Οι γνώσεις και οι στάσεις των νοσηλευτών όσον αφορά τη δωρεά οργάνων

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Θέμα πτυχιακής εργασίας: Οι γνώσεις και οι στάσεις των νοσηλευτών όσον αφορά τη δωρεά οργάνων Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Κουρτούμα Μαρία Σπουδάστρια: ΠΟΥΛΙΣΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ-ΑΕΜ:287 Έναρξη:05/12/2013 Παράδοση:15/04/2014 ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Έχοντας ολοκληρώσει την παρούσα πτυχιακή εργασία μετά από πολύ μελέτη, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την επιβλέπουσα καθηγήτρια μου Κουρτούμα Μαρία, για την στήριξη καθ όλη την διάρκεια της εκπόνησης της έρευνας, όπως επίσης τους γονείς και ιδιαίτερα την αδερφή μου, για την ηθική συμπαράσταση που μου προσέφεραν. Ελπίζω η εργασία μου να υπάρξει χρήσιμη τόσο για τους επαγγελματίες υγείας όσο και για αυτούς που θα την διαβάσουν. 1

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η αναμφισβήτητη βελτίωση των τεχνικών μεταμόσχευσης δεν είναι ανάλογη με την προσφορά οργάνων και ιστών από δυνητικούς δότες, με αποτέλεσμα την έλλειψη διαθέσιμων οργάνων για μεταμόσχευση. Οι νοσηλευτές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην επεξήγηση και διευκρίνιση της έννοιας του εγκεφαλικού θανάτου στους οικείους του δυνητικού δότη, στον προσδιορισμό πιθανών δοτών οργάνων και ιστών, καθώς και στην κατάλληλη προσέγγιση των οικογενειών για συναίνεση. Η συμμετοχή των νοσηλευτών στην εν λόγω διαδικασία τούς θέτει σε καίρια θέση όσον αφορά το ρόλο τους στην αύξηση της προσφοράς οργάνων και ιστών για δωρεά. Έτσι επιβάλλεται να είναι επαρκώς καταρτισμένοι και θετικά διακείμενοι απέναντι στη δωρεά οργάνων και τη μεταμόσχευση. Το φλέγον θέμα της δωρεάς οργάνων και ιστών προβληματίζει το σύνολο των επαγγελματιών υγείας. Η παρούσα ερευνητική εργασία ως σκοπό έχει τη διερεύνηση των γνώσεων, καθώς και τον εντοπισμό διαφορετικών απόψεων και στάσεων που υφίστανται ανάμεσα στους νοσηλευτές απέναντι στο εν λόγω ζήτημα. Θα χρησιμοποιηθούν δημοσιευμένες ερευνητικές μελέτες και πρόσφατα επιστημονικά άρθρα. Στο ερευνητικό μέρος παρουσιάζεται η έρευνα που είχε γίνει στο νοσοκομείο της Καβάλας. Η έρευνα αυτή ήταν ποσοτική και συμμετείχαν σε αυτήν 90 νοσηλευτές διάφορων τμημάτων από το νοσοκομείο της Καβάλας. Το ερωτηματολόγιο χωρίζεται σε 5 ενότητες: Δημογραφικά στοιχεία Συμπεριφορά σχετικά με τη δωρεά Προθυμία δωρεάς οργάνων Γνώσεις όσο αναφορά την δωρεά οργάνων Στάσεις νοσηλευτών όσο αναφορά την δωρεά οργάνων. Μέσα από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση κατέστη φανερό πως μεγάλο ποσοστό των νοσηλευτών δεν είναι επαρκώς πληροφορημένοι και εξοικειωμένοι με την έννοια του εγκεφαλικού θανάτου, της μεταμόσχευσης και της δωρεάς οργάνων και επομένως διατηρούν επιφυλακτική ή αρνητική στάση απέναντι στη δωρεά οργάνων. Το γεγονός αυτό συμβάλλει δυσμενώς στην εξασφάλιση της συναίνεσης για τη δωρεά οργάνων από τους οικείους των δυνητικών δοτών. Οι γνώσεις, οι στάσεις και οι πεποιθήσεις των νοσηλευτών έχουν αντίκτυπο στη δωρεά οργάνων. Η κατάλληλη κατάρτιση των νοσηλευτών μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα, θα συμβάλει τόσο στην απόκτηση επαρκών γνώσεων όσο και στη διαμόρφωση θετικής αντιμετώπισης απέναντι στη δωρεά οργάνων. 2

4 ABSTRACT The degree of improvement of transplantation techniques are not proportional to the supply of organs and tissues from potential donors, resulting in a shortage of available organs for transplant. Nurses play an important role in explaining and clarifying the concept of brain death in the relevant potential donors to identify potential donors of organs and tissues, as well as the appropriate approach families for consent. Thus, the involvement of nurses in this process puts them in a key position regarding their role in increasing the supply of organs and tissues for donation. So it must be sufficiently trained and versed toward organ donation and transplantation. The burning issue of organ and tissue donation concerns all health professionals. This review aims to investigate knowledge and identify different viewpoints and attitudes exist among nurses to take on the issue. It used published research studies and recent scientific articles. In the research part presents the research was done in the hospital of Kavala. This research was quantitative and participated in these 90 nurses from various hospital departments of Kavala. The questionnaire is divided into 5 sections: Demographics - Behavior on donation - Willingness organ donation - Knowledge as reference organ donation - Stops nurses as reference organ donation. Through the literature review it became apparent that a large percentage of nurses are not adequately informed and familiar with the concept of brain death, transplantation, organ donation and therefore maintain a cautious or negative attitude towards organ donation. This contributes negatively to obtain the consent for organ donation from the families of potential donors. Knowledge, attitudes and beliefs of nurses have an impact on organ donation. Adequate training of nurses through educational programs, will contribute to both sufficient knowledge and in shaping positive attitudes toward organ donation 3

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ...2 ABSTRACT. 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ.6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 9 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1.Το πολυδιάστατο θέμα της μεταμόσχευσης και δωρεά οργάνων απασχολεί ποικίλα επιστημονικά πεδία Ορισμοί Η ιστορία της μεταμόσχευσης Μεταμόσχευση και δωρεά οργάνων Ενδείξεις μεταμοσχεύσεων Αντενδείξεις μεταμοσχεύσεων Η διαδικασία της «μεταμόσχευσης» -Διαδικασία επιλογής: Νομοθεσία σχετικά με τη δωρεά οργάνων Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων (Ε.Ο.Μ) Νοσηλευτές, οι πρώτοι εξερευνητές δυνητικών δοτών Γνώσεις και στάσεις Γνώσεις Στάσεις Έρευνες σχετικά με τις γνώσεις και στάσεις των νοσηλευτών όσον αναφορά την δωρεά οργάνων

6 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Μεθοδολογία έρευνας Ανάλυση ερωτηματολογίου Δημογραφικά χαρακτηριστικά Συμπεριφορά Προθυμία Στάσεις Γνώσεις ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ..76 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η σκέψη και μόνο πως έχουμε τη δυνατότητα να σώσουμε τη ζωή συνανθρώπων μας μετά το πέρας της ζωής μας μάς κάνει να νιώθουμε δέος και ευθύνη, ιδιαίτερα όταν γνωρίζουμε πως από τη δική μας στάση και συμπεριφορά εξαρτάται η ζωή συνανθρώπων μας. Αλλά και αντίστροφα, αν σκεφτούμε ότι κάποια στιγμή της ζωής μας εμείς ή ένα αγαπημένο μας πρόσωπο μπορεί να χρειαστεί μεταμόσχευση για να συνεχίσει να ζει, τότε πιθανότατα να περιμέναμε εναγωνίως την προσφορά των οργάνων ενός ανθρώπου που δεν τα χρειάζεται πια. Ε ικόνα1: HMERIDA-GIA-TH DWREA-ORGANWN-SWMATOS, Η επιλογή του θέματος έγινε από ανάγκη προσωπική και κοινωνική αφού είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ζητήσουμε εμείς οι ίδιοι να πληροφορηθούμε σωστά και υπεύθυνα για τις διαδικασίες που διέπουν τη δωρεά οργάνων και τις μεταμοσχεύσεις, ώστε να αποφασίσουμε συνειδητά την πρόθεσή μας γι' αυτήν την προσφορά μετά το πέρας της ζωής μας. Η δωρεά οργάνων αφορά την προσφορά των οργάνων προς μεταμόσχευση από έναν συνάνθρωπό μας (δότης) που δεν είναι πια στη ζωή. Από έναν δότη μπορούν να 6

8 σωθούν έως και 20 ασθενείς που έχουν ανάγκη από νέα καρδιά, πνεύμονες, ήπαρ, νεφρούς, κερατοειδείς, δέρμα ή και οστά. Η πιθανότητα να χρειαστούμε εμείς οι ίδιοι κάποια στιγμή της ζωής μας ένα μόσχευμα είναι πολύ μεγαλύτερη από την πιθανότητα να καταλήξουμε υπό συνθήκες που να μπορούμε να δωρίσουμε τα όργανά μας μετά θάνατον. Η δωρεά οργάνων πραγματοποιείται κυρίως από εγκεφαλικά νεκρούς ανθρώπους, που καταλήγουν ενώ νοσηλεύονται σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας, και όχι από ανθρώπους που βρίσκονται σε κώμα ή σε φυτική κατάσταση. Οι περισσότεροι άνθρωποι θα ήθελαν να βρεθεί και γι' αυτούς ένα μόσχευμα σε περίπτωση που το είχαν ανάγκη για να συνεχίσουν να ζουν, όμως μόλις Έλληνες έχουν την κάρτα δωρητή. Τα όργανα από πολλούς δυνητικούς δότες δεν αξιοποιούνται επειδή δεν είχαν συζητήσει ποτέ εν ζωή με την οικογένειά τους τη θετική τους στάση απέναντι στη δωρεά οργάνων. Η πράξη της δωρεάς ιστών και οργάνων μπορεί και πρέπει να αποτελέσει περιεχόμενο της ατομικής και συλλογικής συνείδησης, δείγμα κοινωνικής ευαισθητοποίησης και πόλο συσπείρωσης της κοινωνίας μας, την οποία έχει τόσο ανάγκη ο τόπος μας, στην προσπάθειά του να ανταποκριθεί στις προκλήσεις των καιρών. Η μεταμόσχευση αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις της ιατρικής του 20ού αιώνα και έχει καθιερωθεί πλέον σήμερα ως μία θεραπευτική πρακτική. Επιτρέπει την αποκατάσταση των λειτουργιών του σώματος που μέχρι εκείνη τη στιγμή είχαν χαθεί και σε μερικές περιπτώσεις είχαν μερικώς υποκατασταθεί με μία μηχανικού τύπου μέθοδο. Τα όργανα τα οποία μπορούν να μεταμοσχευτούν είναι οι νεφροί, η καρδιά, το ήπαρ, οι πνεύμονες, το πάγκρεας και τμήμα του λεπτού εντέρου. Ιστοί και κύτταρα που μπορούν να μεταμοσχευτούν, είναι το δέρμα, τα οστά, οι χόνδροι, οι βαλβίδες της καρδιάς, ο κερατοειδής χιτώνας του οφθαλμού, αιμοποιητικά κύτταρα. Εκτός από την προσωπική άποψη του καθένα μας ξεχωριστά υπάρχει και η εκκλησία μας η οποία στην Ελλάδα παίζει καθοριστικό ρόλο σε θέματα ηθικής. Η εκκλησία βρίσκεται δίπλα στην επιστήμη αρκεί να υπάρχει σεβασμός στο αγαθό της ζωής. Επίσης, το κράτος με την νομοθεσία έχει προβλέψει να καλύψει πολλά θέματα 7

9 όσον αφορά δότη λήπτη και όλη την διαδικασία της δωρεάς οργάνων. Τέλος, σημαντικό έργο επιτελεί και ο Ε.Ο.Μ. ο οποίος είναι υπεύθυνος για τις μεταμοσχεύσεις. 8

10 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση των γνώσεων και των στάσεων των νοσηλευτών αναφορικά με τη δωρεά οργάνων και ιστών. Θα επιχειρηθεί κριτική ανασκόπηση βιβλιογραφίας με σκοπό την εις βάθος μελέτη των υφιστάμενων ερευνητικών μελετών, που επικεντρώνονται στις γνώσεις και τις στάσεις των νοσηλευτών αναφορικά με τη δωρεά οργάνων και τη μεταμόσχευση. Μέσω της ανάλυσης των βιβλιογραφικών πηγών πιθανόν να εντοπιστούν σημαντικές επισημάνσεις που δυνατόν να συντείνουν στην αλλαγή του τρόπου σκέψης μερίδας επαγγελματιών υγείας, που συμμετέχουν σε τέτοιου είδους διαδικασίες. Παράλληλα, μέσα από την ανασκόπηση θα αναδειχτεί ο ρόλος του νοσηλευτή ως μέλος της διεπιστημονικής ομάδας για ορθή πληροφόρηση και επεξήγηση του όρου «εγκεφαλικός θάνατος» στους οικείους ενός δυνητικού δότη. Η εργασία χωρίζεται σε δύο μέρη το θεωρητικό και το ερευνητικό. Στο θεωρητικό μέρος γίνεται αναφορά στην πορεία των μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα και τον διεθνή χώρο καθώς επίσης και σε στοιχεία του θεσμικού πλαισίου της μεταμόσχευσης σε Ελλάδα και Ευρώπη. Επιπλέον αναλύονται όροι και ορισμοί σχετικά με την μεταμόσχευση, την διαδικασία της δωρεάς και τις προϋποθέσεις που πρέπει να υφίστανται. Γίνεται μια εκτενέστερη αναφορά στις έρευνες για τις γνώσεις και τις στάσεις των νοσηλευτών όσο αναφορά την δωρεά οργάνων και στο συντονισμό και κατανομή των οργάνων προς μεταμόσχευση όπως επίσης και στο σχέδιο λειτουργίας και διασύνδεσης των Μεταμοσχευτικών Κέντρων στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στην Ελλάδα.. Στο ερευνητικό μέρος παρουσιάζεται η έρευνα που είχε γίνει στο νοσοκομείο της Καβάλας. Η έρευνα αυτή ήταν ποσοτική και συμμετείχαν σε αυτήν 90 νοσηλευτές διάφορων τμημάτων από το νοσοκομείο της Καβάλας. Το ερωτηματολόγιο χωρίζεται σε 5 ενότητες: Δημογραφικά στοιχεία Συμπεριφορά σχετικά με τη δωρεά Προθυμία δωρεάς οργάνων Γνώσεις όσο αναφορά την δωρεά οργάνων Στάσεις νοσηλευτών όσο αναφορά την δωρεά οργάνων. 9

11 Αποτελέσματα: Μέσα από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση κατέστη φανερό πως μεγάλο ποσοστό των νοσηλευτών δεν είναι επαρκώς πληροφορημένοι και εξοικειωμένοι με την έννοια του εγκεφαλικού θανάτου, της μεταμόσχευσης και της δωρεάς οργάνων και επομένως διατηρούν επιφυλακτική ή αρνητική στάση απέναντι στη δωρεά οργάνων. Το γεγονός αυτό συμβάλλει δυσμενώς στην εξασφάλιση της συναίνεσης για τη δωρεά οργάνων από τους οικείους των δυνητικών δοτών. Συμπεράσματα: Οι γνώσεις, οι στάσεις και οι πεποιθήσεις των νοσηλευτών έχουν αντίκτυπο στη δωρεά οργάνων. Η κατάλληλη κατάρτιση των νοσηλευτών μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα, θα συμβάλει τόσο στην απόκτηση επαρκών γνώσεων όσο και στη διαμόρφωση θετικής αντιμετώπισης απέναντι στη δωρεά οργάνων. Λέξεις-Κλειδιά: γνώσεις & στάσεις νοσηλευτών, δωρεά οργάνων, μεταμόσχευση, εγκεφαλικός θάνατος. 10

12 ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ Η μεταμόσχευση αποτελεί την καλύτερη και σε κάποιες περιπτώσεις τη μοναδική εναλλακτική θεραπεία για ασθενείς με τελικού σταδίου ανεπάρκεια κάποιου οργάνου. Τι μπορεί να γίνει για να γεφυρωθεί το χάσμα; Εμφανώς θα πρέπει πρώτα να αυξηθεί η διαθεσιμότητα οργάνων προς μεταμόσχευση και ταυτόχρονα να μειωθεί η ζήτηση όντας περισσότερο επιλεκτικοί στην αποδοχή ασθενών για μεταμόσχευση. Παρά τη θετική δημόσια στάση προς τη δωρεά οργάνων και ιστών, διεθνώς παρατηρείται έλλειψη οργάνων, αφού ο εκτιμώμενος αριθμός των δυνητικών δοτών και ο αριθμός των οργάνων που μπορούν να μεταμοσχευτούν είναι σημαντικά μικρότερος από τον αριθμό των ασθενών που χρειάζονται μεταμόσχευση. Για το εν λόγω ζήτημα έχουν αναζητηθεί και έχουν εντοπιστεί αρκετοί εξωτερικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη διαμόρφωση προσωπικών στάσεων έναντι της δωρεάς οργάνων και της μεταμόσχευσης και αυτοί περιλαμβάνουν τόσο βιωματικούς, εκπαιδευτικούς, κοινωνικούς, πολιτιστικούς, όσο και θρησκευτικούς παράγοντες. Η διασφάλιση οργάνων και ιστών για μεταμόσχευση μπορεί να επηρεαστεί από πολλούς παράγοντες, όπως είναι η αποτυχία του προσωπικού υγείας για τον εντοπισμό δυνητικών δοτών ή τη διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου (Aghayan H.R, et al, 2009). 11

13 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1.Το πολυδιάστατο θέμα της μεταμόσχευσης και δωρεά οργάνων απασχολεί ποικίλα επιστημονικά πεδία. Η δωρεά οργάνων είναι μια μοναδική κοινωνική δραστηριότητα που έχει άμεση επίδραση στην παροχή της υγειονομικής περίθαλψης σε ένα ευρύ φάσμα ασθενών. Η μεταμόσχευση και τα γνωστά θεραπευτικά οφέλη της δεν θα ήταν εφικτά χωρίς τη συνεργασία και την υποστήριξη των επαγγελματιών της υγείας, της κυβέρνησης και της κοινωνίας στο σύνολό της. Εικόνα 2. Μεταμόσχευση είναι μία χειρουργική επέμβαση κατά την οποία υγιή όργανα, ιστοί ή κύτταρα μεταφέρονται από ένα νεκρό ή ζωντανό δότη σε έναν χρονίως πάσχοντα άνθρωπο με σκοπό την αποκατάσταση της λειτουργίας των οργάνων του. Η μεταμόσχευση, η οποία αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις της ιατρικής του 20ού αιώνα και έχει καθιερωθεί πλέον σήμερα ως μία θεραπευτική πρακτική, επιτρέπει την αποκατάσταση των λειτουργιών του σώματος που είχαν μέχρι εκείνη τη στιγμή χαθεί και βελτιώνει το προσδόκιμο και την ποιότητα ζωής του δέκτη. 1

