Εκδοτική Σειρά Πανεπιστήμιο - 1 Επιστημονική Υπεύθυνη Δρ. Πένυ Μαυρέα

Transcript

1

2 Τίτλος Βιβλίου Πολιτιστική ποίηση Συγγραφέας Ελισάβετ Αρσενίου Επιμέλεια - Διορθώσεις Έλενα Στόιου Φωτογραφία Εξωφύλλου Δημοσθένης Αγραφιώτης Σχεδιασμός Έκδοσης & Εξωφύλλου Εκδόσεις Το Μέλλον Εκδοτική Σειρά Πανεπιστήμιο - 1 Επιστημονική Υπεύθυνη Δρ. Πένυ Μαυρέα 2018, Εκδόσεις Το Μέλλον & Ελισάβετ Αρσενίου Πρώτη Έκδοση: Μάρτιος 2018 ISBN: Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του Eλληνικού Nόμου (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής άδειας του εκδότη κατά οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή (ηλεκτρονική, μηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου. MEDIA GROUP ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ Ασκληπιού 17, Αθήνα τηλέφωνο: info@tomellon.com web site: e-shop: ekdoseis.vakxikon.gr

3 ΜΕΡΟΣ Α ΕΓΚΑΡΣΙΕΣ ΘΕΩΡΗΣΕΙΣ Δ.Α./D.A Το καλλιτεχνικό έργο του Δημοσθένη Αγραφιώτη αποδίδει μία συστηματική φροντίδα για τη μείξη των μορφών, των μέσων, των ειδών, των γλωσσών και των πολιτισμών. Οι θεωρητικές του θέσεις, η ποίησή του, η δράση του, η κινητικότητα και παρουσίασή του στο πλαίσιο της σύγχρονης «ποιητικής», που είναι αποτέλεσμα μίας εκτεταμένης σε χρονολογικό και ειδολογικό εύρος καλλιτεχνικής και ερευνητικής δραστηριότητας, συνιστούν μία ιδιότυπη και σπάνια ποιητική και θεωρητική στάση. Ο Δημοσθένης Αγραφιώτης ζει στο παρόν και είναι παρών. Δημιουργεί διαρκώς με ένταση και δοκιμασία σε πλαίσια οριακά και μεταβατικά, πάντοτε κινούμενος και πάντοτε δρων. Ταξιδεύει, διδάσκει, μαθαίνει, παρουσιάζει. Προτιμά την παρουσία, με βαθιά όμως και αφομοιωμένη την επίγνωση της απουσίας μία παρουσία φιλική, ανθρωπιστική, πνευματώδη, συμμετοχική, που ουσιαστικά αποδίδεται στον τρόπο που διεξάγει το πολύπλευρο έργο του. Ποιητής, καλλιτέχνης διαμέσων, ζωγράφος, φωτογράφος, επιτελεστής, με ειδικό ενδιαφέρον για τη συνάρθρωση τέχνης και τεχνο-επιστήμης, ο Αγραφιώτης δημιουργεί ριζωματικά, όχι γραμμικά, σε περιβάλλοντα ταυτόχρονα ελληνικά και διεθνή, γραφής και εικόνας, παραγωγής και πρόσληψης, ανθρώπων και ομάδων, προσωπικών σχέσεων και συλλογικότητας. Και πάντα η ενέργεια αυτών των περιβαλλόντων είναι γόνιμη. Σημαίνον για την πλαισίωση και τον προσδιορισμό του έργου του το επίθετο «πολιτιστικό» (cultural) -ένα επίθετο (που μπο- 3

