ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ. Ἀριστοτέλους, Ἠθικά Νικομάχεια, (Β1, 1-3, και 5-7)

Transcript

1 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Ο.Π. ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΡΙΝΑ 28/12/2018 ΜΑΚΡΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΕΜΒΑΛΩΜΕΝΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Ἀριστοτέλους, Ἠθικά Νικομάχεια, (Β1, 1-3, και 5-7) Α1. Στο παραπάνω κείμενο να βρείτε στο πρώτο απόσπασμα το σημείο που αναφέρεται στα φύσει παραδείγματα και στο δεύτερο το απόσπασμα που αναφέρεται στην τέχνη και να το αποδώσετε νοηματικά. (Mονάδες: 8) Ο Αριστοτέλης στο παραπάνω κείμενο για να ενισχύσει το συμπέρασμα του συλλογισμού του («οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται»), επιλέγει δύο γνωστά και παραστατικά παραδείγματα από την άμεση εμπειρία της καθημερινής ζωής, που είναι παρμένα από το χώρο της φύσης: την πέτρα και τη φωτιά. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι η πέτρα πάντοτε θα κινείται με πορεία προς τα κάτω, επειδή υπακούει στο φυσικό νόμο της βαρύτητας, που είναι σταθερός και αμετάβλητος, επομένως είναι αδύνατο να αντιστραφεί η φυσική καθοδική φορά της ακόμη κι αν καταβληθούν άπειρες προσπάθειες. Αυτό το παράδειγμα διατυπώνεται πλατιά, ενώ το ποσοτικό επίρρημα «μυριάκις» τονίζει τη μεγάλη προσπάθεια και το αδύνατο του εθισμού στους φυσικούς νόμους. Στο δεύτερο παράδειγμα αναφέρει ότι η φωτιά με τη σειρά της θα έχει πάντοτε πορεία προς τα πάνω λόγω της φυσικής ιδιότητας των θερμών αερίων, που επίσης είναι σταθερή και δε μεταβάλλεται, επομένως είναι αδύνατο να αντιστραφεί και η δική της αντίστοιχη ανοδική πορεία. Στο δεύτερο απόσπασμα με τη χρήση της αναλογικής απόδειξης ο Αριστοτέλης αντλεί τα παραδείγματά του από τον χώρο τον τεχνών. Συγκεκριμένα αναφέρεται στους κιθαριστές (καλές τέχνες) και στους οικοδόμους (χρήσιμες τέχνες). Ο κιθαριστής θα γίνει επιδέξιος εφόσον ασκηθεί στο καλό παίξιμο της κιθάρας, διαφορετικά θα γίνει κακός κιθαριστής. Αντίστοιχα και ο οικοδόμος θα γίνει επιδέξιος αν ασχολείται συστηματικά με το καλό κτίσιμο των σπιτιών, διαφορετικά θα γίνει κακός οικοδόμος. Και το ίδιο ακριβώς επισημαίνει ότι συμβαίνει και σε όλες τις άλλες τέχνες. 1

