Διπλωματική Εργασία «Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΘΡΑΚΗ ΜΙΑ ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ»

Transcript

1 ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ Διπλωματική Εργασία «Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΘΡΑΚΗ ΜΙΑ ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ» ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΤΟΥ ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΠΕΙΡΑΙΑΣ 2013

2

3 Αφιερώνεται στους γονείς μου, Σπύρο και Μαίρη

4

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα µελέτη εντάσσεται στην κατηγορία αυτών που ερευνούν τις διακρατικές σχέσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας, χρησιµοποιώντας το «εργαλείο» της θεωρίας των διεθνών σχέσεων. Πιο συγκεκριµένα, τα περιγραφόµενα σε αυτή, αφορούν άµεσα στην ανταγωνιστική σχέση των δύο γειτονικών χωρών και µάλιστα, το ζήτηµα στο οποίο επιχειρείται εστίαση δεν είναι άλλο, από τη στάση της Τουρκίας στη υτική Θράκη, συµπεριφορά, η οποία εντάσσεται στον ευρύτερο στρατηγικό σχεδιασµό του τουρκικού κράτους, έναντι της Ελλάδας και συναποτελεί ένα από τα µέτωπα µέσω των οποίων γίνεται εµπειρικά παρατηρήσιµη η αντιπαράθεση των δύο κρατών. Η προαναφερθείσα λοιπόν πτυχή της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, γίνεται αντικείµενο, στοχασµού και ανάλυσης, µε ιδιαίτερη έµφαση στον µουσουλµανικό πληθυσµό που διαβιεί στο ελληνικό κοµµάτι της Θράκης και αντιµετωπίζεται, κατά τα φαινόµενα ως µια «στρατηγική» µειονότητα. Με βάση λοιπόν αυτά, κεντρικό ρόλο σε όλη την έκταση της εργασίας, εµφανίζεται να έχει, το γεγονός της θεωρητικής θεµελίωσης της ανταγωνιστικής σχέσης που φαίνεται να αναπτύσσουν γενικά τα κράτη του διεθνούς συστήµατος. Επιπλέον, ένα άλλο ζήτηµα γενικής φύσεως, που προκύπτει από την αντιπαλότητα των δύο χωρών και ειδικότερα από τη στρατηγική συµπεριφορά της Τουρκίας στη υτική Θράκη, είναι ο έλεγχος της θεωρίας και των βασικών αξιωµάτων της ευρύτερης θεώρησης του πολιτικού ρεαλισµού, η οποία αποτελεί και κοµµάτι του ευρύτερου Παραδοσιακού Παραδείγµατος των διεθνών σχέσεων. Με δεδοµένο βέβαια, ότι στις διεθνολογικές σπουδές, ο πολιτικός ρεαλισµός δεν συνιστά τη µοναδική θεώρηση, επιχειρείται να γίνει αναφορά και στην αντίπαλη θεώρηση του φιλελευθερισµού, οι βασικές αρχές της οποίας διαφέρουν ουσιαστικά και σε βάθος. Εποµένως, η περιπτωσιολογική µελέτη των τεκταινόµενων στη υτική Θράκη, καταβάλλεται προσπάθεια, να αποτελέσει εφαλτήριο για µια σύγκριση των δύο επικρατουσών θεωριών της επιστήµης των διεθνών σχέσεων, έτσι ώστε να εξαχθούν από τη συγκεκριµένη ειδική περίπτωση, γενικά συµπεράσµατα που σε επιστηµονικό επίπεδο, θα επιβεβαιώσουν και θα απορρίψουν αντίστοιχα τις βασικές αρχές των ανωτέρω θεωριών. Η µέθοδος που επιλέγεται, ώστε να πραγµατοποιηθεί ο προαναφερθείς έλεγχος των δύο θεωριών και η ταυτόχρονη σύγκρισή τους, είναι ο διαχωρισµός του ιστορικού σκέλους της περιπτωσιολογικής µελέτης και της ανάλυσης βάσει της θεωρίας των διεθνών σχέσεων. Πιο συγκεκριµένα, στο εισαγωγικό σηµείωµα τίθενται οι βασικές ιδέες της επιστήµης των διεθνών σχέσεων. Στη συνέχεια ορίζεται η στόχευση αυτής και ο αναγνώστης ενηµερώνεται για τις βασικές αρχές αµφότερων των θεωρήσεων, οι οποίες θα χρησιµοποιηθούν στη συνέχεια, προκειµένου να επαληθευθούν ή να απορριφθούν µε βάση τα εµπειρικά δεδοµένα. Το 1 ο κεφάλαιο, συνιστά µια παρουσίαση βασικών ιστορικών γεγονότων, που ξεκινούν από την περιγραφή της τουρκικής κινητικότητας στην περιοχή, από την εποχή ακόµα των Βαλκανικών πολέµων και συνεχίζουν µε την εµφάνιση της υτικής Θράκης, ως µέρους του Ανατολικού Ζητήµατος. Επιπλέον, γίνεται αναφορά στα γεγονότα που προηγήθηκαν της σύναψης της Συνθήκης της Λωζάννης, στα όσα εκτυλίχθηκαν κατά τη διάρκεια των συνεδριάσεων, αλλά και στον απόηχο και συνέπειες αυτής. Τέλος, αναφέρεται η προσέγγιση της µειονότητας από την τουρκική διπλωµατία και η

6 συνακόλουθη δράση του φιλοτουρκικού Τύπου και των αντίστοιχων οργανώσεων, στοιχεία τα οποία βοήθησαν την Τουρκία, να προβεί σε απόπειρα αλλαγής της υφής της µειονότητας, από θρησκευτική, σε εθνική. Στο 2 ο κεφάλαιο, προκύπτει ότι, κατά τις δεκαετίες , η Τουρκία ενήργησε ως κύριος κρατικός δρων, λειτούργησε βάσει των δεδοµένων και συνθηκών που επέβαλλε η τότε δοµή του άναρχου διεθνούς περιβάλλοντος, ενώ, κύριο µέληµα στην παρούσα φάση ήταν η επιβίωσή της διά της εξασφαλίσεως της ισχύος, µε το δίληµµα ασφαλείας σε αυτήν την περίπτωση, να λειτουργεί καταφανώς. Από την άλλη πλευρά, το γεγονός τη σύναψης της Συνθήκης της Λωζάννης και των ειδικότερων περιστάσεων που τη συνόδευσαν, καταδεικνύουν τη φύση του διεθνούς συστήµατος, στο οποίο δεν µπορεί να υπάρξει η έννοια της δικαιοσύνης, µε τη σηµασία που αυτή έχει στο εσωτερικό των κρατών, ενώ το διεθνές δίκαιο δεν έχει αυτοδύναµη παρουσία, αλλά βρίσκεται υπό την άµεση επιρροή της ισχύος των κρατών. Επιπλέον, αποδεικνύεται ότι, οι θεσµοί του διεθνούς συστήµατος δεν εξασφαλίζουν την ειρήνη και τις συνεργατικές σχέσεις µεταξύ των κρατών. Στο 3 ο κεφάλαιο, αναλύονται οι πτυχές της Ελληνοτουρκικής Φιλίας του 1930, οι συνέπειες του συναφθέντος Ελληνοτουρκικού Συµφώνου για τη υτική Θράκη, µε ιδιαίτερη έµφαση σε γεγονότα όπως η απέλαση των 150 παλαιοµουσουλµάνων που φανερώνουν την προσπάθεια εκτουρκισµού της µουσουλµανικής µειονότητας. Παράλληλα γίνεται λόγος, για τις βαλκανικές ζυµώσεις τις δεκαετίες του , όπως και για την τουρκική στάση, πριν, κατά τη διάρκεια και έπειτα από τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο, σε συνδυασµό πάντα µε τις διεθνείς εξελίξεις και το συσχετισµό δυνάµεων. Η ανάλυση του 4 ου κεφαλαίου, εστιάζει στα ιστορικά στοιχεία του προηγούµενου κεφαλαίου και καταλήγει στο ότι, κύριο µέληµα των κρατών, είναι η διατήρηση πρώτιστα της επιβίωσής τους και κατόπιν είναι δυνατή η απόπειρα αύξησης της ισχύος τους, η οποία σε τελική ανάλυση αναδεικνύεται σε έννοια κλειδί για τις διακρατικές σχέσεις, καθώς η εξωτερική πολιτική των κρατών περιστρέφεται γύρω από τη δηµιουργία επωφελών ισορροπιών ισχύος. Παράλληλα, έννοιες όπως το εθνικό συµφέρον είναι παρούσες στις σχέσεις µεταξύ των κρατών και σε συνδυασµό µε την ισχύ, η οποία άλλωστε είναι το µέσο για την ικανοποίησή του, διαδραµατίζουν κεντρικό ρόλο. Οι διεθνείς θεσµοί ως αυτόνοµοι οργανισµοί µικρή επίδραση µπορούν να ασκήσουν, ενώ οι ίδιοι πολλές φορές προκύπτουν για να εξυπηρετούν τα ίδια τα συµφέροντα των κρατών. Πέρα από αυτά, η συνεργασία των κρατών έχει πεπερασµένα όρια και µπορεί να πραγµατοποιηθεί µόνο στο βαθµό που δεν υπάρχουν αντικρουόµενα συµφέροντα. Το 5 ο κεφάλαιο ασχολείται µε την ιστορική παράθεση, κοµβικών γεγονότων που επηρέασαν την κατάσταση στη υτική Θράκη, κατά το διάστηµα των δεκαετιών Πιο συγκεκριµένα, αναφέρεται το γεγονός της µεταπολεµικής κυριαρχίας των ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης, η ένταξη Ελλάδας-Τουρκίας στο ΝΑΤΟ και σε τοπικό επίπεδο, η αναβαθµισµένη τουρκική εξωτερική πολιτική µε το Εκπαιδευτικό Πρωτόκολλο του 1951 και την ανακίνηση ζητηµάτων, όπως του Κυπριακού και της δήωσης της ελληνικής µειονότητας της Κωνσταντινούπολης το 1955.

