ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ & ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΕΧΝΗΣ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

Transcript

1 ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ & ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΕΧΝΗΣ - ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ 2018

2 ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ Βυζαντινή Τέχνη... 3 Παλαιοχριστιανική και Πρωτοβυζαντινή (3 ος αι. Αρχές 8 ου αι.)... 4 Μεσοβυζαντινή περίοδος ( )... 4 Ζωγραφική... 5 Υστεροβυζαντινή περίοδος ( )... 5 Τύποι αρχιτεκτονικοί... 5 Ζωγραφική (Παλαιολόγεια Αναγέννηση)... 5 Ρωμανική (Ρομανική) τέχνη και αρχιτεκτονική... 6 Αναγέννηση... 9 Ουμανισμός... 9 Βασικοί εκπρόσωποι: Μανιερισμός Μανιέρα ος 19 ος αιώνας ος αιώνας Χαρακτηριστικά του Μανιερισμού [2]

3 ΒΥΖΑΝΤΙΝΉ ΤΈΧΝΗ Βυζαντινή τέχνη ονομάζεται η καλλιτεχνική παραγωγή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τον 4 ο αιώνα μέχρι την άλωση της Κωνσταντινούπολης το Διαχρονικά κέντρο της βυζαντινής τέχνης ήταν η πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας, Κωνσταντινούπολη, η βυζαντινή τέχνη απλώθηκε σε ένα μεγάλο μέρος του μεσογειακού κόσμου και στην Ανατολική Ευρώπη ως τη Ρωσία και την Αρμενία. Με την επικράτηση του χριστιανισμού και την εδραίωση της χριστιανικής αυτοκρατορικής εξουσίας στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, η βυζαντινή τέχνη έγινε το κατεξοχήν μέσο για την οπτικοποίηση του υπερβατικού κόσμου και τη διάδοση των μηνυμάτων της νέας θρησκείας. Για το σκοπό αυτό η βυζαντινή τέχνη συνέχισε την αρχαία ελληνική παράδοση αλλά στράφηκε και προς το μυστικισμό και την εσωτερικότητα της Ανατολής. Εν τέλει δημιούργησε τη δική της ιδιαίτερη φυσιογνωμία με την οποία κυριάρχησε στην ορθόδοξη χριστιανική Ανατολή. Η τέχνη που γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και εξαπλώθηκε ως την Ιταλία, Βαλκανική, Ρωσία, Αρμενία χωρίζεται σε τρεις μεγάλες περιόδους, οι οποίες καθορίζονται βάσει των αρχιτεκτονικών περιόδων στην ναοδομία. Παλαιοχριστιανική και Πρωτοβυζαντινή Μεσοβυζαντινή Υστεροβυζαντινή [3]

4 ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ (3 ΟΣ ΑΙ. ΑΡΧΕΣ 8 ΟΥ ΑΙ.) -Μεταβατική περίοδος όπου συνυπάρχουν η ελληνορωμαϊκή παράδοση όπως διαμορφώθηκε στην ύστερη αρχαιότητα. Αρχικά διατηρείται η ελληνιστική θεματολογία με τα τοπία και τις συμβολικές αναπαραστάσεις αλλά ύστερα αρχίζουν να εμφανίζονται τα πρώτα αυστηρώς θρησκευτικά θέματα. ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΉ Π ΕΡΊΟΔΟΣ ( ) -Η αυτοκρατορία συγκλονίζεται από έριδες που εκδηλώνονται με αιματηρές συγκρούσεις βαθύτερα αίτια και η απεικόνιση των θείων μορφών στην τέχνη. Καταστροφή αγιογραφιών και αντικατάσταση από διακοσμητικά θέματα με απεικονίσεις φυτών, ζώων, πτηνών και σταυρών. Σημαντική αρχιτεκτονική δραστηριότητα Βασίλειος Α ο Μακεδών - Ανεγέρσεις νέων ναών, δεν εγκαταλείπεται ο αρχιτεκτονικός τύπος της βασιλικής επικρατεί ο ρυθμός του σταυροειδούς με τρούλο ναού - Αρχιτεκτονικός τύπος με οκταγωνική στήριξη του τρούλου, προέρχεται από την Αρμενία - Τέλη 9 ου αι. αυξάνεται ο αριθμός των τρούλων [4]

