Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ»

Transcript

1 Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ» Διαχείριση ραδιενεργών αποβλήτων σε νοσοκομειακό περιβάλλον. Συλλογή πρωτογενών δεδομένων και ανάλυση σε μελέτη περίπτωσης εντός του λεκανοπεδίου Αττικής. Διαχείριση-Αποτελεσματικότητα-Συνέπειες Φαρμακοποιός Α.Μ.: Επιβλέποντες Καθηγητές Δρ. Αντωνοπούλου Γεωργία Δρ. Μουστάκας Κωνσταντίνος ΠΑΤΡΑ 2018 Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 1

2 Περιεχόμενα Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών... 1 «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ»... 1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ABSTRACT ΕΙΣΑΓΩΓΗ I. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΤΟΧΟΥ ΤΗΣ ΜΔΕ II. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΤΟΧΟΥ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ Κεφάλαιο 1 ο ΠΕΡΙ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΙΟΝΙΖΟΥΣΕΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΕΣ ΕΙΔΗ ΙΟΝΙΖΟΥΣΩΝ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΩΝ ΜΟΝΑΔΕΣ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ-ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΡΑΔΙΟΦΑΡΜΑΚΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΧΡΟΝΟΣ ΗΜΙΖΩΗΣ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΟ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΡΑΔΙΟΦΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΡΑΔΙΟΝΟΥΚΛΙΔΙΩΝ Α) Ραδιονουκλίδια παραγόμενα στον αντιδραστήρα Β) Ραδιονουκλίδια παραγόμενα στο κυκλοτρόνιο Κεφάλαιο 2ο ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΠΕΡΙ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Εισαγωγή Ευρωπαϊκή νομοθεσία - Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας Οδηγία του Συμβουλίου περί των Επικίνδυνων Αποβλήτων (78/319/ΕΟΚ). 35 Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 2

3 2.1.4 Οδηγία του Συμβουλίου περί Επικινδύνων Ραδιενεργών Αποβλήτων (91/689/ΕΟΚ) ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Η εθνική στρατηγική Άρθρο 11 του ΠΔ.122/2013 «Περί εθνικού προγράμματος διαχείρισης» Φ.Ε.Κ. 130 / 01-Σεπτεμβρίου Άρθρο 19 : «Αποδέσμευση ραδιενεργών αποβλήτων» Άρθρο 20: «Μεταφορά ραδιενεργών αποβλήτων» Άρθρο 21: «Αποθήκευση ραδιενεργών αποβλήτων» Άρθρο 22: «Επεξεργασία ραδιενεργών αποβλήτων» Φ.ΕΚ. 1958/18 Ιουλίου Απόφαση 2/214: Άρθρο Άρθρο Άρθρο 3: «Αποδέσμευση των ραδιορυπασμένων αντικειμένων και των ραδιενεργών αποβλήτων» Άρθρο ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΠΟΥ ΔΙΕΠΕΙ ΤΑ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ (Φ.Ε.Κ. 216 / 06 Μαρτίου 2001) Πεδίο εφαρμογής Κατηγορίες πυρηνικών εργαστηρίων Εργαστήρια πυρηνικής ιατρικής κατηγορίας Α Χωροταξικές απαιτήσεις Φ.Ε.Κ. 947/26 Μαΐου Άρθρο Άρθρο Άρθρο Άρθρο Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 3

4 2.3.1 ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΕΚΚΡΙΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ Φ.Ε.Κ. 216/2001/παρ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΠΟΥ ΥΠΟΒΛΗΘΗΚΑΝ ΣΕ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ΡΑΔΙΟΝΟΥΚΛΙΔΙΑ Φ.Ε.Κ. 216/2001/παρ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΘΕΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ Φ.Ε.Κ. 216/2001/παρ ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΥΓΡΩΝ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ Φ.Ε.Κ. 216/2001/παρ ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΣΤΕΡΕΩΝ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ Φ.Ε.Κ. 216/2001/παρ ΔΙΑΘΕΣΗ ΑΕΡΙΩΝ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ Φ.Ε.Κ. 216/2001/παρ ΦΥΛΑΞΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ Φ.Ε.Κ. 216/2001/παρ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Φ.Ε.Κ. 216/2001/παρ ΦΕΚ 3649/Β/ / Κ.Υ.Α /1848/ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΕ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Γενικά ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Διαχωρισμός ραδιενεργών αποβλήτων στη πηγή Μεταφορά αποβλήτων εντός της υγειονομικής μονάδας Προσωρινή αποθήκευση αποβλήτων Χημική απολύμανση ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΕ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 4

5 Διάθεση σφραγισμένων πηγών Απόρριψη αερίων αποβλήτων Απόρριψη εκκρίσεων και ούρων ασθενών που έλαβαν υψηλές δόσεις ραδιοϊσοτόπων Διαχείριση πτωμάτων που περιέχουν ραδιενεργό υλικό Κεφάλαιο 4 ο ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ ΩΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΗΣ ΚΚΑ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ IN-VIVO Α) Χωροταξική περιγραφή του εργαστηρίου Β) Εξοπλισμός in-vivo εργαστηρίου ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ IN-VITRO Α) Χωροταξική περιγραφή του εργαστηρίου Άδεια εισόδου στη ΚΚΑ για διεξαγωγή της μελέτης ΣΥΛΛΟΓΗ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΚΑΙ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ ΤΩΝ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΗ ΚΚΑ Συλλογή ραδιενεργών αποβλήτων στη ΚΚΑ Μεταφορά ραδιενεργών αποβλήτων εντός της ΚΚΑ Μεταφορά ραδιενεργών αποβλήτων εκτός της ΚΚΑ Τελική διάθεση εκτός της Μονάδας Υγείας Εσωτερικός κανονισμός διαχείρισης ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτωνμέτρα υγιεινής και ασφάλειας-σχέδιο έκτακτης ανάγκης στη ΚΚΑ Πρόληψη της παραγωγής ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων στη ΚΚΑ ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΡΩΤΟΓΕΝΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΗ ΚΚΑ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 5

6 Προκειμένου να εξασφαλιστεί η αντιπροσωπευτικότητα των δειγμάτων, στην παρούσα μελέτη καταβλήθηκε προσπάθεια να συμπεριληφθούν και τα ιατρικά τμήματα και συγκεκριμένα εκείνα τα οποία δυνητικώς παράγουν ραδιενεργά απόβλητα. Ωστόσο, τέτοιου είδους απόβλητα διαπιστώθηκε ότι παράγονται μόνο στο τμήμα πυρηνικής ιατρικής της ΚΚΑ διότι μόνο το τμήμα αυτό είναι εξουσιοδοτημένο στο να κάνει χρήση ραδιονουκλιδίων ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΑΠΟΡΡΙΠΤΟΜΕΝΗΣ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΠΟ ΤΗ Κ.Κ.Α Παραδοχές Υπολογισμός της ραδιενέργειας της δεξαμενής μετά την πλήρωσή της Xρόνος παραμονής για απόσβεση της ραδιενέργειας της πρώτης δεξαμενής 84 Φόρτος εργασίας του in vitro εργαστηρίου Διαχείριση ραδιενεργών κατάλοιπων του in vitro εργαστηρίου Διαχείριση υγρών καταλοίπων Διαχείριση Στερεών Καταλοίπων ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Αξιολόγηση της σύνθεσης και του ποσοστού παραγωγής νοσοκομειακών αποβλήτων στην περίπτωση μελέτης Αξιολόγηση της επίδρασης της μεθόδου διαχωρισμού στο ρυθμό παραγωγής ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων στη ΚΚΑ Κεφάλαιο 5 ο Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας της μεθόδου επεξεργασίας ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Βιβλιογραφία..112 Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 6

7 Ευρετήριο πινάκων Πίνακας 1:Τιμές παράγοντα q της βιολογικής επίδρασης διαφόρων τύπων ιονιζουσών ακτινοβολιών Πίνακας 2: Ραδιοφαρμακευτικά σκευάσματα στην Ευρωπαϊκή Φαρμακοποιία Πίνακας 3: Κατηγορίες εργαστηρίων Πυρηνικής Ιατρικής Πίνακας 4: Μέθοδοι διαχείρισης ραδιενεργών αποβλήτων Πίνακας 5: Μέγιστες ποσότητες 131 Ι ανά κρύπτη και πλυντήριο 65 Πίνακας 6: Έντυπο αποστολής ΕΑΥΜ προς την αποθήκη...70 Πίνακας 7: Διαδικασία τελικής διάθεσης ραδιενεργών αποβλήτων στη ΚΚΑ...75 Πίνακας 8: Ρυθμός παραγωγής ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων στην Κεντρική Κλινική Αθηνών..79 Πίνακας 9: Σύγκριση του ρυθμού παραγωγής νοσοκομειακών αποβλήτων σε Μονάδες Υγείας άλλων χωρών Πίνακας 10: Ποσοστά παραγωγής στερεών ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων στην Κεντρική Κλινική Αθηνών..81 Πίνακας 11: Ισότοπα του in vivo εργαστηρίου Πίνακας 12: Δειγματοληψία Δεκεμβρίου-Ιανουαρίου...91 Πίνακας 13:Τυπική απόκλιση (SD) περιόδου Δεκεμβρίου-Ιανουαρίου.92 Πίνακας 14: Δειγματοληψία περιόδου Μαρτίου-Απριλίου...93 Πίνακας 15:Τυπική απόκλιση (SD) περιόδου Μαρτίου-Απριλίου.94 Πίνακας16:Βάρος ραδιενεργών αποβλήτων της ΚΚΑ μετά από εφαρμογή αυστηρότερης διαλογής..99 Πίνακας 17: Σύνοψη των αποτελεσμάτων πριν και μετά την εφαρμογή αυστηρότερης μεθόδου διαλογής Πίνακας 18: Μετρήσεις ραδιενέργειας του δείγματος 60 Co και 137 Cs Πίνακας 19: Προσδιορισμός του νεκρού χρόνου του συστήματος 105 Πίνακας 20: Ενεργότητα δειγμάτων καθιζάνουσας τέφρας Πίνακας 21: Ενεργότητα δειγμάτων ιπτάμενης τέφρας Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 7

8 Ευρετήριο γραφημάτων Γράφημα 1: Καταμερισμός των νοσοκομειακών αποβλήτων..79 Γράφημα 2: Μέση ημερήσια κατανομή των ποσοστών παραγωγής όλων των ειδών των αποβλήτων στη ΚΚΑ Γράφημα 3: Σχέση αριθμού ασθενών-βάρους ραδιενεργών απορριμμάτων μιας εβδομάδος της περιόδου Δεκεμβρίου-Ιανουαρίου..92 Γράφημα 4: Σχέση αριθμού ασθενών-βάρους ραδιενεργών απορριμμάτων μιας εβδομάδος της περιόδου Μαρτίου-Απριλίου..93 Γράφημα 5: Εύρος τιμών γύρω από το μέσο βάρος των δύο περιόδων συλλογής.96 Γράφημα 6: Διαφορά μέσου βάρους των δύο περιόδων δειγματοληψίας..96 Γράφημα 7: Διασπορά η οποία δείχνει τη σχέση μεταξύ των ραδιενεργών αποβλήτων που παράγονται σε kg/ημέρα με τον ημερήσιο αριθμό ασθενών για την περίοδο Δεκεμρίου-Φερουαρίου 97 Γράφημα 8: Διασπορά η οποία δείχνει τη σχέση μεταξύ των ραδιενεργών αποβλήτων που παράγονται σε kg/ημέρα με τον ημερήσιο αριθμό ασθενών για την περίοδο Μαρτίου-Απριλίου Γράφημα 9: Διακύμανση των ποσοτήτων των νοσοκομειακών αποβλήτων στην Κεντρική Κλινική Αθηνών..98 Γράφημα 10: Ρυθμός μεταβολής των κρούσεων συναρτήσει της τάσης Γράφημα 11: Αριθμός κρούσεων συναρτήσει της τάσης..104 Γράφημα 12: Μέτρηση ραδιενέργειας των δειγμάτων BASH και FASH μέσω φασματοσκοπίας γ-ακτινοβολίας..107 Γράφημα 13: Ενεργότητα των 57Co και 137Cs των BASH και FASH 108 Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 8

9 Ευρετήριο σχεδιαγραμμάτων Σχεδιάγραμμα 1: Σχέση μεταξύ των παραγόντων που επηρεάζουν το ρυθμό παραγωγής ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων Σχεδιάγραμμα 2: Απλοποιημένο διάγραμμα ροής αποτεφρωτήρα.. 56 Σχεδιάγραμμα 3: Διαδικασίες δράσης σε περίπτωση εντοπισμού ραδιορυπασμένων αντικειμένων σε απόβλητα κατά την άφιξη στις εγκαταστάσεις του αποτεφρωτήρα.57 Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 9

10 Ευρετήριο εικόνων Εικόνα 1: Απορρόφηση και εκπομπή ακτινοβολίας 20 Εικόνα 2: Ιονίζουσες ακτινοβολίες Εικόνα 3: Εκπομπή ακτινοβολίας α.22 Εικόνα 4: Εκπομπή ακτινοβολίας β.23 Εικόνα 5: Εκπομπή ακτινοβολίας γ..23 Εικόνα 6: Διαφορά διεισδυτικότητα διαφόρων τύπων σωματιδιακής ακτινοβολίας..23 Εικόνα 7: Εξωτερική άποψη της Κεντρικής Κλινικής Αθηνών...63 Εικόνα 8: Πειραματική διάταξη απαριθμητή Geiger-Muller Εικόνα 9: Απαριθμητής Geiger Muller Εικόνα 10: Πειραματική διάταξη γ-φασνατοσκοπίας 106 Εικόνα 11: Αίτηση προς το Υπουργείο Υγείας για άδεια εισόδου σε Νοσοκομεία του ΕΣΥ για ερευνητικούς σκοπούς Εικόνα 12: Άδεια εισόδου σε νοσοκομεία του ΕΣΥ Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 10

11 Συντομογραφίες A.D.R.: Accord European relative au transport international des merchandises Dangereuses par Route BASH: Bottom Ash (Καθιζάνουσα Τέφρα) Ci : Curie Δ.Ο.Α.Ε.: Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας Ε.Δ.Α.Υ.Μ.: Υπεύθυνος Διαχείρισης Αποβλήτων Υγειονομικής Μονάδας Ε.Ε.Α.Ε.: Ελληνική Εταιρεία Ατομικής Ενέργειας Ε.Ο.Κ. : Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα Ε.Κ.Α.Χ.: Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα Ε.Υ.Ρ.Α.Τ.Ο.Μ.: Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα Ατομικής Κοινότητας FASH: Flying Ash (Ιπτάμενη Τέφρα) Gy: Gray HLV: High Level Waste (Απόβλητα Υψηλής Ενεργότητας) HOT LAB: Θερμό Εργαστήριο Κ.Κ.Α.: Κεντρική Κλινική Αθηνών Π.Ο.Υ. : Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας R.S.O. : Radiation Safety Officer Σ.Μ.Α.: Σταθμός Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων SD: Τυπική απόκλιση Υ.Δ.Α.Υ.Μ.: Υπεύθυνος Διαχείρισης Απόβλητων Υγειονομικής Μονάδας Χ.Υ.Τ.Α. : Χώρος Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 11

12 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών στο τμήμα της «Διαχείρισης Αποβλήτων» του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Ξεκινώντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω την Δρ. Αντωνοπούλου Γεωργία, υπό την επίβλεψη της οποίας ολοκληρώθηκε η διπλωματική εργασία. Οφείλω να την ευχαριστήσω για τη στήριξη και συμπαράστασή της, τόσο επιστημονικά όσο και ανθρώπινα, σε κάθε βήμα αυτής της πορείας και ελπίζω να αισθάνεται δικαιωμένη για το αποτέλεσμα. Η πίστη της στη βασική ιδέα και τον πυρήνα αυτής της εργασίας, η βαθειά γνώση του θέματος και η καθοδήγησή της αποτέλεσαν καταλύτη στην τελική μορφή της εργασίας-μελέτης αυτής. Θα ήταν, φυσικά, παράληψη να μην απονείμω της ευχαριστίες μου και στον Δρ. Μουστάκα Κωνσταντίνο για τη συμμετοχή του στην επιβλέπουσα επιτροπή. Απεριόριστη ήταν η συμβολή του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού της Κεντρικής Κλινικής Αθηνών στη διεξαγωγή των πειραματικών μετρήσεων και επεξεργασίας των αποτελεσμάτων. Ιδιαίτερες ευχαριστίες πρέπει να αποδοθούν στην Πυρηνική Φυσικό και Διευθύντρια του Πυρηνικού τμήματος, κυρία Ξυράφη Ειρήνη, η βοήθεια της οποίας στο σχεδιασμό των πειραμάτων και την ανάλυση των αποτελεσμάτων, ήταν κάτι παραπάνω από πολύτιμη. Οι εύστοχες παρατηρήσεις της επί των πειραματικών αποτελεσμάτων συντέλεσαν στη γρηγορότερη πραγμάτωση κάθε φάσης αυτής της διερευνητικής μελέτης. Αξιοσημείωτη υπήρξε η βοήθεια όλου του προσωπικού στον αποτεφρωτήρα των Άνω Λιοσίων κατά τη λήψη των δειγμάτων της τέφρας και για το λόγο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω όλο το προσωπικό το οποίο εργάζεται στην ΑΠΟΤΕΦΡΩΤΗΡΑΣ Α.Ε. για τη συμβολή του. Για τη συμβολή του στη μορφοποίηση της παρούσας εργασίας και τις εύστοχες παρατηρήσεις θέλω να ευχαριστήσω θερμά το φίλο Μανώλη Κούτουλα τον οποίο εκτιμώ ιδιαίτερα. Τέλος, θέλω να ευχαριστήσω τη σύζυγό μου -Δήμητρα, για την αμέριστη βοήθεια σε κάθε στιγμή της ζωής μου, αλλά και για την υπομονή της καθ όλη τη διάρκεια της συγγραφής της παρούσας διπλωματικής εργασίας, χωρίς τη στήριξη της οποίας τίποτε από αυτά δε θα ήταν εφικτό. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 12

13 Τα αποτελέσματα αυτής της εργασίας-μελέτης αποτυπώνουν τη σοβαρότητα που ενέχει η διαχείριση ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων, ωστόσο θεωρώ πως το μεγαλύτερο κέρδος για εμένα ήταν η ευκαιρία να συνεργαστώ και να καθοδηγηθώ από ανθρώπους κι επιστήμονες οι οποίοι δεν υπήρξαν απλώς σύμβουλοι αλλά και δάσκαλοι, παρέχοντάς μου τα απαραίτητα εφόδια τα οποία είναι αναγκαία για την ενασχόληση με την επιστημονική έρευνα. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 13

14 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Την τελευταία δεκαετία, η διαχείριση των νοσοκομειακών αποβλήτων και ιδιαίτερα των ραδιενεργών, έχει αναχθεί σε μείζον πρόβλημα. Για τέτοιου είδους απόβλητα, η μη ασφαλής διαχείριση-διάθεση εγείρει σοβαρότατους κινδύνους τόσο για το περιβάλλον, όσο και για την ίδια την υγεία των πολιτών. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει να ληφθούν αποτελεσματικά μέτρα για τη διαχείριση τέτοιου είδους αποβλήτων έτσι ώστε να ελαχιστοποιηθούν, οι όποιες επιπτώσεις μπορεί να προκύπτουν από την υιοθέτηση μη εγκεκριμένων πρακτικών. Για τη σωστή διαχείρισή τους πρέπει να επιδιώκεται η ελαχιστοποίηση του παραγόμενου όγκου, η ελάττωση του διαχειριστικού κόστους, καθώς και η διάθεση των υπολειμμάτων με τρόπο σύμφωνο με τις περιβαλλοντικές δεσμεύσεις (ελάττωση της επικινδυνότητας). Οι εγκυμονούντες κίνδυνοι λόγω έλλειψης ενός άρτιου διαχειριστικού πλάνου, απασχολεί ιδιαίτερα τη χώρα μας, όπου μέχρι πριν λίγα χρόνια δεν υπήρχε κάποιο νομικό πλαίσιο που να καθορίζει τη διαχείριση των αποβλήτων αυτών. Το διαχειριστικό κόστος των νοσοκομειακών αποβλήτων παραμένει σε αρκετά υψηλό επίπεδο. Αυτό οφείλεται τόσο στο τεράστιο κόστος της αντιρρυπαντικής τεχνολογίας που απαιτείται, λόγω των επιβλαβών απαερίων της καύσης, όσο και στο γεγονός ότι δεν υπάρχουν διαθέσιμες τεχνολογίες, πέραν της αποτέφρωσης, που να αδρανοποιούν αυτά τα επικίνδυνα απόβλητα. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 14

15 ABSTRACT Over the last decade, the management of hospital waste, particularly radioactive waste, has become a major problem. For such wastes, an unsafe disposal poses a serious risk to the environment as well as to public health. Therefore, great attention should be paid for the management of such waste to minimize any consequences and effects that might result from the adoption of unauthorized practices during its management. Among the priorities should be to minimize the volume of waste generated, to reduce management costs and to dispose the residues in an environmentally acceptable way (reducing the risk). The potential risks due to the lack of a sound management plan are of particular concern especially to our country where, until a few years ago, there was no legal framework governing the management of these wastes. The cost of hospital waste treatment remains at a fairly high level. This is due both to the enormous cost of the cleaning technology required due to the harmful combustion gases and to the fact that no technologies beyond incineration are available to inactivate these hazardous wastes. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 15

16 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα νοσοκομεία χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο ραδιενεργά ισότοπα για διαγνωστικές και θεραπευτικές εφαρμογές. Τα κύρια ραδιοϊσότοπα που χρησιμοποιούνται στα νοσοκομεία είναι το τεχνήτιο-99m ( 99m Tc), το ιώδιο-131 ( 131 I), το ιώδιο 125 ( 125 I), το ιώδιο 123 ( 123 I) ), το τρίτιο ( 3 H) και ο άνθρακας-14 (14 C ). Ο όγκος των νοσοκομειακών ραδιενεργών αποβλήτων παράγεται στο τμήμα Πυρηνικής Ιατρικής. Τα περισσότερα από τα ραδιενεργά απόβλητα είναι υγρά, με μικρότερη ποσότητα στερεών και ελάχιστα αέρια. Τα στερεά απόβλητα που περιέχουν ίχνη ραδιενέργειας είναι κυρίως σύριγγες, βελόνες, βαμβακερά επιχρίσματα, φιαλίδια, μολυσμένα γάντια και απορροφητικά υλικά. Επιπλέον, τα ρούχα και τα σκεύη ασθενών που λαμβάνουν υψηλές δόσεις ραδιοϊσοτόπων όπως το 131 I αποτελούν τα στερεά ραδιενεργά απόβλητα. Η ασφαλής διάθεση των αχρησιμοποίητων ραδιενεργών υλικών και αντικειμένων που έχουν μολυνθεί με αυτά είναι ζωτικής σημασίας συνιστώσα της συνολικής στρατηγικής διαχείρισης νοσοκομειακών αποβλήτων. Ο θεμελιώδης σκοπός της ασφαλούς διάθεσης των ραδιενεργών αποβλήτων είναι η εξασφάλιση ότι η έκθεση σε ακτινοβολία σε δημόσιους χώρους και περιβάλλον δεν υπερβαίνει τα προδιαγραφόμενα ασφαλή όρια. Η διατήρηση των επιπέδων έκθεσης στα προδιαγεγραμμένα όρια μειώνει τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των ιονίζουσων ακτινοβολιών στους ανθρώπους, πέρα από τη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον. Οποιοδήποτε μελλοντικό σχέδιο για νοσοκομείο ή κλινική που προβλέπει στη χρήση ραδιενεργών ισοτόπων πρέπει να διασφαλίζει διαρθρωτικές και λειτουργικές παραμέτρους για τη διατήρηση των περιβαλλοντικών επιπέδων ακτινοβολίας και της ακτινοβολίας στην οποία υπόκεινται οι εργαζόμενοι και το κοινό στα επιτρεπόμενα όρια. Εκτός από την ασφαλή διαχείριση των ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων η προστασία από την ακτινοβολία περιλαμβάνει την ορθή χρήση της πρακτικής «χρήση ακτινοβολίας μόνο εάν τα οφέλη υπερτερούν των κινδύνων», και τη βελτιστοποίηση της πρακτικής «διατήρηση του μεγέθους της ατομικής δόσης και του αριθμού των ατόμων που έχουν εκτεθεί, σε όσο το δυνατόν χαμηλότερα επίπεδα, ALARA». Η αξιολόγηση των ποιοτικών προδιαγραφών των υφιστάμενων προτύπων ακτινοπροστασίας, η τακτική προσωπική παρακολούθηση των νοσοκομειακών ακτινολόγων, η επιτόπια παρακολούθηση του νοσοκομειακού περιβάλλοντος και ο ποιοτικός έλεγχος των οργάνων ακτινοβολίας κρίνονται ως υποχρεωτικές για τη διασφάλιση των ως άνω. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 16

17 Κάθε νοσοκομείο πρέπει να διαθέτει έναν αρμόδιο υπεύθυνο ασφαλείας για την ακτινοπροστασία (Radiation Safety Officer, RSO) που μεταξύ των άλλων θα είναι υπεύθυνος της διαχείρισης ραδιενεργών αποβλήτων. Ο RSO συντονίζει τα μέτρα αυτά σύμφωνα με το γενικό πλαίσιο που καθορίζεται από τη Διεθνή Επιτροπή για την ακτινοπροστασία και τη διαχείριση των αποβλήτων. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 17

18 I. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΤΟΧΟΥ ΤΗΣ ΜΔΕ Στόχος της παρούσας ΜΔΕ είναι να αποτυπωθεί η ροή των ραδιονουκλιδίων (ραδιοφαρμάκων) από τη στιγμή που παραλαμβάνονται από μια Μονάδα Υγείας (ΜΥ) ( ένα νοσοκομείο ή μια κλινική), μέχρι το σημείο όπου λαμβάνει χώρα η διαχείριση των αποβλήτων που προκύπτουν από την εν λόγω χρήση τους. Συγκεκριμένα, θα πραγματοποιηθεί η καταγραφή των παραμέτρων που συνθέτουν το πρόβλημα της ολοκληρωμένης διαχείρισης ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων, θα αποτυπωθεί η υφιστάμενη κατάσταση εντός της περιοχής ευθύνης της συγκεκριμένης ΜΥ και θα καθοριστούν οι βέλτιστες πρακτικές διαχείρισης, βάσει κριτηρίων. Πιο ειδικά, στα επιμέρους κεφάλαια της εργασίας θα αναπτυχθούν θέματα που άπτονται του ορισμού, καθώς και της κατηγοριοποίησης των ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων, θα γίνει ανάλυση του υφιστάμενου νομοθετικού πλαισίου, θα περιγραφούν οι βασικές αρχές διαχείρισης της εν λόγω κατηγορίας αποβλήτων, οι κίνδυνοι που απορρέουν από αυτή, ενώ θα γίνει και αναφορά στις πρακτικές διαχείρισης στην χώρα μας, έχοντας ως μελέτη περίπτωσης μια ΜΥ στο λεκανοπέδιο Αττικής. Έτσι, θα γίνει προσπάθεια αποτύπωσης και ανάδειξης του τρόπου με τον οποίο τυγχάνουν διαχείρισης τα ραδιενεργά απόβλητα στη συγκεκριμένη ΜΥ, αξιοποιώντας στοιχεία του τρέχοντος έτους, με σκοπό την εξαγωγή συμπερασμάτων που αφορούν στις εφαρμοζόμενες τεχνικές και πρακτικές διαχείρισης, στο κόστος και στις υπάρχουσες υποδομές. Θα εξεταστούν οι ρυθμοί παραγωγής με βάση τις παραγόμενες ποσότητες και ορισμένα λειτουργικά χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης μονάδας, εξετάζοντας τις κύριες πηγές παραγωγής των ραδιενεργών αποβλήτων εντός της ΜΥ. II. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΤΟΧΟΥ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ Η περιβαλλοντική διάσταση όσον αφορά στη λειτουργία μιας μονάδας υγείας αφορά εκτός των άλλων και τη διαχείριση σημαντικών ποσοτήτων επικίνδυνων αποβλήτων, όπως είναι τα ραδιενεργά. Η μελέτη της διαχείρισής τους είναι ένα σημαντικό κεφάλαιο διότι αποτελεί περιβαλλοντική-οικονομική πρόκληση, μιας και πρόκειται Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 18

19 για απόβλητα πολύπλοκης σύστασης με επικίνδυνες ιδιότητες (εκπομπή ραδιενέργειας). Η παρούσα διπλωματική εργασία σχεδιάστηκε και εκπονήθηκε με στόχο να διαφωτίσει ένα πεδίο παραμελημένο στη χώρα μας, τόσο όσον αφορά στο πλαίσιο των περιβαλλοντικών πολιτικών όσο και του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Ο τρόπος διαχείρισης των επικίνδυνων ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων στην υπό εξέταση Μονάδα είναι αντιπροσωπευτική των υπόλοιπων Μονάδων Υγείας της χώρας, διότι διέπονται στο σύνολό τους από παρόμοιους περιορισμούς και δυνατότητες. Τέλος, αυτή η έρευνα, καθιστά σαφές, πως η προστασία του περιβάλλοντος πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά την εισήγηση και τη θέσπιση των πολιτικών και πρακτικών που ακολουθούνται στο χώρο της υγείας, κεντρικά από πλευράς Υπουργείων (Υγείας - Περιβάλλοντος), περιφερειακά από διοικητικούς φορείς (Περιφέρειες - Νομαρχίες) και τοπικά από τις εκάστοτε Υγειονομικές Μονάδες. Η καινοτομία της παρούσας ΜΔΕ έγκειται στο ότι μελετά ένα ειδικό ρεύμα αποβλήτων, τα ραδιενεργά φαρμακευτικά απόβλητα, το οποίο σαφώς και εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο των ιατρικών-νοσοκομειακών αποβλήτων, ωστόσο όμως, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία (ελληνόγλωσση και ξενόγλωσση) δε φαίνεται να έχει μελετηθεί επαρκώς και ολοκληρωμένα για κάποια πηγή. Επιπλέον, πραγματοποιείται και πειραματική μέτρηση της πιθανής περιεχόμενης ραδιενέργειας στη στάχτη που προκύπτει από την καύση του συγκεκριμένου τύπου αποβλήτων, στον αποτεφρωτήρα που βρίσκεται στο τελικό σημείο διαχείρισης αυτών. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 19

