Από το προοίμιο της Οδύσσειας(μετά τις απαιτούμενες εξηγήσεις) καλούνται να σημειώσουν τις λέξεις που χρησιμοποιούμε και σήμερα:

Transcript

1 Γνωριμία των μαθητών με τα Αρχαία Ελληνικά, Α Γυμνασίου( Ενότητα 1η, Το ταξίδι των λέξεων στο χρόνο). Μια διδακτική πρόκληση, ένας στόχος προς κατάκτηση Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική. το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Όμηρου. Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Όμηρου. ( ) Άξιον Εστί, Οδ. Ελύτης Χωρίς αντίρρηση, οι στόχοι ενός σχολείου απαιτείται να συνδυάζουν τις εξής δύο πτυχές: Να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις που έχει μια κοινωνία σε μια δεδομένη στιγμή και να υπηρετούν παράλληλα τις θεμελιώδεις αρχές της παιδείας, της αγωγής, της μόρφωσης. Με αφετηρία τη θέση αυτή ο χαρακτήρας της σύγχρονης εκπαίδευσης επιβάλλεται να είναι όχι μόνο τεχνοκρατικός, πρέπει να είναι ο ανθρωπιστικός που θα βασίζεται στη διαφύλαξη της γλώσσας, των κοινωνικών αξιών, θα αποβλέπει στην κατάκτηση της αυτογνωσίας, στην καλλιέργεια των αισθητικών κριτηρίων. Η αρμονική σύνθεση των δύο αυτών προσανατολισμών είναι η βασική συνθήκη για την αναβάθμιση του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Εμείς οι φιλόλογοι καλούμαστε, ανάμεσα στα άλλα, να εμπνεύσουμε στα παιδιά μας την αγάπη για τη γλώσσα μας, ως το αδιάψευστο τεκμήριο της ιστορικής συνέχειας του λαού μας, μέσα από τα μαθήματα της Αρχαίας, της Νεοελληνικής Γλώσσας, της Λογοτεχνίας, της Ιστορίας τονίζοντας ότι η γλώσσα οικοδομεί τα στοιχεία εκείνα που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν ενός λαού, αποκρυσταλλώνεται η εθνική και πολιτιστική ταυτότητα, καλλιεργείται η εθνική του συνείδηση. Ειδικά σήμερα, που το κλίμα ευνοεί την αντιπαραδοσιακότητα και κυριαρχεί η ξενομανία, ενώ η τηλεόραση ενισχύει τον πολιτιστικό επεκτατισμό των αναπτυγμένων κρατών, είναι απαραίτητη η γλωσσική παιδεία ως μέσο άμυνας ενός αναπτυσσόμενου μάλιστα λαού. Η γλώσσα και η καλλιέργειά της είναι επίκτητο αγαθό, γι αυτό και η αγωγή που λαμβάνει το άτομο διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο για την ουσιαστική εκμάθησή της. Η γλωσσική, όμως, παιδεία, και ιδιαίτερα αυτή που παρέχεται μέσα από την εκπαίδευση, δεν είναι η καταλληλότερη. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα ταλανίζεται από τη στείρα αποστήθιση γνώσεων, η οποία εμποδίζει τη φαντασία, την ελεύθερη διατύπωση της σκέψης, γιατί εγκλωβίζει το μαθητή σε τυποποιημένες και επαναλαμβανόμενες εκφράσεις, εκφυλίζοντας έτσι τον πνευματικό του δυναμισμό. Οι μαθητές δεν μαθαίνουν ότι ο λόγος δεν είναι μόνο μήνυμα, αλλά και μουσικότητα, αισθητικό αποτέλεσμα. Το πρόβλημα ενισχύεται από τη διάσπαση της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας σε αρχαία και νέα ελληνική. Το γεγονός ακόμη ότι το σχολείο γίνεται προθάλαμος και μόνο για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, καλλιεργεί την ωφελιμιστική αντίληψη για τη γνώση, η οποία καθίσταται αυτοσκοπός και όχι μέσο για την απελευθέρωση του ανθρώπου, απομακρύνει ακόμη πιο πολύ το νέο από την πνευματική, άρα και γλωσσική καλλιέργεια. Στον αιώνα της πληροφορικής και των τεράστιων τεχνολογικών ανακαλύψεων, είναι συχνό το φαινόμενο να θεωρείται η καλλιέργεια της μητρικής γλώσσας μάταιη και ξεπερασμένη, γιατί ακριβώς επικρατεί αυτή η στείρα τεχνοκρατική