Προτάσεις Πολιτικής για την Προώθηση του Τουρισµού Ατόµων Τρίτης Ηλικίας στην Ελλάδα

Transcript

1 Κ EΦΑΛΑΙΟ Α 5 Προτάσεις Πολιτικής για την Προώθηση του Τουρισµού Ατόµων Τρίτης Ηλικίας στην Ελλάδα

2

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Προτάσεις Πολιτικής για την Προώθηση του Τουρισµού Ατόµων Τρίτης Ηλικίας στην Ελλάδα 5.1. Εισαγωγή Υπενθυµίζεται ότι από την ανάλυση που έγινε στο εύτερο Κεφάλαιο (παρ. 2.3), εκτιµήθηκε ότι το έτος 2000 αναχώρησαν από δέκα ευρωπαϊκές χώρες 103 (από όπου η χώρα µας αντλεί το µεγαλύτερο ποσοστό του αλλοδαπού τουρισµού της) µε προορισµό την Ελλάδα, 2,97 εκ. τουρίστες άτοµα τρίτης ηλικίας και ότι το 2010 τα άτοµα αυτά εκτιµάται ότι θα ανέλθουν σε 4,73 εκ. Εάν ο ρυθµός αύξησης των αφίξεων από αυτές τις ευρωπαϊκές χώρες, που θα ισχύσει κατά την περίοδο 2010/20, είναι ίδιος µε αυτόν της προηγουµένης δεκαετίας (2000/ 10), τότε θα πραγµατοποιηθούν από τις χώρες αυτές, 7,5 εκ. αναχωρήσεις για την Ελλάδα. Πρόκειται για εκτιµώµενη αύξηση του αριθµού των ηλικιωµένων τουριστών που επισκέπτονται την Ελλάδα κατά 4,7% ετησίως. Η εκτίµηση αυτή έγινε µε την υπόθεση ότι η ελληνική ανταγωνιστικότητα, ως προς τους κύριους µεσογειακούς ανταγωνιστές µας, θα παραµείνει αµετάβλητη. Αυτή η υπόθεση όµως δεν είναι βέβαιο ότι θα πραγµατοποιηθεί εάν: α) η Ελλάδα ολιγωρήσει, όπως έκανε και στο παρελθόν ακολουθώντας παθητική πολιτική, β) οι άλλες χώρες εντείνουν ποικιλοτρόπως τις προσπάθειές τους και βελτιώσουν ακόµη πιο πολύ τη δική τους ανταγωνιστική θέση. Κατόπιν των παραπάνω παρατηρήσεων και δοθέντος ότι ο πληθυσµός των ατόµων τρίτης ηλικίας στις παραπάνω χώρες αλλά και ευρύτερα, βαίνει αυξανόµενος µε την πάροδο του χρόνου, γίνεται φανερό ότι είναι ανάγκη να σχεδιαστεί και να υλοποιηθεί µια σαφέστερη, πληρέστερη και κατά συνέπεια, αποτελεσµατικότερη πολιτική που θα αποσκοπεί στην αύξηση (και όχι µόνο στη συγκράτησή στο σηµερινό επίπεδο) του ρυθµού µεταβολής του τουριστικού ρεύµατος ατόµων της τρίτης ηλικίας προς την Ελλάδα. Οι προτάσεις που θα γίνουν εδώ, αποσκοπούν στην υποβοήθηση τόσο των επιχειρήσεων όσο και των σχεδιαζόντων και υλοποιούντων την τουριστική πολιτική της χώρας για βελτίωση των τουριστικών επιδόσεων της Ελλάδας (µετρούµενη όχι µόνο µε βάση τις αφίξεις αλλά και µε το συνάλλαγµα που θα εισρεύσει στη χώρα, το εισόδηµα που θα δηµιουργηθεί και τέλος την απασχόληση). Είναι σηµαντικό να τονιστεί, προτού αναφερθούν οι αναγκαίες πολιτικές ανάπτυξης του τουρισµού ατόµων τρίτης ηλικίας, ότι τα άτοµα αυτά προκαλούν τις λιγότερες αρνητικές επιδράσεις στη χώρα που επισκέπτονται ενώ ταυτόχρονα προκαλούν µεγαλύτερες θετικές επιδράσεις συγκριτικά µε τα άτοµα των µικρότερων ηλικιών. Συγκεκριµένα: 103 Είναι οι χώρες: Γερµανία, Γαλλία, Ην. Βασίλειο, Ιταλία, Ολλανδία, Φινλανδία, Αυστρία, ανία, Σουηδία, Βέλγιο. 99

4 - Κατά κανόνα, δεν µεταδίδουν µολυσµατικές νόσους και ιδιαίτερα νόσους σχετιζόµενες µε τη σεξουαλική ελευθεριότητα. Επίσης δεν αποτελούν κακό παράδειγµα για τη νεολαία συγκριτικά µε τις νεότερες ηλικίες τουριστών που ενδέχεται να µεταφέρουν επιβλαβείς συνήθειες, όπως χρήση ναρκωτικών ουσιών, κ.τ.λ. - εν δηµιουργούν προβλήµατα στην καθηµερινή ζωή του ντόπιου πληθυσµού καθώς έχουν µεγαλύτερη κατανόηση και επιθυµούν να µάθουν τα ήθη και έθιµά των ντόπιων. Επίσης, αποφεύγουν την υπερβολική νυχτερινή ζωή και την υπερβολική κατανάλωση οινοπνευµατωδών και άλλων εισαγοµένων προϊόντων. - Η δαπάνη τους χαρακτηρίζεται από µικρότερο import content συγκριτικά µε τις νεότερες ηλικίες καθώς επιθυµούν να δοκιµάζουν τα ντόπια φαγητά και εδέσµατα. Επίσης πολλοί από αυτούς προτιµούν την υγιεινή διατροφή που κυριαρχείται από προϊόντα του πρωτογενή τοµέα (γεωργικά, κτηνοτροφικά, αλιευτικά) και τα οποία αφθονούν στις λιγότερο βιοµηχανικά αναπτυγµένες χώρες που προωθούν τον τουρισµό µε σκοπό να επιλύσουν τα οικονοµικά τους προβλήµατα. - Έχουν µεγαλύτερο πολλαπλασιαστή εισοδήµατος 104 ο οποίος οφείλεται στο χαµηλότερο import content που αναφέραµε συγκριτικά µε τη δαπάνη των τουριστών των άλλων ηλικιακών στρωµάτων, αλλά και τη µεγαλύτερη κατά περίπου 20% δαπάνη των ατόµων αυτών Ο απλός κευνσιανός εισοδηµατικός πολλαπλασιαστής (k) που προκύπτει όταν µεταβάλλεται κάποια αυτόνοµη δαπάνη, µε την υπόθεση ότι: ι) οι φόροι συναρτώνται µόνο µε το εισόδηµα (Τ= ty), ιι) οι εισαγωγές επίσης συναρτώνται µόνο µε το εισόδηµα (Μ = m 0 + m1.y), ιιι) οι µεταβιβαστικές πληρωµές είναι σταθερές (Tr = Tr 0 ) και οι Επενδύσεις επίσης σταθερές (I = I 0 ), γίνεται: k = 1/(1-b-bt + m 1 ), όπου t = συντελεστής φόρου εισοδήµατος, Τ r = Μεταβιβαστικές πληρωµές, M= εισαγωγές, b = οριακή ροπή προς κατανάλωση, m 1 = οριακή ροπή προς εισαγωγές. Στην περίπτωση του τουρισµού θα πρέπει από την αυτόνοµη δαπάνη του τουρίστα να εξαιρεθεί το τµήµα εκείνο που δαπανάται άµεσα από αυτόν τον ίδιο για εισαγόµενα αγαθά, διότι αυτό το τµήµα της δαπάνης δεν δηµιουργεί σχεδόν καθόλου προστιθέµενη αξία. Ενδιαφέρει εδώ µόνο όση προστιθέµενη αξία προσέδωσε ο εισαγωγέας έµπορος και όσοι ενεπλάκησαν στη διακίνηση του εισαγοµένου έως τον τελικό καταναλωτήτουρίστα. Μόνο αυτό το τµήµα προστιθέµενης αξίας εισέρχεται στη συνέχεια στο εισοδηµατικό κύκλωµα. Έτσι, ο τουριστικός πολλαπλασιαστής γίνεται: k T = (1-M T ).{1/ (1-b-bt+ m1)}, όπου M T = κατανάλωση σε τιµές cif, εισαγοµένων αγαθών και υπηρεσιών από τον ίδιο τον τουρίστα. Το M T στην περίπτωση των ηλικιωµένων τουριστών είναι, πιθανώς µικρότερο, όπως αναφέραµε, από εκείνο των τουριστών που έχουν µικρότερη ηλικία. 105 Ιδε: Ψωινός, 1994, ε.α. 100

