ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΡΙΠΗ ΤΩΝ ΠΤΗΝΩΝ ΠΡΟΣ ΞΕΝΑΓΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ Ιανουάριος 2006

Transcript

1 ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΕΓΧΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ (ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ) ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΡΙΠΗ ΤΩΝ ΠΤΗΝΩΝ ΠΡΟΣ ΞΕΝΑΓΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΓΡΑΦΕΙΑ Ιανουάριος 2006 Οι ακόλουθες οδηγίες καταρτίστηκαν από το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ) του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΥΥΚΑ) με σκοπό να βοηθήσουν τους ξεναγούς και τους ταξιδιωτικούς πράκτορες να μπορούν έγκαιρα να αναγνωρίσουν ένα ενδεχόμενο κρούσμα γρίπης των πτηνών και να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για να αποτρέψουν τη μετάδοση της νόσου. Τι είναι η γρίπη των πτηνών Η γρίπη των πτηνών είναι μία λοιμώδης νόσος, που προκαλείται από τον ιό της γρίπης τύπου Α και προσβάλλει πολλά είδη πτηνών παγκοσμίως, η δε εκδήλωσή της στα μολυνθέντα πτηνά ποικίλλει από ασυμπτωματική φορεία του ιού ως θανατηφόρο νόσηση. Πώς μεταδίδεται ο ιός της γρίπης των πτηνών Η γρίπη των πτηνών μεταδίδεται από τα πτηνά στον άνθρωπο με την άμεση επαφή με μολυσμένα πουλερικά ή με επιφάνειες λερωμένες με κόπρανα ή εκκρίματά τους. Η μετάδοση είναι δύσκολη και ως τώρα τα κρούσματα σε ανθρώπους είναι σπάνια, αλλά η θνητότητα από τη νόσο είναι υψηλή. Οι περισσότερες περιπτώσεις μετάδοσης συνέβησαν σε αγροτικές περιοχές της Νοτιοανατολικής Ασίας και στην πλειονότητα τους αποδόθηκαν σε επαφή με νεκρά πουλερικά κατά τη διάρκεια της σφαγής, αποπτέρωσης ή προετοιμασίας φαγητού. 1

2 Η μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο δεν έχει μέχρι στιγμής τεκμηριωθεί, αλλά έχει πιθανολογηθεί σε σπάνιες περιπτώσεις μετά από στενή και παρατεταμένη επαφή με πάσχοντα. Η κατανάλωση επαρκώς μαγειρεμένου κρέατος και αυγών θεωρείται ασφαλής, αλλά, τουλάχιστον θεωρητικώς, θα μπορούσε να συμβεί μετάδοση του ιού από μη καλά ψημένο κρέας πουλερικού ή ανεπαρκώς βρασμένα αυγά. Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει ειδικό εμβόλιο για το συγκεκριμένο ιό γρίπης. Το εμβόλιο της εποχικής (κοινής) γρίπης δεν προστατεύει έναντι της νόσησης από γρίπη των πτηνών. Ποια είναι τα συμπτώματα της νόσου στον άνθρωπο Τα συμπτώματα της γρίπης των πτηνών στον άνθρωπο είναι συνήθως αυτά της κοινής εποχικής γρίπης, δηλαδή υψηλός πυρετός, μυαλγίες, έντονη καταβολή, πονόλαιμος, βήχας, καταρροή. Σε ποιες χώρες έχουν εκδηλωθεί κρούσματα γρίπης των πτηνών 1 Έως σήμερα, κρούσματα γρίπης σε πουλερικά έχουν εκδηλωθεί στης εξής χώρες: ΒΙΕΤΝΑΜ, ΙΝΔΟΝΗΣΙΑ, ΚΑΜΠΟΤΖΗ, ΚΙΝΑ, ΛΑΟΣ, ΚΑΖΑΚΣΤΑΝ, ΡΩΣΙΑ, ΤΑΪΛΑΝΔΗ, ΤΟΥΡΚΙΑ, ΡΟΥΜΑΝΙΑ και ΟΥΚΡΑΝΙΑ. Επιπλέον, κρούσματα σε πουλερικά είχαν εκδηλωθεί κατά την τελευταία διετία στις χώρες ΙΑΠΩΝΙΑ, ΜΑΛΑΙΣΙΑ και ΚΟΡΕΑ, στις οποίες όμως η νόσος τέθηκε υπό έλεγχο και δεν αναφέρονται πλέον νέα κρούσματα. Μεμονωμένα κρούσματα σε αποδημητικά πουλιά έχουν εκδηλωθεί σε ΜΟΓΓΟΛΙΑ και ΚΡΟΑΤΙΑ. Κρούσματα γρίπης των πτηνών σε ανθρώπους έχουν παρατηρηθεί στις χώρες ΒΙΕΤΝΑΜ, ΤΑΪΛΑΝΔΗ, ΚΑΜΠΟΤΖΗ, ΙΝΔΟΝΗΣΙΑ, ΚΙΝΑ και ΤΟΥΡΚΙΑ. 1 Ο κατάλογος των χωρών με κρούσματα γρίπης των πτηνών μπορεί νa τροποποιηθεί. Για επικαιροποιημένες πληροφορίες επικοινωνήστε με το ΚΕΕΛΠΝΟ στο τηλέφωνο ή ανατρέξτε στην ιστοσελίδα του ΚΕΕΛΠΝΟ ή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας 2

