ιδασκαλία των Θρησκευτικών στο ημοτικό με το λογισμικό "ComicLab". (ψηφιακό κόμικ)

Transcript

1

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΛΑΔΟΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ - ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΑ ιδασκαλία των Θρησκευτικών στο ημοτικό με το λογισμικό "ComicLab". (ψηφιακό κόμικ) Μια πρόταση διδασκαλίας ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Α.Μ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ ΘΕΣ/ΝΙΚΗ 2011 I

3 II Αφιερώνεται στην οικογένειά μου

4 Περίληψη Κατά τη διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών η ευαγγελική ρήση που πάντα με διακατέχει είναι το «Ἄφετε τὰ παιδία καὶ μὴ κωλύετε αὐτὰ ἐλθεῖν πρός με, τῶν γὰρ τοιούτων ἐστὶν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν» (Ματθ. ιθ' 14). Πόσες φορές όμως οι τρόποι και τα μέσα που χρησιμοποιούμε γίνονται εμπόδιο στα παιδιά να πλησιάσουν το Χριστό απλά και μόνο διότι δεν έρχονται να ταυτιστούν με τον ψυχισμό τους και τις ιδιαιτερότητές τους. Δικαίως επίσης γίνεται στις μέρες μας συζήτηση γύρω από τη μορφή και τη θέση του μαθήματος των θρησκευτικών αλλά και των μεθόδων που πρέπει να ακολουθεί. Σε αυτές τις αναζητήσεις έρχεται να δώσει μια πρόταση η παρούσα μεταπτυχιακή εργασία. Το μάθημα των θρησκευτικών παίρνει άλλο «χρώμα» και άλλη θέση. Αναπτύσσει διαθεματικά και πολυτροπικά την ενότητα στα χρονικά πλαίσια του μαθήματος της Ευέλικτης Ζώνης. Εκμεταλλεύεται τις νέες τεχνολογίες, μετατρέποντας το μαθητή από παθητικό χρήστη τους, σε ευφάνταστο δημιουργό μέσω της δημιουργίας ενός κόμικ και μάλιστα όχι στην κλασσική έντυπη μορφή του αλλά με τη μορφή ψηφιακού εικονοβιβλίου χάρη στη βοήθεια και τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Έτσι ο μετασχηματισμός της γνώσης και η δόμηση των νέων εννοιών μέσα από την ομαδοσυνεργατική εργασία επιτυγχάνεται με τρόπο παιδαγωγικά έντιμο και ευχάριστο στο μαθητή. Στα πλαίσια αυτής της Μεταπτυχιακής Διπλωματικής Εργασίας έγινε συστηματική προσπάθεια για την δημιουργία μιας ολοκληρωμένης πρότασης διδασκαλίας αλλά και του υποστηρικτικού της υλικού στα πλαίσια του προγράμματος της Ευέλικτης Ζώνης έχοντας ως αφόρμηση την 15 η ενότητα του μαθήματος των θρησκευτικών της Γ Δημοτικού, «Η κιβωτός της αγάπης». Τόσο οι νέες τεχνολογίες όσο και τα κόμικς είναι δυο ισχυροί πόλοι έλξης των παιδιών που προκαλούν συναισθήματα θαυμασμού και μόνο στο άκουσμά τους. Η εικονική πραγματικότητα (video, videogames, διαδικτυακά παιχνίδια) δεν είναι απλά μέρος της ζωής των παιδιών αλλά ο τρόπος με τον οποίο βιώνουν την πραγματικότητα, με όλες τις αρνητικές συνέπειες της απομόνωσης αλλά και ενός τρόπου ζωής που τα κάνει μη δημιουργικά και παραγωγικά. Στόχος ήταν να δώσουμε την ευκαιρία στους μαθητές να δημιουργήσουν μόνοι τους ένα ψηφιακό κόμικ εμπνεόμενοι από την διαθεματικά πολύπλευρη επεξεργασία του βιβλικού θέματος της «Κιβωτού του Νώε». Η προσπάθεια αυτή από την πρώτη στιγμή αγκαλιάστηκε με ενθουσιασμό από τους μικρούς μαθητές και τους έδωσε, χάρη στη χρήση των νέων τεχνολογιών και ειδικότερα του προγράμματος δημιουργίας ψηφιακών κόμικς ComicLab, την ευκαιρία να δημιουργήσουν έργα ιδιαίτερης αισθητικής αξίας για την ηλικία τους. Η μαγική λέξη, κόμικ, τους δημιούργησε εκδηλώσεις ενθουσιασμού από την αρχή χωρίς να γνωρίζουν το όλο εγχείρημα πώς θα εξελιχθεί στην πορεία, αλλά και η μορφή του κόμικ ως ψηφιακού εικονοβιβλίου που δημιούργησαν, αποτέλεσε μια πιο ελκυστική μορφή από το φυσικό βιβλίο. Ήταν όμως ανάγκη αρχικά, στην παρούσα μεταπτυχιακή εργασία, να διερευνηθεί το κόμικ ως μέσο έκφρασης αλλά και η εκπαιδευτική του χρήση και αξία. Έπρεπε επίσης να γίνει διερεύνηση ποια εργαλεία είναι διαθέσιμα για την ηλεκτρονική του απεικόνιση και δημιουργία. III

5 Έτσι λοιπόν στο Α Κεφάλαιο έγινε προσπάθεια διερεύνησης του κόμικ ως εικαστικού μέσου. Στην 1 η ενότητα εξετάστηκε ποιοι ορισμοί δίνονται γι αυτό από τους θεωρητικούς που έχουν ασχοληθεί με αυτό, ενώ στη 2 η διερευνάται η δημιουργία και η εξέλιξή του στην πορεία του χρόνου τόσο στην Ευρώπη, από όπου ξεκίνησε αρχικά, αλλά και στην Αμερική όπου μεγαλούργησε στη συνέχεια και βέβαια ποια η χρήση και η μορφή του σήμερα. Στο Β κεφάλαιο θεμελιώνεται η θεωρητική πλευρά του όλου εγχειρήματος. Στην 3 η ενότητα διερευνήθηκε η αξία της χρήσης του κόμικ από παιδαγωγικής πλευράς. Ποια είναι η μορφή του αφηγηματικού λόγου των κόμικς και που συναντάει τις ιδιαιτερότητες του αφηγηματικού λόγου των παιδιών. Εξετάζεται στη θεωρητική προσέγγιση ο τρόπος κοινωνικής προσαρμογής των παιδιών στα πλαίσια της ομάδας, και πως συμβάλλει σε αυτό η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία αλλά και το πώς διαμορφώνεται η ικανότητα πρόσληψης νέων εννοιών των παιδιών στα πλαίσια της ομάδας και ποια η σημασία του διερευνητικού διαλόγου. Στην ίδια ενότητα γίνεται παρουσίαση του θρησκευτικού κόμικ τόσο στην ιστορική του πορεία αλλά και το ποιες δυνατότητες δίνει στην θρησκευτική εκπαίδευση γενικότερα. Στην 4 η ενότητα διερευνώνται και παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά των εκπαιδευτικών κόμικς αλλά και η θέση τους στην εκπαιδευτική διαδικασία. Γίνεται αναφορά στα μαθησιακά αντικείμενα αλλά και του ρόλου των κόμικς ως μαθησιακών αντικειμένων. Τα κόμικς αποτελούν από μόνα τους ολοκληρωμένα μαθησιακά αντικείμενα. Στην παρούσα βέβαια εργασία ο σκοπός ήταν η δημιουργία από τους μαθητές κόμικς και όχι από το διδάσκοντα η δημιουργία ενός μαθησιακού αντικειμένου, κόμικ, για χρήση των μαθητών. Ήταν επίσης ανάγκη να επιλεχθεί ένα λογισμικό κατάλληλο για τη δημιουργία από τους μαθητές της τρίτης δημοτικού ψηφιακών κόμικς. Έπρεπε λοιπόν να διερευνηθούν όλες οι περιπτώσεις εργαλείων δημιουργίας ψηφιακών κόμικς προκειμένου να επιλεγεί το καταλληλότερο για τους μαθητές της Γ Δημοτικού, που να είναι αρκετά απλό και εύχρηστο, ενώ παράλληλα να μη στερείται δυνατοτήτων στις οποίες να μπορούν να έχουν τη χρήση τους οι μικροί μαθητές. Στο Γ Κεφάλαιο μπορούσαμε πια μετά την θεωρητική διερεύνηση του θέματος να σχεδιάσουμε και να υλοποιήσουμε ένα σχέδιο εργασίας ρυθμίζοντας όλες τις παραμέτρους του. Για την υλοποίησή του έπρεπε να ρυθμιστούν τόσο οι ομάδες των μαθητών, για το λόγο αυτό εκμεταλλευτήκαμε τα πορίσματα του κοινωνιογράμματος των παιδιών που έγινε, πρωτοτυπήσαμε δημιουργώντας απλούς ρόλους στις ομάδες, εύληπτους στην υλοποίηση από τα παιδιά, με βάση πάντα τις ανάγκες του σχεδίου εργασίας. Δόθηκε επίσης σημασία στη διευθέτηση του χώρου, κατάλληλη κάθε φορά για την υλοποίηση των διαφορετικών φάσεων του σχεδίου εργασίας, αλλά και στη διευθέτηση του χώρου ώστε η κοινή τάξη να μετατραπεί σε ένα εργαστήριο πληροφορικής για την κατασκευή από τις ομάδες των ψηφιακών κόμικς. Αναφέρονται επίσης οι δυσκολίες αλλά και ο τρόπος επίλυσής τους όσο και οι εντυπώσεις και τα συμπεράσματα από το όλο εγχείρημα. Τα συμπεράσματα προκύπτουν τόσο από την αποδελτίωση του ερωτηματολογίου αυτοαξιολόγησης των μαθητών αλλά και από τις γενικές εντυπώσεις και συμπεράσματα του διδάσκοντος, από το σχολικό κλίμα της τάξης, κάτι που δεν προσμετράται ειδικά στις μικρές ηλικίες εύκολα με στατιστικές μεθόδους αλλά σημαντικό ρόλο παίζει η γνώση αλλά περισσότερο η εμπειρία του εκπαιδευτικού. IV