4 - ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ - ρεί να διαβαστεί και ως ουσιαστικό) επίσης ριζωματικό, κριτικό και διαλεγόμενο με την ιστορικότητα, που καθορίζει το πλαίσιο της (ελληνικής) καλλιτεχνικής και λογοτεχνικής δημιουργίας αλλά και του λόγου περί αυτής. Υπάρχουν δύο στάσεις ενώπιον της μοντερνιστικής (modernist) παράδοσης: η αρνητική και η θετική. Φαινομενικά η άρνηση ως αρνητικότητα και ως άρση είναι αυτοαναλωτική και αντιρρητική, η θέση είναι συμμετοχική. Βεβαίως, άρνηση και θέση συμμετέχουν εξίσου στη θεωρία της νεοτερικότητας, όπως είναι φανερό στις μεγάλες συζητήσεις περί υψηλού και νιχιλιστικού λόγου εντός των νεοτερικών, φιλοσοφικών και αισθητικών συμφραζομένων. Η τοποθέτησή μας ενώπιον της παράδοσης αυτής διατηρεί, πάντως, έναν χαρακτήρα που, πέραν από πολιτιστικός, είναι πολιτικός και ηθικός. Μέχρι ποιο σημείο θα είμαστε δύσπιστοι απέναντι στις μεγάλες αφηγήσεις; Μέχρι ποιο σημείο θα είμαστε νοσταλγικοί του υψηλού ή και χρήστες της τυχαιότητας, της αλληγορίας και του μοντάζ του μοντερνισμού; Αυτό το τάνυσμα των ορίων του μοντερνισμού και η στάση μας απέναντί τους είναι ιδιαίτερα κρίσιμα στο έργο του Δημοσθένη Αγραφιώτη. Άλλωστε, η οριακότητα της «κρίσης» είναι ένα ζήτημα που απασχολεί τον Αγραφιώτη τόσο θεωρητικά όσο και καλλιτεχνικά. 2 Η υπογραφή του Δ.Α./D.A. που υπάρχει ως τίτλος αυτού του κεφαλαίου, βεβαίως, υπονοεί τη διεθνή ταυτότητα και παρουσία του Αγραφιώτη που έχει έναν παιγνιώδη κατοπτρικό χαρακτήρα, κάνοντας πάντοτε αναφορά στις επιτελεστικές πρωτοπορίες. Ο ίδιος σχολιάζει (σε ηλεκτρονικό του μήνυμα στη γράφουσα στις 17/2/2017): «Όλα ξεκίνησαν από την υπογραφή των εικαστικών μου έργων (σχέδια, φωτογραφίες,...) ΚΑΙ τη συντομογραφία στην υπογραφή των μηνυμάτων . Δηλαδή ΔΑ. αντί του Δημοσθένη Αγραφιώτη----too long for our speedy world!!! Πριν μερικά χρόνια [3-4], έκανα ένα λάθος... έγραψα εκ παραδρο- 4

5 - ΕΓΚΑΡΣΙΕΣ ΘΕΩΡΗΣΕΙΣ - μής (?) {ΔΑ.ΔΑ], ως υπογραφή σε ένα μήνυμα. Όταν πήγα να το διορθώσω, διαπίστωσα ότι ήταν μια ωραία ιδέα να υπογράφω με μια παραπομπή στο ρεύμα του DADA. ΟΜΩΣ πάντα υπάρχει κάτι ανάμεσα στο ΔΑ και το ΔΑ, δηλαδή δα. δα ή ΔΑ/ΔΑ...da.da DA/DA, da/da, da-da... Υπαινιγμός με διάθεση «σεμνότητας»!!!! Καθώς τα τελευταία χρόνια ετοιμαζόταν τα εκατοστά γενέθλια το ΔΑ.ΔΑ απέκτησε μια ουσιαστική λειτουργικότητα!! Και είναι εύκολο στο εξωτερικό να με φωνάζουν και «DADA», αποφεύγοντας τα πολύπλοκα (γι αυτούς) ελληνικά μου ονόματα. Βέβαια η υπογραφή είναι αρκετά πολύπλοκο ζήτημα. Όπως επίσης, η χρήση ή μη του πραγματικού ονόματος. Στη ζωή μου χρησιμοποίησα περίπου δέκα διαφορετικές υπογραφές. Νομίζω σχετίζεται με τη φάση της καλλιτεχνικής παραγωγής και της πρόσληψης της πριν από όλα από μένα και από τους άλλους, βέβαια». Πράγματι, η αντιστοιχία του ονόματος με το ρεύμα του dada 3, εκτός από τις πολλαπλές ταυτότητες και συνάφειες του συγγραφέα, αντλεί περιεχόμενο από το καλλιτεχνικό όραμα και την τεχνική σκευή, που κληροδότησε το dada στη νεότερη και σύγχρονη πρωτοποριακή παραγωγή. Το μανιφέστο του Tristan Tzara και η συνταγή σύνθεσης ντανταϊστικού ποιήματος που συνδυάζει την τεχνική του κολάζ με την εικονική ποίηση, υπονομεύει τη θρυλική συγγραφική αυθεντία και ευαισθησία, κατακερματίζοντας τη συστηματική γλώσσα και υποσκάπτοντας την εμπνευσμένη και καλλιεπή οργανωμένη της χρήση. Αντίστοιχα, σε οπτικό επίπεδο ο Man Ray δημιουργεί τα ραιηογράμματα ή ραιηογραφίες (rayographies) του, συνδυάζοντας αντικείμενα, φως, κολάζ και φωτομοντάζ και θέτοντας, έτσι, ερωτήματα για την αναπαραστατικότητα των εικαστικών τεχνών και τη χρήση του τυχαίου. Όλες, συνεπώς, οι υπόνοιες της κληρονομιάς του dada στη σύλληψη του καλλιτεχνικού οράματος του Αγραφιώτη εμπλέκονται με τη δέουσα τυχαιότητα στην αντιστοιχία του ονόματος με το ρεύμα, δημιουργώντας ένα τρυφερά αυτοσαρκαστικό παιχνίδι με την ονοματοποιία. 5

