ΘΕΜΑ : Υψομετρικές επιδράσεις στην παρόχθια βλάστηση στους χειμάρρους του Νομού Δράμας

Transcript

1 ΤΕΙ ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΠΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΘΕΜΑ : Υψομετρικές επιδράσεις στην παρόχθια βλάστηση στους χειμάρρους του Νομού Δράμας ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΖΑΪΜΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΕΣ: ΚΟΥΣΙΑΠΠΑ ΣΥΜΕΩΝ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΔΡΑΜΑ, ΜΑΙΟΣ 2014 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΕΝΙΚΑ ΣΗΜΑΣΙΑ ΠΑΡΟΧΘΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΟΧΘΙΕΣ ΖΩΝΕΣ ΠΑΡΟΧΘΙΑ ΔΑΣΗ ΑΖΩΝΙΚΗ ΒΛΑΣΤΗΣΗ 12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 2.1 ΘΕΣΗ ΧΕΙΜΑΡΟΥ Γεωγραφική και πολιτική Περιοχή Μελέτης ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Ιστορικό Ιδιοκτησίας Διοικητική Διαίρεση ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΤΟΥ ΔΑΣΟΥΣ Κίνδυνοι από τον άνθρωπο Κίνδυνοι από πυρκαγιές Κίνδυνοι από άλλες αιτίες ΒΙΟΚΛΙΜΑ Προσδιορισμός Βιοκλίματος Υδρολογικές Συνθήκες 18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΡΧΕΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ 21 2

3 3.3 ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΦΥΤΙΚΩΝ ΕΙΔΩΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΗΜΕΙΩΝ 22 ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ 3.5 ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΠΑΡΑΠΟΤΑΜΙΑΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ 4.1 ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΧΛΩΡΙΔΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΛΩΡΙΔΑ Υγρόφιλα Είδη Platanus orientalis Salix alba Alnus glutinosa Populus spp Άλλα σημαντικά είδη ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Περιγραφή βιοτικών ομάδων βλάστησης: ανάλυση 35 ομοιότητας μεταξύ ομάδων, εντοπισμός επικρατούντων ειδών Μεικτές ορεινές περιοχές χωρίςplatanus orientalis Μεικτές ημιορεινές περιοχές Carpinus orientalis και Quercus petraea Αμιγής Περιοχές Platanus orientalis άλλα και σμίξη με άλλα υγρόφιλα είδη ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 41 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 42 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 44 ΠΕΡΙΛΗΨΗ

4 Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η αποτύπωση και η αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης της βλάστησης του Ρέματος που διαρρέει το Δημόσιο Δασικό Σύμπλεγμα Λιβαδερού-Μυρσινέρου-Αετού-Ξηροποτάμου-Καλλιφύτου-Μοναστηρακίου Π.Ε. Δράμας όσον αφορά στο κατά πόσο η βλάστηση επηρεάζεται από το υψόμετρο. Για τον σκοπό αυτό επιλέχθηκαν 3 διαφορετικά σημεία δειγματοληψίας, που καλύπτουν ένα αντιπροσωπευτικό τμήμα του ρέματος: ένα κοντά στις πηγές, ένα κοντά στις εκβολές και ένα ενδιάμεσα. Από τα σημεία αναλύθηκαν και συλλέχθηκαν δείγματα ξυλώδους αλλά και θαμνώδους βλάστησης, τα άτομα της οποίας ταχτοποιήθηκαν ως προς το είδος. Τέλος μελετήθηκε η κατάσταση των παρόχθιων οικοσυστημάτων στο αν τα επικρατούντα είδη των περιοχών συμμετείχαν σε όλες τις περιοχές μελέτης και κατά πόσο υπήρχαν ομοιότητες η ανομοιότητες μεταξύ τους. Τα αποτελέσματα οδήγησαν στο συμπέρασμα του εάν τελικά το υψόμετρο είναι αυτό που καθορίζει την παρόχθια βλάστηση. ABSTRACT The purpose of the present research is the survey and evaluation of the existing situation of the growth of the stream that flows the public forestry complex of Livadero - Myrsinero-Aetos-Ksiropotamos-Kallifytos-Monastiraki P.E. Dramas concerning whether the growth is influenced by the altitude. For this purpose three different sampling spots were chosen, in order to cover a representative part of the stream: one near the sources, one near the estuary and another intermediate. Out of these spots there were collected and analyzed woody samples and brushland samples of growth, that were identified as to the type. Finally the situation of the riparian ecosystem was studied specifically whether the dominant species of the regions participated in all the parts of the research and also whether there were similarities or dissimilarities between them. The results led to the conclusion that the altitude is a main factor that determines the riparian growth. ΠΡΟΛΟΓΟΣ 4

5 Η εργασία αυτή εκπονήθηκε στα πλαίσια της πτυχιακής εργασίας με θέμα οι Υψομετρικές επιδράσεις στην παρόχθια βλάστηση του χείμαρρου του Δημόσιου Δασικού Συμπλέγματος Λιβαδερού-Μυρσινέρου-Αετού-Ξηροποτάμου-Καλλιφύτου- Μοναστηρακίου Π.Ε. Δράμας. Πρόκειται για μία έρευνα που στοχεύει να ερευνήσει αν και κατά πόσο το υψόμετρο επηρεάζει την βλάστηση. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μια μικρή εισαγωγή στις βασικές έννοιες της Παρόχθιας Ζώνης και των Παρόχθιων δασών, αλλά και της Αζωνικής βλάστησης, στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται μία περιγραφή της Περιοχής μελέτης που ερευνήσαμε, στο τρίτο κεφάλαιο παραθέτεται η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την μελέτη, Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των μελετών που έγιναν στο πεδίο, και στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που απορρέουν από την ανατιθέμενη έρευνα. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον καθηγητή μας Ζαΐμη Γεώργιο για την πολύτιμη βοήθεια και συνεργασία του. Τέλος θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τους φίλους μας για την ηθική τους συμπαράσταση, κατά τη διάρκεια της έρευνας και συγγραφής της πτυχιακή αυτής εργασίας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 o ΕΙΣΑΓΩΓΗ 5

6 1.1 ΓΕΝΙΚΑ Οι ποταμοί και οι παρόχθιοι σχηματισμοί κατέχουν σημαντική θέση μέσα στο τοπίο και συγκρατούν δυσανάλογα υψηλή βιοποικιλότητα σε σχέση με τις μικρές εκτάσεις που καλύπτουν. Έχουν τεράστια αξία για τον άνθρωπο, όμως επηρεάζονται έντονα από ανθρωπογενείς πιέσεις. Πολλοί ποταμοί και οι παρόχθιες ζώνες τους είναι πλέον αισθητά υποβαθμισμένοι. Η υποβάθμιση των ποταμών προκαλεί πολλά ερωτήματα: Ποιά είναι η σχέση της παρόχθιας βλάστησης με το υψόμετρο και αν αυτή έχει ομοιότητες με αυτή των ζωνών βλάστησης και τι είναι αυτό που την κάνει να διαφέρει από αυτές. 1.2 ΣΗΜΑΣΙΑ ΠΑΡΟΧΘΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Οι παρόχθιες φυσικές περιοχές είναι από τα πρώτα περιβάλλοντα που καταστράφηκαν από τον άνθρωπο και σήμερα πλέον αποτελούν υπολείμματα πολύ παλαιών οικοσυστημάτων (Γεωργιάδης 1994). Εκτεταμένες διευθετήσεις πραγματοποιήθηκαν ήδη από τις αρχές του Μεσαίωνα και είχαν στόχο την προστασία των καλλιεργειών, των ζώων και των κατοίκων που ζούσαν σε πλημμυριζόμενες πεδιάδες. Η κατασκευή μεγάλων τεχνικών έργων (φραγμάτων), περιόρισε το νερό στα κατάντη και υπέβαλε άλλες περιοχές σε μόνιμη ή μεγάλης διάρκειας κατάκλιση. Επίσης, η μεταφορά και απόθεση φερτών υλικών, άλλαξε την υδρολογία των παρόχθιων περιοχών και οδήγησε σε αύξηση του βάθους του υπόγειου νερού. Αποτέλεσμα αυτών των επεμβάσεων ήταν πολύτιμοι βιότοποι και περιοχές υψηλής βιολογικής ποικιλότητας, όπως τα παρόχθια δάση, να επηρεαστούν από την έλλειψη νερού (Βιτώρης 2000). Τυπική παρόχθια βλάστηση απαντάται σήμερα σε λίγα μόνο ποτάμια, ένα πρόβλημα που εμφανίζεται εντονότερο στις χώρες της Μεσογείου. Η επέκταση των γεωργικών καλλιεργειών, η ανεξέλεγκτη βόσκηση, οι αυξημένες απαιτήσεις για ξυλεία, οι παράνομες υλοτομίες και εκχερσώσεις έχουν περιορίσει τη φυσική βλάστηση, που συνόδευε τους ποταμούς, σε στενές γραμμικές λωρίδες στις όχθες τους (Yon & Tendron 1981, Hughes 2003). 6