7 Στο 6 ο κεφάλαιο, καθίσταται δυνατός ο έλεγχος βασικών παραδοχών της θεωρίας των διεθνών σχέσεων, όπως η πρωταρχική σηµασία της δοµής του διεθνούς συστήµατος, στην κρατική συµπεριφορά, ο ρόλος της ισχύος στις µεταξύ των κρατών σχέσεις, η έννοια και η σηµασία του εθνικού συµφέροντος στη χάραξη εξωτερικής πολιτικής, ενώ καταδεικνύεται η σηµασία των κρατικών συµφερόντων στο πλαίσιο των συµµαχιών και το κατά πόσον µπορεί να επιτευχθεί αρµονική συνεργασία εντός αυτών. Εν κατακλείδι, η διαδοχική παράθεση των εµπειρικών δεδοµένων µε την ακόλουθη θέασή τους από τη σκοπιά της θεωρίας των διεθνών σχέσεων, υποδεικνύει σε γενικές γραµµές ότι, η τουρκική στάση στη υτική Θράκη, υπήρξε διαχρονικά σταθερή, προήλθε από το γεγονός ότι τα κράτη είναι οι κύριοι δρώντες του διεθνούς συστήµατος και κύριο «νόµισµα» της πολιτικής στο πλαίσιο αυτού του άναρχου συστήµατος, είναι η ισχύς, την αύξηση της οποίας στην προκειµένη περίπτωση, τουλάχιστον από το 1930 και έπειτα, το τουρκικό κράτος έδειξε να επιδιώκει αργά αλλά σταθερά, καθώς όπως προελέχθη στη µουσουλµανική µειονότητα διείδε µια «αχίλλειο πτέρνα» του ελληνικού κράτους, η οποία θεωρήθηκε εκµεταλλεύσιµη, µε όρους εθνικού συµφέροντος.

8

9 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Προκειµένου να ολοκληρωθεί µε επιτυχία µια διπλωµατική εργασία, απαιτείται επίπονη και διαρκής προσπάθεια, πρώτα από όλα, από τον ίδιο τον µεταπτυχιακό φοιτητή. Οι προκλήσεις κατά τη διάρκεια της εκπόνησης είναι ποικίλες, καθώς θα πρέπει να προηγηθεί η εύρεση και η µελέτη των κατάλληλων συγγραµµάτων, ενώ και η συνέχεια, που περιλαµβάνει το στάδιο της συγγραφής, απαιτεί αφοσίωση και διαυγή νου. Στην περίπτωση µάλιστα που έχουµε να κάνουµε µε µια εργασία που άπτεται του αντικειµένου της επιστήµης των διεθνών σχέσεων, ο φόρτος και η δυσκολία επίτευξης του έργου, είναι γεγονότα αξιοσηµείωτα, καθώς απαιτείται η συναρµογή θεωρίας και πράξης, όπως η τελευταία, εκφράζεται µέσω της εµπειρικής παρατήρησης. Παρόλα αυτά, η εµπειρία, τόσο της διαδικασίας συγγραφής µιας τέτοιας εργασίας, όσο και του σταδίου της ολοκλήρωσής της, είναι µοναδική. Η αίσθηση της προσφοράς στην επιστήµη, αλλά και στο ίδιο µας τον εαυτό, µέσω της έρευνας, της αποκόµισης γνώσεων και τέλος, της διαπίστωσης των πνευµατικών και σωµατικών ορίων του ανθρώπου που ασχολείται µε τα ακαδηµαϊκά τεκταινόµενα, είναι κάτι που λίγοι άνθρωποι έχουν την τύχη να βιώσουν. Η περαίωση όµως ενός ακαδηµαϊκού έργου, δεν είναι µόνο απόρροια των ατοµικών προσπαθειών του συγγράφοντος, αλλά συνισταµένη των κόπων του και της αρωγής, είτε υλικοτεχνικής, είτε ψυχολογικής, την οποία προσφέρουν και άλλα άτοµα που µας περιστοιχίζουν. Με βάση λοιπόν τα ανωτέρω, θα ήθελα να εκφράσω τις βαθύτατες ευχαριστίες µου στον Καθηγητή Στρατηγικής και ιεθνών Σχέσεων του Τµήµατος ιεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Πειραιώς και ιευθυντή του Μεταπτυχιακού Τµήµατος Σπουδών, Κο Παναγιώτη ΗΦΑΙΣΤΟ, ο οποίος µου έκανε την τιµή να αναλάβει την επίβλεψη της παρούσας εργασίας και µε τις καίριες επισηµάνσεις και διορθώσεις, ειδικότερα στον τοµέα της ανάλυσης στη βάση της θεωρίας των διεθνών σχέσεων, να µε καθοδηγήσει κατάλληλα, ώστε να ολοκληρώσω την προσπάθειά µου µε επιτυχία. Πιο συγκεκριµένα, οι συζητήσεις πάνω στην αιχµή της θεωρίας των διεθνών σχέσεων, σχετικά µε τη διαµάχη των θεωριών του πολιτικού ρεαλισµού και του φιλελευθερισµού και τις βασικές αρχές της ρεαλιστικής θεωρίας, υπήρξαν ιδιαίτερα γόνιµες και µου έδωσαν τη δυνατότητα, να επιχειρήσω να ερµηνεύσω τη συµπεριφορά του τουρκικού κράτους στην περίπτωση της υτικής Θράκης, για ένα µεγάλο χρονικό διάστηµα. Επιπλέον, οφείλω ευχαριστίες, στον Λέκτορα (υπό διορισµό) ιεθνών Σχέσεων και Οικονοµικής ιπλωµατίας, Κο Ιωάννη ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟ, διδάσκοντά µου στη διάρκεια των µεταπτυχιακών σεµιναρίων, τον οποίον συµβουλεύτηκα ουκ ολίγες φορές, κατά τη διάρκεια της προσπάθειάς µου και µου παρείχε πολύτιµη βοήθεια κυρίως στον ζήτηµα της επιλογής και παροχής βιβλιογραφίας, ως άριστος γνώστης του συγκεκριµένου τοµέα. Αξιόλογη ήταν επίσης, η συµβολή του εκλεκτού µου φίλου, καθηγητή µαθηµατικών από την ιδιαίτερη πατρίδα µου, το ιδυµότειχο, του Κου ηµητρίου ΤΣΑΓΚΟΥ Η. Με τις γνώσεις και την εµπειρία του στην εκπόνηση ακαδηµαϊκών εργασιών, την επιµέλεια

10 µέρους του παρατεθέντος υλικού αλλά και την παροχή κοµµατιού της βιβλιογραφίας, παρείχε ουσιαστική βοήθεια. Πέρα από αυτά, θα ήθελα να κάνω ιδιαίτερη µνεία στη βοήθεια και συµπαράσταση που µου παρείχαν άτοµα του άµεσου εργασιακού µου περιβάλλοντος. Είναι ευνόητο ότι η ενασχόληση µε σπουδές, πέραν του καθηµερινού εργασιακού ωραρίου, είναι επίπονη τόσο πνευµατικά όσο και ψυχολογικά και απαραίτητη προϋπόθεση για να επέλθει το επιδιωκόµενο αποτέλεσµα, είναι η υποστήριξη και αρωγή των προϊσταµένων και συναδέλφων. Κατόπιν τούτων, θα ήθελα να εκφράσω τις θερµές µου ευχαριστίες στον υπηρεσιακό µου προϊστάµενο, Κο Αχιλλέα ΣΚΑΝ ΑΛΗ, ο οποίος κατά τη διάρκεια της παρακολούθησης του µεταπτυχιακού προγράµµατος, παρείχε κάθε εφικτή διευκόλυνση και επιπλέον εξεδήλωσε ενεργό ενδιαφέρον σχετικά µε το αντικείµενο των σπουδών µου. Σε αυτό το σηµείο δεν θα έπρεπε να παραλείψω τον άµεσο συνεργάτη µου, επί διετία, Κο Ιωάννη ΚΟΚΚΙΝΗ, τον οποίο και ευχαριστώ από καρδιάς, για την άριστη συνεργασία που είχαµε, µε αποτέλεσµα να είµαι σε θέση να καταβάλλω απερίσπαστα την προσπάθειά µου για την ολοκλήρωση τόσο των µεταπτυχιακών σπουδών, όσο και της παρούσας. Επιπλέον, δε θα λησµονήσω να αναφέρω τους συνάδελφους και συµµαθητές µου στο Μεταπτυχιακό Πρόγραµµα Σπουδών του Πανεπιστηµίου µας, τους κ.κ. Κυριάκο ΜΠΡΑΪΜΗ και Χαράλαµπο ΞΟΥΛΕΗ, οι οποίοι, καθόλη τη διάρκεια των σπουδών µας, µου παρείχαν πολύτιµη στήριξη και αρωγή, ενώ και η παρούσα εργασία, στηρίχθηκε σε ουσιαστικές ανταλλαγές απόψεων και γόνιµες συζητήσεις. Τέλος, επιθυµώ να εκφράσω την απεριόριστη ευγνωµοσύνη µου στα άτοµα του στενού οικογενειακού µου περιβάλλοντος. Γενικότερα, οι γονείς του κάθε ανθρώπου φέρουν τεράστιο µερίδιο σε κάθε επιτυχία στη ζωή, καθώς παρέχουν τα εχέγγυα, µε την ηθική κυρίως υποστήριξη, αλλά και τη γενικότερη αγωγή που παρέχουν, στο πλαίσιο µιας υγιώς λειτουργούσας οικογένειας. Λιτά και απερίφραστα θα σηµειώσω πως τα παραπάνω µου παρείχαν, κατά τον καλύτερο τρόπο, ο πατέρας µου Σπύρος και η µητέρα µου Μαίρη, στους οποίους και αφιερώνεται το παρόν πόνηµα. εν θα πρέπει να παραλείψω βέβαια, τη συµβολή της αδερφής µου Όλγας, που µου συµπαραστάθηκε µε τρόπο αξιοθαύµαστο, ενώ θα ήθελα να σταθώ και στην αµέριστη βοήθεια που µου παρείχε η σύντροφός µου Βικτώρια ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙ ΟΥ, η οποία µε τη στάση και την ανοχή της στο απαιτητικό καθηµερινό πρόγραµµα της εργασίας και των σπουδών µου, µου έδωσε την καλύτερη ηθική και όχι µόνο, στήριξη που θα µπορούσα να είχα.