6 - ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ - ΠΟΛΙΤΙΣΜΌΣ, ΠΟΊΗΣΗ Η «Πολιτιστική Ποιητική» που αναπτύσσεται από τον Αγραφιώτη σε ποικίλα συμφραζόμενα θεωρητικά, επιστημονικά και καλλιτεχνικά, προσδιορίζεται ως ένα ευρύ πεδίο έρευνας και εφαρμογής επιλεκτικό, μεταβιβάσιμο, συμβολικό και αφαιρετικό. 4 Το όραμα και το λεξιλόγιό της είναι διαγλωσσικά και διεθνοποιημένα και η έμπνευσή της διαπολιτισμική (περιλαμβάνοντας Ανθρωπολογία, Κοινωνιολογία, Ψυχανάλυση και Γλωσσολογία). Το πολιτιστικό μόρφωμα (culture), ως αποτέλεσμα της έρευνας αυτής, διακρίνεται από τον πολιτισμό (civilization) και αποκτά κυρίαρχη θέση στους προβληματισμούς του Αγραφιώτη. Οι αντιλήψεις του καλλιτέχνη για την ανάδυση της νεοτερικής ποίησης περνούν μέσα από πολιτιστικές προϋποθέσεις. Τα ποιητικά του κείμενα αποτελούν προβολές και σημάνσεις (προμηνύματα, μηνύματα, μεταμηνύματα) των πολιτιστικών μεταβολών σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο. Μέσω, λοιπόν, της ποιητικής πρακτικής [των επιλογών του από κώδικες και σταθερότυπους (patterns) της ποιητικής πρακτικής] εμφανίζεται να επιχειρεί τη διαμόρφωση μιας ιδιότυπης προανάγνωσης των μέγα-μεταβολών, που σχετίζονται με τους τρόπους συνύπαρξης των ανθρώπων σ ένα διεθνοποιημένο κόσμο. Ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας στην ΕΣΔΥ 5, ο Αγραφιώτης έχει παράγει, ήδη από τη δεκαετία του 1980, επιστημονικό και θεωρητικό έργο σχετικό με τη σημασία του πολιτιστικού μορφώματος εντός ευρύτερων πολιτικών και οικονομικών συστημάτων σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο. 6 Τα κείμενα που παρήχθησαν στις δεκαετίες που ακολούθησαν, συγκεντρωμένα αρκετά από τα σημαντικότερα στον τόμο Πολιτιστική Ποιητική, μορφοποιούν μια πρώτη εννοιολογική προοπτική για τον όρο «Πολιτιστική» (Cultural), που είναι απαραίτητη, για να εισαχθεί και να δοκιμαστεί στη συνέχεια 6