ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Transcript

1 Βασικέ Οδηγίε : ίνεται ιδιαίτερη σηµασία στην εισαγωγή στα ρητορικά κείµενα (Βιβλίο Ρητορικών Κειµένων Μαθητή, Βιβλίο εκπαιδευτικού). Σε κάθε περίοδο διδασκαλία θα πρέπει να γίνεται ανάγνωση ολόκληρη τη παραγράφου και να διεξάγεται συζήτηση στο περιεχόµενο. Να γίνεται προσπάθεια να εντοπίζονται αρχαίε λέξει ή φράσει, µε τη βοήθεια των σχολίων, που να τεκµηριώνουν τι απαντήσει των µαθητών/τριών σε επίπεδο περιεχοµένου. Στόχοι για κάθε διδακτική περίοδο: Οι µαθητές/τριες: Να εξασκούνται στην τοποθέτηση των λέξεων του πρωτότυπου κειµένου στη σωστή (µε βάση τα νέα ελληνικά) συντακτική σειρά, εφαρµόζοντας στην πράξη τις υπάρχουσες γνώσεις του συντακτικού. Οι µαθητές να µπορούν να αποδώσουν στα νέα ελληνικά την υπό εξέταση παράγραφο. Να µπορούν να αντιλαµβάνονται το ρόλο της κάθε παραγράφου στην ανάπτυξη της αποδεικτικής επιχειρηµατολογίας του Μαντιθέου, αλλά και να µπορούν ταυτόχρονα να την αξιολογούν. Να µπορούν να αντιλαµβάνονται το ρόλο και τη σκοπιµότητα των ενθυµηµάτων και γενικότερα να είναι σε θέση να διακρίνουν τις «ντεχνε πίστει» που χρησιµοποιούνται από το Λυσία. Να εµπεδώσουν το συντακτικό ή γραµµατικό φαινόµενο έτσι όπως παρουσιάζεται στο κείµενο ή µέσα από προτεινόµενες ασκήσεις του φύλλου εργασίας ή και άλλου υλικού, µέρος των οποίων θα λύνεται στην τάξη. Για την παράγραφο 1 είναι καλό να αξιοποιηθεί το υλικό του Συντακτικού (βλ. ιαδίκτυο, Ιστοσελίδα Υ.Π.Π., Εκπαιδευτικό Υλικό, Συντακτικό Β και Γ Λυκείου (Τα είδη του ν). 1

2 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Β ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ (Κατεύθυνση) ΛΥΣΙΟΥ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ Προοίµιο 1 Ε µ συν δη, βουλή, το κατηγόροι βουλοµένοι κ παντ τρόπου κακ µ ποιε ν, πολλ ν ν α το χάριν ε χον ταύτη τ κατηγορία λέξεων, έτσι ώστε να µοιάζει περισσότερο µε αυτή στο νεοελληνικό λόγο. Να εντοπίσετε τα ρήµατα στις πιο πάνω προτάσεις και να βρείτε το Υποκείµενο, ρωτώντας µε το ποιος, ποια, ποιο. Προσπαθήστε να καθορίσετε το είδος της σύνδεσης των προτάσεων. Είδο σύνδεση προτάσεων:... Προτάσει : α). β)... Να συζητήστε στην οµάδα σας/µε το διπλανό σας σχετικά µε το µόριο ε. Μπορείτε να αντλήσετε περισσότερες πληροφορίες από το βιβλίο του Συντακτικού σας, σ. 148, Ποιο φαινόµενο συναντάµε εδώ;.. γο µαι γ ρ το δίκω διαβεβληµένοι τούτου ε ναι µεγίστων γαθ ν α τίου, ο τινε ν α το ναγκάζωσιν ε λεγχον τ ν α το βεβιωµένων καταστ ναι. λέξεων, έτσι ώστε να µοιάζει περισσότερο µε τη σύνταξη στο νεοελληνικό λόγο. Να υπογραµµίσετε τα ρήµατα στις πιο πάνω προτάσεις και να βρείτε το Υποκείµενο. Να καθορίσετε το είδος της σύνδεσης των προτάσεων. Είδο σύνδεση προτάσεων:... Προτάσει : α). β)... Να συζητήστε και πάλι στην οµάδα σας/µε το διπλανό σας σχετικά µε τη δεύτερη πρόταση και τον τρόπο εισαγωγής της. Θα µπορούσατε να θυµηθείτε την αντίστοιχη περίπτωση στα Νέα Ελληνικά. Σύνοιδα (.+ ) Ενεστώτας. Παρατατικός... Μέλλοντας. Αόριστος 2 Παρακείµενος.. Υπερσυντέλικος..