6 Ευχαριστίες Για το όλο εγχείρημα αυτής της διπλωματικής εργασίας, θέλω να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες, στην Επίκουρη καθηγήτρια της Θεολογικής Σχολής Θεσσαλονίκης, Δρ. Βασιλική Μητροπούλου, επιβλέπουσα στην παρούσα διπλωματική εργασία, η οποία με βοήθησε σε όλα τα στάδιά της, αλλά μου καλλιέργησε τον επιστημονικό και ερευνητικό τρόπο σκέψης μέσα από το πάθος που τη διακατέχει τόσο για το λειτούργημα του καθηγητού Πανεπιστημίου όσο και για τη διάδοση των νέων εναλλακτικών τρόπων παρουσίασης του μαθήματος των Θρησκευτικών μέσω των ΤΠΕ. Αισθάνομαι επίσης την ανάγκη να ευχαριστήσω τον Δρ. Συμεών Ρετάλη Αναπληρωτή καθηγητή στο Τμήμα Ψηφιακών Συστημάτων στο Πανεπιστήμιο Πειραιά που με τίμησε δίνοντάς μου τη δυνατότητα να συμμετέχω στο πιλοτικό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Πειραιά για τη χρήση το λογισμικού ComicLab αλλά και εμπιστεύοντάς με ως εξωτερικό συνεργάτη με την ανάθεση της μετάφρασης του εν λόγω προγράμματος στα γερμανικά, πρόγραμμα με το οποίο πραγματοποίησα το όλο σχέδιο εργασίας της παρούσης διπλωματικής εργασίας. Επιπροσθέτως ευχαριστώ και τους δύο αυτούς καθηγητές διότι με βοήθησαν αμφότεροι για την συμπαρουσίαση τμημάτων της παρούσης πρότασης διδασκαλίας στα επιστημονικά συνέδριο της ΕΕΕΠ-ΔΤΠΕ κατά τα έτη 2010 και Θερμές ευχαριστίες θέλω να εκφράσω επίσης και στον Δρ. Νικόλαο Μυρίδη Επίκουρο καθηγητή της Θεολογικής Σχολής Θεσσαλονίκης που με τιμά με τη συμμετοχή του στην τριμελή επιτροπή εξέτασης της παρούσης διπλωματικής εργασίας. Θέλω από τη θέση αυτή να ευχαριστήσω τους υπευθύνους της εταιρείας ITisART (Interactive Technologies for ART & Education) κ. Πέτρο Γεωργιακάκη (Phd), κ. Μιχάλη Μπολουδάκη (MsC) και κ. Ιωάννη Αράπογλου (MsC) για την αρωγή τους όσον αφορά την παραχώρηση των αδειών χρήσης του προγράμματος ComicLab, προκειμένου να πραγματοποιηθεί το σχέδιο εργασίας. Ιδιαιτέρως θέλω να ευχαριστήσω τον κ. Μιχάλη Μπολουδάκη για την υποστήριξή του κατά τις τεχνικές δυσκολίες στα πλαίσια του πιλοτικού προγράμματος. Τέλος θέλω να εκφράσω τις ευγνωμοσύνη μου στην οικογένειά μου για τη συμπαράσταση και την κατανόηση που έδειξε σε όλη την διάρκεια των μαθημάτων του μεταπτυχιακού προγράμματος. V

7 Περιεχόμενα ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α 1. Εισαγωγή Ορισμός «τι είναι κόμικς» Ιστορική αναδρομή έως σήμερα Τα κόμικς στην Ευρώπη Τα κόμικς την Αμερική Τα κόμικς σήμερα ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β 3.Παιδαγωγική θεμελίωση της χρήσης των κόμικς στη μάθηση Ο αφηγηματικός λόγος του παιδιού και των κόμικς, παιδαγωγική προβληματική Θεωρητική προσέγγιση Ομαδοσυνεργατική εργασία διερευνητικός διάλογος Το θρησκευτικό κόμικ Τα κόμικς στη διδακτική διαδικασία Χαρακτηριστικά των εκπαιδευτικών κόμικς Τα κόμικς στην εκπαίδευση Τα κόμικς ως μαθησιακό αντικείμενο Τα κόμικς ως εκπαιδευτικό εργαλείο Εργαλεία σύνθεσης ψηφιακών κόμικς.. 40 Α) Εργαλεία δημιουργίας κόμικς από εφαρμογές που είναι τοπικά εγκατεστημένες σε ένα προσωπικό υπολογιστή (desktop comic creators tools) 43 1) Ελεύθερες εφαρμογές ) Εμπορικές εφαρμογές B) Eργαλεία τα οποία βρίσκονται σε εφαρμογές στο διαδίκτυο και η δημιουργία και η δημοσίευση των κόμικς γίνεται μέσω του διαδικτύου. 49 Γ) Εργαλεία συγγραφής που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το κινητό μας τηλέφωνο ως μέσο συγγραφής ψηφιακών κόμικς Λόγοι επιλογής του comic Lab στη συγκεκριμένη εργασία. 61 Συγκριτικοί Πίνακες Εφαρμογών Λόγοι για τη χρήση των ψηφιακών κόμικς και του εργαλείου ComicLab στο μάθημα των θρησκευτικών 65 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ Πρόταση Διδασκαλίας των Θρησκευτικών στα πλαίσια της ευέλικτης ζώνης Σχέδιο εργασίας Διδακτική πορεία σχεδίου εργασίας Τρόποι εργασίας των ομάδων Πλάνο δραστηριοτήτων στο εργαστήριο Πληροφορικής Φάσεις υλοποίησης της δημιουργίας comic με το ComicLab. 77 VI

8 5.3.2 Οργάνωση ομάδων και χώρου Οργάνωση ηλεκτρονικoύ υλικού Σχεδιασμός υλοποίηση και ερμηνεία του κοινωνιογράμματος Εντυπώσεις από τη χρήση του ComicLab Προβλήματα και αντιμετώπισή τους κατά την πορεία των ομαδοσυνεργατικών εργασιών με το πρόγραμμα ComicLab Αξιολόγηση των πορισμάτων του ερωτηματολογίου. 84 Βιβλιογραφία Ενδεικτική βιβλιογραφία ελληνικών εργασιών κόμικς Παράρτημα Φυλλάδια εργασίας Κοινωνιόγραμμα Εργασίες ομάδων μαθητών VII

9 Περιεχόμενα εικόνων Εικόνα 1: Εφαρμογές κόμικς για κινητά τηλέφωνα Εικόνα 2: Χαρακτηριστικά μαθησιακών αντικειμένων Εικόνα 3: Η γνωστική Θεωρία της Μάθησης με Πολυμέσα. 39 Εικόνα 4: Διαφορετικές διατάξεις πλαισίων στο comiclife, στο pixton και στο comicacreator(για android)...42 Εικόνα 5: Διαφορετικά περιβάλλοντα δημιουργίας κόμικ από το comic creator στην ιστοσελίδα της Disney και από το stand alone πρόγραμμα ComicLab 42 Εικόνα 6: Ηχοποιητικά σύμβολα στη διαδικτυακή εφαρμογή MarvelKids.com's και πολυμέσα στην desktop εφαρμογή comiclab 43 Εικόνα 7: Το περιβάλλον της εφαρμογής Radical Comic Designer Εικόνα 8 Διευθέτηση των επιπέδων των γραφικών στο Radical Comic Designer Εικόνα 9 Το περιβάλλον του Comic Strip Creator Εικόνα 10 Tο περιβάλλον της εφαρμογής comic book creator Εικόνα 11 Tο περιβάλλον της εφαρμογής Comiclife 1 και 2.47 Εικόνα 12: το περιβάλλον της εφαρμογής ComicLab και ο αντίστοιχος viewer της για τα flipping books Εικόνα 13: το περιβάλλον της εφαρμογής ComicLab MakeBeliefsComix.com Εικόνα 14: Το περιβάλλον εργασίας της Marvel και οι αντίστοιχες διατάξεις που προτείνονται στην αρχή Εικόνα 15: το περιβάλλον της εφαρμογής Pixton.com.. 51 Εικόνα 16: το περιβάλλον της εφαρμογής toondoo.com και ο αντίστοιχος viewer της για τα flipping books.. 52 Εικόνα 17: το περιβάλλον της εφαρμογής Strip Generator Εικόνα 18: Tο περιβάλλον της εφαρμογής Pikistrips Εικόνα 19: Tο περιβάλλον της εφαρμογής Wittycomics Εικόνα 20: Tο περιβάλλον της εφαρμογής cartoonist Εικόνα 21: Διαδικτυακές εφαρμογές δημιουργίας comic, Doctor Who, Garfield, Marvel και Disney Εικόνα 22: Διαδικτυακές εφαρμογές δημιουργίας comic, Comic Creator, Super action και Kabam.. 58 Εικόνα 23: Διαδικτυακή εφαρμογή δημιουργίας comic, read write think Εικόνα 24: Εφαρμογές δημιουργίας comic για κινητά τηλέφωνα (Android) comic strip it και educational comic creator. 59 Εικόνα 25: Διασύνδεση μελών στην ομάδα Εικόνα 26: Διάταξη θρανίων για εργασία σε ομάδες με τους υπολογιστές. 78 Εικόνα 27: Οι ρόλοι των μελών στην ομάδα. 79 Εικόνα 28: Εργασία μαθητών με το comiclab.. 82 VIII

10 Περιεχόμενα Πινάκων Πίνακας 1: Κορυφαίες πωλήσεις κόμικς στη Β. Αμερική 16 Πίνακας 2: Πίνακας σύγκρισης λογισμικών δημιουργίας ψηφιακών κόμικς.. 63 Πίνακας 3: Πίνακας σύγκρισης διαδικτυακών εργαλείων δημιουργίας ψηφιακών κόμικς 64 IX