5 - Συµβάλλουν σηµαντικά στην µείωση της εποχικότητας της λειτουργίας των τουριστικών επιχειρήσεων καθώς ταξιδεύουν συχνά και σχεδόν κατά τη διάρκεια όλων των εποχών του έτους. - Έχουν σχεδόν µόνο θετικές πολιτισµικές επιδράσεις στη χώρα που επισκέπτονται καθώς ενδιαφέρονται για την ιστορία και τον πολιτισµό και έτσι αναγκάζουν τις κυβερνήσεις να συντηρήσουν και να αξιοποιήσουν τα πολιτισµικά στοιχεία που διαθέτουν οι χώρες τους. Οι δε ντόπιοι κάτοικοι διδάσκονται να δίνουν και αυτοί σηµασία στον πολιτισµό. Πρέπει, λοιπόν, οι σχεδιαστές της τουριστικής πολιτικής να δώσουν προτεραιότητα στην προώθηση του τουρισµού ατόµων τρίτης ηλικίας και για τους παραπάνω αναφερόµενους σηµαντικότατους λόγους. Πέραν, όµως, από τα παραπάνω, οι προτάσεις µας για την ανάπτυξη του τουρισµού ατόµων τρίτης ηλικίας διαµορφώθηκαν αφού ελήφθη υπόψη όχι µόνο η µεταβολή της ηλικιακής διάρθρωσης των πληθυσµών αλλά επίσης και άλλες παράµετροι, θετικής και αρνητικής φύσεως, όπως είναι : α) Η εµφάνιση του «νέου τουρίστα», καθώς ο µαζικός τουρισµός φαίνεται να µετριάζεται και να δηµιουργείται νέος χώρος για τουρίστες που επιθυµούν: ι) να είναι περισσότερο ανεξάρτητοι και ευέλικτοι, ιι) να έχουν το δικό τους τρόπο σχεδιασµού, οργάνωσης και υλοποίησης των τουριστικών τους προγραµµάτων, ιιι) να θεωρούν τον τουρισµό ως τρόπο ζωής «modus vivendi» που θα τους εξασφαλίσει περισσότερη υγεία (σωµατική, ψυχική και πνευµατική) και ως εκ τούτου ως ένα µέσον για περισσότερη ευηµερία. Εδώ πρέπει να σηµειωθεί ότι όσα είπαµε περί του «νέου τουρίστα» λίγο αφορούν τα άτοµα της τρίτης ηλικίας και πολύ τα νεότερα άτοµα, διότι τα ηλικιωµένα άτοµα επιθυµούν ακόµη να κινούνται µαζικά φοβούµενα πιθανή απειλή κατά της σωµατικής τους ακεραιότητας και, επίσης, την πιθανή δυσµενή εξέλιξη της κατάστασης της υγείας τους. β) Οι εξελίξεις στην Τεχνολογία που επηρεάζουν τόσο τις αποφάσεις του ατόµου-τουρίστα, όσο και τη δοµή, οργάνωση και δραστηριότητα των παντοίων τουριστικών και µεταφορικών επιχειρήσεων. γ) Η πολιτική των άλλων ανταγωνιστριών χωρών (την οποία περιγράψαµε στο προηγούµενο κεφάλαιο) οι οποίες έχουν ήδη αναγνωρίσει τη σπουδαιότητα του τουρισµού ατόµων τρίτης ηλικίας ως µια νέα παράµετρο που δεν µπορεί να αγνοηθεί. δ) Η έρευνα και οι εισηγήσεις-προτάσεις του Παγκόσµιου Οργανισµού Τουρισµού για τη σπουδαιότητα και ανάπτυξη του τουρισµού των ατόµων της τρίτης ηλικίας που θα παίξει σηµαντικό ρόλο στο µελλοντικό υπόδειγµα του τουρισµού τους. 101

6 ε) Οι επιστηµονικές προτάσεις και απόψεις διαφόρων ερευνητών και καθηγητών επί του θέµατος. στ) Οι «απειλές» που αντιµετωπίζει ο τουρισµός των ατόµων αυτών σε παγκόσµιο επίπεδο και συγκεκριµένα: ι) Απειλές από την έξαρση της διεθνούς τροµοκρατίας. ιι) Απειλές από την αναµενόµενη πολιτική επιµήκυνσης του εργασιακού χρόνου ως συνέπεια των προβληµάτων που αντιµετωπίζουν τα ασφαλιστικά Ταµεία συνταξιοδότησης των εργαζοµένων στον ευρωπαϊκό χώρο. Σηµειώνουµε ότι το γεγονός αυτό θα έχει αρνητική επίπτωση στον τουρισµό ατόµων τρίτης ηλικίας καθώς τα άτοµα αυτά έχουν εντονότερη ταξιδιωτική τάση στα πρώτα χρόνια της συνταξιοδότησής τους. ιιι) Απειλές από την αναµενόµενη διεθνή πολιτική µείωσης της ταχύτητας των αεροπλάνων 106 διότι έχει αποδειχτεί ότι αφενός µεν οι υψηλές ταχύτητες µε τις οποίες σήµερα κινούνται τα αεροπλάνα προκαλούν υπερβολική έκλυση ρύπων, αφετέρου δε ότι τα ηλικιωµένα άτοµα ταξιδεύουν κατά κανόνα αεροπορικώς ιδιαίτερα όταν πρόκειται για µακρινές αποστάσεις Προτάσεις Πολιτικής Ασφάλεια, Υγεία, Ποιότητα Α) Προτάσεις για την ασφάλεια των τουριστών Η ασφάλεια του τουρίστα είναι καθαρά θέµα που εµπίπτει κυρίως στις αρµοδιότητες του δηµόσιου τοµέα. Το κράτος πρέπει να προσφέρει ένα όσο γίνεται ελεύθερο περιβάλλον από κινδύνους κατά της σωµατικής ακεραιότητας του ατόµου. Οι συγγραφείς Lockwood και Medlik (2001) συνιστούν τη δηµιουργία µιας κρατικής Υπηρεσίας που θα προστατεύει τον τουρίστα από το σηµείο της άφιξής του στη χώρα προορισµού έως την τελική του αποχώρηση από τη χώρα αυτή. Πώς θα συσταθεί αυτή η ειδική Υπηρεσία και ποίοι φορείς θα είναι συναρµόδιοι για αυτήν δεν είναι θέµα της παρούσας µελέτης. Πάντως, πρέπει να τονιστεί ότι για να είναι αποτελεσµατική η Υπηρεσία αυτή στο έργο της, οπωσδήποτε θα απαιτηθεί και η συνεργασία µε τον ιδιωτικό τοµέα. Μια άλλη πρόταση που γίνεται από τον Παγκόσµιο Οργανισµό Τουρισµού (ΠΟΤ) αναφέρεται στη δηµιουργία Τουριστικής Αστυνοµίας. Κρίνεται 106 Αν αυτή η πρόταση (που έγινε στο παγκόσµιο Συνέδριο του Γιοχάνεσµπουργκ για το Περιβάλλον) υλοποιηθεί θα έχει σαν συνέπεια την αύξηση του χρόνου του ταξιδιού. Το γεγονός αυτό θα πλήξει οπωσδήποτε τον τουρισµό long haul των seniors (αλλά και τον τουρισµό medium haul). 102