αντίληψη, που δίνει το προβάδισμα μόνο σε δεξιότητες «χρήσιμες», όπως οι θετικές/τεχνολογικές επιστήμες, η εκμάθηση ξένων γλωσσών και χρήσης υπολογιστή, δεξιότητες δηλαδή απαραίτητες στην αγορά εργασίας. Με τέτοιες απόψεις, που υιοθετούν από το οικογενειακό και το ευρύτερο κοινωνικό τους περιβάλλον, έρχονται στην Α Γυμνασίου και οι μικροί μας μαθητές και αντιμετωπίζουν τα φιλολογικά μαθήματα ως «αναγκαίο κακό» των σπουδών τους στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Αυτές τις απόψεις, μαζί με συναισθήματα δυσαρέσκειας, μάς εκφράζουν ήδη από την πρώτη διδακτική ώρα που θα μπούμε στην τάξη και θα τους πούμε «Παιδιά, ονομάζομαι. και είμαι η

2 φιλόλογος που θα σας διδάξει φέτος Αρχαία Ελληνικά». Στη διάρκεια της εκπαιδευτικής μου πορείας αυτή την αντίδραση τη θεωρούσα πρόκληση για την αλλαγή της στάσης τους, και ένοιωθα ακόμα αμηχανία, όταν σε παραγωγή λόγου της Νεοελληνικής Γλώσσας( θεωρώ απαραίτητη την ανάληψη των μαθημάτων των Αρχαίων Ελληνικών και της Νεοελληνικής Γλώσσας από τον ίδιο διδάσκοντα) «Ποιο μάθημα μου αρέσει περισσότερο και γιατί», οι μαθητές μου δεν ανταποκρίνονταν θετικά και δεν το επέλεγαν ως αγαπημένο. Η στιγμή που ανοίγαμε μαζί το βιβλίο των Αρχαίων Ελληνικών ήταν για μένα η αρχή της προσπάθειας να αγαπήσουν οι μαθητές μου τη γλώσσα τους ως ενιαίο σύνολο, ο στόχος να αποκτήσουν συνείδηση του ρόλου που καλούμαστε να παίξουμε ως πολίτες του κόσμου χωρίς να χάσουμε την ταυτότητά μας. «Το ταξίδι των λέξεων στο χρόνο» αρχίζει έχοντας οι μαθητές στα χέρια τους, εκτός από το σχολικό βιβλίο, μια φωτοτυπία με ασκήσεις, κείμενα, ερωτήσεις που ξαφνιάζουν και ένα διαδραστικό πίνακα για την προβολή video. Από το προοίμιο της Οδύσσειας(μετά τις απαιτούμενες εξηγήσεις) καλούνται να σημειώσουν τις λέξεις που χρησιμοποιούμε και σήμερα: ἄνδρα μοι ἔννεπε, μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ πλάγχθη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεθρον ἔπερσεν πολλῶν δ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω, πολλὰ δ ὅ γ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα ὃν κατὰ θυμόν, ἀρνύμενος ἥν τε ψυχὴν καὶ νόστον ἑταίρων. Μετράμε, δεκαπέντε λέξεις! Κάποια σημειώνουν ακόμα «νόον, πάθεν, ἑταίρων», όλα όμως αισθάνονται περηφάνια, γιατί καταλαβαίνουν(!)αρχαία Ελληνικά, και έκπληξη γιατί συνειδητοποιούν ότι το απόσπασμα αυτό, γραμμένο χρόνια πριν, περιέχει λέξεις που παραμένουν αναλλοίωτες. Η δεύτερη άσκηση( από το σχολικό βιβλίο) έχει σκοπό να συνειδητοποιήσουν πόσες φράσεις αρχαίες και αρχαιοπρεπείς λόγιες χρησιμοποιούνται σήμερα στο γραπτό ή προφορικό λόγο της νέας ελληνικής και τις οποίες καλούνται να προσπαθήσουν να πουν τι σημαίνουν και σε ποια περίπτωση λέγονται: νοῦς ὑγιὴς ἐν σώματι ὑγιεῖ, εὖ ἀγωνίζεσθαι, πὺξ λάξ, κύκνειον ᾆσμα, δημοσίᾳ δαπάνῃ, τὰ παιδία παίζει, γνῶθι σ' αὐτόν, ἔπεα πτερόεντα, Εὕρηκα! Εὕρηκα!, τὸ δὶς ἐξαμαρτεῖν οὐκ ἀνδρὸς σοφοῦ, εὖ ζῆν, μολὼν λαβέ!, μή μου ἄπτου, καινὰ δαιμόνια, στήλη ἄλατος, ἆρον ἆρον, ἀπὸ μηχανῆς θεός, γόρδιος δεσμός Μαθητές-αθλητές γνωρίζουν τα «νοῦς ὑγιὴς ἐν σώματι ὑγιεῖ και το εὖ ἀγωνίζεσθαι», ὀσα αγαπούν την ιστορία τα «μολὼν λαβέ, γόρδιος δεσμός», οι λάτρεις της μουσικής τους «πὺξ λάξ», άλλα έχουν ακούσει, δεν ξέρουν όμως τι σημαίνουν τα «εὖ ζῆν, καινὰ δαιμόνια, γνῶθι σ' αὐτόν», όλα το «τὰ παιδία παίζει». Ακούν με προσοχή την ερμηνεία, κάποια θυμούνται και συμπληρώνουν.