11 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή (Α Μέρος) Το αντικείµενο της µελέτης... 1 Η σηµαντικότητα του θέµατος... 2 Σκοπός της εργασίας και προσφορά της... 3 Ανασκόπηση βιβλιογραφίας... 4 Εισαγωγή (Β Μέρος) Έλεγχος θεωρίας... 6 Επίπεδα ανάλυσης... 7 Υποθέσεις εργασίας... 7 Παρουσίαση βασικών υποθέσεων εργασίας... 7 Επικουρικές υποθέσεις εργασίας... 8 Μεθοδολογία και απόδειξη στη µελέτη... 8 Εισαγωγή (Γ Μέρος - Η θεωρία των διεθνών σχέσεων) Κλασσικός Ρεαλισµός Νεορεαλισµός Βασικές Αρχές Πολιτικού Ρεαλισµού Ισορροπία ισχύος Κράτος-Κρατική κυριαρχία Εθνικό συµφέρον Φιλελευθερισµός ιαφορές Πολιτικού Ρεαλισµού και Φιλελευθερισµού Κεφάλαιο 1o ( , Συνθήκη της Λωζάννης: Πριν και µετά) 1.α(Τουρκική κινητικότητα στους Βαλκανικούς Πολέµους) β (. Θράκη ως µέρος του Ανατολικού Ζητήµατος) γ (Ο δρόµος προς τη Λωζάννη) δ (Η συνθήκη της Λωζάννης) ε (Ο απόηχος της Λωζάννης) στ (Προσέγγιση της µειονότητας και διπλωµατία) ζ ( ράση Τύπου και Οργανώσεων) η(Σύνοψη) Κεφάλαιο 2o (Ανάλυση στη βάση της θεωρίας των διεθνών σχέσεων της περιόδου ) 2.α (Κρατική δράση-κυριαρχία) β (Κρατική επιβίωση και δίληµµα ασφαλείας) γ (Η τουρκική διπλωµατία στο πλαίσιο του ορθολογισµού και της λογικής κόστους - οφέλους) δ (Ο ρόλος της ισχύος στο επίκεντρο της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής) ε ( ιεθνείς θεσµοί και τουρκική εξωτερική πολιτική) στ(Η τουρκική ισχύς της πειθούς) i

12 Κεφάλαιο 3o ( , Από την Ελληνοτουρκική φιλία στον Β Π.Π. και στην κλιµάκωση της τουρκικής δράση.) 3.α (Η Ελληνοτουρκική Φιλία) β (Ο απόηχος του Συµφώνου και η απέλαση των 150) γ (Οι Βαλκανικές ζυµώσεις και ο αντίκτυπος στη. Θράκη) δ (Η τουρκική στάση στο προοίµιο του Β Π.Π.) ε(Οι εξελίξεις κατά τον Β Π.Π. και τον ελληνικό εµφύλιο) στ( ιεθνείς εξελίξεις στον απόηχο του Β Π.Π.) Κεφάλαιο 4o (Ανάλυση στη βάση της θεωρίας των διεθνών σχέσεων της περιόδου ) 4.α ( ιεθνής θεσµός ή εναρµονισµός συµφερόντων;) β (Συνεργασία ή ανταγωνισµός;) γ (Συνεργασία: σχετικά ή απόλυτα κέρδη;) δ (Ισχύς ως προπαγάνδα) ε(Το κράτος ως δρων του διεθνούς συστήµατος) στ(Άναρχο διεθνές σύστηµα και επίδραση της δοµής του στις σχέσεις των κρατών) ζ(Εθνικό συµφέρον και ανάλυση κόστους-οφέλους) Κεφάλαιο 5o (Οι εξελίξεις στη. Θράκη και η συνάφεια µε το Κυπριακό ζήτηµα στη σκιά του νέου διπολικού συστήµατος ) 5.α (Οι σχεδιασµοί των Η.Π.Α. και η αντανάκλαση στην τουρκική εξωτερική πολιτική) β (Η αναβάθµιση της τουρκικής πολιτικής στη. Θράκη) γ (Η εκπαίδευση στην υπηρεσία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής) δ( υτική Θράκη και Κυπριακό) ε (Ένταξη στο ΝΑΤΟ και εξελίξεις στη Θράκη) στ(Κεµαλικοί εναντίον συντηρητικών και εκλογική επιρροή η (Η τουρκική προπαγάνδα εντείνεται) θ (Η δράση του Τουρκικού Προξενείου της Κοµοτηνής) ι (Τα γεγονότα της Κωνσταντινούπολης του 1955 και αντίκτυπος στη. Θράκη) 83 5.ια (Η τουρκική εκστρατεία επηρεασµού της κοινής γνώµης και οι διπλωµατικές εξελίξεις σε σχέση µε το Κυπριακό) ιβ ( υτική Θράκη και διπλωµατία) Κεφάλαιο 6o (Ανάλυση στη βάση της θεωρίας των διεθνών σχέσεων της περιόδου ) 6.α (Ισχύς και ισορροπία δυνάµεων) β(Κρατικός ανταγωνισµός και συµµαχίες) γ(Οι σχέσεις των κρατών µε βάση την έννοια της ισχύος) δ(Η ισχύς µε τη µορφή της προπαγάνδας) ε (Η ισχύς µε τη µορφή της διπλωµατίας) στ (Η ήπια ισχύς) ζ (Σηµασία της ισορροπίας ισχύος και κρατικός ανταγωνισµός) η (Η κρατική ισχύς αυξάνεται ή διατηρείται;) θ (Κρατική δράση και διεθνείς θεσµοί-οργανισµοί) ii

13 6.ι (Συµµαχίες - ιεθνείς οργανισµοί, ανταγωνισµός ή συνεργασία, απόλυτα ή σχετικά κέρδη;) ια (Εθνικό συµφέρον και ο ρόλος του στη χάραξη εξωτερικής πολιτικής) ιβ (Η δηµοκρατία και η εξασφάλιση της ειρήνης) Συµπεράσµατα - Eπίλογος Σύνοψη Κρίση βασικών υποθέσεων εργασίας Βιβλιογραφία Ελληνόγλωσση (Έλληνες συγγραφείς) Ελληνόγλωσση (Ξένοι συγγραφείς) Ξενόγλωσση Παράρτηµα Α) Συνθήκες Συνθήκη της Λωζάννης Μορφωτική Συµφωνία του Β) Προσωπικότητες Μουσταφά Κεµάλ Ισµέτ Ινονού Αντνάν Μεντερές Γ) Εθνότητες της Μουσουλµανικής Μειονότητας Ποµάκοι Κιρκάσιοι Αθίγγανοι iii