20 Κεφάλαιο 1 ο ΠΕΡΙ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Η ύλη αποτελείται από άτομα. Αυτά είναι μικρογραφίες του ηλιακού μας συστήματος εφόσον στο κέντρο αυτών βρίσκεται ένας πυρήνας, όπου περιφέρονται γύρω του, αλλά και περιστρέφονται αρνητικά φορτισμένα σωματίδια, τα ηλεκτρόνια. Οι τροχιές στις οποίες περιφέρονται είναι συγκεκριμένες και καθορίζουν και την ενέργειά τους. Ο πυρήνας δομείται από φορτισμένα θετικά σωματίδια, τα πρωτόνια, και από ουδέτερα, τα νετρόνια. Ο αριθμός των πρωτονίων αναφέρεται και ως ατομικός αριθμός και ισούται με τον αριθμό των περιφερομένων ηλεκτρονίων, και επειδή τα φορτία αυτών των σωματιδίων είναι ίσα κατά απόλυτη τιμή, τα άτομα μένουν ουδέτερα. Όταν συμβεί για κάποιο λόγο, π.χ. επίδραση ακτινοβολίας, ή κρούση με άλλο σωματίδιο, ένα ηλεκτρόνιο μπορεί να εγκαταλείψει την τροχιά του και να μεταπέσει τροχιά υψηλότερης ενεργειακής στάθμης, προσλαμβάνοντας έτσι ενέργεια, οπότε το άτομο διεγείρεται. Στην διεγερμένη αυτή κατάσταση το άτομο δεν παραμένει για πολύ, αλλά επανέρχεται στην προηγούμενη σταθερή κατάστασή του (αποδιέγερση), ενώ το ηλεκτρόνιο επιστρέφει στην τροχιά του, αποδίδοντας την ενέργεια πού προσέλαβε προηγουμένως. Η εκπομπή της ενέργειας αυτής γίνεται με την μορφή φωτονίου. Τα φωτόνια δραπετεύουν κατά κάποιο τρόπο από τα άτομα, συνιστώντας αυτό πού αντιλαμβανόμαστε ως ακτινοβολία. Στην παρακάτω εικόνα φαίνεται σχηματικά η διέγερση και η αποδιέγερση ενός ηλεκτρονίου 1 : Εικόνα1: Απορρόφηση και εκπομπή ακτινοβολίας. 1 Cherry SR, Sorenson JA, Phelps ME. Physics on Nuclear Medicine. 3rd Edition. Saunders; Philadelphia, Pennsylvania: Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 20

21 1.1.2 ΙΟΝΙΖΟΥΣΕΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΕΣ Έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό το ότι προκαλούν ιονισμό της ύλης και δημιουργούν ιόντα μέσω απόσπασης ηλεκτρονίων από τα άτομά της. Η προέλευση των ιονιζουσών ακτινοβολιών μπορεί να είναι φυσική ή ανθρωπογενής. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τις περιβαλλοντικές ακτινοβολίες (έδαφος, αέρα, νερό, τρόφιμα) καθώς και την κοσμική ακτινοβολία, ενώ η δεύτερη περιλαμβάνει κυρίως ακτινοβολίες προερχόμενες από τα ιατρικά μηχανήματα, τους πυρηνικούς αντιδραστήρες, τα πυρηνικά απόβλητα, τις δοκιμές πυρηνικών όπλων, και τα οικοδομικά υλικά. Στις παραπάνω περιπτώσεις εκπέμπονται ιονίζουσες ακτινοβολίες, η κατηγορία των οποίων περιλαμβάνει τις υψηλής συχνότητας ακτίνες Χ και γ, τις σωματιδιακές ακτινοβολίες πυρήνων Ηλίου (σωματίδια α), ηλεκτρονίων (σωματίδια β), πρωτονίων και νετρονίων, καθώς επίσης και την κοσμική ακτινοβολία. Σχεδόν όλες αυτές οι ακτινοβολίες παράγονται κατά την εκδήλωση του φαινομένου της ραδιενέργειας. Εικόνα 2: Ιονίζουσες ακτινοβολίες. Λέγοντας ραδιενέργεια, εννοούμε την ακτινοβολία η οποία εκπέμπεται κατά τη ραδιενεργό διάσπαση ασταθών πυρήνων (νουκλιδίων), οι οποίοι εν συνεχεία μεταπίπτουν προς σταθερότερους πυρήνες. Η διάσπαση αυτή έχει ως συνέπεια το να εκπέμπονται σωματίδια και (όχι πάντα) ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, τα οποία αποτελούν τη ραδιενέργεια. Η ραδιενέργεια, (εκτός από αυτή που υπάρχει στη φύση ως φυσική ραδιενέργεια), προκαλείται και τεχνητώς με «βομβαρδισμό» βαρέων πυρήνων (πυρήνες με πολλά νετρόνια και πρωτόνια) με ταχέως κινούμενα σωματίδια. Η φυσική ραδιενέργεια ανακαλύφθηκε από τον Μπεκερέλ το 1896 και κατόπιν μελετήθηκε από τον Πέτρο Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 21

22 και τη Μαρία Κιουρί, νομπελίστες φυσικοί και οι τρεις. Η ένταση της ραδιενέργειας εκφράζεται με την ενεργότητα από την οποία υπολογίζεται η απόλυτη τιμή του ρυθμού διάσπασης των πυρήνων ενός ραδιενεργού υλικού ΕΙΔΗ ΙΟΝΙΖΟΥΣΩΝ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΩΝ Οι διασπάσεις των πυρήνων όσον αφορά στη ραδιενέργεια, φυσική ή τεχνητή, διακρίνονται σε τρία είδη: διάσπαση α, β και γ αντίστοιχα, όπου κατ αντιστοιχία προκύπτουν τριών ειδών ραδιενεργού ακτινοβολίας, ακτινοβολία α, β, γ 2 : Ακτινοβολία-α: ο ασταθής μητρικός πυρήνας εκπέμπει πυρήνες του στοιχείου ήλιον, οι οποίοι ονομάζονται σωμάτια α, και μετατρέπεται σε πυρήνα άλλου στοιχείου (θυγατρικός). Το φαινόμενο ονομάζεται «μεταστοιχείωση». Έτσι, όπως φαίνεται και στο παρακάτω σχήμα, ο πυρήνας του ασταθούς ουρανίου- 238 εκπέμπει σωματίδια α και μετατρέπεται σε πυρήνα θορίου-234. Εικόνα 3: Εκπομπή ακτινοβολίας α. Ακτινοβολία-β: στη συγκεκριμένη περίπτωση λαμβάνει χώρα εκπομπή ηλεκτρονίου (β-) ή ποζιτρονίου (β+), αντιηλεκτρονίου δηλαδή, από τον μητρικό πυρήνα με ταυτόχρονη μετατροπή νετρονίου σε πρωτόνιο ή πρωτονίου σε νετρόνιο. Και εδώ λαμβάνει χώρα μεταστοιχείωση. Έτσι, όπως ο πυρήνας βρωμίου μετατρέπεται σε πυρήνα κρυπτού με ταυτόχρονη εκπομπή ηλεκτρονίου (Εικόνα 4,αριστερά), ή σε πυρήνα σεληνίου με ταυτόχρονη εκπομπή ποζιτρονίου ( Εικόνα 4,δεξιά). 2 Sorenson JA, Cherry SR, Phelps ME. Physics on Nuclear Medicine. 3rd Edition. Saunders; Philadelphia, Pennsylvania: Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 22

23 Εικόνα 4: Εκπομπή ακτινοβολίας β. Ακτινοβολία-γ: ο ασταθής αρχικός πυρήνας εκπέμπει ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία εξαιρετικά υψηλής συχνότητας, επομένως και ενέργειας, μεταπίπτοντας σε μία νέα σταθερή κατάσταση χωρίς μεταστοιχείωση. Εικόνα 5: Εκπομπή ακτινοβολίας γ. Τα παραπάνω είδη ραδιενεργού ακτινοβολίας εφαρμόζονται ευρέως στη διαγνωστική και θεραπευτική ιατρική, με αποτέλεσμα να κρίνεται αναγκαία η εξέλιξη και ανάπτυξη του επιστημονικού κλάδου της Πυρηνικής Ιατρικής. Ο μεγάλος κίνδυνος που ενέχει η ραδιενεργός ακτινοβολία οδήγησε στην ανάπτυξη του νέου επιστημονικού κλάδου της ακτινοπροστασίας. Στην εικόνα 6 φαίνεται η διαφορά στην ικανότητα διείσδυσης της σωματιδιακής ακτινοβολίας α, β, και της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας γ. Η πρώτη απορροφάται από ένα φύλλο χαρτιού, η δεύτερη από φύλλο αλουμινίου πάχους αρκετών εκατοστών, ενώ η τελευταία απορροφάται από τσιμέντο πάχους πολλών εκατοστών. Εικόνα6:.Διαφορά στην διεισδυτικότητα διαφόρων τύπων σωματιδιακής ακτινοβολίας. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 23

24 1.1.4 ΜΟΝΑΔΕΣ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Α. Μονάδες που εκφράζουν το επίπεδο ραδιενέργειας ενός ραδιενεργού υλικού: Συνηθέστερη μονάδα μέτρησης της ραδιενέργειας είναι το Curie (Ci). Ένα Curie ισούται με 3,7x10 10 ραδιενεργές διασπάσεις ανά δευτερόλεπτο 3. Εναλλακτική μονάδα ενεργότητας είναι το Becquerel (Bq), που αντιστοιχεί σε μία ραδιενεργό διάσπαση ανά δευτερόλεπτο. Δηλαδή ισχύει ότι 1 Ci = 3,7x10 10 Bq. Β. Μονάδες που εκφράζουν την απορροφούμενη ακτινοβολία από έναν οργανισμό: Για την ποσοτική εκτίμηση των αποτελεσμάτων της επίδρασης της ακτινοβολίας, ορίστηκε αρχικά η μονάδα ακτινοβολίας rad (radiaton absorbed dose). Η συγκεκριμένη μονάδα εκφράζει τη δόση ραδιενέργειας (ή την ποσότητα ακτινοβολίας γενικότερα) η οποία αποθέτει 0,01 Joule ενέργειας ανά χιλιόγραμμο μάζας του ιστού που την απορροφά. Άλλη μονάδα είναι το Gray (Gy), το οποίο ισοδυναμεί με απορρόφηση ακτινοβολίας ενέργειας 1 Joule ανά χιλιόγραμμο μάζας του ιστού. Δηλαδή, 1 Gy =100 rad. Γ. Μονάδες που εκφράζουν την απορροφούμενη ακτινοβολία από ένα οργανισμό σε σχέση με τις βιολογικές επιπτώσεις που προκαλούν: Η δόση ακτινοβολίας η οποία απορροφάται δεν αποτελεί από μόνη της μέτρο των βιολογικών επιπτώσεων, καθώς οι βιολογικές συνέπειες εξαρτώνται επιπλέον από το είδος της εκπεμπόμενης ακτινοβολίας. Επίσης 1 Gy ακτινοβολίας α προκαλεί 20πλάσιες καταστροφές των ανθρώπινων ιστών από 1 Gy ακτινοβολίας γ. Για να είναι δυνατή η σύγκριση των δόσεων ως προς τις βιολογικές τους επιπτώσεις, χρησιμοποιείται το μέγεθος «ισοδύναμη δόση» με μονάδα μέτρησης το 1 rem, και κυρίως το υποπολλαπλάσιό του, 1 millirem. Το rem (radiation equivalent mass) είναι μία μονάδα ραδιενέργειας που δεν εξαρτάται από το είδος της ακτινοβολίας, και εκφράζει τις βιολογικές καταστροφές που προκαλούνται στον άνθρωπο από την απορρόφηση των διαφόρων ακτινοβολιών. Δηλαδή, 1 rem = q 1 rad, όπου το q είναι 3 International Commission on Radiation Units and Measurement (ICRU) Recommendations Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 24

25 ένας ποιοτικός παράγοντας της βιολογικής επίδρασης των διαφόρων τύπων ιονιζουσών ακτινοβολιών πάνω στα βιολογικά συστήματα. Οι τιμές του παράγοντα αυτού φαίνονται στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας 1: Τιμές παράγοντα της βιολογικής επίδρασης των διαφόρων τύπων ιονιζουσών ακτινοβολιών q = 1 q = 10 q = 20 για ακτίνες γ και ηλεκτρόνια για σωματίδια α, πρωτόνια και δευτερόνια για βαρείς πυρήνες 2 < q < 10 για νετρόνια, ανάλογα με την κινητική τους ενέργεια Εκτός από το rem χρησιμοποιείται και η μονάδα Sievert (Sv). Ισχύει ότι 1 Sv = 100 rem ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ-ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΡΑΔΙΟΦΑΡΜΑΚΩΝ 4 Τα πεδία της πυρηνικής ιατρικής και φαρμακευτικής, την τελευταία εικοσαετία έχουν γνωρίσει αλματώδη ανάπτυξη. Στο γεγονός αυτό συντέλεσε και η πρόοδος της τεχνολογίας, των υπολογιστών, των ανιχνευτών και των ραδιοφαρμακευτικών προϊόντων. Λέγοντας πυρηνική ιατρική εννοούμε τον κλάδο εκείνο της ιατρικής, ο οποίος χρησιμοποιεί την ακτινοβολία και τις πυρηνικές ιδιότητες σταθερών αλλά και ραδιενεργών ατόμων για διαγνωστικούς - θεραπευτικούς σκοπούς. Αφορά στην ακτινοβολία στην οποία υπόκειται ο ασθενής μέσω χρήσης μιας εξωτερικής πηγής, είτε ραδιενέργεια από τη χορήγηση ραδιενεργών επισημασμένων φαρμάκων τα ραδιοφάρμακα. Η έκθεση των ασθενών αυτών σε ακτινοβολία δικαιολογείται από το γεγονός ότι οι πολύ σημαντικές πληροφορίες που λαμβάνονται με τις τεχνικές τις πυρηνικής ιατρικής δε θα ήταν δυνατό να ληφθούν με οποιοδήποτε άλλο τρόπο. Όρια ακτινοβολίας στην ιατρική αυτή πράξη δεν υπάρχουν, ενώ η στάθμιση μεταξύ προσδοκώμενου οφέλους και επαπειλούμενου κινδύνου αποφασίζεται κατά 4 Clinton, H.M., and Witcofski, Nuclear Pharmacy. Philadelphia: Lea & Febiger, Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 25

26 περίπτωση από κοινού από τον ιατρό και τον ασθενή. Όλες οι τεχνικές της πυρηνικής ιατρικής αποβλέπουν στη διάγνωση ή στη θεραπεία. Η ακτινοβολία προέρχεται είτε από μία εξωτερική πηγή (πηγή ηλεκτρονίων μεγάλης ενέργειας ή πηγή ακτινοβολίας-γ), είτε από μια εσωτερική πηγή (χορήγηση ραδιοφαρμάκων). Το ραδιοφάρμακο το οποίο χορηγείται θα πρέπει να παραμένει στο συγκεκριμένο όργανο του σώματος το ελάχιστο χρονικό διάστημα, ώστε να εκπληρώσει το σκοπό του. Ο αποτελεσματικός χρόνος για ένα ραδιοφάρμακο εξαρτάται τόσο από το βιολογικό όσο και από το φυσικό χρόνο υποδιπλασιασμού του. Σαν βιολογικός χρόνος υποδιπλασιασμού ορίζεται το χρονικό διάστημα για το οποίο ένα φάρμακο παραμένει στον οργανισμό πριν απενεργοποιηθεί μέσω μεταβολικών διεργασιών ή απεκκριθεί. Δεδομένου ότι οι φυσικοί χρόνοι υποδιπλασιασμού των ραδιονουκλιδίων τα οποία χρησιμοποιούνται στην πυρηνική ιατρική είναι γνωστοί, αυτό το οποίο μελετάται από την πυρηνική ιατρική είναι η βιολογική συμπεριφορά του ιχνηθέτη στον οργανισμό. Άλλος ένας πολύ σημαντικός παράγοντας είναι το είδος της εκπεμπόμενης ακτινοβολίας. Η επιλογή του συγκεκριμένου ραδιονουκλιδίου καθορίζεται από το είδος της ακτινοβολίας που εκπέμπει. Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες το ζητούμενο είναι η διάγνωση, ο σκοπός του ραδιοφαρμάκου είναι η απεικόνιση των βιολογικών δομών. Για να επιτευχθεί η απεικόνιση αυτή απαιτείται ακτινοβολία αρκετά διεισδυτική, ώστε αφού πρώτα διαπεράσει τον ασθενή, να φτάσει στον ανιχνευτή αλληλοεπιδρώντας, όσο το δυνατόν λιγότερο με τους ιστούς του, έτσι ώστε να ελαχιστοποιείται η δόση που απορροφάται τελικά. Για το λόγο αυτό, τα προτιμότερα ραδιονουκλίδια είναι εκείνα, τα οποία εκπέμπουν μόνο ακτινοβολία-γ ή Χ, χωρίς σωματιδιακή ακτινοβολία. Τέτοιου είδους είναι τα ραδιονουκλίδια τα οποία διασπώνται με σύλληψη ηλεκτρονίου ή ισομερή μετάπτωση. Τα ραδιονουκλίδια τα οποία χρησιμεύουν στην απεικόνιση, έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά από αυτά που χρησιμοποιούνται για θεραπεία. Η ραδιοθεραπεία θέτει ως στόχο της την καταστροφή του προσβεβλημένου ιστού, η οποία επιτυγχάνεται με ιονισμό και παραγωγή ελευθέρων ριζών από την ακτινοβολία. Έτσι, προτιμώνται ακτινοβολίες υψηλού ειδικού ιονισμού και μικρής, καλά προσδιοριζόμενης εμβέλειας, διότι έτσι προκαλείται τοπική καταστροφή του ιστού σε μικρή αλλά συγκεκριμένη περιοχή. Καταλληλότερα ραδιονουκλίδια για θεραπευτικούς σκοπούς είναι αυτά τα οποία εκπέμπουν ακτινοβολία-α, χαμηλής ενέργειας ακτινοβολία-β, ή ηλεκτρόνια Auger. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 26

27 Σήμερα, δέσμες ηλεκτρονίων ή ακτίνων-χ χρησιμοποιούνται ως εξωτερικές πηγές ακτινοβολίας. Οι συγκεκριμένες ακτινοβολίες παράγονται από μικρούς γραμμικούς επιταχυντές. Ηλεκτρόνια ενέργειας 4-15 MeV χρησιμοποιούνται στη θεραπεία επιφανειακών καρκίνων (περιπτώσεις δέρματος, λαιμού, κεφαλής, μαστού). Όταν απαιτείται μεγαλύτερη διεισδυτική ικανότητα, τότε χρησιμοποιείται ακτινοβολία-γ από μια κλειστή πηγή κάποιου ραδιονουκλιδίου, όπως είναι το 60 Co, το οποίο χρησιμοποιήθηκε ευρέως για το σκοπό αυτό, αλλά σήμερα έχει αντικατασταθεί από το 137 Cs. Στις περιπτώσεις όπου το ζητούμενο είναι μια πιο εξειδικευμένη ακτινοβόληση της προς καταστροφή περιοχής, είναι δυνατό να εμφυτευθεί ένας «κόκκος» ή μια «βελόνα» ραδιενεργού υλικού. Τα πιο συνηθισμένα εμφυτεύματα για το σκοπό αυτό είναι αυτά από 198 Au και 125 I ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Πάνω από 40 εκατομμύρια διαδικασίες πυρηνικής ιατρικής εκτελούνται κάθε χρόνο παγκοσμίως και η ζήτηση ραδιοϊσοτόπων αυξάνεται έως και 5% ετησίως. Η αποστείρωση του ιατρικού εξοπλισμού αποτελεί επίσης σημαντική χρήση ραδιοϊσοτόπων. Περίπου ένα άτομο στα 50 χρησιμοποιεί διαγνωστικό ραδιοφάρμακο κάθε χρόνο. Περίπου το 50% των νοσοκομείων του λεκανοπεδίου Αττικής χρησιμοποιούν ραδιοϊσότοπα στην ιατρική και περίπου το 90% των περιπτώσεων είναι για διάγνωση. Ραδιενεργά ιατρικά απόβλητα παράγονται μόνο στα εργαστήρια πυρηνικής ιατρικής, όπου αυτά υπάρχουν. Λέγοντας ραδιενεργό κατάλοιπο-απόβλητο, εννοούμε: «κάθε υλικό που έχει ρυπανθεί ή περιέχει ένα ή περισσότερα ραδιοϊσότοπα, των οποίων η τιμή της εκπεμπόμενης ραδιενέργειας δεν είναι αμελητέα και τα οποία βεβαίως δεν προβλέπεται να χρησιμοποιηθούν περεταίρω». Τα ραδιενεργά απόβλητα ταξινομούνται, με σειρά αυξανόμενης επικινδυνότητας, σε: Πολύ βραχύβια απόβλητα (Very Short Level Waste, VSLW). Πολύ χαμηλού επιπέδου απόβλητα (Very Low Level Waste, VLLW). Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 27

28 Αυτά τα είδη αποβλήτων είναι ραδιενεργά απόβλητα που περιέχουν ραδιενεργά υλικά και δεν είναι επιβλαβή για τους ανθρώπους και το περιβάλλον. Δατίθενται με τα οικιακά απορρίμματα. Χαμηλού επιπέδου απόβλητα (Low Level Waste, LLW). Αυτός ο τύπος ραδιενεργών αποβλήτων περιέχει μικρές ποσότητες ραδιενέργειας που είναι κυρίως βραχύβια ραδιενέργεια. Τα υλικά που περιλαμβάνουν χαμηλή ραδιενέργεια είναι ρούχα, εργαλεία, χαρτί και φίλτρα. Κατά το χειρισμό και τη μεταφορά του LLW δεν απαιτείται η χρήση θωράκισης. Τα LLW επιτρέπεται να θαφτούν σε ρηχή γη, αλλά συνήθως συμπιέζονται ή αποτεφρώνονται πριν από τη διάθεση. Μετρίου επιπέδου απόβλητα (Ιntermediate Level Waste, ILW). Αυτή η ομάδα αποβλήτων έχει υψηλότερες ποσότητες ραδιενέργειας και ορισμένοι από αυτούς χρειάζονται θωράκιση, συνήθως μολύβδου, σκυροδέματος ή νερού. Ορισμένα μικρά αντικείμενα ILW μπορεί να στερεοποιηθούν σε σκυρόδεμα ή πίσσα για απόρριψη. Συνήθως δεν απαντώνται σε ιατρικές εφαρμογές. Υψηλού επιπέδου απόβλητα (High Level Waste, HLW). Χαρακτηρίζονται ως το πλέον επιβλαβές είδος ραδιενεργών αποβλήτων, είναι πολύ ραδιενεργά και υψηλής θερμοκρασίας επομένως χρειάζονται ψύξη και θωράκιση Ωστόσο, τέτοια ραδιονουκλίδια δε βρίσκουν εφαρμογές στην ιατρική 5. Τα ιατρικά ραδιενεργά απόβλητα που παράγονται στην Ελλάδα προκύπτουν από πλείστους ιατρικούς τομείς, και είναι στην πλειονότητά τους πολύ βραχύβια (VSLW), πολύ χαμηλού επιπέδου (VLLW) ή χαμηλού επιπέδου (LLW), τα οποία μετά από μία επιτόπια βραχυπρόθεσμη διαχείριση, απομειώνονται κάτω από τα όρια αποδέσμευσης με αποτέλεσμα να καθίσταται δυνατή η αποδέσμευσή τους στο περιβάλλον. Ένα εργαστήριο πυρηνικής ιατρικής πριν χρησιμοποιήσει οποιοδήποτε ραδιονουκλίδιο, λαμβάνει υπόψη το κρίσιμο επίπεδο περιορισμού για την ενεργό δόση την οποία επιτρέπεται να δεχτούν άτομα του πληθυσμού και το οποίο είναι της τάξης των 10 μsv την ώρα. Ο μεγαλύτερος όγκος ραδιενεργών αποβλήτων, προέρχεται από τα εργαστήρια πυρηνικής ιατρικής των νοσοκομείων, για τη διεξαγωγή διαγνωστικών εξετάσεων in vivo (σπινθηρογραφημάτων) ή θεραπειών και είναι ραδιοφάρμακα 5 Malkan S. Global trends in responsible healthcare waste management-a perspective from Health Care without Harm. Waste Managment and Research. 2005; 25(2005): Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 28

29 χορηγούμενα ενδοφλεβίως, με κατάποση ή με εισπνοή στους νοσηλευόμενους. Αντικείμενα τα οποία χρησιμοποιούνται στην προετοιμασία και χορήγηση ραδιοφαρμάκων, εκκρίματα, αλλά και υπολείμματα σίτισης των ασθενών συνιστούν ραδιενεργά νοσοκομειακά απόβλητα. Νοσοκομειακά ραδιενεργά απόβλητα προκύπτουν επίσης: Από κλινικές νοσηλείας, όπου υπάρχουν ασθενείς που υπεβλήθησαν σε διάγνωση ή θεραπεία με ραδιοφάρμακα. Από εργαστήρια βραχυθεραπείας, όπου χρησιμοποιούνται ραδιενεργά εμφυτεύματα (seeds) ιωδίου-125 ( 125 Ι). Τα ακτινολογικά εργαστήρια δεν παράγουν ραδιενεργά απόβλητα! ΧΡΟΝΟΣ ΗΜΙΖΩΗΣ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Η ταχύτητα διάσπασης ενός ραδιενεργού στοιχείου εκφράζεται μέσω του χρόνου υποδιπλασιασμού, ή ημιζωής, (t1/2), που ορίζεται ως «ο χρόνος, ο οποίος απαιτείται, για να διασπαστεί η μισή από την αρχική ποσότητα του ραδιενεργού υλικού». Εκφράζει τη σταθερότητα μιας ραδιενεργού ουσίας, καθώς όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή του, τόσο σταθερότερος είναι ο πυρήνας αυτής. Τα ραδιενεργά απόβλητα, όπως άλλωστε και κάθε ραδιενεργό υλικό, απομειώνονται βάσει του χρόνου ημιζωής του κάθε ισοτόπου το οποίο εμπεριέχουν. Κάθε ισότοπο έχει το χαρακτηριστικό του χρόνο ημιζωής, ο οποίος μπορεί να είναι από πολύ μικρός, π.χ.12 δευτερόλεπτα για το βάριο ( 143 Ba), μέχρι πολύ μεγάλος, π.χ. 4.5 δισεκατομμύρια χρόνια για το ουράνιο ( 238 U). Έτσι, κάποια ραδιενεργά απόβλητα - δεν «πεθαίνουν» ποτέ και απαιτούν μακρόχρονη και προσεκτική διαχείριση σε ειδικές μονάδες, ενώ για κάποια άλλα - τα βραχύβια - αρκεί μια απλή, επιτόπια διαχείριση ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΟ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ Μη-Ραδιολογικοί Κίνδυνοι: Οι μη ραδιολογικοί κίνδυνοι των νοσοκομειακών ραδιενεργών αποβλήτων μπορούν να διαιρεθούν στις ακόλουθες κατηγορίες 6 : 6 World Health Organization. Safe healthcare waste management: Policy paper. Geneva, Switzerland; Alagoz Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 29

30 Φυσικοί κίνδυνοι: Οι φυσικοί κίνδυνοι περιλαμβάνουν τη δυνατότητα τραυματισμών από βελόνες, σπασμένα γυαλιά, ή άλλα αιχμηρά αντικείμενα που έχουν προσβληθεί από ραδιενέργεια. Στους φυσικούς κινδύνους περιλαμβάνονται επίσης οι τραυματισμοί που προκύπτουν ως αποτέλεσμα του χειρισμού βαρέων αντικειμένων όπως αυτή των θωρακισμένων δοχείων. Χημικοί κίνδυνοι: Οι χημικοί κίνδυνοι περιλαμβάνουν τις πιθανότητες τραυματισμών λόγω χημικών αντιδράσεων ή εξαιτίας της παρουσίας οξέων, αλκαλίων, οξειδωτικών ή οξειδώσιμων οργανικών ενώσεων. Αυτοί οι κίνδυνοι μπορεί να σχετίζονται με υγρά ή ατμούς που περιέχουν επικίνδυνες ραδιενεργές χημικές ουσίες. Χημικοί κίνδυνοι μπορεί να προκύψουν επίσης από την ανάμειξη ασυμβίβαστων ραδιενεργών αποβλήτων. Βιολογικοί / Λοιμώδεις κίνδυνοι: Όλα τα ραδιενεργά απόβλητα που παράγοντα από ασθενείς σε μια μονάδα υγειονομικής περίθαλψης και τα οποία είναι εκτός των άλλων και μολυσμένα (π.χ. ανθρώπινο αίμα, άλλα σωματικά υγρά ή οποιοδήποτε δυνητικά μολυσματικό υλικό), χαρακτηρίζονται επιπλέον, εκτός από ραδιενεργά και ως "βιολογικά επικίνδυνα". Κατά τη διαχείριση ραδιενεργών-βιολογικών επικίνδυνων αποβλήτων, πρέπει να τηρούνται όλες οι απαραίτητες προφυλάξεις. Αυτό σημαίνει ότι όλα τα παραπάνω επικίνδυνα απόβλητα αντιμετωπίζονται σαν να έχουν μολυνθεί με HIV, τον ιό της ηπατίτιδας Β ή άλλα επικίνδυνα παθογόνα μικρόβια ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΡΑΔΙΟΦΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ 7 Ένα ραδιοϊσότοπο που χρησιμοποιείται για τη διάγνωση πρέπει να εκπέμπει ακτίνεςγ επαρκούς ενέργειας για εκπομπή από το σώμα και πρέπει να έχει ένα χρόνο ημίσειας ζωής αρκετά σύντομο ώστε να αποσυντεθεί σύντομα μετά την ολοκλήρωση της απεικόνισης. Το ραδιοϊσότοπο που χρησιμοποιείται ευρύτερα στην ιατρική είναι το Tc-99, το οποίο χρησιμοποιείται σε περίπου 80% όλων των διαδικασιών 7 Spencer, R.P., R.H. Seevers, Jr., and A.M. Friedman Radionuclides in Therapy, Boca Raton, Fl: CRC Press, Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 30

31 πυρηνικής ιατρικής. Είναι ένα ισότοπο του τεχνητίου που παράγεται τεχνητά και έχει σχεδόν ιδανικά χαρακτηριστικά για μια πυρηνική ιατρική σάρωση, όπως με το SPECT. Αυτά είναι: Έχει χρόνο ημιζωής έξι ωρών, ο οποίος είναι αρκετά μακρύς για να εξετάσει τις μεταβολικές διεργασίες, αλλά είναι αρκετά μικρό για να ελαχιστοποιήσει τη δόση ακτινοβολίας στον ασθενή. Διασπάται από μια «ισομερή» διαδικασία, η οποία περιλαμβάνει την εκπομπή ακτίνων-γ και ηλεκτρονίων χαμηλής ενέργειας. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει εκπομπή β, υψηλής ενέργειας, η δόση ακτινοβολίας στον ασθενή είναι χαμηλή. Οι ακτίνες- γ χαμηλής ενέργειας που εκπέμπει διαφεύγουν εύκολα από το ανθρώπινο σώμα και ανιχνεύονται με ακρίβεια από μια γ-κάμερα. Η χημεία του τεχνήτιου είναι τόσο ευπροσάρμοστη ώστε μπορεί να σχηματίσει ιχνηθέτες ενσωματώνοντας μια σειρά βιολογικά ενεργών ουσιών που εξασφαλίζουν ότι συμπυκνώνεται στον ιστό ή το όργανο που ενδιαφέρει ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΡΑΔΙΟΝΟΥΚΛΙΔΙΩΝ Οι κυριότερες μορφές των ιατροφαρμακευτικών ραδιονουκλιδίων είναι συνοπτικά οι παρακάτω: Στερεά: Βελόνες ραδιενεργών μετάλλων υψηλής ραδιονουκλιδικής καθαρότητας για εμφύτευση (τοπική ακτινοβόληση), επιθέματα ραδιoνουκλιδίων με πλαστικό υλικό για εξωτερική ακτινοβόληση: 198 Au, 192 Ir, 60 Co. Αέρια ή διαλύματα αερίων: 133 Χe Εκνεφώματα: Διαμέτρου nm. Εναιωρήματα: Μικροσυσσωματώματα (500nm-1μm) μεγαλοσυσσωματώματα (10-100μm), μικροσφαιρίδια (0,5-50 μm). Επισήμανση ερυθρών ή λευκών αιμοσφαιρίων Κάψουλες: Συνήθως ζελατίνης για χορήγηση στερεών ή ελαιωδών ραδιοφαρμάκων Κολλοειδή διαλύματα: Έτοιμα κολλοειδή διαλύματα μεγέθους σωματιδίων 100nm-1μm Διαλύματα: Για χορήγηση από του στόματος (per os) ή παρεντερικά. Τα συνήθη ραδιονουκλίδια τα οποία χρησιμοποιούνται στις ιατρικές εφαρμογές είναι τα ακόλουθα: Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 31

