Η γλώσσα κάθε λαού δεν είναι κάτι σταθερό και αμετάβλητο, αλλά κάτι ζωντανό και δυναμικό που εξελίσσεται διαρκώς με την πάροδο του χρόνου, την

Transcript

1 Ονοματεπώνυμο: Ημερομηνία: Ενότητα 1 η «Το ταξίδι των λέξεων στο χρόνο» Η γλώσσα κάθε λαού δεν είναι κάτι σταθερό και αμετάβλητο, αλλά κάτι ζωντανό και δυναμικό που εξελίσσεται διαρκώς με την πάροδο του χρόνου, την εξέλιξη του πολιτισμού και με τις επιρροές που δέχεται από άλλες γλώσσες. Η Ελληνική γλώσσα έχει περάσει από διάφορες διακυμάνσεις, διαφοροποίησεις με την πάροδο του χρόνου και έχει λάβει διάφορες μορφές. Έστι, από την Αρχαία Ελληνική ύστερα από απλοποίησεις περάσαμε στη Βυζαντινή, αργότερα με περαιτέρω απλοποίησεις ξεκίνησε η χρήση της καθαρεύουσας και σε γενικές γραμμές καταλήγουμε στη σημερινή μορφή της γλώσσας, όπως τη γνωρίζουμε ως Νέα Ελληνική. Η Νέα Ελληνική, λοιπόν, αποτελεί ουσιαστικά την εξέλιξη της Αρχαίας Ελληνικής, μιας από τις παλαιότερες γλώσσες, η οποία είναι η μοναδική που παρουσιάζει αδιάκοπη ιστορική συνέχεια από την εμφάνισή της μέχρι σήμερα. Οι δεσμοί της Αρχαίας με τη Νέα Ελληνική διακρίνονται σαφώς σε αρχαίες λέξεις και φράσεις που έχουν επιβιώσει αυτούσιες, όπως π.χ. ένώπιος ένωπίω, εν ριπή όθφαλμου, ερως άνίκατε μάχαν κλπ. Η ελληνική γλώσσα πρόσφερε λέξεις και ρίζες σε όλες τις σύγχρονες ευρουπαϊκές γλώσσες μέσω της Λατινικής που πέρασε στα ιταλικά, τα αγγλικά, τα γαλλικά, τα ισπανικά κ.λπ. Οι περισσότεροι επιστημονικοί όροι, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τους όρους της ιατρικής, προέρχονται από λέξεις της Αρχαίας Ελληνικής. Επίσης, άλλες επιστήμες όπως η χημεία, η αστρονομία, η νομική, τα οικονομικά, η γεωγραφία κ.α. μεγάλο μέρος της ορολογίας τους το έχουν πάρει από την ελληνική γλώσσα. Αντιδάνεια (ή αντιδάνειες λέξεις) ονομάζονται οι λέξεις μιας γλώσσας οι οποίες, αφού εισαχθούν ως δάνεια σε κάποια άλλη, ξένη γλώσσα και προσαρμοστούν μορφολογικά και φωνολογικά στους κανόνες της, επιστρέφουν διαφοροποιημένες στη γλώσσα από την οποία ξεκίνησαν.

2 Η αρχαία ελληνική και η νεοελληνική γλώσσα είναι γλώσσα απόλυτα συναφείς. Ουσιαστικά αναφερόμαστε στην ίδια γλώσσα, η οποία με την πάροδο του χρόνου έχει υποστεί αλλαγές και απλοποιήσεις. Με άλλα λόγια η αρχαία ελληνική δεν είναι κάποια γλώσσα δύσκολη, ξένη ή άχρηστη, αλλά μια γλώσσα που μας χρησιμεύει να κατανοήσουμε καλύτερα και ουσιαστικότερα τη γλώσσα που μιλάμε σήμερα. Πριν προχωρήσουμε όμως, χρήσιμο θα ήταν να ορίσουμε τι εννοούμε γενικά με τον όρο γλώσσα. Οι γλωσσολόγοι ορίζουν τη γλώσσα ως «ένα σύνολο σημείων κοινά αποδεκτών, τα οποία συνδυάζονται μεταξύ τους σύμφωνα με συγκεκριμένους γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες που αποδέχονται ως σωστούς οι περισσότεροι άνθρωποι της γλωσσικής κοινότητας στην οποία ανήκει και έτσι σχηματίζουν λέξεις, φράσεις, προτάσεις». Με τη γλώσσα ο άνθρωπος κατάφερε να επικοινωνήσει με τους γύρω του, στέλνει μηνύματα, εκφράζεται και εξυπηρετεί κάθε είδους ανάγκες του. «Οι Έλληνες και η ελληνική γλώσσα» Η γλώσσα που μιλάμε σήμερα είναι απόγονος της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, η οποία όμως ήταν πιο πολύπλοκη και δυσνόητη. Η ύπαρξή της χρονολογείται χρόνια και γράφεται εδώ και χρόνια. Από αυτό και μόνο αντιλαμβανόμαστε ότι η ανακάλυψη της γραφής και του αλφαβήτου επακολούθησε του προφορικού λόγου ο οποίος είχε ήδη διαμορφωθεί περίπου 500 χρόνια νωρίτερα. Τα νέα ελληνικά έχουν τις ρίζες τους στα αρχαία, γι αυτό το λόγο είναι και ιδιαίτερα χρήσιμο να τα ξέρουμε καλά. Γνωρίζοντας τις ρίζες