3 Ευαισθητοποίηση των ξεναγών και των ταξιδιωτικών πρακτόρων σχετικά με τη γρίπη των πτηνών και ενημέρωση ταξιδιωτών Οι εργαζόμενοι στον τομέα του τουρισμού οφείλουν να είναι ενημερωμένοι (βλέπε γενικές πληροφορίες στην εισαγωγή του παρόντος εγγράφου), και να βρίσκονται σε εγρήγορση για την έγκαιρη αναγνώριση επισκέπτη με συμπτώματα λοίμωξης αναπνευστικού, ώστε να προστατέψουν τον εαυτό τους και να βοηθήσουν στην αποτροπή της περαιτέρω μετάδοσης της νόσου. Επιπλέον, δεδομένης της προβολής του θέματος της γρίπης των πτηνών από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, συμβάλλει στην καλή εικόνα των τουριστικών επιχειρήσεων το να είναι σε θέση να απαντήσουν σε σχετικά ερωτήματα των ταξιδιωτών και να τους παράσχουν ενημερωτικό υλικό (βλέπε επισυναπτόμενα ενημερωτικά φυλλάδια για ταξιδιώτες σε ελληνική και αγγλική γλώσσα). Με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, η μετάδοση της γρίπης των πτηνών από άνθρωπο σε άνθρωπο έχει πιθανολογηθεί σε ελάχιστες περιπτώσεις μετά από στενή παρατεταμένη επαφή με ασθενή. Ως εκ τούτου ένας ταξιδιώτης προερχόμενος από ενδημική χώρα, που εμφανίζει σήμερα πυρετό και βήχα, είναι πολύ πιθανότερο να πάσχει από μια κοινή αναπνευστική λοίμωξη (π.χ. εποχική γρίπη) απ ότι από γρίπη των πτηνών. Ωστόσο, στο μέλλον ο ιός μπορεί να αποκτήσει την ικανότητα να μεταδίδεται ευχερέστερα, τόσο από τα πτηνά στον άνθρωπο, όσο και από άνθρωπο σε άνθρωπο, και δεν είναι εκ των προτέρων γνωστό σε ποια χρονική στιγμή θα συμβεί αυτό. Για το λόγο αυτό, οι παρούσες οδηγίες καταρτίστηκαν ώστε να καλύπτουν την πιθανή μελλοντική δυνατότητα μετάδοσης του ιού από άνθρωπο σε άνθρωπο, με στόχο τη διατήρηση της ομαλής λειτουργίας των τουριστικών επιχειρήσεων και την προστασία της υγείας των επισκεπτών και των εργαζομένων σε περίπτωση εξέλιξης των επιδημιολογικών χαρακτηριστικών της νόσου. 3

