Σύλλογος Μικρασιατών "Ανατολή", Αθήνα

Transcript

1 Σιδερή Μαρία,, Περίληψη : Σύλλογος Μικρασιατών που ιδρύθηκε στην Αθήνα στα τέλη του 19ου αιώνα με σκοπό την προβολή του ελληνισμού της Μικράς Ασίας και την ενίσχυση της ελληνικής παιδείας ακόμη και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της Μικράς Ασίας και αφετέρου τη στήριξη των άπορων Μικρασιατών που έφταναν στην Αθήνα. Με ένα πρόγραμμα υποτροφιών και συνεχούς συνεργασίας με κατά τόπους μικρασιατικούς συλλόγους αποτέλεσε έναν από τους σημαντικότερους συλλόγους της εποχής. Χρονολόγηση Γεωγραφικός εντοπισμός Αθήνα 1. Η ίδρυση Ο Σύλλογος Μικρασιατών «Η Ανατολή» 1 ιδρύθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, μετά από πρωτοβουλία του Μαργαρίτη Ευαγγελίδη, από μια ομάδα Μικρασιατών που βρίσκονταν στην πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους. Οι περισσότεροι από τους ιδρυτές είχαν εγκατασταθεί στην Αθήνα για να συνεχίσουν τις σπουδές τους ή να διδάξουν στο Εθνικό Πανεπιστήμιο, το οποίο αποτελούσε σημαντικό εκπαιδευτικό ίδρυμα της εποχής. Εξάλλου η Αθήνα, ως νέο εθνικό κέντρο, αποτελούσε πόλο προσέλκυσης πληθυσμών προερχομένων από χώρους εντός αλλά και εκτός των εθνικών συνόρων. Ως ημερομηνία ίδρυσης του Συλλόγου αναφέρεται η 6η Νοεμβρίου Ο Σύλλογος έδρασε ουσιαστικά μέχρι το 1939, αν και τυπικά διατηρήθηκε ως το 1949, πράγμα που σημαίνει ότι βίωσε όλα τα μεγάλα γεγονότα που επηρέασαν τη ζωή του ελληνισμού και ιδίως του μικρασιατικού, όπως είναι η εμφάνιση του κινήματος των Νεότουρκων, ο Α Παγκόσμιος πόλεμος, η Μικρασιατική εκστρατεία, η Καταστροφή και η Ανταλλαγή των πληθυσμών. 2. Ο Κανονισμός Ο Κανονισμός υπήρξε το κείμενο εκείνο, στο οποίο οι ιδρυτές του Συλλόγου περιέγραψαν τη δομή αυτού, οριοθέτησαν τη δράση του και καθόρισαν τα «μέσα» που θα χρησιμοποιούσαν για την επίτευξη των στόχων τους. Ο πρώτος Κανονισμός του 1891 χωρίζεται σε επτά κεφάλαια και περιέχει 47 άρθρα. Στο Κεφάλαιο Α ορίζεται η επωνυμία, η έδρα, ο σκοπός και οι πρόσοδοι του Συλλόγου. Το Κεφάλαιο Β αναφέρεται στα μέλη του Συλλόγου, τακτικά, αντεπιστέλλοντα 2 και επίτιμα, στη μηνιαία εισφορά, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους. Τα Κεφάλαια Γ και Δ αναφέρονται στο δωδεκαμελές Διοικητικό Συμβούλιο, στα καθήκοντά του καθώς και στις γενικές συνεδριάσεις του Συλλόγου, ενώ το Κεφάλαιο Ε στις αρχαιρεσίες. Στο Κεφάλαιο ΣΤ γίνεται λόγος για τα αναγνώσματα και τις διαλέξεις του Συλλόγου που πραγματοποιούνταν δημόσια. To Κεφάλαιο Ζ περιέχει γενικές διατάξεις σχετικές με την ανακήρυξη δωρητών, ευεργετών και μεγάλων ευεργετών, τη μορφή της σφραγίδας του Συλλόγου και τη χρηματική περιουσία αυτού. Ο Κανονισμός του Συλλόγου τροποποιούνταν ή συμπληρωνόταν ανά δύο, τρία ή πέντε έτη, συμμορφούμενος με τους εκάστοτε στόχους του, όπως αυτοί διαμορφώνονταν από τις αλλαγές στο πολιτικό και κοινωνικό σκηνικό τόσο της Ελλάδας όσο και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 3. Οι στόχοι Στους στόχους «της Ανατολής» περιλαμβάνονταν σύμφωνα με τον Κανονισμό της : α) η προβολή της ενότητας του μικρασιατικού ελληνισμού, β) η διάδοση και ενίσχυση της ελληνικής παιδείας ακόμη και στις πιο απόμακρες μικρασιατικές Δημιουργήθηκε στις 23/1/2019 Σελίδα 1/8