3 της γλώσσας μας τη βοηθάμε να κρατηθεί στη ζωή και να μη χαθεί ή αλλοιωθεί με το χρόνο. «Δυσκολία αρχαίας ελληνικής γλώσσας» Τα αρχαία ελληνικά είναι μια γλώσσα που υπακούει σε συγκεκριμένους και σαφείς κανόνες γραμματικής και συντακτικού. Απαιτεί συγκέντρωση και συνδυασμό των κανόνων που τη διέπουν, γι αυτό και η εκμάθησή της καλλιεργεί τη σκέψη μας και την κριτική ικανότητα. Πολλές φορές ακολουθεί τη λογική των μαθηματικών, καθώς απαιτεί εξερεύνηση των λέξεων και των σημασιών τους, συνδυασμούς όσων έχουμε μάθει και έλεγχο όλων των πιθανών περιπτώσεων. Ωστόσο, λόγω της συγγένειάς της με τη νέα ελληνική, είναι εύκολο να κατανοήσει κανείς τα νοήματα των κειμένων και να συνδυάσει το πρωτότυπο κείμενο με τη μετάφραση. «Χρησιμότητα αρχαίας Ελληνικής γλώσσας» Μας βοηθά να αντιληφθούμε την εξέλιξη των γεγονότων και τη συνέχεια του πολιτισμού μας. Ρίχνει φως στο παρόν: κατανοούμε καλύτερα την ιστορία του λαού μας και το πώς φτάσαμε στο σημείο που βρισκόμαστε σήμερα. Μαθαίνουμε να χρησιμοποιούμε σωστά τη γλώσσα μας και κατανοούμε καλύτερα τη ρίζα (προέλευση) των λέξεων. Εμπλουτίζονται οι γλωσσικές μας επιλογές: πιο πλούσιο λεξιλόγιο, δυνατότητα σωστή επιλογής λέξεων. Καθίσταται πιο αποτελεσματική η επικοινωνία με τους γύρω μας. Η συγγένεια της αρχαίας ελληνικής με τη νέα ελληνική φαίνεται ξεκάθαρα από το γεγονός ότι πολλές λέξεις ή φράσεις της αρχαίας ελληνικής έχουν επιβιώσει μέχρι σήμερα και χρησιμοποιούνται με την ίδια ακριβώς σημασία αμετάβλητες.

4 Μερικές γνωστές τέτοιες φράσεις είναι οι ακόλουθες: i. τοῖς μετρητοῖς xi. ἐν πάση περιπτώσει ii. θεοῦ θέλοντος xii. πάση θυσία iii. ἀνέκαθεν xiii. ἐπί τή εὐκαιρία iv. κατ ἰδίαν xiv. ἐν βρασμῶ ψυχῆς v. ἐνώπιος ἐνωπίω xv. ἐντούτοις vi. ἐν ψυχρῶ xvi. μή μοῦ ἅπτου vii. λόγω xvii. ἄρον ἄρον viii. ἀπό μηχανῆς θεός xviii. πύξ λάξ (καί ὀδάξ) ix. ἐφ ὅλης της ὕλης xix. ἐντέλει x. ἐν ἐνεργεία xx. δημοσία δαπάνη 1. Δώστε τη σημασία των παραπάνω λέξεων φράσεων και προσπαθήστε να σχηματίσετε με όσες περισσότερες από αυτές μπορείτε προτάσεις της νέας ελληνικής. Ερμηνεία των αρχαίων φράσεων της σελ. 8 του σχολικού βιβλίου νους υγιής εν σώματι υγιει: η πνευματική και η σωματική υγεία είναι έννοιες αλληλένδετες ευ αγωνίζεσθαι: το να αγωνίζεται κανείς σύμφωνα με τους κανόνες του αθλήματος. πυξ λάξ: (επιρρ.) με γροθιές και με κλοτσιές. κύκνειον άσμα: το τελευταίο έργο καλλιτέχνη ή συγγραφέα, πριν από το θάνατό του (σύμφωνα με την παράδοση, οι κύκνοι είναι κακόφωνοι, όμως λίγο πριν πεθάνουν κελαηδούν πολύ όμορφα). δημοσία δαπάνη: με έξοδα του δήμου ή του κράτους (συνήθως για κηδείες σημαντικών ανθρώπων, για λόγους τιμητικούς). τα παιδία παίζει: στερεότυπο παράδειγμα για την αττική σύνταξη. Η φράση χρησιμοποιείται ειρωνικά για ανθρώπους που δε φέρονται σοβαρά. γνωθι σαυτόν: γνώρισε καλά τον εαυτό σου. επεα πτερόεντα: (Όμηρος, Ίλιάς Α 201) φτερωτά λόγια, (ν.ε.) λόγια χωρίς βαρύτητα, ασήμαντα.