2 Α2. Στο δεύτερο απόσπασμα να εντοπίσετε ένα θεμελιώδες αντιθετικό ζεύγος της φιλοσοφικής σκέψης του Αριστοτέλη και στη συνέχεια να αναφέρετε τον τίτλο του έργου που πρωταρχικά παρουσιάστηκε. (Mονάδες: 2) Το θεμελιώδες αντιθετικό ζεύγος της φιλοσοφικής σκέψης του Αριστοτέλη εντοπίζεται στα ρήματα «γίνεται... φθείρεται» και πρωταρχικά παρουσιάστηκε στο έργο του φιλοσόφου «Περὶ γενέσεως καὶ φθορᾶς» Β1. Ποια είδη ανθρώπινης «ἀρετῆς» διακρίνει ο Αριστοτέλης στο παρατιθέμενο πρώτο απόσπασμα και με ποιους τρόπους υποστηρίζει ότι αυτές κατακτώνται; Σε ποιο μέρος της ανθρώπινης ψυχής διατείνεται ο φιλόσοφος ότι ανήκει η καθεμιά τους; (Μονάδες: 10) Ο Αριστοτέλης στην πρώτη ενότητα του δεύτερου βιβλίου του έργου του διακρίνει τις ανθρώπινες αρετές σε δύο κύριες κατηγορίες: α. τις διανοητικές, που σχετίζονται με τη νόηση του ανθρώπου και αναπτύσσονται κατά κύριο λόγο με τη διδασκαλία, γι αυτό και η απόκτησή τους απαιτεί χρόνο και εμπειρία. Είναι ευνόητο ότι η διδασκαλία οποιουδήποτε γνωστικού αντικειμένου απλώνεται σε μια μικρή ή μεγάλη κατά περίπτωση έκταση χρόνου, ενώ ταυτόχρονα προϋποθέτει την εξοικείωση του διδασκόμενου με αυτό που του διδάσκεται. Στην κατηγορία των διανοητικών αρετών εντάσσονται η φρόνηση, η σύνεση, η σοφία, η οξύνοια, η κριτική και η συνθετική ικανότητα, με μια φράση το σύνολο των πνευματικών χαρισμάτων που μπορεί να παρουσιάσει ένας άνθρωπος. Από τη στιγμή που οι ιδιότητες αυτές αναπτύσσονται πρωτίστως με τη διδασκαλία, είναι εύλογο ότι την κύρια ευθύνη για τη μετάδοσή τους τη φέρει ο δάσκαλος, δηλαδή το πρόσωπο εκείνο που αναλαμβάνει τη μόρφωση, την πνευματική αγωγή ενός ατόμου. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι ο Αριστοτέλης παραγνωρίζει τον ρόλο της φυσικής καταβολής («φύσις») στην απόκτηση των διανοητικών αρετών. Οι αρετές αυτής της κατηγορίας ανήκουν κατά το φιλόσοφο στο καθαρά έλλογο μέρος της ανθρώπινης ψυχής («λόγον ἔχον») β. τις ηθικές, που σχετίζονται με το χαρακτήρα του ανθρώπου και η πρόσκτησή τους οδηγεί στην εκδήλωση συμπεριφορών κοινωνικά αποδεκτών (ως τέτοιες ο Αριστοτέλης θεωρεί τη δικαιοσύνη, τη σωφροσύνη, την ανδρεία, τον αλληλοσεβασμό κ.ά.). Οι αρετές αυτής της κατηγορίας αναπτύσσονται, κατά τον Σταγειρίτη φιλόσοφο, με τον εθισμό, δηλαδή με τη συστηματική και μακροχρόνια άσκηση στην εκδήλωση των επιδιωκόμενων, των επιθυμητών συμπεριφορών. Ενισχυτικό - αποδεικτικό στοιχείο του συγκεκριμένου τρόπου απόκτησης των ηθικών αρετών αποτελεί, κατά τον Αριστοτέλη, η ετυμολογική προέλευση του επιθέτου «ἠθικὸς» από τη λέξη «ἔθος», η οποία στην αρχαία ελληνική γλώσσα δήλωνε τον εθισμό, τη συνήθεια. Εφόσον η πρόσληψη των ιδιοτήτων αυτών οφείλεται στον εθισμό, είναι ευνόητο ότι την κύρια ευθύνη για την απόκτησή τους τη φέρει το ίδιο το άτομο, αφού εξαρτάται από τη βούληση και τη διάθεσή του να «εθιστεί» στην εκδήλωση των ανάλογων ηθικών συμπεριφορών. Βέβαια, σημαντικό ρόλο στην κατάκτηση των ηθικών αρετών, ιδιαίτερα κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός ανθρώπου, διαδραματίζει και το 2