2 Σιδερή Μαρία,, επαρχίες, γ) η ιστορική και πραγματολογική μελέτη της Μικράς Ασίας και η προσπάθεια ικανοποίησης των αναγκών αυτής, δ) η διανοητική και ηθική ανάπτυξη των μελών του Συλλόγου με αναγνώσματα, η ίδρυση βιβλιοθήκης και αναγνωστηρίου καθώς και η έκδοση περιοδικού για την εξυπηρέτηση των επιστημονικών στόχων του και ε) η προσωρινή περίθαλψη των ερχόμενων στην Αθήνα απόρων Μικρασιατών, ιδίως μετά την Καταστροφή του Τα οικονομικά Τα οικονομικά του Συλλόγου στηρίζονταν στα δικαιώματα εγγραφής των μελών, τακτικών και αντεπιστελλόντων, στις συνδρομές αυτών, στις συνδρομές του περιοδικού «Ξενοφάνης», σε έκτακτα έσοδα, σε έσοδα από πώληση βιβλίων που εξέδιδε ο Σύλλογος, κυρίως όμως στις ενισχύσεις που λάμβανε από τράπεζες, το Δήμο Αθηναίων, το Εθνικό Πανεπιστήμιο, το Σύλλογο προς διάδοσιν των ελληνικών γραμμάτων, στις επιχορηγήσεις του ελληνικού κράτους, καθώς και σε εισφορές δωρητών, ευεργετών και μεγάλων ευεργετών. 5. Οι Επιτροπές Σύμφωνα με τον Κανονισμό του Συλλόγου και για την ευχερέστερη εκτέλεση των εργασιών του συγκροτούνταν επιτροπές, όπως η Οικονομική, που ασχολούνταν με την αύξηση των πόρων του Συλλόγου, η Εκπαιδευτική για τη ρύθμιση εκπαιδευτικών θεμάτων και η Επιτροπή του Ιεροδιδασκαλείου. Συγκροτήθηκε επίσης Επιτροπή για την έκδοση και διαχείριση του περιοδικού Ξενοφάνης. Επιπλέον, σχηματίστηκαν από το Σύλλογο επιτροπές στις μικρασιατικές επαρχίες με έργο την εξέταση της υφιστάμενης κατάστασης κάθε επαρχίας, την ιστορία και αρχαιολογία αυτής. Ο Σύλλογος, για τη συστηματικότερη εργασία των επιτροπών αυτών και προκειμένου για την επίτευξη του «σχεδίου» ένταξης των Ελληνορθόδοξων πληθυσμών της Αυτοκρατορίας στο σώμα του ελληνικού έθνους μέσα από την προβολή και καλλιέργεια των γνωρισμάτων εκείνων στη βάση των οποίων συγκροτήθηκε η ελληνική εθνική ταυτότητα των πληθυσμών εντός των εθνικών συνόρων, εξέδωσε πρόχειρες οδηγίες, σύμφωνα με τις οποίες έπρεπε να εξετάζεται ο πληθυσμός κατά πόλεις, χωριά, επαρχίες σε σύνολο, οι κοινωνικές σχέσεις των λαών, η εκπαιδευτική κατάσταση των Ελληνορθοδόξων και των άλλων, η ύπαρξη εκπαιδευτηρίων, ο αριθμός των μαθητών/τριών, οι πόροι των εκπαιδευτηρίων, η εκκλησιαστική και θρησκευτική κατάσταση, η ύπαρξη προσηλυτιστικών εταιρειών, η θέση του κλήρου, η ομιλουμένη γλώσσα, οι κύριες πρόσοδοι και οι ασχολίες των κατοίκων, η ύπαρξη συλλόγων, αδελφοτήτων και λεσχών, η ιστορία κάθε πόλης και χωριού και οι σχετικές μ αυτήν παραδόσεις, τα σωζόμενα αρχαία μνημεία, τα ήθη και τα έθιμα. Έτσι, ο Σύλλογος βάσει των στοιχείων αυτών θα μπορούσε να αναπτύξει αναλόγως τη δράση του στην κατεύθυνση της «καλλιέργειας» της ελληνικής εθνικής συνείδησης σε πληθυσμούς που βάσει της γλώσσας, της θρησκευτικής τους πίστης ή ακόμη και των παραδόσεών τους θα ενσωματώνονταν στη φαντασιακή κοινότητα του ελληνισμού. 6. Τα παραρτήματα Ιδιαίτερης σημασίας είναι η ίδρυση των δύο παραρτημάτων 3 του Συλλόγου στην Αίγυπτο, το Κάιρο και την Αλεξάνδρεια. Τα παραρτήματα αυτά συνεργάζονταν στενά με τον κεντρικό Σύλλογο και ανέπτυξαν εκπαιδευτική και φιλανθρωπική δράση. Το παράρτημα του Καΐρου ιδρύθηκε το 1905, ενώ το Φεβρουάριο του 1906, κατά τη διάρκεια επίσκεψης του Μ. Ευαγγελίδη στην Αίγυπτο, δημιουργήθηκε το παράρτημα της Αλεξάνδρειας. Στο διάστημα το παράρτημα του Καΐρου υπολειτούργησε και αμέσως μετά διαλύθηκε, για να ανασυσταθεί το 1912 χωρίς εμφανή δραστηριότητα. Τελικά, μετά από μια περίοδο υπολειτουργίας, το 1918 τα δύο παραρτήματα Καΐρου και Αλεξάνδρειας συγχωνεύθηκαν με τον Ελληνικό Μικρασιατικό Σύνδεσμο «Η Μικρά Ασία». 