14 [1] Εισαγωγή (Α Μέρος) Η επιστήµη των διεθνών σχέσεων, αν και εµφανίστηκε ως κοµµάτι των πολιτικών επιστηµών σχετικά πρόσφατα, στις αρχές του 20ου αιώνα, διαδραµάτισε και θα συνεχίσει να διαδραµατίζει σηµαντικότατο ρόλο, σε ότι αφορά στην ερµηνεία των γεγονότων του διεθνούς περιβάλλοντος. Ο Hoffmann έχει ορίσει τη σύγχρονη θεωρία των διεθνών σχέσεων ως τη συστηµατική µελέτη παρατηρήσιµων φαινοµένων, η οποία προσπαθεί να ανακαλύψει τις κύριες µεταβλητές, να ερµηνεύσει τη συµπεριφορά και να αποκαλύψει τους χαρακτηριστικούς τύπους των σχέσεων που έχουν δηµιουργηθεί µεταξύ εθνικών οµάδων 1. Σε µια πιο απλή εκδοχή όπως αυτή των Jackson και Sorensen, οι διεθνείς σχέσεις έχουν ως κύρια αποστολή τη µελέτη των εµπειρικών παρατηρήσεων που προκύπτουν από το γεγονός ότι, όλος ο ανθρώπινος πληθυσµός διαιρείται σε διαφορετικές εδαφικές πολιτικές κοινότητες ή ανεξάρτητα κράτη τα οποία επηρεάζουν τον τρόπο που οι άνθρωποι διαβιούν. Σε γενικές γραµµές, η πλειοψηφία των ανθρώπων, κατά τη διάρκεια του βίου τους, αντιµετωπίζει διάφορα ζητήµατα, τα οποία άπτονται του αντικειµένου των διεθνών σχέσεων. Τέτοιες περιπτώσεις, αποτελούν, ως επί το πλείστον, οι διακρατικές σχέσεις, η φύση αυτών και διάφορα περιστατικά, τα οποία απορρέουν από αυτήν. Φυσικά, ο µέσος άνθρωπος ασχολείται µε το γεγονός των διακρατικών σχέσεων, στο βαθµό που αυτές επηρεάζουν την καθηµερινότητά του, επειδή όµως αυτό γίνεται µε ιδιαίτερη συχνότητα, επιφέρει και το ανάλογο ανθρώπινο ενδιαφέρον, καταρχήν σε ατοµικό επίπεδο. Το πρόβληµα που παρατηρείται βέβαια, είναι το ότι, συνήθως δεν υφίσταται το απαιτούµενο γνωσιολογικό υπόβαθρο, ώστε από την προσωπική σκοπιά του καθενός, να πραγµατοποιηθούν ώριµες παρατηρήσεις και ακόλουθα να εξαχθούν ασφαλή συµπεράσµατα. Η λαϊκή «σοφία» ωστόσο, δεν θα πρέπει να υποτιµάται, αυτό όµως που έρχεται για να τη συµπληρώσει είναι η επιστήµη, που όπως τονίστηκε παραπάνω, ασχολείται αποκλειστικά µε την καταγραφή και ερµηνεία των γεγονότων του διεθνούς περιβάλλοντος. Οι ιεθνείς Σχέσεις µε άλλα λόγια, συµπληρώνουν ένα έλλειµµα συστηµατοποιηµένης γνώσης και επιτρέπουν στους ανθρώπους να κατανοήσουν όσο το δυνατόν καλύτερα τη λειτουργία του διεθνούς συστήµατος. Το αντικείµενο της µελέτης Στην ανωτέρω αναπτυχθείσα λογική των διεθνών σχέσεων εντάσσονται και οι διακρατικές σχέσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας. Αµφότερες οι χώρες εξαιτίας µιας σειράς παραγόντων, βρίσκονται εδώ και πολλά έτη στο επίκεντρο των εξελίξεων της Βαλκανικής χερσονήσου, µε τις σχέσεις τους να χαρακτηρίζονται ως ανταγωνιστικές. Όπως επισηµαίνει και ο Ήφαιστος, στις σύγχρονες αναλύσεις των διεθνολογικών φαινοµένων, η ετερότητα των κοινωνικών οµάδων, η κατανοµή ισχύος µεταξύ τους, ο φόβος της επιβίωσης, η αναζήτηση πολιτικής κυριαρχίας και η µη ύπαρξη ρυθµιστικής αρχής, η ανάγκη για απόλυτα όσο και σχετικά κέρδη, αποτελούν τους παράγοντες που προσδιορίζουν το χαρακτήρα της διεθνούς αναρχίας, δηλαδή τη φυσικά κατάσταση 2. Οι παρατηρήσεις αυτές αφορούν άµεσα στην ανταγωνιστική σχέση των δύο γειτονικών χωρών και οι όποιες εκφάνσεις των σχέσεων τους, µπορούν να αναλυθούν από τη συγκεκριµένη οπτική γωνία. 1 HOFFMANN Stanley, «Theory and International Relations», in Rosenau James (editor), International Politics and Foreign Policy: A Reader in Research Theory, The Free Press, New York, 1969, σελ ΗΦΑΙΣΤΟΣ Παναγιώτης, «Οι διεθνείς σχέσεις ως αντικείµενο επιστηµονικής µελέτης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. ιαδροµή, αντικείµενο, περιεχόµενο και γνωσιολογικό υπόβαθρο», 4η έκδοση, Εκδόσεις Ποιότητα 2009, σελ.31

15 [2] Ειδικότερα, από την πλευρά της Τουρκίας, η στάση της οποίας εκφράζει εντονότερα τον παρατηρηθέντα ανταγωνισµό, έχει επισηµανθεί µια σταδιακή και κλιµακούµενη διεκδικητικότητα, που περιλαµβάνει, την αµφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας, στο Αιγαίο και ορισµένα από τα νησιά του, στον ελληνικό εναέριο χώρο και την έκτασή του και στην περίπτωση της Κύπρου, στην οποίαν εξάλλου σχετικά πρόσφατα, η αναφερόµενη αµφισβήτηση, έλαβε το χαρακτήρα πράξης και συγκεκριµένα εισβολής, που οδήγησε στη σηµερινή κατοχή σηµαντικού µέρους της νήσου. Πέρα όµως από αυτά τα γεγονότα που φαίνονται να επιβεβαιώνουν την υπόθεση του κρατικού ανταγωνισµού, στο πλαίσιο των διεθνών σχέσεων, υπάρχει ακόµα µια πτυχή των Ελληνοτουρκικών σχέσεων, η οποία δεν έχει αναλυθεί τόσο, όσο οι προηγούµενες, ωστόσο χρονικά, προηγήθηκε σαν εγειρόµενο ζήτηµα και η συνέχιση της τουρκικής πολιτικής µέχρι και σήµερα, την καθιστά ένα από τα πιο διαχρονικά θέµατα των διµερών σχέσεων των δύο κρατών. Το ζήτηµα που περιγράφεται δεν είναι άλλο, από τη στάση της Τουρκίας στη υτική Θράκη, στάση η οποία εντάσσεται στον ευρύτερο στρατηγικό σχεδιασµό του τουρκικού κράτους, έναντι της Ελλάδας και συναποτελεί ένα από τα µέτωπα µέσω των οποίων γίνεται εµπειρικά παρατηρήσιµη η αντιπαράθεση των δύο κρατών. Σε αυτό το σηµείο λοιπόν είναι ιδιαίτερα σηµαντικό η συµπεριφορά που έχει αναπτύξει η Τουρκία στην ελληνική Θράκη, να επιχειρηθεί να ερµηνευθεί υπό το πρίσµα της θεωρίας των ιεθνών Σχέσεων και µάλιστα µε βάση τις ειδικότερες πτυχές της, που αφορούν στην εδαφική σηµασία αυτής καθεαυτής της περιοχής, αλλά και στον µουσουλµανικό πληθυσµό που διαβιεί σε αυτήν και αντιµετωπίζεται ως µια «στρατηγική» µειονότητα. Με βάση λοιπόν την τηρούµενη τουρκική στάση, στην περιοχή της Θράκης και την διαβιούσα σε αυτήν µειονότητα, στην παρούσα εργασία, κεντρικό ρόλο θα διαδραµατίσει το γεγονός της θεωρητικής θεµελίωσης της ανταγωνιστικής σχέσης που φαίνεται να αναπτύσσουν γενικά τα κράτη του διεθνούς συστήµατος. Επιπλέον, ένα άλλο ζήτηµα γενικής φύσεως, που προκύπτει από την αντιπαλότητα των δύο χωρών και ειδικότερα από τη στρατηγική συµπεριφορά της Τουρκίας στη υτική Θράκη, είναι ο έλεγχος της θεωρίας και των βασικών αξιωµάτων της ευρύτερης θεώρησης του πολιτικού ρεαλισµού, η οποία αποτελεί και κοµµάτι του ευρύτερου Παραδοσιακού Παραδείγµατος των διεθνών σχέσεων. Με δεδοµένο βέβαια, ότι στις διεθνολογικές σπουδές, ο πολιτικός ρεαλισµός δεν συνιστά τη µοναδική θεώρηση, σε όλη την έκταση του έργου, θα επιχειρηθεί να γίνει αναφορά και στην αντίπαλη θεώρηση του φιλελευθερισµού, οι βασικές αρχές της οποίας διαφέρουν ουσιαστικά και σε βάθος. Εποµένως, η περιπτωσιολογική µελέτη των τεκταινόµενων στη υτική Θράκη, θα γίνει προσπάθεια να αποτελέσει εφαλτήριο για µια σύγκριση των δύο επικρατουσών θεωριών της επιστήµης των διεθνών σχέσεων, έτσι ώστε να εξαχθούν από τη συγκεκριµένη ειδική περίπτωση, γενικά συµπεράσµατα που σε επιστηµονικό επίπεδο, θα επιβεβαιώσουν και θα απορρίψουν αντίστοιχα τις βασικές αρχές των ανωτέρω θεωριών. Η σηµαντικότητα του θέµατος Αυτό που πρέπει να τονιστεί, είναι η καθοριστική σηµασία της ισχύος στις διεθνείς σχέσεις, η οποία µπορεί να έχει διάφορες µορφές, µε βασικότερη τη στρατιωτική. Ωστόσο δεδοµένων των καταστάσεων, ένας κρατικός δρων, µπορεί να εφαρµόσει ανάλογα µε τις περιστάσεις, όποια εκδοχή της εξυπηρετεί κατά τον καλύτερο τρόπο τα συµφέροντά του, είτε αυτή αναφέρεται στην έννοια της οικονοµικής, της διπλωµατικής ή και της κατά πολλούς λεγόµενης «ήπιας» ισχύος, η οποία όµως ουσιαστικά αποτελεί κατά τον κλασικούς διεθνολόγους Edward Carr και Hans Morgenthau, την ισχύ της πειθούς και εκφράζεται µε την άσκηση της προπαγάνδας