7 περισσότερο εφαρµόσιµη στην πράξη η πρόταση αυτή του ΠΟΤ και ως εκ τούτου µπορεί άµεσα να υλοποιηθεί. Όµως, απαιτείται πολύ µεγάλη προσοχή την επιλογή των υπαλλήλων που θα στελεχώσουν την τουριστική αστυνοµία, αφού είναι γνωστός ο µεγάλος βαθµός διαφθοράς που επικρατεί σήµερα στο δηµόσιο τοµέα γενικότερα. Θα απαιτηθούν υψηλής σχετικά µορφωτικής στάθµης άτοµα που να γνωρίζουν σε ικανοποιητικό βαθµό µια, τουλάχιστον, ξένη γλώσσα, να έχουν υποστεί ειδική εκπαίδευση διάρκειας το λιγότερο ενός εξαµήνου και οι σχετικές αµοιβές τους να υπερβαίνουν εκείνες που ορίζει το κανονικό µισθολόγιο του Υπουργείου ηµόσιας Τάξης. Τα άτοµα αυτά πρέπει να επιλέγονται από ειδική Επιτροπή αξιολόγησης στην οποία να µετέχει και το Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο της Ελλάδας αλλά και ο Ελληνικός Οργανισµός Τουρισµού. Β) Προτάσεις για την εξασφάλιση της υγείας των τουριστών Ο Παγκόσµιος Οργανισµός Τουρισµού (1997) παρατηρεί ότι η πιθανότητα να αρρωστήσει το ηλικιωµένο άτοµο στην ξένη χώρα είναι ο µεγαλύτερος φόβος του όταν κάνει τουρισµό. Έτσι, στην παρούσα µελέτη προτείνεται: α) Το Υπουργείο Υγείας σε συνεργασία µε τα συναρµόδια Υπουργεία να εγκαταστήσει αποτελεσµατικά Ιατρικά Κέντρα σε σηµαντικές τουριστικές περιοχές αλλά και σε περιοχές που σήµερα δεν έχουν αναπτυγµένο τουρισµό, όµως διαφαίνεται ότι ο τουρισµός θα εµφανίσει αναπτυξιακή πορεία στο µέλλον. Στα νησιά µας, σήµερα, εκτός από την Κρήτη, τη Ρόδο 107 και την Κέρκυρα, δεν παρατηρείται επάρκεια ιατρικών και νοσηλευτικών υπηρεσιών. Σε πολλά νησιά, αυτές οι υπηρεσίες απουσιάζουν εντελώς. β) Οι τουριστικές επιχειρήσεις πρέπει να λάβουν υπόψη τους τις εισηγήσεις του ΠΟΤ αναφορικά µε τις ασθένειες-αδυναµίες που µπορεί να εµφανίσει το άτοµο της τρίτης ηλικίας όταν κάνει τουρισµό, οι οποίες αναφέρονται στο Κεφ.3. Κατ αυτόν τον τρόπο, θα είναι έτοιµες να αντιµετωπίσουν κάθε ανεπιθύµητη αρνητική κατάσταση και να αυξήσουν το κύρος τους ως σύγχρονες επιχειρήσεις που έχουν δώσει προτεραιότητα στον πελάτη και έχουν θέσει τις δικές τους επιδιώξεις σε δεύτερη µοίρα Προτάσεις για τη Βελτίωση της ποιότητας των προσφερομένων Υπηρεσιών σε συνάρτηση με την Τουριστική Εκπαίδευση Α) Προτάσεις για Βελτίωση της Ποιότητας των Προσφεροµένων Υπηρεσιών. Οι προτάσεις µας για αναβάθµιση της ποιότητας των προσφεροµένων υπηρεσιών απευθύνονται τόσο στις ιδιωτικές επιχειρήσεις όσο και στις αρµόδιες κρατικές υπηρεσίες. Σηµειώνεται ότι εδώ ενδιαφέρει η εντύπωση 107 Το Νοσοκοµείο της Ρόδου έγινε, όπως είναι γνωστό, ύστερα από σχετική εισήγηση της Σουηδίας προς την ελληνική Κυβέρνηση. Η «απειλή» ήταν αποτελεσµατική. Αλλά πρέπει να φθάνουµε σε αυτό το σηµείο; 103

8 που θα αποκτήσει και η ικανοποίηση που θα πάρει, ο τουρίστας, από τη στιγµή που θα εισέλθει στη χώρα µέχρι τη στιγµή θα φύγει. Έτσι, η υπευθυνότητα για το θέµα της ποιότητας διαχέεται µε αµείωτη όµως ένταση, σε πολλούς φορείς, δηµόσιους και ιδιωτικούς. Μεταφορικές εταιρίες, ταξί, µέσα µαζικής µεταφοράς, τοπική αυτοδιοίκηση, µουσεία, κράτος, ξενοδοχεία και λοιπά καταλύµατα, εστιατόρια, ταβέρνες, µπαρ και λοιπά καταστήµατα τα οποία θα επισκεφτεί ο τουρίστας, είναι όλοι αυτοί οι φορείς υπεύθυνοι για το θέµα της ποιότητας και της «γενικής τουριστικής εικόνας» που παρουσιάζει ο τόπος και προσελκύει ή απωθεί τον τουρίστα. Α.1) Προτάσεις πολιτικής για την επιχείρηση Συνιστάται στις ιδιωτικές επιχειρήσεις να θέτουν ως πρώτο επιχειρηµατικό στόχο, την εξασφάλιση της ικανοποίησης του τουρίστα, ιδιαίτερα του ηλικιωµένου. Όλοι οι άλλοι στόχοι της τουριστικής επιχείρησης (µεγιστοποίηση εσόδων ή κερδών, διάφορες επιδιώξεις των managers, κ.τ.λ.) πρέπει να περάσουν σε δεύτερη µοίρα. Αν η επιχείρηση θέσει και επιδιώξει αυτόν το στόχο θα αυξήσει τη µακροπρόθεσµη ανταγωνιστικότητά της. Σε αυτό θα βοηθηθεί περισσότερο αν αποφασίσει να είναι πρωτοπόρος στο θέµα της ποιότητας, αν αναπτύσσει ριζοσπαστικές καινοτοµίες και, τέλος, αν χρησιµοποιεί τη σχετική σύγχρονη τεχνολογία (για να βελτιώνει την ποιότητα των υπηρεσιών) και να δηµιουργεί νέες υπηρεσίες που θα συµβάλλουν στη διαφοροποίηση του προϊόντος της και την καλύτερη εξυπηρέτηση του τουρίστα. 108 Τα παραπάνω σηµατοδοτούν και την κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να στραφούν και οι αντίστοιχες ιδιωτικές επενδύσεις. Σε πρώτη προτεραιότητα πρέπει να τεθεί το θέµα του εκσυγχρονισµού της υφιστάµενης ξενοδοχειακής υποδοµής. Το κράτος καλείται, όπως θα αναφερθεί στη συνέχεια, να ενισχύσει τις αντίστοιχες ιδιωτικές προσπάθειες. Α.2) Προτάσεις για το κράτος Από την πλευρά του το κράτος και γενικότερα ο ευρύτερος δηµόσιος τοµέας, πρέπει να έρχεται αρωγός προς τις επιχειρήσεις εκείνες που σχεδιάζουν να βελτιώσουν την ποιότητα του προσφεροµένου τουριστικού προϊόντος 109 και να µην περιορίζεται µόνο στη χορήγηση κάποιων επενδυτικών κινήτρων, όπως έκανε µέχρι σήµερα. Αυτό θα απαιτήσει περισσότερη συνεργασία µεταξύ δηµοσίου και ιδιωτικού τοµέα συγκριτικά µε το παρελθόν. Ενδεικτικά, η συνεργασία µπορεί να αναφέρεται σε εναρµόνιση του διαφηµιστικού προγράµµατος του ΕΟΤ µε τα νέα τουριστικά προϊόντα που παράγει ο 108 Επ αυτού ίδε και Poon (1993),ε.α 109 Επ αυτού ίδε και Π.Παυλόπουλος «υναµική Προβολή µε Στόχο την Τουριστική Ανάπτυξη», ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΓΟΡΑ, Απρίλιος 2003, (... το τουριστικό προϊόν χρειάζεται αναβάθµιση σε όλη τη γκάµα των στοιχείων που το απαρτίζουν (σελ. 56). 104