3 οικογενειακό αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο εκείνος ανήκει. Ο φιλόσοφος εντάσσει τις ηθικές αρετές στο ἐπιθυμητικὸν μέρος της ανθρώπινης ψυχής, που μετέχει στο ἄλογον μέρος της, ελέγχεται όμως από το έλλογο. B2. «Εἰ γὰρ μὴ οὕτως εἶχεν, οὐδὲν ἂν ἔδει τοῦ διδάξοντος, ἀλλὰ πάντες ἂν ἐγίνοντο ἀγαθοὶ ἢ κακοί»: η άποψη που εκφράζεται στο απόσπασμα αυτό συμφωνεί με όσα ο Αριστοτέλης υποστήριξε στην πρώτη ενότητα σχετικά με τον ρόλο της διδασκαλίας στη γένεση και ανάπτυξη των αρετών (διανοητικών και ηθικών); Nα δικαιολογήσετε την άποψή σας. (Mονάδες: 10) Στην πρώτη ενότητα των Ηθικών Νικομαχείων, ο Αριστοτέλης είχε τονίσει τον καθοριστικό ρόλο της διδασκαλίας για την απόκτηση των διανοητικών αρετών και του εθισμού για την απόκτηση των ηθικών. Στην τρίτη ενότητα, επισημαίνεται η συμβολή της διδασκαλίας στην ανάπτυξη και των ηθικών αρετών, μία θέση, η οποία, μολονότι σε μία πρώτη ανάγνωσή της φαίνεται αντιφατική, εντούτοις, συμφωνεί με την αρχική άποψη του φιλοσόφου για την απόκτηση των ηθικών αρετών μέσω του εθισμού. Απορρίπτει τη φύσιν όσο και τη διδαχήν ως παράγοντες που συντελούν στην απόκτηση των ηθικών αρετών. Την πρώτη, επειδή δρα ανεξάρτητα από τον άνθρωπο, και τη δεύτερη, επειδή στον συγκεκριμένο τομέα δεν επενεργεί σε όλους τους ανθρώπους. Έτσι ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει τον εθισμό ως βασική διαδικασία πρόσκτησης των ηθικών αρετών. Αν οι διανοητικές αρετές (η σοφία, η οξύνοια, η κριτική και συνθετική ικανότητα), τα πνευματικά δηλαδή, χαρίσματα του ανθρώπου αναπτύσσονται πρωτίστως με τη διδασκαλία για αυτό και την κύρια ευθύνη για τη μετάδοσή τους τη φέρει ο δάσκαλος, η πρόσληψη των ηθικών αρετών οφείλεται, σύμφωνα με την άποψη του Αριστοτέλη, στον εθισμό, γι αυτό και την κύρια ευθύνη για την απόκτησή τους τη φέρει το ίδιο το άτομο. Από τη βούληση και τη διάθεση του κάθε ανθρώπου να εθιστεί σε ηθικές πράξεις και συμπεριφορές εξαρτάται η απόκτηση των αντίστοιχων ηθικών αρετών-ιδιοτήτων. Σε αυτήν ακριβώς τη διαδικασία εθισμού του ανθρώπου, κυρίως του νέου, στην ηθική αρετή, ο ρόλος του δασκάλου όχι μόνον δεν αποκλείεται αλλά αντιθέτως καθίσταται αναγκαίος και απαραίτητος. Δεδομένου ότι η ανάπτυξη ή η φθορά των ηθικών αρετών εξαρτάται από τον ορθό ή λανθασμένο αντιστοίχως, τρόπο άσκησής τους με άλλα