4 Γενικά μέτρα πρόληψης Συνιστάται η γενική και συνεχής τήρηση των παρακάτω μέτρων πρόληψης για την αποφυγή μετάδοσης λοιμωδών νοσημάτων που μεταδίδονται με σταγονίδια ή αερογενώς: 1. Υγιεινή των χεριών 7.Η πρώτη γραμμή άμυνας κατά των λοιμώξεων είναι η προσεκτική υγιεινή των χεριών. Τα χέρια πρέπει να πλένονται συχνά και προσεκτικά με σαπούνι και νερό. Αν αυτά δεν είναι διαθέσιμα και τα χέρια δεν είναι ορατά λερωμένα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναλλακτικά αλκοολούχο διάλυμα (π.χ. οινόπνευμα 70 ). Το πλύσιμο των χεριών απομακρύνει δυνητικά μολυσματικούς παράγοντες από το δέρμα και αποτελεί βασικό μέτρο προφύλαξης από τη μετάδοση νοσημάτων. Το πλύσιμο των χεριών είναι ιδιαιτέρως απαραίτητο: a.πριν από την επαφή με τα μάτια, τη μύτη, το στόμα ή τα γεννητικά όργανα (πριν το φαγητό ή το κάπνισμα, μετά την επίσκεψη στην τουαλέτα) b.σε κάθε περίπτωση που τα χέρια μπορεί να ήλθαν σε επαφή με βιολογικά υγρά (σάλιο, εμέσματα κλπ), ακόμη κι αν είχαν χρησιμοποιηθεί γάντια. c.στο τέλος της εργασίας. 2. Πρόληψη διασποράς μολυσματικών σταγονιδίων και απομόνωση ασθενούς 8.Σε κάθε άτομο, που εμφανίζει συμπτώματα λοίμωξης αναπνευστικού (πυρετό και βήχα ή δύσπνοια) πρέπει να χορηγούνται άμεσα χαρτομάντηλα ώστε να καλύπτει το βήχα του. 9.Αν ο ασθενής βήχει έντονα και ανεξέλεγκτα, πρέπει να του χορηγείται απλή χειρουργική μάσκα, να του συστήνεται με ευγένεια και διακριτικότητα να μένει σε απόσταση μεγαλύτερη από ένα μέτρο από άλλα άτομα και του προτείνεται να κληθεί ιατρός. Αν ο ασθενής βρίσκεται μέσα σε τουριστικό λεωφορείο, 4

5 συστήνεται να μετακινείται σε απόσταση από τους άλλους επιβάτες, κατά προτίμηση στο πίσω μέρος του τουριστικού λεωφορείου. 10.Τα μέτρα αυτά πρέπει να λαμβάνονται σε κάθε περίπτωση εκδήλωσης αναπνευστικής λοίμωξης, ανεξάρτητα από το αν ο ασθενής προέρχεται από χώρα με κρούσματα γρίπης των πτηνών ή όχι. 11.Σε κάθε ξενάγηση ή μετακίνηση με τουριστικό λεωφορείο, πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη για χώρο απομόνωσης ασθενούντος επιβάτη, αν αυτό απαιτηθεί. 3. Επάρκεια υλικού 12.Πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα, ώστε σε κάθε τουριστικό λεωφορείο και σε χώρους ξενάγησης να υπάρχει επαρκές αναλώσιμο υλικό για τη διαχείριση κρουσμάτων λοιμωδών νοσημάτων: 13.αλκοολούχο διάλυμα καθαρισμού χεριών 14.θερμόμετρα 15.χαρτομάντηλα 16.απλές χειρουργικές μάσκες 17.γάντια μιας χρήσης 18.ανθεκτικές πλαστικές σακούλες απορριμμάτων που κλείνουν καλά 19.ποδιές μιας χρήσης 20.προστατευτικά γυαλιά 21.απολυμαντικά υγρά 4. Τέλος, οι εργαζόμενοι στον τουριστικό τομέα πρέπει να αποφεύγουν την εργασία αν αρρωστήσουν (π.χ. εμφανίσουν υψηλό πυρετό και βήχα). Αν αυτό δεν είναι δυνατόν, πρέπει να περιορίσουν στο ελάχιστο την επαφή με συναδέλφους και ταξιδιώτες, να καλύπτουν το βήχα τους με χαρτομάντηλο και να πλένουν τα χέρια τους με νερό και σαπούνι αμέσως μόλις αυτά λερωθούν με ρινικές εκκρίσεις ή σταγονίδια, που παράγονται κατά το βήχα και τον πταρμό (π.χ. αν τα χέρια χρησιμοποιηθούν για να καλύψουν το στόμα, όταν το άτομο βήχει). 5