5 το δις εξαμαρτειν ουκ ανδρός σοφου: το να κάνει κάποιος το ίδιο λάθος δυο φορές δεν είναι γνώρισμα σοφού ανθρώπου. Εύρηκα! Εύρηκα!: η αναφώνηση του Αρχιμήδη, όταν ανακάλυψε το νόμο της άνωσης των σωμάτων. Σήμερα χρησιμοποιείται όταν ανακαλύπτουμε ξαφνικά τη λύση ενός προβλήματος. ευ ζην: τρόπος ζωής που χαρακτηρίζεται από πνευματικές και ηθικές αρετές / ποιοτική ζωή / τρόπος ζωής που χαρακτηρίζεται από πολυτέλεια και υλικά αγαθά. μολών λαβέ: έλα να τα πάρεις (ενν. τα όπλα) η απάντηση του Λεωνίδα προς τον Ξέρξη. Σήμερα χρησιμοποιείται με ανάλογη σημασία, για να δηλώσει απροθυμία υποταγής σε κάποιον. μη μου απτου: μη με αγγίζεις φράση την οποία απηύθυνε ο Ιησούς στη Μαρία μετά την ανάστασή του (Κατά Ίωάννην Ευαγγέλιον 20.17). Σήμερα χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει κάποιον που είναι υπερβολικά ευαίσθητος. καινα δαιμόνια: φράση που περιλαμβανόταν στην επίσημη κατηγορία που διατυπώθηκε εναντίον του Σωκράτη (Πλάτων, 'Απολογία Σωκράτους 24 ο). Σήμερα χρησιμοποιείται για να περιγράψει νεωτεριστικές ιδέες που ανατρέπουν την επικρατούσα τάξη. στηλη αλατος: βιβλική φράση (Γένεσις 19.26) από το απόσπασμα που περιγράφει την καταστροφή των πόλεων Σόδομα και Γόμμορα (τη στιγμή που ο Λωτ και η οικογένειά του απομακρύνονταν από την πόλη, η γυναίκα του, αντίθετα προς τη θεϊκή εντολή, γύρισε και κοίταξε με λαχτάρα τα υλικά αγαθά που άφηνε και έγινε στήλη άλατος). Σήμερα χρησιμοποιείται για να δηλώσει κατάπληξη, έντονη έκπληξη. αρον αρον: προστακτική αορίστου του ρ. αίρω (= σηκώνω) η φράση με την οποία προέτρεπε ο όχλος τον Πιλάτο να καταδικάσει τον Ιησού σε σταύρωση (Κατά Ίωάννην Ευαγγέλιον 19.15). Σήμερα χρησιμοποιείται με επιρρηματική σημασία και σημαίνει «με μεγάλη βιασύνη». από μηχανης θεός: η φράση προέρχεται από το αρχαίο θέατρο και αναφέρεται στο θεό που παρουσιαζόταν επί σκηνής πάνω σε ειδικό μηχάνημα (μηχανή ή αιώρημα) και έδινε λύση στο δράμα. Σήμερα χρησιμοποιείται για πρόσωπο ή γεγονός που εμφανίζεται απρόσμενα δίνοντας ευνοϊκή λύση σε κάποιο πρόβλημα. γόρδιος δεσμός: ο άλυτος δεσμός που βρισκόταν στην πόλη Γόρδιο της Φρυγίας, τον οποίο ο Αλέξανδρος έκοψε με το ξίφος, αντί να τον λύσει (βλ. Ενότητα 7, Ερμηνευτικά - Πραγματολογικά σχόλια). Σήμερα η φράση χρησιμοποιείται για να περιγράψει κάθε πολύπλοκο και δισεπίλυτο πρόβλημα. [5]