9 ιδιωτικός τοµέας, ώστε το προϊόν να παρουσιάζεται στις χώρες-στόχους, αναβαθµισµένο και διαφοροποιηµένο από εκείνο των άλλων χωρών και ιδιαιτέρως των µεσογειακών. Επί του θέµατος αυτού επισηµαίνεται ότι εάν ο ΕΟΤ, η Περιφέρεια και οι Ενώσεις των επιχειρηµατιών, ενώσουν τις δυνάµεις τους και συντονίσουν τα διαφηµιστικά τους προγράµµατα, το ελληνικό τουριστικό προϊόν θα τύχει άριστης παρουσίας στο εξωτερικό. Επειδή η ποιότητα, όπως ήδη αναφέρθηκε, συναρτάται µε τη γενικότερη ικανοποίηση του τουρίστα και όχι µόνο από τη διαµονή του σε ένα πολύ καλό ξενοδοχείο, πρέπει να ενεργοποιηθεί η τοπική αυτοδιοίκηση (ΤΑ), η οποία σήµερα κατά το πλείστον αδρανεί, και να προωθήσει (σε ότι την αφορά) και τη λεγόµενη «εξω-ξενοδοχειακή» ποιότητα του τουριστικού προϊόντος. Η αναβάθµιση αυτή είναι επιβεβληµένη αν πρόκειται ο τουρίστας να µην έχει παράπονα ως προς το θέµα της καθαριότητας των δρόµων, των πλατειών και κυρίως των ακτών, της πρόσβασης στα Μουσεία και στους αρχαιολογικούς χώρους. Ένα άλλο σηµαντικό θέµα στο οποίο η Τ.Α. επιβάλλεται να παρεµβαίνει και να βρίσκει λύσεις, είναι η επίβλεψη των αστικών και παραθαλάσσιων συγκοινωνιών οι οποίες χρησιµοποιούνται από τους ηλικιωµένους τουρίστες που δεν θέλουν ή δεν µπορούν να οδηγήσουν ένα ενοικιαζόµενο αυτοκίνητο. 110 Το πρόβληµα είναι ιδιαίτερα µεγάλο κατά την περίοδο της τουριστικής αιχµής. Ο κατάλογος των αναγκαίων παρεµβάσεων είναι πολύ µεγάλος. Σε αυτό το Κεφάλαιο, όπως και στο προηγούµενο, αναφέρθηκαν µόνο ορισµένες πτυχές του θέµατος της ποιότητας του ελληνικού τουριστικού προϊόντος. Β) Προτάσεις για Προώθηση της Τουριστικής Εκπαίδευσης Η ποιότητα µένει γράµµα κενό αν δεν προωθηθεί η εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναµικού το οποίο υπηρετεί τον τουρισµό των ηλικιωµένων ατόµων. Παλαιότερα ο τουρισµός απασχολούσε ανειδίκευτα κυρίως άτοµα και σε εποχιακή βάση µε σκοπό την ελαχιστοποίηση του κόστους. Βέβαια, ακόµη και σήµερα ισχύει αυτό για πολλές περιπτώσεις τουριστικών δραστηριοτήτων ή χωρών. Όµως, όταν η επιχείρηση έχει ως σκοπό να εξυπηρετήσει τις ανάγκες ηλικιωµένων ατόµων που έχουν σχετικά υψηλό επίπεδο παιδείας και σηµαντικό εισόδηµα, το προσωπικό πρέπει να είναι εξειδικευµένο, ιδιαίτερα εκείνο το προσωπικό που έρχεται σε οποιαδήποτε επαφή µε τον ηλικιωµένο τουρίστα. Η Poon 111 συνιστά στις τουριστικές επιχειρήσεις, από τις µεταφορικές εταιρείες έως τα ξενοδοχεία και τα εστιατόρια, αναφέροντας ως παράδειγµα την αεροπορική εταιρεία Singapore Airlines, να προσφέρουν τις λεγόµενες υπηρεσίες «υψηλής επαφής» (hi-touch services). Πρόκειται για την ανάγκη που αισθάνεται το ηλικιωµένο ιδιαίτερα άτοµο για προσωπική προσοχή και 110 Για παράδειγµα αναφέρουµε τα συµβαίνοντα στη γραµµή Αθήνας-Σουνίου όπου είναι αφάνταστη η ταλαιπωρία την οποία υφίστανται οι τουρίστες που χρησιµοποιούν τη γραµµή αυτή τις απογευµατινές ώρες. Πρόκειται κατά κανόνα για ηλικιωµένους (άνω των 55 ετών) που δεν επιθυµούν να χρησιµοποιήσουν ενοικιαζόµενο αυτοκίνητο. 111 Poon, ε.α. 105

10 φροντίδα κατά το ταξίδι του και τη διαµονή του στη χώρα που επιθυµεί να κάνει τις διακοπές του. Έτσι, το προσωπικό πρέπει να είναι κατάλληλα εκπαιδευµένο, διότι, όλα σε µια επιχείρηση µπορούν τέλεια να αντιγραφούν από µια άλλη επιχείρηση, όπως είναι η τεχνολογία, ή η οργάνωση, καθώς και άλλα στοιχεία που συνιστούν παράγοντες που συµβάλλουν στην υψηλή ποιότητα, και να µειωθεί η ανταγωνιστικότητα της πρώτης ως ένα βαθµό, αλλά το προσωπικό δεν µπορεί να γίνει αντικείµενο αντιγραφής 112 Για το λόγο αυτό, η επιχείρηση πρέπει να φροντίζει και για την ανάλογη αποζηµίωση αυτού του υψηλής στάθµης προσωπικού το οποίο η ίδια έχει δηµιουργήσει µε πολλές προσπάθειες. Πέραν από την εκπαίδευση του προσωπικού της, η τουριστική επιχείρηση πρέπει η ίδια να προβαίνει σε µια διαδικασία συνεχούς µάθησης. Πρέπει να προσπαθεί να διδάσκεται από τους πελάτες της, τους προµηθευτές της, τους υπαλλήλους της, τους ανταγωνιστές της και γενικώς από την αγορά. Η λεγόµενη καµπύλη µάθησης (Learning Curve) 113 στον τουρισµό αλλάζει συνεχώς και ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια όπου συµβαίνουν συνεχείς αλλαγές στην τεχνολογία αλλά και στο υπόδειγµα της τουριστικής ζήτησης. Αυτό δείχνει ότι η µαθησιακή διαδικασία στον τουρισµό δεν τελειώνει, ή τουλάχιστον, µέχρι σήµερα δεν έχει τελειώσει ακόµη. Άρα δηµιουργείται η ανάγκη για συνεχή µάθηση στον τουρισµό. Αν αυτή η ανάγκη δεν ικανοποιηθεί τότε η καµπύλη µάθησης θα συνεχίσει να είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο (υψηλό µέσο κόστος) και η επιχείρηση θα παραµείνει µη ανταγωνιστική και προφανώς θα ευρεθεί εκτός αγοράς. Τέλος, επισηµαίνεται ότι ειδικότερες προτάσεις για την εκπαίδευση στον τουρισµό θα εξαχθούν από τη σχετική µελέτη που ήδη εκπονείται στο ΙΤΕΠ. Στη συνέχεια, αναφέρονται εδώ ορισµένα θέµατα που εµπίπτουν στον τοµέα της εκπαίδευσης και που έχουν πολύ µεγάλη πρακτική σηµασία αφού οι τουρίστες µας παραπονούνται διαχρονικώς για θέµατα που άπτονται της τουριστικής εκπαίδευσης των εργαζοµένων στον τοµέα: 112 Ιδε: Poon, 2002, ε.α. 113 Η καµπύλη µάθησης δεν πρέπει να συγχέεται µε τις οικονοµίες κλίµακας. Υπάρχει σαφής διάκριση µεταξύ των δύο. Οι οικονοµίες κλίµακας προϋποθέτουν µεταβολή του µεγέθους της παραγωγικής µονάδας. Η καµπύλη µάθησης αντίθετα εµφανίζεται µε σταθερό µέγεθος παραγωγικής µονάδας. Η κλίση της εξαρτάται από την ταχύτητα µε την οποία όλοι οι εργαζόµενοι στην επιχείρηση σταδιακά αυξάνουν το βαθµό εξειδίκευσής τους, τα τµήµατα της επιχείρησης µαθαίνουν να συνεργάζονται και έτσι η επιχείρηση οδηγείται σε µια κατάσταση όπου το µέσο κόστος διαχρονικά πέφτει (στο ίδιο επίπεδο ετήσιας παραγωγής και µε αµετάβλητο το µέγεθος της επιχείρησης). 106