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α 1. Εισαγωγή Πόση μαγεία και πόση δύναμη μπορεί άραγε να κρύβουν τα κόμικς, που τα βρίσκει κανείς παντού, στις επιφυλλίδες των περιοδικών και των εφημερίδων, στα λαϊκά έντυπα παραλογοτεχνίας, στον περιοδικό τύπο, και μέχρι τις μέρες μας που τα συναντά κανείς στο διαδίκτυο και τα ψηφιακά εικονοβιβλία ακόμα και στα εξελιγμένα κινητά τηλέφωνα. Η είσοδός τους στις μέρες μας στο χώρο της εκπαίδευσης χάρη στην αναγνωρισμένη πια εκπαιδευτική τους αξία 1 και δύναμη είναι ένα σημαντικό γεγονός με μεγάλες διαστάσεις, στοιχείο που επιβεβαιώνει και η δημιουργία Πανεπιστημιακής έδρας στη Σορβόννη και ειδικού μουσείου στις Βρυξέλλες 2 και στην Νέα Υόρκη 3, διεκδικώντας τώρα πια τα κόμικς επίζηλα τη θέση τους στο στερέωμα της εικαστικής δημιουργίας 4 Ο επικοινωνιακός τους χαρακτήρας είναι γεγονός αναμφισβήτητο. Η επικοινωνία ανάμεσα στον «πομπό» και το «δέκτη» είναι γραμμική. Η μετάδοση της πληροφορίας (συνδυασμός εικόνας και λόγου) με τη μεσολάβηση του εντύπου ή του ηλεκτρονικού μέσου γίνεται άμεσα, σε ώρα και με το ρυθμό που επιλέγει ο ίδιος ο «δέκτης». Η απόσταση αυτή ανάμεσα στον «πομπό», το κόμικ και το «δέκτη», τον αναγνώστη, επιτρέπει στο δεύτερο να αναπτύξει μια κριτική σκέψη. 5 Στον αντίποδα αυτής της άποψης υπάρχει η γνώμη του Frank Miller 6 ότι τα κόμικς αποτελούν ένα χάσμα μεταξύ αφήγησης και εικονογράφησης. Παρ όλες όμως τις αντικρουόμενες απόψεις τα κόμικς γίνονταν και γίνονται ευρύτερα αποδεκτά από τις πλατιές λαϊκές μάζες και τη νεολαία ιδιαίτερα. Τα παραμύθια βέβαια στις μέρες μας ούτε γεννιούνται ούτε λέγονται γύρω από το τζάκι, οι αυτόχθονες παραδόσεις πεθαίνουν και η λαϊκή τέχνη δεν αναδύεται από τα χαμηλά. Η συζήτηση που εγείρεται στο σημείο αυτό, του χαρακτήρα δηλαδή της επικοινωνίας, αν το κόμικς λειτούργησαν ως μέσο πειθαναγκασμού των μαζών από την κυρίαρχη ιδεολογία και αν είναι ένα προϊόν στα πλαίσια της απρόσωπης βιομηχανικής κοινωνίας είναι όντως μεγάλη και ενδιαφέρουσα. Κατά τον Oυμπέρτο 1 Στη συνέχεια θα αναφερθούμε εκτενέστερα στις θεωρίες οι οποίες υποστηρίζουν την άποψη αυτή όπως της διπλής κωδικοποίησης (Dual coding theory) (βλ. Clark, J. M. & Paivio, A., Dual coding theory and education, Educational Psychology Review, 1991, 3(3), ), η οποία δίνει έμφαση στο πόσο σημαντικός είναι ο συνδυασμός των οπτικών και γνωστικών ερεθισμάτων. Επίσης οι Mayer and Moreno (βλ. Mayer, R. E. & Moreno, R., A split-attention effect in multimedia learning: Evidence for dual processing systems in working memory, Journal of Educational Psychology, 1998, 90, ) προτείνουν στρατηγικές όπως της διδασκαλίας μέσω κομπιούτερ όπου θα παρουσιάζεται ταυτόχρονα αφήγηση με κινούμενο σχέδιο. Στην εργασία αυτή προτείνεται μεθοδολογία χρήσης και αξιοποίησης από τους μαθητές των κόμικς ως εργαλείο πολλαπλής έκφρασής τους με τη χρήση των ΤΠΕ. Σημαντικές επίσης στις μέρες μας οι έρευνες και οι προτάσεις σχετικά με την αξιοποίηση των κόμικς στην εκπαίδευση όπως του Gene Yang ( προσπελάστηκε13/10/10) 2 (προσπελάστηκε13/10/10) 3 (προσπελάστηκε 13/10/10) 4 X. Mπουλώτης, H αρχαιότητα στα κόμικς. H μυθολογία, η ιστορία, το αρχαίο δράμα ενέπνευσαν σειρά από κόμικς που προκάλεσαν τη φαντασία των παιδιών, Επτά Ημέρες της Καθημερινής, 1998, 3. 5 Κολιοδήμος, Δ.. Τα κόμικς : Σούπερμαν, Αστερίξ, Τεν Τεν, Φλας Γκόρντον, Ποπάυ, Ταρζάν, Κόναν, Κόρτο Μαλτέζε, Αθήνα, (Αιγόκερως), 1982, 10 6 F. Miller, «Frank Miller and Bill Sienkiewicz discuss Elektra.» Amazing Heroes, 1986,

12 Eκο 7 «τα κόμικς αντανακλούν την άδηλη παιδαγωγική ενός συστήματος και λειτουργούν ενισχύοντας τους ισχύοντες μύθους και αξίες». Βέβαια οι άνθρωποι ούτε αγοράζουν τα κόμικς για να εκτεθούν στην αστική ιδεολογία ούτε πολύ περισσότερο για να την αποδεχθούν. Τα κόμικς τις περισσότερες φορές είναι ένα ψυχαγωγικό ανάγνωσμα που σε ξεκουράζει και σε χαλαρώνει μετά από μια κουραστική μέρα. 8 Όπως υποστηρίζει και ο Ludwig Wittgenstein 9 «όταν διαβάζω μια ιστορία απλώς διαβάζω, βλέπω εικόνες μπροστά μου κλπ. Αφήνω την ιστορία να περάσει από μπροστά μου σαν εικόνες, σαν μια εικονογραφημένη ιστορία». Βέβαια συμφωνούμε όλοι ότι τα κόμικ με ότι πρότυπα ύφους και αφηγηματικές δομές και αν χρησιμοποιήθηκαν ήταν πάντα ελκυστικά για τις μάζες που τα χρησιμοποίησαν. Ωστόσο κατά τον Ουμπέρτο Έκο 10 θα χρησιμοποιούν παντού και πάντα αυτό το καλλιτεχνικό απροκατάληπτο για μια διαρκή λειτουργία διαφυγής και μεταμφίεσης της πραγματικότητας. Είναι αυτό ακριβώς το στοιχείο που τα καθιστά ελκυστικά και γι αυτό κάνει επιτακτική την ανάγκη για χρησιμοποίησή τους στη διδακτική διαδικασία. Η εικόνα προσελκύει την προσοχή και το ενδιαφέρον και καθιστά το μάθημα ελκυστικότερο ένα απλό κείμενο απωθεί το μαθητή, αφού η καθημερινότητα του βρίθει από εικόνες 11 Ειδικότερα, η εικονογράφηση σε μορφή κόμικς συνιστά μια γλώσσα παγκοσμίως κατανοητή που προκαλεί τις αισθήσεις, μετατρέπει το αφηρημένο σε συγκεκριμένο και προσδίδει μια νότα περιπέτειας, αγωνίας και συχνά μυστηρίου, απογειώνοντας τη φαντασία των αναγνωστών Ορισμός «τι είναι κόμικς;» Παρόλο που οι διάφοροι ορισμοί για τα κόμικς είναι άκαμπτοι και αμφιλεγόμενοι, σε γενικές γραμμές η εξερεύνησή τους είναι σημαντική και αξιόλογη άσκηση γιατί μας προσφέρουν την ευκαιρία, εφόσον ενδιαφερόμαστε για τη χρήση τους στην εκπαίδευση, να τα εντοπίσουμε να τα κατηγοριοποιήσουμε και να τα αξιολογήσουμε. 13 Ο όρος κόμικς περιγράφει ένα πολύμορφο από πλευράς τεχνοτροπίας, ιδεών και μορφών εικαστικό είδος. Ετυμολογικά η λέξη «κόμικς» είναι αντιδάνειο από την αγγλική λέξη comics (από τον πληθυντικό comics, πληθυντικό του 7 O. Eκο, «Mηχανισμοί πειθαναγκασμού Tα κόμικς αντανακλούν την άδηλη παιδαγωγική ενός συστήματος και ενισχύουν τους μύθους.» Επτά Ημέρες της Καθημερινής, 1998, Δ. Κολιοδήμος, Τα κόμικς : Σούπερμαν, Αστερίξ, Τεν Τεν, Φλας Γκόρντον, Ποπάυ, Ταρζάν, Κόναν, Κόρτο Μαλτέζε. Αθήνα, (Αιγόκερως), 1982, L. Wittgenstein, Philosophische Grammatik, μετ. Κ. Μ. Κωβαίος, Αθήνα, 1994, (Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης), O. Eκο, «Mηχανισμοί πειθαναγκασμού Tα κόμικς αντανακλούν την άδηλη παιδαγωγική ενός συστήματος και ενισχύουν τους μύθους», Επτά Ημέρες της Καθημερινής, 1998, Τ. Γιακουμάτου: «Οι Νέες Τεχνολογίες Συναντούν Το Ελληνικό Σχολείο», Σύνδεσμος Φιλολόγων Αιγιαλείας και Καλαβρύτων «Δοκεί μοι», Αίγιo, Φθινόπωρο 2003, τχ Προσπελάστηκε βλ. και Σ. Βοσνιάδου, Παιδιά, Σχολεία και Υπολογιστές Αθήνα, 2006, (Gutenberg), L. Burton Dwight, «Comic Books: A Teacher's Analysis», The Elementary School Journal, Vol. 56, No. 2., 1955,pp Retalis, S. Using Web Comics in Education, 2008, (ref num: llp gr- COMENIUS-CMP) 2