7. Οι κοινωνικές εκδηλώσεις Κάθε έτος ο Σύλλογος γιόρταζε με μια λαμπρή τελετή την επέτειο της ίδρυσής του. Η γιορτή γινόταν με συγκεκριμένο πρόγραμμα που περιλάμβανε τον Ύμνο στην Ελευθερία, αγιασμό, το απολυτίκιο των Τριών Ιεραρχών, τον πανηγυρικό λόγο του Προέδρου και άσματα μικρασιατικά. Υπεύθυνη οργάνωσης της τελετής ήταν η ορισμένη πενταμελής Επιτροπή Επιμέλειας και μια δεκαμελής Κοσμητεία. Στην γιορτή προσκαλούνταν εκκλησιαστικές και κρατικές Αρχές, ο Πρύτανης και Δημιουργήθηκε στις 23/1/2019 Σελίδα 2/8

3 Σιδερή Μαρία,, οι καθηγητές του Εθνικού Πανεπιστημίου, Πρόεδροι Συλλόγων και Εκπαιδευτικών Εταιρειών καθώς και επιφανή μέλη της αθηναϊκής κοινωνίας. Μετά την ομιλία του Προέδρου ακολουθούσε ανάγνωση της έκθεσης των πεπραγμένων του προηγούμενου έτους από το Γενικό Γραμματέα του Συλλόγου και λογοδοσία για τα οικονομικά. Την παραμονή του νέου έτους ο Σύλλογος διοργάνωνε τη γιορτή της βασιλόπιτας. Προσκαλούνταν οι Αρχές της ελληνικής πολιτείας, εκπρόσωποι εκπαιδευτικών φορέων και προσφέρονταν γλυκίσματα και ποτά. Μετά τη θρησκευτική τελετή ψαλλόταν ο ύμνος του Συλλόγου, ακολουθούσε η αγόρευση του Προέδρου προς τα μέλη, στην οποία αναφερόταν στους «εξ αίματος αδελφούς» που βρίσκονταν μακριά, και γινόταν η κοπή της βασιλόπιτας. Προκειμένου να διαφωτίσει ο Σύλλογος το ελληνικό κοινό για τη σπουδαιότητα της Μικράς Ασίας θέσπισε τις «συνεντεύξεις», διαλέξεις στη διάρκεια του χειμώνα, στις οποίες προσκαλούσε όλους τους Αθηναίους, ιδίως αυτούς που κατείχαν κάποιο αξίωμα, και ανέπτυσσε σ αυτούς θέματα σχετικά με τη Μικρά Ασία. 8. Η Βιβλιοθήκη και το Αναγνωστήριο Με τον Κανονισμό του Συλλόγου προβλεπόταν η δημιουργία Βιβλιοθήκης και Αναγνωστηρίου, προκειμένου ο Σύλλογος να συμβάλει ουσιαστικά στη διανοητική και ηθική ανάπτυξη των μελών του. Η Βιβλιοθήκη είχε τη μορφή δανειστικής και, πέρα από τα βιβλία που προμηθευόταν ο Σύλλογος, εμπλουτιζόταν και με δωρεές. Στη Βιβλιοθήκη αποστέλλονταν επίσης τα περιοδικά Ο Κόσμος, Αθηνά, Η Ανάπλασις και Η Εκπαίδευσις και εφημερίδες όπως Αρμονία της Σμύρνης, Σύλλογοι και Πατρίς του Βουκουρεστίου. Με σκοπό να διευθετηθούν θέματα της Βιβλιοθήκης και του Αναγνωστηρίου του Συλλόγου «Ανατολή», συντάχθηκε στις 4 Οκτωβρίου 1898 ο Οργανισμός από τον Έφορο της Βιβλιοθήκης Γεώργιο Ασκητόπουλο. Ο Οργανισμός αποτελούνταν από 10 άρθρα που αναφέρονταν στα καθήκοντα του Εφόρου, στην τήρηση ιδιαίτερου καταλόγου βιβλίων που δωρίζονταν στη Βιβλιοθήκη, στην τήρηση καταλόγου των εισερχόμενων περιοδικών και εφημερίδων, στον τρόπο δανεισμού, στις κυρώσεις που συνεπαγόταν η απώλεια συγγράμματος, στην απαγόρευση δανεισμού των λεξικών, των σπανιότατων και πολυτελών φιλολογικών και επιστημονικών συγγραμμάτων και των εκδόσεων του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως. 9. Το εκδοτικό έργο (βιβλία) Σημαντικό υπήρξε το εκδοτικό έργο του Συλλόγου. Εξέδωσε βιβλία όπως τα Αντιπαπικά το 1893, οι Επετηρίδες, πανηγυρικοί λόγοι στη διάρκεια των επετείων εορτών, τα έργα του