Η ΗΘΙΚΗ ΤΟΥΣ ΚΑΙ Η ΗΘΙΚΗ ΜΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ

Transcript

1 Η ΗΘΙΚΗ ΤΟΥΣ ΚΑΙ Η ΗΘΙΚΗ ΜΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ Γράφτηκε: το Πηγή: Εκδόσεις «Παρασκήνιο», 1999, 2000 Μετάφραση - Επιμέλεια - Σημειώσεις - Βιογραφικά: Θεοδόσης ΘΩΜΑΔΑΚΗΣ Σύνταξη: Θεοδόσης ΘΩΜΑΔΑΚΗΣ HTML Markup: Θ. Θωμαδάκης - Ι. Κουκλάκης για τα Μαρξιστικά Βιβλία στο INTERNET, Γενάρης 2005

2 Ο Τρότσκι το 1939 Στη Μνήμη του ΛΕΟΝ ΣΕΝΤΟΦ ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ Ο 20ος αιώνας τελειώνει, επιβεβαιώνοντας απόλυτα το χαρακτηρισμό που του έδωσε ο Λένιν σαν αιώνας των πολέμων και των επαναστάσεων. Η αναμφισβήτητα μεγαλύτερη από τις νικηφόρες επαναστάσεις που έγιναν στη διάρκειά του, ήταν η Οκτωβριανή Επανάσταση που πραγματώθηκε και κατανοήθηκε σαν η αρχή της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης. Η νίκη του 1917 γέννησε το πρώτο στην ιστορία εργατικό κράτος την Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (Ε.Σ.Σ.Δ.). Όμως, πάνω στο σώμα αυτού του κράτους, και σαν προϊόν της καθυστέρησης και της απομόνωσής του, δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε ένα καρκίνωμα ο σταλινισμός που οδήγησε τελικά στον πλήρη εκφυλισμό του. Στο διάβα του αιώνα και μετά τη συντριβή του ναζισμού και την καταστροφή των δυνάμεων του Άξονα, στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, εγκαθιδρύθηκαν νέα εργατικά κράτη στην Ανατολική Ευρώπη και αργότερα στην Γιουγκοσλαβία και την Κίνα. Αλλά η σταλινική κλίκα των Κομμουνιστικών Κομμάτων αυτών των χωρών και κύρια οι

3 επεμβάσεις του ΚΚΣΕ, παραμόρφωσαν από την αρχή τα νέα αυτά εργατικά κράτη, αφαιρώντας τους κάθε ανεξαρτησία και υποτάσσοντάς τα, όπως αυτό φάνηκε αμέσως μετά, με την ωμή βία των «σοβιετικών τανκς» στα συμφέροντα και την πολιτική της ρωσικής γραφειοκρατίας: είναι γνωστή η θηριωδία με την οποία αντιμετωπίστηκαν οι πολιτικές επαναστάσεις της Ουγγαρίας, της Πολωνίας, της Τσεχοσλοβακίας κλπ. Με τη μορφή της Περεστρόικα και της Γκλάσνοστ, αναπτύχθηκε στο τέλος του αιώνα μας μια επαναστατική διαδικασία για την ανατροπή των συνεπειών του σταλινισμού, τη δικαίωση των θυμάτων του και την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας. Η περεστρόικα, όμως, λόγω των αδυναμιών και περιορισμών της ηγεσίας της και με ευθύνη των πραξικοπηματιών της σταλινικής νομενκλατούρας, τερματίστηκε γρήγορα. Και ο τερματισμός της οδήγησε στην καταστροφή της ΕΣΣΔ και την παλινόρθωση του καπιταλισμού. Στην ίδια πάνω κάτω περίοδο, ιδιαίτερα μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, κατάρρευσαν και τα υπόλοιπα καθεστώτα των κρατών του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Στην Κίνα παραμένει στην εξουσία το Κ.Κ., που ενώ στα λόγια «προασπίζει τα συμφέροντα του λαού» και μένει «πιστό στο μαρξισμό-λενινισμό», στην πράξη, ιδιαίτερα μετά την κατάπνιξη της εξέγερσης της πλατείας Τιεν Αν Μεν, επιβάλλει το «νόμο και την τάξη» ενάντια στην εργατική τάξη, τη νεολαία και την εξαθλιωμένη αγροτιά που κατά εκατομμύρια καταφεύγει στις πόλεις ψάχνοντας για ένα μεροκάματο. Μ αυτήν την καταπίεση δίνει τις απαιτούμενες εγγυήσεις που επιτρέπουν, με τη ρήτρα του «Πλέον Ευνοούμενου» κράτους, την εισβολή του παγκόσμιου και ιδιαίτερα του αμερικάνικου

4 κεφαλαίου στα πλαίσια μιας ιδιότυπης καπιταλιστικής παλινόρθωσης. Πως αντανακλούνται αυτές οι αλλαγές στην κοινωνική συνείδηση; Ποια παλιά ιδεολογήματα ανακαλούνται στην μνήμη και ποια νέα αναδύονται; Είναι σαφές ότι στην κοινή γνώμη επιβάλλονται από την αστική ιδεολογία, με τη συμβολή, βέβαια, και της λεγόμενης «αριστεράς», στερεότυπα για πορείες «καπιταλιστικής ολοκλήρωσης» ύστερα από την εξαφάνιση του «αντίπαλου δέους» και την κυριαρχία της «νέας τάξης πραγμάτων». Στο όνομα της υπεράσπισης και της διαιώνισης της ιμπεριαλιστικής κτηνωδίας, διατυπώνονται θεωρίες ακόμη και για «το τέλος της ιστορίας», εννοώντας, φυσικά, το τέλος της πάλης των τάξεων στην οποία συνοψίζεται ολόκληρη η ιστορία του ανθρώπου. Πολλοί επιχαίρουν και επιχειρούν να καταδείξουν την ανωτερότητα της οικονομίας της αγοράς. Άλλοι πάλι δοκιμάζουν να αποδείξουν ότι ο καπιταλισμός μετεξελίχθηκε σε κάτι άλλο αόριστο τις πιο πολλές φορές. Μα κι αυτοί που δοκιμάζουν να προσδιορίσουν αυτές τις αλλαγές δεν ξεκινούν από τις ανθρώπινες, τις κοινωνικές σχέσεις παραγωγής, μα από την τεχνολογία (επανάσταση της πληροφορικής κλπ.). Του συρμού είναι και οι αυτοαποκαλούμενες μεταμοντέρνες θεωρίες σαν αυτές της αποδόμησης. Οι πιο αισιόδοξοι μιλούν για μια μεταβατική περίοδο, χωρίς να αναφέρονται σε προοπτικές, χωρίς να συγκεκριμενοποιούν, έστω και σε χοντρές γραμμές, τις τάσεις αυτής της μετάβασης. Στην πραγματικότητα, βρισκόμαστε μπροστά σε μια πρωτοφανή κρίση της ίδιας της αστικής ιδεολογίας (όπου ο κάθε μικροαστός φαίνεται να κρατά με σιγουριά τη δική του την αλήθεια για τις εξελίξεις) μια κρίση που, χωρίς αμφιβολία, αντανακλά τη γενικευμένη οικονομική, πολιτική και πολιτισμική κρίση ολόκληρου του συστήματος.

5 Πώς απαντά η επαναστατική σκέψη και το κίνημα που εδραιώθηκε στην κοσμοθεωρία του Μαρξισμού στους προβαλλόμενους σήμερα ισχυρισμούς που παρουσιάζουν την κατάρρευση του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» ως απόδειξη του ουτοπικού χαρακτήρα της σοσιαλιστικής προοπτικής; Είναι δυνατόν να αγνοήσει κανείς τις τεράστιες αυτές αλλαγές και ανακατατάξεις; Μπορεί να μένει ατάραχος «με τα βιβλιαράκια, τα περιοδικάκια, τους συνδρομητές» και την παλιά καθημερινή του ρουτίνα, μπροστά στην ολομέτωπη επίθεση που δέχονται οι καταπιεζόμενοι των μητροπόλεων και οι απόκληροι της περιφέρειας από την παγκόσμια άρχουσα τάξη που έχει ήδη θέσει υπό αμφισβήτηση όλες τις παραδοσιακές τους κατακτήσεις; Μπορεί να δεχτεί κανείς τη λεγόμενη κοινωνία των 2/3, όπως αυτή δομείται σήμερα στην κατά τα άλλα πολιτισμένη Ευρώπη; Τι θα γίνει με τα εκατοντάδες εκατομμύρια τους άνεργους; Με τους πρόσφυγες, με τους μετανάστες; Τι θα γίνει με τα δισεκατομμύρια που λιμοκτονούν στις καθυστερημένες χώρες; Τα ερωτήματα είναι πολλά και πιεστικά και απαιτούν επιστημονικά επεξεργασμένες, δηλαδή μαρξιστικές απαντήσεις απαντήσεις που δεν μπορούν να δοθούν παρά μ έναν συλλογικό μόνο τρόπο. Την ίδια στιγμή, η απελπισία και ο τρόμος έχει κυριέψει μεγάλα τμήματα της μικροαστικής διανόησης, που φαντάζονται πως μαζί με τον αιώνα μας έχει τελειώσει και η ταξική πάλη και η επαναστατική προοπτική σαν η μόνη λύση. Η προοπτική της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης τους φαίνεται σαν ουτοπία που ανήκει στο μακρινό παρελθόν, γι αυτό και τρέχουν να βρουν καταφύγιο σε πιο ασφαλή «σοσιαλιστικά» λιμάνια. Αλλά έτσι γινόταν πάντα. Κάθε δύσκολη εποχή έχει τους δικούς της μικρούς ή μεγάλους σκεπτικιστές και αποστάτες κατά κανόνα, σε περιόδους αμπώτιδας οι