32 Α) Ραδιονουκλίδια παραγόμενα στον αντιδραστήρα Ραδιοσκευάσματα Τεχνητίου-99m ( 99m Tc, t1/2=6,02h) Ραδιοσκευάσματα Ιωδίου ( 125 Ι, t1/2=60,14 d, 131 Ι, t1/2=8,04 d) Ραδιοσκευάσματα Υδραργύρου Ραδιοσκευάσματα Σεληνίου-75 ( 75 Se,t1/2=121d) Ραδιοσκευάσματα Κοβαλτίου Ραδιοσκεάσματα Χρωμίου-51 ( 51 Cr, t1/2=27,7d Ραδιοσκευάσματα Φωσφόρου-32 ( 32 P, t1/2=14,3d) Ραδιοσκευάσματα Καλίου Ραδιοσκευάσματα Νατρίου-24 ( 24 Νa, t1/2=15h) Ραδιοσκευάσματα Ινδίου ( 111 Ιn, t1/2=2,8d και 113m In, t1/2=σταθερό Ραδιοσκευάσματα Θαλλίου-201 ( 201 Tl) Ραδιοσκευάσματα Ξένον-133 ( 133 Xe, t1/2=5,29d) Ραδιοσκευάσματα Καίσιου-131 ( 131 Cs, t1/2=9,2d) Β) Ραδιονουκλίδια παραγόμενα στο κυκλοτρόνιο Τα παραγόμενα στο κυκλοτρόνιο ραδιονουκλίδια παρουσιάζουν σημαντικά πλεονεκτήματα έναντι εκείνων που παράγονται στον αντιδραστήρα. Είναι βραχύβια και ως εκ τούτου ελαττώνεται σημαντικά η δόση που λαμβάνει ο ασθενής. Αυτά είναι: Οξυγόνο-15 ( 15 Ο, t1/2=2,44min) Βρώμιο-77 ( 77 Br, t1/2=57h) Χλώριο Ιώδιο-123 ( 123 Ι, t1/2=13,3h) Φθόριο-18 ( 18 F, t1/2=112min) Γάλλιο-67 ( 67 Ga, t1/2=78min) Άζωτο-13 (13N, t1/2=9,96min) Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 32

33 Πίνακας2:Ραδιοφαρμακευτικά σκευάσματα στην Ευρωπαϊκή φαρμακοποιία Ammonia ( 13 N) inj. Sodium pertechnetate ( 99m Tc) inj. (nonfission) Chromium ( 51 Cr) edetate inj. Sodium iodohippurate ( 123 I) inj. Cyanocobalamin ( 57 Co) capsules Sodium iodohippurate ( 131 I) inj. Cyanocobalamin ( 58 Co) capsules Sodium pertechnetate ( 99 m Tc) inj. (fission) Fludeoxyglucose ( 18 F) inj. Sodium phospate ( 32 P) inj. Flumazenil (N-( 11 C) methyl) inj. Strontium ( 89 Sr) chloride inj. Gallium ( 67 Ga) citrate injection Technetium ( 99 m Tc) colloidal rhenium sulphide inj. Human albumin inj., iodinated ( 12 5 I) Technetium ( 99 m Tc) colloidal sulphur inj. Indium ( 111 In) pentetate inj. Technetium ( 99 m Tc) colloidal tin inj. Iobenguane ( 123 I) inj. Technetium ( 99 m Tc) etifenin inj. Iobenguane ( 131 I) inj. for diagnostic use Technetium ( 99 m Tc) exametazime inj. Iobenguane ( 131 I) inj. for therapeutic use Technetium ( 99 m Tc) gluconate inj. Krypton ( 81 Kr) inhalation gas Technetium ( 99 m Tc) human albumin inj. L-Methionine ( 11 C-methyl) inj. Technetium ( 99 m Tc) macrosalb inj. Norcholesterol inj., iodinated ( 1 31 I) Technetium ( 99 m Tc) medronate inj. Raclopride ( 11 C-(methyl) inj. Technetium ( 99 m Tc) mertiatide inj. Sodium acetate ( 11 C) inj. Technetium ( 99 m Tc) microspheres inj. Sodium fluoride ( 18 F) inj. Technetium ( 99 m Tc) pentetate inj. Sodium iodide ( 12 3 I) inj. Technetium ( 99 m Tc) sestamibi inj. Sodium iodide ( 1 31 I) capsules for Technetium ( 99 m Tc) succimer inj. diagnosti use Technetium ( 99 m Tc) tin pyrophospate inj. Thallous ( 20 1 Tl) chloride inj. Water ( 15 O) inj. Xenon ( 13 3 Xe) inj. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 33

34 Κεφάλαιο 2ο ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΠΕΡΙ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Εισαγωγή Τα ραδιενεργά νοσοκομειακά απόβλητα εντάσσονται στην κατηγορία των επικίνδυνων και χρήζουν, επομένως, άμεσης διαχείρισης και επεξεργασίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, τα τελευταία χρόνια, έχει ευαισθητοποιηθεί πολύ σε θέματα που άπτονται των επικίνδυνων αποβλήτων και αυτό γίνεται αντιληπτό από την έκδοση συνεχώς νέων αποφάσεων σχετικές με την ορθή διαχείριση αυτών. Στην συνέχεια παρουσιάζεται το κοινοτικό και το νομοθετικό πλαίσιο των επικίνδυνων - νοσοκομειακών αποβλήτων. Ειδικότερα θα γίνει μια περιγραφή και ανάλυση όλων των Κοινοτικών Αποφάσεων, Κανονισμών και Οδηγιών οι οποίες σχετίζονται με τα απόβλητα Ευρωπαϊκή νομοθεσία - Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας Με την υπογραφή της συνθήκης της Ρώμης στις 25 Μαρτίου 1957 ιδρύθηκε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ) 11 με απώτερο στόχο το να τεθεί υπό κοινή έποπτεία και διαχείριση η παραγωγή και διάθεση της ατομικής ενέργειας. Η σύμβαση των Βρυξελών, το 1967 επέφερε τη συγχώνευση των οργάνων της ΕΥΡΑΤΟΜ με τα αντίστοιχα της ΕΟΚ (Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα) και της ΕΚΑΧ (Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα), με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν οι ονομαζόμενες Ευρωπαϊκές Κοινότητες. Η ΕΥΡΑΤΟΜ και η Ε.Ο.Κ., αποτελούν μέχρι και σήμερα ακρογωνιαίους λίθους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 34

35 Στόχος της ΕΥΡΑΤΟΜ είναι να δημιουργηθεί μια κοινή αγορά ατομικής ενέργειας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί αναπτύσσοντας την παραγωγή της ατομικής ενέργειας στα κράτη μέλη, έτσι ώστε να μπορούν να καλυφθούν οι όποιες ανάγκες σε ενέργεια, ενώ το πλεόνασμα να μπορεί να εξαχθεί εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η διαδικασία αυτή θα τελεί υπό κοινή εποπτεία Οδηγία του Συμβουλίου περί των Επικίνδυνων Αποβλήτων (78/319/ΕΟΚ) Γίνεται σαφές ότι η διάθεση των επικίνδυνων αποβλήτων από τα Κράτη Μέλη οφείλει να είναι τέτοια ώστε: Να μην υπάρξει κίνδυνος για το έδαφος, το νερό, τον αέρα, αλλά και την χλωρίδα και πανίδα ενός οικοσυστήματος. Να μην δημιουργηθούν οχληρές συνέπειες εξαιτίας θορύβου ή οσμών. Να μην καταστρέφονται χώροι και η γενικότερη εικόνα του τοπίου. Παράλληλα, τα Κράτη Μέλη θα πρέπει να απαγορεύουν την ανεξέλεγκτη μεταφορά, απόρριψη και διάθεση των ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων, καθώς και την αποστολή τους σε εγκαταστάσεις στις οποίες δεν έχει χορηγηθεί η απαιτούμενη άδεια διαχείρισης από τις αρμόδιες Αρχές. Η παρούσα οδηγία αναφέρει επίσης την υποχρέωση των Κρατών Μελών να υποδεικνύουν στις αρμόδιες Αρχές στις οποίες ανατίθενται, εντός καθορισμένης περιοχής ευθύνης, την κατάστρωση σχεδίων, την οργάνωση, τη παροχή άδειας και την εποπτεία των εργασιών διάθεσης των αποβλήτων αυτών. Επίσης, τίθεται σαφώς η υποχρέωση των Κρατών Μελών να λάβουν τα απαιτούμενα μέτρα ώστε να ικανοποιούνται τα ακόλουθα σημεία: Ξεχωριστή συλλογή και συγκέντρωση των επικίνδυνων αποβλήτων από τα υπόλοιπα υλικά κατά τα στάδια της μεταφοράς αποθήκευσης και διάθεσής τους. Να επισημαίνεται κατάλληλα η συσκευασία των επικίνδυνων αποβλήτων. Να καταγράφεται η ταυτότητα των επικίνδυνων αποβλήτων. Αναφέρεται επίσης ότι οιοσδήποτε πρόκειται να διαχειριστεί επικίνδυνα απόβλητα οφείλει να λάβει κατάλληλη άδεια, καθορισμένης διάρκειας, από τις αρμόδιες Αρχές. Αν δεν διαθέτει κατάλληλη άδεια θα πρέπει να αναθέτει τη διαχείριση των Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 35

36 αποβλήτων αυτών σε επιχειρήσεις οι οποίες διαθέτουν. Στην άδεια αυτή θα πρέπει να αναφέρονται στοιχεία όπως: Τα είδη και οι ποσότητες των επικίνδυνων αποβλήτων Οι τεχνικές προδιαγραφές Οι προφυλάξεις που απαιτούνται Ο χώρος διάθεσης Οι μέθοδοι διάθεσης Η παρούσα οδηγία τονίζει ότι σύμφωνα με την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» το κόστος διάθεσης των επικίνδυνων αποβλήτων επιβαρύνει τον κάτοχο ή τον παραγωγό αυτών Οδηγία του Συμβουλίου περί Επικινδύνων Ραδιενεργών Αποβλήτων (91/689/ΕΟΚ) Αντικείμενο της παρούσας οδηγίας είναι η εναρμόνιση της νομοθεσίας των Κρατών Μελών σε σχέση με την εποπτευόμενη διαχείριση των επικίνδυνων ραδιενεργών αποβλήτων. Με την 91/689/ΕΟΚ, αντικαθίσταται η 78/319/ΕΟΚ, αφού τροποποιούνται ορισμένοι κανόνες της. Οι ίδιοι γενικοί όροι οι οποίοι ισχύουν για την διαχείριση των στερεών αποβλήτων και καθορίζονται από την οδηγία 75/442/ΕΟΚ, όπως τροποποιήθηκε από την οδηγία 91/156/ΕΟΚ, ισχύουν ως έχουν και για τη διαχείριση των ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων. Βέβαια, η ορθή διαχείριση αυτών απαιτεί επιπρόσθετους κανόνες, οι οποίοι, προφανώς, θα είναι πιο αυστηροί, έτσι ώστε να ληφθεί υπόψη η ιδιαιτερότητα της φύσης τους. Στην οδηγία 91/689/ΕΟΚ, γίνεται ειδική αναφορά στην απόφαση 94/904/ΕΚ του Συμβουλίου σχετικά με την δημιουργία καταλόγου επικίνδυνων αποβλήτων. Ως επικίνδυνα απόβλητα ορίζονται τα απόβλητα τα οποία περιλαμβάνονται σε κατάλογο ο οποίος συντάσσεται σύμφωνα με το άρθρο 18 της οδηγίας 75/442/ΕΟΚ. Στον κατάλογο αυτόν, ο οποίος θα είναι αναθεωρήσιμος, θα λαμβάνονται υπόψη εκτός της προέλευσης, η σύνθεση και οι οριακές τιμές συγκέντρωσης των αποβλήτων. Στην οδηγία 91/689/ΕΟΚ, απαίτηση από τα Κράτη Μέλη είναι να καταγραφούν και να αναγνωριστούν τα σημεία απόρριψης των ραδιενεργών αποβλήτων. Οι φορείς που είναι επιφορτισμένοι με τη διάθεση, αξιοποίηση, συλλογή ή μεταφορά επικίνδυνων (και κατ επέκταση και ραδιενεργών) αποβλήτων, οφείλουν Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 36

37 να μην αναμειγνύουν τα επικίνδυνα με μη επικίνδυνα απόβλητα. Τις εγκαταστάσεις ή επιχειρήσεις οι οποίες είναι επιφορτισμένες με τη συλλογή ή/και μεταφορά και διαθέτουν επικίνδυνα ραδιενεργά απόβλητα για λογαριασμό τρίτων, θα ελέγχουν περιοδικά οι αρμόδιες αρχές. Επίσης, οι Μονάδες Υγείας οφείλουν να τηρούν μητρώο, επί τρία έτη, στο οποίο να αναγράφονται η ποσότητα, η φύση, η προέλευση, ο προορισμός, η συχνότητα συλλογής, το μέσο μεταφοράς και ο τρόπος επεξεργασίας των αποβλήτων. Τις πληροφορίες αυτές θα κοινοποιούν, όποτε αυτό ζητηθεί, στις αρμόδιες αρχές. Κατά τη διαδικασία συλλογής, μεταφοράς και προσωρινής αποθήκευσης, τα επικίνδυνα απόβλητα πρέπει να είναι συσκευασμένα και επισημασμένα κατάλληλα, σύμφωνα με την ισχύουσα διεθνή νομοθεσία. Απαίτηση της παρούσας οδηγίας είναι η σύνταξη ενός σχεδίου διαχείρισης των επικίνδυνων ραδιενεργών αποβλήτων εκ μέρους των αρμοδίων αρχών, το οποίο και να δημοσιεύσουν. Τα σχέδια αυτά αφορούν στον τύπο, στην ποσότητα και στην προέλευση των αποβλήτων, στις γενικές τεχνικές προδιαγραφές, στις ειδικές διατάξεις συγκεκριμένων τύπων αποβλήτων και στις κατάλληλες τοποθεσίες ή εγκαταστάσεις διάθεσης αυτών. Επίσης μπορούν να συμπεριλάβουν την εκτίμηση του συνόλου του κόστους των εργασιών αξιοποίησης και διάθεσης, καθώς επίσης και τα απαραίτητα μέτρα ενθάρρυνσης της άρτιας οργάνωσης της συλλογής, διαλογής και επεξεργασίας.. Το σχέδιο δράσης, αναφορικά με τον έλεγχο της συλλογής και μεταφοράς των επικίνδυνων αποβλήτων, αφορά ιδίως την προέλευση και τον προορισμό τους. Μεταφορές αποβλήτων που αντιβαίνουν τα σχέδια διαχείρισης μπορούν να εμποδιστούν από τις αρμόδιες αρχές. Προσωρινές παρεκκλίσεις από την παρούσα οδηγία είναι δυνατές μόνο σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης ή σοβαρού κινδύνου, όπου τα Κράτη Μέλη δεσμεύονται ως προς τη λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων, ούτως ώστε τα ραδιενεργά κατάλοιπα να μη βλάπτουν τη δημόσια υγεία ή το περιβάλλον. Οι όποιες παρεκκλίσεις θα πρέπει να αναφέρονται στην Επιτροπή. Τέλος, τα Κράτη Μέλη οφείλουν να διαβιβάσουν στην Επιτροπή, για κάθε φορέα ή επιχείρηση που έχει εξουσιοδοτηθεί να αναλάβει τη διαχείριση αυτού του είδους των επικίνδυνων αποβλήτων, πληροφορίες σχετικές με τον τρόπο επεξεργασίας, τον τύπο και την ποσότητα των αποβλήτων τα οποία μπορούν να επεξεργαστούν περεταίρω. Ενδεχόμενες μεταβολές πρέπει να αναφέρονται στην Επιτροπή σε ετήσια βάση. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 37

38 2.2.1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια δίνει όλο και περισσότερη σημασία στα θέματα που αφορούν στα απόβλητα των νοσοκομείων και γενικότερα στα επικίνδυνα ραδιενεργά απόβλητα. Το 1964 θεσπίζεται η πρώτη Υγειονομική Διάταξη Ε1β/301 «περί συλλογής, αποκομιδής και διάθεσης απορριμμάτων», η οποία αναφέρει ότι τα ραδιενεργά απορρίμματα των νοσοκομειακών ιδρυμάτων ή κλινικών απαγορεύεται ρητώς να διατίθενται απευθείας για ταφή ή καύση. Στην συνέχεια, παρουσιάζεται το νομοθετικό πλαίσιο το οποίο αφορά στη διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων. Το νομοθετικό πλαίσιο είναι το εξής: ΚΥΑ 72751/3054/85: «Περί ραδιενεργών αποβλήτων» ορίζει ότι: αρμόδιος για τη διαχείριση των τοξικών και επικίνδυνων αποβλήτων είναι ο παραγωγός τους, ενώ ο εθνικός σχεδιασμός καταρτίζεται από το Υ.Π.Ε.Χ.Ω.Δ.Ε. ΚΥΑ 90461/2193/94: Παρουσιάζει περιορισμούς και μέτρα για την εξασφάλιση της προστασίας του υδροφόρου ορίζοντα και κατάρτιση πινάκων με τις οριακές τιμές των επικίνδυνων ραδιενεργών ουσιών στα υγρά απόβλητα. ΚΥΑ 73537/1438/95: «Περί ακτινοπροστασίας» έχει σκοπό να διατηρήσει τις δόσεις ακτινοβολίας που παράγονται από τα ιατρικά εργαστήρια σε όσο το δυνατό χαμηλότερα επίπεδα. ΚΥΑ 19396/1546/97: Το 1999 η Υ.Α. «Μέτρα και όροι τα οποία προλαμβάνουν και περιορίζουν την περιβαλλοντική ρύπανση εξαιτίας της αποτέφρωσης επικίνδυνων ραδιενεργών αποβλήτων». Στόχος της είναι ο καθορισμός των οριακών τιμών εκπομπής από τις μονάδες αποτέφρωσης και η τήρηση βέλτιστων συνθηκών λειτουργίας αυτών, ώστε να προλαμβάνονται οι όποιες αρνητικές επιπτώσεις τόσο σε περιβαλλοντικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο Η εθνική στρατηγική Άρθρο 11 του ΠΔ.122/2013 «Περί εθνικού προγράμματος διαχείρισης» To εθνικό πλαίσιο διαχείρισης ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων, είναι εναρμονισμένο με την ευρωπαϊκή Οδηγία 2011/70/Ευρατόμ του Συμβουλίου της 19 ης Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 38

39 Ιουλίου 2011 η οποία αφορά στη θέσπιση ενός κοινοτικού πλαισίου για την ασφαλή διαχείριση αυτών. Η εν λόγω Οδηγία ενσωματώθηκε στην εθνική νομοθεσία με την έκδοση του Π.Δ. 122, ΦΕΚ 177/ Α/ και του Π.Δ. 91, ΦΕΚ 130/Α/ Στην Ελλάδα, τα θεμελιώδη σημεία της εθνικής πολιτικής είναι τα ακόλουθα 8 : Η διάθεση (και εννοούμε τη μόνιμη και οριστική εναπόθεση, χωρίς πρόθεση επανάκτησης) ραδιενεργών αποβλήτων επιτρέπεται μόνο σε περιπτώσεις αποβλήτων, τα οποία παράγονται εντός της χώρας και λαμβάνει χώρα σε κατάλληλη μονάδα διάθεσης εντός της χώρας. Σε περίπτωση μη ύπαρξης τέτοιας μονάδας, εφαρμόζεται η προσωρινή αποθήκευση. Όποιος παράγει ραδιενεργά απόβλητα είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για τη διαχείρισής τους. Δεν επιτρέπεται η εισαγωγή ραδιενεργών αποβλήτων στη χώρα με οποιοδήποτε τρόπο και για οποιοδήποτε σκοπό. Κατά την εισαγωγή κλειστών ραδιενεργών πηγών ο κάτοχός τους δεσμεύεται, μετά το πέρας της χρήσης τους, να προβεί σε επιστροφή αυτών στον παραγωγό τους ή σε εγκεκριμένη μονάδα διαχείρισης του εξωτερικού (backend solution), Εφαρμόζονται αποδεκτές επιστημονικά και τεχνικά τεκμηριωμένες λύσεις και τεχνικές ως προς τη διαχείριση. Η μόνιμη αποθήκευση ραδιενεργών υλικών και αποβλήτων δεν αποτελεί τελικό διαχειριστικό σενάριο, ο δε μέγιστος χρόνος φύλαξης δε μπορεί να υπερβαίνει τα 100 χρόνια σε εγκεκριμένη ειδική εγκατάσταση διαχείρισης ραδιενεργών αποβλήτων και 10 χρόνια σε εγκεκριμένους χώρους εντός της εγκατάστασης όπου παρήχθησαν. Σε περιοδική βάση (συνήθως δεκαετή) προκηρύσσεται πρόγραμμα απόσυρσης σφραγισμένων ραδιενεργών πηγών και άλλων ραδιενεργών υλικών, με στόχο την προώθησή τους για περαιτέρω διαχείριση, σε κατάλληλες μονάδες του εξωτερικού, πριν αυτά καταστούν ραδιενεργά απόβλητα Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 39

40 2.2.3 Φ.Ε.Κ. 130 / 01-Σεπτεμβρίου-2017 Το συγκεκριμένο Φ.Ε.Κ. συνιστά την πιο πρόσφατη νομοθεσία σχετικά με τα ραδιενεργά νοσοκομειακά απόβλητα και συνοψίζεται στα παρακάτω άρθρα: Άρθρο 19 : «Αποδέσμευση ραδιενεργών αποβλήτων» «Απαγορεύεται η αποδέσμευση εντός των συνόρων της χώρας ραδιενεργών αποβλήτων, εκτός: α) αυτών των οποίων η ραδιενέργεια ή η συγκέντρωση ραδιενέργειας είναι μικρότερη από τα αντίστοιχα επίπεδα αποδέσμευσης, β) των εξαιρουμένων ραδιενεργών υλικών, οργάνων και συσκευών και των οποίων η διαδικασία αποδέσμευσης καθορίζεται από την ΕΕΑΕ». Άρθρο 20: «Μεταφορά ραδιενεργών αποβλήτων» «Η μεταφορά ραδιενεργών αποβλήτων εντός των ορίων της εγκατάστασης διαχείρισης ραδιενεργών αποβλήτων εγκρίνεται από την ΕΕΑΕ, και περιλαμβάνεται στους όρους της αδειοδότησης της εγκατάστασης». Άρθρο 21: «Αποθήκευση ραδιενεργών αποβλήτων» «Στις εγκαταστάσεις ή χώρους προσωρινής αποθήκευσης τα ραδιενεργά απόβλητα παραμένουν για ένα χρονικό διάστημα σύμφωνα με τους όρους της άδειας, με σκοπό είτε την εξαγωγή τους από την χώρα, είτε την απομείωση της ραδιενέργειάς τους, έτσι ώστε ή να είναι ασφαλέστερη η περαιτέρω διαχείρισή τους, ή να είναι δυνατή η τελική τους αποδέσμευση στο περιβάλλον, σύμφωνα με τους Κανονισμούς Ακτινοπροστασίας, είτε τη μεταφορά τους σε εγκεκριμένη εγκατάσταση διαχείρισης. Ο χρόνος παραμονής των ραδιενεργών αποβλήτων στους χώρους αποθήκευσης εγκρίνεται από την ΕΕΑΕ, λαμβανομένων υπόψη παραμέτρων όπως, ενδεικτικά, ο χρόνος ημιζωής τους, η φυσική τους κατάσταση, η μορφή τους, η δυνατότητα μορφοποίησής τους, η προέλευσή τους». Άρθρο 22: «Επεξεργασία ραδιενεργών αποβλήτων» «Οι φυσικές, χημικές και βιολογικές μέθοδοι που εφαρμόζονται σε όλα τα στάδια της επεξεργασίας των ραδιενεργών αποβλήτων, είναι εγκεκριμένες από την ΕΕΑΕ, ως προς την αιτιολόγηση της εφαρμογής τους και τη βελτιστοποίηση των μέτρων ακτινοπροστασίας, λαμβάνοντας υπόψη οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες, Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 40

41 που περιλαμβάνονται στους όρους αδειοδότησης της εγκατάστασης ή δραστηριότητας. Οι παραπάνω μέθοδοι είναι δυνατόν να αναθεωρούνται, εφόσον προκύψουν νέα στοιχεία σχετικά με την αποτελεσματικότητά τους» Φ.ΕΚ. 1958/18 Ιουλίου 2014 Απόφαση 2/214: «Καθορισμός των διαδικασιών αποδέσμευσης/παραλαβής ραδιορυπασμένων αντικειμένων και ραδιενεργών αποβλήτων που παράγονται από ιατρικές εφαρμογές» Άρθρο 1 Καθορίζει τις διαδικασίες αποδέσμευσης των ραδιενεργών αποβλήτων από τις ΜΥ και τα ιατρικά εργαστήρια, καθώς και τις διαδικασίες παραλαβής τους από τις εγκαταστάσεις διαχείρισης. Άρθρο 2 Η παρούσα απόφαση εφαρμόζεται: α. Στις ΜΥ και τα ιατρικά εργαστήρια και αφορά στην αποδέσμευση των ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων. β. Στις εγκαταστάσεις διαχείρισης: αποτεφρωτήρες, χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ), σταθμούς μεταφόρτωσης απορριμμάτων (ΣΜΑ). Άρθρο 3: «Αποδέσμευση των ραδιορυπασμένων αντικειμένων και των ραδιενεργών αποβλήτων» 1. Οι ΜΥ δύνανται να διαθέσουν ραδιενεργά απόβλητα στους αποτεφρωτήρες, και προς το ΧΥΤΑ και τους ΣΜΑ, εφόσον η μέγιστη τιμή του ρυθμού δόσης σε απόσταση 10 εκατοστών από την επιφάνεια του περιέκτη συσκευασίας, είναι μικρότερη ή ίση των 5 μsv/h. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι ο κάδος συλλογής απορριμμάτων να βρίσκεται μέσα σε κλειστό χώρο της ΜΥ, όπου η πρόσβαση είναι ελεγχόμενη. 2 Οι ΜΥ μπορούν να αποδεσμεύουν ραδιενεργά απόβλητα σε κάδους συλλογής απορριμμάτων που βρίσκονται σε δημόσιο χώρο εντός της ΜΥ, εφόσον η μέγιστη τιμή του ρυθμού δόσης σε απόσταση 10 εκατοστών από την επιφάνεια του περιέκτη συσκευασίας, είναι μικρότερη ή ίση των 0.2 μsv/h. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 41

42 Άρθρο 4 : «Παραλαβή των ραδιενεργών αποβλήτων από τις εγκαταστάσεις διαχείρισης αποβλήτων/απορριμμάτων» 1. Απόβλητα με τιμή ρυθμού δόσης μεγαλύτερη των 5 μsv/h σε απόσταση 10 εκατοστών από την επιφάνεια του περιέκτη συσκευασίας, δεν παραλαμβάνονται από τις εγκαταστάσεις διαχείρισης αποβλήτων. Ο φορέας διαχείρισης των εν λόγω εγκαταστάσεων ειδοποιεί τον παραγωγό για περαιτέρω ενέργειες και ενημερώνει την ΕΕΑΕ. 2. Σε περίπτωση ενεργοποίησης των σταθερών ανιχνευτικών συστημάτων στις εγκαταστάσεις διαχείρισης, πραγματοποιείται δευτερογενής έλεγχος προς ταυτοποίηση του ραδιοϊσοτόπου. Εφόσον ανιχνευθούν ραδιοϊσότοπα που χρησιμοποιούνται σε εξετάσεις πυρηνικής ιατρικής (π.χ. Tc 99m, I 131, Tl 201, κ.λπ.), τα απόβλητα παραλαμβάνονται προς τελική διαχείριση. Σε περίπτωση ανίχνευσης άλλων ραδιοϊσοτόπων (π.χ. Co 60, Cs 137, Ra 226, κ.λπ.), ειδοποιείται η ΕΕΑΕ και ο παραγωγός. 3. Η ΕΕΑΕ εκδίδει σχετικές οδηγίες εργασίας και παρέχει εκπαίδευση στο προσωπικό των εγκαταστάσεων διαχείρισης ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΠΟΥ ΔΙΕΠΕΙ ΤΑ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ (Φ.Ε.Κ. 216 / 06 Μαρτίου 2001) Πεδίο εφαρμογής Καθορίζονται τα μέτρα προστασίας από τις ιοντίζουσες ακτινοβολίες οι οποίες χρησιμοποιούνται σε εργαστήρια ραδιονουκλιδίων των ΜΥ. Κατηγορίες πυρηνικών εργαστηρίων Τα εργαστήρια πυρηνικής ιατρικής ταξινομούνται στις παρακάτω κατηγορίες (Πίνακας 3). Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 42