Κωνσταντίνου Λαμέρα και συγκεκριμένα Το Μικρασιατικό Πρόβλημα (1918), Περί του χαρακτήρος των εν Τουρκία Διωγμών (1921), Περί την Μικράν Ασίαν και των εν αυτή Κρυπτοχριστιανών (1921), Πόσοι και ποιοι οι κάτοικοι της Μ. Ασίας μετά την ανταλλαγήν (1929). Επίσης, εξέδωσε το τιμητικό τεύχος Εορταί προς τιμήν του κ. Μ. Ευαγγελίδη (1926), τα ειδικά τεύχη αφιερωμένα στη δράση του Συλλόγου «Τριακονταπενταετής δράσις του Μικρασιατικού Συλλόγου Ανατολή» (1925) και Το έργον αυτού μετά την συμφοράν. Αι δώδεκαι πλήρεις νυκτεριναί Σχολαί (1928). Πέρα από τα έργα αυτά, ο Σύλλογος προχώρησε στην έκδοση και περιοδικού συγγράμματος. 10. Το περιοδικό Ξενοφάνης Το περιοδικό του Συλλόγου των Μικρασιατών «Η Ανατολή» φέρει το όνομα Ξενοφάνης 4 παραπέμποντας στο στοχαστή Ξενοφάνη τον Κολοφώνιο. Η επιλογή του ονόματος «Ξενοφάνης», πέρα από τον εμφανή θαυμασμό του Ευαγγελίδη για την πολυσχιδή δράση του φιλοσόφου, οφείλεται και στην πρακτική της εποχής για τη στροφή προς οτιδήποτε αρχαίο, στο πλαίσιο της απόδοσης ιδεολογικής βαρύτητας στο αρχαιοελληνικό παρελθόν, το οποίο παρουσιάζεται ως ελληνικό και οικείο παρελθόν στην προσπάθεια κατάδειξης της συνέχειας του έθνους. Στο διάστημα από το 1896, όταν άρχισε η έκδοση του «Ξενοφάνη», μέχρι και το 1910 εκδόθηκαν 7 τόμοι. Η έκδοση του πρώτου τόμου άρχισε το 1896 και ολοκληρώθηκε το 1905, λόγω οικονομικών δυσχερειών. Μετά το 1905 η έκδοση γίνεται Δημιουργήθηκε στις 23/1/2019 Σελίδα 3/8

4 Σιδερή Μαρία,, ομαλά και σε τακτά διαστήματα. Τελικά, το 1910 αποφασίστηκε η προσωρινή διακοπή της έκδοσης του περιοδικού, εξαιτίας οικονομικών δυσχερειών οφειλόμενων στις καθυστερούμενες εισφορές των συνδρομητών και ανταποκριτών. Το περιοδικό εκδιδόταν σε τεύχη σχήματος 8ου, αρχικά κάθε μήνα και αργότερα σε αραιότερα διαστήματα (ανά δίμηνο), λόγω οικονομικών δυσκολιών. Το πρώτο τεύχος ήταν αυτό του Οκτωβρίου, όμως από τον πέμπτο τόμο και μετά το πρώτο ήταν αυτό του Ιανουαρίου. Ο Ξενοφάνης ήταν ένα περιοδικό ποικίλης ύλης. 5 Περιλάμβανε αρχαιολογικές και ιστορικές μελέτες, βιογραφίες για αρχαίους και σύγχρονους, κείμενα γεωγραφικά, οδοιπορικά και τοπογραφικά, εκπαιδευτικά, που αφορούσαν την εκπαιδευτική κίνηση των μικρασιατικών κοινοτήτων, παιδαγωγικά, θρησκευτικά, για τους αγώνες εναντίον της ξένης προπαγάνδας, γλωσσικές, λαογραφικές μελέτες, φιλολογικές και φιλοσοφικές πραγματείες, κείμενα που αναφέρονταν στη μουσική, κυρίως στα δημώδη άσματα, ηθογραφικές μελέτες, περιηγητικές εντυπώσεις, βιβλιοκρισίες καθώς και διάφορες ειδήσεις σχετικές με το Σύλλογο, άλλους συλλόγους, αλλά και την κοινωνική, θρησκευτική και εκπαιδευτική ζωή των Ελληνορθοδόξων της Μικράς Ασίας. Ακόμη, υπήρχαν ειδήσεις που αφορούσαν ευεργετικές προσφορές και πράξεις για κοινότητες της Μικράς Ασίας και το Ιεροδιδασκαλείο, στατιστικές επαρχιών, επιστολές προς το Σύλλογο, νεκρολογίες και ανακοινώσεις π.χ. για εκδηλώσεις, νέες εκδόσεις βιβλίων και περιοδικών. Τα κείμενα συχνά συμπληρώνονταν από εικόνες προσώπων, κτηρίων ή μνημείων. 