5 ΖΩΓΡΑΦΙΚΉ Η αγιογράφηση των ναών αποκτά συγκεκριμένη θεματολογία καθώς κάθε τμήμα του ναού αποκτά και μία συγκεκριμένη συμβολική σημασία: Στον τρούλο απεικονίζεται: ο Χριστός «Παντοκράτωρ» περιστοιχισμένος από προφήτες, στην αψίδα η Παναγία με το θείο βρέφος ή μόνη της ως «Πλατυτέρα». Αρχιτεκτονική-Ζωγραφική κοινή αντίληψη ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΉ ΠΕΡΊΟ ΔΟΣ ( ) κατάληψη Κων/πολης από τους Λατίνους, ανακατάληψη της Κων/πολης και Δυναστεία Παλαιολόγων Αρχιτεκτονική επίδραση γοτθικής αρχιτεκτονικής, εμφάνιση οξυκόρυφων αψίδων σε μνημεία ΤΎΠΟΙ Α ΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΊ Βασιλική Σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο Οκταγωνικός Σταυροεπίστεγος ΖΩΓΡΑΦΙΚΉ (ΠΑΛΑΙΟΛΌΓΕΙΑ ΑΝΑΓΈΝΝΗΣΗ) Αρχικά ακολουθούνται τα πρότυπα της μεσοβυζαντινής περιόδου Προοδευτική θεματική προσθήκη από παιδική ηλικία και πάθη του Χριστού και τον βίο της Παναγίας. Απεικονίσεις από Παλαιά Διαθήκη Αλληλεπίδραση Βυζαντινών και Ιταλών καλλιτεχνών (Maniena Byzantina στην Ιταλία) [5]

6 ΡΩΜΑΝΙΚΉ (ΡΟΜΑΝΙΚΉ) ΤΈΧΝΗ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΉ Ο όρος ρομανική τέχνη (ή ρομανικός ρυθμός ή ρωμανική τέχνη) αναφέρεται στο καλλιτεχνικό ρεύμα που κυριάρχησε στη μεσαιωνική Ευρώπη από τον 11 ο αι. ως τις πρώτες δεκαετίες του 13 ου αιώνα. Μεσαίωνας είναι η χρονική περίοδος της ευρωπαϊκής ιστορίας από τον 5 ο αι. ως τον 15 ο αιώνα. Ονομάστηκε ρωμανική τέχνη τον 19 ο αιώνα λόγω καταγωγής κάποιων χαρακτηριστικών της από τη ρωμαϊκή τέχνη. Αντίστοιχα ρομανικές γλώσσες ονομάστηκαν όσες γλώσσες καταγόταν από τα λατινικά. Η ρομανική τέχνη απλώθηκε σε όλη την καθολική Ευρώπη: Σκανδιναβία ως την Ιβηρική Χερσόνησο και τη Σικελία και τα Βρετανικά Νησιά. Ο ρομανικός ρυθμός επανέφερε στην αρχιτεκτονική και τη γλυπτική της δυτικής Ευρώπης τη μνημειακότητα, η οποία είχε υποχωρήσει με την κατάλυση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η μνημειακότητα επιτεύχθηκε με την εφαρμογή του θολωτού κατασκευαστικού συστήματος, το οποίο ήταν διαδεδομένο στη ρωμαϊκή αρχιτεκτονική. Σημαντικές καινοτομίες του νέου ρυθμού: η εισαγωγή της γλυπτής διακόσμησης στις πύλες και τα κιονόκρανα των ναών η παραγωγή για πρώτη φορά μετά την παρακμή της ρωμαϊκής τέχνης, αυτόνομων περίοπτων γλυπτών [6]