14 Προϋπόθεση όμως για την εφαρμογή των μεταμοσχεύσεων είναι η προσφορά οργάνων, ιστών ή κυττάρων μετά την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και την αποδοχή της ιδέας της δωρεάς οργάνων, ιστών και κυττάρων. Η δωρεά κυττάρων, ιστών και οργάνων μετά θάνατον είναι ένα δώρο ζωής στον πάσχοντα συνάνθρωπο και ένα μήνυμα ελπίδας, ανθρωπιάς και αλληλεγγύης (ΕΟΜ, 2014, UNOS, 2014). Το σύστημα δωρεάς και μεταμόσχευσης αντιπροσωπεύει μια σύνθετη πρακτική και εξαρτάται από ατομικές συμπεριφορές, κοινωνικές δομές, πολιτιστικές πρακτικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις. Ως εκ τούτου, η στάση και η προσέγγιση των επαγγελματιών της υγείας οι οποίοι προμηθεύονται τα όργανα για μεταμόσχευση, δεν θα πρέπει να είναι ασήμαντο. Οι νοσηλευτές αντιπροσωπεύουν τη μεγαλύτερη ομάδα τέτοιων επαγγελματιών υγείας και είναι, ίσως, από τους πιο σημαντικούς κρίκους όσο αναφορά την διαδικασία της μεταμόσχευσης. Παρά το γεγονός ότι αναγνωρίζεται ότι δεν είναι όλοι οι νοσηλευτές σε θέση να κινήσουν τη διαδικασία της δωρεάς οργάνων, οι έρευνες που θα δούμε στην συνέχεια, δείχνουν ότι οι νοσηλευτές αναγνωρίζουν ότι διαδραματίζουν ένα κρίσιμο ρόλο, βοηθώντας και υποστηρίζοντας, οι περισσότεροι, τη διαδικασία στην προσπάθεια να ενισχύσουν το προφίλ της μεταξύ του ευρύ κοινού. Το πολυδιάστατο θέμα της δωρεάς ιστών και οργάνων και γενικότερα των μεταμοσχεύσεων, διερευνάται σε πολλά επίπεδα, από ποικίλα επιστημονικά πεδία και από διάφορους κοινωνικο-πολιτικούς φορείς. Κυρίαρχη θέση στο ζήτημα των μεταμοσχεύσεων κατέχει, όπως είναι λογικό η Ιατρική επιστήμη. Οι μεταμοσχεύσεις οργάνων στην Ελλάδα, γίνονται, κυρίως, από εγκεφαλικά νεκρούς δότες, που βρίσκονται σε μηχανική υποστήριξη. Σε αυτό το επίπεδο, η ιατρική επιστήμη καθορίζει το πότε επέρχεται ο θάνατος. Στην Ελλάδα, η ιατρική επιστήμη μπορεί να προχωρήσει σε αφαίρεση ιστών και οργάνων, αν έχει διαγνωστεί ο εγκεφαλικός θάνατος. Ο ρόλος της ιατρικής θεωρείται θεμελιώδης για τη φροντίδα και τη διατήρηση της ζωής, πάντα μέσα στα όρια των ανθρωπίνων δυνατοτήτων και της επιστημονικής δεοντολογίας, με δύο βασικές προϋποθέσεις: το σεβασμό του προσώπου και την ωφέλεια του πλησίον. Επίσης ένα άλλο επίπεδο θεώρησης και αντιμετώπισης του προβλήματος των μεταμοσχεύσεων είναι το Θεολογικό. Οι θρησκευτικές αντιλήψεις, διαμορφώνοντας ουσιαστικά ένα αξιακό σύστημα πάνω στο οποίο βασίζονται οι επιλογές του ατόμου, 2

15 επιδρούν καθοριστικά στην απόφαση για τη δωρεά οργάνων. Στα πλαίσια της γενικότερης πνευματικής τοποθέτησης της Εκκλησίας πάνω στα θέματα που αφορούν τη ζωή και το θάνατο, η οποία βασίζεται στη θεμελιώδη αρχή της αγάπης και της προσφοράς στο συνάνθρωπο, οι μεταμοσχεύσεις αντιμετωπίζονται με θετική στάση. Στις γενικές αρχές της γνωμάτευσης τονίζεται ότι το κριτήριο της εκκλησιαστικής ηθικής απέναντι στα επιστημονικά θέματα γενικότερα και στις μεταμοσχεύσεις ειδικότερα είναι καθαρά πνευματικό, μακριά από τον ορθολογιστικό σχολαστικισμό, τις πολιτικές σκοπιμότητες και την εκκοσμίκευση. Η Ορθόδοξη Εκκλησία στηρίζει κάθε επιστημονικό επίτευγμα και πρακτική που συμβαδίζει με τη θεολογική παράδοση, διδασκαλία και εμπειρία, ενώ δε συναινεί σε οτιδήποτε αποβαίνει κατά της ψυχής και των πνευματικών αξιών. Από Κοινωνιολογική άποψη, η ύπαρξη ασθενών με νεφρική, καρδιακή, ηπατική ανεπάρκεια και άλλες ασθένειες που καταπονούν τον οργανισμό του ανθρώπου, δημιουργούν προβλήματα σε κοινωνικό επίπεδο ( αδυναμία εργασίας, οικονομικές επιπτώσεις, επιβάρυνση του εγγύτερου οικογενειακού περιβάλλοντος ). Η προσφορά οργάνων ασφαλώς και λύνει αυτά τα προβλήματα κι αντιμετωπίζει διάφορες κοινωνικές ανάγκες, από πλευράς λήπτη. Όταν βρίσκεται ένας δότης, προσφέρεται η δυνατότητα να ζήσει ο ασθενής, αλλά και να ηρεμήσουν τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας του Υπό το πρίσμα της Ψυχολογικής-Αλτρουιστικής θεώρησης, η αγάπη για τον συνάνθρωπο, πρέπει να οδηγεί στην αφιλοκερδή προσφορά οργάνων που επιδρά στην ψυχολογία τόσο του λήπτη όσο και της οικογένειας του δότη. Το να αισθάνεται κανείς ότι τα όργανα του παιδιού του βρίσκονται σε κάποιο άλλον άνθρωπο, και να μπορεί σ αυτόν να βλέπει την συνέχιση της ζωής του παιδιού του, είναι ψυχολογικό γεγονός, που μπορεί να δικαιολογεί την προσφορά μοσχευμάτων σε άλλους ανθρώπους. (Καλογιαννάκης Μ.,2012) Υπάρχει, η οικονομική προσέγγιση, βάσει της οποίας υποστηρίζεται ότι δεν θα πρέπει να υπάρχει δωρεά αλλά αγορά οργάνων, έτσι ώστε να ισορροπήσει η Προσφορά και η Ζήτηση, αφού σε χώρες όπου υπάρχει ο θεσμός της δωρεάς οργάνων, εντοπίζεται έλλειμμα προσφοράς, οι λήπτες πεθαίνουν ενώ βρίσκονται σε λίστα αναμονής. Κατά την Βιοηθική προσέγγιση, πρέπει να υπάρχουν συγκεκριμένοι δεοντολογικοί κανόνες μέσα από τους οποίους να εξασφαλίζεται η σωστή 3

16 συνεργασία μεταξύ δότη και λήπτη. Η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής φαίνεται, σε γενικές γραμμές, να συμπλέει με την εκκλησία, τόσο στο ζήτημα της διεύρυνσης των δυνητικών δοτών και την πιθανή εκμετάλλευσή τους, όσο και στο θέμα της εικαζόμενης συναίνεσης, τονίζοντας ιδιαίτερα τον αρνητικό αντίκτυπο που θα έχει στην κοινή γνώμη, με αποτελέσματα μάλλον αρνητικά παρά θετικά για το θεσμό των μεταμοσχεύσεων. Επιπλέον, η Επιτροπή αναγνωρίζει τον ευαίσθητο χαρακτήρα του ζητήματος, ιδίως όσον αφορά στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δηλώνοντας ότι η σωστή εφαρμογή του νόμου προϋποθέτει την ανάπτυξη και σωστή λειτουργία επιμέρους κρίσιμων θεσμών, όπως αυτόν του συντονιστή μεταμοσχεύσεων, ώστε να εξασφαλιστεί η ακεραιότητα των διαδικασιών. Διεθνείς κανόνες διέπουν την ηθική και δεοντολογία των Μεταμοσχεύσεων, το θεμέλιο λίθο των οποίων, αποτελεί η ιδέα τα δωρεάς οργάνων. Είναι διεθνώς αναγνωρισμένο ότι, η δωρεά οργάνων αποτελεί την πλέον ιερή ιατρική πράξη και επιβάλλει απόλυτο σεβασμό τόσο προς τον δότη, όσο και προς το οικογενειακό του περιβάλλον. Αν και οι νομοθεσίες οι σχετικές με θέματα μεταμοσχεύσεων οργάνων και ιστών διαφέρουν μεταξύ των διαφόρων χωρών, οι Κατευθυντήριες Αρχές της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (WHO,1991), καθορίζουν το γενικότερο πλαίσιο που διέπει τις μεταμοσχεύσεις σε διεθνές επίπεδο. Επίσης, όπως είναι λογικό, στο σοβαρό ζήτημα της δωρεάς οργάνων εισέρχεται κι η Νομική επιστήμη. Με την νομοθεσία η ελεύθερη γραπτή συγκατάθεση του δότη, ο τρόπος αφαίρεσης των ιστών και οργάνων, η επιβεβαίωση ότι ο δότης έχει υποστεί εγκεφαλικό θάνατο. 4

17 Εικόνα 3. Στην συνέχεια, θα αναλύσουμε μερικές από αυτές τις επιστήμες ώστε να καταλάβουμε καλύτερα την διαδικασία της μεταμόσχευσης και δωρεάς οργάνων καθώς και τις γνώσεις και στάσεις των νοσηλευτών πάνω σε αυτό το πολύπλοκο θέμα. 5

18 2.Ορισμοί Μεταμόσχευση: Σημαίνει εμφύτευση ενός ιστού ή οργάνου, που καλείται μόσχευμα (graft) και που αναλαμβάνει τη λειτουργία του αντίστοιχου ανεπαρκούντος οργάνου. Αυτό γίνεται με η χωρίς αφαίρεση του νοσούντος οργάνου. Ορθοτοπική μεταμόσχευση: καλείται η αφαίρεση του πάσχοντος οργάνου και η αντικατάσταση του στην ίδια θέση, με το μόσχευμα, που έχει φυσιολογική λειτουργία. Ετεροτοπική μεταμόσχευση: είναι η μεταμόσχευση κατά την οποία το μόσχευμα τοποθετείται σε άλλη θέση εντός του σώματος, εκτός της φυσικής του θέσης. Δωρητής: Είναι εκείνος που, όντας στη ζωή, δηλώνει ότι επιθυμεί να δωρίσει, το / τα όργανα του για μεταμόσχευση, μετά το θάνατο του. Επίσης, μπορεί να δωρίσει κανείς, όντας στη ζωή, μυελό των οστών ή τον ένα νεφρό του ή τμήμα του παγκρέατος ή ένα λοβό του πνεύμονα ή τον ένα λοβό του ήπατος ( μεταμοσχεύσεις από ζωντανό δότη ). Δότης: Αυτός που προσφέρει το μόσχευμα. Λήπτης :Αυτός που λαμβάνει το μόσχευμα (Τακούδας Δ., Παπανικολάου Β.,& Ίμβριος Γ.,2007). Είδη μοσχευμάτων :Ανάλογα με τη γενετική σχέση μεταξύ του δότη και του λήπτη, διακρίνονται 3 είδη μοσχευμάτων: 1) Αυτομόσχευμα ( autografts) : Αυτά προέρχονται από το ίδιο άτομο, π.χ. δερματικά μοσχεύματα, οστικά μοσχεύματα. 2) Αλλομοσχεύματα ( allografts, homografts) : Όταν ο δότης και ο λήπτης του μοσχεύματος είναι γενετικά διαφορετικοί, αλλά ανήκουν στο ίδιο ζωικό είδος, π.χ. μόσχευμα από άνθρωπο σε άνθρωπο. 3) Ξενομοσχεύματα (xenografts) : Όταν ο δότης και ο λήπτης είναι άτομα προερχόμενα από διαφορετικό ζωικό είδος, π.χ. μόσχευμα προερχόμενο από μπαμπουίνο σε άνθρωπο. 6

19 Ιστοσυμβατότητα: Σύστημα ιστοσυμβατότητας, θεωρούμε εξ ορισμού, πρωτεϊνικές ομάδες εντοπισμένες πάνω στις μεμβράνες των απύρηνων κυττάρων των θηλαστικών που καθορίζουν την αντιγονική τους έκφραση. Τα αντιγόνα αυτά (Human Leucocyte Antigen-HLA ) κληρονομούνται με τη μορφή απλοτύπου από κάθε γονέα. Ανοχή (tolerance):είναι ανοσοβιολογικό φαινόμενο, που αφορά σε φυσική ή επίκτητη αδυναμία του οργανισμού να αντιδρά στην παρουσία συγκεκριμένου αντιγόνου. Έτσι, ο ξενιστής δέχεται το μόσχευμα, χωρίς να δημιουργεί αντίδραση απόρριψης. Απόρριψη ( rejection):πρόκειται για πολύπλοκη ανοσοβιολογική διεργασία, κατά την οποία επέρχεται ιστική βλάβη και νέκρωση του μοσχεύματος, όταν δεν υπάρχει η χημική ( φαρμακευτική ) ανοχή. Αυτό συμβαίνει, διότι ο ξενιστής ( οργανισμός του λήπτη ) δεν συμβιβάζεται, κατά κάποιο τρόπο, με την παρουσία του μοσχεύματος ( ξένου σώματος ). Η απόρριψη αποτελεί τη σοβαρότερη επιπλοκή κάθε μεταμόσχευσης. Ταξινόμηση των πηγών μοσχευμάτων: Α. Δότες με πάλλουσα καρδιά ( heart beating donors ) α. Ζώνες συγγενείς ( living related donors ) β. Ζώνες μη συγγενείς ( living untelated donors ) γ. Εγκεφαλικά νεκροί η πτωματικοί δότες ( brain dead donors, cadaveric donors ) δ. Ανεγκέφαλα βρέφη ( anencephalic infants ) B. Δότες χωρίς πάλλουσα καρδιά ( non heart beating donors ) Γ. Ζώα ( animal donors ) ξενομεταμοσχεύσεις ( xenotransplantation ). 7

20 Εγκεφαλικός θάνατος: Εικόνα 4: Εγκεφαλικός θάνατος ( brain death ), είναι η κατάσταση της μη αναστρέψιμης βλάβης του εγκεφάλου, με απώλεια όλων των λειτουργιών του εγκεφαλικού στελέχους ( brain stem death). 8

21 Ο εγκεφαλικός θάνατος θα πρέπει να θεωρηθεί ως η τελική κλινική έκφραση μιας καταστροφής του εγκεφάλου που χαρακτηρίζεται από μια πλήρη και οριστική διακοπή της νευρολογικής λειτουργίας, κάτι που αναγνωρίζεται από ένα αμετάκλητο κώμα, από απουσία των αντανακλαστικών του στελέχους και άπνοια. Το πιο κοινό μοτίβο εκδηλώνεται με υψηλή ενδοκρανιακή πίεση σε ένα σημείο πέρα από τη μέση αρτηριακή πίεση, συνεπώς, η εγκεφαλική αιμάτωση πέφτει και ως εκ τούτου δε γίνεται καθαρή εγκεφαλική ροή του αίματος, με αποτέλεσμα εν ευθέτω χρόνο η κατάσταση αυτή να οδηγεί σε μόνιμη κυτταροτοξική ζημιά των ενδοκρανιακών νευρωνικών ιστών. Περαιτέρω, ένας εγγενής τραυματισμός που επηρεάζει το νευρικό ιστό σε κυτταρικό επίπεδο, εάν είναι εκτενής και αδιάκοπος, μπορεί επίσης να οδηγήσει σε εγκεφαλικό θάνατο (Κωστάκης Α.,2005). Η διάγνωση του θανάτου βασίζεται στην εύρεση κάποιων από τα σημάδια του θανάτου, όπως η αμετάκλητη απώλεια της καρδιο-κυκλοφορικής και αναπνευστικής λειτουργίας, που είναι δυνατό να προκαλέσουν θάνατο όταν η ισχαιμία και η ανοξία είναι παρατεταμένη αρκετά, ώστε να προκαλέσουν ανεπανόρθωτη καταστροφή του εγκεφάλου (Machado, 2007). Μέθοδοι εντοπισμού δοτών(eom,2014): Ο εντοπισμός εγκεφαλικά νεκρών ουσιαστικά βασίζεται σε τρεις θεμελιώδεις παράγοντες : 1. Την ύπαρξη ατόμου (Συντονιστής ) άμεσα υπεύθυνο για τη διαδικασία. Πρέπει να είναι γνωστό πρόσωπο σε όλο το Νοσοκομείο, ειδοποιείτε και αναλαμβάνει δράση, είτε βρίσκεται στην full-time εργασία του, είτε στην part-time, στο Γραφείο Συντονισμού, είτε εκτός Νοσοκομείου. 2. Ύπαρξη ειδικών πρωτοκόλλων που διευκολύνουν κάθε στάδιο της διαδικασίας, προσαρμοσμένα στη λειτουργία του κάθε Νοσοκομείου. 3. Συνεργασία όλου του ιατρικού και παραϊατρικού προσωπικού, η οποία επιτυγχάνεται με τη διατήρηση καλών δημόσιων σχέσεων από την πλευρά του Συντονιστή και με την συχνή ενημέρωση, εκπαίδευση και κινητοποίηση όλου του προσωπικού. Σαφής αναφορά στους ρόλους και αρμοδιότητες των εμπλεκομένων. Ο βασικός συλλογισμός σχετικά με τον εντοπισμό 9