13 ουσιαστικοποιημένου επιθέτου «comic» = κωμικός). 14 Όσο για τον κωμικό και την κωμωδία, η λέξη ετυμολογείται από τον κώμο, που ήταν στην αρχαιότητα ένας όμιλος νεαρών που διασκέδαζαν θορυβωδώς στις διονυσιακές γιορτές. Κωμωδός αρχικά ήταν ένας από τους συμμετέχοντες σε τέτοιες εύθυμες πομπές, που πείραζε με άσεμνα συνήθως πειράγματα τους παριστάμενους. Η κωμωδία μέσω των λατινικών (ελληνική λέξη κωμικός, λατ. comicus, μεσ. comice ), πέρασε στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες και επέστρεψε και στα ελληνικά ως κομεντί. 15 Όπως σωστά αναφέρει ο Αγραφιώτης 16 η παραπάνω ετυμολογία οφείλεται στο περιεχόμενο των πρώτων κόμικς που ως επί το πλείστον περιέγραφαν κωμικές καταστάσεις και περιλάμβαναν κωμικούς χαρακτήρες και ευφυολογήματα. Γι αυτό ακριβώς το λόγο ο M. Blumberg έχει την άποψη ότι ο όρος κόμικς είναι περίπτωση λανθασμένης ορολογίας 17 διότι δεν ανταποκρίνεται στο περιεχόμενο καθ ολοκληρίαν των κόμικς. Σε αυτό συνηγορεί τόσο ο Πέτρος Μαρτινίδης 18 όσο και ο Θωμάς Αγραφιώτης 19 οι οποίοι προτείνουν αντί του όρου κόμικς τον όρο «εικονογραφήγηση», επειδή αυτός ο όρος δεν περιορίζει τα κόμικς στον κωμικό τους χαρακτήρα και τονίζει το στοιχείο της αφήγησης μέσω εικόνων. Βέβαια παρότι ο όρος είναι δόκιμος δεν απαντάται πουθενά σε κανένα έντυπο στον ελληνικό χώρο 20 ούτε σε άλλη αρθρογραφία παρά μόνο στα εξειδικευμένα έργα των δύο αυτών ερευνητών συγγραφέων. Ως εκ τούτου δεν συντρέχει λόγος να δημιουργήσουμε τεχνητούς όρους όταν ως γνωστό οι μηχανισμοί εξέλιξης της γλώσσας δεν υπαγορεύονται από κανέναν διότι υπακούουν σε δικούς τους νόμους και κάθε άλλη τεχνητή παρέμβαση οδηγεί σε νεκρή γλώσσα. Σε πολλές γλώσσες το όνομα συνδέθηκε με την ιστορία του μέσου. Ο αντίστοιχος γαλλικός όρος είναι «bande dessinée» ή «BDs» χάριν συντομογραφίας, [μπάντες (strip) σχεδίων], ο οποίος εμφανίστηκε αρχικά στη δεκαετία του 30 στο Βέλγιο και κατόπιν στη Γαλλία. Οι Ιταλοί τα ονομάζουν «fumetti», (μικροί καπνοί), επειδή τα μπαλόνια διαλόγων μοιάζουν με μικρούς καπνούς, ενώ στην Ισπανία ονομάστηκαν «tebeos», από την TBO μια από τις πρώτες εφημερίδες που δημοσίευε κόμικς. 21 Με τον όρο επίσης μάνγκα 22 περιγράφεται στη σύγχρονη εποχή η ιαπωνική ή καλύτερα η κορεάτικη σχολή των κόμικς. Και σε άλλες επίσης ευρωπαϊκές γλώσσες υπάρχει ο όρος comics ως γλωσσικό δάνειο. 14 κόμικς κ. κόμιξ, comics<αμερ. ( ), πληθ. του comic(από συμφυρμό comic s[trips]<λατ. comicus<αρχ. Κωμικός Από το Λεξικό Γ. Μπαμπινιώτη της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, και το Νέο Ελληνικό Λεξικό του Εμμ. Κριαρά. προσπελάστηκε 27/01/ Προσπελάστηκε 27/1/11 16 Θ. Αγραφιώτης, Τα κόμικς ως μέσο αγωγής των παιδιών : Χριστιανοπαιδαγωγική θεώρηση. Θεσσαλονίκη, 2005, (Κυριακίδη Αφοί), M. Blumberg, «The practical aspects of the bad influence of comic books.», American journal of psychotherapy (50), 1996, Π. Μαρτινίδης, Κόμικς : τέχνη και τεχνικές της εικονογράφησης, Θεσσαλονίκη, 1991, (Κυριακίδη Αφοί), Θ. Αγραφιώτης, Τα κόμικς ως μέσο αγωγής των παιδιών : Χριστιανοπαιδαγωγική θεώρηση. Θεσσαλονίκη, 2005, (Κυριακίδη Αφοί), Κ. Κάσσης, Ελληνική παραλογοτεχνία και κόμικς. Αθήνα, 1998, (ΙΧΩΡ & Α.Α.Α.Α. Ε.Α.Σ), R. Sabin, Κομικς ή κομιξ? : η ιστορία μιας "σχεδόν" τέχνης, μετ. Γ. Μπαρουξής, Αθήνα, (Terzo books) Manga (μάνγκα) ( 漫 画 ) στα Ιαπωνικά σημαίνει "παιχνιδιάρικες εικόνες". Εκτός Ιαπωνίας, ο όρος αναφέρεται συνήθως στα ιαπωνικά κόμικς. Τα Manga αναπτύχθηκαν από την ανάμειξη ukiyo-e και δυτικής τεχνοτροπίας ζωγραφικής, και έφτασαν στη σημερινή τους μορφή λίγο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Κάποια μάνγκα που παράγονται στην Ιαπωνία διασκευάζονται σε anime, όταν το εμπορικό ενδιαφέρον έχει ήδη διασφαλιστεί. Συχνά, κάποια στοιχεία τροποποιούνται έτσι ώστε το τελικό αποτέλεσμα να είναι ελκυστικό σε μεγαλύτερο κοινό ή για να ικανοποιεί διάφορους κανονισμούς, Για τα ιαπωνικά κόμικς βλ. R. Sabin, Κομικς ή κομιξ? : η ιστορία μιας "σχεδόν" τέχνης, ο.π

14 Βέβαια ο κωμικός χαρακτήρας δεν αποτελεί συστατικό στοιχείο της φυσιογνωμίας των κόμικς, διότι τόσο από πλευράς τεχνοτροπίας, ιδεών, αλλά και μορφών το εικαστικό αυτό είδος χαρακτηρίζεται από πολυμορφία. Ένας λιτός, συνοπτικός, αλλά και εύστοχος ορισμός για τα κόμικς δίνεται από τον Πέτρο Μαρτινίδη 23 ο οποίος αναφέρει: «Η τέχνη της αφήγησης ιστοριών με διαδοχή σχεδιασμένων εικόνων στην τυπογραφική επιφάνεια», ονομάζοντάς τα επίσης και «ζωγραφιστή λογοτεχνία» 24 Αυτός βέβαια ο ορισμός περιορίζει τα κόμικς στην έντυπή τους κλασσική μορφή. Ο Κυριάκος Κάσσης 25 επιχειρεί να οριοθετήσει τα κόμικς σε σχέση με τις αλλαγές που υπέστησαν στο χρόνο χωρίζοντάς τα σε τέσσερις μορφές: α) την προϊστορική, β) την εξαρτημένη, γ) την κλασσική την οποία θεωρεί ως την πρώτη ουσιαστικά γνήσια μορφή των κόμικς και δ) τη σύγχρονη. Η διάκριση αυτή δεν έχει να κάνει μόνο με τις αλλαγές των κόμικς στην πορεία του χρόνου αλλά και με τη ποσοτική αναλογία συμμετοχής της εικόνας και του λόγου στη τελική διαμόρφωση του αισθητικού αποτελέσματος. Στην προϊστορική μορφή όπως την ονομάζει κατατάσσει τις αλληλοδιάδοχες εικόνες που αφορούν τη δράση προσώπων. Εδώ συμπεριλαμβάνει τη ζωγραφική των σπηλαίων, τις παραστάσεις στα αρχαία ελληνικά αγγεία, τις αλληλοδιάδοχες παραστάσεις με τις περιπέτειες ή το μαρτύριο αγίων προσώπων σε χειρόγραφα ή εικόνες της βυζαντινής εποχής, όπως ο πίνακας του Αγίου Μαυρικίου του Γκρέκο. Εδώ εφαρμόζεται το ότι μια εικόνα διηγείται όσα χίλιες λέξεις. Οι εικόνες πράγματι δεν διηγούνται μόνο μια συγκεκριμένη ιστορία, αλλά μέσα από την πολυεπίπεδη ανάγνωσή τους μας προσφέρουν πληροφορίες ενδυματολογικές, φιλοσοφικές, αρχιτεκτονικές, λαογραφικές, εθνολογικές. 26 Στη δεύτερη την εξαρτημένη όπως την ονομάζει κατατάσσει πάλι τις αλληλοδιάδοχες εικόνες που «υπηρετούν» ως προσάρτημα ένα κείμενο, η περίπτωση δηλαδή της εικονογράφησης ενός βιβλίου. Παράδειγμα η έκδοση του Αισώπου το Για κάθε μύθο υπάρχει μία σελίδα, που στο μισό επάνω μέρος έχει την εικόνα του μύθου και από κάτω την λεζάντα - κείμενο του μύθου στα ελληνικά (2-5 στίχους). 27 Στην τρίτη μορφή, την οποία θεωρεί ως την πρώτη ουσιαστικά γνήσια μορφή των κόμικς, έχουμε αλληλοδιάδοχες εικόνες σχετικά πυκνές μέσα στη σελίδα, ή ολόκληρη σελίδα, όπου το κείμενο (είτε με μορφή λεζάντας, είτε πιο εκτεταμένο) και η εικόνα είναι σε ίση αναλογία στη σελίδα με αποτέλεσμα να υπερτερεί η εικόνα, μια που έχει να «πει» περισσότερα από το κείμενο, ή ακόμα το κείμενο έχει επικουρικό χαρακτήρα. Εδώ δηλαδή έχουμε αναστροφή από την προηγούμενη κατηγορία της εικονογράφησης όπου η εικόνα είχε επικουρικό χαρακτήρα, εδώ η λογοτεχνία έρχεται σε επικουρία της εικόνας. Η Τρίτη αυτή μορφή χρονολογείται από το 1796, όπου ο Ζαν Σαρλ Πέλλερεν τυπώνει το Imagerie d' Epinal. 28 Στην τέταρτη στη «σύγχρονη» μορφή των κόμικς ολόκληρη η σελίδα είναι γεμάτη αλληλοδιάδοχες εικόνες όπου ο λόγος είναι ελάχιστος, είτε σε αφηγηματικές λεζάντες που εξηγούν τα δρώμενα, είτε με διάφορες λέξεις γραμμένες στο φόντο για να «περιγράψουν» ηχητικά εφέ κατά τη δράση, είτε μέσα σε συννεφάκια με βελάκια 23 Π. Μαρτινίδης, Κόμικς : τέχνη και τεχνικές της εικονογράφησης, Θεσσαλονίκη, 1991, (Κυριακίδη Αφοί), Π. Μαρτινίδης, Συνηγορία της Παραλογοτεχνίας. Αθήνα, 1982, (Πολύτυπο), 47 κ. εξ. 25 Κ. Κάσσης, Ελληνική παραλογοτεχνία και κόμικς. Αθήνα, 1998, (ΙΧΩΡ & Α.Α.Α.Α. Ε.Α.Σ), Βλ. ο.π. Κ. Κάσσης, Βλ. ο.π. Κ. Κάσσης, Βλ. ο.π. Κ. Κάσσης,