3 Ξαφνιάζονται όμως ευχάριστα με το επόμενο κείμενο. Έχεις σίγουρα φορέσει αθλητικά παπούτσια asics.ξέρεις όμως τι σημαίνει η λέξη; Aς το δούμε μαζί: a s i c s animus sanus in corpore sano Αυτή η φράση είναι η λατινική μετάφραση του αρχαιοελληνικού ρητού «νους υγιής εν σώματι υγιεί», δηλαδή «το γερό/υγιές πνεύμα κατοικεί μέσα σε γερό σώμα». Όταν δε, ζητώ να έλθει κάποιος στον πίνακα να γράψει το «πράσσειν άλογα», υπάρχει μεγάλη προθυμία και σιγουριά, ενώ δυσπιστούν για την ελληνική προέλευση των αγγλικών λέξεων video, exit, pause. Η επόμενη άσκηση(αντιστοίχηση) έχει στόχο τη συνειδητοποίηση της επίδρασης της ελληνικής γλώσσας στις γλώσσες του κόσμου: ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΑΓΓΛΙΚΕΣ ΓΑΛΛΙΚΕΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΙΤΑΛΙΚΕΣ καρδιολογία δραματικός ποίημα ρυθμικός αρχιτεκτονική μαθηματικά μελωδία ακουστική μοναρχία mathematics dramatic poem acoustics monarchy architecture melody cardiology rhythm acoustique l'architecture mathématiques mélodie monarchie Cardiologie poème dramatiques rythmique Kardiologie Monarchie Akustik Poesie Architektur Melodie Mathematik dramatisch rhythmisch ritmico Cardiologia poema acustica matematica melodia drammatico architettura monarchia Καμαρώνουν, γιατί πιστεύουν ότι εκτός από Αγγλικά, γνωρίζουν και άλλες ξένες γλώσσες. Μαζί με το επόμενο κείμενο-άσκηση(από το σχολικό βιβλίο), που ενισχύει την γλωσσομάθειά τους, συνειδητοποιούν όμως ότι και στις δύο ασκήσεις είναι Ελληνικά! : Το παρακάτω απόσπασμα από την ομιλία του Ξενοφώντα Ζολώτα στο ΔΝΤ (26/9/1957) πιστεύεις ότι μπορεί ακόμα και κάποιος που δεν γνωρίζει αγγλικά να το μεταφράσει ; Γιατί ; Our critical problems such as the numismatic plethora generate some agony and melancholy. This phenomenon is characteristic of our epoch. In parallel, a panethnic unhypocritical economic synergy and harmonization in a democratic climate is basic.. Στη φωτοτυπία που τους δόθηκε περιέχονται και οι δύο λόγοι του Ξενοφώντα Ζολώτα, αλλά και η απήχηση που είχαν στο αμερικανικό κοινό, όπως αυτή διατυπώθηκε στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων Nev York Times και Washington Post, ότι η ελληνική μπορεί να χρησιμοποιηθεί και να

4 λειτουργήσει σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες. Ως άσκηση μπορεί να δοθεί στο σπίτι να σημειώσουν ακόμα λέξεις ελληνικές. Ενισχυτικά του στόχου για τον πλούτο της γλώσσας μας είναι τα κείμενα, τα οποία διαβάζουμε και σχολιάζουμε στην τάξη. α.