7 Εκτός από το επιστημονικό, φυτογεωγραφικό και φυτοκοινωνιολογικό ενδιαφέρον των παρόχθιων οικοσυστημάτων, δεν πρέπει να αγνοείται και η οικολογικήζωτική σημασία τους, που συνοπτικά αναφέρεται παρακάτω: Αποτελούν σημαντική δεξαμενή γενετικής ποικιλότητας, λόγω της ανάπτυξης των φυτικών ειδών σε βιότοπους που εμφανίζουν μεγάλη διακύμανση αβιοτικών παραγόντων. Πρόκειται για φυσικούς σχηματισμούς υψηλής παραγωγικότητας. Τα δένδρα των παραποτάμιων δασών είναι όλα είδη ταχείας ανάπτυξης και έχουν άφθονο φύλλωμα το οποίο αποσυντίθεται γρήγορα με την πτώση του, σχηματίζοντας έτσι εύφορα εδάφη. Η αποδοτικότητα των εδαφών ενισχύεται και από τη μεταφορά και απόθεση πολύτιμων θρεπτικών στοιχείων κατά τη διάρκεια των πλημμύρων (Yon & Tendron 1981, Hughes 2003). Τα παρόχθια δάση εμφανίζουν τη σύνθετη δομή των οικοσυστημάτων με την υψηλότερη οργάνωση και αποτελούν ενδιαιτήματα για πολλά είδη πανίδας, τα οποία συχνά είναι σπάνια ή απειλούνται με εξαφάνιση. Οι παρόχθιες δασικές συστάδες εξασφαλίζουν τη σταθερότητα της όχθης των ποταμών καθώς εμποδίζουν την έντονη διάβρωση που προκαλείται από τα γρήγορα ρεύματα, μειώνοντας την ταχύτητα τους. Ακόμα, μειώνουν την επιφανειακή απορροή εξασφαλίζοντας έτσι την απορρόφηση των νερών με αποτέλεσμα την ενίσχυση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα. Η βλάστηση που παρεμβάλλεται μεταξύ της χέρσου και του νερού δρα σαν φίλτρο. Αυτή η λειτουργία αναχαιτίζει τη ρύπανση των νερών από νιτρικά, φωσφορικά, οργανικά υπολείμματα και συνθετικούς ρύπους που προέρχονται από την απόπλυση των εδαφών. Τέλος, η αισθητική αξία των αλλουβιακών παραποτάμιων δασών, τα οποία τονίζουν την παρουσία ρεόντων υδάτων, είναι αναμφισβήτητη. Η ελκυστικότητα του τοπίου στο οποίο απαντούν, εκδηλώνεται από το είδος των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που ασκούνται εκεί (Γεωργιάδης, 1994). 7

8 1.3 ΠΑΡΟΧΘΙΕΣ ΖΩΝΕΣ Οι παρόχθιες ζώνες είναι τα σύνορα ανάμεσα στους ποταμούς και τις χερσαίες εκτάσεις που τους περιβάλλουν, σύνορα που δύσκολα περιγράφονται καθώς βρίσκονται στη δυναμική σμίξη υδάτινων και χερσαίων σχηματισμών. Εκεί δημιουργούνται ιδιαίτερες ημιχερσαίες και υγροτοπικές μορφές βλάστησης προεξέχουν σε σπουδαιότητα τα παρόχθια δάση που επηρεάζουν άμεσα τη φυσικότητα και λειτουργία των ποταμών. Όμως, τα παρόχθια δάση είναι σήμερα από τα πλέον αλλοιωμένα φυσικά ενδιαιτήματα στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα υπάρχει σημαντικό κενό στις γνώσεις μας για τα παρόχθια δάση πολλά απειλούνται κυρίως από την άγνοια της ιδιαίτερης οικολογικής σημασίας τους. Παρόχθια ζώνη είναι μια μεταβατική περιοχή που συνδέει το υδάτινο με το χερσαίο περιβάλλον, όπου η γεωμορφολογία και η βλάστηση της περιοχής αυτής επηρεάζουν και επηρεάζονται από τα παρακείμενα ρέοντα ύδατα μέχρι το σημείο στο οποίο μηδενίζονται ή ελαχιστοποιούνται οι επιπτώσεις των φυσικών αυτών διεργασιών. Κατά συνέπεια αποτελεί ένα φυσικό σύνορο μεταξύ νερού και ξηράς. (Ζόγκαρης Σ., Χατζηρβασάνης Β. Οικονόμου Α., κ.α. 2007) Οι παρόχθιες ζώνες περιλαμβάνουν: τις όχθες κάθε είδους υδάτινων σχηματισμών(όπως ποτάμια, λίμνες, έλη, βάλτοι, κ.ά.), τις ζώνες πλημμυρών, δηλαδή τις εκτάσεις που είναι δάση με υγρόφιλα δέντρα. Οι παρόχθιες ζώνες και ιδιαίτερα τα υγρόφιλα δάση τους, αλληλεπιδρούν στενά με τον ποταμό, δεχόμενες πλημμυρικά νερά και λάσπη και προσφέροντας βιομάζα, τροφή και σκιά. Τα δάση αυτά «γεννούν» καθαρό νερό και λειτουργούν σαν «πράσινο φίλτρο» μεταξύ των αγροτικών γαιών και του ποταμού. Αν και μικρά σε έκταση, τα παρόχθια δάση είναι δυσανάλογα πλούσια σε είδη φυτών και ζώων, καθώς συγκεντρώνουν τόσο υδρόβια όσο και χερσαία είδη πλουτίζοντας έτσι την βιοποικιλότητα ολόκληρων τοπίων. Είναι ενδιαιτήματα-κλειδιά, οάσεις ζωής μέσα σε ένα τοπίο που γίνεται ολοένα πιο ξερικό λόγω της υπερεκμετάλλευσης των φυσικών αποθεμάτων γλυκού νερού. 8

9 Στις παρόχθιες ζώνες εμπεριέχονται πολυάριθμα και ποικίλα ενδιαιτήματα. Τα ενδιαιτήματα τα οποία είναι οικότοποι που καλύπτουν τις βασικές ανάγκες του βιολογικού κύκλου των ειδών, περιλαμβάνουν: 1. Για τα αναπαραγόμενα είδη τις θέσεις φωλιάσματος, τις περιοχές τροφοληψίας, τις περιοχές καταφυγίου και πιθανά εναλλακτικές θέσεις διανυκτέρευσης, 2. Για τα μεταναστευτικά/ διαχειμάζοντα είδη κυρίως τις περιοχές τροφοληψίας, καταφυγίου και διανυκτέρευσης, καθώς και τόπους που λόγω της γεωγραφικής τους θέσης και της ευρύτερης γεωμορφολογίας, λειτουργούν ως στενωποί, από όπου διέρχονται υποχρεωτικά τα μεταναστευτικά σμήνη ) Παρόλο, που οι παρόχθιες ζώνες καλύπτουν στενές λωρίδες γης, η έκταση τους είναι δυσανάλογη με την βιοποικιλότητα που εμπεριέχουν, χάρη στη συγκέντρωση τόσο υδρόβιων όσο και χερσαίων ειδών. Θεωρούνται και φυσικοί διάδρομοι που ακολουθούν άγρια ζώα για να διασχίσουν μέρη που έχουν εκφυλιστεί, λόγω της ανθρώπινης παρέμβασης. Κατά τον τρόπο αυτό, δίνουν τη δυνατότητα σε πολλά είδη να αποικίσουν καινούρια μέρη ή να αναπληρώσουν πληθυσμούς που εξαλείφθηκαν. Δυστυχώς, επειδή οι παρόχθιες ζώνες και τα δάση τους συχνά βρίσκονται σε παραγωγικά εδάφη και έχουν μικρή έκταση, οι άνθρωποι παραβλέπουν τη μοναδική οικολογική και πολιτισμική αξία τους. Αυτές οι «γραμμικές - οάσεις» μέσα στο τοπίο πρέπει να ερευνηθούν, να προστατευτούν, να αξιοποιηθούν. Η οικολογική τους υγεία επηρεάζει άμεσα και την υγεία των νερών μας. Παρόχθια ζώνη δεν υπάρχει χωρίς ποταμό. Ο ποταμός μεταφέρει νερό από μια λεκάνη απορροής στη θάλασσα και μπορούμε να τον φανταστούμε σαν μια φλέβα που αποστραγγίζει μια ολόκληρη περιοχή ξηράς. Πέρα από τη βασική αυτή λειτουργία τους, οι ποταμοί και οι παρόχθιες ζώνες χαρακτηρίζονται από εξαιρετικά μεγάλη ποικιλία μορφών, έτσι ώστε κάθε ποταμός να είναι μοναδικός. Ένας ποταμός συνδέεται στενά με τα υπόγεια νερά, επειδή η κοίτη του βρίσκεται στο πιο χαμηλό σημείο του τοπίου και συνήθως βρίσκεται σε επαφή με τον υπόγειο υδροφορέα. Ένας πλημμυρισμένος ποταμός εφοδιάζει με νερό τον υπόγειο υδροφορέα, ενώ δέχεται νερό από αυτόν σε εποχές λειψυδρίας. Ένα ρέμα διαρκούς ροής αγγίζει τον υπόγειο υδροφορέα και τρέφεται διαρκώς από τα υπόγεια νερά. Ένα ρέμα περιοδικής 9