11 α) Το θέµα της συµπεριφοράς των ατόµων που έρχονται σε άµεση επαφή µε τους τουρίστες όταν οι τελευταίοι πατήσουν το πόδι τους στο ελληνικό έδαφος. Πρόκειται για τη συµπεριφορά των οδηγών ταξί. εν γνωρίζουν οι οδηγοί ότι ο τουρίστας θα συγκρίνει τις τιµές που χρεώνονται από διαφορετικά ταξί για την ίδια απόσταση διότι συνήθως κάνει την απόσταση αυτή περισσότερες φορές σε διάστηµα δύο-τριών ηµερών στον τόπο προορισµού που κάνει τις διακοπές του. Αν η καθυστέρηση και παραπάνω χρέωση οφείλονται σε π.χ. κυκλοφοριακή συµφόρηση ή άλλο προφανή λόγο πρέπει ο οδηγός να µπορεί να ενηµερώνει τον τουρίστα σχετικά. Συµπέρασµα: Οι οδηγοί ταξί χρειάζονται ειδική εκπαίδευση και γνώση µίας βασικής τουλάχιστον ξένης γλώσσας. β) Οι υπάλληλοι των ξενοδοχείων από τη Reception µέχρι το Catering, πρέπει να επιδεικνύουν όχι τυπική αλλά ουσιαστική ευγένεια και ενδιαφέρον για τον τουρίστα 114. Απαιτείται λοιπόν εκπαίδευση του προσωπικού ακόµη και στα αυτονόητα. Επιπλέον απαιτείται παρακολούθηση και διόρθωση της συµπεριφοράς των υπαλλήλων Προτάσεις σχετικές με τα Ειδικότερα Ενδιαφέροντα και Επιδιώξεις των Ατόμων της Τρίτης Ηλικίας. Α) Πολιτισµός- Μάθηση- Μόρφωση Η Ελλάδα έχει αξιοποιήσει τα ιστορικά και πολιτισµικά στοιχεία που κατέχει ως ένα βαθµό ο οποίος µπορεί να χαρακτηριστεί ως µετρίως ικανοποιητικός. Αυτό έχει αναγνωριστεί από πολλούς συγγραφείς. Ο Richards για παράδειγµα γράφει : «Η Ελλάδα και η Ιταλία έχουν πραγµατοποιήσει σηµαντική ανάπτυξη του πολιτισµικού τουρισµού, αλλά µε ρυθµό περίπου το µισό από εκείνον των βορειοδυτικών ευρωπαϊκών χωρών.» 115. Επίσης αναφέρει: «Η ανάπτυξη του γενικού πολιτισµικού τουρισµού είναι σηµαντική για προορισµούς όπως η Ελλάδα και η Ισπανία, όπου οι ρίζες του πολιτισµού είναι ιδιαίτερα εµφανείς και όπου ο πολιτισµός είναι ένα ουσιαστικό συµπλήρωµα στο βασικό προϊόν «Ηλιος-Θάλασσα-Αµµουδιές». Αν και ο πολιτισµός από µόνος του, ως τουριστικό κίνητρο, δεν ελκύει σηµαντικό αριθµό τουριστών, όµως παρέχει ένα ουσιαστικό συµπληρωµατικό κίνητρο το οποίο µπορεί να συµβάλει στη διαφοροποίηση ενός προορισµού από έναν άλλον» Πολλοί δίνουν στον πελάτη το κλειδί και του λέγουν να περάσει στο ωµάτιο, χωρίς να έχουν προηγηθεί αυτοί πρώτα και να έχουν ελέγξει αν το ωµάτιο είναι εντάξει. Στο Catering επίσης, συνηθίζεται σε κάποιες µονάδες για λόγους, κυρίως, οικονοµίας, να µην υπάρχει δίσκος µεταφοράς του προγεύµατος στα τραπέζια πράγµα που δυσκολεύει τα ηλικιωµένα άτοµα να πάρουν το σωστό πρόγευµα. Να πάρουν δηλαδή αυτό για το οποίο έχουν πληρώσει. 115 Ιδε Richards, 1997, σελ Richards, ε.α., σελ

12 Υπάρχει η εντύπωση ότι η Ελλάδα δεν έχει αναπτύξει πλήρως αυτήν τη συµπληρωµατικότητα µεταξύ των βασικών πολιτισµικών της στοιχείων και του προϊόντος Hλιος-Θάλασσα-Αµµουδιές που αναφέρθηκαν παραπάνω. Εδώ, λοιπόν, πρέπει να δώσει το βάρος στην πολιτική της µε σκοπό την αύξηση του ρυθµού ανάπτυξης του τουρισµού της. εν πρέπει να επαναπαύεται στο φυσικό συγκριτικό πλεονέκτηµα που διαθέτει διότι και αυτό απαιτεί καλλιέργεια και συµπληρωµατικότητα 117 για να οδηγήσει σε µεγαλύτερες επιδόσεις της τουριστικής της ανάπτυξης. Μια σηµαντική πρόταση που θα µπορούσε να γίνει εδώ αναφέρεται στο συνδυασµό όλων των πολιτισµικών στοιχείων, αρχαιότερων (ιστορικές τοποθεσίες και Μνηµεία) και νεότερων (στοιχεία λαϊκής τέχνης, όπως ζωγραφική, χειροτεχνία, λαϊκοί χοροί, πανηγύρια, θρησκευτικές και άλλες εκδηλώσεις, κ.τ.λ.). Το είδος αυτό πολιτισµικού τουρισµού, το οποίο υπάγεται στο γενικό πολιτισµικό τουρισµό µε βάση τη διάκριση που έγινε παραπάνω, έχει αποδειχτεί πως είναι εξαιρετικά επιθυµητό από όλους σχεδόν τους τουρίστες. Συνιστάται, λοιπόν, η προώθηση αυτού του είδους τουρισµού 118. Πρέπει να τονιστεί ότι οι ιστορικές τοποθεσίες και τα Μνηµεία δεν µιλούν από µόνα τους ιδιαίτερα στους µη ειδήµονες όπως είναι οι τουρίστες διακοπών. Εδώ το κράτος καλείται να παίξει σηµαντικό ρόλο, όπως, για παράδειγµα, να εγκαταστήσει σωστό φωτισµό στα µουσεία, να αναγράφει µε σαφήνεια και ευκρινώς την ταυτότητα του εκθέµατος διότι έχουν εκφραστεί πολλά παράπονα για τα παραπάνω θέµατα 119. Επίσης, το κράτος πρέπει να παρεµβαίνει ενεργότερα από όσο κάνει µέχρι τώρα, στην εκπαίδευση των ξεναγών και κατά την ξενάγηση, να δίνεται περισσότερη έµφαση και ερµηνεία, στα πολιτισµικά (όχι µόνο στα αρχαιολογικά) στοιχεία της περιοχής και αν είναι δυνατόν, να συσχετίζονται αυτά µεταξύ τους. 117 Σηµειώνεται ότι οι τουρίστες που έχουν ως κίνητρο τον πολιτισµό µπορούν να διακριθούν σε κατηγορίες, όπως γενικοί και ειδικοί πολιτισµικοί τουρίστες και σε τουρίστες πρώτης φοράς (first time cultural visitors) και τουρίστες που επανέρχονται (repeat cultural visitors). Οι γενικοί πολιτισµικοί τουρίστες διακρίνονται κατά το ότι επιθυµούν να συνδυάζουν τον πολιτισµικό τουρισµό µε άλλες ανάγκες-απαιτήσεις τους. Οι ειδικοί πολιτισµικοί τουρίστες αντίθετα έρχονται µε κύριο στόχο τον πολιτισµό και θέτουν σε δεύτερη µοίρα τον τουρισµό διακοπών. Οι τελευταίοι µπορούν να ταξιδεύουν και εκτός της συνήθους τουριστικής περιόδου αλλά το ποσοστό τους είναι σχετικά µικρό. 118 Ίδε και Richards (1997), ο οποίος κάνει την ίδια πρόταση για όλες τις χώρες της Ευρώπης. 119 Ίδε Ψωϊνός (1994). 108

13 Σήµερα υπάρχει στο σύγχρονο τουρίστα η τάση του συνδυασµού της µάθησης µε την αναψυχή και τη διασκέδαση 120. Πάνω, λοιπόν, σε αυτή τη γραµµή µπορεί να διαµορφωθεί µια πολιτική σύγχρονης τουριστικής ανάπτυξης και στην Ελλάδα. Η πολιτική αυτή έχει ήδη εφαρµοστεί σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες µε πολλή επιτυχία. Ο µεγαλύτερος ρυθµός ανάπτυξης του πολιτισµικού τουρισµού στις χώρες αυτές συγκριτικά µε την Ελλάδα, όπως, αναφέραµε παραπάνω, οφείλεται ακριβώς µαζί µε άλλα και σε αυτού του είδους την πολιτική. Για παράδειγµα, δεν αρκεί µόνο να δηµιουργηθεί ένα θεµατικό πάρκο, αλλά πρέπει να συνδυαστεί αυτό µε τις διακοπές των ανθρώπων που έρχονται στη χώρα µας ( ή µε π.χ. το συνεδριακό τουρισµό, κ.τ.λ.). Β) Άθληση- Παραχείµαση Β1) Άθληση Όπως αναφέρει ο ΠΟΤ 121, οι ηλικιωµένοι τουρίστες κατά κανόνα ούτε σκι, ούτε ορειβασία θα κάνουν. Για τα άτοµα της τρίτης ηλικίας προτείνονται ασκήσεις που τις διαχωρίζει σε δυο είδη: α) Βασικές ασκήσεις, β) Συµπληρωµατικές ασκήσεις. Ενδεικτικά ως βασικές ασκήσεις συνιστώνται από τον Οργανισµό αυτόν: - Απαλές ασκήσεις που ενεργοποιούν το σώµα. - Οµαδικά παιχνίδια (ιδιαίτερα το γκολφ). - Λαϊκοί χοροί. - Ασκήσεις χαλάρωσης. Ως συµπληρωµατικές ασκήσεις συνιστώνται, επίσης, από τον ΠΟΤ: - Πεζοπορία - Ηλιοθεραπεία και κολύµπι στη θάλασσα ή στην πισίνα - Απαλές ασκήσεις και οµαδικά παιχνίδια στο νερό. - Παραδοσιακοί χοροί και αθλήµατα όπως ποδόσφαιρο και καλαθοσφαίριση. - ηµοφιλή παιχνίδια και σπορ που ταιριάζουν στα άτοµα τρίτης ηλικίας. - Συναντήσεις µεταξύ οµάδων ηλικιωµένων. Οι τουριστικές, λοιπόν, επιχειρήσεις σε συνεργασία µε τοπικούς παράγοντες (τοπική αυτοδιοίκηση) και τη συνδροµή του κράτους, πρέπει να δηµιουργούν τις απαραίτητες συνθήκες για την άθληση των ηλικιωµένων ατόµων. 120 Αυτό αποδίδεται µε τον όρο edutainment (Munsters, 1994) 121 Ιδε: WORLD TOURISM ORGANISATION: Second International Conference on Senior Tourism, Madrid, May