22 δοτών είναι ότι η δραστηριότητα πρέπει να είναι καθήκον του Συντονιστή Μεταμοσχεύσεων ( ΣΜ ) ο οποίος θα καθοριστεί τις πιο κατάλληλες μεθόδους ανάλογα με το κέντρο στο οποίο εργάζεται και τους ταχύτερους μηχανισμούς πρόσβασης σε πληροφορίες. Η πιθανότητα να διατηρούνται κατά τη φάση της εγκατάστασης του θανάτου, μερικές λειτουργικές νησίδες νευρώνων ή άλλες υποτυπώδεις λειτουργίες, δεν αλλάζει την εξελικτική πορεία του θανάτου. Ο θάνατος του εγκεφαλικού στελέχους ακολουθείται αναπόφευκτα και ανεπιστρεπτί στο θάνατο ολόκληρου του εγκεφάλου, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ο εγκεφαλικός θάνατος ακολουθείται από τον «σωματικό» θάνατο, δηλαδή το θάνατο όλων των οργάνων του σώματος με ένα μεσοδιάστημα ωρών. Στο μεσοδιάστημα αυτό, επέρχεται προοδευτικά η απορύθμιση όλων των λειτουργιών των οργάνων. Αν ο ασθενής υποστεί εγκεφαλικό θάνατο, ενώ νοσηλεύεται σωληνωμένος σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (Μ.Ε.Θ.), τότε μόνο είναι δυνατή η διατήρηση της βιολογικής ζωής των οργάνων με τεχνητά μέσα, προκειμένου αυτά να μπορούν να ληφθούν προς μεταμόσχευση και να δώσουν ζωή σε άλλους ανθρώπους. Η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου γίνεται από 3 διαφορετικούς ιατρούς με πολλές ειδικές και αλάνθαστες κλινικές και εργαστηριακές δοκιμασίες και επαναλαμβάνεται μάλιστα 2 φορές μετά από ένα 8ωρο από την πρώτη διάγνωση. Οι ιατροί γνωρίζουν ότι σε περίπτωση εγκεφαλικού θανάτου η τεχνητή διατήρηση της ζωής είναι ανώφελη και ο μόνος λόγος για τον οποίο δικαιολογείται και παρατείνεται η μηχανική υποστήριξη του εκλιπόντος, είναι η προσφορά των οργάνων του προς μεταμόσχευση. Σημειωτέον δε, ότι στους 3 ιατρούς που διαγιγνώσκουν τον θάνατο δεν συμμετέχει ιατρός μεταμοσχευτικής ομάδας, ούτε ιατρός του Ε.Ο.Μ. Η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου είναι επιβεβλημένη ιατρική πράξη, ανεξάρτητη από το ενδεχόμενο της δωρεάς οργάνων.(eom, 2014) Υπάρχει σαφής διάκριση μεταξύ της μόνιμης φυτικής κατάστασης ("φυτό") και του εγκεφαλικού θανάτου. Στη φυτική κατάσταση, δεν λειτουργεί ο φλοιός του εγκεφάλου, ενώ η λειτουργία του εγκεφαλικού στελέχους διατηρείται ικανοποιητική. Στην περίπτωση αυτή ο ασθενής διατηρεί μεν αυτόματη αναπνοή και καρδιαγγειακή λειτουργία, στερείται όμως συνείδησης. Δηλ. το σημείο κλειδί μεταξύ εγκεφαλικού θανάτου και μόνιμης φυτικής κατάστασης είναι η λειτουργία του εγκεφαλικού 10

23 στελέχους. Στον εγκεφαλικό θάνατο παύει να λειτουργεί το εγκεφαλικό στέλεχος. Σε καμία περίπτωση άνθρωποι σε φυτική κατάσταση δεν θεωρούνται δυνητικοί δότες οργάνων. Ο θάνατος δεν είναι ένα απλό παθολογικό γεγονός αλλά μια εξελικτική διεργασία. Οι κλινικές δοκιμασίες αποτελούν αξιόπιστο και επαρκές κριτήριο διάγνωσης της ανεπανόρθωτης απώλειας της λειτουργικότητας του εγκεφαλικού στελέχους. Η αξιοπιστία των κλινικών κριτηρίων κατοχυρώνεται µε: Την αυστηρή τήρηση των αναγκαίων προϋποθέσεων Την εκτέλεση σειράς δοκιμασιών Τη συμμετοχή τριών έμπειρων ιατρών Την επανάληψη και επανεκτίμηση των κλινικών δοκιμασιών. Εφόσον έχει διαπιστωθεί θάνατος του εγκεφαλικού στελέχους και έχει τεθεί η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου, το άτομο θεωρείται νεκρό και οποιαδήποτε συνέχιση της θεραπευτικής παρέμβασης θεωρείται άσκοπη εκτός αν πρόκειται να γίνει δότης οργάνων. Ο θάνατος του εγκεφάλου, όπως άλλωστε και ο θάνατος όλων των ιστών, δεν είναι μια στιγμιαία διαδικασία, αλλά μια προοδευτική διεργασία, που επέρχεται μέσα σε μερικές ώρες. Βήματα στην Δωρεά οργάνων 1) Κλινική διάγνωση εγκεφαλικού θανάτου 2) Ενημέρωση του Συντονιστή Μεταμοσχεύσεων 3) Ενημέρωση συγγενών Α βαθμού 4) Εγγραφή συγκατάθεση για δωρεά οργάνων 5) Λήψη εργαστηριακών εξετάσεων πχ. Ιολογικών, τυποποίηση αντιγόνων δότη 6) Εντατική υποστήριξη του Δότη 7) Αφαίρεση οργάνων 8) ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ 11

24 Εικόνα 5.(Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων) 12

25 3.Η ιστορία της μεταμόσχευσης Η μεταμόσχευση έχει διανύσει μακρά πορεία, μέχρι να φτάσει στα σύγχρονα επιτεύγματα. Η ιδέα των μεταμοσχεύσεων έχει τις ρίζες της πολλούς αιώνες πριν, στην αρχαία Ελλάδα, Αίγυπτο, Ινδία, Κίνα, αλλά και Β. και Ν. Αμερική, πριν από την εποχή του Κολόμβου. Στη φύση, την απλούστερη μορφή μετεμφύτευσης ιστού από έναν οργανισμό σε άλλον αποτελεί η κύηση. Η μετεμφύτευση δοντιών και αργότερα η μετάγγιση του αίματος, θεωρούνται μεταξύ των πρώτων μορφών μεταμόσχευσης. Μετεμφύτευση δοντιών έχει περιγράφει από τον A. Pare στο Παρίσι τον 16 αιώνα μ. Χ. και από τον J. Hunter, τον 18 αιώνα μ. Χ. Σε ένα κινέζικο κείμενο του 300 π. Χ. αναφέρεται ότι, ο χειρούργος Pien Chiao πραγματοποίησε αμοιβαία μεταμόσχευση καρδιάς μεταξύ δύο ανθρώπων. Σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση, οι Άγιοι Κοσμάς και Δαμιανός μεταμόσχευσαν το σκέλος ενός Μαυριτανού σε λευκό ασθενή, γεγονός που ενέπνευσε πολλούς αγιογράφους στους χρόνους της Αναγέννησης και το απεικονίζουν σε αγιογραφίες της εποχής. Την εποχή του 2 ου Παγκόσμιου Πολέμου οι προσπάθειες εστιάστηκαν στη μεταμόσχευση του δέρματος από το P. Medawar (Βραβείο Νόμπελ), οπότε έγιναν και οι πρώτες κλινικές παρατηρήσεις πάνω στην απόρριψη του μοσχεύματος. Η κατανόηση της έννοιας της ιστοσυμβατότητας αποτέλεσε σημαντικό βήμα για την πρόοδο των μεταμοσχεύσεων. Το πρώτο βήμα της οποίας υπήρξε η ανακάλυψη των ομάδων του αίματος, το 1900, από τον Landsteiner. Η επιβίωση ενός αλλομοσχεύματος εξαρτάται σημαντικά από τη συμβατότητα μεταξύ των αντιγόνων του ΔΟΤΗ και του ΛΗΠΤΗ. Οι μεταμοσχεύσεις ιστών και οργάνων αποτέλεσαν ένα από τα κεντρικά στοιχεία της ιατρικής έρευνας κατά τον 20 ο αιώνα, όπως καθίστανται αντιληπτό και από τα 3 βραβεία Νόμπελ Ιατρικής που έλαβαν ισάριθμοι ερευνητές. 13

26 Στις αρχές του 20 ου αιώνα οι Carrel Guthrie, Williamson και Holman επεχείρησαν πειραματικές μεταμοσχεύσεις νεφρού σε σκύλους. Το πεδίο όμως των μεταμοσχεύσεων άνοιξε ο D. Huma, ο οποίος στο Πανεπιστήμιο του Harvard, ΗΠΑ, πραγματοποίησε τις πρώτες σειρές μεταμόσχευσης νεφρού σε ανθρώπους, ενός από τους οποίους επέζησε για μερικούς μήνες. Αυτομεταμόσχευση νεφρού πραγματοποιήθηκε επιτυχώς, το 1908, από τον A. Carrel (βραβείο Νόμπελ). Το 1954, οι Murray και Harrison στο Πανεπιστήμιο Harvard, ΗΠΑ, έκαναν την πρώτη επιτυχή μεταμόσχευση νεφρού, τοποθετώντας το νεφρό του δότη στην ελάσσονα πύελο του πανομοιότυπου διδύμου αδελφού του. Ουσιαστικά, η περίοδος των κλινικών μεταμοσχεύσεων αρχίζει από τότε, με μεταμοσχεύσεις νεφρού μεταξύ πανομοιότυπων διδύμων. Στα μέσα της δεκαετίας του 1960, οι Shumway και Lower, εργαζόμενοι στο Πανεπιστήμιο του Stanford, ΗΠΑ, τελειοποίησαν τις χειρουργικές μεθόδους για τη μεταμόσχευση καρδιάς σε σκύλους. Ο C. Barnard στην Ν. Αφρική, μετά από παρακολούθηση του ερευνητικού προγράμματος του Πανεπιστημίου του Stanford, πέτυχε την πρώτη επιτυχή μεταμόσχευση καρδιάς σε άνθρωπο, το Περί τα τέλη της δεκαετίας του 1960και αρχές 1970, ο R. Calne στη Μ. Βρετανία και ο T. Starzl στο Denver, ΗΠΑ αφού ανέπτυξαν τις τεχνικές για τη μεταμόσχευση του ήπατος σε σκύλους, τις εφάρμοσαν με επιτυχία σε ανθρώπους. Σήμερα, είναι εφικτή η μεταμόσχευση πολλών οργάνων ταυτόχρονα: Ήπατος, λεπτού εντέρου και παγκρέατος μαζί ή νεφρού και παγκρέατος ή ακόμα και περισσοτέρων ενδοκοιλιακών οργάνων μαζί ( πολυσπλαχνική μεταμόσχευση) ( A.Tzakis, ΗΠΑ). Η σύγχρονη έρευνα στοχεύει στη δυνατότητα μεταμόσχευσης κυττάρων ή τμήματος ενός οργάνου αντί ολοκλήρου του οργάνου, όπως π.χ. απομονωμένων παγκρεατικών νησιδίων ή ουράς παγκρέατος αντί ολοκλήρου του παγκρέατος, απομονωμένων ηπατοκυττάρων ή ενός λοβού αντί ολοκλήρου του ήπατος. Παράλληλα με την προαγωγή των χειρουργικών τεχνικών, οι Belzer και Collins ανακάλυψαν μεθόδους συντήρησης των μοσχευμάτων, που επέτρεψαν την ασφαλή λήψη και μεταφορά τους, ακόμα και σε μακρινές αποστάσεις. (Terasaki P.,1991) 14

27 Η Ελλάδα (Υπηρεσία Συντονισμού Μεταμοσχεύσεων ΥΣΕ το 1985, Εθνικό Συμβούλιο Μεταμοσχεύσεων ΕΣΜ το 1991 και ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων ΕΟΜ από το 1999). Σήμερα, ο ΕΟΜ αποτελεί την επίσημη υπηρεσία για την οργάνωση των μεταμοσχεύσεων στη χώρα μας, την προώθηση της ιδέας των μεταμοσχευμάτων, την καταγραφή των υποψηφίων ληπτών και τη δίκαιη και αδιάβλητη κατανομή των μοσχευμάτων.(eom, 2014) 15

28 4.Μεταμόσχευση και δωρεά οργάνων Η μεταμόσχευση είναι μια εγχείρηση κατά την οποία υγιή όργανα, ιστοί ή κύτταρα μεταφέρονται από νεκρό ή ζωντανό δότη σε ασθενείς με τελικού σταδίου ανεπάρκεια κάποιου οργάνου. Η δωρεά και η μεταμόσχευση οργάνων εξαρτώνται από την θρησκεία την κουλτούρα, την νομοθεσία, τις στάσεις του κοινού και των επαγγελματιών υγείας και συγκεκριμένα των νοσηλευτών. Οι νοσηλευτές είναι οι πρώτοι επαγγελματίες υγείας που προσεγγίζουν τους συγγενείς των δυνητικά δοτών οργάνων, επίσης αποτελούν το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στους συγγενείς και τους άλλους επαγγελματίες υγείας. Η μεταμόσχευση αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις της ιατρικής του 20ού αιώνα και έχει καθιερωθεί πλέον σήμερα ως μία θεραπευτική πρακτική. Επιτρέπει την αποκατάσταση των λειτουργιών του σώματος που μέχρι εκείνη τη στιγμή είχαν χαθεί και σε μερικές περιπτώσεις είχαν μερικώς υποκατασταθεί με μία μηχανικού τύπου μέθοδο (αιμοκάθαρση). Συγκεκριμένα η μεταμόσχευση είναι η εγχείρηση κατά την οποία υγιή όργανα, ιστοί ή κύτταρα μεταφέρονται από έναν εκλιπόντα ή ζωντανό δότη σε έναν χρονίως πάσχοντα ασθενή, με σκοπό την αποκατάσταση της λειτουργίας κάποιου οργάνου του που βρίσκεται σε ανεπάρκεια. (EOM,2014). Πολλά όργανα και ιστοί μεταμοσχεύονται σήμερα. Οι μεταμοσχεύσεις νεφρού είναι συνηθισμένες σήμερα, ενώ συχνά γίνονται επίσης μεταμοσχεύσεις ήπατος, καρδιάς, πνεύμονα, κερατοειδούς, και μυελού των οστών. Λιγότερο συχνά γίνονται μεταμοσχεύσεις εντέρων και παγκρέατος. Μπορούν να μεταμοσχευθούν περισσότερα από ένα όργανα ταυτόχρονα, όπως στην περίπτωση της καρδιάς και των πνευμόνων. Μεταμοσχεύσεις γίνονται συνήθως μόνον όταν υπάρχει ιστολογική και αιματολογική συμβατότητα δότη και λήπτη. Αυτό είναι απαραίτητο, επειδή το ανοσοποιητικό σύστημα του λήπτη θα επιτεθεί σε όποιο όργανο αντιληφθεί ως «ξένο» και θα το απορρίψει. Τα περισσότερα μοσχεύματα λαμβάνονται από δότες που θεωρήθηκαν πρόσφατα κλινικώς νεκροί και δεν έχουν σχέση με το λήπτη. Ο μυελός των οστών όμως και μεμονωμένα νεφρά είναι δυνατών να ληφθούν από ζωντανούς δότες χωρίς να υποστεί βλάβη η υγεία τους. Ο μυελός των οστών 16

29 λαμβάνεται πάντα από ζωντανό δότη. Όταν ο μυελός των οστών ή τα νεφρά λαμβάνονται από στενό, ζωντανό συγγενή εξ αίματος, συχνά αδερφό ή αδερφή, είναι πολύ μικρότερη η πιθανότητα να απορριφθούν τα μοσχεύματα από το λήπτη, επειδή οι τύποι των ιστών είναι πιθανόν να ταιριάζουν περισσότερο.( Inoue K., 2000) Οι περισσότερες μεταμοσχεύσεις γίνονται με γενική αναισθησία. Στην μεταμόσχευση οργάνων, το μόσχευμα λαμβάνονται από το δότη και ψύχεται μέσα σε διάλυμα που περιέχει αλάτι μέχρι να φτάσει στο χειρουργείο. Έτσι, παρατείνεται κατά μερικές ώρες ο χρόνος που μπορεί το όργανο να μείνει με ασφάλεια χωρίς τη φυσιολογική του τροφοδότηση με αίμα. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το πάσχον όργανο αντικαθίστανται από το μόσχευμα. Ωστόσο, στις μεταμοσχεύσεις νεφρού, το ελαττωματικό όργανο μπορεί να μείνει στη θέση του και το νέο νεφρό να τοποθετηθεί στη νεφρική πύελο, όπου συνδέεται με τα συναφή αιμοφόρα αγγεία. (Kutsogiannis DJ.,Pagliarello G., Doig C.,Ross H.,& Shemie SD., 2006) Μετά τη μεταμόσχευση, ο ασθενής μένει σε μονάδα εντατικής θεραπείας. Σε όλες τις μεταμοσχεύσεις, με εξαίρεση τη μεταμόσχευση κερατοειδούς, θα χρειαστεί επ αόριστον λήψη ανοσοκατασταλτικών για να μην απορριφθεί το νέο όργανο ή ο ιστός. Μετά από μερικές ημέρες θα πάρετε εξιτήριο αν η μεταμόσχευση είναι επιτυχής. Ο χρόνος ανάρρωσης είναι βραχύτερος στη μεταμόσχευση κερατοειδούς και ο ασθενής συνήθως επιστρέφει στο σπίτι του σε μερικές ημέρες. Η μεταμόσχευση ιστών και οργάνων είναι ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της σύγχρονης ιατρικής, διότι, παρέχει τη μοναδική ευκαιρία επανόδου στην ενεργό ζωή και την παραγωγικότητα, σε ανθρώπους με τελικό στάδιο ανεπάρκειας ή σοβαρή και μη ιάσιμη με άλλη θεραπευτική μέθοδος διαταραχή ενός ή περισσοτέρων οργάνων (ήπατος, νεφρού, καρδιάς, πνευμόνων, παγκρέατος, εντέρου).(eom, 2014) Πηγή των μοσχευμάτων σήμερα αποτελούν κυρίως, οι εγκεφαλικά νεκροί δότες οργάνων ( για το νεφρό, την καρδιά, τους πνεύμονες, το ήπαρ και το πάγκρεας), αλλά και ζώντες δότες ( για το νεφρό, το τμηματικό ήπαρ, το τμηματικό πάγκρεας ή τον τμηματικό πνεύμονα). Η πρόοδος των μεταμοσχεύσεων αποτελεί καρπό μακροχρόνιας έρευνας και συνεργασίας μεταξύ πολλών κλινικών και εργαστηριακών ειδικοτήτων. Στην επιτυχία των μεταμοσχεύσεων συνέβαλαν οι πρόοδοι στη διερεύνηση των ανοσοβιολογικών μηχανισμών της απόρριψης και της ανοχής του μοσχεύματος, η 17