10 ροής δέχεται νερό κυρίως από τη βροχή και τις πηγές, η ροή του διακόπτεται τη θερμήξηρή περίοδο, ενώ διατηρεί μόνιμες μικρολίμνες μόνο όπου αγγίζει τον υπόγειο υδροφορέα (Σχήμα 1.1). Ένα ρέμα εφήμερης ροής έχει νερό μόνο όταν βρέχει και για πολύ μικρά διαστήματα μέσα στο έτος. Ένας χείμαρρος χαρακτηρίζεται από έντονη στερεομεταφορά, δηλαδή όταν πλημμυρίζει μεταφέρει μεγάλες ποσότητες φερτών υλικών. Χείμαρρος μπορεί να είναι και ένας διαρκούς ροής ποταμός, όμως ο όρος συνήθως αναφέρεται σε περιοδικής ροής ρέματα. Εικόνα 1.1 Είδη ρεμάτων με βάση τη ροή ενός ρέματος. Ένας ποταμός δε μεταφέρει μόνο νερό. Το νερό που ρέει γρήγορα έχει υψηλή ενέργεια και παρασύρει φερτά υλικά, διαβρώνοντας την κοίτη και υποσκάπτοντας τις όχθες που καταρρέουν. Τα πιο λεπτόκοκκα φερτά υλικά αιωρούνται στο νερό, ενώ τα πιο βαριά αναπηδούν ή κατρακυλούν στο βυθό. Όταν η ταχύτητα του νερού μειωθεί, τα φερτά υλικά κατακάθονται στο βυθό, με πρώτες τις βαρύτερες πέτρες και τελευταίους τους μικροσκοπικούς κόκκους της αργίλου (λάσπη). Όταν ο ποταμός πλημμυρίζει, το νερό ξεχειλίζει από την κοίτη, επιβραδύνεται και αποθέτει τα φερτά υλικά εμπλουτίζοντας με γόνιμη λάσπη το έδαφος. Σε έναν ποταμό μπορούμε να διακρίνουμε την ορεινή ζώνη διάβρωσης, την ενδιάμεση ζώνη μεταφοράς και την πεδινή ζώνη μακροχρόνιας απόθεσης. Στην Ελλάδα, όπου αφθονούν τα βουνά και οι ακραίες εναλλαγές καταιγίδων και ανομβρίας, οι περισσότεροι ποταμοί έχουν ανεπτυγμένη ορεινή κοίτη με πολλές εστίες διάβρωσης, αλλά μικρή πεδινή ζώνη όπου αποθέτουν τεράστιες ποσότητες φερτών υλικών. 10

11 Ένας ποταμός δεν έχει παντού την ίδια ταχύτητα ροής. Σε κάθε στροφή της κοίτης, το νερό κινείται γρήγορα στην εξωτερική πλευρά διαβρώνοντας την όχθη, αλλά κινείται αργά στην εσωτερική αποθέτοντας φερτά υλικά. Σταδιακά, σχηματίζει έναν μαίανδρο που μετακινείται καθώς γίνεται διαρκώς πιο κλειστός. Αλλά και κατά μήκος του ποταμού, η γρήγορη ροή εναλλάσσεται με την αργή, σχηματίζοντας «κυματίσματα» (riffles) με διαβρωμένη κοίτη και μικρολίμνες με αποθέσεις λάσπης στο βυθό, ενώ εναλλάσσεται και κατά τη διάρκεια του χρόνου με πλημμυρική ροή μετά από βροχή και αργή ροή κατά την άνυδρη περίοδο. Ένας ποταμός δεν είναι πάντα ίδιος. Αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου. Σε κάθε πλημμύρα αυξάνεται η ροή του. Στο πέρασμα των χρόνων μετατοπίζεται η κοίτη του δημιουργώντας νέους μαιάνδρους. Στο πέρασμα των χιλιετιών σχηματίζονται παχιά στρώματα αποθέσεων, όπου σήμερα φυτρώνουν παρόχθια δάση και ο ποταμός σκάβει μια νέα κοίτη. Ειδικά οι μεσογειακοί ποταμοί χαρακτηρίζονται από μεγάλη υδρολογική ποικιλία, που είναι αποτέλεσμα της ακανόνιστης εναλλαγής καταιγιστικών βροχών και άνυδρου καλοκαιριού. Ένας ποταμός δεν είναι αυτόνομος. Το ποτάμιο οικοσύστημα είναι ετερότροφο και επιβιώνει χάρη στις οργανικές ουσίες (νεκρά φύλλα και κλαδιά, διαλυμένα στο νερό στοιχεία) που δέχεται από τα γειτονικά χερσαία οικοσυστήματα. 1.4 ΠΑΡΟΧΘΙΑ ΔΑΣΗ Ως παρόχθια δάση εννοούμε τις συστάδες δέντρων και θάμνων που συναντάμε κοντά σε ποτάμια και λίμνες. Αποτελούνται από υγρόφιλα είδη φυτών με ιδιαίτερες αντοχές, ώστε να αντιστέκονται τόσο στην ορμή των νερών και των φερτών υλικών του ποταμού, όσο και στην εποχιακή εναλλαγή πλημμυρών και ξηρασίας. Είναι πολύπλοκες και ευαίσθητες περιοχές που συνδέουν το υδάτινο με το χερσαίο περιβάλλον. Παρόχθια δάση συναντάμε κατά τόπους σε όλη την επικράτεια της χώρας. Είναι σχετικά μικρές σε έκταση συστάδες, αλλά εξαιρετικά πλούσιες σε βιοποικιλότητα. Τα βασικά δέντρα που τις αποτελούν είναι πλατάνια, ιτιές, λεύκες, φράξοι, φτελιές, πικροδάφνες και αρμυρίκια. Πάρα πολλά είναι και τα είδη πανίδας που συναντάμε σε αυτά: πουλιά (τα μισά περίπου από τα πουλιά που υπάρχουν στην Ελλάδα), θηλαστικά 11

12 (βίδρες, νυχτερίδες, ποντίκια), αμφίβια και ερπετά (βάτραχοι, φρύνοι, νεροχελώνες και νερόφιδα, αλλά και σαύρες), ψάρια (στα γλυκά νερά της Ελλάδας έχουν βρεθεί 154 είδη), έντομα (λιβελούλες, πεταλούδες κ.ά.) και άλλα ασπόνδυλα (είδη καβουριών, αράχνες κλπ). Τα παρόχθια δάση στερεώνουν τις όχθες, επηρεάζουν την ποιότητα των νερών, τροφοδοτώντας με οργανική ύλη τα ποτάμια οικοσυστήματα, συγκρατούν τα θρεπτικά στοιχεία, αποτελούν καταφύγιο και τόπο αναπαραγωγής ψαριών και άλλων ειδών πανίδας, δημιουργούν μικροφράγματα που ελαττώνουν τη ροή του νερού, μειώνουν τους ανέμους και την ηχορύπανση, ενώ με σωστή διαχείριση μπορεί να αποτελέσουν ένα πολύπλευρα παραγωγικό οικοσύστημα. Παρ όλα αυτά, οι ανθρωπογενείς πιέσεις που δέχονται είναι τεράστιες και οφείλονται κυρίως στην παράνομη υλοτόμηση, στην αυθαίρετη διάνοιξη δρόμων, στις αμμοληψίες, στη ρύπανση και στις γενικότερες μορφολογικές και υδρολογικές αλλαγές που ο άνθρωπος με τις δραστηριότητές του έχει προκαλέσει. 1.4 ΑΖΩΝΙΚΗ ΒΛΑΣΤΗΣΗ Ως αζωνικά χαρακτηρίζονται τα δάση των οποίων η σύνθεση σε είδη και η εν γένει ύπαρξή τους δεν εξαρτάται από της κλιματικές συνθήκες αλλά από την παρουσία των υδάτων. Πρόκειται για παρόχθια, παραποτάμια ή παραλίμνια δάση, δάση δελταϊκών σχηματισμών ή περιοχών με υψηλή υπόγειων υδάτων (υγροτοπικά). Τέτοια δάση είναι οι πλατανώνες που εμφανίζονται κυρίως στους κώνους απόθεσης των χειμάρρων και ποταμών, τα δάση από ιτιές, λεύκες και σκλήθρα κατά μήκος των οχθών ποταμών ή λιμνών, και τα δάση οξύφυλλης φράξου, φτελιάς και ποδισκοφόρου δρυός των δελταϊκών σχηματισμών ή υγροτοπικών περιοχών. Μέχρι και τις αρχές του προηγούμενου αιώνα τα δάση αυτά καταλάμβαναν σημαντικές εκτάσεις ιδιαίτερα στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και τη Θράκη. Σήμερα, αν εξαιρέσει κανείς τους πλατανώνες, τα υπόλοιπα αζωνικά δάση έχουν περιοριστεί σημαντικά. (Ντάφης, 2007) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 12

13 2.1 ΘΕΣΗ ΧΕΙΜΑΡΟΥ Γεωγραφική και πολιτική Το Δασικό σύμπλεγμα όπου ανήκει ο χείμαρρος που μελετήθηκε εξαπλώνεται στις νότιες και ανατολικές πλαγιές του φαλακρού όρους. Υπάγεται: Διοικητικά: Δήμο Δράμας, Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Δικαστικά: Ειρηνοδικείο και Πρωτοδικείο Δράμας. Οικονομικά: Δημόσιο Ταμείο και Οικονομική Εφορία Δράμας. Δασικά: Δασαρχείο Δράμας Περιοχή Μελέτης Η περιοχή μελέτης ανήκει (Εικ. 1) στο Δημόσιο Δασικό Σύμπλεγμα Λιβαδερού Μυρσινέρου Αετού Ξηροποτάμου Καλλιφύτου -Μοναστηρακίου της Περιφερειακής Ενότητας Δράμας, συνολικής έκτασης ,238 Ha (332,872 m 2 ). (Διαχειριστική Μελέτη ). 2.2 ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Εικόνα 2.1 Περιοχή Μελέτης. 13