43 Πίνακας 3: Κατηγορίες εργαστηρίων πυρηνικής ιατρικής ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ in vitro* in vivo Θεραπευτικές Α-1 + Α Α-3** *Οι εφαρμογές in vitro δεν είναι υποχρεωτικές για τα εργαστήρια Α-2 και Α3. **Το εργαστήριο πυρηνικής ιατρικής της Κεντρικής Κλινικής Αθηνών στο οποίο διεξάγεται η παρούσα μελέτη μας είναι κατηγορίας Α-3. Ο υπεύθυνος του εργαστηρίου μαζί με τον ακτινοφυσικό είναι οι κατά νόμο υπεύθυνοι για τη διασφάλιση του ορθού τρόπου διαχείρισης των πηγών και των ραδιενεργών καταλοίπων, καθώς και για την τήρηση των σχετικών αρχείων. Παρακάτω θα αναπτυχθεί η νομοθεσία η οποία αφορά στα εργαστήρια πυρηνικής ιατρικής κατηγορίας Α-3 (Φ.Ε.Κ. 216/2001/παρ.4.6.1), μιας και το εργαστήριο της ΚΚΑ στο οποίο διεξάγεται η παρούσα μελέτη ς είναι αυτής της κατηγορίας. Εργαστήρια πυρηνικής ιατρικής κατηγορίας Α-3 Στην κατηγορία Α-3 εντάσσονται τα εργαστήρια πυρηνικής ιατρικής στα οποία γίνεται χρήση ραδιοϊσοτόπων τόσο για διαγνωστικούς όσο και για θεραπευτικούς σκοπούς. Η στέγαση εργαστηρίων Α-3 επιτρέπεται μόνο σε νοσοκομεία και κλινικές. Χωροταξικές απαιτήσεις Σημαντικές χωροταξικές απαιτήσεις για τα εν λόγω εργαστήρια είναι οι εξής: Ύπαρξη ενός τουλάχιστον θαλάμου για την απομόνωση των ασθενών μετά τη χορήγηση ραδιονουκλιδίων. Χώρος για την αποθήκευση των στερεών ραδιενεργών καταλοίπων από την παραμονή των ασθενών. Η ύπαρξη χώρου για τη φύλαξη ραδιομολυσμένου ιματισμού και προσωπικών αντικειμένων των ασθενών. Αποκλειστική τουαλέτα με δυνατότητα συνεχούς παροχής νερού. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 43

44 2.2.6 Φ.Ε.Κ. 947/26 Μαΐου 2015 Άρθρο 1 Στην παρούσα απόφαση παρέχονται διευκρινήσεις για τη διαχείριση και διάθεση ραδιενεργών καταλοίπων από τα εργαστήρια πυρηνικής ιατρικής και καθορίζεται το περιοριστικό επίπεδο δόσης (ΠΕΔ) για τους εργαζόμενους, των οποίων τα απόβλητα θα καταλήξουν στο αποχετευτικό δίκτυο και στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων. Άρθρο 2 Η παρούσα απόφαση εφαρμόζεται στα εργαστήρια πυρηνικής ιατρικής. Άρθρο 3 1. Η ύπαρξη εγκατάστασης δεξαμενών συλλογής εκκριμάτων ασθενών επιβάλλεται σε περίπτωση που η ενεργός δόση στα άτομα του πληθυσμού υπερβαίνει το περιοριστικό επίπεδο δόσης των 10 μsν ανά έτος, όπως ορίζεται στην παράγραφο β των ΚΑ. 2. Η ΕΕΑΕ εξετάζει και εγκρίνει κατά περίπτωση την αναγκαιότητα εγκατάστασης δεξαμενών συλλογής εκκριμάτων ασθενών της παραγράφου 1 του παρόντος. 3. Σε ότι αφορά στα υγρά ραδιενεργά κατάλοιπα: α) Ο υπολογισμός των ημερησίων ορίων απόρριψης, υπό τη μορφή υγρών ραδιενεργών καταλοίπων σε δημόσιο σύστημα διάθεσης λυμάτων, όπως ορίζονται στον πίνακα 6.1 των ΚΑ, εφαρμόζεται στις περιπτώσεις ελεγχόμενης απόρριψης ραδιενεργών ουσιών, όπως ενδεικτικά στην απόρριψη λυμάτων μέσω των δεξαμενών συλλογής εκκριμάτων ασθενών, στην απόρριψη υγρών ραδιενεργών υπολειμμάτων μέσω του νιπτήρα αποκλειστικής χρήσης του εργαστηρίου, κα. Τα εκκρίματα των ασθενών απορρίπτονται απευθείας στο δημόσιο σύστημα διάθεσης λυμάτων, β) Ειδικά επίπεδα αποδέσμευσης υγρών ραδιενεργών καταλοίπων καθορίζονται κατά περίπτωση από την ΕΕΑΕ. 4. Σε ότι αφορά στα στερεά ραδιενεργά κατάλοιπα, τα επίπεδα αποδέσμευσης για την απόρριψη ραδιενεργών καταλοίπων, εφαρμόζονται στην άνευ όρων αποδέσμευση στο περιβάλλον ποσοτήτων στερεών ραδιενεργών καταλοίπων από αδειοδοτημένες πρακτικές. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 44

45 Άρθρο 4 Εγκατάσταση δεξαμενών συλλογής εκκριμάτων ασθενών στα εργαστήρια πυρηνικής ιατρικής κατηγορίας Α Για την τεκμηρίωση της αναγκαιότητας εγκατάστασης και χρήσης συστήματος δεξαμενών συλλογής εκκριμάτων ασθενών, ο υπεύθυνος ακτινοπροστασίας του εργαστηρίου εκπονεί σχετική μελέτη, λαμβάνοντας υπόψη, τις τοπικές συνθήκες, καθώς και, το περιοριστικό επίπεδο δόσης των 10 μsν ανά έτος, για τα άτομα του πληθυσμού από το σύνολο των απελευθερώσεων των ραδιενεργών ουσιών στο περιβάλλον, καθώς και το ΠΕΔ των 100 μsν ανά έτος για το αναφερόμενο στο άρθρο 4 προσωπικό. 2. Σε ΜΥ όπου πρόκειται να λειτουργήσουν εργαστήρια πυρηνικής ιατρικής, κατηγορίας Α 3, απαιτείται πρόβλεψη εγκατάστασης συστήματος δεξαμενών συλλογής εκκριμάτων ασθενών, σε περίπτωση πιθανής υπέρβασης των ΠΕΔ στην περιοχή λειτουργίας του εργαστηρίου ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΕΚΚΡΙΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ Φ.Ε.Κ. 216/2001/παρ «Η απόρριψη των εκκριμάτων των ασθενών πρέπει να γίνεται μέσω κατάλληλου αποχετευτικού συστήματος ραδιενεργών καταλοίπων ανεξάρτητου από το υπόλοιπο αποχετευτικό δίκτυο του κτιρίου. Σε εργαστήρια κατηγορίας Α-3 είναι δυνατόν να απαιτηθεί από την ΕΕΑΕ η εγκατάσταση δεξαμενής συλλογής των εκκριμάτων των ασθενών στους οποίους χορηγήθηκαν θεραπευτικές δόσεις ραδιονουκλιδίων, όπου θα παραμένουν τα ραδιενεργά λύματα για ικανοποιητικό χρονικό διάστημα ώστε να μειώνεται όσο είναι πρακτικά δυνατό η ραδιενέργειά τους» ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΠΟΥ ΥΠΟΒΛΗΘΗΚΑΝ ΣΕ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ΡΑΔΙΟΝΟΥΚΛΙΔΙΑ Φ.Ε.Κ. 216/2001/παρ.4.11 «Οι ασθενείς στους οποίους έχουν χορηγηθεί θεραπευτικές δόσεις ραδιονουκλιδίων επιτρέπεται να εξέλθουν του νοσοκομείου εφόσον Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 45

46 πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις ως προς την εκπομπή ραδιενέργειας από τον ασθενή, ανάλογα βέβαια με το ραδιοφάρμακο το οποίο χρησιμοποιήθηκε. Ο υπεύθυνος του εργαστηρίου σε συνεργασία με τον πυρηνικό ιατρό πρέπει να δίνει γραπτές οδηγίες στον εξερχόμενο ασθενή για τη δυνατότητα ή μη χρησιμοποίησης αστικής συγκοινωνίας, της παρακολούθησης δημόσιων θεαμάτων καθώς και για τη προστασία εγκύων και νεαρών ατόμων τόσο του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος όσο και του εργασιακού χώρου. Γενικά, κάθε ένας εξερχόμενος ασθενής που έχει υποβληθεί σε θεραπεία με ραδιονουκλίδια, πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μια κινητή πηγή εκπομπής ραδιενέργειας με ότι αυτό συνεπάγεται ως προς τη λήψη κατάλληλων μέτρων προστασίας» ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΘΕΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ Φ.Ε.Κ. 216/2001/παρ.6.1 «Ο κανονισμός αυτός πραγματεύεται θέματα τα οποία προκύπτουν από τη φύλαξη, διαχείριση, διάθεση και απόρριψη ραδιενεργών αποβλήτων. Ραδιενεργά κατάλοιπα για τον παρόντα κανονισμό θεωρούνται όλα τα υλικά τα οποία έχουν ρυπανθεί από ένα ή περισσότερα ραδιοϊσότοπα των οποίων η ραδιενέργεια ή η συγκέντρωση δε μπορεί να αγνοηθεί από άποψη ακτινοπροστασίας και για τα οποία δεν προβλέπεται περαιτέρω χρήση. Τα ραδιενεργά κατάλοιπα τα οποία παράγονται στα πλαίσια μιας πρακτικής ή επέμβασης και τα οποία δε πρέπει να απορριφθούν σύμφωνα με τους παρόντες κανονισμούς μέσα σε χρονικό διάστημα 100 ημερών, πρέπει να μεταφέρονται σε εγκαταστάσεις διαχείρισης ραδιενεργών αποβλήτων» ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΥΓΡΩΝ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ Φ.Ε.Κ. 216/2001/παρ.6.2 Η απόρριψη υγρών ραδιενεργών κατάλοιπων σε δημόσιο σύστημα διάθεσης λυμάτων επιτρέπεται μόνο εφόσον: Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 46

47 «Η απόρριψη γίνεται από νιπτήρα ή άλλη κατάλληλη υποδοχή η οποία προορίζεται για το σκοπό αυτό αποκλειστικά, με ταυτόχρονη ροή σημαντικής ποσότητας νερού και εφόσον τα ραδιενεργά κατάλοιπα διασπείρονται ή διαλύονται αμέσως στο νερό». «Η μέγιστη συγκέντρωση των ραδιενεργών ουσιών σε οποιοδήποτε σημείο του αποχετευτικού δικτύου του εργαστηρίου δεν υπερβαίνει το 1GBq/m 3». «Η ποσότητα της ραδιενέργειας του ισότοπου το οποίο απορρίπτεται εντός μιας ημέρας δεν πρέπει να υπερβαίνει την αναγραφόμενη τιμή όπως αυτή ορίζεται στη στήλη 2 του πίνακα 6.1, Φ.Ε.Κ. 216/2001». Σε εξαιρετικές περιπτώσεις δύναται να γίνει υπέρβαση των τιμών αυτών, σε καμία περίπτωση όμως η ημερήσια απορριπτόμενη ραδιενέργεια δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 110 ΜΒq σε Α-3 κατηγορίας εργαστήρια». Σε περίπτωση απόρριψης μίγματος ραδιοϊσοτόπων, η επιτρεπόμενη ημερήσια ποσότητα υπολογίζεται από τον πυρηνικό ιατρό βάσει της επεξήγησης του πίνακα 6.1». Ειδική περίπτωση απόρριψης υγρών ραδιενεργών κατάλοιπων αποτελεί η περίπτωση των υγρών του σπινθηριστή (Φ.Ε.Κ. 216/2001/παρ.6.3): «Τα κατάλοιπα αυτά πρέπει να διαχωρίζονται από τα άλλα είδη κατάλοιπων και να τυγχάνουν ειδικής μεταχείρισης λόγω των οργανικών διαλυτών που περιέχουν. Τα κατάλοιπα αυτά μπορούν να διατεθούν χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ο κίνδυνος από τη ραδιενέργεια εφόσον η ποσότητα του περιεχόμενου 3 Η ή 14 C δεν υπερβαίνει τις καθορισμένες τιμές» ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΣΤΕΡΕΩΝ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ Φ.Ε.Κ. 216/2001/παρ.6.6 Επιτρέπεται η απόρριψη στερεών ραδιενεργών αποβλήτων στα κοινά απορρίμματα εφόσον: «Η ραδιενεργός συγκέντρωση δεν υπερβαίνει τις τιμές των επιπέδων αποδέσμευσης οι οποίες αναγράφονται στον πίνακα 6.2 (Φ.Ε.Κ.216/2001)». «Δεν περιέχουν αντικείμενα ή δεν περιέχονται σε αντικείμενα τα οποία μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν». Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 47

48 «Στερεά ραδιενεργά κατάλοιπα τα οποία υπόκεινται σε σήψη πρέπει να διαχωρίζονται από τα υπόλοιπα στερεά κατάλοιπα και αν φυλάσσονται προς μείωση της εκπεμπόμενης ραδιενέργειας, αυτό πρέπει να γίνεται σε συνθήκες που αποτρέπουν τη σήψη» ΔΙΑΘΕΣΗ ΑΕΡΙΩΝ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ Φ.Ε.Κ. 216/2001/παρ.6.7 Απαγορεύεται η διάθεση στο περιβάλλον ραδιενεργών αερίων ή αερίων λυμάτων που περιέχουν ραδιενεργές ουσίες, εκτός εάν: «Τα αέρια ή τα αέρια λύματα διασπείρονται αμέσως στην ατμόσφαιρα και η μέση ημερήσια απόρριψη του ραδιενεργού ισότοπου δεν υπερβαίνει τις αναφερόμενες τιμές του πίνακα 6.1». «Υπέρβαση των τιμών αυτών επιτρέπεται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και μετά από ειδική άδεια από την Ε.Ε.Α.Ε. και κατόπιν μελέτης των ειδικών συνθηκών» ΦΥΛΑΞΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΚΑΤΑΛΟΙΠΩΝ Φ.Ε.Κ. 216/2001/παρ.6.8 Ραδιενεργά κατάλοιπα περιέχοντα ραδιοϊσότοπα με χρόνους υποδιπλασιασμού μικρότερους των 60 ημερών δε δύνανται να απορριφθούν αμέσως, οπότε φυλάσσονται μέχρι απομείωσης της ραδιενέργειά τους μέχρις ότου η απόρριψή τους γίνει επιτρεπτή σύμφωνα με τους κανονισμούς. Η φύλαξη γίνεται για χρονικό διάστημα ίσο με τρεις χρόνους ημιζωής των ισοτόπων και σε χώρους εγκεκριμένους από την Ε.Ε.Α.Ε ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Φ.Ε.Κ. 216/2001/παρ.6.10 Κάθε πυρηνικό εργαστήριο υποχρεωτικά τηρεί σε μηνιαία και ετήσια βάση αρχείο καταχώρησης του είδους και των ποσοτήτων των ραδιονουκλιδίων στα κατάλοιπα τα οποια απορρίπτονται, φυλάσσονται στο εργαστήριο ή μεταφέρονται σε εγκαταστάσεις διαχείρισης ραδιενεργών κατάλοιπων. Στο ίδιο αρχείο καταγράφεται Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 48

49 το είδος και η εκτιμούμενη ποσότητα των ραδιονουκλιδίων, η οποία απορρίπτεται με τα εκκρίματα των ασθενών. ΦΕΚ 3649/Β/ / Κ.Υ.Α /1848/2017 «Για τις Υγειονομικές Μονάδες Πρωτοβάθμιας Περίθαλψης η αποθήκευση των αποβλήτων μπορεί να γίνεται σε θάλαμο κατάψυξης (<-18 C) για παραγόμενες ποσότητες έως 100 kg ετησίως/ κατηγορία, και για χρονικό διάστημα όχι μεγαλύτερο του έτους, ενώ θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία επεξεργασίας των αποβλήτων στο μεσοδιάστημα. Σε περίπτωση που χρησιμοποιείται για την αποθήκευση των αποβλήτων ψυκτικός θάλαμος θερμοκρασίας 0±2 C, η αποθήκευση μπορεί να γίνεται για χρονικό διάστημα όχι μεγαλύτερο από 30 ημέρες.» Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 49

50 Κεφάλαιο 3 ο ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟ ΡΥΘΜΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Κάποιοι από τους πλέον σημαντικούς παράγοντες που καθορίζουν το ρυθμό παραγωγής των ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων παρουσιάζονται στο παρακάτω σχεδιάγραμμα 8 : Πληθυσμιακή κάλυψη Περιβαλλοντικοί παράγοντες Εποχές Γεωγραφική περιοχή Κλίμα Ιδιοκτησιακό καθεστώς Ιδιωτικό Δημόσιο Πρακτικές διαχείρισης αποβλήτων Διαχωρισμός Διάθεση Επαναχρησιμ οποίηση Ανακύκλωση Αριθμός Ασθενών Εσωτερικοί ασθενείς Εξωτερικοί ασθενείς Ρυθμός παραγωγής νοσοκομειακών αποβλήτων Τύπος Μονάδας Υγείας Διαγνωστική, Χειρουργική, Γυναικολογική, Παιδιατρική, Ακτινολογική, Ορθοπεδική, Σχεδιάγραμμα 1: Σχέση μεταξύ των παραγόντων που επηρεάζουν το ρυθμό παραγωγής ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων. 9 8 Manyele S, Lyasenga T. Factor s affecting medical waste management in low level health facilities in Tanzania. Afr J Environ Sci Technol. 2010;4(5): Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 50

51 3.1.2 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΕ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Γενικά Η διαχείριση των ραδιενεργών αποβλήτων σε μία ΜΥ περιλαμβάνει δύο στάδια: συλλογή και διάθεση. Τα ραδιενεργά απόβλητα πρέπει να εντοπίζονται και να διαχωρίζονται εντός του χώρου εργασίας στην πηγή παραγωγής. Γενικά, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται έγχρωμοι κάδοι συλλογής απορριμμάτων ίδιου χρώματος σακούλες από πολυαιθυλένιο μίας χρήσεως για τη συλλογή στερεών ραδιενεργών αποβλήτων και δοχεία πολυαιθυλενίου για υγρά απόβλητα. Κάθε συσκευασία παρακολουθείται και επισημαίνεται για το επίπεδο ενεργότητας πριν αποφασιστεί ο τρόπος διάθεσης. Ορισμένα νοσοκομεία που διαθέτουν αποτεφρωτήρες και άδεια για τη διάθεση εύφλεκτων ραδιενεργών αποβλήτων μέσω της αποτέφρωσης, μπορούν να διαχωρίσουν επίσης τα εύφλεκτα από τα μη εύφλεκτα απόβλητα. Τα νοσοκομειακά ραδιενεργά απόβλητα είναι κυρίως: Ρυπασμένα με ραδιενέργεια αντικείμενα, όπως φιαλίδια, σύριγγες, ιματισμός ασθενών, για τη διαχείριση των οποίων φέρει ευθύνη το ειδικευμένο προσωπικό του πυρηνικού τμήματος της ΜΥ. Ραδιενεργά εκκρίματα των νοσηλευόμενων τα οποία διαχειρίζεται το προσωπικό του πυρηνικού τμήματος της ΜΥ με διαδικασίες που υπόκεινται σε διαρκή έλεγχο. Επισημαίνεται, ότι στα κέντρα ιωδιοθεραπείας καρκίνου του θυρεοειδούς με ιώδιο- 131 ( 131 Ι), υπάρχουν εγκατεστημένες και λειτουργούν δεξαμενές συλλογής εκκριμάτων για την εξασθένηση (μέσω της χρονικής καθυστέρησης) του ραδιενεργού ιωδίου κάτω από τα θεσμοθετημένα όρια αποδέσμευσης. Ραδιενεργά εκκρίματα ασθενών, που έχουν υποβληθεί σε εξετάσεις ή θεραπείες πυρηνικής ιατρικής και υλικά τα οποία απορρίπτονται π.χ. χαρτιά τουαλέτας, ιματισμός και τα οποία εκπέμπουν και αυτά ραδιενέργεια, συλλέγονται σε διαφορετικές σακούλες (κόκκινου χρώματος) από τα υπόλοιπα αστικού τύπου απόβλητα. Τα νοσοκομειακά ραδιενεργά απόβλητα, εξαιτίας του κινδύνου που ενέχουν τόσο για το περιβάλλον όσο και για τη δημόσια υγεία, οφείλουν να τύχουν διαχείρισης είτε άμεσα/βραχυπρόθεσμα Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 51

52 απευθείας στην πηγή παραγωγής τους, είτε μακροπρόθεσμα και οργανωμένα σε κατάλληλες μονάδες για τον σκοπό αυτό. H τελική διαχείριση των ραδιενεργών αποβλήτων μπορεί να γίνει με τους εξής τρόπους: Με αραίωση και διασκορπισμό, όπου το στερεό αντικείμενο χαμηλής δραστικότητας μπορεί να απορριφθεί ως συνηθισμένο νοσοκομειακό απόβλητο, με την προϋπόθεση ότι η ενεργότητα του προϊόντος δεν ξεπερνά τα 1,35 μικροκομμάτια (50 kbq η συνολική συγκέντρωση της συσκευασίας δεν υπερβαίνει τα 135 μικροκομμάτια / m3 (5MBq / m3). Τέτοια αντικείμενα περιλαμβάνουν φιαλίδια, σύριγγες, επιχρίσματα από βαμβάκι, χαρτιά κλπ. Ομοίως, τα υγρά ραδιενεργά απόβλητα με δραστηριότητα μικρότερη από το επίπεδο μικροστρώματος μπορούν να απορριφθούν στο αποχετευτικό σύστημα με επαρκή αραίωση με νερό κατά τη διάθεση. Ωστόσο, το μέγιστο όριο συνολικής απόρριψης υγρού ραδιενεργού υλικού στο αποχετευτικό δίκτυο δεν πρέπει να υπερβαίνει τα προβλεπόμενα όρια. Με αποδέσμευση στο περιβάλλον, εφόσον η εκπομπή ραδιενέργειας έχει ελαττωθεί κάτω από τα θεσμοθετημένα όρια αποδέσμευσης. Σύμφωνα με τα επίπεδα αποδέσμευσης αυτά, οποιοδήποτε άτομο του πληθυσμού δεν πρέπει να λαμβάνει δόση ακτινοβολίας μεγαλύτερη από 10 μsv/έτος από τη συνολική ραδιενέργεια η οποία απελευθερώνεται στο περιβάλλον. Με διάθεση (δηλαδή μόνιμη και οριστική εναπόθεση, χωρίς πρόθεση επανάκτησης) σε εγκεκριμένη μονάδα. Η επ αόριστον αποθήκευση δεν μπορεί να αποτελέσει οριστική λύση τελικής διαχείρισης όχι μόνο για τεχνικούς και νομικούς λόγους, αλλά και διότι δεν συνιστά επιλογή βάσει των αποδεκτών διεθνών πρακτικών και το Ευρωπαϊκό δίκαιο (Οδηγία 2011/70/Ευρατόμ). Αποτέφρωση: Τα αδιάλυτα υγρά απόβλητα όπως αυτά από τα συστήματα υγρού σπινθηρισμού μπορούν να απορριφθούν με αποτέφρωση. Η καύση μειώνει τον όγκο των αποβλήτων και η δραστηριότητα συγκεντρώνεται σε μικρότερο όγκο τέφρας για περαιτέρω διάθεση. Δεδομένου ότι οι αποτεφρωτήρες που χρησιμοποιούνται για τη διάθεση ραδιενεργών αποβλήτων απελευθερώνουν μέρος της ραδιενέργειας στην ατμόσφαιρα, επιβάλλεται να λειτουργούν υπό ελεγχόμενες συνθήκες και σε χωριστούς χώρους. Οι στάχτες που συλλέγονται πρέπει να διατίθενται ξεχωριστά ως στερεά ραδιενεργά απόβλητα (βλ σχεδιάγραμμα 1,σ.50) Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 52

53 3.2.1 ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Η βιώσιμη διαχείριση των νοσοκομειακών αποβλήτων προϋποθέτει να εξεταστούν όλες οι πιθανότητες διαχείρισης. Σε όλα τα ραδιενεργά νοσοκομειακά απόβλήτα τα οποία κατά κανόνα δε μπορούν να ανακυκλωθούν ή να επαναχρησιμοποιηθούν, εφαρμόζονται διαχειριστικές μέθοδοι οι οποίες περιλαμβάνουν διεργασίες οι οποίες έχουν ως σκοπό το να τα καταστήσουν ακίνδυνα για το περιβάλλον και την υγεία του κοινωνικού συνόλου και αφορούν στη συλλογή, στη μεταφορά, στην προσωρινή αποθήκευση, στην επεξεργασία και στην τελική διάθεση αυτών (Pross et al., 1999 και ΚΥΑ 37591/2031/2003) 10. Διαχωρισμός ραδιενεργών αποβλήτων στην πηγή Ένα άλλο βασικό στοιχείο της διαδικασίας διαχείρισης ραδιενεργών αποβλήτων είναι ο διαχωρισμός τους, όπου και εφαρμόζεται ο διαχωρισμός ραδιενεργών και μη ραδιενεργών αποβλήτων στην πηγή. Ο διαχωρισμός των ραδιενεργών αποβλήτων πρέπει να βασίζεται: Στο χρόνο ημιζωής των ραδιονουκλιδίων (απόβλητα με χρόνο ημίσειας ζωής περίπου 10 ώρες ή λιγότερο, απόβλητα με χρόνο ημίσειας ζωής μικρότερο των 10 ημερών, απόβλητα με χρόνο ημίσειας ζωής μικρότερο των 100 ημερών και απόβλητα με χρόνο ημιζωής άνω των 100 ημερών). Στην ενεργότητά τους. Στη φυσική και χημική μορφή αυτών. Τα υγρά ραδιενεργά απόβλητα οφείλουν να συλλέγονται, να διαχωρίζονται και να χαρακτηρίζονται, στο μέτρο του δυνατού, στην πηγή, σύμφωνα με τις φυσικές, χημικές, βιολογικές και ακτινολογικές ιδιότητές τους. Για το διαχωρισμό των υγρών αποβλήτων λαμβάνονται υπόψη τα ακόλουθα κριτήρια: Η ενεργότητα των ραδιονουκλιδίων. Ο χρόνος ημιζωής ζωής των ραδιονουκλιδίων και η καταλληλότητα για αποθήκευσή τους μέχρι ελαττώσεως της εκπεμπόμενης ακτινοβολίας. Αν πρόκειται για οργανικά / υδατικά υγρά. Λοιμώδης κίνδυνος. Χημικοί κίνδυνοι. 10 AZ., Kocasoy G. Improvement and modification of the routing system for the health-care waste collection and transportation in Istanbul. Waste Manag. 2008; 28(8): Epub 2007/10/24. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 53

54 Αναφλεξιμότητα. Τα ραδιενεργά απόβλητα τα οποία έχουν διαχωριστεί τοποθετούνται εν συνεχεία σε περιέκτες κόκκινου χρώματος και προδιαγραφών ανάλογα με τη φύση τους και τη μέθοδο επεξεργασίας στην οποία πρόκειται να υποβληθούν. Γενικά: Δεν επιτρέπεται να αναμιχθούν ραδιενεργά απόβλητα διαφορετικής μεταξύ τους ενεργότητας στην ίδια συσκευασία. Τα ραδιενεργά απόβλητα τα οποία έχουν συσκευαστεί, μετά από διαλογή στην πηγή, δεν επιτρέπεται να υπόκεινται σε οποιαδήποτε περαιτέρω διαλογή. Οι συσκευασίες των αποβλήτων απαγορεύεται να παραβιαστούν. Η διαχείριση των ραδιενεργών αποβλήτων στη ΚΚΑ και σε κάθε άλλη ΜΥ διενεργείται σύμφωνα με τις διατάξεις της Κ.Υ.Α.13588/725/2006 και τα εκτελεστικά Π.Δ. του Ν.2939/2001. Μεταφορά αποβλήτων εντός της υγειονομικής μονάδας Μετά το διαχωρισμό των ραδιενεργών αποβλήτων ακολουθεί η μεταφορά και η προσωρινή αποθήκευσή τους σε εγκαταστάσεις επεξεργασίας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ) ορίζει τα εξής: Η μεταφορά πραγματοποιείται με τροχήλατους περιέκτες (κάδους) σφραγισμένους, αποκλειστικά για αυτό το σκοπό. Δεν επιτρέπεται η μεταφορά των σάκων δια χειρός, σύροντάς τους στο δάπεδο. Απορρίμματα μεταφέρονται πάντα χωριστά από ασθενείς επισκέπτες και άλλα υλικά. Από άποψη υγιεινής των χώρων της ΜΥ, απαγορεύεται η χρήση αγωγών απόρριψης (απλών ή υπό κενό) ως μέσο μεταφοράς. Η απολύμανση και ο καθαρισμός των κάδων γίνεται σε καθημερινή βάση. Η μεταφορά των ραδιενεργών αποβλήτων από τα επιμέρους ιατρικά τμήματα σε χώρους προσωρινής αποθήκευσης πραγματοποιείται μόνο μέσω συγκεκριμένων ανελκυστήρων. Δεν επιτρέπεται η παραμονή σάκων σε διαδρόμους και κλιμακοστάσια. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 54

55 Προσωρινή αποθήκευση αποβλήτων Τα Ραδιενεργά Στερεά απόβλητα φυλάσσονται σε ειδική κρύπτη, ελεγμένη από την ΕΕΑΕ. Στο σημείο αυτό βρίσκονται για το μεσοδιάστημα το οποίο απαιτείται, μέχρι τα επίπεδα της εκπεμπόμενης ραδιενέργειας δεν ξεπερνούν την καθοριζόμενη τιμή από τον κανονισμό ακτινοπροστασίας (ΦΕΚ 216/2/3/2001, τεύχος Β). Απαιτείται σε κάθε σάκο αναγραφή της τιμής της ραδιενέργειας κατά την ημερομηνία την οποία τοποθετούνται στην κρύπτη. Όταν η συνολική τιμή της ραδιενέργειας βρεθεί στα επιτρεπτά όρια, αυτά διαχειρίζονται κατά τον ίδιο τρόπο με τα υπόλοιπα μολυσματικά ή αστικά απόβλητα, αναλόγως το είδος τους ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Η επιλογή της μεθόδου επεξεργασίας είναι συνάρτηση ενός μεγάλου αριθμού παραγόντων. Μερικοί από αυτούς είναι: η δυνατότητα της μεθόδου να απολυμάνει επαρκώς τα συγκεκριμένου τύπου απόβλητα, ώστε να εξασφαλίζεται η δημόσια υγεία, η ελάττωση του όγκου και της μάζας των αποβλήτων, η ασφάλεια του προσωπικού στη ΜΥ, ο διαθέσιμος χώρος, το κόστος αγοράς και λειτουργίας, το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, η κοινωνική αποδοχή, η ποσότητα αποβλήτων σε συνδυασμό με τη χωρητικότητα του συστήματος. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την επεξεργασία των ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων περιγράφονται παρακάτω. Αποτέφρωση Πρόκειται για μια διαδικασία ξηράς οξείδωσης σε υψηλές θερμοκρασίες (τουλάχιστον 900 ο C), η οποία ελαττώνει το οργανικό και δυνάμενο να καεί κλάσμα, με συνέπεια την αποτελεσματική ελάττωση του όγκου και του βάρους αυτών. Ένα απλοποιημένο διάγραμμα ροής της διαδικασίας παρουσιάζεται σχηματικά στο παρακάτω. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 55

56 Εκπομπές καθαρισμός απαερίων Υγρά απόβλητα Ιπτάμενη τέφρα Ανάκτηση Ενέργειας Αέρας Κλίβανος Ατμός Καθιζάνουσα Τέφρα Διάθεση υγρών αποβλήτων διαχείριση υγρών Ιλύς (απαιτείται τρόπος διαχείριση) Σχεδιάγραμμα 2: Απλοποιημένο διάγραμμα ροής αποτεφρωτήρα. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 56