6 άσωτοι υιοί της μικροαστικής διανόησης, που σε εποχές πλημμυρίδας επάνδρωναν τα επαναστατικά κόμματα, απεμπολούν το ριζοσπαστισμό τους και ζητούν απεγνωσμένα άδεια εισόδου στα φιλολογικά σαλόνια της μπουρζουαζίας. Ενάντιά τους, η μαρξιστική πρωτοπορία, επαναβεβαιώνοντας την προοπτικής της, συνεχίζει την πάλη της και επεξεργάζεται τους δικούς της δρόμους προς τα μπρος: αφουγκράζεται τα υπόγεια ρεύματα της ιστορίας, παλεύει να προσεγγίσει την υλική ταξική τους βάση και την ίδια στιγμή, με την επέμβασή της, πασχίζει να γίνει το αναπόσπαστο και καθοριστικό στοιχείο στις εξελίξεις. Έτσι μόνο μπορεί να συλλάβει τις αλλαγές, να στατολογήσει και να εκπαιδεύσει τις αναγκαίες εκείνες δυνάμεις τις περισσότερες φορές παλεύοντας ενάντια στο ρεύμα για την επαναστατική σοσιαλιστική λύση σαν τη μόνη ανθρώπινη προοπτική για τους καταπιεζόμενους. Η Ιστορία, αποδείχνοντας ότι ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να είναι προϊόν της ασιατικής καθυστέρησης, επιβεβαίωσε γι άλλη μια φορά τους κλασικούς του Μαρξισμού. Η πραγματική ουτοπία βρισκόταν στις ψεύτικες ελπίδες να επιζήσει ο λεγόμενος «υπαρκτός σοσιαλισμός» χωρίς την ευρωπαϊκή και την παγκόσμια επανάσταση! Οπωσδήποτε η νέα αυτή κατάσταση απαιτεί μια καινούρια ανάλυση, ένα νέο προσδιορισμό της φύσης της εποχής μας, πράγμα που σημαίνει νέες διεθνείς προοπτικές. Και οι νέες αυτές προοπτικές μπορούν να αντληθούν όχι από τις εντυπώσεις που έχει κανείς για τον κόσμο, αλλά από τον ίδιο τον εξωτερικό αντικειμενικό κόσμο, από τη σύλληψη και κατανόηση των τωρινών αδιεξόδων, των τωρινών πραγματικών αντιφάσεων και τη λύση τους. Ο επαναστατικός μαρξισμός παραμένει η πυξίδα μας, την ίδια στιγμή που πρέπει να επεξεργαστούμε ξανά, να

7 αναπροσαρμόσουμε και να εκσυγχρονίσουμε την τακτική μας, να συλλάβουμε και να φωτίσουμε τα νέα προβλήματα ενός κόσμου που αλλάζει διαρκώς και με μεγάλη ταχύτητα να δώσουμε νέες απαντήσεις εκεί που οι παλιές απαντήσεις έχουν πια ξεπεραστεί. Η φοβερή αστάθεια που διέπει ολόκληρο το καπιταλιστικό σύστημα, οι επικίνδυνοι κλυδωνισμοί, οι σπασμοί και οι καταστροφές που καθημερινά παρατηρούμε, τόσο στις ανεπτυγμένες, όσο και στις καθυστερημένες χώρες, το πρωτόγνωρο τεζάρισμα που βλέπουμε σ όλες τις κοινωνικές σχέσεις όλα αυτά μας δείχνουν πως ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όχι απλά έχει εξαντλήσει τις δυνατότητές του, μα και έχει προπολλού ξεπεραστεί, βάζοντας με το σάπισμά του σε άμεσο κίνδυνο ολόκληρο τον πλανήτη. Πρέπει να το πούμε καθαρά: το καπιταλιστικό σύστημα δεν μπορεί πια να λειτουργήσει ή λειτουργεί καταστρέφοντας μαζικά τις παραγωγικές δυνάμεις τον ιστορικά, και με τόσα βάσανα συσσωρευμένο, πλούτο του ανθρώπου, την ίδια στιγμή που προετοιμάζει μια νέα και πιο ανηλεή ιμπεριαλιστική σφαγή για το «πλεονάζον» ανθρώπινο δυναμικό. Και τι δυναμικό! «Ο αριθμός είναι συγκλονιστικός», έγραφε στις 26/11/1996 στο κύριο άρθρο της η «Καθημερινή». «Ένα δισεκατομμύριο άνεργοι ή υποαπασχολούμενοι σε ολόκληρο τον πλανήτη! Αυτό ανακοινώθηκε χθες τη νύχτα από την πιο υπεύθυνη πηγή, την αρμόδια υπηρεσία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, δηλαδή τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας. Αυτό σημαίνει ότι είναι άνεργο το ένα τρίτο των ανθρώπων που είναι ικανοί προς εργασία. Ο εφιάλτης της κοινωνίας των δύο τρίτων... φαίνεται ότι τείνει να καθιερωθεί ως απτή πραγματικότητα».

8 Ναι, όλα δείχνουν την απτή αυτή πραγματικότητα: ολόκληρη η ανθρωπότητα βυθίζεται σ ένα απύθμενο τέλμα, τη στιγμή μάλιστα που όλα δείχνουν ότι μπορεί, με την τεχνολογική της πρόοδο, να κάνει ένα τεράστιο άλμα προς τα μπρος, προς μια παγκόσμια σοσιαλιστική (κι έτσι μόνο) ανθρώπινη κοινωνία. Αλλά αυτό το άλμα δεν μπορεί να γίνει αν δεν λυθεί η κρίση ηγεσίας της εργατικής τάξης που έχει αναχθεί σε κρίση ολόκληρης της ανθρωπότητας κρίση που η πιο χαρακτηριστική της εκδήλωση είναι η εξαθλίωση δισεκατομμυρίων ανθρώπων τη στιγμή που ο παγκόσμιος πλούτος έχει συγκεντρωθεί στα χέρια μιας χούφτας καπιταλιστών[1]. Όλα αυτά τα ζητήματα και οι επισημάνσεις θέτουν το ερώτημα: ποια είναι η σκοπιμότητα της επανέκδοσης του έργου του Λεόν Τρότσκι «Η Ηθική τους και η Ηθική μας»; Τι προσφέρει στη σημερινή συγκυρία ένα έργο που γράφτηκε στο τέλος του μεσοπολέμου σαν μια πολεμική ενάντια σε πρόσωπα της τότε επικαιρότητας; Μήπως πρόκειται για μια έκδοση που υπηρετεί την ιστοριογραφία; Ή μήπως ανταποκρίνεται στη γενική ανάγκη επιστροφής στα έργα των κλασικών του Μαρξισμού; Πιστεύουμε ακράδαντα ότι το δοκίμιο αυτό του Τρότσκι αποτελεί ένα από τα βάθρα στα οποία μπορεί να στηριχτεί κανείς στην πάλη του να συλλάβει το καινούριο, να αναγνωρίσει τον κόσμο του πραγματικού στην προσπάθεια του να τον αλλάξει. Πού εδραιώνεται αυτή μας η πίστη; Πρώτα απ όλα στην πάλη που κάνει ο Λεόν Τρότσκι σ αυτό του το έργο να αναπτύξει παραπέρα τη μέθοδο του Μαρξισμού τη μέθοδο που ο Λένιν υπεράσπισε και ανέπτυξε ενάντια στον υποκειμενικό ιδεαλισμό (Μαχ) στις αρχές του αιώνα. Ανάγοντας τα πολιτικά ζητήματα σε μεθοδολογικά ζητήματα, ο Τρότσκι κάνει το έργο του πραγματικά διαχρονικό. Ακόμα, καθώς το

9 γεγονός που κυριαρχεί στο τέλος του αιώνα μας είναι η κατάρρευση των σταλινικών καθεστώτων, η πίστη μας αυτή εδραιώνεται στην αναγκαιότητα να ξαναγυρίσουμε στον Τρότσκι, μια και ήταν ο κατ εξοχήν επαναστάτης ηγέτης που πάλεψε μέχρι τη δολοφονία του το σταλινισμό (που όπως τό βλεπε καθαρά έβαζε σε μεγάλο και άμεσο κίνδυνο τις κατακτήσεις του Οκτώβρη), μια και ήταν ο θεωρητικός που ανάλυσε με μοναδικό τρόπο τη γέννηση και παρακολούθησε και κατέγραψε, βήμα το βήμα, την εξέλιξη του σταλινικού φαινομένου. Ένας άλλος σημαντικός λόγος, που καθιστά το «Η Ηθική τους και η Ηθική μας» πολύτιμο, είναι οι εμφανείς ιστορικές αναλογίες ανάμεσα στα γεγονότα της εποχής που γράφτηκε αυτό το έργο (1938) και τα γεγονότα που συμβαίνουν στις μέρες μας. Παρότι δεν βρισκόμαστε στην τραγική κατάσταση των ηττών της εργατικής τάξης του μεσοπολέμου, με το σταλινισμό και το φασισμό να κυριαρχούν παντού, οι αναλογίες είναι τόσο έντονες που δίνουν την εντύπωση μιας φαινομενικής επιστροφής στο παλιό και φέρνουν στην επιφάνεια, με τη σφραγίδα μάλιστα της καινοτομίας, όλα τα παλιά αναμασήματα που χρησιμοποιούσε η τότε «θριαμβεύουσα» αντίδραση. Στο «Η Ηθική τους και η Ηθική μας» ο Λεόν Τρότσκι εκθέτει τη μαρξιστική αντίληψη για τη διαλεκτική αλληλεξάρτηση μέσων και σκοπών και αντιτάσσει στην ηθικολογία των αστών την επαναστατική ηθική. Συγκεντρώνει τα πυρά του ενάντια σ εκείνους τους μικροαστούς διανοούμενους που στο όνομα κάποιας αφηρημένης ηθικής, μακριά από τις απαιτήσεις της ταξικής πάλης, επιτίθενται στον αμοραλισμό, τάχα, των Μαρξιστών. Αποκαλύπτει τις φυσιογνωμίες των Μαξ Ίστμαν, Μπορίς Σουβαρίν, Βικτόρ Σερζ, Λάιον Γεβγκένι και την ηθική τους. Στην εποχή της επαναστατικής πλημμυρίδας όλοι αυτοί υποστήριζαν ανεπιφύλακτα τις μαρξιστικές ιδέες και πρακτικές,