14 Β2) Παραχείµαση Η παραχείµαση (snowbird tourism) είναι µια ιδιαίτερη τουριστική δραστηριότητα στην οποία η Ελλάδα, ως χώρα µε ήπιο κλίµα, έχει συγκριτικό (φυσικό) πλεονέκτηµα. Το είδος αυτό τουρισµού έχει κάποιες ιδιαίτερες απαιτήσεις διότι συνήθως το προτιµούν άτοµα που δεν έρχονται µόνο για παραχείµαση αλλά και για πολιτισµικούς-µορφωτικούς σκοπούς και, επίσης, για να έρθουν σε επαφή και µε το υγρό στοιχείο (π.χ. χειµερινή κολύµβηση). Αυτό σηµατοδοτεί και την κατεύθυνση που πρέπει να πάρει η πολιτική ανάπτυξης αυτού του είδους τουρισµού. Συγκεκριµένα, ο τουρισµός παραχείµασης πρέπει να αναπτυχθεί πρωτίστως µε βασικό υπόβαθρο τις µεγάλες πόλεις που διαθέτουν (στο ευρύτερο περιβάλλον τους) πληθώρα πολιτισµικών στοιχείων και µπορούν να κρατήσουν αµείωτο το ενδιαφέρον των ατόµων της τρίτης ηλικίας κατά το χρόνο της παραχείµασής τους 122. Οι δυνατότητες είναι µεγαλύτερες για περιοχές που διαθέτουν εκτός από τα παραπάνω στοιχεία και ακτές. Πρόκειται για τουρισµό που έχουν αναπτύξει χώρες όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία. Στην Ελλάδα έχει αναπτυχθεί κυρίως στη Ρόδο. Όµως η χώρα µας έχει περισσότερες δυνατότητες για αυτού του είδους τον τουρισµό (κυρίως το νοτιότερο τµήµα της) διότι και ήπιο κλίµα έχει αλλά και πολιτισµικά-ιστορικά στοιχεία (σηµαντικότερα από τις δύο παραπάνω χώρες) διαθέτει. Tέλος, διαθέτει πολλές ακτές. Για να προωθηθεί αποτελεσµατικά και αυτού του είδους ο τουρισµός, απαιτείται πάλι η συνεργασία µεταξύ ευρύτερου δηµόσιου και ιδιωτικού τοµέα. Για παράδειγµα, σε περιοχές που διαθέτουν τα παραπάνω στοιχεία και µπορούν να αποτελέσουν πόλους έλξης χειµερινού τουρισµού, η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να φροντίζει να είναι καθαρές και πέραν της θερινής περιόδου, ενώ ταυτόχρονα να εξασφαλίζονται και οι αναγκαίες υπηρεσίες εξυπηρέτησης των τουριστών (π.χ. δυνατότητα µετακινήσεων). Επίσης να είναι εξασφαλισµένη η πρόσβαση στα αρχαιολογικά και λοιπά πολιτισµικά και ιστορικά στοιχεία της περιοχής κατά την περίοδο αυτή. Τέλος, εξυπακούεται ότι πρέπει να διασφαλίζεται η σωµατική ακεραιότητα του τουρίστα και να διατίθενται και οι σχετικές υπηρεσίες υγείας στα άτοµα της τρίτης ηλικίας. Στη συνέχεια παρατίθενται, ενδεικτικά, ορισµένες περιοχές όπου µπορεί να αναπτυχθεί τουρισµός για ηλικιωµένα άτοµα µε κύρια στοιχεία το πολιτισµικό και την παραχείµαση 123 : - Η περιοχή της Αθήνας σε συνάρτηση µε άλλες περιοχές, όπως είναι οι ελφοί, η Ολυµπία, οι Μυκήνες, κ.τ.λ. 122 Επ αυτού θετικά αποφαίνεται και ο καθηγητής Π. Παυλόπουλος (Χειµερινός Τουρισµός, ΙΤΕΠ 2001). 123 Η πρόταση αυτή είναι προϊόν συζήτησης του θέµατος µε τον καθηγητή Π. Παυλόπουλο. 110

15 - Το Ηράκλειο της Κρήτης σε συνδυασµό µε τις περιοχές του αρχαίου Μινωικού πολιτισµού. Εδώ το ήπιο χειµερινό κλίµα βοηθεί τον τουρίστα να συνδυάσει τα αρχαιολογικά και πολιτισµικά ενδιαφέροντά του και µε την παραχείµαση. - Η Ρόδος η οποία διαθέτει πλείστα όσα πολιτισµικά στοιχεία και που, λόγω του ήπιου κλίµατός της καθίσταται ιδανική για πολιτισµικόχειµερινό τουρισµό. - Η Θεσσαλονίκη, η οποία, πέραν των πολιτισµικών µνηµείων που διαθέτει και ευρισκοµένη κοντά στη Χερσόνησο του Άθω (Άγιον Όρος), καθίσταται ιδανική για πολιτισµικό-θρησκευτικό τουρισµό. Περιοχές κατάλληλες για χειµερινό και πολιτισµικό τουρισµό µπορούν, επίσης, να θεωρηθούν και τµήµατα της νότιας Πελοποννήσου, όπως η Μεσσηνία (µε τόπο διαµονής την Καλαµάτα και οργάνωση επισκέψεων στην αρχαία Πύλο, κ.τ.λ), η Λακωνία (µε τόπο διαµονής τη Σπάρτη και οργάνωση επισκέψεων στο Μιστρά, κ.τ.λ.), η Ηλεία (µε τόπο διαµονής τον Πύργο και οργάνωση επισκέψεων στην Ολυµπία, κ.τ.λ.) και η Αργολίδα (µε τόπο διαµονής το Αργος ή το Ναύπλιο και οργάνωση επισκέψεων στις Μυκήνες, Επίδαυρο, κ.τ.λ.). Στις παραπάνω περιοχές πρέπει να γίνουν υποδοµές κατάλληλες για αυτού του είδους τον τουρισµό. Πρώτα από όλα, πρέπει να βελτιωθούν σηµαντικά τα οδικά δίκτυα, και, τουλάχιστον, να δηµιουργηθούν αναβαθµισµένα Ιατρικά Κέντρα και Νοσοκοµεία Κάλυψη κενών του Αναπτυξιακού Νόμου 2601/1998 α) Ο Αναπτυξιακός Νόµος ΕΝ παρέχει καµία επιδότηση ή άλλου είδους επιχορήγηση στις ιδιωτικές επενδυτικές δαπάνες κατασκευής ενός Θεµατικού Πάρκου 124 (επιστηµονικού ενδιαφέροντος, ή πολιτισµικού όπου τα άτοµα τρίτης ηλικίας επιδεικνύουν ενδιαφέρον), ή ενός Πάρκου Αναψυχής ατόµων τρίτης ηλικίας. Θα αντιτείνει κανείς ότι τα Πάρκα αυτά πρέπει να γίνονται µε κρατική πρωτοβουλία και µέριµνα. Αν όµως το κράτος, όπως συνήθως πράττει, ολιγωρήσει και δεν κάνει τίποτα δεν πρέπει να γίνουν τα Πάρκα αυτά έστω από τον ιδιωτικό τοµέα; Το κενό αυτό πρέπει οπωσδήποτε να καλυφθεί. Επίσης ο αναπτυξιακός νόµος (2601/98) αναφέρεται σαφώς σε τουρισµό υγείας και τουρισµό ατόµων µε ειδικές ανάγκες, όµως παραβλέπει τα άτοµα τρίτης ηλικίας και δεν κάνει 124 Αν, για παράδειγµα, σε µια τουριστική περιοχή ενδείκνυται να γίνει ένα τέτοιο πάρκο, αλλά το κράτος από τη γνωστή ολιγωρία που το χαρακτηρίζει, δεν ενδιαφέρεται, και συµφωνήσουν ορισµένοι ξενοδόχοι της περιοχής να το ανεγείρουν, είναι βέβαιο ότι δεν θα επιδοτηθούν, εκτός εάν η δραστηριότητα αυτή (θεµατικό πάρκο) αναφέρεται σαφώς στον αναπτυξιακό νόµο. 111