7 η τυποποίηση στην εικονογραφία οι ψηλόλιγνες, συχνά εξωτικές μορφές με διακοσμητικά, επεξεργασμένη γράμμωση της κόμμωσης και των πτυχών του ενδύματος Η ρομανική τέχνη εκφράστηκε κυρίως στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική και γλυπτική. Λιγότερο στη μνημειακή ζωγραφική, την εικονογράφηση χειρογράφων και τη μικροτεχνία. Ο όρος «ρομανικό στυλ» συνδέεται επί το πλείστον με την αρχιτεκτονική και βέβαια τις εκκλησίες. Ρομανικό πραγματικά σημαίνει κτήριο με αψίδες και συμπαγείς βαρείς τοίχους, βασικά χαρακτηριστικά των εκκλησιών της περιόδου. Η μεσαιωνική εμμονή με την ανέγερση εκκλησιών εξηγείται ως εξής: 1. Οι αναπτυσσόμενες πόλεις χρειάζονται κεντρικούς καθεδρικούς ναούς. 2. Τα προσκυνήματα και οι σταυροφορίες τα οποία δημιούργησαν μια καινούρια θρησκευτική συνείδηση που χρειαζόταν ένα σύμβολο. 3. Η αγαλλίαση και η τάση για ευχαριστία επειδή η χιλιετία (1000 μ.χ.) δεν έφερε το τέλος του κόσμου όπως πιστεύονταν. 4. Η καταστροφή χιλιάδων εκκλησιών κατά τη διάρκεια των βαρβαρικών επιδρομών. [7]

8 Οι αρχιτέκτονες έπρεπε να χτίζουν εκκλησίες ευρύχωρες για να χωρέσουν το πολυάριθμο εκκλησίασμα. Στέρεες, καλά φωτισμένες με καλή ακουστική. Όχι εύφλεκτες άρα όχι ξύλινη οροφή. Η ρομανική ζωγραφική, η οποία διαδέχθηκε στην τεχνοτροπία τη βυζαντινή με την οποία συνυπήρξε στην Ιταλία ως τον 13 ο αι. πολλά έργα είχαν διδακτικό περιεχόμενο και στόχο να εντείνουν το στοχασμό και την προσευχή. Παραδείγματα σε όλη την Ευρώπη σε ένα στυλ ενιαίο πάνω-κάτω. Κυρίαρχη η βυζαντινή επίδραση στην τεχνοτροπία για την Ιταλική χερσόνησο αφού οι περισσότεροι καλλιτέχνες προέρχονταν από την Κων/πολη. Στα πλαίσια της ρομανικής διακοσμητικής τέχνης αναπτύχθηκαν ιδιαίτερα οι τοιχοτάπητες. Οι διακοσμητικές τέχνες ήκμασαν καθώς ταίριαζαν στο ρομανικό στυλ. [8]

9 ΑΝΑΓΈΝΝΗΣΗ Η λέξη σημαίνει ότι κάτι γεννιέται ξανά και αναφέρεται σε μία περίοδο εξέλιξης της δυτικής τέχνης και του πολιτισμού που αρχίζει το 1300 και τελειώνει το Πρόκειται για μια εποχή αλλαγών και ανακαλύψεων στην οποία κυριάρχησαν πολλά ρεύματα και υπήρξαν ποικίλες συγκρούσεις. Συνήθως συνδέεται με την Ιταλία και ειδικότερα με τη Φλωρεντία, τη Βενετία και τη Ρώμη, αν και η Βόρεια Ευρώπη συνέβαλε σημαντικά στη διάδοση της Αναγέννησης, κυρίως μέσω της διάδοσης του νατουραλισμού. τάξη, συμμετρία, προοπτική, κλασικό, χώρος, κίνηση Η Αναγέννηση ταυτίζεται με την αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για το ελληνικό και ρωμαϊκό κλασικό ιδεώδες. Στην αναζωπύρωση αυτή πρωταγωνιστούσαν τα πρόσωπα και όχι τα ακαδημαϊκά ιδρύματα. Η μελέτη των επιτευγμάτων της αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης αποτέλεσε το κεντρικό στοιχείο του αναγεννησιακού ουμανισμού. ΟΥΜΑΝΙΣΜΌΣ: φιλοσοφία που θέτει τον άνθρωπο και τις ανάγκες του στο κέντρο κάθε δραστηριότητας και ως κεντρικό άξονα κάθε απόφασης. [9]