15 δίπλα στο πρόσωπο που μιλά για να δείχνει το πρόσωπο που μιλά. Σε μια πολύ προχωρημένη μορφή τους τα κόμικς τις τελευταίες δεκαετίας τυπώνονται με τρόπο που να τα κάνει -εφ' όσον ο αναγνώστης φορεί ειδικά ματογυάλια- τρισδιάστατα! 29 Ο Scott McCloud προσδιορίζει τα κόμικς ως "γραφικά ή άλλες εικόνες σε αντιπαραβολή με μια προμελετημένη σειρά με σκοπό να μεταφέρουν πληροφορίες, και/ή να παράξουν μια αισθητική ανταπόκριση στον παρατηρητή". Ο Scott McCloud θεωρεί τα κόμικς ως ένα επικοινωνιακό μέσο αφού σκοπός τους είναι η μεταφορά πληροφορίας στον παρατηρητή αλλά και ως τέχνη αφού επίσης σκοπός τους είναι η παραγωγή αισθητικής ανταπόκρισης. 30 O Kunzle 31 δίνει τον ακόλουθο ορισμό «ένα κόμικς συνίσταται σε μια ακολουθία από ξεχωριστές εικόνες με υπεροχή της εικόνας πάνω από το κείμενο που εμφανίζεται (και αρχικά έτσι προοριζόταν να εμφανιστεί) ως μέσο μαζικής επικοινωνίας, αφηγείται δε μια ιστορία που είναι ταυτόχρονα ηθική και επίκαιρη» Ο ορισμός του Kunzle αναφέρεται στην τρίτη μορφή των κόμικς κατά τον Κάσση, όπως προηγουμένως αναφέραμε, την ουσιαστική μορφή των κόμικς. Όσον αφορά το περιεχόμενο, αναφέρεται στον επικοινωνιακό του χαρακτήρα και εφόσον δεν πρόκειται για «άχρωμες» ιστορίες αλλά για ιστορίες που εμπεριέχουν κάποια ηθική, το ερώτημα παραμένει ανοικτό, ποια ηθική προβάλλεται από ποιους και με ποιο σκοπό. Τα ίδια περίπου αναφέρει και ο Eisner 32 στον ορισμό που δίνει για τα κόμικς, μιλώντας για ακολουθία εικόνων που θέλουν να μεταδώσουν πληροφορίες ή να δημιουργήσουν μια αισθητική αντίδραση. «Αντιπαράθεση εικαστικών και άλλων εικόνων σε σκόπιμη ακολουθία, που έχουν ως σκοπό να μεταδώσουν πληροφορίες ή / και να παράγουν μια αισθητική αντίδραση στο θεατή». Κατά τον Eisner ο παραλήπτης του μηνύματος δεν ονομάζεται αναγνώστης αλλά θεατής κάτι που μας παραπέμπει άμεσα στην τέχνη της φωτογραφίας ή του κινηματογράφου. Άρα προϋποτίθεται ότι κυριαρχεί η εικόνα της λογοτεχνίας. Ο David Carrier 33 υποστηρίζει ότι τρία είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του κόμικ: τα «μπαλόνια» ομιλίας, η στενά συνδεδεμένη αφήγηση, και η κλίμακα μεγέθους του βιβλίου. Η στενά συνδεδεμένη αφήγηση είναι το στοιχείο εκείνο των κόμικς που παραπέμπει στον κινηματογράφο. Το κάθε ένα καρέ να έρχεται σε άμεση συνέχεια στα πλαίσια της δράσης με το επόμενο, βέβαια δεν πρέπει να θεωρούμε τα κόμικς «ισοδύναμα» του κινηματογράφου κάτι που κάνουν λανθασμένα ορισμένοι κριτικοί διότι δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι το κόμικς προϋπήρχε του κινηματογράφου 34 άσχετα αν η ανάπτυξη της τεχνικής τους πήρε πολλά στοιχεία απ αυτόν. Τα κόμικς αναπαριστούν την κίνηση. Μόνο που αυτή η αναπαράσταση γίνεται με έναν τρόπο ατελή. Δε βλέπουμε δηλαδή την κίνηση στο σύνολό της. Βλέπουμε μόνο χαρακτηριστικές φάσεις της διαδικασίας της κίνησης, έτσι ώστε να κατανοήσουμε την πράξη που έγινε και το τελικό αποτέλεσμά της. Με άλλα λόγια, τα κόμικς μας δίνουν μια ατελή αναπαράσταση της κίνησης, τη στιγμή που τα κινούμενα σχέδια και 29 Βλ. ο.π. Κάσσης, Κ S. McCloud, Understanding comics, 1993, (Northampton MA Kitchen Sink Press Inc.), 9 31 D. Kunzle, «The Early Comic Strip, Narrative Strips and Picture Stories», στο European Broadsheet from c.1450 to 1825 (Berkeley and Los Angeles: University of California Press) 1973, W. Eisner, «Graphic storytelling. Tamarac», (FL: Poorhouse Press.), 1995, D. Carrier, «The Aesthetics of Comics», University Park, 1999, (Pennsylvania State University Press.) και στο ( προσπελάστηκε 21/01/11 34 Δ. Κολιοδήμος, Τα κόμικς : Σούπερμαν, Αστερίξ, Τεν Τεν, Φλας Γκόρντον, Ποπάυ, Ταρζάν, Κόναν, Κόρτο Μαλτέζε. Αθήνα, 1982, (Αιγόκερως), 9. 5