11. Το έργο του Συλλόγου Για να επιτύχει ο Σύλλογος τους στόχους του, όπως τους κατέγραψε στον Κανονισμό του και τους προσάρμοζε στις εκάστοτε πολιτικές, εθνικές και κοινωνικές συνθήκες και ανάγκες, ανέπτυξε δράση σε πολλούς τομείς, σε θέματα παιδείας, θρησκείας, φιλανθρωπίας, πολιτικά και εθνικά Εκπαιδευτική δράση Ο Σύλλογος, γνωρίζοντας την κακή εκπαιδευτική κατάσταση των μικρασιατικών κοινοτήτων και πιστεύοντας αφενός ότι η εκπαίδευση «παράγει» εθνικά υποκείμενα και αφετέρου ότι οι φτωχές κοινότητες της Μικράς Ασίας θα επιθυμούσαν την διανοητική και ηθική μόρφωση των νέων τους, ιδίως αν τύχαιναν εξωτερικής βοήθειας, επέλεγε τους καλύτερους μαθητές και μαθήτριες και τους εκπαίδευε με δική του δαπάνη στο Εθνικό Πανεπιστήμιο, στη Ριζάρειο Σχολή, στο Ιεροδιδασκαλείο Αγ. Τριάδας Κρήτης, στο Αρσάκειο Παρθεναγωγείο, στο Ελληνογαλλικό Λύκειο Κωνσταντινούπολης, στο Ομήρειο Παρθεναγωγείο και σε διάφορα διδασκαλεία, με τον όρο ότι μετά την αποφοίτησή τους θα υπηρετούσαν στις πατρίδες τους ως δάσκαλοι/ες και αργότερα ως ιερείς. Ως υπότροφοι γίνονταν δεκτοί νέοι και νέες από όλες τις περιοχές, αλλά κυρίως από περιφέρειες τουρκόφωνες ή αρμενόφωνες, εκτεθειμένες στη δράση των δυτικών ιεραποστόλων. Σύντομα ο Σύλλογος, συνειδητοποιώντας ότι οι υποτροφίες δεν επαρκούσαν για να στηρίξει, όσο επιθυμούσε, το εκπαιδευτικό σύστημα στη Μικρά Ασία, ίδρυσε το 1900 στην Πάτμο το «Ιεροδιδασκαλείον της Αποκαλύψεως». Το 1906 το Ιεροδιδασκαλείο μεταφέρθηκε στη Σάμο και μετονομάστηκε σε «Ιεροδιδασκαλείον Σάμου Η Ανατολή», έχοντας τον ίδιο σκοπό και πρόγραμμα. Επίσης, μεριμνώντας ιδιαίτερα για τη γυναικεία εκπαίδευση ίδρυσε στα Φλαβιανά (Ζιντζίντερε) της Καππαδοκίας Διδασκαλείο Νηπιαγωγών, οι μαθήτριες του οποίου προέρχονταν από την τελευταία τάξη των Ανώτερων Παρθεναγωγείων και καταρτίζονταν από έμπειρες δασκάλες που στέλνονταν από την Αθήνα. Το σχολείο λειτούργησε από τον Οκτώβριο του 1911 έως το Πέρα από την εκπαίδευση των νέων, ο Σύλλογος υποβοηθούσε την παιδεία των μικρασιατικών κοινοτήτων και με άλλους τρόπους, δηλαδή με την αποστολή καθηγητών, δασκάλων και νηπιαγωγών, με τη δωρεάν παροχή, ιδίως σε κοινότητες με περιορισμένα οικονομικά μέσα, βιβλίων, χαρτών, ιστορικών πινάκων, εποπτικών μέσων και με την αποστολή οδηγιών για τη σύνταξη κατάλληλων ωρολόγιων προγραμμάτων που θα ανταποκρίνονταν στις ανάγκες και ιδιαιτερότητες κάθε κοινότητας, Δημιουργήθηκε στις 23/1/2019 Σελίδα 4/8

5 Σιδερή Μαρία,, αλλά πρώτιστα σε ένα ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα Θρησκευτική δράση Μέσω της αποστολής νέων για φοίτηση σε ιερατικές σχολές και στο Ιεροδιδασκαλείο ο Σύλλογος φρόντισε για την επάνδρωση των μικρασιατικών κοινοτήτων με μορφωμένους ιερείς, ικανούς να κηρύξουν το λόγο του Ευαγγελίου, να προσεγγίσουν τους πιστούς και όσους πιθανώς είχαν απομακρυνθεί από τους κόλπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας και να αντιμετωπίσουν τις ξένες θρησκευτικές προπαγάνδες των Δυτικών ιεραποστόλων. Άλλωστε, οι παράγοντες του Συλλόγου πίστευαν ότι η θρησκευτική μεταστροφή των Ορθοδόξων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα σήμαινε και την «απώλεια» πληθυσμού που με βάση το στοιχείο της ορθόδοξης πίστης θα μπορούσε να ενταχθεί στο σώμα του ελληνισμού. Ο Σύλλογος επίσης ενίσχυε τις εκκλησίες φτωχών κοινοτήτων της Μικράς Ασίας με την αποστολή εκκλησιαστικών βιβλίων, αμφίων και ιερατικών σκευών. Διατηρούσε ακόμη στενές σχέσεις με μητροπολίτες και κυρίως με όσους από αυτούς ενστερνίζονταν το όραμα της επέκτασης της φαντασιακής κοινότητας του ελληνισμού και της ένταξης σε αυτήν μικρασιατικών πληθυσμών. Το 1893 το διοικητικό συμβούλιο του Συλλόγου έστειλε εγκυκλίους στους εκκλησιαστικούς αρχηγούς των ελληνικών κοινοτήτων της Δύσης ανακοινώνοντας τους κινδύνους για τους Ορθοδόξους της Μικράς Ασίας, αν αφεθούν στις «προσηλυτιστικές εταιρείες», και ζήτησε τη σύμπραξή τους. Το Σεπτέμβριο του 1893 έγινε στο Σικάγο των Η.