16 [3] και της πολιτισµικής ή θρησκευτικής ελκυστικότητας 3. Από εκεί και έπειτα, µε βάση πάντα την τουρκική πολιτική στην περίπτωση της Θράκης, είναι σηµαντική η ανάδειξη βασικών αρχών που χαρακτηρίζουν τη διεθνή πολιτική και δράση στο διεθνές περιβάλλον. Το Παραδοσιακό Παράδειγµα, για το οποίο έγινε και λόγος προηγουµένως, θέτει ως δεδοµένα τα εξής τρία σηµεία: α) Την αναρχία του διεθνούς συστήµατος, δηλαδή την έλλειψη ανώτατης ρυθµιστικής εξουσίας, η οποία δηµιουργεί τις προϋποθέσεις ύπαρξης της έννοιας της διακρατικής τάξης και όχι της δικαιοσύνης. β) Τον κυρίαρχο ρόλο των κρατών, ως µοναδικών σηµαντικών δρώντων του διεθνούς συστήµατος. γ) Τη σηµασία της άνισης ανάπτυξης των κρατών, η οποία προκαλεί συνεχείς αναδιανοµές ισχύος, µε αποτέλεσµα να αναδεικνύει και την ίδια την έννοια της ισχύος, στο επίκεντρο των διακρατικών σχέσεων. Οι ανωτέρω λοιπόν γενικές διατυπώσεις, θα πρέπει να επιβεβαιωθούν µε τον έλεγχο της θεωρίας του πολιτικού ρεαλισµού. Μάλιστα σε αυτήν την περίπτωση, η επικράτηση της µιας θεωρίας ή της άλλης, ως επικρατέστερης, µπορεί να ενισχυθεί από τη µεταξύ τους σύγκριση και αντιπαράθεση, στο πεδίο της εµπειρικής παρατήρησης. Κατά αυτόν τον τρόπο, η συχνή αναφορά στο φιλελεύθερο παράδειγµα, δύναται να ενδυναµώσει την εξηγητική δύναµη και ικανότητα του ρεαλιστικού υποδείγµατος. Πέραν της παράθεσης σηµαντικών ιστορικών στοιχείων που αναλύουν και διαφωτίζουν την τουρκική στάση στη υτική Θράκη κατά τον 20ο αιώνα, ο έλεγχος και η σύγκριση των δύο βασικότερων θεωριών των διεθνών σχέσεων, επί τη βάσει αυτής, δίχως αµφιβολία, µπορούν να συµβάλλουν στην πρόοδο της συγκεκριµένης επιστήµης. Επιπλέον, η επιστηµονικά τεκµηριωµένη και χαρακτηριζόµενη από αξιολογική ουδετερότητα, κατάληξη περί της ερµηνευτικής ικανότητας αµφότερων των θεωριών του ρεαλισµού και του φιλελευθερισµού, είναι ιδιαίτερα χρήσιµη για την κατανόηση του τρόπου λειτουργίας του διεθνούς συστήµατος, του τρόπου λήψεως αποφάσεων εξωτερικής πολιτικής και γενικότερα του τρόπου χάραξης στρατηγικής. Σκοπός της εργασίας και προσφορά της Κύριος στόχος της παρούσας µελέτης, είναι η παραγωγή έργου επιστηµονικού χαρακτήρα, το οποίο θα είναι σε θέση να ανταποκριθεί στα κριτήρια της επιστήµης των ιεθνών Σχέσεων. Πιο συγκεκριµένα, η θεωρητική προσέγγιση των παρατιθέµενων ιστορικών γεγονότων στη βάση του πολιτικού ρεαλισµού και παράλληλα, η προσπάθεια ερµηνείας τους από την άποψη της αντίπαλης θεώρησης του φιλελευθερισµού, αποσκοπούν στο να καταδείξουν την ικανότητα έκαστης θεωρίας να ερµηνεύσει ικανοποιητικά µια κρατική ανταγωνιστική-συγκρουσιακή σχέση που επισυµβαίνει στο πλαίσιο του διεθνούς περιβάλλοντος. Συνοπτικά, ο σκοπός αλλά και οι επιµέρους στοχεύσεις της µελέτης παρουσιάζονται κάτωθι: α) Ορισµός γενικά της ισχύος ως έννοιας στις διεθνείς σχέσεις και κατάδειξη της σηµασίας της για τις σχέσεις των κρατών, στο πλαίσιο του διεθνούς συστήµατος. Ειδικότερα, αναφορά και ανάλυση της έννοιας της ισχύος της πειθούς (προπαγάνδα, µορφωτική, θρησκευτική και πολιτισµική διείσδυση), την οποίαν φαίνεται να χρησιµοποίησε η Τουρκία για να προσεταιριστεί τη µουσουλµανική µειονότητα, κατά 3 CARR Edward, «Η Εικοσαετής κρίση, : Εισαγωγή στη µελέτη των διεθνών σχέσεων», Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2000 και MORGENTHAU J. Hans, «Politics Among Nations», the University of Chicago Press, Chicago 1958.

17 [4] το εξεταζόµενο χρονικό διάστηµα ( ) και κατά συνέπεια να πετύχει τους στόχους της τόσο στη υτική Θράκη όσο και στην ευρύτερη διαµάχη µε την Ελλάδα. β) Ανάλυση των συγκρουσιακών σχέσεων των κρατών στα πλαίσια του άναρχου διεθνούς συστήµατος (γενικά), έπειτα από το συγκρουσιακό παράδειγµα της Θράκης, ως ενός από τα µέτωπα αντιπαράθεσης Ελλάδας-Τουρκίας. γ) Παρουσίαση της θεώρησης του πολιτικού ρεαλισµού και ειδικότερα ανάλυση, σχολιασµός και έλεγχος, των υποκείµενων στον εµπειρικό έλεγχο της περιπτωσιολογικής µελέτης της στάσης της Τουρκίας στη υτική Θράκη, βασικών αρχών του, όπως: η αναρχία του διεθνούς συστήµατος, η κρατική κυριαρχία, το εθνικό συµφέρον, το δίληµµα ασφαλείας, η σύγκρουση και η δυνατότητα κρατικής συνεργασίας. δ) Εξέταση του ειδικότερου σκέλους του πολιτικού ρεαλισµού, του δοµικού ρεαλισµού, που ακολουθεί µεν τις βασικές αρχές του, δίνει δε µεγαλύτερη έµφαση στο ρόλο της δοµής του διεθνούς συστήµατος, η οποία επηρεάζει την κρατική συµπεριφορά, όπως επιχειρείται να διαφανεί από τη συµπεριφορά του τουρκικού κράτους, στην περίπτωση της Θράκης. ε) Προσπάθεια για ακόµη µεγαλύτερη εµβάθυνση στο κατά πόσον ο πολιτικός δοµικός ρεαλισµός ερµηνεύει την τουρκική στάση, µε την ανάλυση και τον έλεγχο εφαρµογής στην περιπτωσιολογική µελέτη, του επιθετικού ρεαλισµού, ο οποίος υποστηρίζει ότι η δοµή του συστήµατος προτρέπει κάποια κράτη να λειτουργήσουν έτσι ώστε να µεγιστοποιήσουν την ισχύ τους, αντί να τη διατηρήσουν ως έχει. Σηµειώνεται ότι, η περίπτωση αυτή φαίνεται να ερµηνεύει τη στρατηγική συµπεριφορά της Τουρκίας, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του στ) Συγκριτική µελέτη του πολιτικού ρεαλισµού σε σχέση µε την αντίπαλη στον στίβο της επιστήµης των διεθνών σχέσεων, θεωρία του φιλελευθερισµού, µέσω αντιπαράθεσής τους στη βάση των εξής ζητηµάτων: την κρατική ή µη δράση στο διεθνές σύστηµά, το ρόλο των διεθνών θεσµών-οργανισµών-οργανώσεων (ΝΑΤΟ, Ε.Ε, ΜΚΟ, θρησκευτικές-πολιτισµικές-µορφωτικές οργανώσεις, συνθήκες και κρατικές συµφωνίες), η σηµασία του πολιτεύµατος της δηµοκρατίας για την ειρήνη, τα όρια της συνεργασίας µεταξύ των κρατικών σχηµατισµών, τη φύση των συµµαχιών και τέλος τη σηµασία της ισορροπίας ισχύος για τη σταθερότητα και την ειρήνη, έναντι της αλληλεξάρτησης. Σηµειώνεται ότι, η επιχειρούµενη σύγκριση του πολιτικού ρεαλισµού µε τον φιλελευθερισµό, στην περίπτωση της υτικής Θράκης, δύναται να υπερτονίσει την εξηγητική σηµασία του πρώτου, έναντι του δεύτερου και να ενισχύσει τη σχετική επιχειρηµατολογία. ζ) Ιστορική παράθεση της στάσης και στρατηγικής συµπεριφοράς της Τουρκίας στη υτική Θράκη, σε σχέση πάντα µε τα άλλα τρέχοντα και σηµαντικά ζητήµατα της εξεταζόµενης εποχής. Επισηµαίνεται ότι ο συνδυασµός της εξιστόρησης, µέσω τεκµηριωµένων αναφορών σε γεγονότα, µε την ανάλυση στη βάση της θεωρίας των διεθνών σχέσεων, µπορεί να δώσει µια πλήρη εικόνα τόσο ζητηµάτων αυτής καθεαυτής της επιστήµης των ιεθνών Σπουδών, αλλά και να φωτίσει-ερµηνεύσει τα ιστορικά γεγονότα, κάτι που ίσως δεν θα ήταν σε θέση να φέρει εις πέρας, µια απλή ιστορική ανάλυση. Ανασκόπηση βιβλιογραφίας Η συγγραφή µελέτης σχετικής µε το ευρύτερο ζήτηµα της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης, παρά την ύπαρξη άπλετης βιβλιογραφίας, δεν µπορεί να θεωρηθεί σε καµιά περίπτωση εύκολο εγχείρηµα, καθώς οι παράµετροι που υπεισέρχονται είναι πολλαπλές. Στην περίπτωση µάλιστα που η ανάλυση έχει να κάνει µε το ειδικότερο θέµα της στάσης της Τουρκίας στη υτική Θράκη, το τόλµηµα καθίσταται ακόµη πιο δύσκολο, καθώς αυτή δεν έχει αναλυθεί στη βάση της θεωρίας των διεθνών σχέσεων. Σε τελική ανάλυση, αυτό που προσδίδει ιδιαιτερότητα σε µια µελέτη, είναι το κατά πόσον µπορεί να συνδέσει την ιστορία µε την ερµηνεία της. Η