30 παρασκευή νέων ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων, η βελτίωση μεθόδων συντήρησης των μοσχευμάτων, αλλά και η ανάπτυξη νέων χειρουργικών τεχνικών και μέσων αναισθησιολογικής αντιμετώπισης και εντατικής θεραπείας των μεταμοσχευμένων ασθενών. Ωστόσο, παρά τις προόδους στο χώρο των μεταμοσχεύσεων, το μείζον πρόβλημα που εξακολουθεί να παραμένει διεθνώς σήμερα, είναι η σοβαρή έλλειψη μοσχευμάτων. Οι υπάρχουσες ανάγκες για μοσχεύματα αδυνατούν να καλυφθούν και πολλοί άνθρωποι πεθαίνουν περιμένοντας στους καταλόγους αναμονής των Μεταμοσχευτικών Κέντρων, ενώ ένας μεγάλος αριθμός πολύτιμων οργάνων μένει αναξιοποίητος και χάνεται με το πτώμα ατόμων που θα μπορούσαν να γίνουν δότες οργάνων. Τα Μεταμοσχευτικά κέντρα είναι οργανωμένα, και διαθέτουν όλη εκείνη την υλικοτεχνική υποδομή και την εμπειρία, που διασφαλίζει την επιτυχή έκβασή τους. Η προώθηση της ιδέας της δωρεάς των οργάνων και η πρόοδος των μεταμοσχεύσεων απαιτεί οργάνωση, που περιλαμβάνει τόσο την ενημέρωση και την εκπαίδευση του ιατρικού και παραϊατρικού προσωπικού, όσο και τη διαπαιδαγώγηση του κοινού. Το τελευταίο, είναι πολύ σημαντικό στην υπόθεση των μεταμοσχεύσεων, διότι αν δεν υπάρχει προηγούμενη ενημέρωση και διαπαιδαγώγηση των πολιτών, είναι πολύ δύσκολο, κάτω από συνθήκες αφόρητης θλίψης και ψυχικού πόνου για την απώλεια προσφιλούς προσώπου, να λάβει κανείς την απόφαση δωρεάς των οργάνων. Όπως επίσης, δεν είναι ηθικό, να χρησιμοποιούνται βεβιασμένες, χρησιμοθηρικές μεθοδεύσεις αρπαγής της συγκατάθεσης του οικείων του εγκεφαλικά νεκρού, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν τα όργανα του, χάριν της σωτηρίας άλλων ανθρώπων. Οι οικείοι ενός δυνητικού δότη, θα πρέπει να προσεγγίζονται με κάθε σοβαρότητα εκ μέρους του συντονιστή μεταμοσχεύσεων και των ιατρών, μέσα σε κατάλληλο χώρο, όπου με συνθήκες απόλυτης ηρεμίας, αυτοί θα μπορέσουν να αντιληφθούν το μεγαλείο της δωρεάς οργάνων και το μέγεθος της προσφοράς τους. Τα μέλη της Μεταμοσχευτικής ομάδας, όπως και αυτοί που θα αφαιρέσουν τα όργανα του δότη, αναισθησιολόγοι και χειρουργοί, έχουν σημαντική υπευθυνότητα στο θέμα του εγκεφαλικού θανάτου και της δωρεάς οργάνων. Θα πρέπει να έχουν κατανοήσει απόλυτα τι σημαίνει εγκεφαλικός θάνατος και να γνωρίζουν τα κριτήρια του εγκεφαλικού θανάτου, ώστε η συμμετοχή τους στη συγκομιδή των οργάνων για 18

31 μεταμόσχευση, να μην τους δημιουργεί άγχος ή έχουν την αίσθηση, ότι κάποιο ζωντανό άτομο θυσιάζεται, προκειμένου να σωθεί κάποιο άλλο. Όλοι οι συμμετέχοντες στην υποστήριξη και μέχρι την τελική αντιμετώπιση, του εγκεφαλικά νεκρού δότη, διακατέχονται από μέγιστη υπευθυνότητα και σεβασμό προς τη σοβαρότητα των πράξεων που διαδραματίζονται, καθώς λαμβάνουν μέρος σε μια διαδικασία προσφοράς ζωής, μέσα από τον αναπότρεπτο θάνατο κάποιου ανθρώπου. Η διαδικασία της δωρεάς και της μεταμόσχευσης περιλαμβάνει πολλά διαφορετικά στάδια. Επειδή τα όργανα ( καρδιά και πνεύμονες) δεν είναι σε θέση να ανεχθούν μεγαλύτερες περιόδους χωρίς οξυγόνο, η μεταμόσχευση οργάνου πρέπει να λάβει χώρα πολύ σύντομα. Ως εκ τούτου, τα όργανα μπορούν να διατεθούν μόνο από κάποιον που έχει πεθάνει σε νοσοκομείο. Τα περισσότερα όργανα προέρχονται από σχετικά νέους ανθρώπους οι οποίοι έχουν πιστοποιηθεί εγκεφαλικά νεκροί, σε γενικές γραμμές, ως αποτέλεσμα ενός σοβαρού τραυματισμού στο κεφάλι, εγκεφαλική αιμορραγία ή εγκεφαλικό επεισόδιο. Κύριο χαρακτηριστικό για τους δότες οργάνων είναι ότι έχουν βλάβη στον εγκέφαλο που είναι μη αναστρέψιμη από κάποιο ατύχημα ή εγκεφαλικό επεισόδιο ή αιμάτωμα. Ο ασθενής βρίσκεται στην ΜΕΘ και υποστηρίζεται μηχανικά, ενώ ταυτόχρονα γίνονται διάφορες εξετάσεις για να φανεί το ποσοστό καταστροφής του εγκεφάλου. Από τις εξετάσεις αν βγει ότι ο εγκέφαλος δεν ζει και το εγκεφαλικό στέλεχος είναι νεκρό, ενημερώνονται οι συγγενείς ότι ο ασθενής είναι νεκρός. Ο θάνατος ενός δυνητικού δότη πρέπει να πιστοποιείται από γιατρό ή γιατρούς που δεν είναι μέλη της ομάδας μεταμόσχευσης. Ένας αναπνευστήρας τροφοδοτεί το σώμα με οξυγόνο, το οποίο διατηρεί την παλλόμενη καρδιά και το αίμα που κυκλοφορεί μετά το θάνατο. Αυτές οι δότες ονομάζονται heart beating δωρητές. Δωρητές μη - heart beating, είναι οι ασθενείς που πεθαίνουν στο νοσοκομείο, αλλά δεν χρησιμοποιούν αναπνευστήρα, μπορούν να δωρίσουν σε ορισμένες περιπτώσεις άλλα όργανα ( νεφρά και κερατοειδείς ), τα οποία είναι ικανά να ανεχθούν μεγαλύτερες περιόδους χωρίς παροχή οξυγόνου. Οι ιστοί μπορούν να διατεθούν τόσο heart beating και μη heart beating χορηγούς έως και 24 ώρες μετά την περίοδο που κάποιος έχει πεθάνει. ( Σαρρής Μ.,& Σταυροπούλου-Γιόκα Α., 1999) Ένας ασθενής έχει πιστοποιηθεί με εγκεφαλικό θάνατο εάν το στέλεχος του εγκεφάλου του έχει υποστεί βλάβη. Μετά την πιστοποίηση του εγκεφαλικού θανάτου 19

32 οι γιατροί σκέφτονται αν ο αποθανών είναι ένας δυνητικός δότης, οι γιατροί συμβουλεύονται το εθνικό μητρώο δωρητών οργάνων για να δουν αν ο θανών ασθενής ήθελε να δωρίσουν ένα από τα όργανά του ή όχι, και αν ναι, ποια από αυτά τα όργανα. Αν ο αποθανών ήθελε να δωρίσει ή εάν η απόφαση έχει ανατεθεί στους συγγενείς, οι γιατροί πρέπει να περάσουν στο επόμενο στάδιο για την άδειά από τους συγγενείς της δωρεάς οργάνων.( Ε.Ο.Μ,2014) Η οικογένεια μπορεί σχεδόν πάντα να αγνοήσει τις επιθυμίες του συγγενή της. Αν οι συγγενείς του νεκρού συμφωνήσουν σχετικά με τη δωρεά οργάνων, ο γιατρός ενημερώνει την περιφερειακή μεταμόσχευση οργάνων με την βοήθεια του συντονιστή του νοσοκομείου για τον δυνητικό δότη. Ο συντονιστής μεταμόσχευσης ενημερώνει τους συγγενείς των δυνητικών δοτών σχετικά με τη διαδικασία της αιμοδοσίας, οργανώνει τη διαδικασία της δωρεάς και παρέχει υποστήριξη στην οικογένεια. Στην συνέχεια, ενημερώνει το εθνικό κέντρο οργάνου ή τον διεθνή οργανισμό μεταμόσχευσης οργάνων / ευρωπαϊκός οργανισμός ανταλλαγής οργάνων που είναι υπεύθυνος για τη μεταμόσχευση οργάνων και την ανταλλαγή οργάνων της χώρας ή της ευρωπαϊκή περιφέρειας, όπου ο δότης είναι διαθέσιμος. Ευρωπαϊκοί οργανισμοί είναι Euro transplant ( Αυστρία, Βέλγιο, Γερμανία, Λουξεμβούργο, Κάτω Χώρες και Σλοβενία ), Scandia transplant ( Νορβηγία, τη Σουηδία, τη Δανία, τη Φινλανδία και την Ισλανδία ), Bal transplant (Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία) και το Ηνωμένο Βασίλειο Μεταμοσχεύσεων.(Ε.Ο.Μ, 2014) Οι πληροφορίες σχετικά με τους πιθανούς αποδέκτες, όπως η ομάδα αίματος, χαρακτηριστικά του ιστού, αιτία της νόσου, αποθηκεύονται σε μια βάση δεδομένων από το εθνικό κέντρο οργάνου ή ενός ευρωπαϊκού κέντρου. Ομοίως, όλα τα δεδομένα ενός συμβατός δότης, όπως τα χαρακτηριστικά της ομάδας αίματος και ιστών θα πρέπει να μεταφερθούν σε μια βάση δεδομένων ενός εθνικού κέντρου οργάνου ή ενός ευρωπαϊκού όπου στη συνέχεια γίνεται η επιλογή του κατάλληλου δέκτη. Παράγοντες όπως η υγεία του δυνητικού δότη και του λήπτη, η συμβατότητα μεταξύ δότη και λήπτη ( ομάδα αίματος, τύπο ιστού για τα νεφρά, την ηλικία και το βάρος) και το χρονικό διάστημα που ο εν δυνάμει δικαιούχος είναι στη λίστα αναμονής διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην η κατανομή των οργάνων ( Tabarrok 20

33 , 2004 ). Συνήθως, στους ασθενείς που χρειάζονται επειγόντως μια μεταμόσχευση οργάνων θα πρέπει να δοθεί η ύψιστη προτεραιότητα Πριν από μια μεταμόσχευση, οι δυνητικοί δότες θα προβληθούν σε εξετάσεις για τις μολυσματικές ασθένειες, όπως ο ιός HIV και της ηπατίτιδας Β και C. Εάν το Εθνικό κέντρο ή το Ευρωπαϊκό βρει μια καλή αντιστοιχία μεταξύ του δότη και του δέκτη, θα επικοινωνήσει αμέσως με το μεταμοσχευτικό κέντρο του δέκτη ή το νοσοκομείο όπου και στέλνει όλα τα στοιχεία του δότη. Η Εντατική Θεραπεία των Μεταμοσχεύσεων περιλαμβάνει : α) την εντατική υποστήριξη (συντήρηση ) του εγκεφαλικά νεκρού δότη, για τη βελτιστοποίηση της λειτουργίας των προς μεταμόσχευση οργάνων, β) την εντατική φροντίδα του υποψηφίου λήπτη, ώστε να είναι, από πλευράς λειτουργίας των λοιπών οργανικών συστημάτων, σε θέση να υποβληθεί στη μεταμόσχευση, όταν ευρεθεί το κατάλληλο μόσχευμα και γ) την αντιμετώπιση του λήπτη μοσχεύματος, μετά τη μεταμόσχευση ( άμεσα μετεγχειρητικά και απώτερα). 4.1.Ενδείξεις μεταμοσχεύσεων Τελικό στάδιο νόσου κατά το οποίο η βλάβη του πάσχοντος οργάνου είναι ανεπανόρθωτη, π.χ. σε νεφρική ανεπάρκεια. Παιδιά στην ανάπτυξη, νέοι και άτομα που παρουσιάζουν πρόβλημα σε τυχόν υποστηρικτικά μέσα που χρησιμοποιούνται, π.χ. τεχνητός νεφρός, βηματοδότης κ.τ.λ., προηγούνται ανεξάρτητα αιτιολογίας για τη νόσο. Άτομα με κακό κυκλοφορικό σύστημα, μυοσκελετικά προβλήματα κ.α. (Τακούδας Δ., Παπανικολάου Β.,& Ίμβριος Γ.,2007) 4.2.Αντενδείξεις μεταμοσχεύσεων 21

34 Σηψαιμικές καταστάσεις. Προχωρημένη αθηροσκληρυντική νόσος. Μεγάλου βαθμού πνευμονική ή ηπατική ανεπάρκεια. Ηλικία κάτω του 1 έτους και άνω των 45 ετών. Συνυπάρχουσες παθήσεις, π.χ. σακχαρώδης διαβήτης, ερυθηματώδης λύκος, σκληροδερμία, αμυλοείδωση, καρκίνος, φυματίωση κ.τ.λ. (Τακούδας Δ., Παπανικολάου Β.,& Ίμβριος Γ.,2007) 4.3.Η διαδικασία της «μεταμόσχευσης» -Διαδικασία επιλογής Όταν έρθει η στιγμή που για να ζήσει ο ασθενής είναι απαραίτητη η μεταμόσχευση, στέλνεται από τον ιατρό σε ένα ειδικό μεταμοσχευτικό κέντρο για να γραφτεί στην λίστα αναμονής εφ όσον πρώτα έχει περάσει τις ιατρικές, ψυχολογικές και ασφαλιστικές απαιτήσεις. Ο χρόνος αναμονής ποικίλει από 1 μέρα ως χρόνια ανάλογα την βαρύτητα του ασθενή. Όταν βρεθεί το μόσχευμα από πτωματικό δότη ειδοποιείται το μεταμοσχευτικό κέντρο από την Ε.Ο.Μ. για την επιλογή του λήπτη με βάση την ομάδα αίματος, την ηλικία, την ιστοσυμβατότητα, το χρόνο αναμονής, το ιατρικώς πιστοποιούμενο επείγον της επέμβασης και την εγγύτητα του τόπου λήψης του μοσχεύματος προς τον τόπο μεταμόσχευσης. Στη συνέχεια, ειδοποιείται ο ασθενής και κρίνεται αν την συγκεκριμένη περίοδο είναι σε κατάσταση για να γίνει η μεταμόσχευση, αν όχι επιλέγεται ο επόμενος λήπτης. ( Ε.Ο.Μ., 2014) Μετά την μεταμόσχευση ο ασθενής παραμένει στο νοσοκομείο για 2-3 βδομάδες και μετά είναι σε θέση να πάει σπίτι του. Συγχρόνως, πρέπει να παίρνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα για να μην απορριφθεί ή καταστραφεί το μόσχευμα από το σώμα καθώς και να γίνονται τακτικές εξετάσεις για την υπόλοιπη ζωή του... 22

35 Εικόνα 6.(Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων) 23

36 5.Νομοθεσία σχετικά με τη δωρεά οργάνων Εικόνα 7.(Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων) Το ισχύον καθεστώς διαφέρει μεταξύ των χωρών, σε σχέση με τον τύπο της συναίνεσης που απαιτείται, προκειμένου να ενεργοποιηθεί η διαδικασία της αφαίρεσης των οργάνων από έναν εγκεφαλικά νεκρό δότη. Η ελληνική νομοθεσία, εναρμονιζόμενη και με τους αρχές τους WHO, θεωρεί ότι η μεταμόσχευση ως ιδέα υπερβαίνει τη στενά εννοούμενη τεχνική ιατρική διάσταση και αντανακλά μείζονες κοινωνικές αξίες του πολιτισμού τους με πρώτη την αξία τους κοινωνικής αλληλεγγύης. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία περί «Μεταμοσχεύσεων ανθρωπίνων ιστών και οργάνων»( v. 2737/99), οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται για την προσφορά οργάνων και ιστών για μεταμόσχευση είναι η εξής: 24

37 1. Ο δότης πρέπει να είναι εγκεφαλικά νεκρός και να έχει συμπληρωθεί το Φύλλο Διάγνωσης Εγκεφαλικού Θανάτου. Οι άνθρωποι καταγράφουν την επιθυμία τους να δωρίσουν ή όχι για να βεβαιωθούν ότι οι επιθυμίες θα ακουστούν όταν πεθάνουν. Η ύπαρξη των μητρώων είναι σε όλες τις από τις ευρωπαϊκές χώρες και είναι υποχρεωτική από το νόμο. Υπάρχουν τέσσερα είδη των μητρώων: τα μητρώα των δοτών, τα μητρώα των μη δωρητές, σε συνδυασμό και με άλλου είδους αρχεία των καρτών δωρητών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2003). Σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες η συναίνεση για τη δωρεά οργάνων από νεκρό δότη είναι ενσωματωμένη σε ένα δεσμευτικό νόμο. Υπάρχουν τέσσερις μορφές συναίνεσης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2003): Συμφωνία των στενών συγγενών Πιθανή συναίνεση, ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες θεωρούν ότι η συναίνεση του δότη αλλά και η συναίνεση τους οικογένειας πρέπει ζητηθούν εάν οι επιθυμίες του αποθανόντος είναι άγνωστες, για παράδειγμα, ποια όργανα ο αποθανών ήθελε να δωρίσει Υποψίες για συναίνεση, αλλά η οικογένεια χρειάζεται επιβεβαίωση Υποψίες για συναίνεση, αλλά η οικογένεια δεν συμφωνεί. Στην Ευρώπη, η μεταμόσχευση οργάνων και η ανταλλαγή οργάνων διοικούνται από ένα δημόσιο φορέα, των αποκεντρωμένων περιφερειακών οργανισμών ή των διεθνών οργανισμών μεταμόσχευσης ( Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2003 ). Δωρεά και μεταμόσχευση είναι δραστηριότητες που μπορούν να οργανώνονται σε τοπικό / περιφερειακό/εθνικό και διεθνές επίπεδο. Για το θέμα αυτό υπάρχουν δύο διαφορετικά μοντέλα στην Ευρώπη: η μία αποτελείται από εθνικούς οργανισμούς μεταμοσχεύσεων ( ΕΟΜ ) με βάση την αρχή τους τοπικής και περιφερειακής οργάνωσης. Σε αυτό το μοντέλο, η διαδικασία τους δωρεάς και τους μεταμόσχευσης είναι πολύ πολύπλοκη και απαιτεί την ενεργό συμμετοχή από τους επαγγελματίες υγείας, τους ενδιαφερόμενους φορείς και τους τοπικές / περιφερειακές / κεντρικές αρχές. 25