Π.Α. θρησκευτικό συνέδριο με αντιπροσώπους όλων των Χριστιανικών Εκκλησιών, στο οποίο το διοικητικό συμβούλιο του Συλλόγου απέστειλε διαμαρτυρία κατά του προσηλυτισμού Φιλανθρωπική δράση Το φιλανθρωπικό έργο του Συλλόγου αποκαλύπτει μία ακόμη διάσταση του ενδιαφέροντός του για τους μικρασιατικούς πληθυσμούς. Γενικά η φιλανθρωπία αποτέλεσε πεδίο δράσης των μεσαίων στρωμάτων, στα οποία ανήκουν και τα μέλη του Συλλόγου, στο πλαίσιο αφενός της προβολής των θέσεών τους για μια κοινωνία ευημερίας, αξιοπρέπειας και ελευθερίας και αφετέρου της προσπάθειάς τους για την καθιέρωσή τους ως κοινωνικού παράγοντα. Το 1895 ο Σύλλογος βοήθησε 70 οικογένειες Ελλήνων του Καυκάσου, μετά την αποτυχία εγκατάστασής τους στη Θεσσαλία ως καλλιεργητών, προσφέροντάς τους τροφή και ενδυμασία και στέλνοντάς τους με δικά του έξοδα πίσω στον Καύκασο. Όταν την ίδια χρονιά φωτιά κατέστρεψε τη Σινώπη και αποτέφρωσε τα εκπαιδευτήριά της, ο Σύλλογος με δικές του δαπάνες οικοδόμησε νέο εκπαιδευτήριο και προώθησε νέους και νέες υποτρόφους του που κατάγονταν από την πόλη αυτή σε διάφορα εκπαιδευτικά ιδρύματά της. Αλλά και στην πυρκαγιά της Αττάλειας, το ίδιο έτος, ο Σύλλογος βρέθηκε πάλι επίκουρος. Ο σεισμός της 8ης Σεπτεμβρίου 1899 κατέστρεψε χιλιάδες οικίες, εκκλησίες και εκπαιδευτήρια στη Δυτική Μικρά Ασία και προκάλεσε το θάνατο και τον τραυματισμό πολλών ανθρώπων. Για την αντιμετώπιση της κατάστασης ο Σύλλογος σχημάτισε Επιτροπή Συλλογής Εράνων. Μετά την Καταστροφή και την Ανταλλαγή των πληθυσμών και προκειμένου για την ανακούφιση των προσφύγων ο Σύλλογος εξέδωσε δωρεάν πιστοποιητικά, αναγκαία για τους πρόσφυγες, χορήγησε σε αυτούς μέσω ειδικής Επιτροπής που διερχόταν τους καταυλισμούς περίπου δραχμές, κλινοσκεπάσματα, υποδήματα και ρουχισμό, στέγασε πολλές οικογένειες χορηγώντας σ αυτές ημερήσιο επίδομα για τη συντήρησή τους, εισήγαγε σε ορφανοτροφεία 92 ορφανά, συνέδραμε οικονομικά το Υπουργείο Πρόνοιας, μοίρασε διδακτικά βιβλία σε άπορους πρόσφυγες μαθητές και στέγασε στα γραφεία του 26 προσφυγικές οργανώσεις και σωματεία. Ίδρυσε, επίσης, σε προσφυγικές συνοικίες της Αθήνας και του Πειραιά δώδεκα πλήρεις νυχτερινές σχολές Πολιτική-Εθνική δράση Μετά το 1908, δεδομένων των νέων πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών που δημιούργησε στην Αυτοκρατορία η εμφάνιση Δημιουργήθηκε στις 23/1/2019 Σελίδα 5/8