γιατί διδάσκουμε Αρχαία Ελληνικά στα παιδιά, του Ι. Θ. Κακριδή(απόσπασμα) Πρώτα απ όλα, γιατί είμαστε κι εμείς Έλληνες. Από τον καιρό του Ομήρου ως σήμερα κρατηθήκαμε Έλληνες, με την ίδια γλώσσα φυσικά εξελιγμένη, με τα ίδια ιδανικά, τον ίδιο σε πολλά χαραχτήρα και με ένα πλήθος στοιχεία του πολιτισμού κληρονομημένα Ο δεύτερος λόγος που μας επιβάλλει να γνωρίσουμε την αρχαία πνευματική Ελλάδα είναι ότι είμαστε κι εμείς Ευρωπαίοι. Ολόκληρος ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός στηρίζεται στον αρχαίο Ελληνικό στοχασμό και τέχνη, γι αυτό δεν μπορεί να τα αγνοεί κανείς, αν θέλει να αισθάνεται πως ανήκει στην Ευρώπη. Μα ο κυριότερος λόγος που δεν επιτρέπεται οι νέοι μας ν αγνοούν την αρχαίαν Ελλάδα είναι άλλος: στην Ελλάδα για πρώτη φορά στα χρονικά του κόσμου ανακαλύφτηκε ο άνθρωπος ως αξία αυτόνομη, ο άνθρωπος που θέλει να κρατιέται ελεύθερος από κάθε λογής σκλαβιά, και υλική και πνευματική). β. Η ΘΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ (από το διαδίκτυο) Hellenic Quest λέγεται ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικής εκμάθησης της Ελληνικής, που το CNN άρχισε να διανέμει παγκοσμίως, από τη μεγάλη εταιρία Η/Υ Apple, o Πρόεδρος της οποίας Τζον Σκάλι είπε σχετικά: «Αποφασίσαμε να προωθήσουμε το πρόγραμμα εκμάθησης της Ελληνικής, επειδή η κοινωνία μας χρειάζεται ένα εργαλείο που θα της επιτρέψει ν' αναπτύξει τη δημιουργικότητά της, να εισαγάγει καινούριες ιδέες και θα της προσφέρει γνώσεις περισσότερες απ' όσες ο άνθρωπος μπορούσε ως τώρα να ανακαλύψει. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μιαν εκδήλωση της τάσης για επιστροφή του παγκόσμιου πολιτισμού στο πνεύμα και τη γλώσσα των Ελλήνων». Άλλη συναφής εκδήλωση: Οι Άγγλοι επιχειρηματίες προτρέπουν τα ανώτερα στελέχη να μάθουν Αρχαία Ελληνικά επειδή αυτά περιέχουν μια ξεχωριστή σημασία για τους τομείς οργανώσεως και διαχειρίσεως επιχειρήσεων. Σε αυτό το συμπέρασμα ήδη οδηγήθηκαν μετά από διαπιστώσεις Βρετανών ειδικών ότι η Ελληνική γλώσσα ενισχύει τη λογική και τονώνει τις ηγετικές ικανότητες. Γι' αυτό έχει μεγάλη αξία, όχι μόνο στην πληροφορική και στην υψηλή τεχνολογία, αλλά και στον τομέα οργάνωσης και διοίκησης.. Αυτές οι ιδιότητες της Ελληνικής ώθησαν το Πανεπιστήμιο Ιρμάιν της Καλιφόρνια να αναλάβει την αποθησαύριση του πλούτου της. Στον Η/Υ Ίβυκο αποθησαυρίστηκαν 6 εκατομμύρια λεκτικοί τύποι της γλώσσας μας όταν η Αγγλική έχει συνολικά λέξεις και τεχνικούς όρους, δηλαδή σαν γλώσσα είναι μόλις το 1/100 της δικής μας.. Στον Ίβυκο ταξινομήθηκαν συγγράμματα αρχαίων Ελλήνων και το έργο συνεχίζεται. Μιλώντας γι' αυτό ο καθηγητής Μπρούνερ είπε: Σε όποιον απορεί γιατί τόσα εκατομμύρια δολάρια για την αποθησαύριση των λέξεων της Ελληνικής απαντούμε: Μα πρόκειται για τη γλώσσα των προγόνων μας. Και η επαφή μας μ' αυτούς θα βελτιώσει τον πολιτισμό μας. Οι υπεύθυνοι του προγράμματος υπολογίζουν ότι οι ελληνικοί λεκτικοί τύποι θα φθάσουν στα 90 εκατομμύρια, έναντι 9 εκατομμυρίων της λατινικής. Το ενδιαφέρον για την Ελληνική προέκυψε από τη διαπίστωση των επιστημόνων πληροφορικής και υπολογιστών ότι οι Η/Υ προχωρημένης τεχνολογίας δέχονται ως νοηματική γλώσσα μόνον την Ελληνική. Όλες τις άλλες γλώσσες τις χαρακτήρισαν σημειολογικές. γ.