10 αλλά στην περίοδο της αμπώτιδας έγιναν η πιο σίγουρη γέφυρα προς τον ιδεαλισμό και την αντίδραση. Επιγραμματικά δίνουμε τους κύριους σταθμούς στη διαδοχή των ιστορικών γεγονότων που πρέπει να έχει στο νου του ο αναγνώστης του δοκιμίου αν και οι σημειώσεις και τα βιογραφικά σημειώματα που έχει προσθέσει ο μεταφραστής είναι πολύτιμα στοιχεία στην προσπάθεια να αναπαράγουμε νοητικά την τότε αντικειμενική πραγματικότητα και να κάνουμε, έτσι, πιο προσιτό το έργο αυτό του Τρότσκι: Άνοδος του φασισμού στη Γερμανία και κατάληψη, το 1933, της εξουσίας από τον Χίτλερ, που καταστρέφει τις οργανώσεις της εργατικής τάξης, χωρίς καμιά αντίσταση από το Κομμουνιστικό και το Σοσιαλιστικό Κόμμα, και προετοιμάζει ανοιχτά, μπροστά στα μάτια όλου του κόσμου, το Δεύτερο Παγκόσμιο Μακελειό. Η Κομμουνιστική Διεθνής εγκαταλείπει την τυχοδιωκτική γραμμή της λεγόμενης «τρίτης περιόδου» που βασικά ευθύνεται για τη φοβερή ήττα του γερμανικού προλεταριάτου. Τη θέση της παίρνει τώρα η καιροσκοπική γραμμή του «Λαϊκού Μετώπου» και το χτίσιμο συμμαχιών με τα φιλελεύθερα αστικά κόμματα που υποτάσσουν τα ανεξάρτητα συμφέροντα της ίδιας της εργατικής τάξης στα συμφέροντα της μπουρζουαζίας. Στα μέσα της δεκαετίας του 30 το «Λαϊκό Μέτωπο» καταστρέφει τις επαναστατικές δυνατότητες που αναφύονταν παντού και γίνεται έτσι ο νεκροθάφτης της γαλλικής επανάστασης, ενώ στην Ισπανία οδηγεί σε συντριπτική ήττα την εργατική τάξη. Το 1938 που γραφόταν «Η Ηθική τους και η Ηθική μας» ο Φράνκο έχει ήδη κόψει στη μέση την Ισπανία κι αυτό θα του εξασφαλίσει σε λίγο τη νίκη. Η βοήθεια που περίμεναν από τη Σοβιετική Ένωση τα εκατομμύρια

11 των εξεγερμένων εργατών και αγροτών έφτανε με το σταγονόμετρο και χρησιμοποιούνταν κυρίως για τον εξοπλισμό της μυστικής σταλινικής αστυνομίας που με λύσσα καταδίωκε, φυλάκιζε και δολοφονούσε τους επαναστάτες. Σε υπολογίζονται οι δολοφονημένοι στο όνομα της «θεωρίας των σταδίων» τροτσκιστές, αναρχικοί και οπαδοί του ΠΟΥΜ. Η προδοσία της επανάστασης στο εξωτερικό συμβάδιζε με την καταστροφή του μπολσεβικισμού στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ. Τον Αύγουστο του 1936 στήνεται η πρώτη δίκη της Μόσχας, που καταδικάζει σε θάνατο 16 ηγέτες των μπολσεβίκων Ζινόβιεφ, Κάμενεφ, Σμιρνόφ κλπ. Το Γενάρη του 1937 ακολουθεί η δεύτερη δίκη που οδηγεί στο εκτελεστικό απόσπασμα 18 ακόμα κορυφαίους ηγέτες του Μπολσεβίκικου Κόμματος. Το Μάρτη του 1938 οι Μπουχάριν-Ρίκοφ κι άλλοι 19 επιφανείς μπολσεβίκοι ηγέτες εκτελούνται μετά από συνοπτική διαδικασία. Ο Στάλιν εκτελεί την ηγεσία της ρώσικης επανάστασης και κερδίζει τα εύσημα του Μουσολίνι που δηλώνει στην «Popolo d Italia» ότι «ο Στάλιν προσφέρει μια άξια επαίνου υπηρεσία στο φασισμό». Κι αυτές οι υπηρεσίες κορυφώνονται με τον αποδεκατισμό της ανώτατης ηγεσίας και γενικά των αξιωματικών του Κόκκινου Στρατού. Στρατάρχες όπως ο Γιακίρ και ο Τουχατσέφσκι συμπεριλαμβάνονται σ#8217; αυτούς που εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες, χωρίς να τηρηθούν ούτε τα προσχήματα στη δίκη τους. Κύριοι κατηγορούμενοι στις δίκες αυτές είναι ο Λεόν Τρότσκι και ο γιος του Λεόν Σεντόφ που δολοφονήθηκε στο Παρίσι το Φλεβάρη του 1938, ενώ προετοίμαζε το Ιδρυτικό Συνέδριο της Τέταρτης Διεθνούς. Στη μνήμη του Σεντόφ αφιέρωσε αυτή του την εργασία ο Τρότσκι που καθώς την έγραφε, εξόριστος στο μακρινό Μεξικό, έμαθε το θάνατο του

12 γιου και συντρόφου του. Αυτή την εργασία παρουσιάζουμε σήμερα στους αναγνώστες σε νέα μετάφραση από την αγγλική έκδοση του Pathfinder Press. Σεπτέμβρης 1998 Δημήτρης Μέρρης Υ.Γ. Είχαμε τελειώσει τον πρόλογο στο «Η Ηθική τους και η Ηθική μας» όταν μια «περί όνου σκιάς» υπόθεση άρχισε να κυριαρχεί απ άκρου σ άκρο τον πλανήτη. Η υπόθεση Κλίντον-Λεβίνσκι έγινε αφορμή να γίνουμε, γι άλλη μια φορά, κοινωνοί της «ηθικής τους» της ηθικής δηλαδή που μ έναν ιδιαίτερο τρόπο απασχολεί τον συγγραφέα στο έργο αυτό που παρουσιάζουμε. Όλος ο συρφετός των Μέσων Μαζικής «Ενημέρωσης», από τον Τύπο μέχρι τον κυβερνοχώρο, μας παρουσίαζε με λεπτομέρειες και για βδομάδες τώρα τα ερωτικά βίτσια και τους λεκέδες της κυρίας Μόνικα, καρυκευμένα με την όψιμη μεταμέλεια και τη δημόσια συγνώμη του Μπιλ Κλίντον. Βρόμα και σαπίλα με επίλογο την υποκρισία και την απάτη σε μια κραυγαλέα περίπτωση φαρισαϊσμού. Δεν παράλειψαν, φυσικά, την πουριτανική ηθικολογία του αδέκαστου Κένεθ Σταρ και την ηθικοθρησκευτική αλχημεία των βαπτιστών, που αφόρισαν, λέει, τον πρόεδρο. Εκείνο, όμως, που συνήθως ξεχνούσαν ήταν τα θύματα των παραπλανητικών βομβαρδισμών, οι πεινασμένοι αφρικανοί και ασιάτες που για εξαγνισμό δολοφόνησε το μακρύ χέρι της αμερικάνικης «διπλωματίας» και ο αδίστακτος πλανητάρχης της. Κλείνοντας, θα πρέπει μαζί με τον Τρότσκι να επαναλάβουμε ότι μόνο η επανάσταση και η ηθική της, όπως ακριβώς την αναδείχνει η γλαφυρή πένα του, μπορεί να καθαρίσει τη δυσωδία και την αποφορά που στο γύρισμα του

13 αιώνα συνεχίζει να αναδίδει, όχι μόνο στην Αμερική, αλλά σ ολόκληρο τον κόσμο το σύστημα και «η ηθική τους». ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ Δ. Μ. [1]. Συγκέντρωση του πλούτου και της αθλιότητας. Η παγκόσμια κρίση, οικονομική και κοινωνική, του παγκόσμιου καπιταλισμού έχει φθάσει στο ζενίθ της. Οι βασικοί δείκτες της παραγωγής έχουν πάρει τα τελευταία χρόνια την κατιούσα, τονίζοντας ακόμα περισσότερο την παρακμή και τον παρασιτισμό του καπιταλιστικού συστήματος. Και είναι αυτό που επιβάλλει στα μονοπώλια ολοένα και μεγαλύτερες επιθέσεις στις παραδοσιακές κατακτήσεις των εργαζομένων στις μητροπόλεις και, την ίδια στιγμή, εντατικοποίηση της εκμετάλλευσης και της ληστείας των καθυστερημένων χωρών. Είναι ο μόνος τρόπος για να διατηρήσουν ένα ικανοποιητικό επίπεδο στα κέρδη τους ενάντια στην πτωτική τάση του ποσοστού του κέρδους που αντιμετωπίζουν. Αναλύοντας το προτσές συσσώρευσης του κεφαλαίου, οι κλασικοί του μαρξισμού δείξανε καθαρά ότι το προτσές αυτό συνοδεύεται πάντα με τη συγκέντρωση και τη συγκεντροποίηση του κεφαλαίου και γενικά του πλούτου στον ένα πόλο και, ταυτόχρονα, με τη συγκέντρωση της φτώχειας, του παουπερισμού, της έσχατης εξαθλίωσης των εργαζομένων μαζών στον άλλο πόλο. «Τα μονοπώλια, έγραφε ο Λένιν στον Ιμπεριαλισμό (σελ. 154), η ολιγαρχία, οι τάσεις προς την κυριαρχία στη θέση των τάσεων προς την ελευθερία, η εκμετάλλευση ολοένα και μεγαλύτερου αριθμού μικρών ή αδύνατων εθνών από μια μικρή χούφτα