14 2.2.1 Ιστορικό Ιδιοκτησίας Το δάσος του συμπλέγματος περιήλθε στο Ελληνικό Δημόσιο μετά τον πόλεμο από την Συνθήκη του Βουκουρεστίου ως δικαίωμα πολέμου και ως διάδοχο του Τουρκικού Δημοσίου. Ποτέ μέχρι σήμερα δεν αμφισβητήθηκε από κανέναν η πλήρης κυριότητα του Ελληνικού Δημοσίου στο δάσος Διοικητική Διαίρεση Ο υπό μελέτη χείμαρρος περιλαμβάνει τις διοικητικές περιφέρειες ή τμήματα των Δημοτικών Διαμερισμάτων Βαθύλακου, Δράμας, Καλλιφύτου, Ταξιάρχη, Μοναστηρακίου, Δενδράκια και Λιβαδερού. Στο σύνολο του το δάσος υπάγεται διοικητικά στο Δήμο Δράμας, όπου και καταβάλλονται οι δημοτικοί φόροι των δασικών προϊόντων. 2.3 ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΤΟΥ ΔΑΣΟΥΣ Κίνδυνοι από τον άνθρωπο Οι κίνδυνοι από τον άνθρωπο είναι κυρίως οι λαθροϋλοτομίες, οι πυρκαγιές, οι εκχερσώσεις και οι παράνομες καταλήψεις. Αναλυτικότερα, για τις λαθροϋλοτομίες αυτές έχουν περιοριστεί σε δραστικό βαθμό τα τελευταία χρόνια χάρη στην στενότερη επιτήρηση του δάσους Κίνδυνοι από πυρκαγιές Τα τελευταία χρόνια τα περιστατικά εκτενών πυρκαγιών είναι πολύ περιορισμένα, και εάν αυτές εκδηλωθούν αντιμετωπίζονται με την εμφάνιση τους και έτσι αποφεύγονται μεγάλες ζημιές. Η ετήσια συντήρηση των δασικών δρόμων εξασφαλίζει την πρόληψη του δασικού συμπλέγματος από τις πυρκαγιές, ενώ η έκδοση απαγορευτικών διατάξεων βοσκής των καμένων εκτάσεων εξασφαλίζει την προστασία τους Κίνδυνοι από άλλες αιτίες 14

15 Τα ζώα τα οποία βόσκουν κατά μήκος του χειμάρρου και των γύρο περιοχών, σύμφωνα με τα στοιχεία των Δήμου Δράμας, Δ/νση Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και Ο.Π.Ε.Κ.Ε.Π.Ε., για το έτος 2012 είναι: Α/Α Δημοτικό Βοοειδή Πρόβατα Αίγες Άλογα Χοίροι Διαμέρισμα μουλάρια γαϊδούρια 1 Βαθύλακου Καλλιφύτου Ταξιάρχη Μοναστηρακίου Λιβαδερού Μακρυπλάγιου Σύνολο Πίνακας 2.1 Αριθμός ζώων που βόσκουν στην υπό μελέτη περιοχή. Όπως φαίνεται από τον παραπάνω πίνακα 1, ο συνολικός αριθμός των ζώων που βόσκουν μέσα στην περιφέρεια της υπό μελέτης περιοχής είναι 995 βοοειδή, πρόβατα, αίγες, 106 χοίροι και 353 άλογα, μουλάρια και γαϊδούρια. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια δεν εμφανίζονται ζημιές στην περιοχή εξαιτίας της βόσκησης, αφενός γιατί οι πληθυσμοί των ζώων ελευθέρας βοσκής έχουν ελαττωθεί σημαντικά, και αφετέρου γιατί η βοσκή είναι ελεγχόμενη σε μεγάλο βαθμό. 2.4 ΒΙΟΚΛΙΜΑ Προσδιορισµός Βιοκλίµατος Ο προσδιορισµός του βιοκλίµατος, δηλαδή της βιολογικής έκφρασης του κλίματος, γίνεται µε βάση τη θερμοκρασία και τις υδατικές συνθήκες, αφού αυτοί είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν κυρίως την ανάπτυξη και την εξάπλωση των φυτών. Προσδιορισµός βιοκλίµατος µε τη μέθοδο των βιοκλιματικών ορόφων: Για τον υπολογισμό του βιοκλιματικού ορόφου χρησιμοποιήθηκε το οµβροθερµικό πηλίκο Q2 του Emberger. Q2=1000P/{[(M + m)/2] (M-m)} σχέση 1 15

16 Όπου: P: η ετήσια βροχόπτωση σε mm. M: ο μέσος όρος των μέγιστων θερμοκρασιών του θερμότερου μήνα σε απόλυτους βαθμούς (-273,2 0 C = 0 0 K). m: ο μέσος όρος των ελάχιστων θερμοκρασιών του ψυχρότερου μήνα, επίσης σε απόλυτους βαθμούς. Με βάση τις τιμές του Q 2 και την τιμή του m, ο Emberger συνέταξε το βιοκλιματικό διάγραμμα για τη μεσογειακή περιοχή (διάγραμμα..), το οποίο υποδιαιρείται σε χαρακτηριστικές ζώνες, ώστε ο βαθμός ξηρότητας να αυξάνεται όσο ελαττώνεται η τιμή του Q 2. Οι ζώνες αυτές που ορίζονται από τις καμπύλες αποτελούν τους βιοκλιματικούς ορόφους ή βιοκλιματικά: 1. Πολύ ξηρό (ερηµικό) κλίμα (Σαχαριανό) 2. Ξηρό 3. Ημίξηρο 4. Ύφυγρο 5. Υγρό 6. Υπέρυγρο 7. Μεσογειακό κλίμα ορέων Οι κατακόρυφες ευθείες διαχωρίζουν κάθε βιοκλιματικό όροφο σε υπορόφους, λαμβάνοντας υπόψη το µέσο όρο των ελάχιστων θερμοκρασιών του ψυχρότερου μήνα m 0 C: 1. Χειμώνας θερμός για m>7 0 C 2. Χειμώνας ήπιος για 3 0 C <m< 7 0 C 3. Χειμώνας ψυχρός για 0 0 C <m< 3 0 C 4. Χειμώνας δριμύς για C <m< 0 0 C 5. Χειμώνας πολύ δριμύς για m < C Το πηλίκο (Μ+m)/2 εκφράζει τη βιολογική μέση θερμοκρασία γιατί οι ακραίες θερμοκρασίες επηρεάζουν τη βλάστηση. Επίσης η διαφορά (Μ-m) δείχνει το εύρος του 16

17 κλίματος και έμμεσα εκφράζει και τον παράγοντα της εξάτμισης. Η τιμή του m 0 C προσδιορίζει την ένταση του ψύχους που επικρατεί σε µια περιοχή κατά τη χειμερινή περίοδο. Σύμφωνα µε τα δεδομένα των μέσων θερμοκρασιών και του μέσου ύψους βροχής για την περιοχή μελέτης ο μέσος όρος των μέγιστων θερμοκρασιών του θερμότερου μήνα είναι Μ=301,00 0 K (Μ=27,80) και ο μέσος όρος των ελάχιστων θερμοκρασιών του ψυχρότερου μήνα είναι m= 274,60 0 K (m=1,4 0 C). Με βάση τη σχέση 1 η τιμή του ομβροθερμικού πηλίκου είναι Q 2 =90,97. Σύμφωνα µε το κλιματικό διάγραμμα του Emberger (Σχήμα 2.1) η περιοχή μελέτης ανήκει στον ύφυγρο βιοκλιματικό όροφο (Q 2 =90,97) µε χειμώνα ψυχρό (m=1,4 0 C). Σχήμα 2.1 Κλιματικό διάγραμμα του Emberger Από το Οµβροθερµικό διάγραμμα που προκύπτει από τον πίνακα στοιχείων (παράρτημα) του μετεωρολογικού σταθμού Δράμας κατά την διάρκεια των ετών

18 2004, χαρακτηρίζεται από µια περίοδο ξηρασίας που εκτείνεται από τις αρχές Ιουνίου μέχρι αρχές Οκτωβρίου. Σχήμα 2.2 Οµβροθερµικό διάγραμμα κατά Gaussen Παρατηρείται επίσης ότι οι μήνες Ιούλιος και ο Αύγουστος είναι οι μήνες με τις υψηλότερες θερμοκρασίες, ενώ ο Ιανουάριος ο μήνας με τις χαμηλότερες θερμοκρασίες και ο Δεκέμβριος χαρακτηρίζεται ο μήνας με την υψηλότερη μέση βροχόπτωση Υδρολογικές Συνθήκες Το σύμπλεγμα χωρίζεται σε δύο βασικές λεκάνες απορροής 6ης Τάξης (κατά Strahler). Το όριο των δύο λεκανών κινείται από δυτικά προς ανατολικά στο βόρειο τμήμα του συμπλέγματος και στην ουσία χωρίζει το σύμπλεγμα σε βόρειο και νότιο τμήμα, με το νότιο τμήμα να έχει τριπλάσια έκταση από το βόρειο. Στο Σχήμα 2.3 παρουσιάζεται ο Υδρολογικός Χάρτης της περιοχής που εμφανίζεται ο υπό μελέτη χείμαρρος, όπου εμφανίζονται οι δύο λεκάνες απορροής και το υδρογραφικό δίκτυο. 18