3 Ρήµα σύνοιδα= γνωρίζω καλά τι; ότι... Να παρατηρήστε πώς αποδίδεται το ότι στα Αρχαία Ελληνικά και να επιλέξετε ποιος είναι ο τρόπος στη συγκεκριµένη παράγραφο. 1. ειδικό απαρέµφατο 2. ειδική πρόταση 3. κατηγορηµατική µετοχή Να συµπληρώστε τα κενά µε τη σύνταξη του ρήµατος (σελ. 82): α).. [ ] συν δη β)... [ ] Τι παρατηρείτε ως προς την πτώση των δύο πιο πάνω όρων;... Με ποιον ρηµατικό τύπο που ακολουθεί µπορούµε να συνδέσουµε τη µετοχή που έχετε εντοπίσει; Χαρακτηρίστε τον όρο αυτόν συντακτικά:... ποιος; (εννοείται)... πώς;... (επιρρηµατικός προσδιορισµός του...) ε χον ν ( θα χρωστούσα): Προσέξτε το ν που συνοδεύει το ρήµα. Ονοµάζεται δυνητικό ν (<δύναµαι = µπορώ). Να µελετήστε από το βιβλίο τη σύνταξη του ρήµατο χω και να συµπληρώσετε τα κενά:... ε χον ν... πολλήν:... προσδιορισµό Ενεστώτα χω Παρατατικός. Μέλλοντας. Αόριστος Παρακείµενος Υπερσυντέλικος... τ κατηγορία : γενική τη... ταύτη : προσδιορισµό στη λέξη: τ κατηγορία Προσέξτε! Το ρήµα γο µαι έχει τη σηµασία του νοµίζω, εποµένω συντάσσσεται µε.... που είναι το... Να αναζητήσετε το υποκείµενο του όρου που βρήκατε και να το γράψετε... Τι λογή, τι είδου ;... Πώ θα χαρακτηρίζατε τον πιο πάνω συντακτικό όρο;... γαθ ν: γενική τη... στη λέξη: α τίου µεγίστων:... προσδιορισµό στη λέξη: γαθ ν Ενεστώτα γο µαι Παρατατικό.. Μέλλοντα Αόριστο.. Παρακείµενο.. Υπερσυντέλικο.. Να γράψετε τους άλλους βαθµούς του επιθέτου µεγίστων.,. 3

4 το διαβεβληµένοι : Μπορείτε να χαρακτηρίσετε το είδο τη µετοχή ; Σα βοηθά η παρουσία του άρθρου:... ή... µετοχή. Με τη βοήθεια των σχολίων του βιβλίου σα ( σελ. 83) να εντοπίσετε ποιον άλλο συντακτικό ρόλο έχει αυτή η µετοχή... (βλ. στο Συντακτικό τη Αρχαία Ελληνική, ΟΕ Β, σελ. 50, 53). ν ναγκάζωσιν: Παρατηρούµε εδώ ένα άλλο είδο του ν που ονοµάζεται αοριστολογικό, αποδίδεται µε το επίρρηµα τυχόν ή παραµένει αµετάφραστο. Η έγκλιση του ρήµατο που ακολουθεί είναι ναγκάζωσιν ποιοι;... ποιου ;... τι;... ε H λεγχον: σύνταξη του εµπρόθετο ρήµατο προσδιορισµό ναγκάζω είναι του :... τ ν +... βεβιωµένων: ω άµεσο... αντικείµενο µετοχή +. ω έµµεσο αντικείµενο ιαβάστε του πίνακε που ακολουθούν, για να µελετήσετε το φαινόµενο του ποιητικού αιτίου τόσο στα Νέα Ελληνικά όσο και στα Αρχαία (βλ. Συντακτικό, σελ. 66, 68 και 69): Νέα Ελληνικά: Α) Το παιδί κτυπήθηκε από το αυτοκίνητο. Το βιβλίο διαβάστηκε από τους µαθητές. Προδόθηκε από τους φίλους του. Β) Μισητός σε όλους. Ψωµί ζυµωµένο µε δάκρυα. Με βάση τη νέα αυτή γνώση, να εντοπίσετε στο πιο πάνω κείµενο το ποιητικό αίτιο και να εξηγήσετε σε ποια µορφή βρίσκεται:... ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Παρατήρηση: Το ποιητικό αίτιο αναφέρεται σε ρήµατα παθητική διάθεση. Εκφέρεται µε τι προθέσει : α. πό, πό, παρά, κ, πρό +γενική π. χ. πα διδάσκεται π το διδασκάλου. β. µε απρόθετη δοτική, όταν το παθητικό ρήµα βρίσκεται σε χρόνο συντελικό (παρακείµενο, υπερσυντέλικο, συντελεσµένο, µέλλοντα ). π. χ. Τ πεπραγµένα το προγόνοι (όσα έχουν γίνει από του προγόνου ). Η πιο πάνω δοτική ονοµάζεται δοτική του ενεργούντο προσώπου. γ. Και τα ρηµατικά επίθετα σε τέο, -τέα, -τέον και - τό, -τή, -τόν δέχονται δοτική του ενεργούντο προσώπου. π. χ. Θεραπευτέον µ ν στι το θεού ( από µα πρέπει να λατρεύονται οι θεοί). Με βάση την εξοµάλυνση του κειµένου, που προηγήθηκε, να µεταφράσετε την πρώτη παράγραφο σε καλό νεοελληνικό λόγο... 4

5 Προοίµιο 1 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ Ε µ συν δη, βουλή, το κατηγόροι βουλοµένοι κ παντ τρόπου κακ µ ποιε ν, πολλ ν ν α το χάριν ε χον ταύτη τ κατηγορία λέξεων, έτσι ώστε να µοιάζει περισσότερο µε αυτή στο νεοελληνικό λόγο. Ε µ συν δη, βουλή, το κατηγόροι βουλοµένοι κακ ποιε ν µ κ παντ τρόπου, ε χον ν πολλ ν χάριν α το ταύτη τ κατηγορία. Να εντοπίσετε τα ρήµατα στις πιο πάνω προτάσεις και να βρείτε το Υποκείµενο, ρωτώντας µε το ποιος, ποια, ποιο. Προσπαθήστε να καθορίσετε το είδος της σύνδεσης των προτάσεων. συν δη γώ ν ε χον γώ Είδο σύνδεση προτάσεων: Υποτακτική σύνδεση Προτάσει : α) δευτερεύουσα β) κύρια Να συζητήστε στην οµάδα σας/µε το διπλανό σας σχετικά µε το µόριο ε. Μπορείτε να αντλήσετε περισσότερες πληροφορίες από το βιβλίο του Συντακτικού σας, σ Είναι το υποθετικό µόριο. Ποιο φαινόµενο συναντάµε εδώ; Υποθετικό λόγο, που εκφράζει κάτι αντίθετο του πραγµατικού. γο µαι γ ρ το δίκω διαβεβληµένοι τούτου ε ναι µεγίστων γαθ ν α τίου, ο τινε ν α το ναγκάζωσιν ε λεγχον τ ν α το βεβιωµένων καταστ ναι. λέξεων, έτσι ώστε να µοιάζει περισσότερο µε τη σύνταξη στο νεοελληνικό λόγο. γο µαι γ ρ ε ναι τούτου α τίου µεγίστων γαθ ν το δίκω διαβεβλη - µένοι, ο