοσύνης: η διάρκεια ζωής του ωχρού σωματίου είναι 6-8 εβδομάδες. η hcg διατηρεί την ικανότητα του ωχρού σωματίου να παράγει προγεστερόνη, μέχρι να αναλάβει ο πλακούντας. Τα οιστρογόνα, αντίθετα, ασκούν ωχρινολυτική δράση. Το ωχρό σωμάτιο διπλασιάζει το μέγεθος του στις 6 πρώτες εβδ. από πολλαπλασιασμό: συνδετικού ιστού κοκκωδών κυττάρων κυττάρων της θήκης Αργότερα το ωχρό σωμάτιο εκφυλίζεται (μεσω απόπτωσης), λόγω: απουσίας LH και hcg Οιστρογόνων Προλακτίνης Προσταγλανδινών

46 Χαρακτηριστικά του φυσιολογικού κύκλου. Η θυλακική ή παραγωγική φάση διαρκεί από την πρώτη μέρα του κύκλου (1 η ημέρα εμμήνου ρύσεως) έως την αιχμή της LH (ωοθυλακιορρηξία) Η ωχρινική ή εκκριτική φάση, από την ωοθυλακιορρηξία μέχρι την επόμενη εμμηνορρυσία. Η φυσιολογική έμμηνος ρύση λαμβάνει χώρα 14 ημέρες μετά από κάθε ωοθυλακιορρηξία λόγω πτώσης οιστρογόνων και προγεστερόνης. Το πρώτο επεισόδιο εμμήνου ρύσεως στη γυναίκα καλείται εμμηναρχή. Οι μεταβολές στη διάρκεια του κύκλου αφορούν κυρίως τη θυλακική φάση, ενώ η διάρκεια της ωχρινικής φάσης παραμένει σταθερή.

47

48

49 Για το ενδομήτριο, είναι σημαντικότερη η σειρά εμφάνισης και επίδρασης των ορμονών επί του ενδομητρίου απ ότι η ποσότητα των ορμονών: Οιστρογόνα Συνδυασμός οιστρογόνα & προγεστερόνη Σταθερή μείωση όλων Κάθε γυναίκα αυτόματα αναγνωρίζει την τυπική έμμηνο ρύση (έναρξη, διάρκεια, ποσότητά)

50 Εμμηνορρυσιακός κύκλος Συχνά αποκλίσεις σε διάρκεια και ποσότητα (πρώτα χρόνια μετά εμμηναρχή, εφηβεία, προεμμηνοπαυσιακή περίοδο) Ανωοθυλακιορρηκτικοί κύκλοι πριν τα 20 και μετά τα 40 έτη Τα 3-4 πρώτα χρόνια μετά-εμμηναρχή: αυξημένη διάρκεια Αναπαραγωγικά χρόνια: σταθεροποίηση διάρκειάς Τα 8-10 χρόνια προ της εμμηνοπαύσεως: διακυμάνσεις (αυξητικές τάσεις στην διάρκεια) & ωοθυλακιορρηξίες σε αραιότερα διαστήματα Ο σωματότυπος επηρεάζει τη μέση διάρκεια του κύκλου ( ακραίο ΒΜΙ = πολύ μειωμένο ή πολύ αυξημένο ποσοστό λίπους = επιμήκυνση διάρκειας κύκλου)

51 Χαρακτηριστικά εμμηνορρυσιακού κύκλου Φυσιολογικά Παθολογικά Διάρκεια 4 6 ημέρες < 2 ή > 7 ημέρες Αποβαλλόμενος όγκος αίματος 30 ml > 80 ml Μεσοδιάστημα ημέρες

52 25 ετών, >40% των κύκλων = ημέρες ετών, 60% των κύκλων = ημέρες Αναπαραγωγή: μόνο 15 % των κύκλων = 28 ημέρες <1% έχουν φυσιολογικό κύκλο <21 ή >35 ημέρες 20% των γυναικών εμφανίζουν διαταραχές κύκλου

53 Ορμονικές μεταβολές κατά τη διάρκεια του κύκλου

54 Πρώιμη θυλακική φάση: Χαμηλά επίπεδα οιστραδιόλης και προγεστερόνης Παύει η αρνητική παλίνδρομη αλληλορύθμιση οιστραδιόλης, προγεστερόνης και ανασταλτίνης Α στον υποθάλαμο. Αυξάνεται η συχνότητα των ώσεων της GnRH Αυξάνει η έκκριση της FSH Αύξηση των ωοθυλακίων και επιλογή του επικρατούντος Αυξάνεται η συχνότητα των ώσεων της LH

55 Μέση θυλακική φάση: Η παραγωγή οιστραδιόλης από τα κοκκώδη κύτταρα των αναπτυσσόμενων ωοθυλακίων αυξάνεται, υπό την αυξανόμενη FSH. Η αύξηση των οιστρογόνων μειώνει τις FSH και LH από την υπόφυση. Αυξάνεται η συχνότητα των ώσεων της GnRH, αφού αίρεται το αρνητικό feedback της προγεστερόνης από την προηγούμενη ωχρινική φάση.