6 Σιδερή Μαρία,, των Νεότουρκων, η εμπλοκή της «Ανατολής» σε θέματα που αφορούσαν την εθνική ταυτότητα των μικρασιατικών πληθυσμών είναι εντονότερη. Στη δεκαετία η «Ανατολή» προσάρμοσε τους επιμέρους σκοπούς και τις δραστηριότητές της μπροστά στις νέες κρίσιμες ιστορικές περιστάσεις. Συνέταξε πολλά υπομνήματα, υποδεικνύοντας τα μέσα με τα οποία θα εξασφαλιζόταν ο ασφαλής βίος των Μικρασιατών, καθώς οι διακηρύξεις των Νεότουρκων αποδεικνύονταν ψευδείς. Με πρωτοβουλία του Συλλόγου ιδρύθηκε το 1917 η «Κοινή των Αλυτρώτων Ελλήνων Επιτροπεία». Η Επιτροπή αυτή με συλλαλητήρια, υπομνήματα και δημοσιεύματα στην εβδομαδιαία εφημερίδα Αλύτρωτος, με την αποστολή πρεσβειών στην Ευρώπη και την Αμερική, κατόρθωσε να διαφωτίσει την κοινή γνώμη για τα δίκαια των Ελληνορθοδόξων του τουρκικού κράτους και να ενισχύσει την Ελληνική Κυβέρνηση στις σχετικές της ενέργειες. Μετά τη λήξη του Α Παγκοσμίου πολέμου και όταν οι Τούρκοι επιχειρούσαν να στηρίξουν τα δικαιώματά τους στη Μικρά Ασία στην αριθμητική τους υπεροχή, ο Σύλλογος έδωσε διάλεξη στις 4 Μαρτίου 1921 στην αίθουσα του Συλλόγου «Παρνασσός», στη βάση των στατιστικών στοιχείων που είχε συλλέξει. Με τη διάλεξη αυτή προσπάθησε να αποδείξει ότι ο αριθμός των Κρυπτοχριστιανών ήταν μεγάλος και ότι πολλές φυλές που φέρονταν ως Τούρκοι ήταν απόγονοι των Ελλήνων που απέβαλαν την ελληνική γλώσσα τους, όχι όμως και την εθνική τους συνείδηση. Με αφορμή τους διωγμούς και τις σφαγές Ελλήνων και Αρμενίων, ο Σύλλογος έδωσε νέα διάλεξη τον Ιούνιο του 1921, για να αποδείξει ότι «οι σφαγές έγκεινται στο χαρακτήρα των Τούρκων και ότι κανένας στρατιωτικός λόγος δεν τις είχε επιβάλει». Η διάλεξη, μεταφρασμένη στην αγγλική γλώσσα, στάλθηκε σε Ευρώπη και Αμερική. Τον Ιούνιο του 1923, μετά την Καταστροφή, ο Σύλλογος με διάλεξή του ανέπτυξε τις σχέσεις μεταξύ της Μικράς Ασίας και της Ελλάδας, τις υπηρεσίες που η πρώτη πρόσφερε στην ανθρωπότητα και τη ζημιά που θα προξενούσε η εκτόπιση των Ελλήνων από τη χώρα αυτή που κατοικούσαν για 3000 χρόνια και της οποίας αποτελούσαν ανέκαθεν το προοδευτικό στοιχείο Άλλες δραστηριότητες Ο Σύλλογος με φίλους και συνεργάτες σε κάθε σχεδόν γωνιά της Μικράς Ασίας κατόρθωσε με σύντονη και πολυετή εργασία να καταρτίσει στατιστική των θρησκευτικών και εκπαιδευτικών δυνάμεων του μικρασιατικού πληθυσμού. Αλληλογραφούσε επίσης με Μικρασιάτες παροικιών του εξωτερικού και διατηρούσε συνεργασία με άλλους συλλόγους. Επίσης, ο Σύλλογος ενδιαφέρθηκε να καταγράψει τα ήθη και έθιμα διάφορων επαρχιών, με σκοπό να τα διασώσει και να τα μελετήσει. Μετά την Καταστροφή αποφάσισε να προβεί στην περισυλλογή, διάσωση και διαφύλαξη των τεκμηρίων «του ελληνικού και χριστιανικού χαρακτήρα» της Μικράς Ασίας. Έτσι, τον Ιανουάριο του 1924 ο Σύλλογος ανέλαβε τη μελέτη της Μικράς Ασίας από εθνολογικής, εκπαιδευτικής, λαογραφικής, γλωσσολογικής, εμπορικής άποψης, την κατάρτιση πλήρους στατιστικής του πληθυσμού πριν τους διωγμούς, την εξακρίβωση του αριθμού των Ελλήνων που χάθηκαν και των μαρτυρίων που υπέστησαν. Τέλος, το 1931 ο Σύλλογος αποφάσισε την ανέγερση Μικρασιατικής στέγης που θα περιλάμβανε βιβλιοθήκη και μουσείο. Το έργο όμως δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. 12. Το αρχείο του Μικρασιατικού Συλλόγου «η Ανατολή» Το αρχείο του Συλλόγου «Η Ανατολή» 6 περιήλθε στην κυριότητα της Βιβλιοθήκης «Εστία» Νέας Σμύρνης το Σήμερα μέσα σε 33 μεταλλικές θήκες βρίσκονται ταξινoμημένα έγγραφα ή σώματα εγγράφων, τετραδίων κτλ. που καλύπτουν την περίοδο Η ταξινόμηση έχει γίνει κατά εκκλησιαστικές περιφέρειες (π.χ. Ικονίου - Αγκύρας, Αντιοχείας - Ιεροσολύμων) ή κατά τομείς δραστηριότητας του Συλλόγου (πχ. Ιεροδιδασκαλείο Πάτμου, Ιεροδιδασκαλείο Σάμου). Τα περισσότερα έγγραφα με εξαίρεση λίγων ξενόγλωσσων είναι γραμμένα στην ελληνική. Επίσης, υπάρχουν έντυπα μονόφυλλα ή δίφυλλα, κώδικες κοινοτικοί και μητροπολιτικοί, καθώς και κώδικες υπηρεσιακοί του Συλλόγου. Δημιουργήθηκε στις 23/1/2019 Σελίδα 6/8