14 πλουσιότατα ή ισχυρότατα έθνη όλα αυτά γέννησαν τα διακριτικά γνωρίσματα του ιμπεριαλισμού, που μας αναγκάζουν να τον χαρακτηρίσουμε σαν παρασιτικό καπιταλισμό ή καπιταλισμό που σαπίζει». Πάνω στην ίδια βάση, ο Λεόν Τρότσκι έγραψε το 1940, λίγο πριν τη δολοφονία του, μια Εισαγωγή για την «Περίληψη του Πρώτου Τόμου του Κεφαλαίου» που επιμελήθηκε ο Ότο Ρούλε. Στην Εισαγωγή αυτή, που την ονόμασε «Ο Μαρξισμός και η Εποχή μας», ο Λεόν Τρότσκι διαπιστώνει ότι «το προτσές συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου», συγκεντρώνει τα μέσα παραγωγής και γενικότερα τους οικονομικούς μοχλούς και τον πλούτο της ανθρωπότητας «σ ένα όλο και μικρότερο αριθμό από χέρια» μια τάση που «συνεχίστηκε και θα συνεχιστεί ασταμάτητα». Είναι «η κατάργηση του ανταγωνισμού από το μονοπώλιο (που) σημαδεύει την αρχή της αποσύνθεσης της καπιταλιστικής κοινωνίας», συμπεραίνει χαρακτηριστικά. Συγκεκριμενοποιώντας αυτό το προτσές, ο Τρότσκι γράφει: «Στις αρχές του αιώνα μας τα 2% του πληθυσμού των Ενωμένων Πολιτειών κατείχαν ήδη πάνω από το μισό πλούτο της χώρας. Το 1929 τα ίδια 2% κατείχαν τα 3/5 του εθνικού πλούτου. Την ίδια στιγμή, 36 χιλιάδες πλούσιες οικογένειες είχαν ένα εισόδημα που ισοδυναμούσε με το εισόδημα 11 εκατομμυρίων μεσαίων και φτωχών οικογενειών...», (Λ.Τρότσκι: Δυο Δοκίμια για τον Καρλ Μαρξ, σελ. 25, Εκδόσεις «ΑΛΛΑΓΗ»). Έτσι μόνο, προσθέτει, «η αφηρημένη έννοια του μονοπωλιακού κεφαλαίου αποκτά για μας σάρκα και οστά. Αυτό σημαίνει ότι μια δράκα οικογενειών, που είναι δεμένες με δεσμούς συγγένειας και κοινά

15 συμφέροντα σε μια αποκλειστικά καπιταλιστική ολιγαρχία, διαθέτει τον οικονομικό και πολιτικό πλούτο ενός μεγάλου έθνους. Πρέπει κανείς να παραδεχτεί πως ο μαρξιστικός νόμος της συγκέντρωσης δούλεψε θαυμάσια!», (όπ.π., σελ ). Το ίδιο προτσές, διεθνές στο χαρακτήρα του, συνεχίζεται και στις μέρες μας, συγκεντρώνοντας τα μέσα παραγωγής και γενικότερα τους οικονομικούς και πολιτικούς μοχλούς ολόκληρου του κόσμου σε μια χούφτα ληστών που μπορούν πια να μετρηθούν στα δάκτυλα του ενός μας χεριού. Αυτό μας δείχνει «Η Έκθεση του ΟΗΕ» που δόθηκε στη δημοσιότητα στις 9 του Σεπτέμβρη Μαζί με πολλά άλλα στοιχεία η «Έκθεση» μας πληροφορεί ότι: «Η συνολική περιουσία των τριών πλουσιοτέρων ανθρώπων, ξεπερνά το άθροισμα των ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν) των 48 λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών» του κόσμου, («Αυγή» 10/9/98). Ένα άλλο στοιχείο για τη συγκέντρωση αυτή του πλούτου, από τη μια, και του θανάτου, από την άλλη, μάς έδωσε η «Έκθεση του ΟΗΕ για την Ανάπτυξη» τον Αύγουστο του 1996: «Ο συνολικός πλούτος, γράφει η Έκθεση, των 358 πολυεκατομμυριούχων του κόσμου υπερβαίνει το συνολικό ετήσιο εισόδημα του 45% του πληθυσμού της Γης!», [Human Development Report 1996, United Nations Development Program (New York: Oxford University Press, 1996) και («Γκάρντιαν»-«Καθημερινή», 11/8/1996)]. Ναι, μια χούφτα μεγιστάνες του πλούτου έχουν στα χέρια τους το μισό περίπου εισόδημα που παράγει ο εργαζόμενος πληθυσμός του πλανήτη!

16 Τα ίδια στοιχεία και από την ίδια πηγή μάς δίνει και ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Θ. Κουλουμπής σε άρθρο του στην «Καθημερινή» (10/1/1999) με τίτλο «Ο Κίνδυνος της Παγκόσμιας Ανισότητας» που ταυτόχρονα αναφέρει κι ένα άλλο πολύ σημαντικό στοιχείο. Γράφει: «Το παγκόσμιο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν το 1993 ανερχόταν σε 23 τρισεκατομμύρια δολάρια. Οι φτωχές, αναπτυσσόμενες χώρες (το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού) εξασφάλιζαν μόνο πέντε τρισεκατομμύρια δολάρια». Και πρέπει βέβαια να προσθέσουμε εμείς ότι ένα μεγάλο μέρος για να μην πούμε τα περισσότερα από τα 5 τρις των φτωχών χωρών καταλήγουν τελικά στα θησαυροφυλάκια των διεθνών ή ντόπιων καρχαριών που λυμαίνονται τις καθυστερημένες χώρες! Μια άλλη διάσταση έφερε το τελευταίο καλοκαίρι στην επιφάνεια το κύμα της οικονομικής κρίσης που έπληξε τον παγκόσμιο καπιταλισμό ιδιαίτερα μετά την παύση πληρωμών και την υποτίμηση κατά 100% του ρουβλιού στη Ρωσία που έριξε τους ρώσους εργαζόμενους σ έναν φοβερό εφιάλτη (ο μέσος μισθός κατρακύλησε στις δρχ.) με ζημιές στο διεθνές χρηματιστικό κεφάλαιο που ξεπερνούν τα πέντε τρισεκατομμύρια δολάρια (όσα δηλαδή χρειάζεται για να ζήσει ένα ολόκληρο χρόνο το 80% του πληθυσμού της γης). Ας περιοριστούμε, όμως, στο φοβερό αυτό «χταπόδι» (όπως συνήθιζε ο Λ.Τρότσκι να αποκαλεί τα μονοπώλια) που έχει το όνομα Long Term Capital Management: τα κερδοσκοπικά αμοιβαία κεφάλαια του αμερικανού Τζον Μέριγουεδερ που κατάρρευσαν τον περασμένο Σεπτέμβρη, οδηγώντας τον σε μια απώλεια 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων μέσα σε λίγες ώρες. Όμως, αμέσως κινητοποιήθηκαν οι «μεγάλοι του κόσμου» (οι G7 και οι τράπεζές τους) για να τον σώσουν, μια και οι τοποθετήσεις του ήταν σε

17 κρατικά ομόλογα των 7 μεγαλυτέρων οικονομιών του κόσμου που κινδύνευαν να συρθούν στα τάρταρα! Η χρεοκοπία των αμοιβαίων κεφαλαίων του Long Term Capital Management ήταν ένα άλμα στην παγκόσμια κατάσταση που ανέβασε σ ένα ανώτερο ποιοτικά επίπεδο την ίδια την κρίση του παγκόσμιου ιμπεριαλισμού. Παρότι το συνολικό κεφάλαιο του Μέριγουεδερ δεν ξεπερνούσε τα 5 δις δολάρια, ο Μέριγουεδερ είχε δανειστεί 125 δισεκατομμύρια δολάρια από τις τράπεζες των επτά πλουσιότερων χωρών για να αγοράσει χρεόγραφα τα οποία χρησιμοποίησε για να συνάψει κερδοσκοπικές συμφωνίες συνολικής αξίας 1,25 τρισεκατομμυρίων δολαρίων ποσό που ξεπερνά την αξία ολόκληρης της κινέζικης οικονομίας!!!, (βλ. «Βήμα» 4/10/98). Και κάτι άλλο που αφορά έναν άλλο μεγιστάνα του πλούτου (και ταυτόχρονα μας δείχνει το ρόλο που παίζουν όλοι αυτοί στην παγκόσμια οικονομία). Πρόκειται για τον μεγαλοχρηματιστή Σόρο, που στο σεισμό του Σεπτέμβρη έχασε σε λίγες ώρες 2 δισεκατομμύρια δολάρια: «Σήμερα όλοι αναγνωρίζουν, γράφει ο Σήφης Φιτσιανάκης στο βιβλίο του Ανατρεπτική Τεχνολογία (εκδόσεις Καλέντης, σελ. 16, 1998), πως ο Σόρος μπορεί να καταστρέψει την οικονομία μικρών κρατών όπως η Νορβηγία, η Ελλάδα, η Νότια Αφρική ή η Νέα Ζηλανδία, μέσα σε διάστημα μερικών ωρών, χρησιμοποιώντας τα απαραίτητα χρηματοοικονομικά τεχνάσματα της διεθνούς χρηματιστηριακής αγοράς...». Ποιες είναι οι συνέπειες τις γιγάντιας αυτής συγκεντροποίησης του κεφαλαίου; Πρέπει να είναι καθαρό ότι όταν μιλάμε για κεφάλαιο δεν παραθέτουμε αριθμούς, δεν μιλάμε για πράγματα,