38 Το άλλο μοντέλο αποτελείται από διεθνείς οργανισμούς μεταμόσχευση οργάνων ή ευρωπαϊκών οργανισμών ανταλλαγής οργάνων. Όσο μεγαλύτερο είναι το όργανο, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα τους δέουσας συμβατότητας μεταξύ δοτών και δεκτών που οδήγησε στη δημιουργία των ευρωπαϊκών οργανισμών. Οι ευρωπαϊκοί οργανισμοί έχουν ως στόχο να αυξήσουν τους πιθανότητες να βρεθεί ένας καλός συνδυασμός δότη-λήπτη μέσω της διεθνούς ανταλλαγής οργάνων. Σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν ένα εθνικό μητρώο που περιέχει δεδομένα σχετικά με την προέλευση των οργάνων ( Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2003 ). Ένα από τα πιο σημαντικά καθήκοντα είναι η καταγραφή των ασθενών που χρειάζονται μεταμόσχευση οργάνου. Τα μεταμοσχευτικά νοσοκομεία που συμμετέχουν στους ευρωπαϊκούς οργανισμούς έχουν ένα κοινό κατάλογο αναμονής. Σύμφωνα με μια έρευνα σχετικά με τους νομικές απαιτήσεις που σχετίζονται με τη μεταμόσχευση οργάνων (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2003), οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες διαθέτουν νομοθεσία για την προστασία του δότη, όσον αφορά: Ανωνυμία: μέτρα που θα διασφαλίζουν ότι παραμένουν ανώνυμοι η ταυτότητα του παραλήπτη και η ταυτότητα του δότη. Εμπιστευτικότητα: μέτρα που να εξασφαλίζουν ότι όλα τα δεδομένα που συλλέγονται (γενετικές πληροφορίες) έχουν καταστεί ανώνυμα. Μη αμοιβή για τη δωρεά οργάνων: μέτρα για την πρόληψη του εμπορίου ή της εμπορίας οργάνων. 26

39 6.Eθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων (Ε.Ο.Μ) Ο Ε.Ο.Μ είναι μη κερδοσκοπικός οργανισμός, ιδρύθηκε με το νομό 2737/99, άρχισε τους ουσιαστικά να λειτουργεί τους 12/3/2001. Αποτελεί Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου και είναι υπό την εποπτεία του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Σκοπός του Ε.Ο.Μ. για τον οποίο η πολιτεία τον όρισε είναι: Η υποβοήθηση του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης για την χάραξη εθνικής πολιτικής στον τομέα των μεταμοσχεύσεων. Για την επίτευξη του σκοπού του έχει μεταξύ άλλου και τους ακόλουθες αρμοδιότητες: Εισηγείται τους όρους, τους προϋποθέσεις και την διαδικασία των μεταμοσχεύσεων καθώς και τη σύνταξη κώδικα δεοντολογίας για τη λειτουργία των μονάδων Μεταμοσχεύσεων και των Τραπεζών Ιστών τους Μεταμόσχευση. Οργανώνει και συντονίζει σε τοπικό, κρατικό και διακρατικό επίπεδο τη διακίνηση των μοσχευμάτων, συμπεριλαμβανομένου και του Μυελού των Οστών. Καταγραφεί τους δωρητές ιστών και οργάνων, τους δυνητικούς δότες και τους υποψήφιους λήπτες οργάνων. Εισηγείται στον Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης τη χορήγηση άδειας για την ίδρυση Μονάδας Μεταμόσχευσης και προβαίνει σε ετήσια αξιολόγηση του τρόπου λειτουργίας και των αποτελεσμάτων των Μονάδων Μεταμόσχευσης. Συνεργάζεται με αντίστοιχους οργανισμούς και μεταμοσχευτικά κέντρα του εξωτερικού για προμήθεια και ανταλλαγή μοσχευμάτων. Επιδιώκει με κάθε πρόσφορο μέσο την αύξηση του αριθμού των μοσχευμάτων και ιδίως με την οργάνωση κατάλληλης ενημέρωσης του κοινού. (ομιλίες, τηλεοπτικά σποτ, αφίσες, ενημερωτικά έντυπα ). (E.O.M,2014) 27

40 Εικόνα 8.(Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων) 28

41 7. Νοσηλευτές, οι πρώτοι εξερευνητές δυνητικών δοτών Εκατοντάδες άτομα πεθαίνουν κάθε χρόνο σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας από βαριά εγκεφαλική βλάβη, των οποίων τα όργανα θα μπορούσαν να σώσουν πολλούς από βέβαιο θάνατο και άλλους να βελτιώσουν κατά πολύ την ποιότητα της ζωής τους. Οι νοσηλευτές στις μονάδες εντατικής θεραπείας βρίσκονται στην πρώτη γραμμή εξεύρεσης δυνητικών δοτών, αφού συχνά καλούνται να νοσηλεύσουν εγκεφαλικά νεκρούς ασθενείς. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε το επίπεδο των γνώσεων των νοσηλευτών σχετικά με τον εγκεφαλικό θάνατο και τη δωρεά οργάνων και κατά πόσο αυτό επηρεάζει τη στάση τους. Κατά συνέπεια η στάση των νοσηλευτών είναι πιθανό να επηρεάζει θετικά ή αρνητικά τη διαδικασία δωρεάς, αφού ως επαγγελματίες υγείας κατέχουν σημαντικό ρόλο στην αλυσίδα της όλης διαδικασίας. Έρευνες στην διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία (Κωστάκης Α.,2005) έδειξαν ότι οι νοσηλευτές συχνά παρουσιάζουν ανησυχίες σχετικά με την έλλειψη γνώσης και εμπειρίας στην αντιμετώπιση επαρκώς όλων των πτυχών της δωρεάς οργάνων. Αυτό είναι πιθανό να συμβαίνει λόγω του τρόπου με τον οποίο έχει γίνει η κατάρτιση όσο αναφορά την δωρεά και τη μεταμόσχευση οργάνων. Έχει, επίσης, αποδειχθεί ότι υπάρχει έλλειψη γνώσης για το πώς να ξεκινήσει συζήτηση μεταξύ νοσηλευτών και συγγενών ή δοτών σχετικά με τη δωρεά οργάνων ή την μεταμόσχευση. Έχει αναγνωριστεί ότι η επίσημη εκπαίδευση για τη δωρεά οργάνων μπορεί να επηρεάσει με επιτυχία τη στάση των νοσηλευτών, να ενθαρρύνει συμπεριφορές επικοινωνίας και να συμβάλλει στη βελτίωση των γνώσεων σχετικά με τα όργανα κατάλληλα για τη δωρεά, τις διαθέσιμες μεθόδους του δότη για την εγγραφή και τους κανονισμούς που διέπουν τη διαδικασία της δωρεάς οργάνων. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι όσοι μπορούν να επηρεάσουν τα ποσοστά της μεταμόσχευσης είναι έτοιμοι και σωστά ενημερωμένοι σχετικά με τις διαδικασίες εμπλέκονται. 29

42 Η διαθεσιμότητα των οργάνων προς μεταμόσχευση καθορίζεται σε σημαντικό βαθμό από το επίπεδο γνώσεων αλλά και τις προσωπικές πεποιθήσεις των επαγγελματιών υγείας σχετικά με τις διαδικασίες μεταμόσχευσης και δωρεάς οργάνων. Οι νοσηλευτές είναι συνήθως εκείνοι που πρώτοι καλούνται να αναγνωρίσουν έναν ασθενή ως πιθανό δότη και οι απόψεις και οι γνώσεις τους σχετικά με την ηθική και τη διαδικασία της μεταμόσχευσης διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην επιτυχία του εγχειρήματος. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι νοσηλευτές είναι συνήθως ενήμεροι για βασικές έννοιες της δωρεάς οργάνων, ωστόσο συχνά οι πεποιθήσεις τους πάνω στην ηθική των μεταμοσχεύσεων και η ανησυχία τους για τυχόν νομικές ευθύνες και για τις αντιδράσεις των συνοδών του ασθενούς αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες για τη μεταμόσχευση οργάνων. Παράλληλα, η έλλειψη εξειδικευμένων γνώσεων και εκπαίδευσης των νοσηλευτών σε ζητήματα όπως είναι ο εγκεφαλικός θάνατος, αλλά και η ελλιπής αξιοποίηση των ανθρώπινων πόρων κατά τη διαδικασία της μεταμόσχευσης, θέτουν σε κίνδυνο την επιτυχία του εγχειρήματος και ευθύνονται πιθανόν για το χαμηλό ποσοστό δωρεάς και μεταμοσχεύσεων οργάνων σε διάφορες χώρες.( Καλογιαννάκης Μ., 2012) 30

43 Οι επαγγελματίες υγείας, εξάλλου, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό πιθανών δοτών οργάνων και ιστών, προσεγγίζοντας τις οικογένειες για συναίνεση και εκπαιδεύοντας το κοινό. Προηγούμενες έρευνες έχουν δείξει, ότι οι γνώσεις και η προθυμία των επαγγελματιών υγείας να προσεγγίσουν μια οικογένεια, επηρεάζουν σημαντικά τη λήψη αποφάσεων των οικείων του ασθενούς. Στην κλινική πράξη, καθώς οι νοσηλευτές είναι οι πρώτοι επαγγελματίες που προσδιορίζουν το δυνητικό δότη και κοινοποιούν τη μεταμόσχευση οργάνου, μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην προμήθεια οργάνων και ιστών από πτωματικούς δότες (Cantwell & Clifford, 2000, Aghayan H.R, et al,, 2009). Ωστόσο, αν οι νοσηλευτές δεν ξεκαθαρίσουν τα δικά τους συναισθήματα για τη δωρεά οργάνων, θα είναι δύσκολο να είναι αποτελεσματικοί στην εξασφάλιση της έγκρισης για τη δωρεά οργάνων από μια οικογένεια. Οπότε θα πρέπει αρχικά να διαμορφώσουν προσωπική άποψη, να είναι σίγουροι για τις γνώσεις και τις πεποιθήσεις τους και να έχουν υπογράψει κάρτα δωρητή οργάνων, ώστε να είναι σε θέση να πείσουν τους συγγενείς να δεσμευτούν για τη μεταθανάτια δωρεά οργάνων του οικείου προσώπου τους. ( Barber K., et al., 2006) Ο ρόλος του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού που είναι εντεταλμένο για τη φροντίδα του δυνητικού δότη είναι μέγιστος. Ο κάθε ένας έχει να παίξει έναν ιδιαίτερο ρόλο με απόλυτη συναίσθηση ευθύνης, για την εξασφάλιση της επιτυχίας της μεταμόσχευσης. Ο διαφορο-διαγνωστικός έλεγχος, κλινικός και εργαστηριακός, πρέπει να αποκλείει κάθε πιθανότητα εσφαλμένης διάγνωσης περί του εγκεφαλικού θανάτου. Ακόμη, πρέπει να αποκλεισθεί κάθε περίπτωση μετάδοσης νοσήματος, μέσω του μοσχεύματος προς το λήπτη( σύφιλη, ηπατίτιδα, AIDS). Για το λόγο αυτό, οι εμπλεκόμενοι στη διαδικασία της υποστήριξης του δότη, της αφαίρεσης των οργάνων και της μεταμόσχευσης, απαιτείται να έχουν ιδιαίτερες γνώσεις, που αφορούν πρωτίστως, τον ιατρικό και νομικό προσδιορισμό του εγκεφαλικού θανάτου, καθώς και τα απορρέοντα προβλήματα. Είναι λοιπόν καταφανές ότι, η συμμετοχή των νοσηλευτών στη διαδικασία της δωρεάς οργάνων τους θέτει σε καίρια θέση όσον αφορά το ρόλο τους στην αύξηση της προσφοράς οργάνων για δωρεά. Κατά συνέπεια, οι νοσηλευτές επιβάλλεται να είναι επαρκώς καταρτισμένοι και εκπαιδευμένοι για τέτοιες καταστάσεις (Randhawa G.,1998). Για να διαδραματίσουν όμως αυτό το ρόλο, η εκπαίδευση και η κατάρτιση των νοσηλευτών είναι ανάγκη να ξεκινά από την περίοδο φοίτησής τους στις 31

44 νοσηλευτικές σχολές, κατά τη διάρκεια της οποίας να έχουν εμπειρία από τη διαδικασία της δωρεάς οργάνων (Jones-Riffell A., & Stroeckle M., 1998). Με τον τρόπο αυτό θα λάβουν τις απαραίτητες γνώσεις και θα διαμορφώσουν τις κατάλληλες στάσεις απέναντι στο εν λόγω φλέγον ζήτημα. 32

45 8.Γνώσεις και στάσεις 8.1.Γνώσεις Η προσπάθεια ορισμού της γνώσης είναι ένα από τα κεντρικά προβλήματα στην επιστημολογία. Ένας από τους επικρατέστερους ορισμούς είναι ότι γνώση είναι η αιτιολογημένη (με την έννοια της απόδειξης/τεκμηρίωσης) αληθής πεποίθηση, η οποία αποκτιέται τόσο με την εκπαίδευση/επιμόρφωση όσο και με την πρακτική εμπειρία. Κατά έναν άλλο ορισμό, γνώση είναι η θεωρητική και πρακτική κατανόηση ενός θέματος (αφομοίωση επεξεργασμένων πληροφοριών), πάνω στην οποία στηρίζεται στη συνέχεια η απόκτηση σχετικών με τη γνώση δεξιοτήτων. Κατά έναν τρίτο ορισμό, γνώση είναι το σύνολο των γνωστών επεξεργασμένων πληροφοριών σε κάποιο συγκεκριμένο πεδίο ή συνολικά. (Petty, R. E., & Cacioppo, J. T.,1981). Σύμφωνα με τον (Πόρποδα K.,1993), γνώση είναι το αποτέλεσμα μιας σειράς από σύνθετες και αλληλοσυσχετιζόμενες γνωστικές λειτουργίες, κατά τη διάρκεια των οποίων πραγματοποιείται η επεξεργασία των πληροφοριών που προσλαμβάνονται. Στην επεξεργασία αυτή οι πληροφορίες μετασχηματίζονται (κωδικοποιούνται), συγκρατούνται για κάποιο χρονικό διάστημα, συγκρίνονται μ αυτές που ήδη υπάρχουν στη μνήμη και κάποιες απ αυτές ξεχνιούνται, ενώ άλλες χρησιμοποιούνται. Η γνώση παρέχει διάφορες έννοιες και θεωρίες που διεγείρουν ανθρώπινη και δημιουργική σκέψη, με τη σειρά του επιτρέπει να αντιμετωπίσει διάφορες καταστάσεις ή / και αποφάσεις να κάνουν. Έτσι, η γνώση πρέπει να είναι κύριο και σημαντικό άξονα στην εκπαίδευση του νοσηλευτικού προσωπικού που καθοδηγεί τις πράξεις τους. Έχοντας γνώση σχετικά με ένα θέμα που παρέχει ασφάλεια και εμπιστοσύνη για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με αυτό, γι αυτό είναι σημαντικό το προσωπικό υγείας, ιδίως νοσηλευτές να έχουν γνώσεις σχετικά με τη δωρεά οργάνων και τους ιστούς. Αποδεικνύεται από αρκετές έρευνες ότι οι άνθρωποι που έλαβαν πληροφορίες μέσω συνομιλιών για την δωρεά και τη μεταμόσχευση από τους επαγγελματίες 33

46 υγείας, ή μέσω διαφημιστικών πινακίδων ή αφισών, έχουν μια πιο ευνοϊκή γνώμη όσον αφορά τη δωρεά οργάνων και τους ιστούς. 8.2.Στάσεις Οι στάσεις είναι προτιμήσεις και αντιπάθειες, έλξη και αποστροφή σε αντικείμενα, πρόσωπα, ομάδες, καταστάσεις, αφηρημένες ιδέες και κοινωνικές πολιτικές (Sque M., Payne S. & Macleod Clark J., 2006). Όπως αναφέρει ο Habermans (1978), οι στάσεις έχουν τέσσερις λειτουργικούς ρόλους. Κατ αρχήν, μπορούν να λειτουργήσουν ως μηχανισμοί άμυνας του εγώ βοηθώντας το άτομο να χειριστεί εσωτερικές συγκρούσεις, αλλά και ως εκφράσεις των αξιών του ατόμου, βοηθώντας το να εκφράσει θεμελιώδεις αξίες και να εδραιώσει την αυτοαντίληψή του. Επιπλέον, λειτουργούν ως ωφεληματικές, καθώς υιοθετούνται με σκοπό να βοηθήσουν ένα άτομο να πετύχει κάποιο επιθυμητό στόχο ή να αποφύγει κάποιο ανεπιθύμητο. Οι στάσεις (attitudes) αναφέρονται σε «ένα γενικό και διαρκές, θετικό ή αρνητικό, συναίσθημα για κάποιο πρόσωπο, αντικείμενο ή θέμα» (Petty R.E, & Cacioppo J.T, 1981).Μία στάση αφορά τη θετική ή αρνητική προδιάθεση ενός ατόμου για κάποιον ή σε κάτι στο περιβάλλον του. Όπως αναφέρει ο Habermans (1978) Τρεις διαστάσεις των στάσεων έχουν αναδειχθεί ως κρίσιμες για τον εννοιολογικό τους προσδιορισμό: α) η συναισθηματική διάσταση, αναφέρεται σε αξιολογικά συναισθήματα αρέσκειας και δυσαρέσκειας ως προς το αντικείμενο της στάσης, β) η γνωστική διάσταση, αναφέρεται στη γνωστική αναπαράσταση του αντικειμένου της στάσης και προθέσεις. γ) η συμπεριφορική διάσταση, αναφέρεται σε συμπεριφορικές τάσεις ή 34