19 Σχήμα 2.3 Υδρολογικός Χάρτης (πηγή: Δασική Διαχειριστική Μελέτη ). 19

20 Η λεκάνη απορροής που αφορά τον υπό μελέτη χείμαρρο, εξαπλώνεται στο κεντρικό και νότιο τμήμα του δασικού συμπλέγματος. Γενικά, αποτελεί τμήμα της ευρύτερης λεκάνης απορροής που περιλαμβάνει το νότιο τμήμα της Περιφερειακής Ενότητας Δράμας, δηλαδή κυρίως τα πεδινά της Π.Ε. Το σύμπλεγμα και εδώ παίζει σημαντικό ρόλο στο υδατικό ισοζύγιο των πεδινών εκτάσεων, επηρεάζει άμεσα τα αποθέματα του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα και προστατεύει από πλημμυρικές παροχές την πόλη της Δράμας και τους υπόλοιπους πεδινούς οικισμούς. Κατά συνέπεια είναι η λεκάνη απορροής που τροφοδοτεί τον υπό μελέτη χείμαρρο. 20

21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 o ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κατά τη διαδικασία της μελέτης της χλωρίδας της περιοχής πραγματοποιήθηκε δειγματοληψία σε τρία επίπεδα. Στο πρώτο επιλέχθηκαν οι χρονικές περίοδοι της δειγματοληψίας, στο δεύτερο οι περιοχές από τις οποίες έγινε η συλλογή υλικού και στο τρίτο επιλέχθηκαν τα φυτικά δείγματα που συλλέχθηκαν για προσδιορισμό. Για να γίνει επομένως ολοκληρωμένη καταγραφή της χλωρίδας μιας περιοχής θα πρέπει να συλλεχθεί το σύνολο των φυτικών ειδών που φύονται σε όλη την περιοχή μελέτης. 3.2 ΑΡΧΕΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ Κατά την επιλογή των περιόδων δειγματοληψίας συνήθως λαμβάνεται υπόψη το γεγονός ότι την άνοιξη και νωρίς το καλοκαίρι παρατηρείται η ανθοφορία και καρποφορία των περισσότερων φυτικών ειδών. Για αυτόν το λόγο συνήθως την άνοιξη πραγματοποιούνται οι περισσότερες συλλογές. Ορισμένα από τα κριτήρια που καθορίζουν τις περιοχές από όπου θα γίνουν οι δειγματοληψίες είναι η προσβασιμότητα, το υψόμετρο, η κατανομή των δειγματοληψιών σε όλη την περιοχή μελέτης και προηγούμενες αναφορές δειγματοληψιών. Πιο συγκεκριμένα, συνήθως επιλέγονται περιοχές που βρίσκονται κοντά σε δρόμο ή μονοπάτι ώστε να διευκολύνεται η πρόσβαση αλλά και να μειώνεται ο χρόνος της δειγματοληψίας από κάθε περιοχή. Με την ίδια λογική θα πρέπει να γίνονται δειγματοληψίες σε διάφορα υψόμετρα. Θα πρέπει επιπλέον να δοθεί βάση ώστε οι δειγματοληψίες να διατρέχουν ικανοποιητικά την περιοχή μελέτης. Η γνώση για δειγματοληψίες άλλων ερευνητών στην περιοχή θεωρείται κρίσιμη μιας και μπορεί να δώσει πληροφορίες για περιοχές μέσα στην περιοχή μελέτης όπου παρουσιάζεται χλωριδικό ενδιαφέρον. Ο κυριότερος λόγος που χρησιμοποιούνται αυτά τα κριτήρια είναι ο περιορισμένος συνήθως χρόνος που διατίθεται για την κάθε δειγματοληπτική περίοδο. 21

22 Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία της δειγματοληψίας στο οποίο πρέπει να δοθεί έμφαση είναι η επιλογή των φυτικών δειγμάτων από μια περιοχή. Συχνά παρατηρείται μεροληψία με αποτέλεσμα να μη συλλέγονται όλα τα είδη μιας περιοχής. Η μεροληψία αυτή έχει πολλά αίτια. Σημαντικό ρόλο παίζει το μέγεθος των φυτών, καθώς και το μέγεθος και το χρώμα των ανθέων. Επομένως μικρά φυτά με άνθη που δεν έχουν έντονο χρώμα, μπορεί εύκολα να διαφύγουν της προσοχής του ερευνητή. Η μεροληψία αποκτά μεγαλύτερες διαστάσεις όταν ο ερευνητής έχει απειρία για ορισμένες ομάδες φυτών ή και γενικότερα με την αναγνώριση των φυτών. Ένας άπειρος ερευνητής, ενδεχομένως να μη δώσει σημασία στις διαφορές που εμφανίζουν δύο είδη και να συλλέξει μόνο το ένα. Για όλους τους παραπάνω λόγους, είναι σαφής η δυσκολία της καταγραφής όλων των φυτικών ειδών μιας περιοχής στα πλαίσια μιας ερευνητικής διαδικασίας. 3.3 ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΦΥΤΙΚΩΝ ΕΙΔΩΝ Στην αναγνώριση των φυτικών ειδών χρησιμοποιήθηκαν κυρίως τα εξής βιβλία: το Εγχειρίδιο του Εργαστηρίου της Δασικής Βοτανικής (Διδακτικές σημειώσεις), Γεώργιος Π. Φωτιάδης και το βιβλίο Θάμνοι και δένδρα στην Ελλάδα, Αραμπατζής, Θ , Τ. 1. Οικολογική Κίνηση Δράμας-Τ.Ε.Ι. Καβάλας. 3.4 ΕΠΙΛΟΓΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΣΗΜΕΙΩΝ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ Η πρακτική άσκηση έλαβε χώρα στο Δασικό Σύμπλεγμα ΛΙΒΑΔΕΡΟΥ ΜΥΡΣΙΝΕΡΟΥ-ΑΕΤΟΥ ΞΗΡΟΠΟΤΑΜΟΥ ΚΑΛΛΙΦΥΤΟΥ ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙΟΥ Π.Ε. Δράμας και συγκεκριμένα στο ρέμα που το διασχίζει, κατά τους μήνες Απρίλιο- Σεπτέμβριο (1/4/ /09/2013). Ήταν κατά το μεγαλύτερο μέρος της εργασία πεδίου, με επισκέψεις και καταγραφές στην περιοχή μελέτης. Η περιοχή ενδιαφέροντος ήταν το ρέμα του Συμπλέγματος. Κατά μήκος του ρέματος αυτού επιλέχθηκαν 3 περιοχές μελέτης (σε υψόμετρο 150, 550 και 950 μέτρων) και μέσα σε αυτές λήφθηκαν έξι δειγματοληπτικές επιφάνειες από τρείς εκατέρωθεν του ρέματος, λήφθηκαν ως εκ τούτου 18 δειγματοληπτικές επιφάνειες συνολικά. Σε κάθε δειγματοληπτική επιφάνεια γινόταν 22

23 καταγραφή των φυτικών ειδών που υπήρχαν, των πληθυσμών τους (όπου αυτό ήταν εφικτό), της φυτοκάλυψης κάθε είδους ξεχωριστά αλλά και του ορόφου βλάστησης στον οποίο καθένα από αυτά άνηκε. Ακόμη μετρήθηκαν το ύψος, η διάμετρος αλλά και η συγκόμωση των ειδών. Επίσης, σε κάθε δειγματοληπτική επιφάνεια καταγράφηκαν η ημερομηνία λήψης, η έκθεση, το μέγεθος της κάθε επιφάνειας καθώς και η κλίση της. Η θέση των δειγματοληπτικών επιφανειών προσδιορίστηκε βάσει των γεωγραφικών τους συντεταγμένων (γεωγραφικό μήκος και πλάτος), οι οποίες καταγράφηκαν με τη βοήθεια οργάνου εύρεσης γεωγραφικών συντεταγμένων. Κάθε δειγματοληπτική επιφάνεια αξιολόγησης έχει μήκος 10 μέτρα και πλάτος ανάλογα με την έκταση της παρόχθιας υδροχαρούς βλάστησης (με συνήθης αυτό των 5 μέτρων). 3.5 ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΠΑΡΑΠΟΤΑΜΙΑΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ Δειγματοληπτική επιφάνεια: Μήκος : 10 μέτρα, Πλάτος : 5 ή και λιγότερο από 5 μέτρα ανάλογα με την φυσική έκταση της παραποτάμιας όχθης του δάσους. Και στις δύο όχθες καταγράφηκε η βλάστηση (θαμνώδης, ξυλώδης) Έγινε σε όλα τα ξυλώδη είδη δέντρων, θάμνων και αναρριχώμενων κατά εκτίμηση ποσοστιαία κάλυψη κάθε είδους. Για τα κυρίαρχα ξυλώδη είδη εκτιμήθηκε η συγκόμωση τους. Τέλος μετρήθηκαν το ύψος, η στηθιαία διάμετρος αλλά και η συγκόμωση των ειδών. 23