18 μιλάμε για ανθρώπινες σχέσεις και για ανθρώπινες ζωές! «Το μέγεθος της τραγωδίας αποκαλύπτεται με κάποιους άλλους αριθμούς, που δίνει η Έκθεση του ΟΗΕ για την Ανάπτυξη («Γκάρντιαν»-«Καθημερινή», 11/8/1996). Στα μέσα της δεκαετίας του 60, το φτωχότερο κομμάτι του παγκόσμιου πληθυσμού, ήτοι το 20%, απολάμβανε το 2,3% του παγκόσμιου εισοδήματος, ενώ σήμερα (απολαμβάνει) μόλις το 1,4%». Έπεσε δηλαδή σχεδόν στο μισό το μερίδιό του. Και ο κ. Θ. Κουλουμπής προσθέτει: «Αντιθέτως, το μερίδιο του 20% των προνομιούχων του Βορρά αυξήθηκε την ίδια περίοδο από το 70% στο 85% του συνόλου»! Και οι «προνομιούχοι του Βορρά» δεν είναι βέβαια οι εργάτες και γενικά οι εκμεταλλευόμενες μάζες. Η ίδια η «Έκθεση του ΟΗΕ», αναφερόμενη στις αναπτυγμένες, τις βιομηχανικές χώρες, λέει ότι κι εδώ «περισσότεροι από 100 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας..., περισσότεροι από 5 εκατομμύρια είναι άστεγοι και επισήμως 37 εκατομμύρια είναι άνεργοι». Συνολικά τονίζει «το 1/4 του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας». Ας το επαναλάβουμε με άλλους αριθμούς, πάλι από τα στοιχεία που έδωσε στην Έκθεσή του ο ΟΗΕ: «Το 1960, το 20% του πληθυσμού της γης που ζούσε στις πλουσιότερες χώρες είχε εισόδημα 30 φορές μεγαλύτερο από το φτωχότερο 20% του παγκόσμιου πληθυσμού. Το 1995, το εισόδημα αυτών των πλουσιότερων σε σχέση με τους φτωχότερους είχε γίνει 82 φορές μεγαλύτερο!...», («Καθημερινή» 3/1/1999).

19 Το ζήτημα δεν είναι, βέβαια, ότι το χάσμα μεγαλώνει επειδή οι ανεπτυγμένες χώρες προχωρούν με πιο γοργούς ρυθμούς αν και συμβαίνει κι αυτό. Το ζήτημα είναι: ότι σε περισσότερες από 70 χώρες το κατά κεφαλήν εισόδημα σήμερα είναι μικρότερο από όσο ήταν πριν από 20 χρόνια! Αυτό σημαίνει ότι κυρίαρχο στοιχείο είναι η τάση απόλυτης εξαθλίωσης των φτωχότερων στρωμάτων και των φτωχότερων χωρών, όπως ακριβώς την θεμελίωσε ο Μαρξ, και την ανάλυσαν παραπέρα ο Λένιν και ο Τρότσκι. Το αποτέλεσμα; «Κάθε χρόνο πάντα κατά τα στοιχεία του ΟΗΕ πεθαίνουν από πείνα 30 εκατομμύρια άνθρωποι, ενώ 800 εκατομμύρια υποφέρουν από χρόνιο υποσιτισμό», («Καθημερινή», 3/1/99). Και από τα 30 αυτά εκατομμύρια, πάνω από 13 εκατομμύρια είναι παιδιά, αφού: «κάθε λεπτό πεθαίνουν 25 παιδιά από ασιτία» στον κόσμο, σύμφωνα με τα στοιχεία της Unicef, («Βήμα» 18/10/98) για να μη μιλήσουμε για τα εκατομμύρια τα παιδιά που στις υπανάπτυκτες χώρες πεθαίνουν από αρρώστιες, αν και θα μπορούσαν να σωθούν με ένα απλό εμβόλιο που το κόστος του δεν ξεπερνάει τα 1-2 σεντς του δολαρίου! Ούτε ένα σεντς για την ανθρώπινη ζωή, τη στιγμή μάλιστα που σπαταλούν σχεδόν ένα τρισεκατομμύριo δολάρια το χρόνο για πολεμικούς εξοπλισμούς! Και κάτι άλλο. Η εκτίμηση του Ηνωμένων Εθνών για την Αφρική είναι ότι το οι μισοί από τους κατοίκους της ηπείρου θα ζουν σε κατάσταση εξαθλίωσης. Στην Ελλάδα «υπολογίζεται ότι το 20% του πληθυσμού διαβιεί κάτω από το όριο της φτώχειας», δηλαδή κάτω από το μηνιάτικο εισόδημα των εκατό (!!!) χιλιάδων δραχμών, (βλ. «Καθημερινή»

20 17/10/97). Και σύμφωνα με μια έρευνα της ICAP η κατάσταση χειροτέρεψε το 1998: «αυτό δηλώνουν το 46,4 % των οικογενειών, ενώ στασιμότητα δηλώνουν το 42,4%. Μόνο το 11,2% των οικογενειών παρουσίασε βελτίωση». Όσο για το 1999 οι εργαζόμενοι δεν τρέφουν αυταπάτες: το 85% περιμένει χειρότερες συνθήκες ή στασιμότητα και μόνο ένα 15% ελπίζει κάποια βελτίωση. Δεν είναι χωρίς σημασία που ο νεολογισμός «νεόπτωχος» έχει καθιερωθεί πια στον ελληνικό ημερήσιο Τύπο. «Συσσώρευση του πλούτου στον ένα πόλο, παραθέτει από το Κεφάλαιο στην Εισαγωγή του ο Λ.Τρότσκι, σημαίνει, λοιπόν, ταυτόχρονα, συσσώρευση της αθλιότητας, του εφιαλτικού μόχθου, της σκλαβιάς, της άγνοιας, της κτηνωδίας, του πνευματικού εκφυλισμού, στον άλλο, τον αντίθετο πόλο, δηλαδή στη μεριά της τάξης που παράγει τα προϊόντα της με τη μορφή του κεφαλαίου». Μα μπορούμε σήμερα, στην Τρίτη Χιλιετηρίδα, να μιλάμε για τάση απόλυτης εξαθλίωσης! Δεν είναι φανερό ότι ορισμένα τμήματα της εργατικής τάξης, ιδιαίτερα των ευρωπαϊκών καπιταλιστικών κρατών, έχουν πραγματικά βελτιώσει το βιοτικό τους επίπεδο, όπως με κομπασμό μας βεβαιώνουν οι καπιταλιστές και οι υπηρέτες τους στο εργατικό κίνημα; Βεβαίως, «ορισμένα τμήματα»! Μια εργατική αριστοκρατία πάνω στην οποία στηρίζονται οι ιμπεριαλιστές!!! Να πως απαντούσε σ αυτά τα παραμύθια ο Τρότσκι ο διεθνιστής επαναστάτης που ήταν εκπαιδευμένος να ξεκινάει από το όλο των καταπιεσμένων και εκμεταλλευομένων μαζών του πλανήτη: «Στατιστικολόγοι και σχολαστικοί της θεωρίας για την άμβλυνση των κοινωνικών αντιφάσεων αναζητούσαν επί δεκαετίες σε όλες τις γωνιές του

21 κόσμου γεγονότα πραγματικά ή φανταστικά για να μπορέσουν να αποδείξουν πόσο σημαντική πρόοδο σημείωσε το επίπεδο της ευημέριας ορισμένων ομάδων ή κατηγοριών της εργατικής τάξης. Η θεωρία της εξαθλίωσης των μαζών θεωρήθηκε πια θαμμένη κάτω από τα περιφρονητικά σφυρίγματα των ευνούχων που κατέχουν τις πανεπιστημιακές έδρες της μπουρζουαζίας και των μανδαρίνων του σοσιαλιστικού οπορτουνισμού. Τώρα δεν είναι πια μόνο η κοινωνική εξαθλίωση, αλλά μια εξασθένιση φυσιολογική και βιολογική, που παρουσιάζεται με όλη την αποκρουστική της μορφή», (Λεόν Τρότσκι: Μανιφέστα, Θέσεις, Αποφάσεις του Πρώτου Παγκοσμίου Συνεδρίου της Κ.Δ., σελ. 113). Το ξαναλέμε: μόνο από πείνα για να μη μιλήσουμε για τους πολέμους και τις διάφορες επιδημίες πεθαίνουν εκατομμύρια άνθρωποι (άνεργοι, άστεγοι, συνταξιούχοι, η φτωχολογιά του κόσμου) στον 21ο αιώνα και μάλιστα τη στιγμή που οι καπιταλιστές, για να μην πέσουν οι τιμές των εμπορευμάτων τους, καταστρέφουν κατά εκατομμύρια τόνους τα αγαθά του ανθρώπινου μόχθου! Την ίδια στιγμή, όλοι μιλούν για τα επιτεύγματα του αμερικάνικου καπιταλισμού και ιδιαίτερα για τα 15 εκατομμύρια θέσεις εργασίας που τάχα δημιούργησε τα τελευταία 7 χρόνια. Ποια είναι, όμως, η αλήθεια; Απλά, είναι η μορφή που παίρνει η «απορύθμιση» της εργασίας, η καταστροφή, δηλαδή, εκατό χρόνων κατακτήσεων της εργατικής τάξης. Η εργατική τάξη παλεύει και αμύνεται. Όμως, οι αμερικάνοι καπιταλιστές απόλυσαν κατά εκατομμύρια τους εργάτες και τους ξαναπροσέλαβαν με νέους καταστροφικούς για τη ζωή τους όρους εργασίας όροι που στην ουσία σημαίνουν: τέλος οι συμβάσεις εργασίας, τέλος οι κοινωνικές ασφαλίσεις, τέλος το οκτάωρο, ο γιατρός, η σύνταξη, τέλος το ίδιο το