57 Σχεδιάγραμμα 3: Διαδικασίες δράσης σε περίπτωση εντοπισμού ραδιορυπασμένων αντικειμένων σε απόβλητα κατά την άφιξη στις εγκαταστάσεις του αποτεφρωτήρα. Χαρακτηριστικά των προς αποτέφρωση αποβλήτων Η αποτέφρωση μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο εφόσον η «θερμογόνος δύναμη» (δηλαδή η ενέργεια η οποία απελευθερώνεται κατά την αποτέφρωση) των αποβλήτων Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 57

58 αυτών ανέρχεται τουλάχιστον σε 2000kcal/kg (8370kJ/kg). Όσον αφορά στα ραδιενεργά απόβλητα, η τιμή αυτή μπορεί να ξεπερνά τις 3000 kcal/kg. Τα χαρακτηριστικά τα οποία καθιστούν τα απόβλητα κατάλληλα ή μη για αποτέφρωση αναφέρονται παρακάτω. Πίνακας 4: Μέθοδοι διαχείρισης ραδιενεργών αποβλήτων (Πηγή: Ε.Ε.Δ.Σ.Α) Μέθοδος Μολυσματικά Ανατομικά Αιχμηρά Φαρμακευτικά Κυτταροτοξικά Χημικά Ραδιενεργά Περιστρεφόμενος Κλίβανος ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ Μικρής Ενεργότη τας Μολυσμα τικς Πυρολυτικός Αποτεφρωτήρας ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ Μικρές Ποσότητες ΟΧΙ Μικρές Ποσότητες Μικρής Ενεργότη τας Μολυσμα τικς Χημική Απολύμανση ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ Μικρής Ενεργότη τας Μολυσμα τικς Υγρή και θερμή απολύμανση ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ Μικροκύματα ΝΑΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ Εγκλεισμός ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ Μικρές Ποσότητες Μικρές Ποσότητες ΟΧΙ Αδρανοποίηση ΟΧΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ Χαρακτηριστικά των επικίνδυνων ραδιενεργών αποβλήτων που μπορούν να αποτεφρωθούν: Θερμογόνος δύναμη: 2000 kcal/kg όταν πρόκειται για αποτεφρωτήρα ενός θαλάμου και 3500kcal/kg όταν πρόκειται για πυρολυτικό αποτεφρωτήρα δύο θαλάμων Περιεκτικότητα σε καύσιμη ύλη 60% Περιεκτικότητα σε μη καύσιμο υλικό 5% Περιεκτικότητα σε υγρασία 30% Χαρακτηριστικά των επικίνδυνων ραδιενεργών απόβλητα που δεν μπορούν να αποτεφρωθούν: Υψηλά ποσοστά χημικών αποβλήτων που είναι πιθανό να αντιδράσουν Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 58

59 Περιέκτες από αλογονωμένα πλαστικά όπως το πολυβινυλοχλωρίδιο (PVC), διότι τα απαέρια μπορούν να περιέχουν υδροχλωρικά οξέα και διοξίνες. Δοχεία υπό πίεση, διότι είναι δυνατό να εκραγούν κατά τη διάρκεια της αποτέφρωσης και να προκληθεί βλάβη στον εξοπλισμό. Χημική απολύμανση Κατά τη χημική απολύμανση τα ραδιενεργά απόβλητα διαποτίζονται από υγρό χημικό απολυμαντικό, το οποίο καταστρέφει τους μολυσματικούς παράγοντες. Η μέθοδος είναι η πλέον κατάλληλη για τη διαχείριση υγρών αποβλήτων όπως το αίμα ή τα ούρα. Επικίνδυνα στερεά ραδιενεργά νοσοκομειακά απόβλητα απολυμαίνονται χημικά με την προϋπόθεση ότι τεμαχίζονται πριν την απολύμανση, διαφορετικά απολυμαίνεται μόνο η επιφάνεια του στερεού αποβλήτου. Τα πιο συχνά απολυμαντικά μέσα είναι η φορμαλδεΰδη, η γλουταραλδεϋδη, το υποχλωριώδες νάτριο και το διοξείδιο του χλωρίου. Η χρήση του όζοντος (O3) για την απολύμανση των αποβλήτων ερευνάται αυτήν την περίοδο. Ο τεμαχισμός τους κρίνεται απαραίτητος για τους παρακάτω λόγους: Για να αυξηθεί η επιφάνεια επαφής μεταξύ των αποβλήτων και του απολυμαντικού και να εξαλειφθούν οι όποιες εσοχές στα προς απολύμανση αντικείμενα. Για να μειωθεί ο όγκος των αποβλήτων. Στην περίπτωση όπου φθηνά χημικά απολυμαντικά διατίθενται με ευκολία στην αγορά, η χημική απολύμανση αποτελεί μία οικονομικά ελκυστική μέθοδο επεξεργασίας επικίνδυνων ραδιενεργών αποβλήτων. Διάφορα συστήματα επεξεργασίας αποβλήτων, βασισμένα στη χημική απολύμανση, έχουν αναπτυχθεί συγκεκριμένα για ραδιενεργά και μη νοσοκομειακά απόβλητα και είναι διαθέσιμα εμπορικά. Μερικά από αυτά τα συστήματα επεξεργασίας χρησιμοποιούν απολυμαντικά όπως είναι το διοξείδιο του χλωρίου. Τα περισσότερα από αυτά τα εμπορικά συστήματα τεμαχίζουν τα απόβλητα, και μερικά συνδυάζουν μια θερμική διαδικασία, ενώ είναι δυνατόν να βασίζονται και στην υγρή ή ξηρά χημική απολύμανση. Παρόλα αυτά, οι απολυμαντικές συσκευές δεν μπορούν να επεξεργαστούν επαρκώς τα κυτταροτοξικά ή χημικά απόβλητα, όμως μερικοί τύποι αυτών μπορούν να επεξεργαστούν μεγάλης ενεργότητας ραδιενεργά απόβλητα με ικανοποιητικό τρόπο. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο όγκος των αποβλήτων μετά το πέρας της διαδικασίας, μειώνεται κατά περίπου 80%. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 59

60 3.3.1 ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΕ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Διάθεση σφραγισμένων πηγών Τα νοσοκομεία χρησιμοποιούν σφραγισμένες πηγές για ποικίλες εφαρμογές, όπως τηλεθεραπεία, βραχυθεραπεία, ακτινοβόληση αίματος, βαθμονόμηση κλπ. Οι περισσότερες από αυτές τις πηγές είναι σχετικά μικρές με ενεργότητες που κυμαίνονται από μερικές έως μερικές εκατοντάδες MBq, εκτός από την τηλεθεραπεία και την πηγή ακτινοβόλησης αίματος που μπορεί να έχουν υψηλότερες ενεργότητες. Μόλις η πηγή γίνει ασθενής για περαιτέρω εφαρμογές, πρέπει να αφαιρεθεί και να αντικατασταθεί. Τα νοσοκομεία που παραγγέλνουν και χρησιμοποιούν αυτές τις συσκευές πρέπει να συνάψουν σύμβαση για την ασφαλή απομάκρυνση και αντικατάσταση της σφραγισμένης πηγής ραδιενέργειας από τους προμηθευτές. Κατά την παραγγελία τέτοιου εξοπλισμού και της πηγής, ο υπεύθυνος ασφάλειας της ακτινοβολίας του νοσοκομείου πρέπει να λάβει αυτό το θέμα πολύ σοβαρά υπόψη. Απόρριψη αερίων αποβλήτων Πτητικές ραδιενεργές πηγές όπως το Ιώδιο-131 και το Ιώδιο-125 απελευθερώνουν ραδιενεργούς ατμούς, δημιουργώντας ραδιενεργά απόβλητα στην ατμόσφαιρα. Τα δοχεία αυτών των ραδιενεργών ουσιών θα πρέπει να ανοίγουν κάτω από απορροφητήρες καπνών που συνδέονται μέσω αγωγών στο υψηλότερο σημείο εξόδου της οροφής. Πριν οι ατμοί αραιωθούν και διασκορπιστούν στην ατμόσφαιρα, πρέπει να περάσουν από τα φίλτρα αέρα και σωματιδίων. Τα νοσοκομεία που χρησιμοποιούν ραδιενεργά αέρια θα πρέπει να διαθέτουν αποτελεσματικό σύστημα ροής αέρα. Άλλα ισότοπα που παράγουν αέρια ραδιενεργά απόβλητα είναι αερολύματα Ξένον-133, Άνθρακας-14, Ηδρογόνο-3, Άζώτου-13, Τεχνήτιο-99m. Απόρριψη εκκρίσεων και ούρων ασθενών που έλαβαν υψηλές δόσεις ραδιοϊσοτόπων Οι ασθενείς που λαμβάνουν θεραπευτικές δόσεις ραδιοϊσοτόπων (π.χ. ιώδιο-131 στον καρκίνο του θυρεοειδούς) γίνονται δεκτοί σε απομονωμένους θαλάμους μέχρις ότου τα επίπεδα εκπομπής της ακτινοβολίας τους να είναι εντός των ελάχιστων ασφαλών ορίων (3 mr ανά ώρα σε απόσταση 1 μέτρου). Τα κόπρανα και ούρα των ασθενών Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 60

61 που έχουν εισαχθεί σε θάλαμο απομόνωσης υψηλών δόσεων (π.χ. ιώδιο -131) μετά το ξέπλυμα, περνούν μέσα από σωλήνες PVC μέσω της συντομότερης δυνατής διαδρομής σε προσαρμοσμένες δεξαμενές αποθήκευσης, καλούμενες δεξαμενές καθυστέρησης για αποθήκευση πριν από τη διασπορά στο αποχετευτικό σύστημα. Η δεξαμενή καθυστέρησης πρέπει να βρίσκεται σε μια περιοχή όπου υπάρχει ελάχιστη κίνηση του κοινού. Η δεξαμενή πρέπει να είναι στεγανή, να μην διαβρωθεί και να έχει ομαλή επιφάνεια από το εσωτερικό. Η χωρητικότητα της δεξαμενής εξαρτάται από τον αριθμό των ασθενών που γίνονται δεκτοί καθημερινά. Μια εγκατάσταση που δέχεται δύο ασθενείς θα απαιτούσε δύο δεξαμενές καθυστέρησης των 6000 L για ένα μήνα η καθεμία (δεδομένου ότι κατά μέσο όρο κάθε ασθενής χρησιμοποιεί περίπου 100 L νερού την ημέρα). Στο τέλος ενός μηνός, καθώς η δεξαμενή θα είναι γεμάτη και κλειστή, θα ανοίξει η βαλβίδα πύλης της δεύτερης δεξαμενής, κάθε δεξαμενή συγκρατεί τα ραδιενεργά απόβλητα για 2 μήνες που επαρκούν για τη διάσπαση του ιωδίου-131 σε χαμηλά επίπεδα (σχεδιάγραμμα 4). Ωστόσο, πριν από την αποδέσμευση των αποβλήτων της δεξαμενής στο δημόσιο αποχετευτικό σύστημα, συλλέγεται ένα δείγμα για να ελέγχεται η δραστηριότητα, το οποίο δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 44,4kBq /L. Κανένα νοσοκομείο δεν επιτρέπεται να απελευθερώνει σε δημόσιο αποχετευτικό δίκτυο ένα σύνολο 37 GBq (1 Curie) υγρών ραδιενεργών αποβλήτων σε ένα έτος. Διαχείριση πτωμάτων που περιέχουν ραδιενεργό υλικό Σε περίπτωση θανάτου ενός ασθενούς εντός του νοσοκομείου που έχει λάβει υψηλή δόση π.χ. ιωδίου-131 και εξακολουθεί να έχει πολύ υψηλά επίπεδα ραδιενέργειας στο σώμα του, θα πρέπει να ενημερωθούν οι υπεύθυνοι ασφαλείας και σε συνεργασία με τον πυρηνικό ιατρό θα επιβλέψουν τη μελλοντική πορεία της ραδιενεργού δράσης. Εάν η υψηλή δραστηριότητα συμπυκνώνεται σε ένα όργανο ίσως χρειαστεί το όργανο αυτό να αφαιρεθεί. Μόλις διαπιστωθεί ότι το πτώμα έχει ραδιενέργεια μικρότερη από το ασφαλές όριο που συνιστάται από την αρμόδια αρχή, το νεκρό σώμα μπορεί να παραδοθεί για ταφή ή καύση χωρίς ιδιαίτερες προφυλάξεις. Σε περίπτωση που η ραδιενέργεια παραμένει σε υψηλά επίπεδα, το πτώμα διατηρείται στο νεκροτομείο του νοσοκομείου μέχρις ότου η δραστηριότητα μειωθεί σε ασφαλή όρια. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 61

62 Κεφάλαιο 4 ο ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Ο γενικός στόχος αυτής της μελέτης είναι να προσδιοριστεί ο ρυθμός παραγωγής των ραδιενεργών αποβλήτων σε μία ΜΥ η οποία βρίσκεται εντός του λεκανοπεδίου Αττικής και να αποτιμηθεί ο τρόπος διαχείρισής τους.. Για το σκοπό αυτό επιλέχθη η Κεντρική Κλινική Αθηνών (ΚΚΑ). Ξεκινώντας, τέθηκαν κάποια ερωτήματα, των οποίων οι απαντήσεις παρουσιάζονται στην παρούσα μελέτη. Πρόκειται για ερωτήματα τα οποία άπτονται των πρακτικών διαχείρισης και των ρυθμών παραγωγής των ραδιενεργών αποβλήτων στην ΚΚΑ. Πιο συγκεκριμένα, στη παρούσα μελέτη επιτυγχάνονται τα ακόλουθα: 1. Θα αξιολογηθούν οι τρέχουσες πρακτικές της Μονάδας όσον αφορά στη διαχείριση των ραδιενεργών αποβλήτων. 2. Θα προσδιοριστεί ο ρυθμός παραγωγής αυτού του τύπου αποβλήτων και θα ληφθούν υπόψη εποχιακά δεδομένα μεταβλητότητας. 3. Θα αξιολογηθεί η επίδραση της πρακτικής διαχωρισμού, η οποία εφαρμόζεται στα επικίνδυνα ραδιενεργά νοσοκομειακά απόβλητα, στο ρυθμό παραγωγής τους ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ ΩΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Η ΚΚΑ Α.Ε., ιδρύθηκε το 1997 και ξεκίνησε να λειτουργεί το δεύτερο εξάμηνο του 2000 σε σύγχρονες ιδιόκτητες κτιριακές εγκαταστάσεις συνολικής επιφανείας 5000 τ.μ. στο κέντρο της Αθήνας επί της οδού Ασκληπιού 31. Διαθέτει 140 νοσηλευτικές κλίνες και 11 χειρουργικές αίθουσες. Διαθέτει τμήμα εξωτερικών περιστατικών με κάλυψη όλων των ειδικοτήτων και επιπλέον λειτουργεί 24ωρο τμήμα επειγόντων περιστατικών. Επίσης, λειτουργεί και τμήμα κατ οίκον νοσηλείας. Για την μετακίνηση των περιστατικών, στη διάθεση της κλινικής βρίσκονται 2 ασθενοφόρα με πλήρη εξοπλισμό κινητής μονάδας. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 62

63 Εικόνα7: Εξωτερική Άποψη της ΚΚΑ Η ΚΚΑ διαθέτει Πιστοποίηση Διαχείρισης Ποιότητας ISO 9001 & ISO Στα πλαίσια των ανωτέρω Προτύπων, προβλέπεται μεταξύ των άλλων η ακριβής εφαρμογή κανονισμών και οδηγιών εργασίας, η τήρηση των περιβαλλοντικών δεσμεύσεων και η λειτουργία ενός ολοκληρωμένου συστήματος υγιεινής και ασφάλειας ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΗΣ ΚΚΑ Η παρούσα μελέτη αναφέρεται στο Εργαστήριο Πυρηνικής ιατρικής κατηγορίας Α-3 της ΚΚΑ, στο οποίο γίνεται χρήση ραδιοϊσοτόπων για θεραπευτικές εφαρμογές καθώς και για διαγνωστικές in vivo και in vitro εξετάσεις. Τα γενικά στοιχεία του χώρου μελέτης είναι: Εργαστήριο: Πυρηνικής Ιατρικής Κατηγορία : Α-3 Όροφος: +1 επίπεδο: θεραπευτικές εφαρμογές Πυρηνικής Ιατρικής, -1 επίπεδο: in vivo και in vitro εξετάσεις Γενικά, το πυρηνικό τμήματα έχει σχεδιαστεί έτσι, ώστε να εξυπηρετεί κατά μέσο όρο 120 ασθενείς σε ετήσια βάση διαθέτοντας δύο μονόκλινα δωμάτια ραδιοθεραπείας, ενώ η ίδια η ΚΚΑ ανήκει στην τριτοβάθμια περίθαλψη ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ IN-VIVO Α) Χωροταξική περιγραφή του εργαστηρίου Το τμήμα ιατρικών εφαρμογών in vivo βρίσκεται στο -1 επίπεδο του Νοσοκομείου και περιλαμβάνει μεταξύ των άλλων τους κάτωθι χώρους: Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 63

64 Θερμό εργαστήριο (HOT LAB) παρασκευής ραδιοφαρμάκων και φύλαξης ραδιοϊσοτόπων. Χώρο φύλαξης ραδιενεργών καταλοίπων. Αίθουσα χορήγησης ραδιοφαρμάκων. Χώρους υγιεινής αποκλειστικής χρήσης θερμών ασθενών. Δύο αίθουσες γ-camera. Β) Εξοπλισμός in-vivo εργαστηρίου α. Αίθουσα Θερμού Εργαστηρίου (ΗΟΤ LAB) Εδώ φτιάχνονται όλα τα ραδιοφάρμακα. Στον πάγκο βρίσκονται τοποθετημένα: Η Εστία Εργασίας Παρασκευής Ραδιοφαρμάκων (Θέση εργασίας ΘΕ) Η κρύπτη Κ3 που φυλάσσονται οι προς χρήση ποσότητες του διαγνωστικού Ga-67, In- 111, Ι-131 και προσωρινά τα κατάλοιπα του τελευταίου, πριν μεταφερθούν στις αντίστοιχες κρύπτες φύλαξης στη Μονάδα Ιωδοθεραπείας. Η κρύπτη Κ4 που φυλάσσονται τα προς χρήση ραδιοϊσότοπα του Tl-201. Οι κρύπτες φύλαξης γεννητριών Mo-Tc (Κρύπτες Κ1, Κ2) για τη φύλαξη των γεννητριών Mo-Tc. Δεν προβλέπονται υγρά ραδιενεργά κατάλοιπα στο θερμό εργαστήριο. β. Αίθουσα Φύλαξης Ραδιενεργών Καταλοίπων Τα ραδιενεργά κατάλοιπα φυλάσσονται για ικανό χρόνο στις παρακάτω 4 κρύπτες: Η κρύπτη ΚΚ1 χρησιμοποιείται για τις στήλες Mo-Tc που έχουν βγει εκτός χρήσης. Η κρύπτη είναι χωρισμένη σε δύο ίσα διαμερίσματα έτσι ώστε όταν γεμίζει το κάτω μέρος να κλείνει και να αρχίζει η πλήρωση του πάνω διαμερίσματος. Όταν γεμίσει και το πάνω, τότε οι στήλες του κάτω διαμερίσματος απομακρύνονται και αποθηκεύονται στο κάτω μέρος του πάγκου του χώρου παραλαβής και αποθήκευσης ισοτόπων για 3-4 μήνες ακόμα, μέχρι να αποδεσμευτούν. Η κρύπτη ΚΚ4 η οποία χρησιμοποιείται για τα κατάλοιπα των ισοτόπων Tl- 201, Ga-67 Η κρύπτη ΚΚ5 η οποία χρησιμοποιείται για τα κατάλοιπα του Tc-99m. Ο ραδιομολυσμένος ιματισμός και ρουχισμός των θαλάμων Ιωδίου μετά τη μέτρηση, φυλάσσεται στις αντίστοιχες κρύπτες και πλένεται στο αποκλειστικής χρήσης πλυντήριο ρούχων πριν σταλεί για παραπέρα καθαριότητα στα πλυντήρια του Νοσοκομείου. Τα νερά του πλυντηρίου (80 L ανά πλύσιμο ανά ημέρα) διοχετεύονται Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 64

65 στο δίκτυο δεξαμενών ραδιενεργών λυμάτων 18. Οι δεξαμενές, (2 κύριες και 1 εφεδρική) χωρητικότητας 14000L η κάθε μια (ωφέλιμης χωρητικότητας 13000L) βρίσκονται εγκατεστημένες σε ανεξάρτητο υπόγειο χώρο της ΚΚΑ. Όταν μια δεξαμενή γεμίσει, σφραγίζεται και τα λύματα διοχετεύονται μέσω κατάλληλης βάνας στην επόμενη. Εκεί παραμένουν για όσο χρονικό διάστημα απαιτείται ώστε η ενεργότητα του 131 Ι να μειωθεί στα επιτρεπτά όρια, οπότε το περιεχόμενο της δεξαμενής αυτής διοχετεύεται κατ ευθείαν στο κεντρικό αποχετευτικό αγωγό και στο δημόσιο δίκτυο, μέσω του αντλητικού συστήματος της εγκατάστασης. Στην περίπτωση όπου η ενεργότητα στη δεύτερη δεξαμενή παραμένει υψηλή, ενώ η πρώτη δεξαμενή βρίσκεται κοντά στο σημείο πλήρωσής της, διακόπτεται η λειτουργία της μονάδας ιωδοθεραπείας για όσο χρονικό διάστημα απαιτείται ώστε να κατέλθει η ενεργότητα κάτω των επιτρεπτών ορίων. Κάθε δεξαμενή που αδειάζει ξεπλένεται 1-2 φορές με νερό. O ακτινοφυσικός λαμβάνει δείγματα και τηρεί αρχείο καταγραφής της ενεργότητας τόσο μέσα στις δεξαμενές καθώς και αυτής των λυμάτων στο δίκτυο. Τα είδη εστίασης των ασθενών (μαχαίρια, πιάτα κ.α.) είναι μιας χρήσης. Τα είδη αυτά, αφού μετρηθούν από τον υπεύθυνο ακτινοπροστασίας και βρεθούν ραδιομολυσμένα φυλάσσονται στο διαμέρισμα αντικειμένων της κρύπτης των ραδιομολυσμένων αντικειμένων των ασθενών έως ότου η ενεργότητά τους βρεθεί κάτω από το όριο απόρριψής τους. Στον πίνακα 5 καταγράφονται οι μέγιστες ενεργότητες 131 Ι που μπορούν να φυλαχτούν στις κρύπτες, στη θέση εργασίας καθώς και να διαχειριστούν από το πλυντήριο. Πίνακας 5: Μέγιστες ποσότητες 131 Ι ανά κρύπτη και πλυντήριο Ραδιενέργεια Ι-131 ανά κρύπτη Χώρος Ισότοπο Μέγιστη ποσότητα χρήσης (MBq) -Κρύπτη Ισοτόπων -Κρύπτη Καταλοίπων -Θέση Εργασίας -Κρύπτη ιματισμού -Κρύπτη ραδιομολυσμένου Ρουχισμού και αντικειμένων ασθενών -Πλυντήριο Ι-131 Ι-131 Ι-131 Ι-131 Ι-131 Ι σε 25 mm Pb 555 χωρίς θωράκιση *14/40 = 38,85 Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 65

66 γ. Αίθουσες τομογραφικών γ-camera Στο εργαστήριο είναι εγκατεστημένες δύο τομογραφικές γ-camera τύπου open gantry, ικανές να εκτελέσουν τομογραφικές και μη τομογραφικές ραδιοϊσοτοπικές εξετάσεις καθώς και ολόσωμα σπινθηρογραφήματα. Στην πρώτη κάμερα πραγματοποιούνται κυρίως ολόσωμες εξετάσεις με Tc-99m και Ι-131 ενώ στη δεύτερη γίνονται οι τομογραφικές εξετάσεις αιμάτωσης μυοκαρδίου. Παρατηρήσεις: 1. Τα κατάλοιπα φυλάσσονται στις κρύπτες καταλοίπων τουλάχιστον για χρόνο ίσο με είκοσι ημιζωές πριν απορριφθούν στα κοινά απορρίμματα και οπωσδήποτε όταν η ραδιενεργός συγκέντρωση είναι μικρότερη από τα επίπεδα αποδέσμευσης που είναι για το 99m Tc τα 10 Bq/g, για το 99 Μο τα 1 Bq/g, για το 131 Ι τα 1 Bq/g, για το 67 Ga τα 0,1 Bq/g, για το 201 Τl τα 10 Bq/g, για το 111 Ιn τα 1 Bq/g και για το 125 Ι τα 10 Bq/g. 2. Αρχικά τα κατάλοιπα τοποθετούνται στην πρώτη κρύπτη και όταν αυτή γεμίσει τοποθετούνται στην δεύτερη. Όταν γεμίσει και αυτή, τότε αδειάζει η πρώτη προκειμένου να τοποθετηθούν σε αυτή τα νέα κατάλοιπα. Ειδικά για τις γεννήτριες, αυτές πρέπει να αποθηκεύονται περαιτέρω για διάστημα 3-4 μηνών εκτός κρυπτών πριν απορριφθούν, ώστε το ραδιενεργό κατάλοιπο να φθάσει στο επίπεδο αποδέσμευσης. 3. Στην κρύπτη ΚΚ4 βρίσκονται 185 MBq 201 Tl, 37 MBq 67 Ga και 18,5 MBq 111 In. 4. Στην κρύπτη ΚΚ5 βρίσκονται 3700 ΜBq 99m Tc. 5. Τα στερεά κατάλοιπα του υγρού 131 Ι (όποτε χρησιμοποιείται) φυλάσσονται στο θερμό εργαστήριο της Μονάδας θεραπευτικού 131 Ι ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ IN-VITRO Α) Χωροταξική περιγραφή του εργαστηρίου Οι χώροι του in vitro εργαστηρίου είναι: Αίθουσα λήψης αίματος. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 66

67 Αίθουσα εργαστήριο in vitro εξετάσεων (πραγματοποίησης ραδιοανοσοαναλύσεων ορμονών). Στο χώρο αυτόν θα γίνονται εργασίες αποκλειστικά με ραδιοϊσότοπα ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Άδεια εισόδου στη ΚΚΑ για διεξαγωγή της μελέτης Η αρχική έγκριση δόθηκε από το Υπουργείο Υγείας κατόπιν σχετικής αίτησης για να υπάρξει η δυνατότητα πρόσβασης στα στοιχεία της ΚΚΑ. Εν συνεχεία η ΚΚΑ διέθεσε στοιχεία από το αρχείο της, και διευκόλυνε σημαντικά το έργο της συλλογής των πειραματικών δεδομένων και της διεξαγωγής πειραματικών μετρήσεων που παρουσιάζονται στο πλαίσιο εκπόνησης της παρούσας εργασίας (βλ. Παράρτημα). Όλοι οι εμπλεκόμενοι ενημερώθηκαν εγγράφως για τη διεξαγωγή της παρούσας μελέτης και για τις συνεντεύξεις, οι οποίες διεξήχθησαν με άτομα από το διοικητικό, ιατρικό και εργατικό προσωπικό. Χρησιμοποιήθηκε τυποποιημένο ερωτηματολόγιο προσαρμοσμένο στα πρωτόκολλα της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας 20, η οποία και καθορίζει τα εργαλεία ταχείας αξιολόγησης της διαχείρισης των πάσης φύσεως νοσοκομειακών αποβλήτων των Μονάδων Υγείας. Οι ερωτήσεις τέθηκαν στα πλαίσια συνεντεύξεων με τον υπεύθυνο από το προσωπικό του πυρηνικού τμήματος από αρχές Δεκεμβρίου έως και τα τέλη Απριλίου. Τα βασικά ερωτήματα αφορούσαν στο διαχωρισμό, στη συλλογή, μεταφορά, αποθήκευση, επεξεργασία, διάθεση, ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση των παραγόμενων ραδιενεργών αποβλήτων, καθώς και στις συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας κατά την εργασία. Επιπλέον αφορούσαν στους εσωτερικούς κανονισμούς αλλά και στην κατάρτιση προϋπολογισμού όσον αφορά τη διαχείριση του τύπου αυτού των αποβλήτων. Τα ραδιενεργά απόβλητα της ΚΚΑ συλλέχθηκαν και μετρήθηκαν καθημερινά για επτά συνεχείς ημέρες για να εκτιμηθεί η συνολική αλλά και η μέση παραγόμενη ποσότητα. Εν συνεχεία ταξινομήθηκαν και τοποθετήθηκαν σε έγχρωμα (κόκκινα) και ετικετοποιημένα πλαστικά δοχεία. Τα δοχεία αδειάστηκαν σε συγκεκριμένο σημείο, το οποίο η ΚΚΑ χρησιμοποιεί για την απόρριψη αποβλήτων, αφού μετρήθηκε και καταγράφηκε το βάρος τους. Η καταγραφή γινόταν σε φύλλο δεδομένων κάθε μέρα την ίδια ώρα. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 67

68 Προκειμένου να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα των υφιστάμενων συστημάτων διαχείρισης των ραδιενεργών αποβλήτων τα οποία παράγει η ΚΚΑ, χρησιμοποιήθηκε ο σχεδιασμός μιας μελέτης επιπολασμού (ονομάζεται και εγκάρσια ή διατμηματική, Cross Sectional Study). Η ίδια συγκριτική μελέτη επιπολασμού χρησιμοποιήθηκε για να αξιολογηθεί η επίδραση των μεθόδων διαχωρισμού στο ποσοστό παραγωγής των επικίνδυνων ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων. Η διαμήκης μελέτη (Longitudinal Study) χρησιμοποιήθηκε για τον προσδιορισμό της σύνθεσης ραδιενεργών αποβλήτων της ΚΚΑ, του ρυθμού παραγωγής αυτών και της επιλογής των μοντέλων πρόβλεψης του παραπάνω ρυθμού παραγωγής, λαμβάνοντας υπόψη την εποχική μεταβλητότητα, η οποία μπορεί να επηρεάσει τη φύση των ασθενειών των ασθενών που υποβάλλονται σε θεραπεία και εισάγονται σε μια ΜΥ. Πρόκειται για στατιστικές μεθόδους οι οποίες βοηθούν στη σύγκριση της διασποράς των τιμών ή της διακύμανσης των μέσων τιμών δύο δειγμάτων. Στην προκειμένη περίπτωση, τα δείγματα αφορούσαν στις τιμές οι οποίες μετρήθηκαν στις δύο περιόδους δειγματοληψίας μεταξύ Δεκεμβρίου και Απριλίου ΕΙΔΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΗ ΚΚΑ Διάφορα ραδιονουκλίδια χρησιμοποιούνται στην πυρηνική ιατρική για διαγνωστικούς και θεραπευτικούς όπως Ι-125, Ι-131, Η-3, C-14, Ρ-32, Cο-57, Se-75, Tc-99m, Ga-67, Sr-89, κλπ. Λόγω της μεγάλης ποικιλίας των πυρηνικών εφαρμογών, οι ποσότητες, οι τύποι και ακόμη και οι φυσικές μορφές των ραδιενεργών αποβλήτων ποικίλλουν. Περιλαμβάνουν στερεά, υγρά και αέρια απόβλητα, ενώ σε πολλές περιπτώσεις, οι πρόσθετοι κίνδυνοι, εξαιτίας των χημικών, βιολογικών ή φυσικών ιδιοτήτων τους είναι μεγαλύτεροι από τον κίνδυνο εκπομπής ραδιενέργειας. Υγρά απόβλητα: Τα υγρά απόβλητα περιλαμβάνουν τα προϊόντα έκπλυσης των εργαστηριακών τμημάτων της Μονάδας Υγείας, εκκρίματα ασθενών, πλεονάσματα διαλυμάτων ραδιονουκλιδίων από διαγνωστικά τμήματα, προϊόντα θεραπευτικών και ερευνητικών εφαρμογών που περιέχουν χαμηλά επίπεδα ραδιονουκλιδίων κ.α. Αέρια απόβλητα: Τα αέρια απόβλητα περιλαμβάνουν γενικά την επεξεργασία με το τρίτιο ( 3 H) και το τριτιωμένο νερό ( 3 H2O), ιώδιο ( 125 I, 131 I), κρυπτόν ( 81m Kr) και ξένον ( 133 Xe). Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 68