24 Σχήμα 3.1 Σχεδιάγραμμα περιοχής μελέτης Λαμβάνοντας υπόψη όλες τις πρακτικές δυσκολίες δειγματοληψιών και τα διαθέσιμα μέσα και τις ανάγκες της παρούσας μελέτης, κατόπιν αρκετών περιηγήσεων, επιλέχθηκαν τρία σημεία - περιοχές του ρέματος. 3.6 ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Με βάση τις Αρχές δειγματοληψιών αλλά και όσων έχουν προαναφερθεί έγινε η επιλογή των δειγματοληπτικών επιφανειών: Ονομασία: Περιοχή Μελέτης 1 Συντεταγμένες: Γ.Π: 41 17'50.72"Β, Γ.Μ.: 24 13'57.67"Α Υψόμετρο: 950 m Τοποθεσία σημείου: 200 μέτρα κάθετα, από το τέλος του παράδρομου. Ροή από Β προς Ν Περιγραφή: Πρόκειται για τμήμα του ρέματος, το οποίο βρίσκεται στην κορυφή του, 200 μέτρα από την αρχή του ρέματος. Χαρακτηριστικά καναλιού: Μικρού πλάτους και βάθους, µε μικρή κλίση και ομαλή ροή. 24

25 Εικόνα 3.1 Δειγματοληπτικές επιφάνειες 1.1.1, 1.1.2, 1.1.3, 1.2.1, 1.2.2, Ονομασία: Περιοχή Μελέτης 2 Συντεταγμένες: Γ.Π: 41 16'57.48"Β, Γ.Μ.: 24 13'01.94"Α Υψόμετρο: 550 m Τοποθεσία σημείου: 2000 μέτρα μετά τη γέφυρα Λιβαδερού και 200 μέτρα κάθετα του δρόμου προς τα κάτω. Ροή από Β προς Ν Περιγραφή: Πρόκειται για τμήμα του ρέματος, το οποίο βρίσκεται μόλις στα 2,5 χιλιόμετρα από την έναρξη του ρέματος. Χαρακτηριστικά καναλιού: Μικρού πλάτους και βάθους, µε μικρή κλίση και ομαλή ροή. 25

26 Εικόνα 3.2 Δειγματοληπτικές επιφάνειες 2.1.1, 2.1.2, 2.1.3, 2.2.1, 2.2.2, Ονομασία: Περιοχή Μελέτης 3 Συντεταγμένες: Γ.Π: 41 09'53.72"Β, Γ.Μ.: 24 12'02.32"Α Υψόμετρο: 150 m Τοποθεσία σημείου: 220 μέτρα ΝΔ από τη γέφυρα Καλλιφύτου Ροή από ΒΑ προς ΝΔ Περιγραφή: Πρόκειται για τμήμα του ρέματος, το οποίο βρίσκεται μόλις στα 2,5 χιλιόμετρα από την πόλη της Δράμας. Χαρακτηριστικά καναλιού: Μεγάλου πλάτους και μεγάλου βάθους, µε μικρή κλίση και ομαλή ροή. 26

27 Εικόνα 3.3 Δειγματοληπτικές επιφάνειες 3.1.1, 3.1.2, 3.1.3, 3.2.1, 3.2.2,

28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 o ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ 4.1 ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ Οι ορεινές και ημιορεινές παρόχθιες περιοχές που εξετάστηκαν αποτελούσαν στο σύνολο τους πολύ στενές λωρίδες δασικής βλάστησης. Μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις υπήρξαν πλάτη παρόχθιων θέσεων μεγαλύτερα από 30 μέτρα. Και αυτό συμβαίνει λόγω των μεγάλων κλίσεων που υπάρχουν στα μεγάλα υψόμετρα. 4.2 ΧΛΩΡΙΔΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Στην περιοχή μελέτης 1 έχουν καταγραφεί 14 είδη: Fagus sylvatica L. (Οξιά δασική) Rosa canina (Αγριοτριανταφυλλιά) Betula pendula Roth (Σημύδα κρεμοκλαδής) Salix alba L. (Ιτιά λευκή) Juniperus oxycedrus ssp. oxycedrus L. (Άρκευθος οξύκεδρος) Pinus nigra Rehder (Πεύκη μαύρη) Castanea sativa Miller (Καστανιά) Corylus avellana L. (Λεπτοκαρυά) Quercus petraea Menitsky (Δρυς απόδισκη) Quercus frainetto Ten. (Δρυς πλατύφυλλη) Carpinus orientalis ssp. Orientalis Miller (Γαύρος ανατολικός) Prunus avium L. (Κερασιά) Cornus sanguinea L.(Αγριοκρανιά) Fraxinus ornus L. (Φράξος όρνος) 28

29 Εικόνα 4.1 Περιοχή Μελέτης 1 Στην περιοχή μελέτης 2 έχουν καταγραφεί 16 είδη: Quercus petraea Menitsky (Δρυς απόδισκη) Quercus frainetto Ten. (Δρυς πλατύφυλλη) Quercus coccifera L. (Πουρνάρι) Acer campestre L. (Σφενδάμι πεδινό) Carpinus orientalis ssp. Orientalis Miller (Γαύρος ανατολικός) Fraxinus ornus L. (Φράξος όρνος) Alnus glutinosa L. Gaertner (Σκλήθρο ή Κλήθρα κολλώδης) Salix alba L. (Ιτιά λευκή) Castanea sativa Miller (Καστανιά) Corylus avellana L. (Λεπτοκαρυά) Juniperus oxycedrus ssp. oxycedrus L. (Άρκευθος οξύκεδρος) Juglans regia L. (Καρυδιά βασιλική) Rubus sp. (Βάτος) Rosa canina (Αγριοτρυανταφυλλιά) Clematis vitalba L. (Κληματίς λευκάμπελη) Hedera helix L. (Κισσός) 29

30 Εικόνα 4.2 Περιοχή Μελέτης 2 Στην περιοχή μελέτης 3 έχουν καταγραφεί 10 είδη: Platanus orientalis L. (Πλάτανος ανατολικός) Alnus glutinosa L. Gaertner (Σκλήθρο ή Κλήθρα κολλώδης) Salix alba L. (Ιτιά λευκή) Rubus ssp. (Βάτος) Juglans regia L. (Καρυδιά βασιλική) Rosa canina (Αγριοτρυανταφυλλιά) Populus nigra L. (Λεύκη μαύρη) Paliurus spina-christi Miller (Παλιούρι) Clematis vitalba L. (Κληματίς λευκάμπελη) Hedera helix L. (Κισσός) 30

31 Εικόνα 4.3 Περιοχή Μελέτης ΧΛΩΡΙΔΑ Καταρχάς πρέπει να σημειωθεί ότι η παρόχθια βλάστηση δεν αποτελείται μόνο από υγρόφιλα είδη χλωρίδας. Στις περιοχές μελέτης μας τα υγρόφιλα ή μερικώς υγρόφιλα είναι μόλις 4 είδη (Πίνακας 4.1), δηλαδή αντιστοιχούν στο 31,6% του συνόλου των ειδών. Συνεπώς, είναι απόλυτα δόκιμο να εμπεριέχονται χερσαία ξυλώδη είδη στην παρόχθια ζώνη και είναι απόλυτα φυσιολογικό να υπάρχουν ορισμένοι γεωμορφολογικοί τύποι παρόχθιων δασών όπου απαντούν κυρίως ή αποκλειστικά χερσαία είδη. Είδη Αριθμός ατόμων (n=79) Quercus petraea 21 Fagus sylvatica 5 Prunus avium 2 Carpinus orientalis 16 Castanea sativa 3 Υγρόφιλα ή μερικώς Υγρόφιλα είδη

32 Salix alba 1 Alnus glutinosa 1 Platanus orientalis 21 Populus nigra 1 Rubus sp. 1 Juniperus oxycedrus 1 Corylus avellana 4 Quercus coccifera Πινάκας 4.1 Υγρόφιλα ή Μερικώς Υγρόφιλα Είδη Υγρόφιλα Είδη Σε ευνοϊκές συνθήκες υγρασίας, κυρίως στις όχθες χειμάρρων, ποταμών και υγροτόπων, απαντώνται υγρόφιλα είδη όπως τα πλατάνια (Platanus orientalis), οι λεύκες (Populus spp.), οι ιτιές (Salix spp.) Platanus orientalis Στην Ελλάδα υπάρχει ιδιαιτερότητα στα παρόχθια δάση λόγω του πλάτανου, είδους που περιορίζεται αποκλειστικά στο νοτιοανατολικό άκρο της Ευρώπης, ενώ η κατανομή του είναι πιο διευρυμένη στη δυτική και κεντρική Ασία. Το είδος κυριαρχεί σε μεγάλα τμήματα του ρέματος και αποτελεί κλειδικό είδος που πιθανώς να είναι και «σταθεροποιητής» του ποτάμιου διαδρόμου λόγω της μακροβιότητας του και των χαρακτηριστικών σχηματισμών που συγκροτούν τις ποτάμιες όχθες και δημιουργούν ιδιόμορφα δάση-γαλαρίες Salix alba Στις περισσότερες περιπτώσεις το είδος προσδιορίζεται εύκολα στο πεδίο, όμως υπήρξαν πολύ συχνά παραδείγματα υβριδισμού με άλλες ιτιές. Ωστόσο, το είδος φαίνεται ότι «οδηγείται» περισσότερο από τα χαρακτηριστικά του ενδιαιτήματος, παρά από την κλιματική πίεση του υψομέτρου επειδή απαντάτε σε όλα τα υψόμετρα. 32