18 [5] υπάρχουσα βιβλιογραφία λοιπόν σε ότι αφορά τις Ελληνοτουρκικές σχέσεις στο σύνολό τους, µπορεί να ενισχύσει την παρούσα µελέτη, καθώς τόσο σε επίπεδο ιστορικής συγγραφής, όσο και σε επίπεδο ανάλυσης των γεγονότων από τη σκοπιά της εξωτερικής πολιτικής και των διεθνών σχέσεων, έχει να προσφέρει αξιόλογα έργα. Στο κοµµάτι όµως που αφορά τα γεγονότα στη Θράκη, ενώ το ιστορικό σκέλος έχει γίνει αντικείµενο, σχετικά ικανοποιητικής ανάλυσης, παρόλο που τα ακαδηµαϊκά κείµενα είναι λιγότερα από τα δηµοσιογραφικού είδους και την αρθρογραφία σε εφηµερίδες, το σκέλος της ανάλυσης στη βάση της θεωρίας των διεθνών σχέσεων, απουσιάζει εντελώς. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα οποιοδήποτε εγχείρηµα εκπόνησης µελέτης διεθνολογικού χαρακτήρα, να βασιστεί σε πρωτότυπη σύνθεση πράξης-εµπειρικών δεδοµένων και θεωρίας διεθνών σχέσεων, προκειµένου να αφενός να ερµηνευθούν γεγονότα εν πολλοίς άγνωστα στο ευρύ κοινό, αφετέρου να υπάρξει προσφορά στον κλάδο των διεθνών σπουδών, διά του ελέγχου των θεωριών του, επί των σχετικών εµπειρικών δεδοµένων. Η έλλειψη λοιπόν βιβλιογραφίας συνδυαστικής της ιστορίας και των διεθνών σχέσεων, καταβάλλεται προσπάθεια να καλυφθεί µε τη χρήση κλασικών κειµένων είτε του πολιτικού ρεαλισµού, όπως αυτά των: Morgenthau, Carr, Gilpin, Waltz, Mearsheimer, Jervis, Walt 4 και αντίστοιχα, στο πλαίσιο πάντα της συγκριτικής έρευνας, αυτών του φιλελευθερισµού, όπως των: Kant, Deutsch, Keohane και Nye 5. 4 WALTZ N. Kenneth, «Θεωρία διεθνούς πολιτικής», Εκδόσεις Ποιότητα, 2011 και MORGENTHAU J. Hans, «Politics Among Nations», the University of Chicago Press, Chicago 1958 και WALT M. Stephen, «The origins of alliance», Cornell University Press, Ithaca and New York και GILPIN Robert, «Πόλεµος και Αλλαγή στη ιεθνή Πολιτική», Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2004 και MEARSHEIMER J. John, «Η τραγωδία της πολιτικής των µεγάλων δυνάµεων», Εκδόσεις Ποιότητα, ε έκδοση, Αθήνα 2009 και JERVIS Robert, «Cooperation under the security dilemma», World Politics, Vol. 30, NO2, January 1978 και CARR Edward, «Η Εικοσαετής κρίση, : Εισαγωγή στη µελέτη των διεθνών σχέσεων», Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα KEOHANE O. Robert-NYE S. Joseph, «Power and Interdependence: World Politics in transition», Little Brown, Boston 1977 και DEUTSCH W. Karl, «The analysis of international relations», Prentice-Hall Publication, Englewood Cliffs, New Jersey.

19 [6] Εισαγωγή (Β Μέρος) Στο παρόν κεφάλαιο γίνεται παράθεση και ανάλυση των υποθέσεων εργασίας στις οποίες βασίζεται η εργασία. Γενικά µια επιστηµονική έρευνα που ανήκει στο πεδίο των ιεθνών Σχέσεων,έχει ως σκοπό να αναζητήσει τα αίτια που οδηγούν σε µια πράξη και έπειτα να κατηγοριοποιήσει τις παρατηρήσεις των εµπειρικών γεγονότων 6. Η συγκεκριµένη περιπτωσιολογική µελέτη θα επιχειρήσει να αναζητήσει τα αίτια πραγµάτωσης µιας πράξης και κατόπιν να καταδείξει την ταύτιση ή µη µε έκαστο θεωρητικό υπόδειγµα που διερευνάται. Κατόπιν των ανωτέρω, παρουσιάζεται παρακάτω η µέθοδος µε την οποίαν θα εξετασθούν οι βασικές υποθέσεις εργασίας. Αρχικά λοιπόν θα παρουσιασθούν δύο βασικά ρεύµατα της θεωρίας των ιεθνών Σχέσεων, ο πολιτικός ρεαλισµός και ο Φιλελευθερισµός, µε αναφορά τόσο στα βασικά τους αξιώµατα, όσο και στην ιστορική εξέλιξή τους, η οποία περιλαµβάνει και τις διάφορες παραλλαγές τους. Σηµειώνεται ότι, οι προαναφερθείσες θεωρίες θα αποτελέσουν και το θεωρητικό υπόβαθρο της παρούσας µελέτης. Στη συνέχεια, επεκτείνοντας το θεωρητικό σκέλος της εργασίας θα γίνει εκτενής αναφορά στην έννοια της στρατηγικής, καθώς και στη σηµασίας της, για τις µεταξύ των κρατών σχέσεις. Εφόσον ληφθούν υπόψη τα παραπάνω, θα ακολουθήσει χρονολογική παρουσίαση και ταυτόχρονα εξέταση της συµπεριφοράς του τουρκικού κράτους, έναντι της υτικής Θράκης, προκειµένου να καταδειχθεί η συµφωνία της ή µη µε το προαναφερθέν θεωρητικό υπόβαθρο. Πιο συγκεκριµένα, µέσα από τη µελέτη της ακολουθούµενης στρατηγικής της Τουρκίας, θα ελεγχθούν αξιώµατα της ευρύτερης θεώρησης του Πολιτικού ρεαλισµού, µε έµφαση στο δοµικό ρεαλισµό, αλλά και αξιώµατα της αντίπαλης θεώρησης, του φιλελευθερισµού, µε ιδιαίτερη έµφαση στις υποθέσεις του θεσµικού φιλελευθερισµού. Έλεγχος θεωρίας Λαµβάνοντας υπόψη τα ρηθέντα από τον Van Evera και φυσικά εφαρµόζοντάς τα κατά αναλογία σε µια διπλωµατική εργασία µεταπτυχιακού επιπέδου, µπορεί να υποστηριχθεί ότι, η παρούσα εργασία θα επιτελέσει το έργο του ελέγχου της θεωρίας, χρησιµοποιώντας εµπειρικά στοιχεία, έτσι ώστε να εκτιµηθούν υπάρχουσες θεωρίες 7. Στην προκειµένη περίπτωση ο έλεγχος της θεωρίας θα περιλαµβάνει τη µέθοδο της παρατήρησης και θα στηριχθεί στην περιπτωσιολογική έρευνα (η στάση της Τουρκίας στη υτική Θράκη), ενώ θα επιχειρηθεί να ακολουθηθεί η µεθοδολογική πορεία που περιλαµβάνει τις εξής απαριθµούµενες φάσεις: α) ιατύπωση της θεωρίας-θεωριών, β) Εξαγωγή υποθέσεων, γ) Εξειδίκευση των υποθέσεων και λειτουργικός ορισµός των µεταβλητών, δ) Συλλογή των στοιχείων, ε) Επεξεργασία των στοιχείων, στ) Επαλήθευση-διάψευση και ερµηνεία των αποτελεσµάτων 8 6 VAN EVERA Stephen, «Εισαγωγή στη µεθοδολογία της Πολιτικής Επιστήµης», Εκδόσεις Ποιότητα, 6η έκδοση, Αθήνα Βλ στο ίδιο,.σελ ΚΩΝΣΤΑΣ ηµήτριος-αρβανιτοπουλοσ Κωνσταντίνος, «ιεθνείς σχέσεις: Συνέχεια και µεταβολή», Τόµος Α, Ινστιτούτο ιεθνών Σχέσεων, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, Αθήνα 1997.σελ