7 Σιδερή Μαρία,, Στην ίδια Βιβλιοθήκη φυλάσσεται και το επτάτομο περιοδικό Ξενοφάνης. 1. Για την ίδρυση και δράση του Συλλόγου βλ. Μηλιώρης, Ν., «Ο σύλλογος των Μικρασιατών η Ανατολή», Μικρασιατικά Χρονικά ΙΒ' (1965), σελ Μαμώνη, Κ., «Το αρχείο του Μικρασιατικού συλλόγου Ανατολή», Μνημοσύνη 7 (1978/9), σελ , Τριακονταπενταετής δράσις του Μικρασιατικού Συλλόγου «Ανατολή» (Αθήνα 1925), και Ξενοφάνης, Σύγγραμμα περιοδικόν του Συλλόγου Μικρασιατών «Η Ανατολή». Σύλλογος με την επωνυμία «Ανατολή» είχε ιδρυθεί στη Σμύρνη το 1878 και εξέδιδε μάλιστα και ομώνυμο περιοδικό. Καθώς φαίνεται από τα καταστατικά των Συλλόγων, τη σύμπτωση σχεδόν των σκοπών τους και την πανομοιότυπη σφραγίδα τους, η συνωνυμία μάλλον δεν υπήρξε τυχαία. 2. Μέλη, τα οποία βρίσκονταν μακριά από την έδρα του Συλλόγου, στις επαρχίες του ελληνικού Βασιλείου ή στο εξωτερικό. Έπρεπε να είναι «Μικρασιαται ή εκ Μικρας Ασίας καταγόμενοι, έχοντες ηλικίαν δεκαεπτά ετων» και γίνονταν δεκτοί εφόσον «προταθωσι τη συγκαταθέσει αυτων εγγράφως υπό δύο τακτικων μελων του Συλλόγου και εγκριθωσιν υπό του Διοικητικου Συμβουλίου». 3. «Ίδρυσις παραρτημάτων του Συλλόγου των Μικρασιατών Η Ανατολή εν Καΐρω», Ξενοφάνης Β' (1905), σελ και «Ο εν Αλεξανδρεία Σύλλογος των Μικρασιατών Η Ανατολή», Ξενοφάνης Γ' (1906), σελ Ευαγγελίδης, Μ., «Περί Ξενοφάνους», Ξενοφάνης Α' ( ), σελ Ευαγγελίδης, Μ., «Περί Ξενοφάνους», Ξενοφάνης Α' ( ), σελ Ευαγγελίδης, Μ., «Περί Ξενοφάνους», Ξενοφάνης Α' ( ), σελ «Ο Ξενοφάνης», Ξενοφάνης Ζ' (1910), σελ και «Ο Ξενοφάνης», Ξενοφάνης Ζ' (1910), σελ Για τα δημοσιεύματα του «Ξενοφάνη» βλ. Οικονόμου, Π., «Τα δημοσιεύματα του περιοδικού Ξενοφάνης. Συμβολή στη μικρασιατική βιβλιογραφία», Δ.Κ.Μ.Σ. 1 (1977), σελ Βλ. Μαμώνη, Κ., «Το αρχείο του Μικρασιατικού Συλλόγου Ανατολή», Μνημοσύνη 7 ( ), σελ Βιβλιογραφία : Ευγγελίδης Μ., "Περί Ξενοφάνους", Ξενοφάνης, Α, , 5-20, 49-57, Μαμώνη Κ., "Το αρχείο του Μικρασιατικού συλλόγου Ανατολή", Μνημοσύνη, 7, 1978/9, Μηλιώρης Ν., "Ο σύλλογος των Μικρασιατών η Ανατολή", Μικρασιατικά Χρονικά, 12, 1965, Οικονόμου Π., "Τα δημοσιεύματα του περιοδικού Ξενοφάνης. Συμβολή στη μικρασιατική βιβλιογραφία.", Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, 1, 1977, "Ίδρυσις παραρτημάτων του Συλλόγου των Μικρασιατών Η Ανατολή εν Καΐρω", Ξενοφάνης, Β, 1905, "Ο εν Αλεξανδρεία Σύλλογος των Μικρασιατών Η Ανατολή", Ξενοφάνης, Γ, 1906, "Ο Ξενοφάνης", Ξενοφάνης, Ζ, 1910, , Γλωσσάριo : σύλλογος προς διάδοσιν των ελληνικών γραμμάτων, ο Ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1869 με σκοπό την ενίσχυση της ελληνικής παιδείας μέσω της σύστασης σχολείων, της πρόσληψης κατάλληλου Δημιουργήθηκε στις 23/1/2019 Σελίδα 7/8

8 Σιδερή Μαρία,, διδακτικού προσωπικού και για την προπαρασκευή δασκάλων και νηπιαγωγών για τις κοινότητες της Θράκης. Αποτέλεσε φορέα των απόψεων του Υπουργείου Εξωτερικών, με το οποίο συνεργάστηκε στενά. Πηγές Ξενοφάνης, Σύγγραμμα περιοδικόν του Συλλόγου Μικρασιατών «Η Ανατολή», ( ) Δημιουργήθηκε στις 23/1/2019 Σελίδα 8/8