33 Alnus glutinosa Η παρουσία του είδους δεν φαίνεται να σχετίζεται έντονα με το υψόμετρο, παρότι παρατηρείται μια τάση στα δείγματα που έχουμε για αύξηση σε χαμηλά υψόμετρα. Εδώ παρατηρείται συμπεριφορά ενός είδους που απαντά κυρίως σε θέσεις όπου έχουν το κατάλληλο υδρομορφολογικό περιβάλλον (μόνιμο νερό) Populus spp. Χαρακτηριστικά υγρόφιλα είδη είναι οι λεύκες. Παρατηρείται η εμφάνιση της στα χαμηλότερα υψόμετρα της περιοχής μελέτης του ρέματος, και σε μεμονωμένα στελέχη. Και αυτό γιατί οι λεύκες δεν μπορούν να αναπτυχθούν στον έντονο ανταγωνισμό και έτσι έχουν αναπτυχθεί στα διάκενα που δημιουργήθηκαν από αστάθμητους παράγοντες Άλλα σημαντικά είδη Υπάρχουν ορισμένα είδη που απαντούν πολύ συχνά στα μεσογειακά τμήματα των ποταμών και αφθονούν ιδιαίτερα εκεί παρότι δεν είναι υγρόφιλα. Χαρακτηριστικά σε μεσογειακά ρέματα είναι η Ostrya carpinifolia και ο Fraxinus ornus. Στα υψηλότερα υψόμετρα σε εύκρατα δάση υπάρχουν πολλά ακόμη είδη που συχνά απαντούν μέσα στο παρόχθιο περιβάλλον (Cornus spp.). Τα αναρριχώμενα είδη (Hedera helix, Clematis spp.) είναι πολύ κοινά, και μειώνονται με το υψόμετρο σε αριθμό ειδών και σε κάλυψη. Στην έρευνά μας πιθανότατα πρέπει να αναφερθούμε στην αφθονία ορισμένων ειδών όπως Clematis spp, τα βάτα (Rubus spp.) που ανήκουν σε τουλάχιστον δύο είδη και αφθονούν σε θέσεις που έχουν προσφάτως διαταραχθεί από ανθρωπογενείς πιέσεις (βόσκηση). (Αθανασιάδης, 1991) 33

34 Βασική παραδοχή εδώ είναι ότι τα ξυλώδη είδη θάμνων και δένδρων που δημιουργούν τον ανώροφο στις δασικές παρόχθιες διαπλάσεις είναι πολύ καλός δείκτης περιβαλλοντικών συνθηκών επειδή (σε σύγκριση με τον ποώδη υπώροφο) έχουν πολύ πιο μεγάλη χρονική διάρκεια στην περιοχή και καθρεπτίζουν μια ολοκληρωμένη μορφή της «φυσικής» βλάστησης. 4.4 ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Η ανάλυση πραγματοποιήθηκε προκειμένου να καθοριστούν τα είδη που συμβάλλουν περισσότερο στην ομοιότητα ή ανομοιότητα μεταξύ των περιοχών, που σχηματίσθηκαν στην ανάλυση τους. Με αυτό τον τρόπο καθορίζονται τα «χαρακτηριστικά είδη» ή επικρατούντα είδη των περιοχών. Τα επικρατούντα είδη είναι εκείνα τα οποία, εξαιτίας της αριθμητικής υπεροχής μπορεί να θεωρηθούν ως τυπικά μιας καθοριζόμενης συνάθροισης. 34

35 Σχήμα 4.1. Συγκριτική αφθονία ειδών ανά περιοχή (Ν=79). Το 33% των θέσεων αποτελείται από θέσεις όπου κυριαρχεί Platanus orientalis (περιοχές m, n, p, q, r), το 33% των θέσεων αποτελείται από θέσεις όπου κυριαρχεί Quercus petraea (περιοχές a,b,c,d,e,f,j,k) και το 31% των θέσεων αποτελείται από θέσεις όπου κυριαρχεί Carpinus orientalis (περιοχές g,h,i,l). Η αντιμετώπιση του υψομέτρου ως εξέχοντος παράγοντα είναι σημαντική διότι μαρτυρά τη σημασία των κλιματικών επιρροών πάνω στην παρόχθια βλάστηση (όπως αναφέρθηκε στο πρώτο κεφάλαιο, παράγραφος 1.5), για πολλά χρόνια η βλάστηση αυτή ονομάζονταν «αζωνική», μια λέξη που υπαινίσσεται ότι η βλάστηση εξαπλώνεται χωρίς να επηρεάζεται από κλιματικές «ζώνες» Περιγραφή βιοτικών ομάδων βλάστησης: ανάλυση ομοιότητας μεταξύ ομάδων, εντοπισμός επικρατούντων ειδών Μεικτές ορεινές περιοχές χωρίς πλάτανο Στα μεγάλα υψόμετρα της περιοχής 1 απαντούν θέσεις χωρίς Platanus orientalis αλλά Fagus sylvatica και Quercus petraea. Μάλιστα, από προσωπικές παρατηρήσεις 35

36 έχουμε δει πολλά ρέματα διαρκούς ροής στη βόρεια Ελλάδα όπου σε υψόμετρα άνω των 900 μέτρων δεν υπάρχει καθόλου Platanus orientalis και τα λίγα άτομα που υπάρχουν σε εκτεθειμένα σημεία είναι σε νανώδη μορφή ή έχουν πολλά νεκρά κλαδιά ή κορμούς, πιθανότατα από νέκρωση λόγω Ψύχους. Είδη Αριθμός Ατόμων (n) Ποσοστό συμμετοχής στη βλάστηση (%) Quercus petraea 8 53 Fagus sylvatica 3 20 Prunus avium 1 7 Corylus avellana 3 20 Σύνολο Πίνακας 4.2 Αριθμός ατόμων και ποσοστό συμμετοχή στη βλάστησης της Περιοχής Μελέτης 1 Σχήμα 4.2 Ποσοστά ειδών που συμμετέχουν στη βλάστηση της Περιοχής 1 Στην περιοχή 1 βλέπουμε την κυριαρχία της Quercus petraea με ποσοστό 53%, η οποία παρατηρείτε σε σμίξη με την Fagus sylvatica η οποία έχει ποσοστό 20%, το Corylus avellana σε θαμνώδης μορφή με ποσοστό 20% και τέλος το Prunus avium με ένα μικρό ποσοστό 7%. 36

37 Μεικτές ημιορεινές περιοχές Carpinus orientalis και Quercus petraea Σημαντική εδώ στην περιοχή 2 είναι η συνεισφορά του Carpinus orientalis, είδους που συχνά σχηματίζει συστάδες μαζί με άλλα φυλλοβόλα σε σκιερές χαράδρες ή απότομες, βραχώδεις όχθες ή ορθοπλαγιές. Μερικές δασοσυστάδες με Ostrya carpinifolia, Carpinus orientalisκαι άλλα φυλλοβόλα μπορεί να αποτελούν κομμάτι άλλων χερσαίων οικοτόπων, που έχουν εισχωρήσει στην παρόχθια περιοχή. Τέτοιοι οικότοποι μπορεί να είναι «δάση οστρυάς, ανατολικού γαύρου, και μεικτά θερμόφιλα δάση (Δρυοδάση). Είδη Αριθμός Ατόμων (n) Ποσοστό συμμετοχής στη βλάστηση (%) Quercus petraea 9 30 Carpinus orientalis Castanea sativa 3 10 Juniperus oxycedrus 1 3 Corylus avellana 1 3 Σύνολο Πίνακας 4.3 Αριθμός ατόμων και ποσοστό συμμετοχή στη βλάστησης της Περιοχής Μελέτης 2 Σχήμα 4.3 Ποσοστά ειδών που συμμετέχουν στη βλάστηση της Περιοχής 2 37