22 δικαίωμα στη ζωή! Έτσι «μειώθηκε» το ποσοστό ανεργίας στις Ενωμένες Πολιτείες! «Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα, το ένα τρίτο των αμερικανών εργατών απασχολούνται τώρα σε μη σταθερές δουλειές (εργασία με μειωμένο ωράριο, εργασία κατ αποκοπή και αυτοαπασχόληση). Αυτές οι δουλειές συνήθως δεν αμείβονται τόσο καλά όσο οι θέσεις με πλήρη απασχόληση, δεν παρέχουν πάντα υγειονομική και συνταξιοδοτική κάλυψη και συχνά είναι επισφαλείς», («Καθημερινή» 27/9/97) Υπάρχει όμως και ένα άλλο ζήτημα: από το 1995 ο ΟΟΣΑ ανέφερε ότι ανάμεσα στις 25 χώρες που περιλαμβάνει, οι Ενωμένες Πολιτείες είχαν το μεγαλύτερο χάσμα μεταξύ των υψηλότερα και χαμηλότερα αμειβομένων εργατών. Κι από μια τελευταία έρευνα «προέκυψε ότι αυτό το χάσμα ήταν το μεγαλύτερο που εμφανίστηκε στην Αμερική από το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και (ότι) το ανώτερο 20% των νοικοκυριών απορροφούσε το 47% του συνολικού εργατικού εισοδήματος», (όπ.π.). Αυτό δείχνει την εξαθλίωση μεγάλων τμημάτων της αμερικάνικης εργατικής τάξης, και ιδιαίτερα των μαύρων και των λατινοαμερικάνων μεταναστών. Να πως ακριβώς περιγράφει την κατάσταση στις Ενωμένες Πολιτείες ο κ. Έντμουντ Φελπς, διάσημος οικονομολόγος, συγγραφέας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Κολούμπια: «Ο αμερικανός μισθωτός που χάνει τη δουλειά του πρέπει οπωσδήποτε να ξαναβρεί μια δουλειά όσο το δυνατό πιο γρήγορα. Τα επιδόματα ανεργίας δεν αντιπροσωπεύουν παρά ένα πολύ ισχνό τμήμα του αρχικού μισθού. Και του χορηγούνται το πολύ μέχρι έξι μήνες. Δεν συνοδεύονται από καμιά άλλη βοήθεια (ως προς τη στέγαση, ως προς την παιδεία...). Με δυο

23 λόγια, βρίσκεται ξαφνικά γυμνός και ζει πια μόνο με τα δικά του μέσα. Πρέπει αμέσως να βρει και να δεχτεί μια θέση εργασίας, ακόμα κι αν αυτή δεν αντιστοιχεί σ αυτό που αναζητά... Για τους εργαζόμενους χωρίς ειδίκευση είναι συχνά πολύ δύσκολο να βρουν μια δουλειά, ακόμα και εξαιρετικά κακοπληρωμένη. Αυτό βέβαια που στεναχωρεί ιδιαίτερα τον κύριο Φελπς (γράφει η γαλλίδα συγγραφέας, που τον παραθέτει) είναι το γεγονός ότι οι άνεργοι όσο δεν βρίσκουν δουλειά καταφεύγουν σε δευτερεύουσες δραστηριότητες : στην επαιτεία, τη διακίνηση ναρκωτικών, το μικρεμπόριο του δρόμου. Η εγκληματικότητα αυξάνεται. Μέσα απ αυτά τα κυκλώματα, οι άνθρωποι αυτοί έχουν κατά κάποιο τρόπο δημιουργήσει ένα δικό τους κράτος πρόνοιας», (Β. Φορεστέρ: Η Οικονομική Φρίκη, σελ. 162, Εκδόσεις Λιβάνη, 1997). Όπως σημειώσαμε ήδη στα Προλεγόμενα, ένα δισεκατομμύριο είναι οι άνεργοι και οι υποαπασχολούμενοι σ αυτόν τον κόσμο. Κι όμως «υπάρχουν στον πλανήτη, γράφει ο Β. Μουλόπουλος στο «Βήμα» (18/10/98), ένα δισεκατομμύριο φτωχά παιδιά και οι στατιστικές της Unicef λένε ότι το ένα στα δυο εργάζεται στην κυριολεξία για ένα πιάτο φαΐ στις βιομηχανίες που παράγουν προϊόντα made in...». Κι ακόμα: «Διακόσια πενήντα εκατομμύρια αγοράκια και κοριτσάκια σε όλον τον κόσμο ηλικίας 5-14 χρόνων δουλεύουν ώρες την ημέρα...με μεροκάματο 200 δραχμές», όπως στην Μπένετον της Κωνσταντινούπολης που όταν ήρθε στο φως της ημέρας όλοι οι υποκριτές του κόσμου, μαζί και οι αφέντες της Μπένετον, εκφράσανε την ιερή τους αγανάκτηση. Όμως, αυτά δεν συμβαίνουν στις φτωχές μόνο και καθυστερημένες χώρες: «Σύμφωνα με το υπουργείο Εργασίας των ΗΠΑ, πέντε εκατομμύρια παιδιά

24 κυρίως μεταναστών από τη Λατινική Αμερική εργάζονται οικοδομώντας το αμερικάνικο θαύμα. Στα αγροκτήματα-μοντέλο του κράτους της Καλιφόρνιας πεντακόσιες χιλιάδες παιδιά από 5 μέχρι 12 ετών δουλεύουν, για 2 δολάρια, 12 ώρες την ημέρα κάτω από τεχνικές βροχές εντομοκτόνων...», («Βήμα» 18/10/98). Στο μεταξύ, είναι η ίδια η συγκέντρωση και η συγκεντροποίηση του κεφαλαίου η εκρηκτική αντίφαση που φέρνει σε σύγκρουση τις παραγωγικές δυνάμεις με τις υπάρχουσες καπιταλιστικές παραγωγικές σχέσεις που προετοιμάζουν τους όρους για την επανάσταση και το σοσιαλισμό, «για τη σχεδιασμένη οικονομία, δηλαδή για την εισαγωγή της λογικής στη σφαίρα των ανθρώπινων σχέσεων» (Τρότσκι), οδηγώντας νομοτελειακά στην απαλοτρίωση των απαλλοτριωτών. «Μαζί με τη διαρκή ελάττωση του αριθμού των μεγιστάνων του κεφαλαίου, που σφετερίζονται και μονοπωλούν όλα τα οφέλη αυτού του προτσές μετατροπής, αυξάνει η μάζα της αθλιότητας, της καταπίεσης, της υποδούλωσης, του εκφυλισμού, της εκμετάλλευσης, αλλά αυξάνει μαζί και η αγανάκτηση της εργατικής τάξης, που διαρκώς πληθαίνει και που διαπαιδαγωγείται, συνενώνεται και οργανώνεται απ αυτόν τον ίδιο το μηχανισμό του κεφαλαιοκρατικού προτσές παραγωγής. Το μονοπώλιο του κεφαλαίου μετατρέπεται σε δεσμά του τρόπου παραγωγής που άνθισε μαζί του και κάτω απ αυτό. Η συγκεντροποίηση των μέσων παραγωγής και η κοινωνικοποίηση της εργασίας φτάνουν σε ένα σημείο, όπου δεν συμβιβάζονται με το κεφαλαιοκρατικό τους περίβλημα. Το περίβλημα αυτό σπάει. Σημαίνει το τέλος της κεφαλαιοκρατικής ατομικής ιδιοκτησίας. Οι απαλλοτριωτές

25 απαλλοτριώνονται», (Καρλ Μαρξ: Το Κεφάλαιο, τόμ. 1ος, σελ. 787), σελ. 14. ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ Ο 20ος αιώνας τελειώνει, επιβεβαιώνοντας απόλυτα το χαρακτηρισμό που του έδωσε ο Λένιν σαν αιώνας των πολέμων και των επαναστάσεων. Η αναμφισβήτητα μεγαλύτερη από τις νικηφόρες επαναστάσεις που έγιναν στη διάρκειά του, ήταν η Οκτωβριανή Επανάσταση που πραγματώθηκε και κατανοήθηκε σαν η αρχή της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης. Η νίκη του 1917 γέννησε το πρώτο στην ιστορία εργατικό κράτος την Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (Ε.Σ.Σ.Δ.). Όμως, πάνω στο σώμα αυτού του κράτους, και σαν προϊόν της καθυστέρησης και της απομόνωσής του, δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε ένα καρκίνωμα ο σταλινισμός που οδήγησε τελικά στον πλήρη εκφυλισμό του. Στο διάβα του αιώνα και μετά τη συντριβή του ναζισμού και την καταστροφή των δυνάμεων του Άξονα, στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, εγκαθιδρύθηκαν νέα εργατικά κράτη στην Ανατολική Ευρώπη και αργότερα στην Γιουγκοσλαβία και την Κίνα. Αλλά η σταλινική κλίκα των Κομμουνιστικών Κομμάτων αυτών των χωρών και κύρια οι επεμβάσεις του ΚΚΣΕ, παραμόρφωσαν από την αρχή τα νέα αυτά εργατικά κράτη, αφαιρώντας τους κάθε ανεξαρτησία και υποτάσσοντάς τα, όπως αυτό φάνηκε αμέσως μετά, με την ωμή βία των «σοβιετικών τανκς» στα συμφέροντα και την πολιτική της ρωσικής γραφειοκρατίας: είναι γνωστή η θηριωδία με την οποία αντιμετωπίστηκαν οι πολιτικές επαναστάσεις