λόγια, αφού η ποιότητα των πράξεων καθορίζει την ποιότητα των ἕξεων των ανθρώπων- η έγκαιρη έναρξη της ηθικής διαπαιδαγώγησης των νέων προβάλλεται από τον Αριστοτέλη ως αίτημα υψίστης σημασίας (Οὐ μικρὸν οὖν διαφέρει τὸ οὕτως ἢ οὕτως εὐθὺς ἐκ νέων ἐθίζεσθαι, ἀλλὰ πάμπολυ, μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν). O άνθρωπος από την παιδική του ηλικία και σε όλη τη διάρκεια της ζωής του διδάσκεται από τους ίδιους τους φορείς κοινωνικοποίησής του (τους γονείς-οικογένεια, τους δασκάλους-σχολείο, τους νομοθέτες-πόλη) τον ορθό τρόπο άσκησής (εθισμού) του στις ενάρετες πράξεις. H επιδίωξη μάλιστα, κάθε νομοθέτη με την άσκηση του νομοθετικού του λειτουργήματος είναι, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η 3

4 ηθική αρτίωση των πολιτών, η οποία επιτυγχάνεται με τον εθισμό τους μέσω των νόμων στην εκδήλωση ορθών συμπεριφορών. Β3α. Να αντιστοιχίσετε τα ονόματα που δίνονται στην Α στήλη με τις φράσεις που ανήκουν στον καθένα στη Β στήλη (τρία ονόματα από την Α στήλη περισσεύουν). (Mονάδες: 5) Αριστοτέλης Ηράκλειτος Δημόκριτος Σωκράτης «ὅσιον προτιμᾶν τὴν ἀλήθειαν» «ἡ εὐδαιμονία ἐστὶ ψυχῆς ἐνέργειά τις κατ ἀρετὴν τελείαν» «ἦθος ἀνθρώπῳ δαίμων» «εὐδαιμονίη ψυχῆς καὶ κακοδαιμονίη» «εἰς ὃ αὐτοῦ ἡ φύσις ἐπιτηδειοτάτη πεφυκυῖα εἴη» Β3β. Να επιλέξετε τη σωστή από τις παρακάτω προτάσεις που σας δίνονται: 1. Ο Σωκράτης αμφισβητώντας τις παραδοσιακές ιδέες και αρχές Α. αναζητά τη βαθύτερη αλήθεια των πραγμάτων. Β. θεωρεί ότι η αλήθεια δεν υπάρχει. Γ. καταλήγει ότι η αλήθεια επηρεάζεται από τις εξωτερικές συνθήκες. 2. Στην είσοδο της Ακαδημίας λέγεται ότι υπήρχε η επιγραφή Α. «ἀγεωμέτρητος οὐδεὶς εἰσίτω». Β. «ἀγεωμέτρητος μηδεὶς εἰσίτω». Γ. «ἀγεωμέτρητον μηδεὶς εἰσίτω». 3. Στον διάλογο Πρωταγόρας επιλέγεται ως εισαγωγή Α. η παρουσίαση του φιλοσοφικού ερωτήματος του διαλόγου. Β. η παρουσίαση των προσώπων του διαλόγου. Γ. ο διάλογος του Σωκράτη με έναν φίλο του έξω από το σπίτι του Καλλία. 4. Η διάλεξη ως σοφιστική μέθοδος Α. δεν είναι κατάλληλη για τα δικαστήρια. Β. είναι αξιόπιστη, κατά τον Σωκράτη. Γ. είναι μέθοδος πειθούς, όχι μέθοδος κατάκτησης της αλήθειας. 4

5 5. Τα τρία στοιχεία της προσωπικότητας του ανθρώπου που πρέπει σύμφωνα με τον Πλάτωνα να βρίσκονται σε αρμονία, ώστε να είναι ο άνθρωπος δίκαιος, είναι: Α. νους, ψυχή, καρδιά Β. νους, καρδιά, επιθυμίες Γ. νους, ψυχή, λογική (Mονάδες: 5) Β4α. ἐμπειρίας, ἔσχηκε, φύσει, βούλημα, διδάξοντος: για κάθε μία λέξη να γράψετε ένα επίθετο ετυμολογικά συγγενές στα νέα ελληνικά. (Mονάδες: 