6 Ειδικά μέτρα αντιμετώπισης ενδεχόμενου κρούσματος γρίπης των πτηνών σε τουριστικό λεωφορείο Αναγνώριση ενδεχόμενου κρούσματος γρίπης των πτηνών Ως ενδεχόμενο κρούσμα πρέπει να αντιμετωπίζεται ταξιδιώτης, που πληροί όλα τα κατωτέρω κριτήρια: α) πυρετό πάνω από 38 C ΚΑΙ συμπτώματα από το αναπνευστικό (βήχα ή δύσπνοια) και β) ιστορικό στενής επαφής με ζωντανά ή νεκρά πτηνά (απόσταση μικρότερη από ένα μέτρο) ή στενή επαφή με άλλο κρούσμα σοβαρής αναπνευστικής λοίμωξης ή ανεξήγητου θανάτου σε χώρα με κρούσματα γρίπης των πτηνών κατά το τελευταίο επταήμερο πριν την έναρξη των συμπτωμάτων. και γ) επίσκεψη/ διαμονή σε περιοχή με κρούσματα γρίππης των πτηνών κατά το επταήμερο πριν την έναρξη των συμπτωμάτων Αν κάποιος επιβάτης πληροί όλα τα παραπάνω κριτήρια, συστήνεται να ακολουθούνται τα παρακάτω βήματα: 22.Πρέπει να δοθούν αμέσως στον ασθενή χαρτομάντηλα για να καλύπτει το βήχα του. Αν έχει έντονο βήχα, συστήνεται να φορά απλή χειρουργική μάσκα. Η μάσκα πρέπει να αλλάζεται όταν υγρανθεί ή είναι εμφανώς λερωμένη. Επίσης πρέπει να δοθεί στον ασθενή μια πλαστική σακούλα για την απόρριψη των χρησιμοποιημένων χαρτομάντηλων και μασκών. 23.Αν ο ασθενής αδυνατεί αν φορέσει μάσκα, π.χ. λόγω δύσπνοιας, πρέπει να φορούν μάσκα τα άτομα που τον πλησιάζουν σε απόσταση μικρότερη του ενός μέτρου. 6

7 24.Αν υπάρχει η δυνατότητα, καλό θα είναι ο ασθενής να μετακινείται στο πίσω μέρος του λεωφορείου, σε απόσταση μεγαλύτερη από ένα μέτρο από τους άλλους επιβάτες. 25.Αν δεν είναι δυνατή η μετακίνηση του ασθενούς (π.χ. λόγω πληρότητας όλων των θέσεων) και αυτός δε μπορεί να φορέσει μάσκα, πρέπει να δοθούν μάσκες στους παρακαθήμενους επιβάτες. 26.Αν υπάρχει συνοδός του ασθενούς, που επιθυμεί να μείνει κοντά του για να τον φροντίζει (π.χ. σύζυγος), πρέπει να χορηγηθεί στο συνοδό μάσκα και να του συστηθεί να πλένει τα χέρια του, κάθε φορά που έρχεται σε επαφή με εκκρίσεις του ασθενή (π.χ. σάλιο) και οπωσδήποτε πριν αγγίξει το πρόσωπό του ή φάει ή πιει. 27.Το σύστημα κλιματισμού του λεωφορείου πρέπει να κλείνεται και να ανοίγονται τα παράθυρα ή οι πόρτες το συντομότερο δυνατόν. 28.Ο ξεναγός ή ο αρχηγός της ομάδας πρέπει να οργανώσει τηλεφωνικώς τη μεταφορά του ασθενή για ιατρική εκτίμηση, αφού ενημερώσει τον ιατρό ή το Νοσοκομείο ότι πρόκειται για ενδεχόμενο κρούσμα γρίπης των πτηνών. 29.Ο ξεναγός ή ο αρχηγός της ομάδας πρέπει να ενημερώσει άμεσα το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ). Το ΚΕΕΛΠΝΟ μπορεί να παράσχει οδηγίες σχετικά με την ανάγκη απομόνωσης και τη γενικότερη αντιμετώπιση ενδεχόμενου κρούσματος γρίπης των πτηνών όλο το 24ωρο (εργάσιμες και αργίες) στο τηλέφωνο Ο ξεναγός ή ο αρχηγός της ομάδας πρέπει να καταγράψει όλα τα άτομα, που ήρθαν σε στενή επαφή με τον ασθενή (απόσταση μικρότερη από ένα μέτρο). Η καταγραφή αφορά το ονοματεπώνυμο, την ηλικία και τα στοιχεία επικοινωνίας στην Ελλάδα (τηλέφωνο, διεύθυνση), ώστε να είναι στη συνέχεια δυνατή η επικοινωνία μαζί τους, αν υπάρξει ανάγκη. Επίσης πρέπει να καταγραφούν όλα τα μέρη, που πρόκειται να επισκεφθούν κατά τις επόμενες 10 ημέρες, ιδίως αν πρόκειται για άτομα, που κάνουν τουρισμό ή ταξιδεύουν με ενδιάμεσο σταθμό τη χώρα μας. 7