10 Πρόκειται για ένα μεγάλο φιλοσοφικό κίνημα, στο πλαίσιο του οποίου τα ερωτήματα για τις ανθρώπινες σχέσεις (κοινωνικές, θρησκευτικές και πολιτικές) απαντώνται κυρίως με τη χρήση του ορθού λόγου και τον αναστοχασμό των εμπειρικών δεδομένων παρά μέσω της αναφοράς σε κάποια ανώτερη πνευματική δύναμη. Το βασικό, υπερφιλόδοξο και τελικά αντιφατικό σχέδιο της Αναγέννησης αποτέλεσε μια σύνθεση των κλασικών ή ανθρωπιστικών αξιών με τον χριστιανισμό. Ο ουμανισμός ήταν η κινητήρια δύναμη πίσω από την ανάδυση των κλασικών θεμάτων στην αναγεννησιακή τέχνη, κυρίως των θεών και των ηρώων της παγανιστικής μυθολογίας και ιστορίας καθώς και της αναγέννησης της κλασικής αρχιτεκτονικής με τις ορθολογιστικές αρχές του σχεδίου της και την έμφαση στη συμμετρία και την αναλογία. Οι ακριβείς αναπαραστάσεις της φύσης έγιναν ακόμα πιο σημαντικές κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης. Οι καλλιτέχνες ήταν αποφασισμένοι να δημιουργήσουν νέες μεθόδους αναπαράστασης του κόσμου, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τη «γραμμική προοπτική». Καθώς οι αναγεννησιακοί καλλιτέχνες συναγωνίζονταν μεταξύ τους στην προσπάθειά τους να ξεπεράσουν την τέχνη του αρχαίου κόσμου, το επαγγελματικό καθεστώς τους μεταβλήθηκε και άρχισαν να θεωρούνται ανώτεροι από τους τεχνίτες και τους μαστόρους. Το ταλέντο, οι καινοτομίες και οι ιδέες τους άρχισαν να αποκτούν μεγαλύτερη πολιτισμική σημασία. Δεν πρέπει να απορεί κανείς που η Αναγέννηση ταυτίζεται με καλλιτέχνες που θεωρούνται ιδιοφυΐες. [10]

11 Ωστόσο πίσω από λαμπρές μορφές όπως ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, πολλές φορές κρύβονταν οι πολιτικές φιλοδοξίες πολλών παπών και πλουσίων. Στο μεταξύ, οι κλασικές θεωρίες για τη φύση του κράτους εξέθρεψαν μια καινούργια αντίληψη για την έκφραση και την παγίωση της κοσμικής εξουσίας. ΒΑ ΣΙ ΚΟΊ Ε ΚΠΡΌΣΩΠ ΟΙ: Σάντρο Μποτιτσέλι Πιέτρο Βανούτσι (Περουτζίνο) Αντρέα Βερόκιο Λεονάρντο ντα Βίντσι Μικελάντζελο Μπουοναρότι Ραφαέλο Σάντσιο (Ραφαήλ) [11]

12 ΜΑΝΙΕΡΙΣΜΌΣ Με τον όρο Μανιερισμός (ιταλ: Manierismo) εννοείται το καλλιτεχνικό ρεύμα που αναπτύχθηκε κατά την τελευταία περίοδο της Αναγέννησης και ειδικότερα το χρονικό διάστημα, από τη δεκαετία του 1520 ως το 1600 περίπου. Ο Μανιερισμός είχε ως καταγωγή την Ιταλία, με κέντρα τη Ρώμη και τη Φλωρεντία και αποτέλεσε κατά κάποιο τρόπο μία αντίδραση στην αισθητική της ώριμης Αναγέννησης, σηματοδοτώντας παράλληλα τη μετάβαση στην μπαρόκ εποχή. ΜΑΝΙΈΡΑ Ο όρος μανιέρα προέρχεται από το λατινικό manierus (=τρόπος) και η χρήση του επικράτησε κατά την περίοδο του Α Παγκοσμίου πολέμου προκειμένου να περιγραφεί η τέχνη του 16 ου αιώνα που δεν ανήκε απόλυτα ούτε στα αναγεννησιακά πρότυπα αλλά ούτε και στο μεταγενέστερο μπαρόκ. 17 ΟΣ 19 ΟΣ ΑΙ Ώ ΝΑΣ Μέσα σ αυτό το μεγάλο χρονικό διάστημα η τέχνη των λεγόμενων «μανιεριστών» θα δεχτεί μεγάλη κριτική. Ο Μπελόρι το 1672 και το 1674 θα καταδικάσει όλους τους ζωγράφους του δεύτερου μισού του 16 ου αιώνα, επειδή οι καλλιτέχνες αυτοί ακολουθούσαν μία αφηρημένη ιδέα, η οποία απομακρυνόταν από την εξιδανίκευση της πραγματικότητας, αγαπητή στην πλατωνική σκέψη του Μπελόρι. Η καταδίκη των μανιεριστών θα συνεχιστεί ως τις αρχές του 20 ου αιώνα. Θα είναι πρώτα κάποιοι καλλιτέχνες όπως ο Πικάσο που θα ξαναενδιαφερθούν για αυτούς τους ζωγράφους. Μέσα στο κλίμα των πρωτοπόρων καλλιτεχνικών ρευμάτων των αρχών του αιώνα [12]