16 σαφή αναφορά σε αυτά. Αν, σήµερα, ένας επενδυτής θελήσει να κάνει µια επένδυση (νέα ή επέκταση-αναβάθµιση της υπάρχουσας), µε αντικείµενο τον τουρισµό ατόµων τρίτης ηλικίας όπου υπάρχουν ειδικές απαιτήσεις και ιδιαιτερότητες, ίσως, ο επενδυτής αυτός να µη µπορέσει να λάβει την απαραίτητη επιχορήγηση για να βοηθηθεί στο έργο αυτό 125. β) Ο ίδιος νόµος πρέπει να ενισχύσει τις επενδύσεις εκσυγχρονισµού περισσότερο από τη δηµιουργία νέων ξενοδοχειακών µονάδων. Ο εκσυγχρονισµός πρέπει να λαµβάνει υπόψη τις ανάγκες, τις απαιτήσεις και τις ιδιαιτερότητες των ατόµων της τρίτης ηλικίας περισσότερο από πριν, καθώς εκτιµάται ότι το ρεύµα των τουριστών ατόµων τρίτης ηλικίας θα αυξάνεται Βασικές Προτάσεις για το Marketing 126 του τουρισμού Ηλικιωμένων ατόμων Το Marketing για την προσέλκυση των ατόµων της τρίτης ηλικίας είναι ένα από τα πλέον δύσκολα θέµατα στον τοµέα του Marketing 127. Τούτο οφείλεται στο ότι τα άτοµα αυτά καθώς είναι µεστά από τουριστικές εµπειρίες, δεν πείθονται από τις συνήθεις πρακτικές του Marketing οι οποίες αγνοούν τις ιδιαίτερες ανάγκες και απαιτήσεις των ατόµων αυτών 128. Όλες, λοιπόν, οι πρακτικές του Marketing πρέπει να είναι σχεδιασµένες κατά τρόπο που : α) Να λαµβάνουν υπόψη τους τις ιδιαιτερότητες των ατόµων της τρίτης ηλικίας. β) Να είναι όσο γίνεται περισσότερο ρεαλιστικές. γ) Να µην φαίνεται ότι είναι σχεδιασµένες µόνο για άτοµα τρίτης ηλικίας, διότι δεν επιθυµούν τα άτοµα αυτά το διαχωρισµό τους από τους νεότερους. Το τελευταίο αυτό σηµαίνει ότι οι οποιεσδήποτε πρακτικές Marketing είτε πρόκειται για διαφηµίσεις, είτε για άλλους τρόπους µε τους οποίους κάποιος προσεγγίζει τα άτοµα της τρίτης ηλικίας, πρέπει να εµπεριέχονται σε υλικό που απευθύνεται σε όλα τα άτοµα της κοινωνίας αδιακρίτως ηλικίας. Όµως, το σχετικό υλικό πρέπει να κεντρίζει τα ενδιαφέροντα και να καλύπτει τις ανάγκες των ατόµων τρίτης ηλικίας σύµφωνα µε όσα αναφέραµε παραπάνω. 125 Ή να δυσχερανθούν οι σχετικές προσπάθειές του. 126 Στο παρόν παρέχονται γενικές προτάσεις για το Marketing. Μια αναλυτικότερη παρουσίαση του θέµατος απαιτεί την εκπόνηση ιδιαίτερης µελέτης. 127 Οι Morgan και Pritchard (2000), αναφέρουν ότι «..οι ιαφηµιστές δεν γνωρίζουν πώς να περνούν µηνύµατα στα άτοµα της τρίτης ηλικίας. Πολλά από τα µηνύµατά τους θεωρούνται από αυτό το ηλικιακό υποσύνολο ως στερεότυπα ή αποτρεπτικά. Το ενδιαφέρον των ιαφηµιστών έλκει η αγορά των νεότερων ηλικιών». 128 Τα άτοµα της τρίτης ηλικίας φαίνεται κατά κανόνα να ανήκουν, από πλευράς δεκτικότητας στη διαφήµιση, στις κατηγορίες των Ignorers (καταναλωτές που συνειδητά επιµένουν να αγνοούν τη διαφήµιση) και των Reactors (καταναλωτές που δεν επιζητούν τη διαφήµιση). Επ αυτού είδε Morgan-Pritchard (2000), σελ. 19 και Κουζέλης Α (2002), Η ΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΗ ΑΠΑΝΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ, ΙΤΕΠ. 112

17 Συνιστάται η κατάτµηση της αγοράς των τουριστών-ατόµων της τρίτης ηλικίας διότι τα διάφορα υποσύνολα παρουσιάζουν σηµαντική διαφορά τόσο ως προς τις ανάγκες και προτιµήσεις, όσο και ως προς την ταξιδιωτική τους τάση (ΤΤ). To κλιµάκιο, για παράδειγµα, έχει µεγαλύτερη ΤΤ από εκείνη του κλιµακίου 60-64, το οποίο µε τη σειρά του έχει µεγαλύτερη ΤΤ από το κλιµάκιο κ.ο.κ. Με την παραπάνω άποψη συµφωνούν πολλοί συγγραφείς. Αναφέρονται, για παράδειγµα, οι N. Morgan και A. Pritchard 129, οι οποίοι παρατηρούν ότι οι ασχολούµενοι µε το Marketing, δεν έχουν δώσει τη δέουσα σηµασία στα άτοµα της τρίτης ηλικίας, τους Seniors, ως πιθανούς πελάτες. Έχουν πιο πολύ απευθυνθεί προς τις νεότερες ηλικίες. Οι λόγοι που πιθανώς εξηγούν αυτήν την εκ µέρους τους εµφανιζόµενη τάση αποφυγής των Seniors, είναι 130 : α) ότι οι Seniors δεν πείθονται από τις διαφηµίσεις διότι είναι περισσότερο ρεαλιστές από τα άτοµα των νεότερων ηλικιών. Αποδέχονται µόνο την πληροφοριακή διαφήµιση (Informative advertising) και αποκρούουν την δελεαστική-πειστική διαφήµιση (Persuasive advertising). Έτσι, καθώς έχουν πληθώρα τουριστικών εµπειριών βλέπουν το µη ρεαλιστικό του δεύτερου είδους διαφηµίσεων και δεν τις υπολογίζουν. β) Υπάρχει πληθώρα ενδείξεων ότι οι Seniors δεν θεωρούν τον εαυτόν τους ηλικιωµένο και δεν θέλουν να τους αντιµετωπίζουν ως ηλικιωµένους!. Οι παραπάνω συγγραφείς παραθέτουν διάφορες ιδιότητες (χαρακτηριστικά των Seniors) οι οποίες δυσκολεύουν το Marketing αυτών των ατόµων. Συγκεκριµένα αναφέρουν ότι πολλοί από τους Seniors αγαπούν τα κονσέρτα και τα θέατρα, θέλουν να σιτίζονται έξω σε ΚΑΛΟ ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ και, τέλος, έχουν ποικιλία ατοµικών ενδιαφερόντων που δεν σχετίζονται µόνο µε την ηλικία αλλά και µε πολλούς άλλους προσωπικούς παράγοντες, όπως π.χ. µε το επίπεδο µόρφωσης και µε την απασχόλησή τους. Επίσης, πολλοί από αυτούς προσπαθούν να κάνουν ό,τι κάνουν και οι νέοι και, έτσι, καθίσταται ανέφικτο το µαζικό Marketing αυτών των ανθρώπων. Για αυτό το λόγο σήµερα στο Marketing υπάρχει η τάση για παραπέρα κατάτµηση (segmentation) της αγοράς των ατόµων της τρίτης ηλικίας. Πρόκειται για έργο πολύ δύσκολο και δαπανηρό για τους ασχολούµενους µε το Marketing, καθώς «οι ηλικιωµένοι έχουν τρεις ηλικίες»: ι) την ηλικία που δείχνουν, ιι) την ηλικία που οι ίδιοι αισθάνονται ότι έχουν, ιιι) τη χρονολογική τους ηλικία (Morgan-Pritchard, 2000). Έχουν επίσης τα ηλικιωµένα άτοµα ταξιδιωτική τάση (ΤΤ) που διαφέρει σηµαντικά από ηλικία σε ηλικία, όπως ήδη αναφέραµε σε προηγούµενο κεφάλαιο Έτσι, η µαζική αντιµετώπιση των τουριστών ατόµων τρίτης ηλικίας καθίσταται εξαιρετικά δύσκολη όπως, ήδη, αναφέρθηκε. 129 N. Morgan and A. Pritchard, Advertising in Tourism and Leisure, Butterworth and Heinemann, N. Morgan and A. Pritchard ε.α. 113