8 31.Οι λόγοι της καταγραφής πρέπει να εξηγηθούν στους επιβάτες, τα στοιχεία πρέπει να τους ζητηθούν με διακριτικότητα και ευγένεια και να παρασχεθεί διαβεβαίωση ότι αυτά θα παραμείνουν απολύτως εμπιστευτικά. 32.Ο κατάλογος των επαφών πρέπει να φυλάσσεται από τον ξεναγό ή τον αρχηγό της ομάδας προς παράδοση στο κλιμάκιο του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ) ή της Διεύθυνσης Υγιεινής της οικείας Νομαρχίας. 8

9 Καθαρισμός τουριστικού λεωφορείου και διαχείριση απορριμμάτων Γενικά μέτρα προφύλαξης από τη μετάδοση λοιμωδών νοσημάτων 33.Κατά τον καθαρισμό του τουριστικού λεωφορείου συνιστάται να αποφεύγεται το κάπνισμα, το φαγητό και γενικά οποιαδήποτε επαφή των χεριών με το στόμα, τη μύτη ή τα μάτια. 34.Είναι πολύ σημαντικό να έχουν πλυθεί επιμελώς τα χέρια πριν την επαφή με το στόμα, τη μύτη ή τα μάτια καθώς και πριν την κατανάλωση φαγητού, ποτού και πριν το κάπνισμα. Αν δεν υπάρχει νερό και σαπούνι και τα χέρια δεν είναι εμφανώς λερωμένα μπορεί να χρησιμοποιηθεί υγρό αντισηπτικό (αλκοολούχο διάλυμα π.χ. οινόπνευμα 70% 35.Για όλες τις εργασίες καθαριότητας πρέπει να χρησιμοποιούνται γάντια μιας χρήσης. 36. Σε καμιά περίπτωση το προσωπικό δεν πρέπει να αγγίζει το πρόσωπο με τα χρησιμοποιημένα γάντια. 37.Τα λερωμένα γάντια πρέπει να αφαιρούνται προσεκτικά, χωρίς να έρχεται η ρυπαρή τους επιφάνεια σε επαφή με το δέρμα. 38.Μετά το τέλος του καθαρισμού τα λερωμένα γάντια πρέπει να πετιούνται αμέσως σε πλαστικό σάκο απορριμμάτων που κλείνει καλά, καθώς η παραμονή τους στο χώρο αποτελεί εστία μόλυνσης. 39.Μετά την αφαίρεση των γαντιών είναι απαραίτητο το καλό πλύσιμο των χεριών με νερό και σαπούνι. Τονίζεται ότι η χρήση γαντιών δεν υποκαθιστά το πλύσιμο των χεριών, το οποίο και αποτελεί το σημαντικότερο μέσο πρόληψης. 40.Συνιστάται η χρήση απλής αναπνευστικής μάσκας (κοινή χειρουργική) κατά τον καθαρισμό του λεωφορείου. 9