47 Λειτουργίες των στάσεων α) μηχανισμοί άμυνας, β) εκφράσεις συστημάτων αξιών, γ) εργαλεία κοινωνικού προσανατολισμού. Ορισμός των όρων Γνώση: Οι πληροφορίες και οι ιδέες που έχουν οι νοσηλευτές, σχετικά με τη δωρεά οργάνων και ιστούς. Στάσεις: Προδιαθέσεις για να ανταποκριθούν οι νοσηλευτές σε έναν συγκεκριμένο τρόπο ή μια κατάσταση που παρουσιάζεται, σχετικά με τη δωρεά οργάνων και ιστών. Υπόθεση «Υπάρχει σημαντική θετική σχέση μεταξύ του επιπέδου των γνώσεων και των στάσεων των νοσηλευτών προς την δωρεά οργάνων». Στην παρούσα εργασία θα προσπαθήσουμε να αποδείξουμε πως υπάρχει θετική σχέση μεταξύ των γνώσεων και των στάσεων που έχουν οι νοσηλευτές όσον αναφορά τη δωρεά οργάνων. Δηλαδή, όσο περισσότερες γνώσεις έχουν οι νοσηλευτές πάνω στη δωρεά οργάνων τόσο πιο θετική στάση έχουν πάνω σ αυτό το θέμα, κάτι που θα μπορούσαν να μεταφέρουν και στους συγγενείς, που θα σήμαινε την αύξηση των πιθανοτήτων για δωρεά οργάνων. 35

48 9.Έρευνες σχετικά με τις γνώσεις και στάσεις των νοσηλευτών όσον αναφορά την δωρεά οργάνων Η γνώση είναι δύναμη και αυτή τη δύναμη την έχουν απόλυτη ανάγκη οι νοσηλευτές, προκειμένου να σηκώσουν το βαρύ φορτίο που τους αναλογεί όπως εξάλλου και οι υπόλοιποι επαγγελματίες υγείας, που εργάζονται σε αυτόν το χώρο. Η διαθεσιμότητα των οργάνων προς μεταμόσχευση καθορίζεται σε σημαντικό βαθμό από το επίπεδο γνώσεων αλλά και τις προσωπικές πεποιθήσεις των επαγγελματιών υγείας σχετικά με τις διαδικασίες μεταμόσχευσης και δωρεάς οργάνων. Οι νοσηλευτές είναι συνήθως εκείνοι που πρώτοι καλούνται να αναγνωρίσουν έναν ασθενή ως πιθανό δότη και οι απόψεις και οι γνώσεις τους σχετικά με την ηθική και τη διαδικασία της μεταμόσχευσης διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην επιτυχία του εγχειρήματος. Στην πλειοψηφία τους προσφέρουν αδιαμαρτύρητα τις υπηρεσίες τους χωρίς να έχουν κάποιο όφελος, παρά μόνο την ηθική ικανοποίηση ότι βοήθησαν και αυτοί προκειμένου να σωθούν κάποιοι άνθρωποι. Γιατί πραγματικά με τις μεταμοσχεύσεις σώζονται ανθρώπινες ζωές. Γι αυτό πρέπει να καταλάβουν πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος τους στην όλη διαδικασία της δωρεάς οργάνων και των μεταμοσχεύσεων και να δραστηριοποιηθούν περισσότερο και να συμβάλουν ενεργά στη διάδοση της ιδέας της δωρεάς οργάνων, η οποία βασίζεται στην ανιδιοτέλεια, τον ανθρωπισμό και την αγάπη για τον συνάνθρωπο που υποφέρει. H Ελλάδα δυστυχώς καταλαμβάνει την τελευταία θέση ανάμεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά στον αριθμό των πραγματοποιούμενων μεταμοσχεύσεων από πτωματικούς δότες. Η χαμηλή διαθεσιμότητα των μοσχευμάτων στην Ελλάδα απεικονίζεται και στην επίσημη καταγραφή του ΕΟΜ (2012), σύμφωνα με την οποία αντιστοιχούν 6,3 μοσχεύματα ανά εκατομμύριο πληθυσμού (Ε.Ο.Μ, 2012). Τις δύο τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα, υπήρξε αξιοσημείωτη πρόοδος στην μεταμόσχευση. Ωστόσο, η διαδικασία της δωρεάς οργάνων παραμένει αμφιλεγόμενη. Μια μελέτη του 2012 ανέφερε ότι σχεδόν οι μισοί από τους ερωτηθέντες 48,3%, 36

49 ήθελαν να γίνουν δότες, και το 49,1% των ερωτηθέντων εξέφρασε την προθυμία να δωρίσουν όργανα των συγγενών τους, το 55,7% των ερωτηθέντων ήταν ανήσυχοι σχετικά με τη διαδικασία για την αφαίρεση οργάνων, και τέλος, το 58,3% των ερωτηθέντων μπορεί να αισθάνονταν ένοχοι μετά την έναρξη της αποδέκτης οργάνου από συγγενή. Οι γονείς, συχνά εκφράζουν τη συγκατάθεσή τους για τη δωρεά οργάνων με το 63,7% των Χριστιανών ορθοδόξων να επιθυμούν να γίνουν δωρητές (Georgiadou E.,et al 2012) Σύμφωνα με μια πιο πρόσφατη έρευνα που έγινε στην Ελλάδα, (Batsolaki, M.,et. al., 2013) ποσοστό 98,3 % και 73,3 % των νοσηλευτών δήλωσαν ότι είχαν επίγνωση του τι αποτελεί δωρεά οργάνων και τον εγκεφαλικό θάνατο, αντίστοιχα. Επίσης, το 80 % των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι είχαν επίγνωση της σχετικής νομοθεσίας, αλλά το 61,3 % από αυτούς βρέθηκαν ανεπαρκείς. Επιπλέον, το ποσοστό των 42 % και 45 % απάντησαν θετικά σε ερωτήματα σχετικά με την οικογενειακή συναίνεση στη δωρεά οργάνων και για το αν θα εξετάσει ποτέ να γίνει χορηγούς τους, αντίστοιχα. Περίπου το 20 % των νοσηλευτών ήταν αρνητικοί ή δύσπιστοι της δωρεάς οργάνων. Άλλη πρόσφατη έρευνα (Κωτσιοπούλου Π.,2013 ) έδειξε πως όσον αφορά στις γνώσεις των συμμετεχόντων στη μελέτη νοσηλευτών η μέση βαθμολογία γνώσεων στην κλίμακα ήταν 73,6, με το 68,4% αυτών να δηλώνει τη διάθεσή του να γίνει δωρητής οργάνων και 69,6% να δηλώνει ως βασική αιτία για να γίνει δωρητής το ότι ένα όργανό του θα παραμείνει ζωντανό και μετά το θάνατό του. Αυτοί που εργάζονταν σε νοσοκομείο που πραγματοποιεί μεταμοσχεύσεις είχαν μεγαλύτερη βαθμολογία γνώσεων σε σχέση με αυτούς που εργάζονταν σε νοσοκομείο που δεν πραγματοποιεί μεταμοσχεύσεις. Επίσης η αύξηση της ηλικίας σχετιζόταν με την αύξηση της βαθμολογίας γνώσεων. Άρα, υπάρχει επιτακτική ανάγκη για εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση των νοσηλευτών, προκειμένου να αναλάβουν τις ευθύνες που τους αναλογούν στο θέμα της μειωμένης δωρεάς οργάνων στην Ελλάδα. Το συμπέρασμα που μπορούμε να βγάλουμε από την παραπάνω έρευνα είναι πως αν και οι νοσηλευτές πιστεύουν ότι έχουν επαρκείς γνώσεις όσον αφορά τη δωρεά οργάνων, είναι μάλλον επιφυλακτικοί, όσον αφορά την προσωπική τους στάση ως προς αυτό. Επιπλέον, πιο λεπτομερή εκπαίδευση των νοσηλευτών σχετικά με τη δωρεά οργάνων απαιτείται. Οι νοσηλευτές λόγω της στενής επαφής τους με τους 37

50 ασθενείς, μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην αποσαφήνιση των όρων και εννοιών, στη βασική ορολογία σχετικά με τη μεταμόσχευση, τον εντοπισμό των δυνητικών δωρητών από την κοινότητα και την προσέγγιση της οικογένεια των δοτών για να πάρουν τη συγκατάθεσή τους.( Batsolaki, M.,et. al,2013) Άλλες έρευνες ( Κωνσταντίνου Αν.,2010) έχουν δείξει ότι οι νοσηλευτές είναι συνήθως ενήμεροι για βασικές έννοιες της δωρεάς οργάνων, ωστόσο συχνά οι πεποιθήσεις τους πάνω στην ηθική των μεταμοσχεύσεων και η ανησυχία τους για τυχόν νομικές ευθύνες και για τις αντιδράσεις των συνοδών του ασθενούς αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες για τη μεταμόσχευση οργάνων. Παράλληλα, η έλλειψη εξειδικευμένων γνώσεων και εκπαίδευσης των νοσηλευτών σε ζητήματα όπως είναι ο εγκεφαλικός θάνατος, αλλά και η ελλιπής αξιοποίηση των ανθρώπινων πόρων κατά τη διαδικασία της μεταμόσχευσης, θέτουν σε κίνδυνο την επιτυχία του εγχειρήματος και ευθύνονται πιθανόν για το χαμηλό ποσοστό δωρεάς και μεταμοσχεύσεων οργάνων σε διάφορες χώρες. (Matten MR, et al.,1991) Παρά τις επαρκείς γνώσεις και ακόμη και μια υποστηρικτική στάση προς τις μεταμοσχεύσεις, οι γιατροί και οι νοσηλευτές μπορούν να διστάζουν να προσεγγίσουν δυνητικούς δότες για την εξασφάλιση συναίνεσης. Ως αποδεικτικά στοιχεία, περίπου το ήμισυ των ερωτηθέντων μιας άλλης μελέτης, θεωρούν ότι η λήψη συγκατάθεσης για δωρεά πρέπει να είναι δουλειά της ομάδας μεταμόσχευσης και όχι από τη δική τους. Απροθυμία τους προς τη συγκατάθεσή ήταν κυρίως εξαιτίας των ανησυχιών για επιδείνωση της αγωνίας του ασθενούς ή της οικογένειας του ώστε να χάσουν την εμπιστοσύνη τους. Περίπου το 65 % είχαν επίσης ανησυχίες σχετικά με την έλλειψη εκπαίδευσης για τα σενάρια αυτά. (Vernale C. & Packard S.,1990) Έτσι, οι όποιες προσπάθειες να μεγιστοποιήσουν τα ποσοστά της μεταθανάτιας δωρεάς οργάνων πρέπει να εκπαιδεύσουν ομάδες υγειονομικής περίθαλψης για να επικοινωνούν με τους ασθενείς και χειρίζονται τους ασθενείς και τις οικογένειές τους. Νοσηλευτές αλληλεπιδρούν στενά με τους ασθενείς και τις οικογένειές τους για να αναπτύξουν συναισθηματικές συνδέσεις και να τους δείξουν προστατευτικές συμπεριφορές. Σ αυτή τη μελέτη σημαντικά περισσότεροι νοσηλευτές από τους 38

51 γιατρούς φοβούνται να βλάψουν την εμπιστοσύνη των οικογενειών ζητώντας συναίνεση για τη δωρεά οργάνων.η εκπαίδευση μπορεί να παρακάμψει τέτοια προστατευτική συμπεριφορά και να καθιστά τους νοσηλευτές πιο άνετους στην προσέγγισή τους για την έγκριση.(rodriguez-villar C., et al, 2009) Άλλη έρευνα δείχνει μια σημαντική θετική συσχέτιση μεταξύ των γνώσεων σχετικά με τη μεταμόσχευση νεκρού δότη και των στάσεων απέναντι στην μεταμόσχευση. Σε αυτή την μελέτη, δεν υπήρχε καμία επίδραση της γνώσης της μεταμόσχευσης οργάνων ή εξοικείωση με ένα λήπτη του οργάνου σχετικά με τη στάση. Επίσης, διαπιστώθηκε ότι οι νοσηλευτές και οι γιατροί αισθάνθηκαν έντονα την ανάγκη για σχετική εκπαίδευση στα προγράμματα υγείας και την εφαρμογή των εκπαιδευτικών προγραμμάτων πριν από τη δημοσίευση της μεταμόσχευσης οργάνων νεκρού δότη σε αυτό το έθνος. (Tokalal I., 2004) Βλέπουμε πως η έκκληση για κατάρτιση σχετικά με τη δωρεά οργάνων είναι κοινή σε όλες τις έρευνες, ιδίως όσον αφορά την υποβολή αιτήσεων για τη δωρεά, βελτιώνει την ικανότητα και την ετοιμότητα των κρίσιμων νοσηλευτικού προσωπικού στο χειρισμό των δυνητικών δοτών. Προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει ότι η εκπαίδευση διαδραματίζει έναν σημαντικό ρόλο, επηρεάζοντας θετικά τη στάση όσον αναφορά τη μεταμόσχευση. Υπήρξε μια αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με τα οφέλη της δωρεά οργάνων, το 87 %εξέφρασε τέτοια ευαισθητοποίησης. Πρέπει να υπάρχει μια αντικειμενική και επαρκή πληροφόρηση ώστε να ενθαρρυνθεί η ανεξάρτητη σκέψη που θα οδηγήσει σε αποφάσεις δωρεάς οργάνων. (Akgun H.S, et al, 2003) Πρόσφατη έρευνα στην Αγγλία (McGlade D., &Pierscionek B.,2013)έδειξε πως η δωρεά και η μεταμόσχευση έχουν άμεσα αποτέλεσμα σε μια συνεχή αύξηση του αριθμού των οικογενειών που είναι πρόθυμοι να δώσουν τη συγκατάθεσή τους για τη δωρεά. Πρέπει να αναγνωριστεί ότι ενώ η ατομική απόφαση για το αν πρέπει ή όχι να δωρίσει κανείς τα όργανά του πρέπει να είναι υψίστης σημασίας, σε πολλές περιπτώσεις, η τελική απόφαση ανήκει σε συγγενείς. Πράγματι, η πιο κοινή αιτία για την έλλειψη της δωρεάς οργάνων είναι μια αποτυχία να εξασφαλιστεί η συναίνεση από τους συγγενείς του δυνητικού δότη. Αυτό αποδίδεται σε οικογένειες που δεν υπάρχει πλήρη επίγνωση των προτέρων επιθυμιών του αποθανόντος.ένα σημαντικό 39

52 ποσοστό των συμμετεχόντων ανέφεραν ότι συνδέουν τη δωρεά οργάνων με θέματα θνησιμότητας που μπορούν να εξηγήσουν το σχετικά χαμηλό επίπεδο της δωρεάς. Έχει προταθεί ότι η έκθεση των ασυνήθιστα υψηλών επίπεδα του φόβου ή άγχος για το θάνατο μπορεί να αποτρέψει τους ανθρώπους από τη συμμετοχή τους με μια συμπεριφορά που απαιτεί από αυτούς να εξετάσουν το δικό τους θάνατο. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η ομάδα σε αυτή τη μελέτη ήταν σχετικά νέοι και ήταν λιγότερο πιθανό να έχουν συναντήσει απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις ή σοβαρές ασθένειες. Η έννοια του εγκεφαλικού θανάτου και του ορισμού του θανάτου είναι συχνά παρεξηγημένη από τους επαγγελματίες υγειονομικής περίθαλψη. Η σωστή κατανόηση του εγκεφαλικού θανάτου και η πιθανότητα ανάκαμψης είναι υψίστης σημασίας για τη διαδικασία της δωρεάς οργάνων για να εξασφαλιστεί ότι αποφεύγονται παρανοήσεις και ότι οι συγγενείς του νεκρού είναι σωστά ενημερωμένοι ώστε με αυτοπεποίθηση να πάρουν τις σωστές αποφάσεις. Η αύξηση των γνώσεων μπορεί να είχε επίδραση στις στάσεις, καθώς μετά με την γνώση αυξάνεται ο αριθμός της συναίνεσης ως προς τη δωρεά. Παρά το γεγονός αυτό, η πλειοψηφία 64 % από τους συμμετέχοντες θέλουν αλλαγές στο Νομοθετικό πλαίσιο. Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων στη μελέτη αυτή αποδοκίμαζε τα οικονομικά κίνητρα ανταμοιβών. Οι οικονομικές πληρωμές φαίνεται να υπονομεύουν και να εγείρουν αμφιβολίες σχετικά με τη πρόθεση για δωρεά. Περαιτέρω, στην έρευνα που πραγματοποίησαν οι Matten M.R et al. (1991) κατέστη φανερό, ότι οι προσωπικές πεποιθήσεις των νοσηλευτών για τη δωρεά οργάνων και ιστών, αλλά και τη μεταμόσχευση ήταν κατά κύριο λόγο θετικές. Περισσότερο από το 95% των νοσηλευτών του δείγματος συμφώνησαν, ότι οι μεταμοσχεύσεις οργάνων δύνανται να βοηθούν βαριά νοσούντες ασθενείς, ενώ το 95,9% δήλωσαν πως πίστευαν ότι, εάν δωρίσουν δικό τους όργανο ή ιστό, σε περίπτωση που είναι εγκεφαλικά νεκροί, ωφελούν ένα συνάνθρωπό τους. Ωστόσο, λιγότερο από το 35% συμφωνεί κατηγορηματικά με τη δήλωση, ότι η θλίψη των οικογενειών των δοτών οργάνων θα μειωθεί, εάν τα όργανα ή οι ιστοί τους γίνουν δωρεά, ενώ σ αυτό το θέμα το 35,4% ήταν αναποφάσιστοι. 40