5) έμπειρος, σοκολατούχος, αφύσικος, άβουλος, διδακτικός Β4β. «Διαφέρει»: να γράψετε από μία παράγωγη λέξη στα νέα ελληνικά για κάθε θέμα του ρήματος «φέρω» φερ -: φερνή φορ-: φορτηγό φωρ-: αυτόφωρο οισ-: οισοφάγος ενεκ-: διένεξη (Mονάδες: 5) Β5. Να συγκρίνετε τη βασική θέση που αναφέρεται στο κείμενό σας από τον Αριστοτέλη για την απόκτηση της ηθικής αρετής με την άποψη που εκφράζει στο παρακάτω κείμενο ο Ξενοφώντας. (Mονάδες: 10) Στην πρώτη ενότητα των Ηθικών Νικομαχείων επισημαίνεται από τον Αριστοτέλη ότι καμία από τις ηθικές αρετές δεν είναι έμφυτες στον άνθρωπο, δηλαδή δοσμένες από τη φύση και ήδη διαμορφωμένες τη στιγμή της γέννησής του, αλλά επίκτητες. Ο Αριστοτέλης οδηγείται σ αυτή τη διαπίστωση, αφού προηγουμένως υπογράμμισε την ετυμολογική συγγένεια των λέξεων «ἦθος» και «ἔθος». Η άποψή του δεν παρουσιάζεται ως αυτονόητη και αυθαίρετη, αλλά προκύπτει ως συμπέρασμα («ἐξ οὗ καὶ δῆλον») από το γεγονός ότι η αρετή αποκτάται με τη συνήθεια. Ο φιλόσοφος λοιπόν, δεν αποδέχεται τη φυσική προέλευση της αρετής, όπως ο Πλάτωνας, ούτε πιστεύει σε μία έμφυτη καλοσύνη του ανθρώπου. Αντίθετα, υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος ενδύεται την ηθική ποιότητα μέσω του εθισμού. Η θέση του Αριστοτέλη ότι η αρετή δεν είναι έμφυτη, αλλά είναι αποτέλεσμα συνήθειας, έρχεται σε αντίθεση με την παλιά αριστοκρατική αντίληψη. Σύμφωνα μ αυτή, η αρετή 5

6 είναι δώρο της φύσης ή των θεών, το οποίο τελεσίδικα δίνεται ή δε δίνεται στον άνθρωπο τη στιγμή της γέννησής του και είναι προνόμιο των ευγενών («τῶν ἀρίστων»). Φυσικά, κληροδοτείται και στους απογόνους τους, αλλά δεν δίνεται στους πολλούς. Επίσης, και ο Ξενοφώντας στο έργο του Ἀγησίλαος φαίνεται να αποδίδει την αρετή του Αγησιλάου στην ευγενική του καταγωγή. Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι κατέχει εξαιρετική θέση ανάμεσα στους προγόνους που ονομαστικά μνημονεύονται από τον Ηρακλή και ότι δεν συγκαταλέγεται στους απλούς πολίτες, αφού έχει βασιλική καταγωγή. Γι αυτό το λόγο υπερέχει ηθικά και είναι ξεχωριστός. Την άποψη αυτή τη συναντάμε σε πολλούς ποιητές (στον Όμηρο, τον Τυρταίο, τον Θέογνη, τον Πίνδαρο). Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια της Αντιγόνης προς την Ισμήνη στο έργο Αντιγόνη του Σοφοκλή: «δείξεις τάχα εἴτε εὐγενὴς πέφυκας, εἴτ ἐσθλῶν κακή». ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Γ1. Να μεταφράσετε το παρακάτω απόσπασμα από το κείμενο που σας δίνεται: «Προσήκει δέ παντὶ... ἀδικίας ἀπαλλάττεσθαι». (Mονάδες: 10) «Αρμόζει λοιπόν καθένας που τιμωρείται, αν βέβαια τιμωρείται δίκαια από άλλον, ή να γίνει καλύτερος και να ωφεληθεί ή να γίνει παράδειγμα για άλλους, για να γίνουν οι άλλοι καλύτεροι από φόβο βλέποντας (αυτόν) να παθαίνει, όσα ίσως παθαίνει. Εκείνοι βέβαια που ωφελούνται και τιμωρούνται και από τους θεούς και από τους ανθρώπους είναι αυτοί που ίσως διέπραξαν αδικήματα που μπορεί να διορθωθούν. όμως με ταλαιπωρίες και με πόνους προκύπτει η ωφέλεια γι αυτούς και εδώ και στον κάτω κόσμο (στον Άδη). γιατί δεν είναι δυνατό να απαλλαγούν από την αδικία με άλλο τρόπο». Γ2. Με βάση τα δεδομένα του κειμένου να αναφέρετε σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται οι άνθρωποι ανάλογα με τα αμαρτήματα που έχουν διαπράξει, πώς επιβάλλονται οι τιμωρίες σε αυτούς και για ποιους λόγους. (Mονάδες: 10) Όσοι περνούν από τη δοκιμασία της μεταθανάτιας κρίσης διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: αυτοί που υπέπεσαν σε σφάλματα που μπορούν να διορθωθούν και αυτοί που διέπραξαν τα αίσχιστα αδικήματα. Οι πρώτοι υποβάλλονται σε ταλαιπωρίες και κόπους στον Άδη, ενώ οι δεύτεροι υποφέρουν για πάντα τα μέγιστα και οδυνηρότατα και φοβερώτατα μαρτύρια και δεν φεύγουν ποτέ από τον κάτω κόσμο. Η πρώτη κατηγορία τιμωρείται για να ωφεληθούν από τα σφάλματά τους και όταν επιστρέψουν στον επίγειο κόσμο να μην τα επαναλάβουν. Όσοι όμως ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία τιμωρούνται μόνο για να λειτουργήσουν αυτοί ως παράδειγμα για τους υπολοίπους. Βλέποντας δηλαδή 6

7 οι άλλοι τις τιμωρίες που τους επιβλήθηκαν να γίνουν αυτοί καλύτεροι, φοβούμενοι μήπως πάθουν τα ίδια. Γ3α. «Προσήκει δὲ παντὶ τῷ ἐν τιμωρίᾳ ὄντι, ὑπ ἄλλου ὀρθῶς τιμωρουμένῳ, ἢ βελτίονι γίγνεσθαι»: να βρείτε τα επίθετα του χωρίου και να τα γράψετε στον ίδιο τύπο στον άλλο αριθμό. (Μονάδες: 2) παντί: πᾶσι(ν) βελτίονι: βελτίοσι(ν) Γ3β. Από την τελευταία περίοδο του κειμένου να βρείτε τις αναφορικές και τις δεικτικές αντωνυμίες να τις μεταφέρετε στη γενική ενικού αριθμού του θηλυκού γένους. (Μονάδες: 3) Ὧν : αναφορική αντωνυμία - ἧς ὅστις: αναφορική αντωνυμία - ἧστινος τοιοῦτος: δεικτική αντωνυμία τοιαύτης τούτων: δεικτική αντωνυμία ταύτης Γ3γ. «Οἵ δ ἄν τὰ ἔσχατα ἀδικήσωσι θεάματα καὶ νουθετήματα»: από το χωρίο που σας δίνεται να εντοπίσετε τρεις ρηματικούς τύπους συνηρημένων ρημάτων και να τους μεταφέρετε στο β ενικό πρόσωπο της οριστικής του Παρατατικού στη ίδια φωνή. Στο χωρίο υπάρχουν οι ακόλουθοι τύποι συνηρημένων ρημάτων: (Μονάδες: 3) ἀδικήσωσι: (ἀδικέω-ῶ) ἠδίκεις ὁρῶντες: (ὁράω-ῶ) ἑώρας ἀνηρτημένους: (ἀναρτάομαι-ῶμαι) ἀνηρτῶ ἀφικνουμένοις: (ἀφικνέομαι-οῦμαι) ἀφικνοῦ Οι μαθητές θα πρέπει να γράψουν τρεις από τους τέσσερις τύπους 7