16 γενικότερα ο κινηματογράφος πετυχαίνουν την τέλεια αναπαράστασή της. 35 Όσον αφορά στο μέγεθος του βιβλίου ο David Carrier αναφέρεται στη διάκριση ανάμεσα στα pamphlets (τα φυλλάδια των κόμικς) και των Graphic Novels των comic books τα οποία είναι μεγαλύτερα σε μέγεθος από τα συνηθισμένα «φυλλάδια», και περιέχουν συνήθως ένα πλήρες κείμενο μιας ίδιας ιστορίας, χαρακτηριστικό παράδειγμα τα comicbooks της Charise Mericle Harper. 36 Τέλος οι Hayman και Prattο 37 δίνουν τον ορισμό των κόμικς ότι είναι μια ακολουθία από διακριτές, αντιπαρατιθέμενες εικόνες που συνθέτουν μια αφήγηση, είτε αυτοτελώς είτε σε συνδυασμό με κείμενο. Όλοι οι προηγούμενοι ορισμοί, ανεξάρτητα από λάθη ή τα προβληματικά τους σημεία συγκλίνουν στο γεγονός ότι τα κόμικς αποτελούνται κυρίως από διαδοχικές εικόνες που συνήθως συνοδεύονται από αφηγηματικό κείμενο. Όλα τα κόμικς αποτελούνται από δύο τουλάχιστον εικόνες. Μιλάμε δηλαδή στα κόμικς πάντοτε για εικόνες και ποτέ για εικόνα. Μια μεμονωμένη εικόνα των κόμικς λειτουργεί καλύτερα ως γελοιογραφία, αλλά ποτέ δεν αποτελεί από μόνη της κόμικ Ιστορική αναδρομή έως σήμερα Τα κόμικς μπορεί να είναι δημιούργημα του19ου αιώνα αλλά οι πρόγονοί του χρονολογούνται από το μεσαίωνα, όπως και η «γλώσσα» των κόμικς δεν είναι επινόημα της σύγχρονης εποχής. Τα μπαλόνια λόγου χάρη που περιέχουν τα λόγια των ηρώων συναντώνται και σε ζωοφόρους των ναών των Μάγια. Αλληλοδιάδοχες εικόνες για δημόσια θέα επίσης υπήρχαν και παλαιότερα όπως η στήλη του Τραϊανού στη Ρώμη (113μ.Χ.) η ο τάπητας Bayeux στη Νορμανδία (1100μ.Χ.) στη Νορμανδία, με τη διαφορά που σε αυτές τις περιπτώσεις το κοινό έπρεπε να μετακινηθεί προς τις απεικονίσεις. Με τη διάδοση της τυπογραφίας αλλάζει η προσβασιμότητα του μέσου διότι τώρα άρχισαν να ταξιδεύουν οι εικόνες προς το κοινό. Ποιο είναι το πρώτο κόμικς 39 στην ιστορία αποτελεί αντικείμενο έντονης διαμάχης ανάμεσα στους ιστορικούς, εδώ δε θα ασχοληθούμε όμως με λεπτομέρειες της ιστορίας των κόμικς. Κρίνουμε όμως απαραίτητο να αναφέρουμε ορόσημα της ιστορίας του μέσου αλλά και εν περιλήψει στην εξέλιξή του στη Βρετανία και στην Αμερική. Αν εστιάσουμε αφαιρετικά στον ορισμό που δίνει ο Κάσσης «Κόμικς είναι οι αλληλοδιάδοχες εικόνες στην ίδια σελίδα που αφηγούνται μια ιστορία.» 40 μπορούμε να ανατρέξουμε μέχρι την προϊστορία και να θεωρήσουμε ως προγόνους των κόμικς τις παραστάσεις των σπηλαίων στην προϊστορική εποχή, τις παραστάσεις των αρχαιοελληνικών αμφορέων, όπως επίσης πολλές θρησκευτικές εικόνες κωδίκων του 35 Β. Ραφαηλίδης, Το βαρύ μέταλλο: Τα κόμικς, (Vol. Α ), Αθήνα, 1985, (Αιγόκερος), προσπελάστηκε 14/10/10 37 G. Hayman, and H. Pratt, «What Are Comics?», A Reader in Philosophy of the Arts ed. David Goldblatt and Lee Brown, 2005 (Upper Saddle River, NJ: Pearson Education Inc.), Ν. Αναγνώστου, «Η γελοιογραφία σήμερα.», Πολιορκία, 27, 1985, Τρία έντυπα διεκδικούν τον τίτλο του πρώτου κόμικς στη βρετανία το «Punch», το «Dr Syntax» και το «Funny Folks», στην Αμερική το πρώτο comic strip θεωρείται το «Wellow Kid» (1895), και το πρώτο βιβλίο κόμικς το Famous Funnies (1934), βλ. R. Sabin, ο.π Κ. Κάσσης, Ελληνική παραλογοτεχνία και κόμικς, ο.π. 75 6

17 μεσαίωνα, όπως και πολλά έργα ζωγραφικής και γλυπτικής 41. Αν και στην Ευρώπη τα κόμικς εμφανίστηκαν τον 19 ο αιώνα, ενώ η χρυσή εποχή τους στην Αμερική είναι από το 1930 έως το , οι ερευνητές συμφωνούν ότι πάρα πολλά στοιχεία έχουν επιδράσει στην τελική διαμόρφωση αυτού του μέσου. Σίγουρα βρίσκουμε επιρροές 43 από την Biblia pauperum, την εικονογραφημένη Βίβλο των φτωχών 44, και τις εικόνες, Bildertafel, με τις οποίες συνόδευαν τα αφηγήματά τους, Moritatsänger, οι πλανόδιοι αοιδοί το πρώτο μισό του 19 ου αιώνα 45. Οι Fuchs, J. W., & Reitgeber, R. 46 υποστηρίζουν ότι αυτές οι αλληλοδιάδοχες εικόνες, ( Bilderbogen ), είχαν επίδραση στο Images d Epinal στη Γαλλία, στα Neuruppiner Bilderbogen, στα Münchener Bilderbogen και στα Fliegenden Blätter. Ανατρέχοντας αναλυτικότερα στη συνέχεια στην πορεία ανάπτυξης του αφηγηματικού αυτού είδους, των κόμικς, θα διαπιστώσουμε ότι «οι πατέρες (του κόμικ) ήταν Ευρωπαίοι, μητέρα η δυτική κουλτούρα, αλλά το λίκνο των κόμικς ήταν η Βόρεια Αμερική» 47. Πράγματι ο όρος κόμικς έχει την καταγωγή του σε βρετανικά χιουμοριστικά περιοδικά όπως το Comic Cats 48, τα οποία παρουσίαζαν μόνο χιουμοριστικό περιεχόμενο. Ο πατέρας όμως των κόμικς θεωρείται ο Ελβετός Rudolph Töpffer 49 ο οποίος από το 1833 έως το 1847 εξέδωσε εικονογραφημένα διηγήματα. Το The Adventures of Obadiah Oldbuck, με αρχικό τίτλο 'M. Vieuxbois, μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε το 1842 στην Αμερική και θεωρείται το αρχαιότερο γνωστό κόμικ, «Οι Περιπέτειες του Obadiah Oldbuck» έγιναν το πρώτο κωμικό βιβλίο που δημοσιεύθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ήταν ένα βιβλίο με 41 Βλ. ο.π. 77, επίσης για την προϊστορία των κόμικς βλ. Γ. Σκαρπέλος, Ιστορική μνήμη και ελληνικότητα στα κόμικς (1η ed.). Αθήνα 2000, (Κριτική) , στο έργο του οποίου όμως συναντούμε μια αρνητική κριτική για την παιδαγωγική αξία των κόμικς ως διδακτικού μέσου, κάτι που έρχεται σε απόλυτη αντίθεση με τη σύγχρονη παιδαγωγική αντίληψη. 42 Σύμφωνα με την περιοδολόγηση που κάνουν σημερινοί ερευνητές χωρίζεται η ιστορία των comicbooks σε golden, silver, bronz και modern age, εποχή, βλ. προσπελάστηκε 24/5/ J. W., Fuchs, & R. Reitgeber, Comics Handbuch, Hamburg, 1978, (Rowohlt Taschenbuch Verlag) Περισσότερες πληροφορίες για τη βίβλο των φτωχών καθώς και άλλες μορφές τέχνης που «αφηγούνται» ιστορίες της Βίβλου ποικιλοτρόπως Βλ. προσπελάστηκε 23/02/11 45 Βλ. ο.π. J. W., Fuchs, & R. Reitgeber, 13, για τους Moritatsänger, πλανόδιους αοιδούς οι οποίοι αφηγούνταν με τη συνοδεία κάποιου μουσικού οργάνου (φορητό όργανο, κιθάρα, άρπα ή βιολί) και ταυτόχρονα έδειχναν σειρά αφισών Bilderbogen που είχαν αναρτήσει,, κερδίζοντας έτσι χρήματα βλ. προσπελάστηκε 26/03/ Βλ. ο.π Βλ. ο.π Από τα μακροβιότερα κόμικς, εκδόθηκε από το 1890 έως το 1953, και το οποίο ενέπνευσε και άλλους εκδότες να παράγουν αντίπαλα κόμικς. Βλ. προσπελάστηκε 15/01/11 49 Ο πρωτοπόρος σχεδιαστής Rodolphe Topffer, στην Ελβετία του 1830, περιέγραφε αυτό που δημιουργούσε ως graphic novel. Ο όρος όμως επίσημα έχει «κατοχυρωθεί» στον Αμερικανό σχεδιαστή Will Eisner, ο οποίος τον τον χρησιμοποίηση πρώτος το 1964 αυτό διαδόθηκε στην κόμικς κοινότητα μετά τη δημοσίευσή του «A Contract with God, and Other Tenement Stories», το 1978, για να περιγράψει ένα νέο αφηγηματικό είδος που δεν ταίριαζε απόλυτα με την κατηγοριοποίηση αυτού που αποκαλούνταν ως τώρα comics book. Το graphic novel έλαβε μεγάλες διαστάσεις τη δεκαετία του 80 με την κυκλοφορία τριών σημαντικών έργων: το «Watchmen» (1986) του Αλαν Μουρ, το έργο «The Dark Knight Returns» (1986), μια ιστορία Μπάτμαν που υπέγραψε ο Φρανκ Μίλερ και το Maus (1987) του Αρτ Σπίγκελμαν, το μοναδικό έργο κόμικς που έχει κερδίσει Βραβείο Πούλιτζερ (1992) και αναφέρεται στην πραγματική περιπέτεια του πατέρα του Σπίγκελμαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί. προσπελάστηκε 18/03/11 και Α. Αντωνίου, Θ. Μελίδου, Χ. Νικόπουλος. (2013). Οι Eλληνες και τα κόμικς [Electronic Version]. Έθνος, εικόνες, from προσπελάστηκε18/03/11 7