53 Στη συνέχεια, όταν ζητήθηκε από τους νοσηλευτές να μπουν οι ίδιοι στη θέση του δυνητικού δικαιούχου, 71,3% από αυτούς δήλωσαν ότι θα αποδέχονταν, ενώ σε ερώτηση αν η οικογένειά τους θα έφερε αντίρρηση για δωρεά οργάνων ή ιστών τους μετά θάνατον, το 20% συμφώνησε κατηγορηματικά και το 36,3% δήλωσε ότι το αίτημα για δωρεά οργάνου ή ιστού θα δημιουργούσε πρόσθετη επιβάρυνση στην οικογένεια τους σε μια στιγμή θλίψης. Αξιοσημείωτο είναι ότι μόνο το 2,6% επιβεβαίωσε ότι οι δωρεές οργάνων και ιστών βρίσκουν αντίθετη τη θρησκεία τους, ενώ το 8,7% ανέφεραν ότι θα ήθελαν το σώμα τους ανέπαφο για τη μετά θάνατον ζωή (Matten M.R, et al, 1991). Στην ίδια έρευνα μεγαλύτερο ποσοστό του 82% συμφωνούν, ότι ενδέχεται να ζητήσουν τη δωρεά οργάνων, εάν ξέρουν ότι ο ασθενής είχε υπογράψει μια κάρτα δωρητή οργάνων και περισσότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες συμφωνούν, ότι θα αισθάνονται άνετα για δωρεά οργάνων μετά από αίτηση για δωρεά οργάνου και ιστού από την ίδια την οικογένεια. Σχεδόν το 41% είχαν εμπιστοσύνη στην ικανότητά τους να μιλήσουν στους συγγενείς του δυνητικού δότη για τη δωρεά οργάνων (Matten M.R, et al, 1991). 41

54 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 10.Μεθοδολογία έρευνας Χρονοδιάγραμμα Εικόνα 9. Ερωτήσεις χρονοδιαγράμματος Πού, πότε και πώς θα συλλέξουμε τις πληροφορίες; Όσο αναφορά το χρονοδιάγραμμα της παρούσας πτυχιακής εργασίας ακολουθήσαμε την παρακάτω διαδικασία: Αρχίζοντας την πρακτική στο νοσοκομείο της Καβάλας τον Οκτώβριο του 2013 και μελετώντας την σχετική με το θέμα βιβλιογραφία τον Δεκέμβριο, Ιανουάριο και Φεβρουάριο, προχωρήσαμε στην δημιουργία σχετικού ερωτηματολογίου με την βοήθεια του προγράμματος Google 42

55 Drive.Κατά την διάρκεια όλης αυτής της διαδικασίας μελετήσαμε άρθρα, περιοδικά και βιβλία έτσι ώστε να πλουτίσουμε με έγκυρες πληροφορίες την έρευνά μας. Την έρευνά μας την πραγματοποιήσαμε στο νοσοκομείο της Καβάλας τον Μάρτιο του 2014 με την βοήθεια ενός σχετικού ερωτηματολογίου που θα αναλύσουμε παρακάτω. Ποιός θα συλλέξει τις πληροφορίες; Πραγματοποιήσαμε την σύνταξη και ανάλυση του ερωτηματολογίου. Πριν από την ανάλυσή του ελέγξαμε με την βοήθεια της επιβλέπουσας καθηγήτριας κ.κουρτούμα την αντικειμενικότητα, την εγκυρότητα και την αξιοπιστία. Με τι μεθόδους; H μεθοδολογία επιστημονικής έρευνας ή ΜΕΕ, είναι η επιστήμη που μελετά και ερευνά μεθοδικά, ενεργητικά, επίμονα και συστηματικά κάθε μορφή γνώσης, βάσει εμπειρικών δεδομένων που την επαληθεύουν και την γενικεύουν ως αλήθεια. Ως μέθοδος της επιστημονικής έρευνας, θεωρείται ένα ειδικό σύστημα κανόνων βάσει των οποίων οργανώνονται οι διαδικασίες για την απόκτηση νέων γνώσεων, που στοχεύουν στην πρακτική αναδιάρθρωση της πραγματικότητας, στην απάντηση των ερωτημάτων και στην λύση των προβλημάτων. Με τη λέξη μεθοδολογία εννοούμε ένα ολοκληρωμένο σύνολο διαδικασιών και μεθόδων που μπορούν να εφαρμοστούν από έναν επιστήμονα προκειμένου αυτός να διεξάγει μια ερευνητική διαδικασία. Η μεθοδολογία περιλαμβάνει ορθολογικές τεχνικές και διαδικασίες που πραγματοποιούνται με λογικά βήματα, συνδέονται μεταξύ τους και αποσκοπούν να επιλύσουν και να πραγματευτούν ένα πρόβλημα στο σύνολο του.( Μιχαλοπούλου K., 1992) Ως μεθοδολογία χρησιμοποιήσαμε το ερωτηματολόγιο. Πιο συγκεκριμένα οι ερωτήσεις που χρησιμοποιήσαμε ήταν: Κλειστές ερωτήσεις: Στις κλειστές ερωτήσεις, υποδεικνύουμε μια σειρά τιμών ( πιθανών απαντήσεων) από τις οποίες ο ερωτώμενος μπορεί να επιλέξει. Οι κλειστές ερωτήσεις χρησιμοποιούνται επί το πλείστον γιατί επιτρέπουν τη χρήση ποσοτικών αναλύσεων και κάνουν συγκρίσιμες τις απαντήσεις μεταξύ ομάδων ερωτώμενων. (DeJong W.,et al., 1998) 43

56 Διχοτομικές ερωτήσεις: Πρόκειται για ερωτήσεις που επιδέχονται ως απάντηση μία από δύο δυνατές τιμές. Κλίμακες απλής επιλογής :Πρόκειται για ερωτήσεις που επιδέχονται μόνο μία από μία σειρά προτεινόμενων απαντήσεων. Κλίμακες πολλαπλής επιλογής: Πρόκειται για ερωτήσεις που επιδέχονται μία ή περισσότερες απαντήσεις από μία σειρά προτεινόμενων απαντήσεων. Κλίμακες Likert: Η δυνατότητα που προσφέρουν είναι ότι δεν καταγράφουν τη γενική συμφωνία ή ασυμφωνία με μια ( κάτι τέτοιο θα γινόταν και με διχοτομικές κλίμακες ) αλλά και το βαθμό συμφωνίας.οι κλίμακες Likert αποδίδουν την τιμή πάρα πολύ στο ένα άκρο τους ( που έχει την τιμή ένα) και την τιμή καθόλου στο άλλο άκρο ( που έχει την τιμή πέντε). Επίσης προσπαθήσαμε ώστε το ερωτηματολόγιο να έχει: Εγκυρότητα: Συχνά ως εγκυρότητα αναφέρεται η ιδιότητα του ερωτηματολογίου να μετρά αυτό που ισχυρίζεται ότι μετρά (Ψαρρού M.,& Ζαφειρόπουλος K., 2001). Αγνοείται όμως συνήθως ότι υπάρχουν διάφοροι τρόποι ελέγχου της εγκυρότητας. Έτσι ο καλύτερος τρόπος για να τεθεί το ζήτημα της εγκυρότητας είναι αν το ερωτηματολόγιο είναι έγκυρο για το σκοπό που πρόκειται να χρησιμοποιηθεί. Αξιοπιστία: Η αξιοπιστία ενός ερωτηματολογίου ή μιας κλίμακας ορίζεται ως ο βαθμός εσωτερικής συνάφειας και συνέπειας του εργαλείου μέτρησης. Συχνά μιλάμε για συνέπεια του ερωτηματολογίου όταν ελέγχεται σε δύο διαφορετικές χρονικές περιόδους ή σε δύο ομάδες ατόμων ή για την εσωτερική συνάφεια των ερωτήσεων μεταξύ τους. Η αξιοπιστία εκφράζει κατά πόσο ένα ερωτηματολόγιο μπορεί να παράγει αποτελέσματα απαλλαγμένα από σφάλματα μέτρησης. Πληθυσμός (population): Είναι το ευρύ σύνολο των υποκείμενων για το οποίο εξάγουμε συμπεράσματα. Πληθυσμός της έρευνας ή στατιστικός πληθυσμός (study population ): Ο πληθυσμός της έρευνας είναι το τμήμα του ευρύτερου πληθυσμού που μπορεί να συμπεριληφθεί στην έρευνα. Ο πληθυσμός μας είναι το νοσοκομείο της Καβάλας. 44

57 Δειγματοληπτικό πλαίσιο (sampling frame ): Είναι ένας κατάλογος ολόκληρου ή σχεδόν ολόκληρου του πληθυσμού της έρευνας. Είναι το στοιχείο ή η συλλογή στοιχείων που μπορεί να επιλεγεί σε κάποιο στάδιο της δειγματοληψίας. Μέγεθος δείγματος (sample size ): Πρόκειται για το πλήθος των στοιχείων που διαμορφώνουν το δείγμα και συμβολίζεται με το αγγλικό γράμμα n. (Πασχαλούδης Δ., & Ζαφειρόπουλος, Κ., 2002) Στην δική μας έρευνα n=90 όπου 90 ο αριθμός των νοσηλευτών που πήραν μέρος στην έρευνά μας. Μετά την αναζήτηση, συγκέντρωση, αποδελτίωση και περιγραφή του βιβλιογραφικού υλικού, καλό είναι να εισάγονται οι υποθέσεις. Με τον όρο υποθέσεις εννοούμε εκείνες τις προτάσεις οι οποίες με αφετηρία την προηγούμενη γνώση και εμπειρία, αποκτημένη μέσω της βιβλιογραφίας που παρατίθεται και με εργαλείο τη μεθοδολογία που προτείνεται και τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται, διατυπώνουν κάποιες ιδιότητες σχετικές με τα υποκείμενα ή της μεταβλητές της έρευνας. Οι ιδιότητες αυτές έρχονται να συμφωνήσουν ή να διαφωνήσουν με αντίστοιχες ιδιότητες που περιγράφονται στη βιβλιογραφία για αντίστοιχα θέματα ή εισάγουν νέες διατυπώσεις που σωστά θα μπορούσα να αποτελέσουν αρχικές αναφορές για μελλοντικούς ερευνητές του ίδιου θέματος ( Rudestam Κ.Ε, & Newton R.R, 1992). Η δική μας υπόθεση είναι η εξής: H: «Υπάρχει σημαντική θετική σχέση μεταξύ του επιπέδου των γνώσεων και των στάσεων των νοσηλευτών προς την δωρεά οργάνων». Όπως είπαμε προηγουμένως, στην παρούσα εργασία θα προσπαθήσουμε να αποδείξουμε πως υπάρχει θετική σχέση μεταξύ των γνώσεων και των στάσεων που έχουν οι νοσηλευτές όσον αναφορά τη δωρεά οργάνων. Δηλαδή, όσο περισσότερες γνώσεις έχουν οι νοσηλευτές πάνω στη δωρεά οργάνων τόσο πιο θετική στάση έχουν πάνω σ αυτό το θέμα, κάτι που θα μπορούσαν να μεταφέρουν και στους συγγενείς, που θα σήμαινε την αύξηση των πιθανοτήτων για δωρεά οργάνων. Το παρών ερωτηματολόγιο χωρίζεται σε 5 ενότητες: Δημογραφικά στοιχεία Συμπεριφορά σχετικά με τη δωρεά Προθυμία δωρεάς οργάνων Γνώσεις όσο αναφορά την δωρεά οργάνων Στάσεις νοσηλευτών όσο αναφορά την δωρεά οργάνων. Στην συνέχεια θα δούμε τις ερωτήσεις που βάλλαμε στο ερωτηματολόγιό μας, στόχος μας είναι να επισημάνουμε τις πραγματικές γνώσεις και στάσεις των 45

58 νοσηλευτών σχετικά με τη δωρεά οργάνων, έτσι οι ερωτήσεις μας περιλάμβαναν, την έκφραση προθυμίας, καθώς και τις γνώσεις και στάσεις των νοσηλευτών. Ξεκινώντας με τον εξής πρόλογο: «Το παρών ερωτηματολόγιο θα με βοηθήσει στην έρευνα την όποια κάνω για την πτυχιακή μου εργασία με θέμα: Οι γνώσεις και οι στάσεις των νοσηλευτών όσον αναφορά τη δωρεά οργάνων. Η βοήθειά σας θα είναι πολύ σημαντική και χρήσιμη για την σωστή διεξαγωγή της έρευνας μου. Το συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο είναι ανώνυμο και τα αποτελέσματα θα χρησιμοποιηθούν για την ανάλυση του θέματός μου. Σας ευχαριστώ πολύ.» Δημογραφικά χαρακτηριστικά: Φύλο, Οικογενειακή κατάσταση, Χρόνια προϋπηρεσίας Συμπεριφορά: Θα γινόσασταν δωρητής οργάνων; Εσείς προσωπικά είστε δωρητής οργάνων; Προθυμία: Θα εξετάζατε το ενδεχόμενο να γίνετε δωρητής οργάνων; Στάσεις: Το να γίνω δωρητής οργάνων με κάνει να σκέφτομαι το θάνατό μου. Ποιά νομίζετε ότι είναι τα οφέλη της δωρεάς; Με την υπογραφή μιας κάρτας δωρητή, οι γιατροί μπορεί να κάνουν κάτι σε μένα πριν να είμαι πραγματικά νεκρός. Πιστεύεται ότι είναι σημαντικό να δωρίζεις όργανα ατόμων που είναι εγκεφαλικά νεκροί; Αν ένα συγγενικό σας πρόσωπο ήταν εγκεφαλικά νεκρό θα δωρίζατε τα όργανά του σε άλλον λήπτη; Σαν επαγγελματίες υγείας θα ήσασταν υπέρ ή κατά τη δωρεά οργάνων για κάποιο άτομο που είναι εγκεφαλικά νεκρό; Συμφωνείτε με το νέο νόμο στον οποίο υφίσταται ότι " όλοι οι επιζώντες είναι δότες οργάνων"; Γιατί δεν θα δωρίζατε τα όργανα σας προς μεταμόσχευση; Πιστεύετε ότι η συναίνεση των συγγενών για την αφαίρεση οργάνων από «εγκεφαλικά νεκρό» δότη, αποτελεί φόνο; Ως επαγγελματίες υγείας θα παροτρύνατε συγγενικό σας πρόσωπο να δώσει τα όργανα του αγαπημένου του προσώπου σε κάποιον που το χρειάζεται; Θα αλλάζατε το νομοθετικό πλαίσιο ως προς την δωρεά οργάνων; Γνώσεις: Θεωρείτε ότι γνωρίζετε τι είναι δωρεά οργάνων; Γνωρίζεται την διαδικασία της δωρεά οργάνων; Θεωρείτε ότι γνωρίζετε τι είναι «εγκεφαλικός θάνατος»; Θεωρείτε επαρκείς τις νομοθετικές ρυθμίσεις στην χώρα μας για την 46

59 προστασία της δωρεάς οργάνων; Ποιες είναι οι πηγές σας για τις γνώσεις σας στη δωρεά οργάνων; Η θρησκεία σας επιτρέπει την δωρεά οργάνων; 11.Ανάλυση ερωτηματολογίου 1.Δημογραφικά χαρακτηριστικά 1.1Φύλο Φύλο 12 Άνδρες Γυναίκες 78 Στο νοσοκομείο της Καβάλας οι ερωτηθέντες ήταν περισσότερες γυναίκες. 47

60 1.2 Οικογενειακή κατάσταση Οικογενειακή κατάσταση Άγαμος/η Έγγαμος/η Διεζευγμένος/η Χήρος/α 52 Όσον αναφορά την οικογενειακή τους κατάσταση οι περισσότεροι από του ερωτηθέντες νοσηλευτές ήταν έγγαμοι. 48

61 1.3 Χρόνια προϋπηρεσίας Χρόνια προϋπηρεσίας > Οι περισσότεροι ερωτηθέντες είχαν χρόνια προϋπηρεσίας 0-5, ενώ πολλοί ήταν και αυτοί με και >20 χρόνια προϋπηρεσίας. 49

62 2.Συμπεριφορά 2.1 Θα γινόσασταν δωρητής οργάνων; Θα γινόσασταν δωρητής οργάνων; Ναι 34 Όχι Μπορεί 48 8 Οι περισσότεροι άφησαν ανοιχτό το ενδεχόμενο να γίνουν δωρητές οργάνων ενώ πολλοί ήταν κι αυτοί που απάντησαν θετικά, ενισχύοντας έτσι την άποψη πως υπάρχει μια θετική συμπεριφορά απέναντι στη δωρεά οργάνων. 50

63 2.2 Εσείς προσωπικά είστε δωρητής οργάνων; Εσείς προσωπικά είστε δωρητής οργάνων; 12 Ναι Όχι 78 Οι περισσότεροι απάντησαν αρνητικά, κάτι που επιβεβαιώνεται από έρευνες όπου δεν υπάρχουν πολλοί δωρητές οργάνων. 51

64 3.Προθυμία 3.1 Θα εξετάζατε το ενδεχόμενο να γίνετε δωρητής οργάνων; Θα εξετάζατε το ενδεχόμενο να γίνετε δωρητής οργάνων; Ναι 28 Όχι Δεν ξέρω 6 56 Οι περισσότεροι ερωτηθέντες είπαν πως είναι πρόθυμοι να γίνουν δωρητές οργάνων, ενώ πολλοί ήταν κι αυτοί που άφησαν ανοιχτό το ενδεχόμενο. Αν κάποιος εκφράσει την προθυμία να γίνει δωρητής οργάνων τότε εγγράφεται κατευθείαν στο Εθνικό Μητρώο Δωρητών Οργάνων αποστέλλοντας στον Ε.Ο.Μ. τη δήλωση δωρεάς οργάνων. Αναζητά το έντυπο της δήλωσης δωρεάς οργάνων από το ασφαλιστικό του ταμείο, Υπηρεσίες Υγείας και τα Ταχυδρομεία. Συμπληρώνει το έντυπο που θα διανέμεται σε κάθε απογραφή πληθυσμού. Για περισσότερες πληροφορίες μπορεί να απευθυνθεί στο τηλέφωνο του Ε.Ο.Μ όλο το 24ωρο ή 52

65 ακόμα και για να του αποσταλεί ταχυδρομικά έντυπο ενημερωτικό υλικό μαζί με μια δήλωση δωρεάς οργάνων. (E.O.M, 2014) Το πιο σημαντικό, βέβαια, είναι να έχει ενημερωθεί η οικογένεια του για την απόφαση αυτή. 4.Στάσεις 4.1 Το να γίνω δωρητής οργάνων με κάνει να σκέφτομαι το θάνατό μου. Το να γίνω δωρητής οργάνων με κάνει να σκέφτομαι το θάνατό μου 12 4 Έντονα συμφωνώ 22 Συμφωνώ Διαφωνώ Έντονα διαφωνώ 52 Οι περισσότεροι ερωτηθέντες διαφώνησαν, αν και από τις μελέτες που είχαμε δει προηγουμένως πολλοί είναι αυτοί που δεν μπαίνουν στη διαδικασία σκέψης για δωρεά οργάνων αφού αυτομάτως σκέφτονται το δικό τους θάνατο, πράγμα που τους δημιουργεί φόβο. 53