69 Στερεά απόβλητα: Ιματισμός, υλικά απόρριψης από τους νοσηλευόμενους, κλινοσκεπάσματα κ.α ΣΥΛΛΟΓΗ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΚΑΙ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ ΤΩΝ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΗ ΚΚΑ Για την εκτίμηση παραγωγής των ραδιενεργών αποβλήτων συνολικά, την ευθύνη φέρει ο Υπεύθυνος Διαχείρισης Αποβλήτων Υγειονομικής Μονάδος (ΥΔΑΥΜ). Πιο συγκεκριμένα ο ΥΔΑΥΜ: Εκτιμά, σε συνεργασία με τον προϊστάμενο του τμήματος επιστασίας, τον αριθμό των παραγόμενων σάκων ραδιενεργών αποβλήτων σε βάση εξάμηνου ή έτους καταγράφοντας τον αριθμό και το βάρος των σάκων που αποστέλλονται προς διάθεση ανά εβδομάδα. Με αυτό τον τρόπο υπολογίζεται ο μέσος όρος παραγωγής των ραδιενεργών αποβλήτων. Ακολουθεί καταχώρηση των στοιχείων αυτών σε κατάλληλο αρχείο το οποίο τηρεί ο ΥΔΑΥΜ. Εκτιμά και υπολογίζει τις παραγόμενες ποσότητες ραδιενεργών αποβλήτων, συμπληρώνει και υπογράφει κατά την αποστολή των επικίνδυνων ραδιενεργών αποβλήτων στους χώρους αποθήκευσης τα αντίστοιχα έντυπα. Το βάρος των αποβλήτων εκτιμάται ως εξής: Για μία εβδομάδα στο πρώτο τρίμηνο κάθε έτους, ο ΥΔΑΥΜ, σε συνεργασία με το προσωπικό του Τμήματος Επιστασίας της ΜΥ, ζυγίζει τα παραγόμενα ραδιενεργά απόβλητα του Τμήματός του και από τα δεδομένα αυτά εξάγονται οι μέσοι όροι ανά περιέκτη, οι οποίοι συμπληρώνονται στο αντίστοιχο πεδίο σχετικού πίνακα. Επιπρόσθετα, διεξάγονται δειγματοληπτικοί έλεγχοι (τουλάχιστον ένας ανά τρίμηνο) προς επιβεβαίωση των εκτιμήσεων σε σχέση με το βάρος των παραγόμενων ραδιενεργών αποβλήτων. Ο υπεύθυνος αποθήκης υπογράφει κατά την παραλαβή και τον έλεγχο των εισερχόμενων ποσοτήτων αυτών στον αποθηκευτικό χώρο, στο αντίστοιχο πεδίο σχετικού εντύπου, (Πίνακας 6), μόνο εφόσον οι παραλαμβανόμενες ποσότητες είναι σύμφωνες με τα αναγραφόμενα στο έντυπο αυτό. Σε κάθε άλλη περίπτωση, ενημερώνεται άμεσα ο ΥΔΑΥΜ ούτως ώστε να βρεθεί η αιτία της διαφοράς και να ληφθούν τα αναγκαία μέτρα. Αντίγραφο του παραπάνω εντύπου επιστρέφεται στον ΥΔΑΥΜ. Για τη καταγραφή των στοιχείων αυτών χρησιμοποιείται ένα πρότυπο έντυπο επικίνδυνων αποβλήτων υγειονομικής Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 69

70 μονάδας (ΕΑΥΜ) (Πίνακας 6). Ομοίως, ο Δ/ντής του Φαρμακείου και οι Δ/ντες των Διαγνωστικών τμημάτων αποστέλλουν αντίστοιχα στοιχεία σχετικά με τα ακατάλληλα / καταστρεφόμενα ραδιοφάρμακα και ραδιενεργά απόβλητα. Από τα παραπάνω στοιχεία ο ΥΔΑΥΜ διαμορφώνει ένα ηλεκτρονικό αρχείο και ενημερώνει όλους τους εμπλεκόμενους όταν απαιτείται. Πίνακας 6: Έντυπο αποστολής ΕΑΥΜ προς αποθήκευση ΕΝΤΥΠΟ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ ΕΑΥΜ ΠΡΟΣ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ:. ΠΗΓΗ/ΤΜΗΜΑ:.. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ:. ΩΡΑ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ: Κατηγορία ΕΥΑΜ Τύπος περιέκτη Χρώμα περιέκτη Αριθμός περιεκτών Ποσότητα (κιλά).. Υπογραφή υπεύθυνου αποστολής.. Υπογραφή υπεύθυνου αποθήκης Συλλογή ραδιενεργών αποβλήτων στη ΚΚΑ Τα καταλληλότερα και ευρέως χρησιμοποιούμενα μέσα συσκευασίας είναι τα βαρέλια, οι σακούλες, τα δοχεία και συνδυασμοί αυτών. Για τις προδιαγραφές των περιεκτών που χρησιμοποιούνται ισχύουν τα παρακάτω: α) Όσον αφορά στις σακούλες, αυτές είναι κατάλληλου πάχους και υλικού, ώστε να μην σχίζονται εύκολα. Επίσης, είναι κατασκευασμένες από πολυαιθυλένιο υψηλής πυκνότητας (HDPE) ή χαμηλής πυκνότητας (LDPE) πάχους τουλάχιστον 1,5 mm. Οι σακούλες που προορίζονται για μικρού βάρους απόβλητα κλείνουν με δέσιμο του λαιμού. Οι σακούλες για μεγάλο βάρος αποβλήτων τοποθετούνται σε δεύτερη πλαστική σακούλα και σφραγίζονται με ετικέτα τύπου self locking για την αποφυγή διαρροής. β)οι στεγανοί περιέκτες τύπου hospital box, εντός των οποίων τοποθετούνται οι σακούλες με τα ραδιενεργά απόβλητα, φέρουν ενσωματωμένη σακούλα (υλικού Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 70

71 εκτός PVC) κόκκινου χρώματος, ενσωματωμένο έλασμα για σφράγισμα του περιεχόμενου και λαβές ικανές για να κρατήσουν το βάρος κατά τη μεταφορά. Μεταξύ περιέκτη και σακούλας παρεμβάλλεται απορροφητικό υλικό για απορρόφηση των όποιων διαρροών υγρών. Τα hospital boxes και οι λοιπές συσκευασίες που χρησιμοποιούνται ως εξωτερικοί περιέκτες: Είναι κατάλληλα κατά UN *. *H UN έχει καταρτίσει κατάλογο περισσοτέρων από 6000 επικίνδυνων ουσιών που ταξινομούνται ανάλογα με τον κίνδυνο που αντιπροσωπεύουν και αυτό καθορίζει την καταλληλότητα της συσκευασίας τους. Φέρουν ευκρινώς το διεθνές σύμβολο της ραδιενέργειας. Αναγράφουν την ενεργότητα, τον αριθμό UN και την ένδειξη «Επικίνδυνα Απόβλητα». Φέρουν ενσωματωμένη αδιάβροχη ετικέτα από ανεξίτηλο μελάνι και αναγράφουν τα ακόλουθα στοιχεία: Ημερομηνία παραγωγής. Θέση παραγωγής (π.χ. θάλαμος/τμήμα/εργαστήριο). Ποσότητα αποβλήτων. Κατηγορία αποβλήτων. Προορισμό αποβλήτων. Όταν τα ραδιενεργά απόβλητα προορίζονται για αποτέφρωση σε ειδικές συνθήκες, η οποία πραγματοποιείται σε εξειδικευμένες εγκαταστάσεις, όπως στην περίπτωση που περιέχουν >1% αλογονούχες ενώσεις, χρησιμοποιούνται συσκευασίες πράσινου χρώματος. Τα επικίνδυνα υγρά απόβλητα ραδιοφαρμάκων συλλέγονται και διαχειρίζονται μαζί με τους περιέκτες τους (π.χ. σύριγγες, πλαστικές σακούλες). Τα στάδια συλλογής, μεταφοράς και αποθήκευσης των επικίνδυνων ραδιενεργών αποβλήτων διέπονται από κάποιες βασικές αρχές οι οποίες συνοψίζονται παρακάτω: Τα απόβλητα που πρόκειται να διαχωριστούν τοποθετούνται σε αποθηκευτικά μέσα κατάλληλου χρώματος (κόκκινου στην περίπτωσή μας), με σήμανση, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, ώστε να ακολουθήσουν τη βέλτιστη διαχειριστική γραμμή. Τέτοια μέσα αποθήκευσης βρίσκονται τοποθετημένα σε όλα τα σημεία που παράγεται η συγκεκριμένη κατηγορία αποβλήτων. Όλα τα αποθηκευτικά μέσα απομακρύνονται, όταν είναι γεμάτα το πολύ κατά τα 3/4. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 71

72 Η χωριστή συλλογή των απορριμμάτων πραγματοποιείται όσο γίνεται πλησιέστερα στην πηγή παραγωγής τους με συχνότητα η οποία λαμβάνει υπόψη το φόρτο εργασίας των τμημάτων που τα παράγουν. Οι κάδοι των απορριμμάτων φροντίζεται να είναι τοποθετημένοι σε σημεία εύκολα προσβάσιμα και φέρουν ποδοκίνητο μηχανισμό. Οι κάδοι παραμένουν συνεχώς κλειστοί. Απαγορεύεται η ανάμιξη του περιεχομένου ενός κάδου με αυτό κάποιου άλλου λόγω υψηλού κινδύνου επιμόλυνσης. Όλοι οι κάδοι απολυμαίνονται μετά το πέρας της ημέρας. Τα καρότσια συλλογής και μεταφοράς κυκλοφορούν κλεισμένα, έχουν τους σάκους δεμένους και καλά τοποθετημένους στο εσωτερικό τους, δε φορτώνονται σε μεγάλο ύψος, διατηρούνται σε καλή κατάσταση και απολυμαίνονται καθημερινά. Τα τροχήλατα, που μεταφέρουν ραδιενεργά απόβλητα, χρησιμοποιούνται μόνο για το σκοπό αυτό. Απαγορεύεται η άμεση επαφή των χεριών με τα απορρίμματα. Το προσωπικό έχει στη διάθεσή του όλα τα απαραίτητα μέσα και τον κατάλληλο εξοπλισμό για την απολύμανση του χώρου και των χεριών (συνιστάται πλύσιμο χεριών μετά από κάθε επαφή με απορρίμματα). Απαγορεύεται ρητά η μεταφορά των ραδιενεργών απορριμμάτων από κοινού με αυτή των τροφών ή ιματισμού (π.χ. με τον ίδιο ανελκυστήρα). Ο μεταφορέας λαμβάνει σαφή ενημέρωση για το είδος και την ενεργότητα του φορτίου που μεταφέρει. Δεν επιτρέπεται η χρήση αγωγών απόρριψης (απλών ή υπό κενό) απορριμμάτων. Μεταφορά ραδιενεργών αποβλήτων εντός της ΚΚΑ Πραγματοποιείται με τροχήλατα, τα οποία χρησιμοποιούνται μόνο για το σκοπό αυτό και πληρούν τις παρακάτω προδιαγραφές σύμφωνα με το Παράρτημα ΙΙ της Οικ /08 ΚΥΑ: Είναι εύκολη η φόρτωση και εκφόρτωση. Δε φέρουν αιχμηρές προεξοχές με τις οποίες μπορεί να προκληθεί διάρρηξη των σάκων. Παρουσιάζουν ανθεκτικότητα στις κρούσεις και καταπονήσεις κατά τη μεταφορά. Καθαρίζονται εύκολα (σε καθημερινή βάση). Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 72

73 Αποθήκευση ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων εντός της ΚΚΑ Εντός της ΚΚΑ έχει ορισθεί επαρκής και ασφαλής χώρος αποθήκευσης των ραδιενεργών αποβλήτων ανάλογα με το ρυθμό παραγωγής αυτών και τη συχνότητα συλλογής τους. Σε όλους τους χώρους αποθήκευσης αυτών, υπάρχει ευκρινής σήμανση με τον όρο «Επικίνδυνα Απόβλητα». Τα ραδιενεργά απόβλητα αποθηκεύονται εντός της ΚΚΑ για χρονικό διάστημα όχι μεγαλύτερο του ενός έτους. Οι κυριότερες παράμετροι οι οποίες ικανοποιούν οι χώροι αποθήκευσης της ΚΚΑ είναι οι κάτωθι (σύμφωνα και με το Παράρτημα ΙΙ της οικ σχετικής ΚΥΑ): Υπάρχει επαρκής αερισμός. Αποφεύγεται η γειτνίαση των αποθηκευμένων επικίνδυνων ραδιενεργών αποβλήτων με υποδομές που ενδέχεται να επηρεαστούν. Το άνοιγμα των θυρών και παραθύρων των κτιρίων αποθήκευσης να γίνεται μόνο προς τα έξω και με απλή ώθηση. Το πλάτος των θυρών δεν μπορεί να είναι μικρότερο των 0,80 m. Τα παράθυρα ανά δύο να είναι απέναντι και σε περίπτωση ανάγκης επιτρέπουν τη γρήγορη έξοδο όσων βρίσκονται μέσα σε αυτές. Μέσα στο χώρο αποθήκευσης, τα ραδιενεργά απόβλητα είναι τοποθετημένα και σε δεύτερο υποδοχέα του ιδίου χρώματος (κόκκινου) με τον αρχικό, για αποφυγή τυχόν διαρροών. Οι χώροι αποθήκευσης δεν είναι κοντά σε χώρους αποθήκευσης ή προετοιμασίας τροφίμων. Στους χώρους αποθήκευσης υπάρχει παροχή νερού, συστήματα καθαριότητας, σύνδεση με την αποχέτευση της ΜΥ, πυροσβεστήρας, προστατευτική ενδυμασία, σάκοι αποβλήτων. Το δάπεδο είναι ανθεκτικό, αδιαπέραστο και να διαθέτει κατάλληλο αποχετευτικό σύστημα, ώστε να είναι εύκολο να καθαρισθεί και να απολυμανθεί. Υπάρχει παροχή ύδατος. Ο χώρος είναι επαρκής για τους απαιτούμενους ελιγμούς των τροχήλατων και την εκφόρτωση από το αρμόδιο προσωπικό. Ο χώρος δεν είναι προσβάσιμος σε μη εξουσιοδοτημένα άτομα, ζώα και πουλιά. Ο χώρος δεν είναι εκτεθειμένος στην ηλιακή ακτινοβολία. Είναι καλά φωτισμένος και εξοπλισμένος με σύστημα εξαερισμού. Είναι μακριά από χώρους εστίασης και χώρους αποθήκευσης τροφίμων. Διαθέτει κατάλληλο εξοπλισμό καθαρισμού και μέσων προφύλαξης. Υπάρχουν εγκατεστημένα προληπτικά μέτρα πυρασφάλειας. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 73

74 Τέλος, στα σημεία παραγωγής των ραδιενεργών αποβλήτων, αλλά και όλων ανεξαιρέτως, των αποβλήτων, υπάρχουν αναρτημένες κατόψεις των ορόφων της ΜΥ όπου φαίνονται οι χώροι αποθήκευσης αυτών. Κάθε φορά που παραλαμβάνονται ραδιενεργά απόβλητα για αποθήκευση, ο υπεύθυνος αποθήκευσης, κρατά στο αρχείο του αντίγραφο του εντύπου που τα συνοδεύει (βλ. εικόνα 8, σ.96) και συμπληρώνει αντίστοιχο αρχείο ώστε να παρακολουθείται η ροή αυτών στη ΜΥ. Στη συνέχεια, κάθε φορά που εξάγονται από την αποθήκη ραδιενεργά απόβλητα εκτός της ΜΥ, συμπληρώνεται αντίστοιχο έντυπο με πληροφορίες που αφορούν στην έξοδο αυτών από τους χώρους αποθήκευσης. Τα στοιχεία των εντύπων και πινάκων αυτών τα οποία διατηρούνται σε ηλεκτρονική μορφή, προκειμένου να εξαχθούν συγκεντρωτικά στοιχεία. Μεταφορά ραδιενεργών αποβλήτων εκτός της ΚΚΑ Όταν ραδιενεργά απόβλητα προγραμματίζεται να μεταφερθούν εκτός της ΚΚΑ, πληρούνται όλοι εκείνοι οι όροι και προϋποθέσεις που υπαγορεύει η υπ. αριθ (ΦΕΚ 1537/Β /2012) και οι οποίες αφορούν στις προδιαγραφές και πιστοποιήσεις των οχημάτων μεταφοράς και των μεταφορέων, στις άδειες συλλογής και μεταφοράς, στην τήρηση μητρώων, στις διαδικασίες της εθνικής ή διασυνοριακής μεταφοράς κ.α. Σε περίπτωση εξωνοσοκομειακής οδικής μεταφοράς, ο αρμόδιος φορέας και τα οχήματά τα οποία θα χρησιμοποιηθούν, είναι πιστοποιημένα κατά ADR * (ΦΕΚ 113/Α / ). Οι οδηγοί των οχημάτων είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι και εξειδικευμένοι, ενώ διαθέτουν τα ανάλογα πιστοποιητικά που χορηγεί το ελληνικό κράτος στις περιπτώσεις αυτές. Ειδικά για τις οδικές μεταφορές επικίνδυνων ραδιενεργών αποβλήτων, για τις οποίες εφαρμόζεται η ADR, ο υπόχρεος συλλογής και μεταφοράς αυτών, διαθέτει άδεια συλλογής και μεταφοράς για τέτοιου είδους απόβλητα και επιπλέον: Διαθέτει τεχνικό ασφάλειας, όπως προβλέπεται στο τμήμα της ADR. Διασφαλίζει ότι ο οδηγός κατέχει πιστοποιητικό επαγγελματικής κατάρτισης ADR σε ισχύ, αντίστοιχου των μεταφερόμενων υλών. Εξασφαλίζει την καταλληλότητα του οχήματος που εκτελεί τη μεταφορά και τον εφοδιασμό του με πιστοποιητικό έγκρισης ADR κατά περίπτωση. Ελέγχει την ύπαρξη στα οχήματα μεταφοράς σήμανσης, συσκευών πυρόσβεσης, προειδοποιητικού γιλέκου. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 74

75 Παρέχει στη μεταφορική μονάδα τα όποια παραστατικά και έγγραφα απαιτεί η ADR. *Είναι το ακρωνύμιο του «Accord european relatif au transport international des merchandises Dangereuses par Rout» της Ευρωπαϊκής Συμφωνίας σχετικά με τις Διεθνείς Μεταφορές Επικίνδυνων Εμπορευμάτων που πραγματοποιούνται οδικώς και η οποία υπογράφηκε στη Γενεύη το Τελική διάθεση εκτός της Μονάδας Υγείας Στο Νομό Αττικής τα ραδιενεργά απόβλητα μεταφέρονται και επεξεργάζονται εκτός υγειονομικής μονάδας στον κεντρικό αποτεφρωτήρα Αττικής μια φορά την εβδομάδα και η μεταφορά τους από το Νοσοκομείο γίνεται με ειδικά στεγανοποιημένα φορτηγά που ανήκουν σε εργολάβους οι οποίοι συνάπτουν σύμβαση με το κάθε νοσοκομείο. Τα επικίνδυνα ιατρικά απόβλητα κατά την μεταφορά τους συνοδεύονται από έγγραφο έντυπο αναγνώρισης. Τα στοιχεία αυτά εμφανίζονται αναλυτικότερα παρακάτω (Πίνακας 7): Πίνακας 7:Διαδικασία τελικής διάθεσης νοσοκομειακών αποβλήτων για την ΚΑΑ. Νοσοκομειακά Μέθοδος Φορέας Συχνότητα Φορέας Συχνότητα Τελική Απόβλητα Επεξεργασίας Επεξεργασίας Επεξεργασίας Παραλαβής Παραλαβής Διάθεση Ραδιενεργά Αποτέφρωση ΕΣΔΚΝΑ 1ημέρα/εβδομάδα Ιδιώτης 1ημέας/εβδομάδα Αποτέφρωση Εσωτερικός κανονισμός διαχείρισης ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων-μέτρα υγιεινής και ασφάλειας-σχέδιο έκτακτης ανάγκης στην ΚΚΑ Η κατάρτιση του Εσωτερικού Κανονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων της ΚΚΑ διαμορφώνει τη στρατηγική και τις διαδικασίες για την ορθή εφαρμογή όλων εκείνων των ενεργειών, μέτρων και όρων που απαρτίζουν τα στάδια ασφαλούς διαχείρισης αυτών. Περιλαμβάνει όλα εκείνα τα στάδια, τα οποία αφορούν στην αρχική διαλογή μέχρι και την τελική επεξεργασία και ασφαλή διάθεσή. Επίσης δε, αποτελεί το κλειδί Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 75

76 για τη μείωση των κινδύνων κατά τη διαχείριση και τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων τόσο στο περιβάλλον όσο και στη δημόσια υγεία. Γίνεται αναθεώρηση και επικαιροποίηση ανάλογα με τις εξελίξεις σε τεχνολογικό και νομοθετικό επίπεδο, τουλάχιστον μια φορά στα 3 χρόνια και οπωσδήποτε, όταν υφίσταται τουλάχιστον ένας από τους παρακάτω λόγους: Έχει τροποποιηθεί το ισχύον θεσμικό πλαίσιο. Ο αρχικός σχεδιασμός αποδείχτηκε ανεπαρκής και οδήγησε σε προβληματική διαχείριση των αποβλήτων αυτών. Οι όροι προστασίας του περιβάλλοντος δεν τηρήθηκαν επαρκώς. Κατά την εφαρμογή του υφιστάμενου Κανονισμού διαπιστώθηκε αύξηση ατυχημάτων, τραυματισμών ή του κινδύνου εμφάνισης ατυχημάτων. Το κόστος διαχείρισης των παραγόμενων ραδιενεργών αποβλήτων κρίνεται ασύμφορο σε σχέση με τον προϋπολογισμό της Μονάδας Υγείας. Διαπιστώθηκαν λάθη στον Κανονισμό. Σε κάθε περίπτωση την οποία η Επιτροπή Διαχείρισης ΜΥ το κρίνει απαραίτητο. Με τον εσωτερικό κανονισμό εξυπηρετείται η αξιολόγηση και βελτίωση της υφιστάμενης κατάστασης, ενώ παράλληλα προάγεται η συνεχιζόμενη εκπαίδευση και κατάρτιση του εμπλεκόμενου προσωπικού. Η εφαρμοζόμενη πολιτική είναι σύμφωνη με την ισχύουσα περιβαλλοντική νομοθεσία, γνωστοποιείται στο σύνολο του προσωπικού και είναι δεσμευτική για το σύνολο αυτού. Ο εσωτερικός κανονισμός διαχείρισης των ραδιενεργών αποβλήτων της ΚΚΑ συμβάλει: Στη διασφάλιση τήρησης της σχετικής νομοθεσίας και της παρακολούθησης αυτής. Στον καταμερισμό των αρμοδιοτήτων όλων των εμπλεκόμενων στη διαχείριση των ραδιενεργών αποβλήτων της ΚΚΑ. Στον καθορισμό των διαδικασιών διαχείρισης αυτών και του απαιτούμενου εξοπλισμού. Στην εκπόνηση σχεδίου αντιμετώπισης περιστατικών έκτακτης ανάγκης. Στον καθορισμό του κόστους διαχείρισης των αποβλήτων. Ο κανονισμός δίνει τη δυνατότητα στους ελεγκτικούς μηχανισμούς της ΚΚΑ και των αρμοδίων υπηρεσιών παρακολούθησης της λειτουργίας του συστήματος διαχείρισης των αποβλήτων λαμβάνοντας τα απαιτούμενα μέτρα όπου και όταν αυτά απαιτηθούν. Ακόμη, επιτρέπει τη δημιουργία αρχείων όσον αφορά στην παραγωγή και διαχείριση ραδιενεργών αποβλήτων εντός της ΚΚΑ, χρήσιμων για τη σύνταξη εκθέσεων τις οποίες υποβάλει η ΚΚΑ σε διάφορους φορείς. Ο βαθμός υλοποίησης του Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 76

77 συγκεκριμένου κανονισμού, αποτελεί ένδειξη του βαθμού εφαρμογής της κείμενης νομοθεσίας η οποία άπτεται της διαχείρισης των αποβλήτων της ΚΚΑ. Τα βασικά σημεία του εσωτερικού κανονισμού είναι : Περιγραφή της ΚΚΑ. Περιγραφή των ευθυνών και αρμοδιοτήτων όλων των εμπλεκομένων. Περιγραφή των πηγών παραγωγής ραδιενεργών αποβλήτων στη ΚΚΑ και των μεθόδων διαχείρισης αυτών. Εκπόνηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων όσον αφορά στο προσωπικό. Περιγραφή των μέτρων υγιεινής και ασφάλειας κατά την εφαρμογή των πρακτικών διαχείρισης των ραδιενεργών αποβλήτων. Σχέδιο αντιμετώπιση περιστατικών έκτακτης ανάγκης και ατυχημάτων. Ανάλυση του διαχειριστικού κόστους. Παρακολούθηση της σχετικής νομοθεσίας. Περιγραφή των σχετικών αρχείων που πρέπει να τηρούνται εντός της ΚΚΑ Πρόληψη της παραγωγής ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων στη ΚΚΑ Η πρόληψη της παραγωγής ραδιενεργών αποβλήτων στη ΚΚΑ επιτυγχάνεται μέσω: Της προμήθειας ραδιενεργών ιατρικών σκευασμάτων και ραδιονουκλιδίων σύμφωνα με τις πραγματικές ανάγκες της ΜΥ. Της βελτιστοποίησης των παραγγελιών, ώστε να ελαττωθεί η πιθανότητα συσσώρευσης μεγαλύτερων ποσοτήτων ραδιοφαρμάκων από ότι απαιτούνται. Της διατήρησης στοιχείων των υλικών που υπάρχουν στις αποθήκες. Της προμήθειας ραδιονουκλιδίων, τα οποία δύνανται εύκολα να αξιοποιηθούν. Της εφαρμογής προγραμμάτων διαλογής στην πηγή, εφόσον αυτή είναι δυνατή. Η έννοια της «εναλλακτικής διαχείρισης» των ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων, όπως υπαγορεύεται από το Ν. 2939/2001, αφορά σε όλες τις «διεργασίες συλλογής, μεταφοράς, προσωρινής αποθήκευσης, επαναχρησιμοποίησης και αξιοποίησης αυτών (όπου η τελευταία είναι εφικτή), ώστε να επιστρέφουν στο ρεύμα της αγοράς ή να ανακτάται η παραγόμενη ενέργεια εφόσον χρησιμοποιηθούν ως Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 77

78 καύσιμα» και υλοποιείται μέσω εγκεκριμένων Προγραμμάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΡΩΤΟΓΕΝΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Σύμφωνα με το πρωτόκολλο μελέτης, το οποίο εγκρίθηκε από το Υπουργείο Υγείας, αποκτήθηκε γραπτή άδεια από τη Διοίκηση της ΚΚΑ. Χρησιμοποιήθηκε τυποποιημένο ερωτηματολόγιο και πραγματοποιήθηκε έρευνα με βάση τις παρατηρήσεις και τις βασικές συνεντεύξεις αυτών οι οποίοι στελεχώνουν τα διάφορα τμήματα της Μονάδας. Ερωτήσεις οι οποίες σχετίζονται με τον τρόπο που διεξάγεται η συλλογή των ραδιενεργών αποβλήτων εντός της ΚΚΑ, τον αριθμό των ασθενών και των κλινών συμπεριλήφθηκαν στην αξιολόγηση αυτή. Τα συγκεκριμένα ραδιενεργά απόβλητα συλλέχθηκαν και μετρήθηκαν καθημερινά για επτά συνεχείς ημέρες για να εκτιμηθεί η παραγόμενη ποσότητα αυτών. Εν συνεχεία ταξινομήθηκαν και τοποθετήθηκαν σε έγχρωμα (κόκκινα) και ετικετοποιημένα πλαστικά δοχεία. Τα δοχεία αδειάστηκαν σε συγκεκριμένο σημείο το οποίο η ΚΚΑ χρησιμοποιεί για την απόρριψη, αφού μετρήθηκε το βάρος τους και καταγράφηκε σε φύλλο δεδομένων κάθε μέρα στις 8:00 πμ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΗ ΚΚΑ Επικίνδυνα ραδιενεργά απόβλητα που παράγονται στην ΚΚΑ ποσοτικοποιήθηκαν και αποτυπώθηκε ο ρυθμός παραγωγής τους. Αυτός, σχετιζόταν με ορισμένους σημαντικούς παράγοντες όπως είναι ο αριθμός των ασθενών, ο αριθμός των κλινών και ο τύπος της δραστηριότητας των διάφορων θαλάμων του πυρηνικού τμήματος της ΚΚΑ. Κρίθηκε σκόπιμο ο ρυθμός παραγωγής να εκφραστεί σε σχέση με τον αριθμό των ασθενών και όχι σε σχέση με τον αριθμό των κλινών 14. Οι παρατηρούμενες τιμές κινήθηκαν σε ένα εύρος μεταξύ 0,042και 0,069 kg /ασθενή / ημέρα, που αντιστοιχεί στα 0,034 έως 0,057 kg / κρεβάτι / ημέρα, αντίστοιχα. Οι λιγότερες ποσότητες ραδιενεργών αποβλήτων συλλέχθηκαν τα Σαββατοκύριακα. Η μελέτη έδειξε ότι η ΚΚΑ εξασφάλιζε διαχωρισμό επικίνδυνων και μη επικίνδυνων αποβλήτων. Τα Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 78