10 Καθαρισμός τουριστικού λεωφορείου που μετέφερε ενδεχόμενο κρούσμα γρίπης των πτηνών: 41.Όλες οι επιφάνειες που έρχονται σε στενή επαφή με τα χέρια του ασθενή, όπως χερούλια καθισμάτων, τραπεζάκια, πόμολα, διακόπτες, παράθυρα, πρέπει να καθαρίζονται δύο φορές (διπλό πέρασμα) με απολυμαντικό απορρυπαντικό. Αποτελεσματικά απολυμαντικά είναι η οικιακή χλωρίνη σε διάλυση 1:10 ή η αιθυλική αλκοόλη (οινόπνευμα) 70%. Επίσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν φαινολικά παράγωγα, ενώσεις τεταρτοταγούς αμμωνίου και διαλύματα αλογόνων. 42.Για την αποφυγή διασποράς μολυσμένων σωματιδίων δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ηλεκτρική σκούπα ή συσκευές με πεπιεσμένο αέρα πριν τον καθαρισμό του λεωφορείου και πριν την απομάκρυνση των υφασμάτων και αντικειμένων που μπορεί να έχουν λερωθεί από βιολογικά υγρά του ασθενούς. 43.Πρέπει να αποφεύγεται το τίναγμα του λερωμένου ιματισμού κατά τη συλλογή του. Για παράδειγμα, τα υφάσματα πρέπει να μαζεύονται από τις τέσσερις γωνίες με τη λερωμένη επιφάνεια προς τα μέσα. 44.Κάθε ύφασμα (πετσέτες, προσκεφάλια, κουβέρτες κλπ) που έχει λερωθεί με βιολογικά υγρά, π.χ. σάλια εμέσματα, πρέπει πριν τη μεταφορά του να τοποθετείται σε αδιάβροχο σάκο που κλείνει καλά. 45.Ο ιματισμός πρέπει να μεταφέρεται για πλύσιμο και να τοποθετείται στο πλυντήριο μαζί με το σάκο. Ο ιματισμός πρέπει να πλένεται στις υψηλότερες δυνατές θερμοκρασίες (>71 ο C για τουλάχιστον 25 λεπτά). 46.Οι σάκοι απορριμμάτων και χρησιμοποιημένου ιματισμού πρέπει να κλείνονται καλά πριν τη μεταφορά. 47.Δεν πρέπει να γίνεται μεταφορά απορριμμάτων ή χρησιμοποιημένου ιματισμού από ένα περιέκτη (π.χ. κάδο ή σάκο) σε άλλο. 48.Οι σάκοι απορριμμάτων και χρησιμοποιημένου ιματισμού δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να σέρνονται στο πάτωμα. 10

11 49.Η αποκομιδή των μολυσματικών απορριμμάτων από τους κάδους, καθώς και των σάκων ιματισμού, πρέπει να γίνεται με προσοχή από άτομο που φορά μάσκα, γάντια και ποδιά μιας χρήσης. 50.Αν υπάρχει τροχήλατο μεταφοράς για την αποκομιδή των απορριμμάτων πρέπει να χρησιμοποιείται αποκλειστικά και μόνο για τα απορρίμματα και να πλένεται καθημερινά με νερό και απολυμαντικό σαπούνι. 51.Μετά τη συλλογή των απορριμμάτων είναι απολύτως απαραίτητο το πλύσιμο των χεριών με νερό και σαπούνι, ακόμη κι αν έχουν χρησιμοποιηθεί γάντια. Καθώς η επιδημία της γρίπης των πτηνών εξελίσσεται, οι παραπάνω οδηγίες μπορεί να τροποποιηθούν. Για επικαιροποιημένες πληροφορίες επικοινωνήστε με το Γραφείο Ταξιδιωτικής Ιατρικής του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ) στο τηλέφωνο ή ανατρέξτε στην ιστοσελίδα του (ΚΕΕΛΠΝΟ) ή του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας 11