τινε ναγκάζωσιν ν α το καταστ ναι ε λεγχον τ ν βεβιωµένων α το. Να υπογραµµίσετε τα ρήµατα στις πιο πάνω προτάσεις και να βρείτε το Υποκείµενο. Να καθορίσετε το είδος της σύνδεσης των προτάσεων. γο µαι γώ ν ναγκάζωσιν ο τινε Είδο σύνδεση προτάσεων: Υποτακτική σύνδεση Προτάσει : α) κύρια β) δευτερεύουσα Να συζητήστε και πάλι στην οµάδα σας/µε το διπλανό σας σχετικά µε τη δεύτερη πρόταση και τον τρόπο εισαγωγής της. Θα µπορούσατε να θυµηθείτε την αντίστοιχη περίπτωση στα Νέα Ελληνικά. Ρήµα σύνοιδα= γνωρίζω καλά τι; ότι... Να παρατηρήστε πώς αποδίδεται το ότι στα Αρχαία Ελληνικά Σύνοιδα (σύν+ο δα) Ενεστώτας σύνοιδα Παρατατικός συν δη/συν δειν Μέλλοντας συνείσοµαι,συνειδήσω Αόριστος συνέγνων Παρακείµενος συνέγνωκα 5 Υπερσυντέλικος συνεγνώκειν

6 και να επιλέξετε ποιος είναι ο τρόπος στη συγκεκριµένη παράγραφο. 1. ειδικό απαρέµφατο 2. ειδική πρόταση 3. κατηγορηµατική µετοχή Να συµπληρώστε τα κενά µε τη σύνταξη του ρήµατος (σελ. 82): α) τινί [ το κατηγόροι ] συν δη β) κατηγορηµατική µετοχή [βουλοµένοι ] Τι παρατηρείτε ως προς την πτώση των δύο πιο πάνω όρων; Υπάρχει συµφωνία στην πτώση µεταξύ της µετοχής και του αντικειµένου του ρήµ. [Αναφορά στην έννοια της συνηµµένης µετοχής]. Με ποιον ρηµατικό τύπο που ακολουθεί µπορούµε να συνδέσουµε τη µετοχή που έχετε εντοπίσει; κακ ποιε ν Χαρακτηρίστε τον όρο αυτόν συντακτικά: τελικό απαρέµφατο, αντικείµενο του βουλοµένοις ποιος; (εννοείται) το βουλοµένου [υπενθύµιση - επεξήγηση του όρου ετεροπροσωπία] πώς; κ τρόπου (επιρρηµατικός προσδιορισµός του τρόπου) ε χον ν ( θα χρωστούσα): Να προσέξετε το ν που συνοδεύει το ρήµα. Ονοµάζεται δυνητικό ν (<δύναµαι = µπορώ). Να µελετήστε από το βιβλίο τη σύνταξη του ρήµατο χω και συµπληρώστε τα κενά: χάριν (άµεσο αντικείµενο) ε χον ν α το (έµµεσο αντ.) πολλήν: επιθετικό προσδιορισµό Ενεστώτα χω Παρατατικός ε χον Μέλλοντας ξω/σχήσω Αόριστος σχον Παρακείµενος σχηκα Υπερσυντέλικος σχήκειν τ κατηγορία : γενική τη αιτία στο χάριν ταύτη : επιθετικό προσδιορισµό στη λέξη: τ κατηγορία Προσέξτε! Το ρήµα γο µαι έχει τη σηµασία του νοµίζω, εποµένω συντάσσσεται µε ειδικό απαρέµφατο που είναι το ε ναι. Να αναζητήσετε το υποκείµενο του όρου που βρήκατε και να το γράψετε τούτου Τι λογή, τι είδου ; α τίου Πώ θα χαρακτηρίζατε τον πιο πάνω συντακτικό όρο; κατηγορούµενο στο τούτου γαθ ν: γενική τη αιτία στη λέξη: α τίου, µεγίστων: επιθετικό προσδιορισµό στη λέξη: γαθ ν Ενεστώτα γο µαι Παρατατικό γούµην Μέλλοντα γήσοµαι/ γηθήσοµαι Αόριστο γησάµην/ γήθην Παρακείµενο γηµαι Υπερσυντέλικο γήµην Να γράψετε τους άλλους βαθµούς του επιθέτου µεγίστων. µεγάλων, µειζόνων 6