79 επικίνδυνα ραδιενεργά απόβλητα αποτελούσαν περίπου το 2,3% της συνολικής ποσότητας των αποβλήτων που παρήχθησαν στη ΚΚΑ. Στο παρακάτω γράφημα (Γράφημα 1) παρουσιάζεται ο καταμερισμός όλων των αποβλήτων της ΚΚΑ. 9,07% 6,19% 2,3% Γενικού τύπου 3,81% 46,4% Μολυσματικά Αιχμρά 32,21% Φαρμακευτικά Παθολογικά Ραδιενεργά Γράφημα 1: Καταμερισμός των νοσοκομειακών αποβλήτων στη ΚΚΑ (Αθήνα,2018) Στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 8) αναγράφεται η εποχικότητα που παρουσιάζει ο ρυθμός παραγωγής των ραδιενεργών αποβλήτων, το χειμώνα και την άνοιξη, περίοδο κατά την οποία διεξήχθη η μελέτη στη ΚΚΑ. Αυτό οφείλεται προφανώς στο γεγονός ότι την περίοδο της άνοιξης η κάλυψη των κλινών είναι μικρότερη από τη χειμερινή περίοδο εφόσον ο πληθυσμός του λεκανοπεδίου ελαττώνεται σταδιακά μέχρι κ τη θερινή περίοδο λόγω μετακίνησης προς άλλες περιοχές της χώρας, όπως επίσης φθίνει και ο ρυθμός με τον οποίο πραγματοποιούνται προληπτικές εξετάσεις. Πίνακας 8: Ρυθμός παραγωγής των νοσοκομειακών ραδιενεργών αποβλήτων στη ΚΚΑ Τύπος αποβλήτων Κεντρική Κλινική Αθηνών Χειμώνας Άνοιξη Ραδιενεργά (kg/κλίνη/ημέρα) 0,055 0,0062 Ο παρακάτω πίνακας (Πίνακας 9) παρουσιάζει μια σύγκριση των ρυθμών παραγωγής ραδιενεργών αποβλήτων που παρατηρήθηκαν σε διάφορες χώρες της Μέσης Ανατολής 11, της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής. Αυτές οι τιμές, ωστόσο, διαφέρουν ανάλογα με το μέγεθος της ΜΥ η οποία μελετάται, δηλ. επηρεάζονται από τον αριθμό των ασθενών 15. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 79

80 Πίνακας 9: Σύγκριση ρυθμών παραγωγής ραδιενεργών αποβλήτων σε νοσοκομεία άλλων χωρών Περιοχή Χώρα Ρυθμός παραγωγής kg/ασθενή/ ημέρα Μέση Ανατολή Κουβέιτ 0,9-1,18 Ιορδανία 1,08 Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα 0,98 Σαουδική Αραβία 0,23 Ευρώπη Ε Ελλάδα(ΚΚΑ) 0,06 Γαλλία 0,83 Νορβηγία 0,98 Ισπανία 1,1 Βόρεια Αμερική ΝΑ Ηνωμένο Βασίλειο 0,83 Καναδάς 1,03 Ηνωμένες Πολιτείες 1,1 Μερικοί παράγοντες που επηρεάζουν την ποσότητα των ραδιενεργών αποβλήτων που παράγονται στη ΚΚΑ εντοπίστηκαν σε αυτή τη μελέτη. Επικίνδυνα απόβλητα όπως είναι τα ραδιενεργά, παράγονται κυρίως από τους θαλάμους του πυρηνικού τμήματος της ΚΚΑ, ως απόρροια της φύσης των δραστηριοτήτων στους χώρους αυτούς. Οι χαμηλότεροι ρυθμοί παραγωγής ραδιενεργών αποβλήτων παρατηρήθηκαν στις μονάδες βραχείας νοσηλείας, καθώς οι ασθενείς παραμένουν για ένα πολύ περιορισμένο χρονικό διάστημα, μιας και σε αυτά τα τμήματα είναι λίγες οι εξετάσεις/θεραπείες οι οποίες εκτελούνται, σε σύγκριση με τα υπόλοιπα τμήματα. Παρατηρήθηκαν, επίσης, εποχιακές και ημερήσιες διακυμάνσεις στους ρυθμούς παραγωγής των ραδιενεργών αποβλήτων. Ο πίνακας 10 δείχνει ότι οι ρυθμοί παραγωγής είναι υψηλότεροι το χειμώνα από ότι την άνοιξη, καθώς περισσότεροι ασθενείς γίνονται δεκτοί κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών, όταν ο πληθυσμός στο λεκανοπέδιο Αττικής είναι υψηλότερος από ότι τους ανοιξιάτικους μήνες. Από την άλλη, όπως βλέπουμε παρακάτω στο γράφημα 2, οι ημερήσιες διακυμάνσεις των ποσοστών παραγωγής ραδιενεργών αποβλήτων ήταν πιο αξιοσημείωτες. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 80

81 Ημερήσια κατανομή σε kg/ημέρα Διπλωματική Εργασία 2018 Πρέπει να αναφερθεί ότι τα Σαββατοκύριακα καταγράφονται τα υψηλότερα ποσοστά, ακολουθούμενα από τα ποσοστά που καταγράφονται την Παρασκευή, ενώ χαμηλότεροι ρυθμοί παραγωγής αποβλήτων σημειώνονται τις πρώτες ημέρες της εβδομάδας ΔΕ ΤΡ ΤΕ ΠΕ ΠΑΡ ΣΑ ΚΥΡ Γράφημα 2: Μέση ημερήσια κατανομή των ποσοστών παραγωγής όλων των ειδών ραδιενεργών αποβλήτων στη ΚΚΑ σε kg/ημέρα, ΚΚΑ, Αθήνα,2018. Πίνακας 10: Ποσοστά παραγωγής στερεών νοσοκομειακών ραδιενεργών αποβλήτων/ test/ημέρα στη ΚΚΑ Κεντρική Κλινική Αθηνών Μέσος όρος παραγωγής ραδιενεργών αποβλήτων/μονάδα (kg/test/ημέρα) Τμήμα Χειμώνας Άνοιξη Εύρος Τιμών Πυρηνικό 0,20 0,018 0,025-0,39 12 Komilis, D.Fouki A.Papadopoulos D.Hazardous medical waste generation rates of different categories of healthcare facilities doi: /j.wasman [PubMed] [Cross Ref] Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 81

82 4.6.3 ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ Προκειμένου να εξασφαλιστεί η αντιπροσωπευτικότητα των δειγμάτων, στην παρούσα μελέτη καταβλήθηκε προσπάθεια να συμπεριληφθούν και τα ιατρικά τμήματα και συγκεκριμένα εκείνα τα οποία δυνητικώς παράγουν ραδιενεργά απόβλητα. Ωστόσο, τέτοιου είδους απόβλητα διαπιστώθηκε ότι παράγονται μόνο στο τμήμα πυρηνικής ιατρικής της ΚΚΑ διότι μόνο το τμήμα αυτό είναι εξουσιοδοτημένο στο να κάνει χρήση ραδιονουκλιδίων. Η συλλογή δεδομένων για τον προσδιορισμό της σύνθεσης στερεών ραδιενεργών αποβλήτων της ΚΚΑ, του ρυθμού παραγωγής και της επιλογής του βέλτιστου προγνωστικού μοντέλου, διεξήχθη σε δύο χρονικές περιόδους. Η πρώτη διήρκησε από τον Δεκέμβριο του 2017 έως το Φεβρουάριο, του 2018 και η δεύτερη από τον Μάρτιο έως τον Απρίλιο του Και στις δύο χρονικές περιόδους της διενέργειας συλλογής προηγήθηκε η κατάρτιση πρωτόκολλων σχετικών με τα δεδομένα, τα εργαλεία συλλογής και τους επιβλέποντες. Όλοι οι κάδοι συλλογής, τα κιβώτια ασφαλείας και οι πλαστικές σακούλες που ελήφθησαν για τη μελέτη έφεραν την χαρακτηριστική σήμανση η οποία υποδηλώνει την ύπαρξη επικίνδυνων ραδιενεργών αποβλήτων, την ημερομηνία συλλογής και τον αριθμό του δείγματος. Το χαρακτηριστικό χρώμα των συσκευασιών αυτών ήταν το κόκκινο. Η ποσότητα των παραγόμενων ραδιενεργών αποβλήτων εκτιμήθηκε με τη συλλογή και ζύγιση αυτών χρησιμοποιώντας βαθμονομημένο ζυγό ακριβείας (närulä Export, made in India) κάθε μέρα στις 6:00 μμ. για επτά διαδοχικές ημέρες (Δευτέρα-Κυριακή). Ο χαρακτηρισμός των ραδιενεργών αυτών αποβλήτων (ως υψηλής, μέσης, χαμηλής ενεργότητας) πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις απαιτήσεις που υπαγορεύουν οι κατευθυντήριες οδηγίες της ΠΟΥ. Η παραγωγή ραδιενεργών αποβλήτων και ο αριθμός των κατειλημμένων από ασθενείς, κλινών στους θαλάμους του πυρηνικού τμήματος καταγράφηκαν σε καθημερινή βάση. Οι ρυθμοί παραγωγής υπολογίστηκαν ως: kg / κρεβάτι / ημέρα, kg / ασθενή / ημέρα και kg / εξωτερικοί ασθενείς / ημέρα, όπως υπαγορεύεται και από την Π.Ο.Υ.. Ακολούθησε αξιολόγηση της επίδρασης των εφαρμοζόμενων πρακτικών διαχωρισμού στο ρυθμό παραγωγής των επικίνδυνων ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων από τα δεδομένα τα οποία συλλέχθηκαν από την ΚΚΑ στις δύο αυτές χρονικές περιόδους για τις επτά συναπτές ημέρες σε κάθε μία. Επίσης, καθορίσαμε την εποχική μεταβλητότητα του ρυθμού παραγωγής των αποβλήτων αυτών. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 82

83 4.6.4 ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΑΠΟΡΡΙΠΤΟΜΕΝΗΣ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΠΟ ΤΗ Κ.Κ.Α. Υπολογισμός απορριπτόμενης ραδιενέργειας στο περιβάλλον από τα στερεά ραδιενεργά κατάλοιπα των θεραπευτικών θαλάμων 131 Ι της Κ.Κ.Α. Παραδοχές Θεωρούμε ότι για δεδομένη περίοδο δύο εβδομάδων νοσηλεύονται 4 ασθενείς στους θαλάμους του πυρηνικού τμήματος της ΚΚΑ. Μέσος όγκος νερού ανά ημέρα για τους τέσσερις ασθενείς: 640 L (Ο ασθενής θα τραβήξει κατά μέσο όρο 8 φορές το καζανάκι της τουαλέτας, χωρητικότητας 10 L και θα καταναλώσει περίπου 60 L για μπάνιο και καθαριότητα, οπότε από τους θαλάμους καταναλώνονται 560 L ημερησίως. Η κατανάλωση του πλυντηρίου κατά το πλύσιμο του ρουχισμού και ιματισμού είναι περίπου 80 L). Φόρτος θαλάμου θεραπείας : 2 ασθενείς την εβδομάδα Μέσος χρόνος παραμονής / ασθενή : 3 ημέρες Μέση αποβληθείσα ενεργότητα ανά ασθενή : 90 mci (3330 ΜBq)* Χωρητικότητα κάθε δεξαμενής : L Ωφέλιμη χωρητικότητα κάθε δεξαμενής: L Χρόνος πλήρωσης δεξαμενής : L / 640 L = 20,3 L/ημέρες Όριο απόρριψης υγρών καταλοίπων 131 Ι στο Δημόσιο Σύστημα Διάθεσης Λυμάτων: 10 6 Bq (= mci) *Δεδομένα της ΚΚΑ Υπολογισμός της ραδιενέργειας της δεξαμενής μετά την πλήρωσή της Η κάθε δεξαμενή αντιπροσωπεύει κλειστό διαμέρισμα που θα δέχεται μία μέση ημερήσια ποσότητα ενεργότητας Qd I-131. H ενεργότητα του διαμερίσματος θα αυξάνει με το χρόνο ενώ ταυτόχρονα θα υφίσταται απόσβεση με σταθερά διασπάσεως λ. Η ενεργότητα στη δεξαμενή κατά την πλήρωσή της περιγράφεται από τη σχέση: Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 83

84 Όπου: Q = Qd (1 e λt ) (1) t: o χρόνος πλήρωσης της δεξαμενής (= 20,3 ημέρες) Qd: η μέση ημερήσια απορριπτόμενη ποσότητα στην δεξαμενή (400 ασθενείς/έτος x 90 mci/ασθενή 365 ημέρες / έτος = 98,63 ή 99 mci/ημέρα) Άρα, από τη σχέση (1) προκύπτει ότι η ραδιενέργεια της δεξαμενής κατά την πλήρωσή της θα είναι: Q = 944,83 mci (35000 ΜΒq) Xρόνος παραμονής για απόσβεση της ραδιενέργειας της πρώτης δεξαμενής O χρόνος απόσβεσης της ραδιενέργειας της γεμάτης δεξαμενής θα πρέπει να είναι ίσος με το χρόνο πλήρωσής της επί του αριθμού των δεξαμενών μείον ένα. tαπόσβεσης = 20,3 Χ 6 = 121,8 122 ημέρες H ενεργότητα στην πρώτη δεξαμενή μετά από 122 ημέρες απόσβεσης υπολογίζεται από τη σχέση: Qt = Q0 e -λt/τ (2). Οπότε: Qt = Q0 e - λt/ Τ = 944,83 mci e 0, ημερ/8.04 ημερ = 0,026 mci (0,96 ΜΒq) Συμπέρασμα : Η παραπάνω ποσότητα είναι ίση με το όριο απόρριψης υγρών καταλοίπων 131 Ι, ως εκ τούτου μπορούν να διοχετευτούν στο Δημόσιο Σύστημα Διάθεσης Λυμάτων. Φόρτος εργασίας του in vitro εργαστηρίου Στο εργαστήριο πυρηνικής ιατρικής της ΚΚΑ πραγματοποιούνται σε ετήσια βάση ραδιοανοσοαναλύσεις ορμονών με ιχνηθέτη 131 Ι και 200 με ιχνηθετη 57 Co. Πίνακας 11: Ισότοπα του in vivo εργαστηρίου και χρόνοι ημιζωής αυτών Ισότοπο Χρόνος ημιζωής (d) Ενέργεια (MeV) 131 I 8,04 0, Co 271 0,122 Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 84

85 Η μέση ενεργότητα ιχνηθέτη 131 Ι που χρησιμοποιείται ανά δείγμα είναι 3,5 kbq, ενώ για το 57 Co είναι 0,56 kbq. Η τιμή αυτή αποτελεί την μέση χρησιμοποιούμενη ενεργότητα για την πραγματοποίηση των ακολούθων ορμονικών ραδιοανοσοαναλύσεων: T3, T4, TSH, Free T3, AB htg, AB TG, PTH, FSH Ria, LHsp, PROG PRL,17-0H PROGESTERONE, ESTRADIOL, Testo, FreE- DHEA-S, Δ-4 Ανδρεστονίνη, Βιταμίνη B12 ( 57 Co/ 125 I) κλπ. Οπότε, η εκτιμώμενη ετήσια χρησιμοποιούμενη ενεργότητα θα είναι 350 MBq για το 131 Ι και MBq για το 57 Co εφόσον σε ετήσια βάση πραγματοποιούνται ραδιοανοσοαναλύσεις ορμονών με ιχνηθέτη 131 Ι και 200 με ιχνηθετη 57 Co. Διαχείριση ραδιενεργών κατάλοιπων του in vitro εργαστηρίου α. Υποθέτουμε ότι η ενεργότητα του ιχνηθέτη που δεσμεύεται στο δοκιμαστικό σωλήνα, είναι κατά μέσο όρο το 30% της συνολικής και θα αποτελέσει τα στερεά κατάλοιπα του εργαστηρίου. Επομένως, το υπόλοιπο 70% θα αποτελεί τα υγρά κατάλοιπα που θα απορριφθούν στο αποχετευτικό δίκτυο. β. Η απόρριψη υγρών ραδιενεργών καταλοίπων γίνεται από το νιπτήρα του χώρου πραγματοποίησης ραδιοανοσοαναλύσεων (αποκλειστική χρήση) με ταυτόχρονη ροή σημαντικής ποσότητας νερού και προορισμό το δημόσιο σύστημα διάθεσης λυμάτων. Η μέγιστη συγκέντρωση των υγρών ραδιενεργών καταλοίπων σ οποιοδήποτε σημείο του αποχετευτικού δε θα πρέπει να υπερβαίνει το 1 GBq m -3 γ. Η ενεργότητα των υγρών καταλοίπων που μπορεί να απορριφθεί στο αποχετευτικό δίκτυο σε μία ημέρα δεν πρέπει να υπερβαίνει για το 131 Ι και το 57 Co τα 110 MBq (Εργαστήριο Α-3) δ. Επειδή, δε, υπάρχουν δύο ραδιοϊσότοπα προς απόρριψη, πρέπει να ισχύουν τα εξής: A1/A 1 + A2/A 2 < 1 & Α1 +Α2 < 110 ΜΒq 18 (3) όπου Α1, Α2, είναι η προς απόρριψη σε μία ημέρα ποσότητα κάθε ισοτόπου που περιέχεται στα κατάλοιπα και Α 1, Α 2 οι μέγιστες ποσότητες απόρριψης για το αντίστοιχο ισότοπο. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 85

86 ε. Τα στερεά ραδιενεργά κατάλοιπα (μη επαναχρησιμοποιήσιμοι δοκιμαστικοί σωλήνες), θα απορρίπτονται στα κοινά απορρίμματα εφόσον η ραδιενεργός συγκέντρωση δεν υπερβαίνει συνολικά τα 10 Bq/ g. Διαχείριση υγρών καταλοίπων Η απόρριψη των υγρών καταλοίπων και εκκριμάτων στο σύστημα διάθεσης λυμάτων, επιτρέπεται αποκλειστικά μόνο από τα δύο ειδικά αποχετευτικά δίκτυα του εργαστηρίου. Τα βασικά στοιχεία του 1 ου δικτύου αποχέτευσης στον πρώτο όροφο είναι ο νιπτήρας στο θερμό εργαστήριο και η τουαλέτα στο WC θερμών ασθενών ενώ του 2 ου δικτύου (στον 4 ο και 5 ο όροφο), το οποίο καταλήγει στις τρεις δεξαμενές συλλογής των ραδιενεργών εκκριμάτων, είναι οι δύο τουαλέτες των θαλάμων θεραπείας. Οδηγίες έχουν δοθεί ώστε η απόρριψη των υγρών ραδιενεργών καταλοίπων στο δίκτυο αποχέτευσης από τα σημεία που προαναφέρθηκαν να πραγματοποιείται με ταυτόχρονη ροή σημαντικής ποσότητας νερού. Ιn vivo εργαστήριο Δεν προβλέπονται υγρά ραδιενεργά κατάλοιπα στο θερμό εργαστήριο. WC θερμών ασθενών Η μέγιστη προβλεπόμενη ποσότητα ραδιενεργών εκκριμάτων από τα WC θερμών ασθενών (ούρα και κόπρανα) είναι: 4300 ΜBq 99m Tc ανά ημέρα, 15 ΜBq 201 Tl ανά ημέρα, 2 ΜBq 67 Ga ανά εβδομάδα. WC θαλάμων θεραπείας H ποσότητα ραδιενέργειας ανά ασθενή που λαμβάνει θεραπεία με 131 Ι αποβάλλεται στο σύστημα των δεξαμενών. H αποδιέγερση των συσσωρευμένων εκκριμάτων στις δεξαμενές πραγματοποιείται σε κατάλληλο χρονικό διάστημα ώστε να μην υπερβαίνεται το όριο ημερήσιας απόρριψης για το 131 Ι από τις δεξαμενές, που είναι < 0,027 mci. Σημειωτέον, η ραδιενεργός συγκέντρωση σε οποιοδήποτε σημείο του αποχετευτικού δικτύου του εργαστηρίου δεν πρέπει να ξεπερνά το 1 GBq/m 3 ή τα 0,027 mci/ml. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 86

87 α. Θεωρούμε ότι η ενεργότητα του ιχνηθέτη που δεσμεύεται στο δοκιμαστικό σωλήνα, είναι κατά μέσο όρο το 30% της συνολικής και θα αποτελέσει τα στερεά κατάλοιπα του εργαστηρίου. Επομένως, το υπόλοιπο 70% θα αποτελεί τα υγρά κατάλοιπα που θα απορριφθούν στο αποχετευτικό δίκτυο. Οπότε, βάσει και των αποτελεσμάτων της σ.90, τα υγρά κατάλοιπα ετησίως θα είναι 350 MBq x 0,7= 245 MBq για το 131 Ι και 0,112 MBq x 0,7 = 0,0784 MBq για το 57 Co. Κάνοντας αναγωγή σε ημερήσια βάση για 50 εβδομάδες στο έτος και 5 εργάσιμες ημέρες την εβδομάδα οι αντίστοιχες ποσότητες για το 131 I και το 57 Co απόρριψης θα είναι 0,98 MBq και 0,3 kbq. Επίσης, οι ημερήσιες απορριπτόμενες ποσότητες καταλοίπων ικανοποιούν τις παρακάτω συνθήκες: Α1 + Α2 = 0,98 + 0,0003 0,98 MBq << 110 MBq (0,98/ 1 + 0,0004/ 20) < 1 και επιπλέον δεν υπερβαίνουν τις ημερήσιες ποσότητες απόρριψης υπό τη μορφή υγρών ραδιενεργών καταλοίπων ανά ισότοπο που καταγράφονται στον πίνακα 6.1 (σελ 4383) των Κανονισμών Ακτινοπροστασίας, οι οποίες είναι για το μεν 131 Ι 1 MΒq ενώ για το 57 Co 20 ΜΒq. β. Επιπλέον για να διασφαλιστεί ότι η μέγιστη στιγμιαία συγκέντρωση στο αποχετευτικό σύστημα είναι 1 GBq/m 3 = 1kBq/cm 3, oι παραπάνω ποσότητες των υγρών ραδιενεργών καταλοίπων πρέπει να συλλέγονται και να αραιώνονται περαιτέρω με 2 L νερού πριν αποχυθούν στον ανοξείδωτο νιπτήρα του εργαστηρίου. Έτσι, η συγκέντρωση θα είναι 0,98 MBq 2000 cm 3 = 0,49 kbq/ cm 3. Σημείωση: Η ποσότητα του ραδιενεργού ισοτόπου που απορρίπτεται σε μία ημέρα δεν υπερβαίνει την ημερήσια ποσότητα που αναφέρεται στη στήλη 2 του Πίνακα 6.1 των Κανονισμών ( 131 Ι 1MBq,) και η οποία όμως σε καμία περίπτωση δε θα είναι μεγαλύτερη από 110 ΜΒq (αναφέρεται στο άθροισμα των ενεργοτήτων των χρησιμοποιούμενων ισοτόπων, στην περίπτωση που υπάρχει ανάγκη να απορρίπτεται μίγμα ισοτόπων στο αποχετευτικό δίκτυο του εργαστηρίου) [Καν. Ακτιν. παρ. 6.2 σελ. 4381]. Διαχείριση Στερεών Καταλοίπων Ως στερεά κατάλοιπα του εργαστηρίου θεωρούμε τους δοκιμαστικούς σωλήνες καθώς και την ενεργότητα του ιχνηθέτη η οποία δεσμεύεται στο δοκιμαστικό σωλήνα και είναι κατά μέσο όρο το 30% της συνολικής (βλ. σ.76). Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 87

88 Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΚΚΑ η ημερήσια παραγωγή αυτών είναι 420 kbq για το 131 Ι και 0,13 kbq για το 57 Co. O χρόνος υποδιπλασιασμού τους είναι 60,14 ημέρες για το 131 Ι και 271 ημέρες για το 57 Co. Το επίπεδο αποδέσμευσης είναι 10 kbq/kg και για τα δύο τα ισότοπα. Οπότε, για την ημερήσια ποσότητα αποβλήτων (μη επαναχρησιμοποιήσιμων) προκύπτει ότι αυτή θα πρέπει να είναι τουλάχιστον 42,1 kg, (420kBq 10 kbq/kg= 42kg για το 131 Ι και 0,13kBq 10 kbq/kg=0,013kg για το 57 Co) αλλιώς τα κατάλοιπα αυτά πρέπει να φυλάσσονται για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα πριν την απόρριψη τους. Χώρος φύλαξης και απόρριψη στερεών ραδιενεργών καταλοίπων Η απόρριψη των στερεών ραδιενεργών καταλοίπων στα κοινά απορρίμματα πραγματοποιείται εφόσον: Η ραδιενεργός συγκέντρωση δεν υπερβαίνει τις τιμές των επιπέδων αποδέσμευσης που αναγράφονται στη στήλη 3 του ΠΙΝΑΚΑ 6,2 (Mo-99: 1 Bq/g, Tc-99m: 10 Bq/g, Tl-201: 10 Bq/g, Ga-67: 0,1 Bq/g, Ι-131:1 Bq/g, Y- 90: 100 Bq/g, Re-186:10 Bq/g), Δεν περιέχουν αντικείμενα που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν, Κατά τη φύλαξη ραδιενεργών καταλοίπων που υπόκεινται σε σήψη, για μείωση της ραδιενέργειας αυτή πραγματοποιείται υπό συνθήκες που αποτρέπουν τη σήψη τους (υπάρχει ειδικό ψυγείο στο οποίο φυλάσσονται υπολείμματα τροφών από τους ασθενείς στους οποίους έχουν χορηγηθεί θεραπευτικές ποσότητες ραδιοφαρμάκων). Για τα στερεά κατάλοιπα του in vivo εργαστηρίου υπάρχει μέριμνα ώστε όλα τα κατάλοιπα που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις απόρριψης, να φυλάσσονται στους ήδη θωρακισμένους χώρους φύλαξης καταλοίπων (μέσα σε πλαστικά κίτρινα δοχεία). Οι κατηγορίες των υπαρχόντων δοχείων είναι τρεις ώστε τα κατάλοιπα να φυλάσσονται κατά ομάδες ανάλογα με τον χρόνο υποδιπλασιασμού τους ώστε να μειωθεί η ραδιενέργεια τους μέχρις ότου η απόρριψη τους γίνει επιτρεπτή σύμφωνα με τον ισχύοντα Κανονισμό Ακτινοπροστασίας. Στην πρώτη φυλάσσονται τα κατάλοιπα του Tc-99m, στη δεύτερη τα κατάλοιπα του Ga-67, Re-186, Y-90 και Tl-201, ενώ στην τρίτη τα κατάλοιπα του Ι-131 και Εr-169. Σε κάθε χώρο αναγράφεται το είδος καθώς και ο χρόνος έναρξης της φύλαξής του. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 88

89 4.7.1 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Για τον προσδιορισμό του ρυθμού παραγωγής και της σύνθεσης των ραδιενεργών αποβλήτων της ΚΚΑ, χρησιμοποιήθηκε το πρόγραμμα καταχώρισης δεδομένων το οποίο διαθέτει η ΚΚΑ, EPI-INFO TM 7. Κατόπιν, τα δεδομένα εισήχθησαν στο στατιστικό λογισμικό SPSS (έκδοση 16 η ) προς επεξεργασία. Αρχικά διερευνήσαμε τη διασπορά των τιμών, συμπεριλαμβανομένης μιας δοκιμασίας κανονικότητας, η οποία έδειξε ότι τα δεδομένα κατανέμονται κανονικά μετά από τη συσχέτιση των δεδομένων και από τις δυο περιόδους δειγματοληψίας. Οι σημαντικές μεταβλητές που ασκούσαν επιρροή στο ρυθμό παραγωγής των ραδιενεργών αποβλήτων της ΚΚΑ ταυτοποιήθηκαν με τη βοήθεια μιας πολλαπλής ανάλυσης γραμμικής παλινδρόμησης 19. Στη συνέχεια κάναμε χρήση της ανάλυσης διακύμανσης (Analysis of variance, ANOVA) 19 για τη συσχέτιση των τιμών που προήλθαν από τις δύο περιόδους.. Η δοκιμή Tukey 19 μας βοήθησε να συγκρίνουμε τις μέσες τιμές του βάρους των ραδιενεργών αποβλήτων της ΚΚΑ για τις δύο περιόδους δειγματοληψίας. Η αξιοπιστία των δεδομένων εξασφαλίστηκε με τη σωστή βαθμονόμηση των οργάνων που χρησιμοποιήθηκαν για τη μέτρηση, την καθοδήγηση αλλά και επίβλεψη από εξειδικευμένο προσωπικό κατά τη διάρκεια λήψης των πειραματικών δεδομένων και διεξαγωγής των μετρήσεων. Στην μελέτη αυτή, τα δεδομένα τα οποία συλλέχθηκαν και αναλύθηκαν αφορούν αποκλειστικά στο τμήμα πυρηνικής ιατρικής της ΚΚΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Τα δεδομένα εισήχθησαν στο EPI-INFO έκδοση και εξήχθησαν στην SPSS έκδοση 16 για ανάλυση. Τα δεδομένα βρέθηκαν να κατανέμονται κανονικά και καθορίστηκαν οι διάμεσοι και τα εύρη. Ο μέσος ρυθμός παραγωγής ραδιενεργών αποβλήτων στη ΚΚΑ βρέθηκε να κυμαίνεται από έως kg / ασθενή / ημέρα. 13 Gerald Van B, Lloyd D, Patrick J, Thomas L. Biostatistics: A Methodology for the Health Sciences.2nd. USA: A John Wiley & sons, INC; Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 89

90 Χρησιμοποιώντας το συντελεστή συσχέτισης Spearman (rs) 19 συσχετίσαμε το βάρος των ραδιενεργών αποβλήτων από τις δύο περιόδους δειγματοληψίας με τον αριθμό των ασθενών (νοσηλευόμενων και εξωτερικών). Η τιμή p 0,05 (αβεβαιότητα 5%) χρησιμοποιήθηκε ως καθοριστικό σημείο για τον προσδιορισμό της σημαντικότητας από στατιστικής άποψης. Η συνολική ημερήσια ποσότητα ραδιενεργών αποβλήτων και στις δύο περιόδους δειγματοληψίας παρουσίαζε αυξητική τάση όσο αυξανόταν ο αριθμός των ασθενών (rs1=0,89 και rs2=0,68). Με τις δύο αυτές παραμέτρους να είναι από στατιστική άποψη σημαντικές (p <0,05). Το αποτέλεσμα της μελέτης αυτής ήταν σύμφωνο με την έκθεση που δημοσιεύτηκε από τους Komilis et al. (2012) και στην οποία γίνεται σαφής η θετική συσχέτιση του ρυθμού παραγωγής νοσοκομειακών αποβλήτων με τον αριθμό των κλινών. Συντελεστής συσχέτισης Spearman Είναι ένα μη-παραμετρικό μέτρο της στατιστικής εξάρτησης μεταξύ δύο μεταβλητών αξιολογώντας το πόσο καλά μπορεί να περιγραφεί η σχέση μεταξύ των δύο. Στην περίπτωσή μας οι δύο μεταβλητές είναι ο αριθμός των ασθενών (συνολικά των νοσηλευόμενων και των εξωτερικών) (Xi) και το βάρος των παραγόμενων απορριμμάτων της ΚΚΑ (Yi). Οι n πρώτες τιμές των Xi,Yi μετατρέπονται σε σειρές κατάταξης συντελεστής συσχέτισης rs υπολογίζεται από τον τύπο: rs = n ι (xi x ) (yi y ) (9) n ι (xi x ) 2 (yi y ) 2 xi., yi και ο Ωστόσο, στην περίπτωσή μας όπου δεν υπάρχει ισοψηφία, δηλαδή διαφορετικές μετρήσεις με ίδιες τιμές, μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια απλούστερη σχέσηγια τον υπολογισμό του rs: rs = 1 6 n i di2 n(n 2 1) Πρώτα, πρέπει να βρούμε την τιμή του όρου n i di 2. Για να γίνει αυτό χρησιμοποιούμε τα ακόλουθα βήματα: (10) Ταξινομούμε τα στοιχεία από την πρώτη στήλη (Xi) ξεκινώντας από τη μικρότερη δημιουργώντας μια νέα στήλη (xi) και της δίνουμε τις τιμές 1,2,3, n σύμφωνα με την κατάταξη. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 90