του Raffaele Cantarella( περιέχεται στο σχολικό βιβλίο) «Από όλες τις δημιουργίες του αρχαίου ελληνικού πνεύματος η πιο θαυμαστή είναι χωρίς αμφιβολία η γλώσσα. το πιο τέλειο όργανο που ο άνθρωπος έφτιαξε, για να εκφράσει τις σκέψεις του με τα Ελληνικά της ποίησης, τα Ελληνικά της φιλοσοφίας και της ιστορίας, της ρητορικής, της αφήγησης και του μυθιστορήματος, της

5 γραμματικής και της φιλολογίας, της ιατρικής και των μαθηματικών, της αστρονομίας και της φυσικής, της ζωολογίας και της βοτανικής, της γεωγραφίας και της εθνογραφίας, της θεολογίας. Και δ. απόσπασμα από το video «Γιατί η Ελλάδα, γιατί τα Ελληνικά» του Ισπανού καθηγητή Πέδρο Ολάγια. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η ανίχνευση λέξεων που χρησιμοποιούνται στη Νέα Ελληνική και θεωρούνται δάνεια από ξένες, ενώ στην πραγματικότητα είναι ελληνικές λέξεις που ταξίδεψαν και επέστρεψαν στον τόπο τους. Αυτές οι λέξεις, οι ταξιδιάρικες, που ξαναγυρνούν πίσω στη γλώσσα μας συχνά αλλαγμένες στη μορφή, σχεδόν αγνώριστες ύστερα από τόσες περιπέτειες που πέρασαν, είναι τα αντιδάνεια, φαινόμενο σαγηνευτικό της γλωσσολογίας. Μερικά παραδείγματα αυτής της παλιννόστησης των λέξεων οι λέξεις μπάνιο, μπράτσο, τεφτέρι, αλλά και οι λέξεις της άσκησης 3(τουρνουά, τζίρος, φαντεζί, παρλάρω, πιάτσα, σκιτσάρω), που μπορεί να δοθεί ως εργασία στο σπίτι. Η στάση των μαθητών μετά τις δύο αυτές διδακτικές ώρες, άρχισε να αλλάζει. Η αδιαφορία γίνεται αρχικά περιέργεια, μετά απορία που ζητά απάντηση, τέλος ενδιαφέρον που θα ενισχυθεί σ όλη τη διάρκεια της χρονιάς από τον εκπαιδευτικό και θα τον ξαφνιάσει ευχάριστα. Με την παρούσα εισήγηση κατέθεσα απλά τη δική μου πρόταση για την πρώτη επαφή των 12χρονων μαθητών μας με τα Αρχαία Ελληνικά. Θεωρώ την επαφή αυτή, αλλά και την προσπάθειά μας στη διάρκεια όλης της σχολικής χρονιάς, σημαντική για να αγαπήσουν το μάθημα, να αγαπήσουν τη γλώσσα μας, για να διαμορφώσουν θετική στάση απέναντι στη ζωή και τον κόσμο. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελένη Γιαννακοπούλου, Σχεδιασμός Διδακτικής Ενότητας (Κείμενο από το εκπαιδευτικό υλικό «Ανάπτυξη μεθοδολογίας και διδακτικού υλικού για την Εκπαίδευση των Εκπαιδευτών» του Εθνικού Προγράμματος Εκπαίδευσης Εκπαιδευτών,2003) Η θεία Ελληνική γλώσσα ( άρθρο από το διαδίκτυο) Ι. Θ. Κακριδής, Γιατί διδάσκουμε Αρχαία Ελληνικά στα παιδιά «Γιατί η Ελλάδα, γιατί τα Ελληνικά» του Ισπανού καθηγητή Πέδρο Ολάγια(video) Διαθεματική εργασία(project) μαθητών του 3 ου Γυμνασίου Ηρακλείου, Η επίδραση του ελληνικού πολιτισμού στο σύγχρονο κόσμο, Ηράκλειο, 2010