13 (εξπρεσιονισμός, κυβισμός, σουρρεαλισμός), όπου η τέχνη ψάχνει εκφραστικότητα και αδιαφορεί για την αντικειμενική αναπαράσταση της πραγματικότητας με την οποία ασχολείται πια η φωτογραφία, θα ξεκινήσει μια γενικότερη ανατίμηση της αξίας μιας ολόκληρης περιόδου κυρίως από ιστορικούς τέχνης της αυστρο-γερμανικής σχολής. 20 ΟΣ ΑΙΏ ΝΑΣ Αρχικά το ενδιαφέρον καλλιτεχνών και ιστορικών περιορίζεται σε ζωγράφους όπως ο Ποντόρμο, ο Ρόσσο Φιορεντίνο και ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (Ελ Γκρέκο). Σε αυτούς μπόρεσαν και είδαν στοιχεία εκφραστικότητας, απόγνωσης και κρίσης. Αυτό μπορεί να έχει μία εξήγηση με την κρίση που υπήρχε εκείνη την εποχή στην Ευρώπη με το τέλος της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας. ΧΑ ΡΑΚΤΗΡΙΣ ΤΙΚΆ ΤΟΥ ΜΑ ΝΙΕΡΙ Σ ΜΟΎ Ανάμεσα στα κυριότερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Μανιερισμού στη ζωγραφική είναι η πολυπλοκότητα στη σύνθεση, η επιτήδευση στην απόδοση της ανθρώπινης έκφρασης καθώς και η κατάργηση των αρμονικών αναλογιών της Αναγέννησης, πολλές φορές μέσω της επιμήκυνσης των ανθρώπινων χαρακτηριστικών ή με τη χρήση εξεζητημένων στάσεων. Σε αντίθεση με τα αναγεννησιακά ιδεώδη, τα οποία αναζητούσαν την ρεαλιστική απεικόνιση των φυσικών αναλογιών, οι εκφραστές του μανιερισμού απεικονίζουν υπερβολικά παραμορφωμένες φιγούρες προκειμένου να καλλιεργηθεί μια συναισθηματική ένταση. Επιπλέον, οι «καθαρές» φόρμες της Αναγέννησης εγκαταλείπονται, καθώς συχνά το κυρίως θέμα προβάλλεται σε δεύτερο πλάνο μετατοπίζοντας τη δράση αλλού και δημιουργώντας την [13]

14 αίσθηση της σύγχυσης. Στην αρχιτεκτονική, επίσης η αισθητική του μανιερισμού παρεκκλίνει από τα αναγεννησιακά πρότυπα ενσωματώνοντας διαφορετική λιθοδομή και συνήθως βαρείς αρμούς ανάμεσα στις πέτρες των κτισμάτων. Χαρακτηριστικό δείγμα μανιεριστικής αρχιτεκτονικής αποτελεί η Villa Farnese στην περιοχή Carparola, κοντά στην πόλη της Ρώμης. Οι κυριότεροι εκπρόσωποι του Μανιερισμού είναι οι Ιταλοί ζωγράφοι Παρμιτζιανίνο ( ), Ιάκωβος Ποντόρμο ( ), Τζούλιο Ρομάνο ( ) καθώς και οι γλύπτες Μπενβενούτο Τσελίνι ( ) και Τζιοβάνι Μπολόνια. Παράλληλα με τη ζωγραφική και τη γλυπτική, ο Μανιερισμός αποτυπώνεται και στην αρχιτεκτονική, έχοντας ως κυριότερο εκφραστή τον Τζόρτζιο Βαζάρι ( ). Στους καλλιτέχνες του ρεύματος κατατάσσεται από πολλούς και ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος καθώς στοιχεία μανιερισμού είναι εμφανή σε ορισμένα έργα του, κυρίως θρησκευτικού περιεχομένου. [14]