26 της Ουγγαρίας, της Πολωνίας, της Τσεχοσλοβακίας κλπ. Με τη μορφή της Περεστρόικα και της Γκλάσνοστ, αναπτύχθηκε στο τέλος του αιώνα μας μια επαναστατική διαδικασία για την ανατροπή των συνεπειών του σταλινισμού, τη δικαίωση των θυμάτων του και την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας. Η περεστρόικα, όμως, λόγω των αδυναμιών και περιορισμών της ηγεσίας της και με ευθύνη των πραξικοπηματιών της σταλινικής νομενκλατούρας, τερματίστηκε γρήγορα. Και ο τερματισμός της οδήγησε στην καταστροφή της ΕΣΣΔ και την παλινόρθωση του καπιταλισμού. Στην ίδια πάνω κάτω περίοδο, ιδιαίτερα μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, κατάρρευσαν και τα υπόλοιπα καθεστώτα των κρατών του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Στην Κίνα παραμένει στην εξουσία το Κ.Κ., που ενώ στα λόγια «προασπίζει τα συμφέροντα του λαού» και μένει «πιστό στο μαρξισμό-λενινισμό», στην πράξη, ιδιαίτερα μετά την κατάπνιξη της εξέγερσης της πλατείας Τιεν Αν Μεν, επιβάλλει το «νόμο και την τάξη» ενάντια στην εργατική τάξη, τη νεολαία και την εξαθλιωμένη αγροτιά που κατά εκατομμύρια καταφεύγει στις πόλεις ψάχνοντας για ένα μεροκάματο. Μ αυτήν την καταπίεση δίνει τις απαιτούμενες εγγυήσεις που επιτρέπουν, με τη ρήτρα του «Πλέον Ευνοούμενου» κράτους, την εισβολή του παγκόσμιου και ιδιαίτερα του αμερικάνικου κεφαλαίου στα πλαίσια μιας ιδιότυπης καπιταλιστικής παλινόρθωσης. Πως αντανακλούνται αυτές οι αλλαγές στην κοινωνική συνείδηση; Ποια παλιά ιδεολογήματα ανακαλούνται στην μνήμη και ποια νέα αναδύονται;

27 Είναι σαφές ότι στην κοινή γνώμη επιβάλλονται από την αστική ιδεολογία, με τη συμβολή, βέβαια, και της λεγόμενης «αριστεράς», στερεότυπα για πορείες «καπιταλιστικής ολοκλήρωσης» ύστερα από την εξαφάνιση του «αντίπαλου δέους» και την κυριαρχία της «νέας τάξης πραγμάτων». Στο όνομα της υπεράσπισης και της διαιώνισης της ιμπεριαλιστικής κτηνωδίας, διατυπώνονται θεωρίες ακόμη και για «το τέλος της ιστορίας», εννοώντας, φυσικά, το τέλος της πάλης των τάξεων στην οποία συνοψίζεται ολόκληρη η ιστορία του ανθρώπου. Πολλοί επιχαίρουν και επιχειρούν να καταδείξουν την ανωτερότητα της οικονομίας της αγοράς. Άλλοι πάλι δοκιμάζουν να αποδείξουν ότι ο καπιταλισμός μετεξελίχθηκε σε κάτι άλλο αόριστο τις πιο πολλές φορές. Μα κι αυτοί που δοκιμάζουν να προσδιορίσουν αυτές τις αλλαγές δεν ξεκινούν από τις ανθρώπινες, τις κοινωνικές σχέσεις παραγωγής, μα από την τεχνολογία (επανάσταση της πληροφορικής κλπ.). Του συρμού είναι και οι αυτοαποκαλούμενες μεταμοντέρνες θεωρίες σαν αυτές της αποδόμησης. Οι πιο αισιόδοξοι μιλούν για μια μεταβατική περίοδο, χωρίς να αναφέρονται σε προοπτικές, χωρίς να συγκεκριμενοποιούν, έστω και σε χοντρές γραμμές, τις τάσεις αυτής της μετάβασης. Στην πραγματικότητα, βρισκόμαστε μπροστά σε μια πρωτοφανή κρίση της ίδιας της αστικής ιδεολογίας (όπου ο κάθε μικροαστός φαίνεται να κρατά με σιγουριά τη δική του την αλήθεια για τις εξελίξεις) μια κρίση που, χωρίς αμφιβολία, αντανακλά τη γενικευμένη οικονομική, πολιτική και πολιτισμική κρίση ολόκληρου του συστήματος. Πώς απαντά η επαναστατική σκέψη και το κίνημα που εδραιώθηκε στην κοσμοθεωρία του Μαρξισμού στους προβαλλόμενους σήμερα ισχυρισμούς που παρουσιάζουν την κατάρρευση του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» ως απόδειξη του ουτοπικού χαρακτήρα της σοσιαλιστικής προοπτικής; Είναι

28 δυνατόν να αγνοήσει κανείς τις τεράστιες αυτές αλλαγές και ανακατατάξεις; Μπορεί να μένει ατάραχος «με τα βιβλιαράκια, τα περιοδικάκια, τους συνδρομητές» και την παλιά καθημερινή του ρουτίνα, μπροστά στην ολομέτωπη επίθεση που δέχονται οι καταπιεζόμενοι των μητροπόλεων και οι απόκληροι της περιφέρειας από την παγκόσμια άρχουσα τάξη που έχει ήδη θέσει υπό αμφισβήτηση όλες τις παραδοσιακές τους κατακτήσεις; Μπορεί να δεχτεί κανείς τη λεγόμενη κοινωνία των 2/3, όπως αυτή δομείται σήμερα στην κατά τα άλλα πολιτισμένη Ευρώπη; Τι θα γίνει με τα εκατοντάδες εκατομμύρια τους άνεργους; Με τους πρόσφυγες, με τους μετανάστες; Τι θα γίνει με τα δισεκατομμύρια που λιμοκτονούν στις καθυστερημένες χώρες; Τα ερωτήματα είναι πολλά και πιεστικά και απαιτούν επιστημονικά επεξεργασμένες, δηλαδή μαρξιστικές απαντήσεις απαντήσεις που δεν μπορούν να δοθούν παρά μ έναν συλλογικό μόνο τρόπο. Την ίδια στιγμή, η απελπισία και ο τρόμος έχει κυριέψει μεγάλα τμήματα της μικροαστικής διανόησης, που φαντάζονται πως μαζί με τον αιώνα μας έχει τελειώσει και η ταξική πάλη και η επαναστατική προοπτική σαν η μόνη λύση. Η προοπτική της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης τους φαίνεται σαν ουτοπία που ανήκει στο μακρινό παρελθόν, γι αυτό και τρέχουν να βρουν καταφύγιο σε πιο ασφαλή «σοσιαλιστικά» λιμάνια. Αλλά έτσι γινόταν πάντα. Κάθε δύσκολη εποχή έχει τους δικούς της μικρούς ή μεγάλους σκεπτικιστές και αποστάτες κατά κανόνα, σε περιόδους αμπώτιδας οι άσωτοι υιοί της μικροαστικής διανόησης, που σε εποχές πλημμυρίδας επάνδρωναν τα επαναστατικά κόμματα, απεμπολούν το ριζοσπαστισμό τους και ζητούν απεγνωσμένα άδεια εισόδου στα φιλολογικά σαλόνια της μπουρζουαζίας.

29 Ενάντιά τους, η μαρξιστική πρωτοπορία, επαναβεβαιώνοντας την προοπτικής της, συνεχίζει την πάλη της και επεξεργάζεται τους δικούς της δρόμους προς τα μπρος: αφουγκράζεται τα υπόγεια ρεύματα της ιστορίας, παλεύει να προσεγγίσει την υλική ταξική τους βάση και την ίδια στιγμή, με την επέμβασή της, πασχίζει να γίνει το αναπόσπαστο και καθοριστικό στοιχείο στις εξελίξεις. Έτσι μόνο μπορεί να συλλάβει τις αλλαγές, να στατολογήσει και να εκπαιδεύσει τις αναγκαίες εκείνες δυνάμεις τις περισσότερες φορές παλεύοντας ενάντια στο ρεύμα για την επαναστατική σοσιαλιστική λύση σαν τη μόνη ανθρώπινη προοπτική για τους καταπιεζόμενους. Η Ιστορία, αποδείχνοντας ότι ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να είναι προϊόν της ασιατικής καθυστέρησης, επιβεβαίωσε γι άλλη μια φορά τους κλασικούς του Μαρξισμού. Η πραγματική ουτοπία βρισκόταν στις ψεύτικες ελπίδες να επιζήσει ο λεγόμενος «υπαρκτός σοσιαλισμός» χωρίς την ευρωπαϊκή και την παγκόσμια επανάσταση! Οπωσδήποτε η νέα αυτή κατάσταση απαιτεί μια καινούρια ανάλυση, ένα νέο προσδιορισμό της φύσης της εποχής μας, πράγμα που σημαίνει νέες διεθνείς προοπτικές. Και οι νέες αυτές προοπτικές μπορούν να αντληθούν όχι από τις εντυπώσεις που έχει κανείς για τον κόσμο, αλλά από τον ίδιο τον εξωτερικό αντικειμενικό κόσμο, από τη σύλληψη και κατανόηση των τωρινών αδιεξόδων, των τωρινών πραγματικών αντιφάσεων και τη λύση τους. Ο επαναστατικός μαρξισμός παραμένει η πυξίδα μας, την ίδια στιγμή που πρέπει να επεξεργαστούμε ξανά, να αναπροσαρμόσουμε και να εκσυγχρονίσουμε την τακτική μας, να συλλάβουμε και να φωτίσουμε τα νέα προβλήματα ενός κόσμου που αλλάζει διαρκώς και με μεγάλη ταχύτητα να δώσουμε νέες απαντήσεις εκεί που οι παλιές απαντήσεις έχουν πια ξεπεραστεί.