56 Όψιμη θυλακική φάση: οιστραδιόλη και ανασταλτίνη Α αυξάνονται συνεχώς. Τα επίπεδα των FSH/LH μειώνονται, λόγω αρνητικού feedback από τα οιστρογόνα, και πιθανόν άλλες ορμόνες τις ωοθήκης. Μετά την επιλογή του επικρατούντος ωοθυλακίου, η FSH επάγει την αύξηση των LH υποδοχέων και αυξάνει την παραγωγή αυξητικών παραγόντων από την ωοθήκη. Το επικρατούν ωοθυλάκιο αυξάνει μέχρι τα χιλ (2χιλ/ημέρα). Τα υπόλοιπα ωοθυλάκια υφίστανται ατρησία.

57 Ωοθυλακιορρηξία, πρώιμη ωχρινική φάση: Η οιστραδιόλη φτάνει τη μέγιστη τιμή μία μέρα προ ωοθυλακιορρηξίας. Ακολουθεί η μεσοκυκλική αιχμή των γοναδοτροπινών (θετικό feedback) Κατά 10 φορές της συγκέντρωσης LH στον ορό. Η συχνότητα των ώσεων της LH είναι ανά ώρα, αλλά το εύρος Υπό την επίδραση της αιχμής της LH, το ωοκύτταρο στο επικρατούν ωοθυλάκιο ολοκληρώνει την πρώτη μειωτική διαίρεση, Αυξάνεται η έκκριση του ενεργοποιητή του πλασμινογόνου και των άλλων κυτοκινών που επάγουν την ωοθυλάκιορρηξία. Το ωοκύτταρο απελευθερώνεται από το ωοθυλάκιο περίπου 36 ώρες μετά την αιχμή της LH. Ακόμη και πριν την απελευθέρωση του ωοκυττάρου, τα κοκκιώδη κύτταρα που το περιβάλλουν υφίστανται ωχρινοποίηση και αρχίζουν να παράγουν προγεστερόνη. Η προγεστερόνη τη συχνότητα των ώσεων έκκρισης της LH, τερματίζοντας έτσι την αιχμή της.

58 Μέση και όψιμη ωχρινική φάση: η έκκριση προγεστερόνης από το ωχρό σωμάτιο, η οποία ελαττώνει τη συχνότητα των ώσεων της LH. η ανασταλτίνη Α παράγεται από το ωχρό σωμάτιο και η συγκέντρωσή της μεγιστοποιείται στη μέση ωχρινική φάση, ενώ η ανασταλτίνη Β απουσιάζει. της LH οδηγεί σε της παραγωγής οιστραδιόλης και προγεστερόνης από το ωχρό σωμάτιο σε απουσία γονιμοποιημένου ωαρίου. Αν το ωάριο γονιμοποιηθεί, από τα τροφοβλαστικά κύτταρα αρχίζει η παραγωγή hcg, διατηρώντας το ωχρό σωμάτιο & έκκριση προγεστερόνης Απουσία εγκυμοσύνης, η εκφύλιση του ωχρού σωματίου και η διακοπή παραγωγής στεροειδών, απαλλάσσει τον υποθάλαμο-υποφυσιακό άξονα από το αρνητικό feedback, με αποτέλεσμα τα επίπεδα της FSH να αυξάνονται και να ξεκινάει έτσι ο επόμενος κύκλος.