18 σαράντα σελίδες. Κάθε σελίδα είχε πολλά πλαίσια εικόνων με συνοδευτικό κείμενο από κάτω. 50 Ο Γερμανός Wilhelm Busch, που από το 1859 εργάστηκε για το σατυρικό περιοδικό του Μονάχου Fliegende Blätter, το οποίο ιδρύθηκε στις 7 Νοεμβρίου του 1844 από τον Kaspar Braun, και περιλάμβανε μια ιστορία μοιρασμένη σε περισσότερες εικόνες, σε σχέση με το κείμενο το οποίο δεν συμπλήρωνε απλά και μόνο τις εικόνες ή σειρές με επαναλαμβανόμενες ανθρωπόμορφες ( που χρησιμοποιούνταν ως άνθρωποι) φιγούρες ζώων, και που αργότερα εκδόθηκε και σε μορφή βιβλίου. Το 1860 εκδίδει στο Μόναχο την πρώτη του εικονογραφημένη ιστορία Die Maus oder die gestörte Nachtruhe. Eine europäische Zeitgeschichte (Ο ποντικός ή η διαταραγμένη ησυχία της νύχτας. Μια Ευρωπαϊκή ιστορία) στην οποία έχουμε τον πρόδρομο του πασίγνωστου στη συνέχεια Μίκυ Μάους, για να ακολουθήσει στη συνέχεια η έκδοση του διάσημου κόμικς το 1865, Max und Moritz που παρά τις ενστάσεις του εκδότη του, ο Busch χρησιμοποιεί ονοματοποιία, ηχοποιητικές λέξεις, επαναλαμβανόμενες φιγούρες, σχέδια και κείμενα, χαρακτηριστικά δηλαδή που φέρουν τα κόμικς μέχρι σήμερα. Το 1869 στη Γαλλία ο George Colomb, γνωστός με το ψευδώνυμο Christophe, εκδίδει το χιουμοριστικό παιδικό περιοδικό, Le Petit Français illustré την πρώτη σειρά εικονογραφημένων ιστοριών La Famille Fenouillard, ο οποίος συνέχισε να γράφει για το περιοδικό αυτό μέχρι το Η μετάβαση όμως από ένα απλό κόμικς σε σειρά επεισοδίων κόμικς 52 γίνεται με το πρωτοποριακό κόμικ του Richard Felton Outcaults το "Down Hogan's Alley" γνωστό ως yellow kid που εκδόθηκε στην εφημερίδα του Joseph Pulitzer στη Νέα Υόρκη, «The World», στις 16 Φεβρουαρίου του Ήταν η πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκε κείμενο διαλόγων μέσα σε «μπαλονάκια» ή σε οποιασδήποτε μορφής πλαίσια μέσα στην εικόνα, και επίσης ήταν το πρώτο έγχρωμο κόμικ 53. Ο Mickey Dugan, ο πρωταγωνιστής της σειράς, ο οποίος ζει σε μια περιθωριακή γειτονιά της Νέας Υόρκης και ήταν γιος φτωχών Ιρλανδών μεταναστών, βαφτίστηκε το «κίτρινο παιδί» για το μεγάλο κίτρινο νυχτικό που φορούσε, πάνω στο οποίο ήταν γραμμένο πολλές φορές το κείμενο. Ο Outcault στο "Down Hogan's Alley" περιγράφει χιουμοριστικές σκηνές από τη ζωή στις λαϊκές πολυκατοικίες της Νέας Υόρκης, αλλά και από το κόμικ αυτό προέρχεται και ο όρος "yellow journalism" (κίτρινη δημοσιογραφία) 54. Στην Αμερική η μεγάλη δημοτικότητα των κόμικς ξεπήδησε από τον «πόλεμο» ανάμεσα στους μεγάλους εκδότες εφημερίδων Joseph Pulitzer και William Randolph Hearst για την προσέλκυση κοινού μέσω των κόμικς που δημοσίευαν. Το έναυσμα αυτής της διαμάχης έδωσε η έκδοση στις 12 Δεκεμβρόυ του 1897 της σειράς 50 προσπελάστηκε 29/5/ προσπελάστηκε 29/5/ J. W. Fuchs, & R. Reitgeber, ο.π Για πρώτη φορά οι γραφίστες του «The world» πειραματίστηκαν με έγχρωμη μελάνη τυπώνοντας το φόρεμα του Dugan με κίτρινο χρώμα ενώ αργότερα πειραματίστηκαν με την τετραχρωμία. Βλ. Comic Art & Graffix Gallery History of Comic Art. ανακτήθηκε 23/5/2011 από 54 Στη μάχη που διεξαγόταν εκείνη την εποχή για την εποχή για τους σκιτσογράφους, ο Hearst κατάφερε να εξασφαλίσει τον Outcault καθώς και άλλους σκιτσιγράφους των εφημερίδων του Pulitzer Έτσι επινοήθηκε στη δεκαετία του 1890 ο όρος για να περιγράψει την σκανδαλοθηρική τακτική που χρησιμοποιούνταν από τον Joseph Pulitzer και τον William Randolph Hearst στον ανταγωνισμό τους για την αγορά των αντιπάλων τους στη Νέα Υόρκη. Βλ. Β. Ραφαηλίδης, ο.π. 25, επίσης βλ. Comic strip - New World Encyclopedia. προσπελάστηκε 12/7/2011 8

19 κόμικς με τον τίτλο «Τhe Katzenjammer Kids» στο «New York Journal» από τον Hearst. 55 Αυτά δεν είναι τα μοναδικά αλλά τα γνωστότερα και σημαντικότερα ορόσημα που σηματοδοτούν τη μετάβαση από τις καρικατούρες των William Hogarth ( , James Gillray ( ), George Cruickshank ( ) και του Thomas Rowlandson ( ) το μεσαίωνα, στις σημερινές σειρές κόμικς. Ο σκοπός στην εργασία αυτή δεν είναι η ιστορική αναδρομή αλλά η κατανόηση του μέσου διαχρονικά και οι αλληλεπιδράσεις του με την κοινωνία. Έτσι θα ασχοληθούμε στην συνέχεια με την πορεία των μέσων το 19 ο αιώνα στην Ευρώπη, στην Αμερική αλλά και στη χώρα μας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ιαπωνική εκδοχή του που έχει συναντήσει εκφραστικά τα τελευταία χρόνια τα αμερικάνικα κόμικς Τα κόμικς στην Ευρώπη 57 Στην Ευρώπη τα κόμικς γνώρισαν την πρώτη τους ανάπτυξη στη Μεγάλη Βρετανία. Στα τέλη του 19 ου αιώνα εμφανίστηκαν δυο είδη περιοδικών κόμικς. Η μια είχε την μορφή «επικαίρων» και αφορούσαν τα γεγονότα της εποχής. Περιείχαν άρθρα που συνοδεύονταν από εικονογράφηση και μπορούμε να πούμε ότι αποτελούσαν τη συνέχεια των σοβαρών περιοδικών του μεσαίωνα, και η δεύτερη ήταν τα φυλλάδια με τα μυθιστορήματα που ονομάστηκαν «penny dreadfuls». Η ονομασία τους είχε σχέση τόσο με την τιμή τους όσο και με το μακάβριο περιεχόμενό τους. Απευθύνονταν στην εργατική τάξη και τους νέους και εκθείαζαν εγκληματίες αλλά υπήρχαν και αντιαριστοκρατικά ρομάντζα ή διασκευές γοτθικών μύθων. Το περιεχόμενό τους θεωρήθηκε ανατρεπτικό και αντικαθεστωτικό γι αυτό και προκάλεσε εκστρατεία λογοκρισίας κατάργησής τους. Ως αντίδραση στα «penny dreadfuls», δημιουργήθηκαν εφημερίδες με μυθιστορήματα με σκοπό να προσφέρουν ένα «υγιές» ανάγνωσμα. Αυτό που έλειπε όμως από αυτά τα αναγνώσματα ήταν ένας σταθερός ήρωας κάτι που έγινε με το Ally Slopers Half Holiday (Gilbert Dalziel, 1884) που ήταν το σημαντικότερο κόμικς στην ιστορία του μέσου. Στην πορεία του χρόνου βέβαια ο ήρωας πέρασε από διάφορες φάσεις σχεδιασμού, από διάφορους σχεδιαστές με την πρωτοπορία, τη συμμετοχή της πρώτης γυναίκας σκιτσογράφου κόμικς, της Marie Duval. Η επιτυχία αυτού του κόμικ έγκειται σε μεγάλο βαθμό στην συμμετοχή του μάρκετινγκ στην προώθηση για πρώτη φορά των κόμικς. Το εν λόγω έντυπο πρόσφερε στους αναγνώστες του ασφάλεια ζωής σε περίπτωση σιδηροδρομικού ατυχήματος, αν ο αναγνώστης του διάβαζε στο τρένο το Ally Slopers Half Holiday, κάτι πολύ σημαντικό αν σκεφτεί κανείς τα ατυχήματα των τρένων στη βικτωριανή εποχή. Με αυτό τον τρόπο το έντυπο «της μιας δεκάρας» έγινε το έντυπο με τις μεγαλύτερες πωλήσεις στον κόσμο, όπως διαφήμιζε και το ίδιο. Η μεγαλύτερη επανάσταση όμως έγινε με τα έντυπα της μισής δεκάρας (halfpennyrevolution) που άφησαν αμύθητα κέρδη στους εκδότες τους πάντα στο πρότυπο του sloper όπως το Comic Cuts (1890) της Amalgamated Press (το πρώτο από τα έντυπα που φέρει τον όρο comic στον τίτλο του, και έτσι ονοματοδοτεί και το είδος αυτό των «εικονογραφηγημάτων» ως κόμικς), και φυσικά αυτό έγινε με την αναπόφευκτη μείωση των δαπανών και των εξόδων τους που βέβαια τους οδήγησε 55 R. Sabin, Κομικς ή κομιξ? : η ιστορία μιας "σχεδόν"τέχνης, ο.π Βλ. ο.π Στοιχεία για την παρούσα ενότητα αντλήθηκαν από Sabin, R. (1997). Κομικς ή κομιξ? : η ιστορία μιας "σχεδόν" τέχνης (Γ. Μπαρουξής, Trans.). Αθήνα: Terzo books , και από British comics - Wikipedia, the free encyclopedia., από προσπελάστηκε 27/05/11 9