7 το διαβεβληµένοι : Μπορείτε να χαρακτηρίσετε το είδο τη µετοχή ; Σα βοηθά η παρουσία του άρθρου: επιθετική ή αναφορική µετοχή. Με τη βοήθεια των σχολίων του βιβλίου σα ( σελ. 83) να εντοπίσετε ποιον άλλο συντακτικό ρόλο έχει αυτή η µετοχή δοτική προσωπική χαριστική (βλ. στο Συντακτικό τη Αρχαία Ελληνική, ΟΕ Β, σελ. 50, 53). ν ναγκάζωσιν: Παρατηρούµε εδώ ένα άλλο είδο του ν που ονοµάζεται αοριστολογικό, αποδίδεται µε το επίρρηµα τυχόν ή παραµένει αµετάφραστο. Η έγκλιση του ρήµατο που ακολουθεί είναι υποτακτική. ναγκάζωσιν ποιοι; ο τινε ποιου ; α το τι; καταστ ναι ε H λεγχον: σύνταξη του εµπρόθετο ρήµατο προσδιορισµό ναγκάζω είναι του :... τ ν α το βεβιωµένων: / καταστ ναι... µετοχή Να διαβάστε του πίνακε που ακολουθούν, για να µελετήσετε το φαινόµενο του ποιητικού αιτίου τόσο στα Νέα Ελληνικά όσο και στα Αρχαία (βλ. Συντακτικό, σελ. 66, 68): Νέα Ελληνικά Α) Το παιδί κτυπήθηκε από το αυτοκίνητο. Το βιβλίο διαβάστηκε από τους µαθητές. Προδόθηκε από τους φίλους του. Β) Μισητός σε όλους. Ψωµί ζυµωµένο µε δάκρυα. Με βάση τη νέα αυτή γνώση, να εντοπίσετε στο πιο πάνω κείµενο το ποιητικό αίτιο και να εξηγήσετε σε ποια µορφή βρίσκεται: α το ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Παρατήρηση: Το ποιητικό αίτιο αναφέρεται σε ρήµατα παθητική διάθεση. Εκφέρεται µε τι προθέσει : α. πό, πό, παρά, κ, πρό +γενική π. χ. πα διδάσκεται π το διδασκάλου. β. µε απρόθετη δοτική, όταν το παθητικό ρήµα βρίσκεται σε χρόνο συντελικό (παρακείµενο, υπερσυντέλικο, συντελεσµένο, µέλλοντα ). π. χ. Τ πεπραγµένα το προγόνοι (όσα έχουν γίνει από του προγόνου ). Η πιο πάνω δοτική ονοµάζεται δοτική του ενεργούντο προσώπου. γ. Και τα ρηµατικά επίθετα σε τέο, -τέα, -τέον και - τό, -τή, -τόν δέχονται δοτική του ενεργούντο προσώπου. π. χ. Θεραπευτέον µ ν στι το θεού ( από µα πρέπει να λατρεύονται οι θεοί). Με βάση την εξοµάλυνση του κειµένου, που προηγήθηκε, να µεταφράσετε την πρώτη παράγραφο σε καλό νεοελληνικό λόγο. 7