30 Η φοβερή αστάθεια που διέπει ολόκληρο το καπιταλιστικό σύστημα, οι επικίνδυνοι κλυδωνισμοί, οι σπασμοί και οι καταστροφές που καθημερινά παρατηρούμε, τόσο στις ανεπτυγμένες, όσο και στις καθυστερημένες χώρες, το πρωτόγνωρο τεζάρισμα που βλέπουμε σ όλες τις κοινωνικές σχέσεις όλα αυτά μας δείχνουν πως ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής όχι απλά έχει εξαντλήσει τις δυνατότητές του, μα και έχει προπολλού ξεπεραστεί, βάζοντας με το σάπισμά του σε άμεσο κίνδυνο ολόκληρο τον πλανήτη. Πρέπει να το πούμε καθαρά: το καπιταλιστικό σύστημα δεν μπορεί πια να λειτουργήσει ή λειτουργεί καταστρέφοντας μαζικά τις παραγωγικές δυνάμεις τον ιστορικά, και με τόσα βάσανα συσσωρευμένο, πλούτο του ανθρώπου, την ίδια στιγμή που προετοιμάζει μια νέα και πιο ανηλεή ιμπεριαλιστική σφαγή για το «πλεονάζον» ανθρώπινο δυναμικό. Και τι δυναμικό! «Ο αριθμός είναι συγκλονιστικός», έγραφε στις 26/11/1996 στο κύριο άρθρο της η «Καθημερινή». «Ένα δισεκατομμύριο άνεργοι ή υποαπασχολούμενοι σε ολόκληρο τον πλανήτη! Αυτό ανακοινώθηκε χθες τη νύχτα από την πιο υπεύθυνη πηγή, την αρμόδια υπηρεσία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, δηλαδή τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας. Αυτό σημαίνει ότι είναι άνεργο το ένα τρίτο των ανθρώπων που είναι ικανοί προς εργασία. Ο εφιάλτης της κοινωνίας των δύο τρίτων... φαίνεται ότι τείνει να καθιερωθεί ως απτή πραγματικότητα». Ναι, όλα δείχνουν την απτή αυτή πραγματικότητα: ολόκληρη η ανθρωπότητα βυθίζεται σ ένα απύθμενο τέλμα, τη στιγμή μάλιστα που όλα δείχνουν ότι μπορεί, με την τεχνολογική της πρόοδο, να κάνει ένα τεράστιο άλμα προς τα μπρος, προς μια παγκόσμια σοσιαλιστική (κι έτσι μόνο) ανθρώπινη κοινωνία.

31 Αλλά αυτό το άλμα δεν μπορεί να γίνει αν δεν λυθεί η κρίση ηγεσίας της εργατικής τάξης που έχει αναχθεί σε κρίση ολόκληρης της ανθρωπότητας κρίση που η πιο χαρακτηριστική της εκδήλωση είναι η εξαθλίωση δισεκατομμυρίων ανθρώπων τη στιγμή που ο παγκόσμιος πλούτος έχει συγκεντρωθεί στα χέρια μιας χούφτας καπιταλιστών[1]. Όλα αυτά τα ζητήματα και οι επισημάνσεις θέτουν το ερώτημα: ποια είναι η σκοπιμότητα της επανέκδοσης του έργου του Λεόν Τρότσκι «Η Ηθική τους και η Ηθική μας»; Τι προσφέρει στη σημερινή συγκυρία ένα έργο που γράφτηκε στο τέλος του μεσοπολέμου σαν μια πολεμική ενάντια σε πρόσωπα της τότε επικαιρότητας; Μήπως πρόκειται για μια έκδοση που υπηρετεί την ιστοριογραφία; Ή μήπως ανταποκρίνεται στη γενική ανάγκη επιστροφής στα έργα των κλασικών του Μαρξισμού; Πιστεύουμε ακράδαντα ότι το δοκίμιο αυτό του Τρότσκι αποτελεί ένα από τα βάθρα στα οποία μπορεί να στηριχτεί κανείς στην πάλη του να συλλάβει το καινούριο, να αναγνωρίσει τον κόσμο του πραγματικού στην προσπάθεια του να τον αλλάξει. Πού εδραιώνεται αυτή μας η πίστη; Πρώτα απ όλα στην πάλη που κάνει ο Λεόν Τρότσκι σ αυτό του το έργο να αναπτύξει παραπέρα τη μέθοδο του Μαρξισμού τη μέθοδο που ο Λένιν υπεράσπισε και ανέπτυξε ενάντια στον υποκειμενικό ιδεαλισμό (Μαχ) στις αρχές του αιώνα. Ανάγοντας τα πολιτικά ζητήματα σε μεθοδολογικά ζητήματα, ο Τρότσκι κάνει το έργο του πραγματικά διαχρονικό. Ακόμα, καθώς το γεγονός που κυριαρχεί στο τέλος του αιώνα μας είναι η κατάρρευση των σταλινικών καθεστώτων, η πίστη μας αυτή εδραιώνεται στην αναγκαιότητα να ξαναγυρίσουμε στον Τρότσκι, μια και ήταν ο κατ εξοχήν επαναστάτης ηγέτης που πάλεψε μέχρι τη δολοφονία του το σταλινισμό (που όπως τό βλεπε

32 καθαρά έβαζε σε μεγάλο και άμεσο κίνδυνο τις κατακτήσεις του Οκτώβρη), μια και ήταν ο θεωρητικός που ανάλυσε με μοναδικό τρόπο τη γέννηση και παρακολούθησε και κατέγραψε, βήμα το βήμα, την εξέλιξη του σταλινικού φαινομένου. Ένας άλλος σημαντικός λόγος, που καθιστά το «Η Ηθική τους και η Ηθική μας» πολύτιμο, είναι οι εμφανείς ιστορικές αναλογίες ανάμεσα στα γεγονότα της εποχής που γράφτηκε αυτό το έργο (1938) και τα γεγονότα που συμβαίνουν στις μέρες μας. Παρότι δεν βρισκόμαστε στην τραγική κατάσταση των ηττών της εργατικής τάξης του μεσοπολέμου, με το σταλινισμό και το φασισμό να κυριαρχούν παντού, οι αναλογίες είναι τόσο έντονες που δίνουν την εντύπωση μιας φαινομενικής επιστροφής στο παλιό και φέρνουν στην επιφάνεια, με τη σφραγίδα μάλιστα της καινοτομίας, όλα τα παλιά αναμασήματα που χρησιμοποιούσε η τότε «θριαμβεύουσα» αντίδραση. Στο «Η Ηθική τους και η Ηθική μας» ο Λεόν Τρότσκι εκθέτει τη μαρξιστική αντίληψη για τη διαλεκτική αλληλεξάρτηση μέσων και σκοπών και αντιτάσσει στην ηθικολογία των αστών την επαναστατική ηθική. Συγκεντρώνει τα πυρά του ενάντια σ εκείνους τους μικροαστούς διανοούμενους που στο όνομα κάποιας αφηρημένης ηθικής, μακριά από τις απαιτήσεις της ταξικής πάλης, επιτίθενται στον αμοραλισμό, τάχα, των Μαρξιστών. Αποκαλύπτει τις φυσιογνωμίες των Μαξ Ίστμαν, Μπορίς Σουβαρίν, Βικτόρ Σερζ, Λάιον Γεβγκένι και την ηθική τους. Στην εποχή της επαναστατικής πλημμυρίδας όλοι αυτοί υποστήριζαν ανεπιφύλακτα τις μαρξιστικές ιδέες και πρακτικές, αλλά στην περίοδο της αμπώτιδας έγιναν η πιο σίγουρη γέφυρα προς τον ιδεαλισμό και την αντίδραση. Επιγραμματικά δίνουμε τους κύριους σταθμούς στη διαδοχή των ιστορικών γεγονότων που πρέπει να έχει

33 στο νου του ο αναγνώστης του δοκιμίου αν και οι σημειώσεις και τα βιογραφικά σημειώματα που έχει προσθέσει ο μεταφραστής είναι πολύτιμα στοιχεία στην προσπάθεια να αναπαράγουμε νοητικά την τότε αντικειμενική πραγματικότητα και να κάνουμε, έτσι, πιο προσιτό το έργο αυτό του Τρότσκι: Άνοδος του φασισμού στη Γερμανία και κατάληψη, το 1933, της εξουσίας από τον Χίτλερ, που καταστρέφει τις οργανώσεις της εργατικής τάξης, χωρίς καμιά αντίσταση από το Κομμουνιστικό και το Σοσιαλιστικό Κόμμα, και προετοιμάζει ανοιχτά, μπροστά στα μάτια όλου του κόσμου, το Δεύτερο Παγκόσμιο Μακελειό. Η Κομμουνιστική Διεθνής εγκαταλείπει την τυχοδιωκτική γραμμή της λεγόμενης «τρίτης περιόδου» που βασικά ευθύνεται για τη φοβερή ήττα του γερμανικού προλεταριάτου. Τη θέση της παίρνει τώρα η καιροσκοπική γραμμή του «Λαϊκού Μετώπου» και το χτίσιμο συμμαχιών με τα φιλελεύθερα αστικά κόμματα που υποτάσσουν τα ανεξάρτητα συμφέροντα της ίδιας της εργατικής τάξης στα συμφέροντα της μπουρζουαζίας. Στα μέσα της δεκαετίας του 30 το «Λαϊκό Μέτωπο» καταστρέφει τις επαναστατικές δυνατότητες που αναφύονταν παντού και γίνεται έτσι ο νεκροθάφτης της γαλλικής επανάστασης, ενώ στην Ισπανία οδηγεί σε συντριπτική ήττα την εργατική τάξη. Το 1938 που γραφόταν «Η Ηθική τους και η Ηθική μας» ο Φράνκο έχει ήδη κόψει στη μέση την Ισπανία κι αυτό θα του εξασφαλίσει σε λίγο τη νίκη. Η βοήθεια που περίμεναν από τη Σοβιετική Ένωση τα εκατομμύρια των εξεγερμένων εργατών και αγροτών έφτανε με το σταγονόμετρο και χρησιμοποιούνταν κυρίως για τον εξοπλισμό της μυστικής σταλινικής αστυνομίας που με λύσσα καταδίωκε, φυλάκιζε και δολοφονούσε τους επαναστάτες. Σε υπολογίζονται οι δολοφονημένοι στο όνομα της «θεωρίας των