20 ακόμα και στην πειρατική αντιγραφή υλικού από την Αμερική, που όμως έφερε τους αναγνώστες σε επαφή με αμερικανικούς χαρακτήρες όπως το Katzenjammer Kids και φυσικά άνοιξαν το δρόμο της καλλιτεχνικής επιρροής από την Αμερική. Αυτά συμβαίνουν στην Αγγλία στα τέλη του 19 ου αιώνα καταδεικνύοντας υπό ποιες υφολογικές επιλογές τα κόμικς μαγνητίζουν τις πλατειές λαϊκές μάζες, την απήχηση που έχουν στις νεώτερες ηλικίες αλλά και την δραστική εμπλοκή του management 58 στη διάδοση και καθιέρωση του μέσου. Παρ όλες τις συγκλίσεις και τη συνάφεια που παρουσιάζουν τα αγγλικά με τα αμερικάνικα κόμικς το βρετανικό αναγνωστικό κοινό εξακολουθεί να έχει μια διαφορετική προσέγγιση των κόμικς. Μετά τη δεκαετία του 70 υπάρχει παρακμή των βρετανικών κόμικς λόγω της εισβολής της τηλεόρασης. Στη Γαλλία επίσης και στο Βέλγιο έγιναν αξιοσημείωτες εκδοτικές προσπάθειες κυρίως στη δεκαετία του 1950, διαμορφώνοντας ξεχωριστές θεματικές και το σημαντικότερο καταφέρνουν να διαφοροποιηθούν από την αισθητική της κυρίαρχης αμερικανικής παραγωγής. 59 Αρχικά στο Βέλγιο ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς του μέσου, ο Georges Rémi (ή γνωστός με το ψευδώνυμο Hergé), καινοτομεί και αποστασιοποιείται πραγματικά από το αμερικάνικο αισθητικό προφίλ, εισάγοντας με τον Τεντεν,(1929) 60 ένα νέο πρότυπο που θα μιμηθούν πολύ άλλοι αργότερα. Αντικαθιστά τα λαϊκά ιδιώματα με λόγιους διαλόγους, ακόμα και οι βρισιές που εξακοντίζονται είναι με αρχαιοπρεπείς και σπάνιους όρους, εισάγει ένα σχεδιαστικό ημι-ρεαλισμό, όπου κάθε περιπέτεια είναι και μια νέα ευκαιρία για ηθικοπλαστικές δοκιμασίες «εναρμονισμένες με το πνεύμα της παιδαγωγικής μέριμνας που ενέσκηψε μεταπολεμικά» 61. Η ανοδική πορεία του κράτησε πάνω από πενήντα χρόνια ανοίγοντας το δρόμο σε νέες τάσεις και θεματικές στα κόμικς. 62 Η ανάδειξη «αθωότερων» ηρώων στο φόντο ενός διαυγούς σχεδιαστικού ημιρεαλισμού, η καλλιεργημένη γλώσσα, η προσοχή στη λεπτομέρεια, το έξυπνο σενάριο, και γενικότερα η ποιότητα των κόμικς, καθώς η σχεδίαση και η εκτύπωση που έχουν φτάσει σε εξαιρετική ποιότητα, γίνεται αιτία να αρθεί από παιδαγωγούς και γονείς η προκατάληψη για τα κόμικς και να αρχίσει η στροφή προς το μέσο και την παιδαγωγική του εκμετάλλευση. Τη νέα αυτή στροφή σηματοδοτεί στη Γαλλία τη δεκαετία του 1950 η συνεργασία του René Goscinny με άλλους καρτουνίστες και συγγραφείς που δίνουν εξαιρετικά έργα στην ιστορία του μέσου, όπως με τον Jean Tabary (Iznogoud), με τον βέλγο καρτουνίστα Maurice De Bevere (Lucky Luke) αλλά και με τον Albert Uderzo με τον οποίο έδωσε την πιο διάσημη δημιουργία του τον Astérix. 58 Από την αρχή πουλιόνταν από τα πρακτορεία Τύπου μαζί με τα περιοδικά. Στη συνέχεια διαπιστώθηκε ότι αγοραζόταν πολύ από τους επιβάτες του τρένου, κι έτσι τα έντυπα προωθήθηκαν σε μεγάλη έκταση στα περίπτερα των σιδηροδρομικών σταθμών, ως εκ τούτου προέκυψε για το είδος και η ονομασία σιδηροδρομική λογοτεχνία. (Η αλυσίδα WH Smith άρχισε από ένα περίπτερο σιδηροδρομικού σταθμού) βλ. ο.π. Sabin, R. 18 και Θ. Α. Αγραφιώτης, Τα κόμικς ως μέσο αγωγής των παιδιών : Χριστιανοπαιδαγωγική θεώρηση ο.π Ο Τεντέν (ήρωας της ομώνυμης σειράς κόμικ του Georges Prosper Remi, ψευδώνυμο Ερζέ, που άρχισε να δημοσιεύεται στις 10 Ιανουαρίου του 1929, στο παιδικό ένθετο Le Petit Vingtième της εφημερίδας Le XXe Siècle, «Ο 20ός αιώνας») είναι ένας Βέλγος δημοσιογράφος, ο οποίος συνέχεια εμπλέκεται σε περίεργες και παράξενες περιπέτειες. Οι φίλοι και οι συνεργάτες του είναι οι ντετέκτιβς Ντυπόν και Ντιπόν, ο Καπετάνιος Χάντοκ, ο καθηγητής Τρύφων Τουρνεζόλ και ο πιστός του σκύλος Μιλού. προσπελάστηκε 27/5/ Π. Μαρτινίδης, Κόμικς : τέχνη και τεχνικές της εικονογράφησης, Θεσσαλονίκη, 1991, (Κυριακίδη Αφοί.) Βλ R. Sabin, ο.π

21 Τα γαλλικά κόμικς διατηρούν τη δική τους ιδιοσυγκρασία 63 και την ποιοτική υπεροχή τους απέναντι στο αμερικάνικο πρότυπο το οποίο όπως θα δούμε στη συνέχεια κινείται ανάμεσα σε δύο άξονες προτύπων που αντιπροσώπευσαν δύο ήρωες κόμικς και που έγιναν η αφορμή και για τη δημιουργία πλειάδας άλλων ηρώων. Ο σούπερμαν που αντιπροσωπεύει τους ήρωες με υπερφυσικές ικανότητες, αλλά και του μικρού ποντικιού Μίκυ Μάους που θα ανοίξει το δρόμο των ηρώων της αυτοκρατορίας του Disney 2.2 Τα κόμικς την Αμερική Τα κόμικς στην Αμερική ακολούθησαν εντελώς διαφορετική εξελικτική πορεία. Εμφανίστηκαν όχι μέσα από σατυρικά περιοδικά αλλά η διάδοσή τους είχε να κάνει με των ανταγωνισμό μεγάλων εκδοτών εφημερίδων οι οποίες χρησιμοποίησαν τα comic strips που δημοσίευαν ως μέσο απόκτησης αναγνωστών. 64 Οι μελετητές της ιστορίας τους 65 στα νεώτερα χρόνια έχουν προχωρήσει σε περιοδολόγησή τους: Χρυσή Εποχή ( «golden age», αρχές 20ου αιώνα ως 1950), Ασημένια Εποχή («Silver age», μέσα του ), Χάλκινη εποχή («Bronze age», 1970 ως γύρω στα 1980) και Μοντέρνα Εποχή («Modern age», 1981 έως σήμερα). 66 Η χρυσή εποχή αρχίζει με την εμφάνιση του Superman στα Action Comics τα οποία εκδίδει η DC Comics το Μεταξύ του 1939 και του 1940 η DC και η αδελφική της εταιρία η All American comics εισήγαγε μια πλειάδα δημοφιλών υπερηρώων στηριζόμενοι στο ίδιο πρότυπο. Ο β παγκόσμιος πόλεμος, αλλά και η έκρηξη της ατομικής βόμβας είχαν σημαντικό αντίκτυπο και έφεραν αλλαγές τόσο στη θεματολογία όσο και στη δημιουργία χαρακτήρων ηρώων. (ο θρίαμβος του καλού πάνω στο κακό, πολεμιστές εναντίον των δυνάμεων του άξονα, atomic mouse, atomic rabbit, κλπ). Και πάλι τα comicbooks είναι το φθηνό και ευχάριστο ανάγνωσμα που ψυχαγωγεί τις λαϊκές μάζες. Σημαντική επιρροή την εποχή αυτή ασκεί επίσης και η λαϊκή κουλτούρα, ρομαντικές ιστορίες, ιστορίες της άγριας δύσης και της ζούγκλας. Η χρυσή εποχή συνέβαλε σημαντικά στην καθιέρωση των υπερηρώων. Όλους αυτούς όμως τους υπερήρωες ήρθαν να επικαλύψουν οι μηυπερήρωες των χαρακτήρων της Dell Comics και της Walt Disney όπως Mickey Mouse, Donald Duck, Roy Rogers, των οποίων η κυκλοφορία ξεπερνούσε τα δύο εκατομμύρια έντυπα μηνιαίως. Το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου σηματοδοτεί και το τέλος των υπερηρώων και οι εκδότες πάλι στρέφουν το 63 Στη Γαλλία υπήρξε μεγάλη αντίδραση για την εισαγωγή αμερικανόφερτων προτύπων υποκουλτούρας μέσω των κόμικς. Το γαλλικό κομουνιστικό κόμμα μιλούσε για «πολιτισμικό ιμπεριαλισμό» και η κυβέρνηση ψήφισε το 1949 νόμο για την απαγόρευση της εισαγωγής αμερικανικών κόμικς Έτσι, τα γαλλικά κόμικς είχαν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν με τον δικό τους ιδιοσυγκρασιακό τρόπο. Βλ R.Sabin, ο.π Βλ R. Sabin, ο.π Βλ στους Roger Sabin (in Comics, Comix and Graphic Novels: a History of Comic Art), Michael Uslan (letters column στο Alter Ego#43, Δεκέμβριος 2004, 43-44), Craig Shutt (Comics Buyer's Guide), Peter Sanderson (Comics in Context), Will Jacobs (The Comic Book Heroes). Η ορολογία χρυσή, ασημένια και χάλκινη εποχή έρχεται κατά αντιστοιχία με τη γνωστή σειρά των μεταλλείων και αφορά στη δημοτικότητα των κόμικς σε σχέση με τους αριθμούς κυκλοφορίας των περιοδικών. Η εισβολή και διάδοση και άλλων μέσων κινηματογράφου τηλεόρασης βίντεο, επέφεραν μείωση στους αριθμούς κυκλοφορίας των εντύπων κόμικς, βέβαια η ποσότητα πάντα δεν εξασφαλίζει την ποιότητα, όπως δίκαια παρατηρεί ο Will Jacobs για τον superman «was available in "great quantity, but little quality."» 66 Golden Age of Comic Books - Wikipedia, the free encyclopedia. προσπελέστηκε 27/5/