20 [7] Επίπεδα ανάλυσης Θα πρέπει επίσης να γίνει λόγος για τα λεγόµενα επίπεδα ανάλυσης, οδηγός µας για τα οποία θα είναι το κλασσικό έργο του Kenneth Waltz (Άνθρωπος-Κράτος- Πόλεµος) 9. Ειδικότερα, αναλύοντας την εξωτερική πολιτική των κρατών προκύπτουν: πρώτα το συστηµικό επίπεδο κατά το οποίο οι ενέργειες των κρατών φαίνεται πως επηρεάζονται από «συστηµικούς παράγοντες» όπως η δοµή του διεθνούς συστήµατος και η κατανοµή ισχύος, κατά δεύτερον, το κρατικό-εσωτερικό, όπου την κρατική συµπεριφορά καθορίζουν εσωτερικοί παράγοντες, όπως το υπάρχον πολιτικό σύστηµα (δηµοκρατία, δικτατορία στρατιωτικού τύπου) και τρίτον, το ατοµικό επίπεδο, όπου κυρίαρχο ρόλο διαδραµατίζει η ιδεολογία και οι ικανότητες του εκάστοτε ηγέτη. Αξίζει να σηµειωθεί ότι και τα τρία επίπεδα ταυτόχρονα δύνανται να ερµηνεύσουν την κρατική συµπεριφορά, ωστόσο έµφαση θα δοθεί στον πρώτο συστηµικό παράγοντα, ο οποίος και αποτελεί υπόβαθρο του δοµικού ρεαλισµού, θεωρητική παραλλαγή η οποία άλλωστε πρόκειται να ελεγχθεί. Υποθέσεις εργασίας Περνώντας στο στάδιο αναφοράς των υποθέσεων εργασίας, θα πρέπει να αναφερθεί ότι, µιλούµε για εικασίες για τις σχέσεις ανάµεσα σε δύο ή περισσότερες έννοιες. Κατά τον Van Evera, η υπόθεση εργασίας εκφράζει τη σχέση µεταξύ των ανεξάρτητων και εξαρτηµένων µεταβλητών ενός φαινοµένου, το οποίο ελέγχεται για την ισχύ του 10. Κατά τον Κουσκουβέλη, µεταβλητή έννοια είναι ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό το οποίο διακυµαινόµενο περιλαµβάνει ποικίλα µεγέθη ή αποκτά διαφορετική αξία, κάτω από µεταβαλλόµενες συνθήκες 11 Παρουσίαση Βασικών υποθέσεων εργασίας Στο παρόν πόνηµα, επιδιώκεται ο έλεγχος βασικών αξιωµάτων του πολιτικού ρεαλισµού, αλλά και του φιλελευθερισµού και για το λόγο αυτό, θα εξετασθούν τρεις βασικές υποθέσεις εργασίας, οι οποίες βρίσκονται σε αρµονία µε τη ρεαλιστική θεώρηση των διεθνών Σχέσεων και σε αντίθεση µε την αντίστοιχη φιλελεύθερη: α) Οι κυρίαρχοι δρώντες στο διεθνές σύστηµα είναι τα κράτη. Γενικά σύµφωνα µε τους λεγόµενους παραδοσιακούς ρεαλιστές, όπως ο Θουκυδίδης, ο Machiavelli, ο Morgenthau και ο Carr, τα κράτη και µόνο αυτά καθορίζουν τα ίδια τη συµπεριφορά τους στη διεθνή σκηνή. Επιπλέον, κατά τους νεορεαλιστές ή δοµικούς ρεαλιστές, όπως ο Waltz και ο Mearsheimer, η στρατηγική των κρατών, καθορίζεται από τη δοµή του συστήµατος. β) Τα κράτη σχεδιάζουν και εφαρµόζουν τη στρατηγική τους µε γνώµονα την εκπλήρωση του εθνικού συµφέροντος. Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να σηµειωθεί η ειδοποιός διαφορά µεταξύ κρατών που ορίζοντας ως εθνικό συµφέρον την επιβίωσή τους, χαρακτηρίζονται ως status quo κράτη και κράτη που ορίζοντας ως εθνικό συµφέρον την επέκτασή τους, χαρακτηρίζονται ως αναθεωρητικά. Στην πρώτη περίπτωση περιγράφεται ο αµυντικός δοµικός ρεαλισµός και στη δεύτερη ο επιθετικός δοµικός ρεαλισµός, όπως διατυπώθηκε από τους Waltz και Mearsheimer αντίστοιχα WALTZ N. Kenneth, «Άνθρωπος-Κράτος-Πόλεµος», Εκδόσεις Ποιότητα, (βλ. εισαγωγικά:σελ.15-30) 10 VAN EVERA Stephen, «Εισαγωγή στη µεθοδολογία της Πολιτικής Επιστήµης», Εκδόσεις Ποιότητα, 6η έκδοση, Αθήνα 2010.σελ ΚΟΥΣΚΟΥΒΕΛΗΣ Ηλίας, «Εισαγωγή στις διεθνείς σχέσεις», Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα 2004, σελ WALTZ N. Kenneth, «Θεωρία διεθνούς πολιτικής», Εκδόσεις Ποιότητα, 2011 και MEARSHEIMER J. John, «Η τραγωδία της πολιτικής των µεγάλων δυνάµεων», Εκδόσεις Ποιότητα, ε έκδοση, Αθήνα 2009.

21 [8] Μάλιστα δεν αποκλείεται και η περίπτωση συγκερασµού των δύο, ο οποίος φυσικά εκδηλώνεται σε διαφορετικές χρονικές στιγµές, δεδοµένων φυσικά των διεθνών συνθηκών και των δυνατοτήτων των κρατών οι οποίες µπορεί να διαφέρουν από εποχή σε εποχή. γ) Τα κράτη χρησιµοποιούν την ισχύ προκειµένου να επιτύχουν το εθνικό συµφέρον. Στην περίπτωση που υφίσταται σύγκρουση µεταξύ κρατών, η ακολουθούµενη στρατηγική δύναται να περιλαµβάνει και τους τρεις τύπους ισχύος (στρατιωτικήδιπλωµατική- οικονοµική), µε προαπαιτούµενη πάντα την στρατιωτική, ωστόσο είναι δυνατόν να χρησιµοποιείται παράλληλα και η πολιτισµική-θρησκευτική-γλωσσική διάσταση της ισχύος, που εµφανίζεται εµπειρικά ως προπαγάνδα. Επικουρικές υποθέσεις εργασίας Προκειµένου να αναλυθούν, ερευνηθούν και εν τέλει να επιβεβαιωθούν οι ανωτέρω βασικές υποθέσεις εργασίας, θα πρέπει να υπάρξει έλεγχος και επιβεβαίωση και κάποιων βοηθητικών, οι οποίες θα ενισχύσουν τις προηγούµενες. Κατά τον τρόπο αυτό, θα επιχειρηθεί να τεκµηριωθεί επιστηµονικά ότι: α) Ο ρόλος των διεθνών θεσµών-οργανισµών στη διαµόρφωση του διεθνούς περιβάλλοντος είναι περιορισµένος, σε σχέση µε την κρατική δράση. β) Η σηµασία του πολιτεύµατος γενικά και της δηµοκρατία ειδικά στη διαµόρφωση των διακρατικών σχέσεων, είναι αµελητέα µπροστά στη σηµασία της ισχύος και των συµφερόντων. γ) Η συνεργασία µεταξύ των κρατών, ιδίως στο πλαίσιο των συµµαχιών, βασίζεται στο έκαστο εθνικό συµφέρον, όπως αυτό γίνεται αντιληπτό και διαµορφώνεται από τα κράτη. Ως εκ τούτου δεν είναι εφικτό να αναµένεται ότι οι διακρατικές σχέσεις θα χαρακτηρίζονται σε όλες τις περιπτώσεις από αρµονική συνεργασία. δ) Η ειρήνη στο διεθνές σύστηµα όπως τουλάχιστον αυτό είναι διαµορφωµένο στη σύγχρονη εποχή, κατοχυρώνεται και διασφαλίζεται όχι µε τη δράση θεσµών και άλλων µη κρατικών δρώντων, αλλά από τη διαµόρφωση ισορροπιών ισχύος. Μεθοδολογία και απόδειξη στη µελέτη. Η πορεία της ιστορικής παράθεσης και της αντίστοιχης επιχειρηµατολογίας- µεθοδολογικής απόδειξης της παρούσας µελέτης, κατά κεφάλαιο, έχει ως εξής: Στην Εισαγωγή-Μέρος Α παρουσιάζεται µια γενική εικόνα του επιστηµονικού αντικειµένου των ιεθνών Σχέσεων και γίνεται λόγος σχετικά µε τη θεµατολογία της εργασίας. Στην Εισαγωγή-Μέρος Β παρατίθεται η µεθοδολογία που θα χρησιµοποιηθεί προκειµένου να επιτευχθεί ο σκοπός της εργασίας και αναφέρονται µε σαφήνεια τόσο οι βασικές όσο και οι επικουρικές υποθέσεις εργασίας. Στην Εισαγωγή-Μέρος Γ, που αφορά γενικά στη Θεωρία των ιεθνών Σχέσεων, γίνεται παρουσίαση και ανάλυση βασικών εννοιών των δύο κυριότερων θεωριών του κλάδου, του πολιτικού ρεαλισµού και του φιλελευθερισµού. Ειδικότερα, αναφέρονται οι κύριες τάσεις -ρεύµατα και αρχές τους, όπως αυτά προέκυψαν στην ιστορική διαδροµή της επιστήµης των διεθνών σχέσεων, καθώς επίσης και οι βασικές διαφορές τους. Στο Κεφάλαιο 1 αναλύεται από ιστορικής-περιγραφικής άποψης η στάση του τουρκικού κράτους στη Θράκη, κατά τη δεκαετία του και ειδικότερα τα γεγονότα πριν κατά τη διάρκεια και µετά από τη σύναψη της Συνθήκης της Λωζάννης, η οποία σε σηµαντικό βαθµό καθόρισε τα δεδοµένα για αυτό το σηµείο αντιπαράθεσης, µεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Στο Κεφάλαιο 2 µε βάση τα προηγηθέντα γεγονότα και το σύνολο της εµπειρικής παρατήρησης, γίνεται προσπάθεια να στηριχθούν βασικές υποθέσεις του πολιτικού ρεαλισµού, όπως η κρατική κυριαρχία-δράση, ο ρόλος της ισχύος και της ισορροπίας