66 Για να υπάρξει πραγματική και ουσιαστική βελτίωση της υπάρχουσας κατάστασης, είναι αναγκαία η ευαισθητοποίηση των πολιτών, γιατί ενώ θεωρητικά οι πολίτες γνωρίζουν και υποστηρίζουν τη δωρεά οργάνων φοβία για το θάνατο γενικά και αισθάνονται ανησυχία και ένταση σχετικά με κάθε θέμα που σχετίζεται έμμεσα ή άμεσα με το θάνατο. Οι άνθρωποι που έχουν υπογράψει κάρτα υποψήφιου δότη μετά θάνατο, απεναντίας παρουσιάζουν μια στάση αποδοχής στην έννοια του θανάτου, με αποτέλεσμα, αφού έχουν αποδεχτεί το θάνατο, να μην έχουν ενστάσεις στην προοπτική να βοηθήσουν συνανθρώπους τους, δωρίζοντας τα όργανά τους. 54

67 4.2 Ποιά νομίζετε ότι είναι τα οφέλη της δωρεάς; 0 Ποια νομίζετε ότι είναι τα οφέλη της δωρεάς; 24 Να συμβάλλει στην βελτίωση της ποιότητας ζωής ενός άλλου ατόμου Είναι θετικό και καλό για την κοινωνία 60 6 Να σώσει την ζωή ενός άλλου ατόμου Άλλο Το μεγαλύτερο ποσοστό θεώρησε ότι τα μεγαλύτερα οφέλη της δωρεάς είναι να σώσει την ζωή ενός άλλου και να συμβάλλει στην βελτίωση της ποιότητας ζωής ενός άλλου ατόμου. 55

68 4.3 Με την υπογραφή μιας κάρτα δωρητή, οι γιατροί μπορεί να κάνουν κάτι σε μένα πριν να είμαι πραγματικά νεκρός. Με την υπογραφή μιας κάρτα δωρητή, οι γιατροί μπορεί να κάνουν κάτι σε μένα πριν να είμαι πραγματικά νεκρός Έντονα συμφωνώ 18 Συμφωνώ Διαφωνώ Έντονα διαφωνώ 44 Στην ερώτηση «Με την υπογραφή μιας κάρτα δωρητή, οι γιατροί μπορεί να κάνουν κάτι σε μένα πριν να είμαι πραγματικά νεκρός» οι περισσότεροι ερωτηθέντες απάντησαν πως διαφωνούν κι αυτό γιατί κύριο μέλημα του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού είναι η διατήρηση και η αποκατάσταση της υγείας. Αν κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό και σύμφωνα με όλες τις διεργασίες που πιστοποιούν το θάνατο, τότε και μόνο τότε, ξεκινάει η μεταμοσχευτική διαδικασία. Μετά την συμπλήρωση και αποστολή στον Ε.Ο.Μ. της δήλωσης δωρεάς οργάνων, ο δυνητικός δότης πρέπει να συμπληρώσει την κάρτα δωρεάς οργάνων, την οποία οφείλει να φέρει πάντοτε μαζί του. Με τον τρόπο αυτό, διευκολύνει τις διαδικασίες για την υλοποίηση της επιθυμίας του. Επίσης, η συναίνεση ή η άρνηση για δωρεά οργάνων είναι πάντοτε ελεύθερα ανακλητή. Απλά ενημερώνει τον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων, ζητά τη διαγραφή του από τη λίστα δωρητών και ακυρώνει την κάρτα δωρητή.(e.o.m.,

69 4.4 Πιστεύεται ότι είναι σημαντικό να δωρίζεις όργανα ατόμων που είναι εγκεφαλικά νεκροί; Πιστεύεται ότι είναι σημαντικό να δωρίζεις όργανα ατόμων που είναι εγκεφαλικά νεκροί; 14 Ναι Όχι 76 Οι περισσότεροι απάντησαν θετικά σ αυτή την ερώτηση, αφού οι εγκεφαλικοί νεκροί δότες είναι η κύρια πηγή δοτών για μεταμόσχευση. 57

70 4.5 Αν ένα συγγενικό σας πρόσωπο ήταν εγκεφαλικά νεκρό θα δωρίζατε τα όργανά του σε άλλον λήπτη; Αν ένα συγγενικό σας πρόσωπο ήταν εγκεφαλικά νεκρό θα δωρίζατε τα οργανά του σε άλλον λήπτη; 6 Ναι 26 Όχι Ίσως Δεν ξέρω Σ αυτή την πολύ ευαίσθητη ερώτηση οι περισσότεροι ερωτηθέντες απαντούν πως ίσως και ναι, δείχνοντας μια πολύ θετική στάση ως προς τη δωρεά οργάνων. 58

71 4.6 Σαν επαγγελματίες υγείας θα ήσασταν υπέρ ή κατά τη δωρεά οργάνων για κάποιο άτομο που είναι εγκεφαλικά νεκρό; Σαν επαγγελματίες υγείας θα ήσασταν υπέρ ή κατά τη δωρεά οργάνων για κάποιο άτομο που είναι εγκεφαλικά νεκρό; 28 Ναι Όχι 62 Οι περισσότεροι επαγγελματίες υγείας που ερωτήθηκαν δήλωσαν πως είναι υπέρ της δωρεάς οργάνων από ένα άτομο που είναι εγκεφαλικά νεκρό. 59

72 4.7 Συμφωνείτε με το νέο νόμο στον οποίο υφίσταται ότι «όλοι οι επιζώντες είναι δότες οργάνων;». Συμφωνείτε με το νέο νόμο στον οποίο υφίσταται ότι " όλοι οι επιζώντες είναι δότες οργάνων" ; 22 Συμφωνώ Διαφωνώ 68 Στην έρευνά μας οι περισσότεροι ερωτηθέντες διαφώνησαν με τον νέο νόμο ότι «όλοι οι επιζώντες είναι δότες οργάνων» κι αυτό γιατί υπάρχει διαφορά μεταξύ συνειδητής και εικαζομένης προσφοράς. Ως αυθεντική και ισχύουσα αναγνωρίζεται η συνειδητή δωρεά οργάνων, η οποία αποφασίζεται οικειοθελώς, με ανιδιοτέλεια και αλτρουισμό. Οποιαδήποτε εικασία αποτελεί παραβίαση του αυτεξούσιου και ως τέτοια αντιμετωπίζεται, ιδίως επειδή είναι δυνατό σε τέτοιες περιπτώσεις να παρεισφρήσει η ανθρώπινη αδυναμία με τη μορφή υποταγής σε πιέσεις ή κερδοσκοπικές τάσεις. Για το λόγο αυτό, κρίνεται απαραίτητο οι ανάλογες νομοθετικές ρυθμίσεις να διέπονται από σαφήνεια, πληρότητα και ιδεολογικό υπόβαθρο, ώστε να προστατευτεί ο θεσμός των μεταμοσχεύσεων και να εξασφαλιστεί η αδιάβλητη διαδικασία εφαρμογής τους. 60

73 4.8 Γιατί δεν θα δωρίζατε τα όργανά σας προς μεταμόσχευση; Γιατί δεν θα δωρίζατε τα όργανα σας προς μεταμόσχευση; 10 Έλλειψη εμπιστοσύνης σ το σύστημα Θρησκευτικοί λόγοι Φόβος ότι δεν θα πάει κάτι καλά Άλλο 16 Σ αυτή την ερώτηση οι περισσότεροι ερωτηθέντες δήλωσαν πως δεν θα δώριζαν τα όργανα τους προς μεταμόσχευση γιατί έχουν έλλειψη εμπιστοσύνης στο σύστημα. Πολλοί ερευνητές αποπειράθηκαν να προσδιορίσουν τους παράγοντες εκείνους οι οποίοι επιδρούν στην τελική απόφαση μιας οικογένειας να δωρίσει τα όργανα ενός μέλους της, το οποίο διεγνώσθη ως εγκεφαλικά νεκρό. Μια αμερικανική επιστημονική μελέτη (Peters et al,1996)έδειξε ότι πίσω από την αρνητική στάση του κόσμου στην προοπτική συναίνεσης για δωρεά οργάνων μετά θάνατο, υπάρχει μια κρυφή φοβία, η οποία σε ένα βαθμό είναι κατανοητή και δικαιολογημένη. Η δυσπιστία αυτή των οικογενειών αφορά στις διαδικασίες λήψης και διανομής των μεταμοσχεύσιμων οργάνων, αλλά κυρίως στη διασφάλιση της αντιμετώπισης ενός ασθενή που δηλώνει υποψήφιος δότης. Σε αυτή τη μελέτη υπάρχει δυσπιστία για την εντιμότητα των ίδιων των ιατρών, κάτι που στην πράξη είναι πολύ σημαντικό όσον αφορά στην παροχή φροντίδας υγείας σε ένα ασθενή, ο οποίος δηλώνει σαφώς μη 61

74 δότης σε σχέση με έναν που δηλώνει υποψήφιος δότης και έχει κάρτα δότη (Peters et al., 1996). Εξίσου σημαντικές μελέτες επιβεβαιώνουν ότι πίσω από κάθε σκέψη και στάση που αφορά στην απόφαση για δωρεά οργάνων από πτωματικό δότη κρύβονται κυρίως ψυχολογικοί λόγοι. Η Sanner για παράδειγμα, αναφέρει σε μελέτη της (1994) ότι υπάρχουν ποικίλα συναισθήματα τα οποία οδηγούν τον κάθε άνθρωπο να είναι λιγότερο ή περισσότερο θετικός στην ιδέα της συναίνεσης στην πτωματική δωρεά οργάνων. Αυτά τα συναισθήματα, περιλαμβάνουν κατά κύριο λόγο, τη δυσπιστία προς την εντιμότητα του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού, όσο και τη γενικότερη φοβία που κυριεύει κάθε άνθρωπο σχετικά με το ενδεχόμενο να αφαιρεθούν τα όργανά του από μια διεφθαρμένη ιατρική ομάδα, μετά από ένα τροχαίο για παράδειγμα, και μάλιστα με τη δική του υπογραφή, η οποία πρακτικά κατοχυρώνει και τη νομιμότητα του εγχειρήματος. Επιπλέον, ο Stevens (1998) αναγνωρίζει ότι σε σχέση με τη δωρεά οργάνων από πτωματικό δότη, η αρνητική στάση σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με το φόβο ότι μπορεί κάποιος να μην είναι νεκρός πραγματικά κατά τη διάρκεια της αφαίρεσης των οργάνων του. Η γενικότερη δυσπιστία σχετικά με το σύστημα αφαίρεσης και διαχείρισης οργάνων, η οποία τροφοδοτείται στη συνείδηση του απλού κόσμου από διάφορα δημοσιεύματα, τα οποία πολλές φορές αληθεύουν σε ένα βαθμό, αποτελεί μια από τις σοβαρότερες αιτίες της αρνητικής στάσης του κόσμου προς την πτωματική δωρεά οργάνων. Ο φόβος και η αίσθηση του κόσμου είναι ότι δεν υπάρχει διασφάλιση ως προς την έντιμη και ηθική διεκπεραίωση των διαδικασιών που σχετίζονται με την πτωματική δωρεά οργάνων και τις μεταμοσχεύσεις, αποτελούν τη βασική αιτία άρνησης συναίνεσης (Miller J., & Morgan S.,2001). 62

75 Ο φόβος του κόσμου έχει σχέση και με ένα άλλο νοσηρό, παράνομο, ανήθικο και άδικο για τους φτωχούς φαινόμενο, την εμπορία ανθρώπινων οργάνων. Όταν άτυπα, αλλά ουσιαστικά, σε χώρες υποβαθμισμένες οικονομικά, το εμπόριο οργάνων είναι μια πραγματικότητα, που αποκρύπτεται στην πολιτισμένη Δύση, το αναπόφευκτο αποτέλεσμα είναι, αφενός να υπάρχει δικαιολογημένη φοβία και ανασφάλεια στη συνείδηση του κόσμου, και αφετέρου να έχει να κάνει με τους πλούσιους λήπτες και τους φτωχούς δότες. Συμπερασματικά, ένα τέτοιο σύστημα αυξάνει τη γενική δυσπιστία προς την ιατρική κοινότητα. Ο κόσμος φοβάται την εκμετάλλευση και τη βεβήλωση, που δυνητικά μπορεί να υποστεί ο νεκρός συγγενής του ή και ο ίδιος, με σκοπό να εξυπηρετηθούν ιδιοτελή συμφέροντα και ανίερες σκοπιμότητες νοσηρών επιστημόνων (Miller J., & Morgan S.,2001). Η αίσθηση του φόβου και της ανασφάλειας αναφορικά με την ιδέα της πτωματικής δωρεάς οργάνων επηρεάζει και τους νέους. Ο λόγος είναι η φοβία και η δυσπιστία για το κατά πόσο η δωρεά οργάνων θα γίνει αφού όντως είναι νεκρός ο δότης. Η ανησυχία μήπως χαρακτηριστεί ο υποψήφιος δότης ως νεκρός με συνοπτικές διαδικασίες, με σκοπό να εξυπηρετηθεί η σκοπιμότητα της δωρεάς ή τα όποια συμφέροντα υποκρύπτει αυτή η σκοπιμότητα, αποτελεί το μεγαλύτερο εμπόδιο για τους νέους στο ενδεχόμενο να συναινέσουν στην ιδέα της πτωματικής δωρεάς οργάνων (Conesa C., et al., 2004). 63

76 4.9 Πιστεύετε ότι η συναίνεση των συγγενών για την αφαίρεση οργάνων από «εγκεφαλικά νεκρό» δότη, αποτελεί φόνο; Πιστεύετε ότι η συναίνεση των συγγενών για την αφαίρεση οργάνων από «εγκεφαλικά νεκρό» δότη, αποτελεί φόνο; 14 Ναι Όχι 76 Οι περισσότεροι ερωτηθέντες απάντησαν αρνητικά. Δεν θεωρούν φόνο την συναίνεση των συγγενών για την αφαίρεση οργάνων από «εγκεφαλικά νεκρούς» δότες. 64

77 4.10 Ως επαγγελματίες υγείας θα παροτρύνατε συγγενικό σας πρόσωπο να δώσει τα όργανα του αγαπημένου του προσώπου σε κάποιον που το χρειάζεται; Ως επαγγελματίες υγείας θα παροτρύνατε συγγενικό σας πρόσωπο να δώσει τα όργανα του αγαπημένου του προσώπου σε κάποιον που το χρειάζεται; Ναι Όχι Ίσως 12 Οι περισσότεροι ερωτηθέντες δήλωσαν ίσως ή ναι κάτι που υποδηλώνει την θετική στάση ως προς τη δωρεά οργάνων των νοσηλευτών αυτών. 65

78 4.11 Θα αλλάζατε το νομοθετικό πλαίσιο ως προς την δωρεά οργάνων; Θα αλλάζατε το νομοθετικό πλαίσιο ως προς την δωρεά οργάνων; Ναι Όχι Οι περισσότεροι ερωτηθέντες δήλωσαν πως θα άλλαζαν το νομοθετικό πλαίσιο ενώ πολλοί ήταν κι αυτοί που είπαν πως όχι, Πάνω σ αυτή την ερώτηση θα μπορούσε να γίνει εκτενέστερη έρευνα σχετικά με το ποιες πτυχές του νομοθετικού πλαισίου θα μπορούσαμε να αλλάξουμε ώστε να βελτιωθεί η διαδικασία της μεταμόσχευσης. 66

79 5.Γνώσεις 5.1 Θεωρείτε ότι γνωρίζετε τί είναι δωρεά οργάνων; Θεωρείτε ότι γνωρίζετε τι είναι δωρεά οργάνων; 4 3 Ναι Όχι Δεν ξέρω 82 Σχεδόν όλοι οι ερωτηθέντες δήλωσαν πως γνωρίζουν τι είναι η δωρεά οργάνων. 67

80 5.2 Γνωρίζεται την διαδικασία της δωρεά οργάνων; Γνωρίζεται την διαδικασία της δωρεά οργάνων; 2 Πολύ 32 Λίγο Καθόλου γνώση 56 Οι περισσότεροι δήλωσαν ότι υπάρχει λίγη γνώση ενώ αρκετοί ήταν κι αυτοί που δήλωσαν επαρκή γνώση πάνω στην διαδικασία της δωρεάς οργάνων. Πάντως, θα πρέπει να αυξήσουμε την γνώση των νοσηλευτών πάνω στο θέμα της δωρεάς οργάνων είτε με την απαραίτητη επαγγελματική κατάρτιση είτε μέσω εκπαιδευτικών ή ενημερωτικών προγραμμάτων. 68

81 5.3 Θεωρείτε ότι γνωρίζετε τι είναι «εγκεφαλικός θάνατος;» Θεωρείτε ότι γνωρίζετε τι είναι «εγκεφαλικός θάνατος»; 10 Ναι Όχι 80 Οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες είπαν πως γνωρίζουν τι είναι ο «εγκεφαλικός θάνατος». Ο εγκεφαλικός θάνατος είναι η κατάσταση της μη αναστρέψιμης βλάβης του εγκεφάλου, με απώλεια όλων των λειτουργιών του εγκεφαλικού στελέχους. Το εγκεφαλικό στέλεχος περιέχει δίκτυα νευρώνων που συγκροτούν κέντρα ελέγχου ζωτικών λειτουργιών, όπως η αναπνοή και η αρτηριακή πίεση. Οι ανώτερες ψυχικές και γνωστικές λειτουργίες, όπως η μνήμη, η σκέψη, η αντίληψη, εξαρτώνται από το εγκεφαλικό στέλεχος, οπότε βλάβη του εγκεφαλικού στελέχους, προκαλεί συνολική δυσλειτουργία του εγκεφάλου. Για το λόγο αυτό είναι παγκοσμίως αποδεκτό ότι η ανεπανόρθωτη βλάβη του εγκεφαλικού στελέχους είναι ικανή και αναγκαία προϋπόθεση για να θεωρηθεί όλος ο εγκέφαλος νεκρός. 69

82 5.4 Θεωρείτε επαρκείς τις νομοθετικές ρυθμίσεις στην χώρα μας για την προστασία της δωρεάς οργάνων; Θεωρείτε επαρκείς τις νομοθετικές ρυθμίσεις στην χώρα μας για την προστασία της δωρεάς οργάνων; 32 Ναι Όχι 58 Οι περισσότεροι ερωτηθέντες δήλωσαν πως δεν θεωρούν επαρκείς τις νομοθετικές ρυθμίσεις στην χώρα μας για την προστασία της δωρεάς οργάνων. 70