18 Από τα παραπάνω φαίνεται ότι η οποιαδήποτε διαφηµιστική εκστρατεία (καµπάνια) για στην προσέλκυση ηλικιωµένων τουριστών, για να είναι αποτελεσµατική, θέλει πολύ προσοχή στη διαµόρφωσή της. Υπάρχει ο κίνδυνος να λειτουργήσει αρνητικά για τους ηλικιωµένους και να τους αποµακρύνει ακόµη περισσότερο από το «δίχτυ» της διαφήµισης ή της οποιασδήποτε άλλης προωθητικής πρακτικής. Πρέπει να σηµειωθεί ότι το Marketing θα είναι πιο αποτελεσµατικό εάν γίνεται σε συνεννόηση µε τους Tour Operators της χώρας προέλευσης (των τουριστών) προς την οποία απευθυνόµαστε, τον Εθνικό Οργανισµό Τουρισµού και την τοπική αυτοδιοίκηση. Την πρακτική αυτή σήµερα ακολουθούν η Κύπρος και η Ισπανία Προτάσεις σχετικά με το όριο συνταξιοδότησης Ο αλλοδαπός τουρισµός ατόµων τρίτης ηλικίας στη χώρα µας αναµένεται να επηρεαστεί από τις αναµενόµενες νέες ρυθµίσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σχετικά µε την επιµήκυνση του χρόνου για συνταξιοδότηση (π.χ. από τα 65 στα 70). Επισηµάνθηκε στο δεύτερο Κεφάλαιο ότι η ταξιδιωτική τάση των ηλικιών 55-59, και είναι αρκετά υψηλή σχετικά µε άλλες κατηγορίες πληθυσµού και σε αυτό έχει συµβάλει και η συνταξιοδότηση στα 65 (συνήθως) χρόνια. Αυτό σηµαίνει ότι θα υπάρξουν δυσµενείς συνέπειες για τον τουρισµό των ηλικιωµένων (των ηλικιών που έχουν υπερβεί τα 65 έτη) αν πράγµατι ληφθούν σε ευρωπαϊκό επίπεδο αποφάσεις επιµήκυνσης του χρόνου συνταξιοδότησης. Η Ελλάδα, λοιπόν, πρέπει να διαφοροποιηθεί στις σχετικές ευρωπαϊκές συζητήσεις και ενέργειες επί του θέµατος αυτού. εδοµένου ότι και άλλες ευρωπαϊκές µεσογειακές χώρες που έχουν ισχυρό τουριστικό τοµέα (Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία), έχουν και αυτές το ίδιο συµφέρον, µια συνεννόηση των χωρών αυτών για κοινή δράση, θα ήταν ίσως µια αποτελεσµατικότερη ενέργεια Προτάσεις σχετικές με τη μείωση της ταχύτητας των αεροπλάνων Ενόψει της αναµενόµενης απόφασης για µείωση της ταχύτητας των αεροπλάνων σε διεθνές επίπεδο και επιµήκυνσης του χρόνου του ταξιδιού, πράγµα που θα αποτρέψει τα ηλικιωµένα άτοµα να ταξιδεύουν σε µεγάλες αποστάσεις (long haul), προτείνουµε: α) Να γίνουν ενέργειες µέσω του ΠΟΤ, για µετατροπή των καθισµάτων και γενικά του χώρου που καταλαµβάνει µια επιβατική θέση ακόµη και medium haul, κατά τρόπο που το άτοµο να αισθάνεται πιο άνετα κατά το ταξίδι. Πρόκειται για κάτι που σήµερα ορισµένες µεγάλες αεροπορικές εταιρίες έχουν πράξει µόνο για τα long haul ταξίδια. 114

19 Ειδικότερες προτάσεις ως προς τη συνεργασία του ευρύτερου Δημόσιου και Ιδιωτικού τομέα για την προώθηση του τουρισμού ατόμων τρίτης ηλικίας. α) Ο Ελληνικός Οργανισµός Τουρισµού (ΕΟΤ) σε συνεργασία µε το Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο Ελλάδας και τους (λίγους) Tour Operators του εξωτερικού, πρέπει να αναµορφώσει τα προγράµµατα προώθησης και διαφήµισης του ελληνικού τουριστικού προϊόντος, δίνοντας µεγαλύτερη βαρύτητα (συγκριτικά µε τη µέχρι τώρα πολιτική του), στις απαιτήσειςαξιώσεις των ατόµων της τρίτης ηλικίας 131. β) Ο ίδιος Οργανισµός (ΕΟΤ) σε συνεργασία µε τα Υπουργεία Μεταφορών και Υγείας-Πρόνοιας, αλλά και το Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο Ελλάδας, να εισηγηθεί τη δηµιουργία κέντρων υγείας και βελτίωση των οδικών µεταφορών σε περιοχές που είναι κατάλληλες για την ανάπτυξη του τουρισµού ατόµων τρίτης ηλικίας και ιδιαίτερα του τουρισµού πόλεων ό πως αναφέρθηκε παραπάνω. Επίσης, ο ΕΟΤ σε συνεργασία µε το Υπουργείο Μεταφορών, να συµβάλει στην επιµόρφωση των οδηγών taxi για να υπηρετούν τους τουρίστες µε ευγένεια, συνέπεια και κατανόηση. Ίσως χρειαστεί να δηµιουργηθεί σχολή εκπαίδευσης «Οδηγών Ταξί», οι οποίοι θα φέρουν ειδικό σήµα (από τον ΕΟΤ) µε σκοπό την ποιοτική εξυπηρέτηση των τουριστών. Αυτή η ενέργεια θα αναγκάσει και τους υπόλοιπους οδηγούς ταξί να συµµορφωθούν. γ) Ο ΕΟΤ µε τη στήριξη και του Υπουργείου Ανάπτυξης, να συνδράµει τις ιδιωτικές επιχειρήσεις να αναδιαρθρώσουν την υποδοµή τους κατά τρόπο που να γίνουν ικανές οι µονάδες αυτές να προσφέρουν τις αναγκαίες για άτοµα τρίτης ηλικίας, υπηρεσίες άθλησης και αναψυχής. δ) Ο ΕΟΤ σε συνεργασία µε το Υπουργείο Πολιτισµού, το Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο της Ελλάδας και την Τοπική Αυτοδιοίκηση, να προωθήσει την αναβάθµιση του ελληνικού µουσειακού χώρου, να επιµεληθεί τη διασύνδεση των ιστορικών χώρων και των Μουσείων µε Εκδηλώσεις αναφερόµενες τόσο στο περιεχόµενο των στοιχείων αυτών όσο και µε δράσεις που εντάσσονται στο χώρο των λαϊκών Εκδηλώσεων (χοροί, πανηγύρεις, εκθέσεις έργων τέχνης, µουσικές συναυλίες, κ.τ.λ.), όπως, ήδη, επισηµάνθηκε, διότι αυτού του είδους οι συνδυασµοί είναι εξαιρετικά ελκυστικοί για τους ξένους ηλικιωµένους αλλά ακόµη και για άτοµα νεοτέρων ηλικιών. 131 Αυτό φυσικά πρέπει να γίνεται χωρίς αναφορά στην ηλικία. 115

20 ε) Ο ΕΟΤ, σε συνεργασία µε αρµόδια κατά περίπτωση Υπουργεία και την Τοπική Αυτοδιοίκηση αλλά και το Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο, να προωθήσει τη δηµιουργία συµπλεγµάτων θεµατικών πάρκων επιστηµονικού, ιστορικού και κοινωνικού ενδιαφέροντος µε πάρκα αναψυχής για τουρίστες-άτοµα τρίτης ηλικίας και όχι µόνο. στ) Ο ΕΟΤ επίσης, σε συνεργασία µε το Υπουργείο Μεταφορών- Επικοινωνιών και άλλα συναρµόδια Υπουργεία, την τοπική αυτοδιοίκηση, το Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο Ελλάδας και τις µεταφορικές εταιρείες, να προωθήσει τη δηµιουργία µιας Τράπεζας Πληροφοριών σε τρεις τουλάχιστον ξένες γλώσσες, όπου ο κάθε τουρίστας, µέσα από το ιαδύκτιο (internet) να µπορεί να αποκτά πληροφόρηση τουλάχιστον για διαθέσιµα καταλύµατα, τιµές, δροµολόγια µεταφορικών µέσων και διαθέσιµες σε ώρα ανάγκης, ιατρικές-νοσηλευτικές υπηρεσίες. 116