22 [9] αυτής, η σηµασία της δοµής του διεθνούς περιβάλλοντος, σε αντιδιαστολή µε τις θεωρήσεις του φιλελευθερισµού, όπως η σηµασία του διεθνούς δικαίου και διεθνούς δικαιοσύνης, η ύπαρξη συνεργατικών σχέσεων και ο αυξηµένος ρόλος διεθνών θεσµών και οργανισµών. Στο Κεφάλαιο 3 παρουσιάζεται η τουρκική στάση στη υτική Θράκη κατά τις δεκαετίες , µε έµφαση στο γεγονός της σύναψης της Ελληνοτουρκικής φιλίας και τις συνέπειές της για τη υτική Θράκη, την εξουδετέρωση της παλαιοµουσουλµανικής µερίδας, τη δράση στο µεταίχµιο της παγκόσµιας οικονοµικής κρίσης του Β Παγκοσµίου Πολέµου και έπειτα συντοµογραφικά, κατά τη διάρκεια του ελληνικού εµφυλίου πολέµου. Στο Κεφάλαιο 4 επιχειρείται ανάλυση από τη σκοπιά και πάλι της θεωρίας των διεθνών σχέσεων, των γεγονότων του προηγούµενου κεφαλαίου και γίνεται ιδιαίτερη µνεία, για το πώς η εξωτερική πολιτική των κρατών επηρεάζεται από το άναρχο διεθνές περιβάλλον και πως οι διακρατικές συσπειρώσεις οφείλονται στην κατανοµή και ισορροπία της ισχύος. Στο Κεφάλαιο 5 παρατίθενται τα γεγονότα που διαδραµατίστηκαν κατά τη δεκαετία του και κυρίως στο γεγονός της ένταξης των δύο χωρών στη Βορειοατλαντική Συµµαχία (ΝΑΤΟ) και την επίδραση που είχε στην τουρκική πολιτική στη υτική Θράκη. Ακόλουθα, γίνεται λόγος για την κλιµάκωση της τουρκικής πολιτικής σε σχέση µε τις µειονότητες, από την Εκπαιδευτική Συµφωνία του 1951, αλλά και τα γεγονότα του 1955 στην Κωνσταντινούπολη, έως και την σταδιακή και σε πρώιµο στάδιο διάνοιξη του Κυπριακού ζητήµατος, το Στο Κεφάλαιο 6 γίνεται σχολιασµός επί τη βάσει των προηγούµενων γεγονότων και ελέγχεται, η επίδραση της δοµής του διεθνούς περιβάλλοντος και των µεγάλων δυνάµεων αυτού, ο ρόλος της αναδιανεµητικής ισχύος ειδικά στις συµµαχίες, τα όρια της συνεργασίας των δυνάµεων που συγκροτούν µια τοπική ισορροπία ισχύος και η σηµασία που έχουν τα σύνολα των διεθνών κανόνων και οι διακρατικές συµφωνίες για τη διατήρηση της ειρήνης. Στο «Συµπεράσµατα-Επίλογος», συνοψίζονται τα συµπεράσµατα από τον διενεργηθέντα έλεγχο της θεωρίας, σε όλο το εύρος των τεθέντων εµπειρικών παρατηρήσεων και γίνονται επισηµάνσεις για την εξηγητική δύναµη της θεωρίας του πολιτικού ρεαλισµού, µε δεδοµένη και τη σύγκριση που έχει πραγµατοποιηθεί κατά τη διάρκεια της παρούσας µελέτης, µε την αντίπαλη θεώρηση του φιλελευθερισµού. Τέλος, τονίζεται ότι επιλέχθηκε η µέθοδος της διαδοχικής παράθεσης ιστορικών δεδοµένων και έπειτα της ανάλυσης τους επί τη βάσει της θεωρίας των διεθνών σχέσεων, µε παράλληλη σύγκριση των επιµέρους επιστηµονικών θεωριών, προκειµένου αφενός να καταδειχθεί η σταθερή διαχρονική στάση της Τουρκίας στη υτική Θράκη, κατά το διάστηµα , ακόλουθα η διασύνδεσή της µε τη θεωρία των διεθνών σχέσεων, ειδικότερα µε το υπόδειγµα του πολιτικού ρεαλισµού και αφετέρου το γεγονός αυτής της διασύνδεσης, να λειτουργήσει θετικά για τον έλεγχο της ανωτέρω θεωρητικής εκδοχής.

23 [10] Εισαγωγή (Γ Μέρος) Η θεωρία των διεθνών σχέσεων Κλασσικός Ρεαλισµός Κορυφαίος εκπρόσωπος του κλασσικού ρεαλισµού, θεωρούνται οι Machiavelli, Θουκυδίδης, Carr, Morgenthau. Ο Θουκυδίδης πρώτος στο έργο του «Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέµου», εξέφρασε τη ρεαλιστική του φιλοσοφία, µέσα από το διάλογο Αθηναίων Μηλίων και εντόπισε την κυρίαρχη δράση της µονάδας Πόλης Κράτος καταγράφοντας τη µεγάλη σηµασία εννοιών όπως το συµφέρον και η ισχύς σε σχέση µε την έννοια δικαιοσύνη. Μάλιστα η τελευταία δεν µπορεί να υπάρξει στο διεθνές σύστηµα, παρά µόνον στο εσωτερικό των κρατών αυτό που υφίσταται στο διεθνές σύστηµα είναι η διακρατική τάξη στο πλαίσιο της ισορροπίας ισχύος 13. Γενικότερα ως βασικές αρχές του παραδοσιακού ρεαλισµού µπορούν να χαρακτηριστούν οι εξής: α) Τα κράτη είναι οι κυρίαρχοι δρώντες στο διεθνές σύστηµα, β) Η συµπεριφορά των κρατών είναι ορθολογική, στο µέτρο που αυτά σαν µοναδικοί λογικοί δρώντες, δρουν υπολογίζοντας προσεκτικά το κόστος-όφελος των ενεργειών τους και επιδιώκοντας τη µεγιστοποίηση της ισχύος τους. γ) Τα κράτη αναζητούν ασφάλεια και υπολογίζουν το συµφέρον τους µε όρους που στηρίζονται στη σχετική ισχύ τους έναντι των άλλων στο διεθνές σύστηµα. δ) Το διεθνές σύστηµα χαρακτηρίζεται από αναρχία δηλαδή δεν υφίσταται υπέρτατη αρχή ρύθµισης η οποία να δύναται να επιβάλλει κανόνες συµπεριφοράς, δικαιακού τύπου. ε) Το διεθνές ίκαιο δεν διαδραµατίζει ουσιαστικό ρόλο στις µεταξύ των κρατών σχέσεις καθώς οι κανόνες του είναι αποτέλεσµα της επιρροής των ισχυρότερων κρατών. Σε γενικές γραµµές ο κλασσικός ρεαλισµός προβάλλει µια εγωκεντρική και ιδιοτελή απαισιόδοξη θεώρηση της ανθρώπινης φύσης ενώ δίνεται έµφαση στο κρατικό ή ατοµικό επίπεδο ανάλυσης, κατά το οποίο έχει ιδιαίτερη σηµασία, η παρουσία των ηγετών των κρατών και οι προσωπικές εκτιµήσεις του διεθνούς περιβάλλοντος 14 Νεορεαλισµός Στην περίπτωση αυτή το ενδιαφέρον στρέφεται προς τη δοµή του συστήµατος και συγκεκριµένα για τη σχετική κατανοµή ισχύος ανάµεσα στις διάφορες δυνάµεις. Τα άτοµα δεν έχουν και τόση σηµασία, γιατί οι επιλογές τους εξαρτώνται άµεσα και ουσιαστικά καθορίζονται από τη δοµή του συστήµατος. Συγκεκριµένα ο Waltz, θεωρητικός θεµελιωτής του δοµικού αµυντικού ρεαλισµού συνοψίζει τις αρχές του στις εξής: α) το διεθνές σύστηµα είναι άναρχο, δεν υπάρχει ανώτατη ρυθµιστική εξουσία, β) Οι σχέσεις µεταξύ των κρατών είναι συγκρουσιακές ανταγωνιστικές ως απόρροια της έλλειψης υπερκρατικής εξουσίας, γ) ισχύει η αρχή της αυτοβοήθειας, καθώς τα κράτη σε ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον φροντίζουν από µόνα τους για την ασφάλειά τους δ) Υφίσταται το δίληµµα ασφάλειας καθώς τα µέτρα ασφάλειας που λαµβάνονται από τα κράτη, µειώνουν την ασφάλεια των άλλων, ε) Τα κράτη είναι οι βασικοί δρώντες του διεθνούς συστήµατος, άρα αυτό χαρακτηρίζεται κρατοκεντρικό, στ) Τα κράτη συµπεριφέρονται ορθολογικά εµφανίζουν ευαισθησία στο κόστος, ζ) Κυρίαρχος στόχος του κράτους είναι η κατοχύρωση της ασφάλειας του, δηλαδή η επιβίωση, η διατήρηση της εδαφικής κυριαρχίας και της εθνικής 13 ΗΦΑΙΣΤΟΣ Παναγιώτης, «Οι διεθνείς σχέσεις ως αντικείµενο επιστηµονικής µελέτης στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. ιαδροµή, αντικείµενο, περιεχόµενο και γνωσιολογικό υπόβαθρο», 4η έκδοση, Εκδόσεις Ποιότητα 2009 και CARR Edward, «Η Εικοσαετής κρίση, : Εισαγωγή στη µελέτη των διεθνών σχέσεων», Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα JACKSON Robert-SORENSEN Georg, «Θεωρία και Μεθοδολογία των διεθνών σχέσεων σύγχρονη συζήτηση», Εκδόσεις Gutenberg, α έκδοση, Αθήνα 2006.