8 Γ3δ. ἀπαλλάττεσθαι: να γράψετε το γ πληθυντικό πρόσωπο της Οριστικής και της Προστακτικής Παρακειμένου στην ίδια φωνή. (Μονάδες: 2) γ πληθυντικό Οριστικής Παρακειμένου: ἀπηλλαγμένοι εἰσί (ν) γ πληθυντικό Προστακτικής Παρακειμένου: ἀπηλλάχθων- ἀπηλλάχθωσαν Γ4α. «οἵ ἂν ἰάσιμα ἁμαρτήματα ἁμάρτωσιν»: Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. (Μονάδες: 2) ὑφ ὧν ἄν ἰάσιμα ἁμαρτήματα ἁμαρτηθῇ (αττική σύνταξη) Γ4β. «πάσχοντας»: αφού δηλώσετε το είδος της μετοχής, στη συνέχεια να την αναλύσετε σε ισοδύναμη δευτερεύουσα πρόταση. (Μονάδες: 2) Η μετοχή είναι κατηγορηματική εξαρτώμενη από τη μετοχή οἱ ὁρῶντες (ρήμα αισθήσεως) και συνημμένη στο αντικείμενο της μετοχής «τούτους». Η μετοχή ισοδυναμεί με δευτερεύουσα ειδική ονοματική πρόταση: ὅτι οὗτοι τὰ μέγιστα καὶ ὀδυνηρότατα καὶ φοβερώτατα πάθη πάσχουσι τὸν ἀεὶ χρόνον. Γ4γ. Να εντοπίσετε από όλο το κείμενο από έναν επιρρηματικό προσδιορισμό του ποιητικού αιτίου, του τελικού αιτίου και του αναγκαστικού αιτίου (Μονάδες: 3) και στη συνέχεια να δικαιολογήσετε τη χρήση και την εκφορά τους (Μονάδες: 3) (Μονάδες: 6) Προσδιορισμοί του ποιητικού αιτίου ὑπ ἄλλου ὀρθῶς τιμωρουμένῳ: εμπρόθετος επιρρηματικός του ποιητικου αιτίου λόγω της μετοχής παθητικής διάθεσης τιμωρουμένῳ. Το ποιητικό αίτιο εκφέρεται με ὑπό + γενική οἱ μέν ὠφελούμενοί τε καί δίκην δίδοντες ὑπό θεῶν τε καί ἀνθρώπων: εμπρόθετος επιρρηματικός του ποιητικου αιτίου λόγω των μετοχών παθητικής διάθεσης οἱ μέν ὠφελούμενοί τε καί δίκην δίδοντες Το ποιητικό αίτιο εκφέρεται με ὑπό + γενική Προσδιορισμοί του τελικού αιτίου (σκοπού) 8

9 ἵνα ἄλλοι ὁρῶντες πάσχοντα φοβούμενοι βελτίους γίγνωνται: δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση. Εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ἵνα και εκφέρεται με υποτακτική που δηλώνει σκοπό προσδοκώμενο. Προσδιορισμοί του αναγκαστικού αιτίου φοβούμενοι: επιρρηματική αιτιολογική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος διὰ τὰ (τοιαῦτα) ἀδικήματα: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός (διά + αιτιατική) ἅτε (ἀνίατοι) ὄντες: επιρρηματική αιτιολογική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. Συνοδεύεται από το αιτιολογικό μόριο ἅτε και δηλώνει την αντικειμενική αιτιολογία. διὰ τὰς ἁμαρτίας: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός (διά + αιτιατική) Οι μαθητές μπορούν να επιλέξουν μία από τις απαντήσεις της κάθε κατηγορίας 9