91 Στη συνέχεια, ταξινομούμε τα δεδομένα από τη δεύτερη στήλη (Yi), δημιουργώντας μια τέταρτη στήλη yi, και ομοίως δίνουμε τις τιμές 1,2,3,...n. Δημιουργούμε μια πέμπτη στήλη di που δίνει τη διαφορά της κατάταξης μεταξύ των δύο τελευταίων στηλών (xi-yι). Δημιουργούμε μια τελευταία στήλη di 2 που δίνει την τιμή της στήλης di στο τετράγωνο. Υπολογίζονται οι διαφορές ανάμεσα στις τάξεις της κάθε παρατήρησης των δύο μεταβλητών. Οι τιμές τις οποίες μετρήσαμε στις δύο περιόδους δειγματοληψίας φαίνονται παρακάτω (Πίνακας 12): Πίνακας 12: Δειγματοληψία Δεκεμβρίου-Ιανουαρίου Περίοδος δειγματοληψίας Δεκεμβρίου-Ιανουαρίου. Ημέρα Αριθμό ς ασθεν ών (Xi) Βάρος ραδιενεργών αποβλήτων (kg) (Yi) Κατάταξ η xi α/α xi Κατάταξ η yi di di 2 Δευτέρα Τρίτη Τετάρτη Πέμπτη Παρασκευή Σάββατο Κυριακή i di 2 =6 Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 91

92 Interval Plot of βαρος 1 vs ασθενεις 1 95% CI for the Mean 0,5 0,4 βαρος 1 0,3 0,2 0, ασθενεις The pooled standard deviation is used to calculate the intervals. Γράφημα 3: Σχέση αριθμού ασθενών και βάρους ραδιενεργών απορριμμάτων μιας εβδομάδος περιόδου Δεκεμβρίου-Ιανουαρίου Με αντικατάσταση στον τύπο (10) έχουμε για την περίπτωση αυτή: 6 6 rs1= 1-7 (7 2 1) =0.89 Η τυπική απόκλιση (SD) θα υπολογιστεί από τον παρακάτω τύπο: SD = n i (xi x )2 n 1 Πίνακας 13: Υπολογισμός τυπικής απόκλισης (SD) περιόδου Δεκεμβρίου-Ιανουαρίου (11) xi (xi x ) (xi x ) xi = n i (xi x ) 2 = Με αντικατάσταση στην (11) βρίσκουμε ότι SD = kg/ασθενή Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 92

93 Πίνακας 14: Δειγματοληψία Μαρτίου-Απριλίου Περίοδος δειγματοληψίας Μαρτίου-Απριλίου Αριθμός Βάρος Κατάταξη α/α Κατάταξη di di 2 ασθενών ραδιενεργών xi xi yi (Xi) αποβλήτων (kg) (Yi) Ημέρα Δευτέρα Τρίτη Τετάρτη Πέμπτη Παρασκευή Σάββατο Κυριακή i di 2 =16 Interval Plot of βαρος 2 vs ασθενεις 2 95% CI for the Mean 0,4 0,3 βαρος 2 0,2 0,1 0, ασθενεις 2 The pooled standard deviation is used to calculate the intervals. Γράφημα 4: Σχέση αριθμού ασθενών και βάρους ραδιενεργών απορριμμάτων μιας εβδομάδος περιόδου Μαρτίου-Απριλίου Με αντικατάσταση στον τύπο (10) έχουμε για την περίπτωση αυτή: rs2= (7 2 1) = 0.68 Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 93

94 Η παράμετρος Υ (βάρος ραδιενεργών απορριμμάτων) τείνει να αυξάνεται όταν η παράμετρος Χ (αριθμός ασθενών) αυξάνει, οπότε ο συντελεστής συσχέτισης Spearman είναι θετικός. Για να υπολογίσουμε την τυπική απόκλιση (SD) κατασκευάζουμε ομοίως τον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 15): Πίνακας 15: Υπολογισμός τυπικής απόκλισης (SD) περιόδου Μαρτίου Απριλίου xi (xi x ) (xi x ) 2 0,144-0,126 0,016 0,315 0,045 0,002 0,069-0,201 0,040 0,299 0,029 0,0001 0,244-0,026 0,0001 0,416 0,146 0,021 0,424 0,154 0,024 xi =0,27 n i (xi x ) 2 = Με αντικατάσταση στην (11) βρίσκουμε ότι SD = kg/ασθενή Και στις δύο περιπτώσεις η τυπική απόκλιση είναι χαμηλή υποδηλώνοντας ότι τα σημεία των δεδομένων τείνουν να είναι κοντά στο μέσο όρο (ή αναμενόμενη τιμή) του συνόλου του δείγματος, όπως φαίνεται και από τα παραπάνω γραφήματα. Ανάλυση διακύμανσης ή διασποράς (Analysis of Variance, ANOVA) H ανάλυση Διακύμανσης ή Ανάλυση Διασποράς (ANOVA) την οποία χρησιμοποιήσαμε είναι μια στατιστική μέθοδος πειραματικού σχεδιασμού, κατά την οποία, πραγματοποιείται έλεγχος υποθέσεων με στόχο την ανίχνευση διαφορών στις μέσες τιμές δύο ή περισσότερων πληθυσμών σε επίπεδο σημαντικότητας 0,05. Έτσι, κατασκευάσαμε έναν έλεγχο υποθέσεων με μηδενική υπόθεση H0, δηλαδή ότι όλα τα δείγματα προέρχονται από πληθυσμούς με την ίδια μέση τιμή έναντι μιας εναλλακτικής υπόθεσης ότι τουλάχιστον δύο μέσες τιμές είναι διαφορετικές. Για το σκοπό αυτό εισαγάγαμε τα στοιχεία στο στατιστικό πρόγραμμα SPSS. Τα στοιχεία, όπως ακριβώς εξήχθησαν από το στατιστικό πρόγραμμα το οποίο χρησιμοποιήθηκε, παρατίθενται παρακάτω: Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 94

95 One-way ANOVA Method : βαρος 1, βαρος 2 Null hypothesis: Alternative hypothesis: All means are equal Not all means are equal Significance level: p = 0,05 Equal variances were assumed for the analysis. Factor Information Factor Levels Values Factor 2 βαρος 1, βαρος 2 Analysis of Variance Source DF Adj SS Adj MS F-Value P-Value Factor 1 0, , ,18 0,675 Error 12 0, , Total 13 0, Model Summary S R-sq R-sq(adj) R-sq(pred) 0, ,51% 0,00% 0,00% Δοκιμασία Tukey γι επίπεδο σημαντικότητας p=0,05 Factor N Mean Grouping βαρος 1 7 0,2980 A βαρος 2 7 0,2671 A Means that do not share a letter are significantly different. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 95

96 Γράφημα 5 : Εύρος τιμών γύρω από το μέσο βάρος των δύο περιόδων δειγματοληψίας Interval Plot of βαρος 1; βαρος 2 95% CI for the Mean 0,40 0,35 Data 0,30 0,25 0,20 0,15 βαρος 1 βαρος 2 The pooled standard deviation is used to calculate the intervals. Γράφημα 6 : Διαφορά στο μέσο βάρος των δύο περιόδων δειγματοληψίας Η επεξεργασία των στοιχείων με το πρόγραμμα SPSS και τη μέθοδο ANOVA δείχνει ότι δεν υπάρχει σημαντική στατιστική διαφορά ανάμεσα στις δυο μετρήσεις ( p- value=0,675>0,05) σε επίπεδο σημαντικότητας 5%. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 96

97 Βάρος απορριμμάτων Διπλωματική Εργασία Αξιολόγηση της σύνθεσης και του ποσοστού παραγωγής νοσοκομειακών αποβλήτων στην περίπτωση μελέτης Σημαντικές μεταβλητές όπως είναι ο αριθμός νοσηλευόμενων και εξωτερικών ασθενών, επηρεάζουν το ρυθμό παραγωγής των ραδιενεργών αποβλήτων της ΚΚΑ. Με μια ανάλυση γραμμικής παλινδρόμησης για τις δύο περιόδους δειγματοληψίας παρατηρήθηκε, ότι υπάρχει γραμμική συσχέτιση του ρυθμού αυτού με τον αριθμό των νοσηλευόμενων ασθενών (r s1=0,89 και rs2=0,68). Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Βάρος απορ/των Linear (Βάρος απορ/των) Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος τύπος Αριθμός ασθενών Γράφημα 7: Διασπορά η οποία δείχνει τη σχέση μεταξύ των ραδιενεργών αποβλήτων που παράγονται σε kg / ημέρα με τον ημερήσιο αριθμό ασθενών, για την περίοδο δειγματοληψίας Δεκεμβρίου-Φεβρουαρίου (ΚKA, Αθήνα,2018). Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 97

98 Βάρος απορριμμάτων Διπλωματική Εργασία 2018 Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Αριθμός ασθενών Τιμές-Y Linear (Τιμές-Y) Γράφημα 8: Διασπορά η οποία δείχνει τη σχέση μεταξύ των ραδιενεργών αποβλήτων που παράγονται σε kg / ημέρα με τον ημερήσιο αριθμό ασθενών, για την περίοδο δειγματοληψίας Μαρτίου-Απριλίου (ΚKA, Αθήνα,2018). Ο ρυθμός παραγωγής των ραδιενεργών αποβλήτων στη ΚΚΑ όπως διαπιστώθηκε σύμφωνα με τις μετρήσεις ήταν 0,042-0,069 kg / ασθενή / ημέρα (θεωρούμε ως μέσο όρο για τους υπολογισμούς μας το 0,055 kg /ασθενή / ημέρα). Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γράφημα 9: Διακύμανση των ποσοστών των νοσοκομειακών αποβλήτων (kg / ασθενής / ημέρα) στη ΚΚΑ, Αθήνα, Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 98

99 4.7.4 Αξιολόγηση της επίδρασης της μεθόδου διαχωρισμού στο ρυθμό παραγωγής ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων στη ΚΚΑ Στη ΚΚΑ τα ραδιενεργά απόβλητα συλλέγονται όλα σε κόκκινες σακούλες ανεξαρτήτως ενεργότητας. Αυτό γίνεται για την αποφυγή των όποιων λαθών κατά το διαχωρισμό από το προσωπικό του πυρηνικού τμήματος. Στο στάδιο αυτό της μελέτης θέλαμε να διαπιστώσουμε αν η εφαρμογή μιας πιο αυστηρής πρακτικής διαχωρισμού των ραδιενεργών αποβλήτων στη ΚΚΑ με βάση την ενεργότητα τους, θα μπορούσε να μειώσει την παραγωγή αυτών μέχρι ενός βαθμού. Καταβλήθηκε προσπάθεια, τουλάχιστον για τις δύο περιόδους της μελέτης αυτής, να εφαρμόσουμε έναν πιο αυστηρό διαχωρισμό των ραδιενεργών αποβλήτων, λαμβάνοντας υπόψη και την ενεργότητα αυτών. Αυτό σημαίνει, πως ραδιενεργά απόβλητα με εξαιρετικά χαμηλή ενεργότητα θα απορρίπτονται σε κάδους συλλογής των κοινών (αστικού χαρακτήρα) αποβλήτων εντός της ΜΥ και όχι στους κόκκινους κάδους συλλογής των ραδιενεργών. Έτσι, μετά από αυστηρή παρακολούθηση της εφαρμογής της συγκεκριμένης πρακτικής διαχωρισμού, συγκρίθηκε ο ρυθμός παραγωγής των επικίνδυνων ραδιενεργών αποβλήτων πριν και μετά την εφαρμογή της αυστηρής πρακτικής διαχωρισμού. Οι μετρήσεις (ζύγισμα των ραδιενεργών αποβλήτων) πραγματοποιήθηκαν μετά το πέρας των δύο περιόδων δειγματοληψίας για επτά συναπτές ημέρες. Τα αποτελέσματα συνοψίζονται στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 16): Πίνακας 16: Βάρος των ραδιενεργών αποβλήτων στη ΚΚΑ μετά την εφαρμογή αυστηρότερης διαλογής Ημέρα Βάρος ραδιενεργών αποβλήτων (kg) Δευτέρα 0,038 Τρίτη 0,031 Τετάρτη 0,033 Πέμπτη 0,041 Παρασκευή 0,037 Σάββατο 0,044 Κυριακή 0,042 Συνολικό βάρος 0,266 Μέσο βάρος 0,038 Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 99

100 Πίνακας 17: Σύνοψη των αποτελεσμάτων πριν και μετά την εφαρμογή αυστηρότερης πρακτικής διαχωρισμού στη ΚΚΑ. Πρακτική ορθού διαχωρισμού Σύνθεση ραδιενεργών αποβλήτων σε kg/ασθενή/ ημέρα Πριν την παρέμβαση 0,0550±0,0002 Μετά την παρέμβαση 0,0380±0,0010 Από τον παραπάνω πίνακα (Πίνακας 17), παρατηρούμε ότι το ποσοστό μείωσης της παραγωγής επικίνδυνων ραδιενεργών αποβλήτων ύστερα από αυστηρότερη εφαρμογή της υπάρχουσας μεθόδου διαχωρισμού, είναι 30%. Αυτή η μείωση είναι στατιστικά σημαντική μιας και πρόκειται για άκρως επικίνδυνα νοσοκομειακά απόβλητα τα οποία εκτός των άλλων απαιτούν και μια πιο δαπανηρή επεξεργασία Sanida G, Karagiannidis A, Mavidou F, Vartzopoulos D, Moussiopoulos N, 43.World HealthOrganization. Safe Health Care Waste Management. Policy Paper. 2004:1-2. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 100

101 Κεφάλαιο 5 ο Αποτίμηση της αποτελεσματικότητας της μεθόδου επεξεργασίας Μελετήθηκαν δείγματα καθιζάνουσας και ιπτάμενης τέφρας από τον αποτεφρωτήρα ιατρικών αποβλήτων APOTEFROTIRAS S.A. των Άνω Λιοσίων. Οι μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν με τη χρήση απαριθμητή Geiger-Muller. O απαριθμητής Geiger Müller (Εικόνα 8) αποτελείται από έναν μεταλλικό κύλινδρο (κάθοδος) γεμάτο με ευγενές αέριο. Στον άξονα του κυλίνδρου διέρχεται λεπτό μεταλλικό νήμα (άνοδος). Όταν το σωματίδιο περάσει από τον απαριθμητή ιονίζει τα άτομα του αερίου. Τα ηλεκτρόνια που δημιουργούνται έλκονται από την άνοδο, ενώ τα θετικά ιόντα από την κάθοδο. Στην πορεία τους τα ηλεκτρόνια και τα ιόντα ιονίζουν και άλλα άτομα του αερίου και εκπέμπουν ηλεκτρόνια από το μέταλλο. Έτσι, δημιουργείται ηλεκτρική εκκένωση και δημιουργούνται παλμοί τάσης, οι οποίοι στη συνεχεία ενισχύονται από τον ενισχυτή και εξισώνονται τα ύψη τους. Στη συνέχεια οδηγούνται στον ψηφιακό μετρητή όπου και καταγράφονται. Εικόνα 8: Πειραματική διάταξη απαριθμητή Geiger-Muller Πειραματική διαδικασία και ανάλυση μετρήσεων Ο ρυθμός Ν, µε τον οποίο καταγράφεται ο σταθερός αριθμός σωματιδίων που εισέρχεται στον απαριθμητή, μεταβάλλεται συναρτήσει της τάσης στα ηλεκτρόδιά του. Πριν από την τάση έναρξης (Vέναρ) δεν καταγράφεται κανένα σωματίδιο. Από την τάση κατωφλίου (Vκατ.) μέχρι την τάση αίγλης (Vαιγλ.), ο ρυθμός είναι περίπου Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 101

102 σταθερός (οροπέδιο). Η τάση εργασίας Vεργ. που εφαρμόζεται στην εγκατάστασή αντιστοιχεί περίπου στο μέσον του οροπεδίου, όπου συνήθως δουλεύουν οι απαριθμητές. Μετά την τάση αίγλης ο ρυθμός αυξάνεται πολύ και ο απαριθμητής καταστρέφεται. Γράφημα 10: Ρυθμός μεταβολής των κρούσεων συναρτήσει της τάσης Νεκρό χρόνο ονομάζουμε τον ελάχιστο χρόνο που πρέπει να περάσει μετά από την διέγερση από ένα σωμάτιο, για να επανέλθει ο ανιχνευτής στις αρχικές συνθήκες ώστε να μπορέσει να ανιχνεύσει το επόμενο σωμάτιο ως ξεχωριστό γεγονός. Επομένως, στην περίπτωσή μας ορίζεται ως ο χρόνος κατά τον οποίο δεν μπορούν να προκληθούν εκκενώσεις, λόγω του υποβιβασμού της έντασης του πεδίου. Η διόρθωση λόγω νεκρού χρόνου, δηλαδή η εύρεση της πραγματικής τιμής της ενεργότητας ενός δείγματος είναι: R α = R 0 1 R 0 τ (12) Όπου, R α είναι ο πραγματικός ρυθμός κρούσεων, R 0 ο παρατηρούμενος ρυθμός κρούσεων και τ ο νεκρός χρόνος. Για την μέτρηση του τ χρησιμοποιήσαμε δυο πηγές ( 60 Co και 137 Cs) από όπου μετρήσαμε τον ρυθμό κρούσεων ταυτόχρονα και για κάθε μια χωριστά, χωρίς όμως να μεταβάλλουμε τη γεωμετρία τους. Έτσι, με βάση τη παραπάνω σχέση προκύπτει: τ = R 01+R 02 R 0 1,2 B 0 2(R 01 B 0 ) (R 02 B 0 ) R 01+R 02 R 0 1,2 B 0 2R 01 R 02 (13) Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 102

103 όπου, B 0 το υπόβαθρο (ακτινοβολία από τις κοσμικές ακτίνες), R 01 ο ρυθμός διάσπασης του 60 Co, R 02 ο ρυθμός διάσπασης του 137 Cs και και R 0 1,2 ο ρυθμός και των δύο πηγών μαζί. Μέτρηση καμπύλης λειτουργίας του απαριθμητή Στο πρώτο μέρος της πειραματικής διαδικασίας, μετρήσαμε την καμπύλη λειτουργίας του απαριθμητή. Για τον σκοπό αυτό, θέσαμε σε λειτουργία το κύκλωμα της εικόνας 8. Αρχικά τοποθετήσαμε πηγή δείγματος 60 Co. Για τιμές τάσης V με βήμα τα 20 V, καταγράψαμε τις τιμές ενεργότητας Rο του δείγματος. Για κάθε τιμή τάσης πραγματοποιήσαμε τρεις συνολικά μετρήσεις ενεργότητας με χρονική περίοδο λήψης τα 10 sec. Κάνοντας χρήση των παρακάτω σχέσεων, προέκυψε ο παρακάτω πίνακας (Πίνακας 18) και κατά επέκταση το γράφημα 11, Ro = f(v) (14) που αποτελεί την καμπύλη λειτουργίας του απαριθμητή R 0 = 1 3 R (15) ΔR 0 = ± R 0 (16) Πίνακας 18 : Μετρήσεις ραδιενέργειας του δείγματος 60 Co και 137 Cs Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 103

104 Γράφημα 11: Αριθμός κρούσεων (R 0 ) σε συνάρτηση με την τάση (V) Από το παραπάνω διάγραμμα παρατηρούμε ότι η εξάρτηση R 0= f(v) παρουσιάζει γραμμική τάση. Προσαρμόζοντας ευθεία στο παραπάνω διάγραμμα, προσδιορίζουμε το μέτρο αξίας του απαριθμητή ως εξής: R 0 = V + 0,3537 (17) Συνεπώς, το μέτρο αξίας του απαριθμητή, δηλ. η κλίση του οροπεδίου είναι: K=0.02%, που σημαίνει ότι ο απαριθμητής μας είναι αξιόπιστος. Μέτρηση του νεκρού χρόνου του συστήματος Στη συνέχεια μετρήθηκε ο νεκρός χρόνος του συστήματος. Για τη διαδικασία αυτή χρησιμοποιήσαμε την ίδια πειραματική διάταξη επιλέγοντας ως τάση λειτουργίας του ανιχνευτή τα (460 ±4) V (βέλτιστη τάση λειτουργίας). Τοποθετώντας 60 Co παίρνουμε 10 μετρήσεις (R 01 ) Την ίδια διαδικασία κάνουμε χρησιμοποιώντας ως πηγή το 137 Cs(R 02 ) και τέλος και τα δύο μαζί (R 0 1,2 ). Επίσης μετρήσαμε και την τιμή του υποβάθρου (Β 0 ) καταγράφοντας άλλες 10 μετρήσεις χωρίς πηγή (ακτινοβολία από κοσμικές ακτίνες). Επιλέγοντας για όλες τις μετρήσεις μονάδες (Counts/10sec) και χρησιμοποιώντας τη σχέση (18) προκύπτει ο παρακάτω πίνακας (Πίνακας 19): Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 104

105 R = R i (18) Πίνακας 19: Πειραματικές μετρήσεις ακτινοβολίας για τον προσδιορισμό του νεκρού χρόνου του συστήματος Πίνακας 20: Ενεργότητα του δείγματος της καθιζάνουσας τέφρας (BASH) Μέτρηση Μέτρηση Τελική Απόδοση Συγκέντρωση Δικτύου Υπόβαθρου Μέτρηση Ενεργότητας (Bq/kg) 57 Co , Cs , Πίνακας 21: Ενεργότητα του δείγματος της ιπτάμενης τέφρας (FASH) Μέτρηση Μέτρηση Τελική Απόδοση Συγκέντρωση Ενεργότητας Δικτύου Υπόβαθρου Μέτρηση (Bq/kg) 57 Co , Cs , Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 105

106 Εικόνα 9: Απαριθμητής Geiger Muller Μέτρηση του φάσματος των ακτίνων-γ των BASH και FASH Στη συνέχεια με τη βοήθεια φασματογράφου ακτίνων-γ υψηλής ανάλυσης του Χημικού Τμήματος του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών μετρήσαμε την ενεργότητα της BASH και FASH μετρώντας το φάσμα ακτίνων-γ της FASH. Η πειραματική διάταξη η οποία χρησιμοποιήθηκε για το σκοπό αυτό φαίνεται παρακάτω. Εικόνα 10: Πειραματική διάταξη γ-φασματοσκοπίας Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 106

107 Η λογική λειτουργίας του συστήματος είναι, συνοπτικά, η εξής: τα φωτόνια της ακτινοβολίας γ της πηγής που αλληλεπιδρούν με τον σπινθηριστή, παράγουν με μία σειρά φαινομένων έναν παλμό φωτός το καθένα, ο οποίος παλμός προσπίπτει στη φωτοκάθοδο του φωτοπολλαπλασιαστή. Ο κάθε φωτεινός παλμός προκαλεί εκεί τη δημιουργία ενός ηλεκτρικού παλμού στην έξοδο του φωτοπολλαπλασιαστή (άνοδος), το ύψος του οποίου είναι ανάλογο της ενέργειας που έχει αποτεθεί στον σπινθηριστή από το αρχικό φωτόνιο γ. Οι φωτεινοί παλμοί ακολούθως οδηγούνται μέσω του προενισχυτή, στον ενισχυτή, όπου και ενισχύονται φτάνοντας σε ύψος μερικών V. Για την καταχώρηση των παλμών ανάλογα με το ύψος τους, χρησιμοποιείται, είτε ο αναλυτής ενός καναλιού, είτε ο αναλυτής πολλών καναλιών. Σύμφωνα με τα φάσματα ακτίνων-γ τα οποία ελήφθησαν, η καθιζάνουσα και ιπτάμενη τέφρα περιείχαν τόσο φυσικά όσο και τεχνητά ραδιονουκλίδια. Τα ραδιονουκλίδια που παρατηρήθηκαν στην καθιζάνουσα τέφρα ήταν τεχνητά ( 137 Cs και 57 Co) και φυσικά ισότοπα ( 214 Bi, 214 Pb, 212 Pb, 208 T1, 40 Κ, 226 Ra και 235 U). Ωστόσο, τα τεχνητά ραδιονουκλίδια 57 Co και 137 Cs εμφάνισαν τιμές 24 και 35 Bq / kg, αντίστοιχα. Λαμβάνοντας υπόψη τα φασματοσκοπικά δεδομένα ακτίνων-γ, εξήχθη το συμπέρασμα ότι η ραδιενέργεια και των δύο δειγμάτων τέφρας ήταν εντός των επιτρεπτών ορίων για διάθεση, όπως συνιστά η ΔΟΑΕ, εφόσον τα συγκεκριμένα όρια για τα ραδιονουκλίδια 137 Cs και 57 Co είναι 300 και Bq / kg, αντίστοιχα. Γράφημα 12: Μέτρηση ραδιενέργειας των δειγμάτων BASH και FASH μέσω φασματοσκοπίας γ-ακτινοβολίας της FASH. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 107

108 ενεργότητα BASH/FASH (Bq/kg) Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος Γενικός τύπος 57Co 137Cs Bq/kg Γράφημα 13: Ενεργότητα των 57 Co και 137 Cs που περιέχονται στα δείγματα καθιζάνουσας (BASH) και ιπτάμενης (FASH) τέφρας ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα νοσοκομειακά απόβλητα και ιδιαίτερα τα ραδιενεργά, συνιστούν ειδική κατηγορία αποβλήτων,η διαχείριση των οποίων χρήζει ιδιαίτερης μέριμνας εξαιτίας των σοβαρών επιπτώσεων στην δημόσια υγεία. Οι σύγχρονες ΜΥ, όπως άλλωστε είναι και η ΚΚΑ, χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο τα ραδιοϊσότοπα για διαγνωστικές και θεραπευτικές εφαρμογές. Αυτό οδηγεί σε μια αναπόφευκτη αύξηση της παραγόμενης ποσότητας των ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων. Τα ραδιενεργά απόβλητα της ΚΚΑ απορρίπτονται σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ) και η διαχείρισή τους εποπτεύεται από την Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ). Μια θεσμική συντονισμένη προσπάθεια εντός του εθνικού νομικού πλαισίου εξασφαλίζει ότι η έκθεση στην ακτινοβολία τόσο του ανθρώπου όσο και του περιβάλλοντος παραμένει εντός των επιτρεπτών ορίων. Η ασφαλής διάθεση των ραδιενεργών αποβλήτων αποτελεί ζωτική συνιστώσα αυτής της προσπάθειας. Η συνεργασία του επιστημονικού προσωπικού της ΚΚΑ με την πολιτεία είναι διαρκής, τόσο μέσω κεντρικών φορέων, όσο και μέσω των αρμόδιων ελεγκτικών μηχανισμών, ώστε εκτός από τη προσπάθεια ανάδειξης της σημασίας του ζητήματος να υιοθετηθούν και εφαρμοστούν ορθές διαχειριστικές πρακτικές. Η κατανόηση της σημασίας της ορθής διαχείρισης των νοσοκομειακών ραδιενεργών αποβλήτων στην σύγχρονη εποχή τόσο από τους εμπλεκόμενους στον τομέα της Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 108

109 υγείας όσο και από μέρους της διοίκησης αλλά και των πολιτών, συνιστά ζήτημα επιτακτικό, καθώς τα τελευταία χρόνια η διαχείριση της περιβαλλοντικής ποιότητας προσεγγίζεται με αγωνία. Πέραν αυτού, η διαχείριση των αποβλήτων όλων των ΜΥ γενικότερα, αποτελεί αδιαμφισβήτητα δείκτη πολιτισμού και ως τέτοιος πρέπει να αντιμετωπίζεται ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Η διαχείριση των ραδιενεργών νοσοκομειακών αποβλήτων τα τελευταία χρόνια έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο. Έχουν σχεδιαστεί και εφαρμοστεί συστήματα διαχείρισης ραδιενεργών αποβλήτων, που εξασφαλίζουν την ασφάλεια τόσο του εμπλεκόμενου προσωπικού, όσο της δημόσιας υγείας και του περιβάλλοντος. Μερικές προτάσεις οι οποίες θα μπορούσαν να βελτιώσουν την ήδη άρτια διαχείριση παρατίθεται ακολούθως: Η επικαιροποίηση του νομοθετικού πλαισίου επικεντρώνεται στη διεύρυνση και νέων, καινοτόμων μεθόδων τελικής επεξεργασίας ραδιενεργών αποβλήτων. Η προσθήκη νέων μεθόδων τελικής επεξεργασίας, είτε χαμηλότερου κόστους λειτουργίας και επένδυσης είτε πιο εξειδικεύμένων σε ορισμένα είδη ραδιενεργών αποβλήτων, μπορεί να επηρεάσει θετικά τη μείωση του κόστους επεξεργασίας. Η διαχείριση των ραδιενεργών αποβλήτων εντός των ΜΥ μπορεί να σημειώσει ακόμη υψηλότερα ποσοστά επιτυχίας με τη βελτίωση του βαθμού διαχωρισμού των ραδιενεργών αποβλήτων, την εκπαίδευση του εμπλεκόμενου προσωπικού σε σχέση με νέες μεθόδους οι οποίες δύναται να εφαρμοστούν, τη κατασκευή σύγχρονων χώρων, τις συχνότερες αποκομιδές, και τον έλεγχο των συσκευασιών των ραδιενεργών αποβλήτων. Κάθε ΜΥ οφείλει να είναι σε θέση μέσω προγνωστικών μαθηματικών μοντέλων να αξιολογεί όλες τις διεργασίες επεξεργασίας αποβλήτων ως προς την αποτελεσματικότητά τους. Επειδή ενδέχεται ο τελικός αποδέκτης (ΧΥΤΑ) να μη διαθέτει εκπαιδευμένο προσωπικό, θα μπορούσαν οι έλεγχοι στο στάδιο αυτό να γίνονται δειγματοληπτικά από ανεξάρτητα πιστοποιημένα εργαστήρια για λογαριασμό του αποδέκτη. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 109

110 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Εικόνα 11: Αίτηση προς το Υπουργείο Υγείας για άδεια εισόδου σε Νοσοκομεία του ΕΣΥ για ερευνητικούς σκοπούς. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 110

111 Εικόνα 12: Άδεια εισόδου σε νοσοκομεία του ΕΣΥ. Διαχείριση Νοσοκομειακών Ραδιενεργών Αποβλήτων Σελίδα 111