59 Η ΜΗΤΡΑ ΩΣ ΤΕΛΙΚΟ-ΟΡΓΑΝΟ ΣΤΟΧΟΣ Ενδομήτριο: βλεννογόνος που επενδύει εσωτερικά τη μητρική κοιλότητα. Οι βασικές λειτουργίες του ενδομητρίου είναι η εμμηνορρυσία και η εμφύτευση του γονιμοποιημένου ωαρίου. Ανατομικά, το ενδομήτριο αποτελείται από τα άνω 2/3 που αποτελούν τη λειτουργική στιβάδα (προετοιμασία για εμφύτευση γονιμοποιημένου ωαρίου) και το κάτω 1/3 που καλείται βασική στιβάδα (αναγεννητική ικανότητα ενδομητρίου για να ξεκινήσει ο επόμενος κύκλος). Μεταξύ των ουσιών με αυτοκρινή-παρακρινική δράση που παράγει το ενδομήτριο είναι: προσταγλανδίνες ορμόνες θρομβοξάνες αυξητικοί παράγοντες λευκοτριένες και μια ποικιλία πεπτιδίων κυτοκίνες

60

61 Το ενδομήτριο περιλαμβάνει: τα στρωματικά κύτταρα, αποτελούν τον υποστηρικτικό σκελετό του, μια μονή στιβάδα κυλινδρικών επιθηλιακών κυττάρων που καλύπτει όλο το ενδομήτριο και τις αναδιπλώσεις του στρώματος, αγγεία και κύτταρα του ανοσοποιητικού. Οι τεράστιες αναδιπλώσεις του στρώματος που διασχίζουν όλο το μήκος του ενδομητρίου και φτάνουν μέχρι το όριο ενδομητρίουμυομητρίου, δεν αποτελούν πραγματικούς αδένες.

62 Αγγειακή αρχιτεκτονική του μυομητρίου και του ενδομητρίου

63 Η αγγείωση του ενδομητρίου : (έσω λαγόνια μητριαία τοξοειδής ακτινωτή σπειροειδής αρτηρία)

64 Μορφολογικές αλλαγές του ενδομητρίου Κατά τη διάρκεια του κύκλου η λειτουργική στιβάδα υφίσταται μια σειρά από σημαντικές αλλαγές, ενώ η βασική στιβάδα επηρεάζεται λιγότερο. Οι ιστολογικές αλλαγές του ενδομητρίου, υπό την επίδραση των στεροειδικών ορμονών του φύλου, επαναλαμβάνονται σε κάθε κύκλο. Τα οιστρογόνα επάγουν τον πολλαπλασιασμό των στρωματικών και των επιθηλιακών κυττάρων του ενδομητρίου. Η προγεστερόνη: αναστέλλει τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων του ενδομητρίου. προετοιμάζει το ενδομήτριο για να υποδεχθεί το γονιμοποιημένο ωάριο μέσω διαφοροποίησης των στρωματικών και επιθηλιακών κυττάρων. επάγει τη σύνθεση και έκκριση από τα επιθηλιακά κύτταρα μιας ουσίας πλούσιας σε γλυκογόνο. αυξάνει τον όγκο του κυτταροπλάσματος των στρωματικών κυττάρων (ψευδοφθαρτοποίηση).

65 Πέντε στάδια του ενδομητρίου κατά τη διάρκεια του κύκλου: 1. της επανεπιθηλιοποίησης, αμέσως μετά την έμμηνο ρύση 2. του πολλαπλασιασμού, υπό την επίδραση της οιστραδιόλης 3. της άφθονης επιθηλιακής έκκρισης, υπό την συνδυαστική δράση οιστρογόνων και προγεστερόνης 4. της προεμμηνορρυσιακής ισχαιμίας, ως αποτέλεσμα της αύξησης του όγκου του ενδομητρικού ιστού με αποτέλεσμα τη στάση του αίματος στις σπειροειδείς αρτηρίες 5. της εμμήνου ρύσεως (έντονη αγγειοσύσπαση των σπειροειδών αρτηριών και απόπτωση όλου του ενδομητρίου, πλην της βασικής στιβάδας).

66 Η έναρξη εμμήνου ρύσεως πυροδοτείται από την της προγεστερόνης Ο μηχανισμός βασίζεται στην αγγειοσύπαση των αρτηριολίων και των σπειροειδών αρτηριών που οδηγεί στην έναρξη της εμμήνου ρύσεως έως 24 ώρες μετά. Αιμορραγία συμβαίνει από επαναιμάτωση, μετά τη χαλάρωση των αγγείων λόγω ισχαιμίας. Οι επιφανειακές στιβάδες του ενδομητρίου διατείνονται, λόγω της δημιουργίας αιματωμάτων, και σύντομα σχηματίζονται σχισμές που οδηγούν στην αποκόλληση του ιστού. Η έμμηνος ρύση επομένως περιλαμβάνει: τμήματα του ενδομητρίου αίμα προϊόντα ινωδόλυσης πήγματα

67 ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ ΣΑΣ & ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ!!!