38 Στην περιοχή 2 βλέπουμε την κυριαρχία του Carpinus orientalis με ποσοστό 54%, το οποίο παρατηρείτε σε σμίξη με την Quercus petraea η οποία έχει ποσοστό 30%, αλλά και την Castanea sativa ποσοστό 10% και τέλος ακολουθούν με μικρό ποσοστό Juniperus oxycedrus και Corylus avellana από 3% Αμιγής Περιοχές Platanus orientalis άλλα και σμίξη με άλλα υγρόφιλα είδη. Αυτός ο τύπος είναι διαδεδομένος στις περισσότερες δειγματοληπτικές επιφάνειες της Περιοχής Μελέτης 3 σε χαμηλά και πιο ξηρά σημεία. Ο Platanus orientalis εμφανίζεται σε πολύ αραιές πυκνότητες κοντά στο νερό. Υπάρχουν βέβαια και θέσεις σε βραχώδη σημεία που έχουν διαταραχθεί, και έτσι απομένουν ή αναγεννιούνται λίγοι Platanus orientalis. Επίσης συναντάμε και μίξη Platanus orientalis μεsalix alba και Populus nigra συνήθως σε περιοχές όπου υπάρχει διατάραξη της περιοχής από ανθρωπογενής παράγοντες (π.χ. βόσκηση, πυρκαγιές κ.α.) Και πάλι, λόγω της πολύ μικρής συμμετοχής δειγματοληψιών δεν μπορούμε να καθορίσουμε εδώ ένα διακριτό τύπο παρόχθιας βλάστησης. Είδη Αριθμός Ατόμων (n) Ποσοστό συμμετοχής στη βλάστηση (%) Platanus orientalis Salix alba 1 3 Alnus glutinosa 1 4 Populus nigra 1 4 Rubus sp. 1 4 Quercus coccifera 2 7 Σύνολο Πίνακας 4.4 Αριθμός ατόμων και ποσοστό συμμετοχή στη βλάστησης της Περιοχής Μελέτης 3 38

39 Σχήμα 4.4 Ποσοστά ειδών που συμμετέχουν στη βλάστηση της Περιοχής 3 Στην περιοχή 3 βλέπουμε την απόλυτη κυριαρχία του Platanus orientalis με ποσοστό 78% σε αμιγής συστάδες, ενώ μεμονωμένα μέσα στις περιοχές αυτές παρατηρούνται Alnus glutinosa, Salix alba και Populus nigra με ποσοστά 4%, 3% και 4% αντίστοιχα και τέλος ακολουθούν με μικρό ποσοστό σε θαμνώδης μορφή Rubus spp. και Quercus coccifera με ποσοστά 3% και 7% αντίστοιχα. Είδη Αριθμός Ατόμων (n) Ποσοστό συμμετοχής στη βλάστηση (%) Quercus petraea Fagus sylvatica 5 6 Prunus avium 2 3 Carpinus orientalis Castanea sativa 3 4 Salix alba 1 1 Alnus glutinosa 1 1 Platanus orientalis Populus nigra 1 1 Rubus sp. 1 1 Juniperus oxycedrus 1 1 Corylus avellana

40 Quercus coccifera 2 3 Σύνολο Πίνακας 4.5 Αριθμός ατόμων και ποσοστό συμμετοχής στη βλάστησης στο Σύνολο των Περιοχών Μελέτης Σχήμα 4.5 Ποσοστά ειδών που συμμετέχουν στη βλάστηση στο Σύνολο των Περιοχών Μελέτης Εάν παρατηρήσουμε τη βλάστηση στο σύνολο των Περιοχών μας που πραγματοποιήθηκαν οι δειγματοληψίες, παρατηρούμε ότι τα κυρίαρχα είδη είναι αυτά που παρουσιάζονται με μεγάλα ποσοστά Quercus petraea 27%, Platanus orientalis 27% και Carpinus orientalis 20% και έχουν μεγάλη ποσοστιαία διάφορα σε σχέση με τα υπόλοιπα είδη των περιοχών, όπου κυμαίνονται σε ποσοστά 1-6%. 40

41 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 o ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στη μελέτη αυτή είχαμε ως στόχο να διερευνήσουμε κατά πόσο ο παράγοντας υψόμετρο επηρεάζει την βλάστηση μιας παρόχθιας περιοχής ενός χειμάρρου. Από την έρευνα μας παρατηρήσαμε ορισμένα συμπεράσματα τα οποία θα αναφέρουμε παρακάτω. Το υψόμετρο είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει τη βλάστηση μιας παρόχθιας περιοχής, αλλά σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες. Στην περιοχή 1 (950 μέτρα) συναντάμε μια μίξη Quercus petraea με Fagus sylvatica, αλλά σημαντικό είναι να επισημάνουμε την έλλειψη του Platanus orientalis αφενός μεν λόγο υψομέτρου αλλά αφετέρου δε και λόγω της έλλειψης μόνιμου νερού. Σε υψόμετρα 400 μέτρων και άνω η παρουσία του Alnus glutinosa είναι ελάχιστη έως ανύπαρκτη και αυτό γιατί το ανάγλυφο της περιοχής όσο αυξάνετε το υψόμετρο γίνεται όλο και πιο δύσκολο δυσπρόσιτο, με μεγάλες και απότομες κλίσεις αλλά και μικρή σε έκταση παρόχθια ζώνη, καθώς το Alnus glutinosa είναι απαιτητικό σε εδαφικές συνθήκες. Επομένως η παρόχθια βλάστηση ενός χειμάρρου, δεν επηρεάζεται μόνο από το υψόμετρο αλλά υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που συντελούν στη διαμόρφωση της. Μέσα από τη μελέτη που πραγματοποιήσαμε, παρατηρήθηκαν ότι οι παράγοντες αυτοί μπορεί να είναι, η παρουσία μόνιμου νερού αλλά και το ανάγλυφο. 41

42 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Αθανασιάδης Ν. Η., Ελευθεριάδου Ε. Ν Νέστος: Βλάστηση λωρίδα. Ο Νέστος: το φυσικό περιβάλλον και τα προβλήματά του, Πρακτικά Συνάντησης Απριλίου1991, ΓΕΩΤ. Ε. Ε. Καβάλα. 2. Αραμπατζής, Θ Θάμνοι και δένδρα στην Ελλάδα, Τ. 1. Οικολογική Κίνηση Δράμας-Τ.Ε.Ι. Καβάλας, Δράμα. 3. Αραμπατζής, Θ Θάμνοι και δένδρα στην Ελλάδα, Τ. 2. Οικολογική Κίνηση Δράμας-Τ.Ε.Ι. Καβάλας, Δράμα. 4. Βιτώρης Κ.Ι., Ανάλυση δομής-δυναμική και οικολογική ερμηνεία των παρόχθιων δασών της Κερκίνης και του Στρυμόνα. Διδακτορική διατριβή, Επιστημονική Επετηρίδα του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Σχολή Γεωτεχνικών Επιστημών ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη. 5. Γεωργιάδης Θ., Δημόπουλος Π., Δημητρέλλος Γ., Χονδρόπουλος Β., Φραγγεδάκη Σ., Βασιλάκης Κ., Βαρνάβας Σ., Ηλιοπούλου Ι., Αλεξόπουλος Α., Παπαμίχος Ν., Αλιφραγκής Δ., Σεϊλόπουλος Δ., Αλαχιώτης Σ., Παπασωτηρόπουλος Β., Οικολογικές επιπτώσεις και διαχείριση στους υγροτόπους Καλαμά- Αχέροντα Καλοδικίου, Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών, Πάτρα. 6. Ευθυμίου Γ., Ανάλυση δομής-δυναμικής και οικολογική ερμηνεία των παρόχθιων δασών του Νέστου, Διδακτορική διατριβή, Θεσσαλονίκη. 7. Ζόγκαρης Σ., Χατζηρβασάνης Β. Οικονόμου Α., Παρόχθιες ζώνες στην Ελλάδα. Προστατεύοντας τις παραποτάμιες οάσεις ζωής, Εκδόσεις Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών. 8. Λεπίδη Α., Καραγιάννη Α., Τσιρίδης Α., Ιούλιος Μελέτη Προστασίας και Διαχείρισης Δημόσιου Δασικού Συμπλέγματος ΛΙΒΑΔΕΡΟΥ ΜΥΡΣΙΝΕΡΟΥ ΑΕΤΟΥ ΞΗΡΟΠΟΤΑΜΟΥ ΚΑΛΛΙΦΥΤΟΥ ΜΟΝΑΣΤΗΡΑΚΙΟΥ Π.Ε. ΔΡΑΜΑΣ, Διεύθυνση Δασών-Δασαρχείο Δράμας. 9. Ντάφης Σ., Παπαστεργιάδου Ε., Γεωργίου Κ., Μπαμπαλώνα Δ., Γεωργιάδης Θ., Παπαγεωργίου Μ., Λαζαρίδου Θ. & Τσιαούση Β., Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Το Έργο Οικοτόπων στην Ελλάδα: Δίκτυο Φύση Συμβόλαιο αριθμός Β4-3200/84/756, Γεν. Διεύθυνση ΧΙ. Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας-Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων. 42

43 10. Φωτιάδης Γ., Δασική Βοτανική Διδακτικές Σημειώσεις, Τ.Ε.Ι. Καβάλας, Δράμας. 11. Hughes F.M.R. (ed)., The Flooded Forest: Guidance for policy maker and river manager in Europe on the restoration of floodplain forests. FLOBAR2, Department of Geography, University of Cambridge, UK. 96pp. 12. Yon D., Tendron G., Alluvial forests of Europe, Nature Conservation Service, National Museum of Natural History, Paris. ΑΡΘΡΑ ΣΕ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

44 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Πίνακας 1.1 Κλιματικά στοιχεία Ιαν Φεβ Μάρ Απρ Μάι Ιούν Ιούλ Αύγ Σεπ Οκτ Νοέ Δεκ Θερμοκρασία Ύψος βροχής Χάρτης 1.1 Δασοπονικός Χάρτης Περιοχής Μελέτης 44

45 ΠΙΝΑΚΑΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΩΝ ο C ( ) ΠΙΝΑΚΑΣ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΕΩΝ (mm) ( ) 45