ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΣΟΥΤ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΣΤΟ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΣΕΡΡΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΣΟΥΤ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΣΤΟ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ του Αθανασίου Κάτη ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΣΕΡΡΕΣ 2010

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΣΕΡΡΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΣΟΥΤ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΣΤΟ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ του Αθανασίου Κάτη Πτυχιούχος Τ.Ε.Φ.Α.Α. Σερρών Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης στην Ανθρώπινη Απόδοση και Υγεία Υπότροφος Αριστείας Επιτροπής Ερευνών Α.Π.Θ Υπότροφος Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ) 1998, 1999, 2001 Διδακτορική διατριβή που υποβάλλεται στο καθηγητικό σώμα για τη μερική εκπλήρωση των υποχρεώσεων για την απόκτηση του διδακτορικού τίτλου του Τμήματος Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού Σερρών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης 2010 ΣΕΡΡΕΣ Επταμελής Εξεταστική Επιτροπή Αμοιρίδης Ιωάννης, Επικ. Καθηγητής, Επιβλέπων Κέλλης Ελευθέριος, Αναπλ. Καθηγητής Κωφοτόλης Νικόλαος, Επικ. Καθηγητής Αγγελούσης Νικόλαος, Αναπλ. Καθηγητής Γούργουλης Βασίλειος, Αναπλ. Καθηγητής Τσιόκανος Αθανάσιος, Αναπλ. Καθηγητής Γιάκας Ιωάννης, Επικ. Καθηγητής

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΑΤΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ: Βιομηχανική ανάλυση του σουτ και των αλλαγών κατεύθυνσης στο ποδόσφαιρο (Υπό την επίβλεψη του κ. Αμοιρίδη Ιωάννη) Ο σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν να εξετάσει το σουτ και τις αλλαγές κατεύθυνσης σε άνδρες, γυναίκες και παιδιά ερασιτέχνες ποδοσφαιριστές. Γι αυτόν το σκοπό πραγματοποιήθηκαν τέσσερις (4) επιμέρους εργασίες. Στην 1 η εργασία συγκρίθηκαν λακτίσματα με την ραχιαία επιφάνεια του ποδιού ανάμεσα σε δέκα (10) άνδρες, δέκα (10) γυναίκες και δέκα (10) παιδιά ποδοσφαιριστές. Ο καθένας από τους συμμετέχοντες εκτέλεσε τρία (3) μέγιστα λακτίσματα μιας σταθεροποιημένης μπάλας, ενώ καταγράφονταν τα κινηματικά χαρακτηριστικά και οι δυνάμεις αντίδρασης του εδάφους. Η Ανάλυση Διακύμανσης έδειξε στατιστικά σημαντικά μεγαλύτερες ταχύτητες απελευθέρωσης της μπάλας για τους άνδρες σε σχέση με τις γυναίκες και τα παιδιά. Η γραμμική ταχύτητα και η γωνιακή μετατόπιση των αρθρώσεων δεν παρουσίασαν σημαντικές διαφοροποιήσεις για τις τρεις ομάδες ατόμων, εκτός από την ταχύτητα της ποδοκνημικής των ανδρών κατά την επαφή με την μπάλα, όπου εμφάνισε υψηλότερες τιμές σε σχέση με τις γυναίκες και τα παιδιά, ενώ βρισκόταν σε μεγαλύτερη πελματιαία κάμψη. Οι κατακόρυφες δυνάμεις αντίδρασης του εδάφους ήταν υψηλότερες για τα παιδιά, ενώ οι πλάγιες και οι προσθιοπίσθιες δυνάμεις δεν διαφοροποιήθηκαν. Από τα αποτελέσματα φάνηκε πως οι άνδρες σουτάρουν με μεγαλύτερη ταχύτητα σε σχέση με τα υπόλοιπα γκρουπ ατόμων. Οι διαφορές στη μυϊκή δύναμη και η ταχύτητα της ποδοκνημικής κατά την επαφή με την μπάλα, φαίνεται πως ευθύνονται για την υψηλότερη ταχύτητα της μπάλας. Ωστόσο, η έλλειψη σημαντικών κινηματικών και δυναμικών διαφορών, δείχνει πως η κίνηση του σουτ είναι μια καλά μαθημένη κίνηση της οποίας το κινητικό πρότυπο δεν διαφοροποιείται σημαντικά. Στην 2 η εργασία εξετάστηκαν ανοικτές αλλαγές κατεύθυνσης ανάμεσα σε άνδρες, γυναίκες και παιδιά ποδοσφαιριστές. Ο καθένας από τους συμμετέχοντες, μετά από δύο βήματα φορά, εκτέλεσε αλλαγές κατεύθυνσης του τρεξίματος σε γωνία 45º. Η Ανάλυση Διακύμανσης δεν έδειξε σημαντικές διαφορές στη χρονική διάρκεια εκτέλεσης των αλλαγών κατεύθυνσης και στη γωνία κάμψης του γονάτου μεταξύ των εξεταζόμενων ατόμων. Αντίθετα, τα παιδιά παρουσίασαν στατιστικά μεγαλύτερες δυνάμεις αντίδρασης του εδάφους και στους τρεις άξονες σε σχέση με τους άνδρες και τις γυναίκες. Από τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας φάνηκε πως οι αλλαγές κατεύθυνσης του τρεξίματος αποτελούν ιδιαίτερα i

4 επικίνδυνες καταστάσεις τραυματισμού των αθλητών. Τα παιδιά, ωστόσο, φαίνεται πως βρίσκονται σε αυξημένο κίνδυνο σε σχέση με τους άνδρες και τις γυναίκες. Στην 3 η εργασία εξετάστηκαν σουτ έπειτα από αλλαγή κατεύθυνσης (προσποίηση) του τρεξίματος και σουτ χωρίς προσποίηση ανάμεσα σε άνδρες, γυναίκες και παιδιά ποδοσφαιριστές. Καθένας από τους συμμετέχοντες εκτέλεσε πέντε (5) λακτίσματα με την ραχιαία επιφάνεια του ποδιού και πέντε (5) λακτίσματα μετά από διπλή προσποίηση. Τα αποτελέσματα έδειξαν στατιστικά σημαντική μείωση της ταχύτητας της μπάλας στα παιδιά κατά την εκτέλεση λακτισμάτων μετά από προσποίηση (Ρ < 0.05), ενώ η μείωση στους άνδρες και τις γυναίκες δεν ήταν στατιστικά σημαντική (Ρ > 0.05). Οι γραμμικές ταχύτητες της ποδοκνημικής, του γονάτου και του ισχίου παρουσίασαν σημαντική μείωση στα παιδιά κατά την εκτέλεση λακτισμάτων μετά από προσποίηση, ενώ για τους άνδρες υπήρξε μείωση μόνο στην άρθρωση του γονάτου και για τις γυναίκες στην άρθρωση του ισχίου και του γονάτου. Οι γωνιακές μετατοπίσεις δεν διαφοροποιήθηκαν μεταξύ των δύο ειδών λακτισμάτων για καμία από τις εξεταζόμενες ομάδες (Ρ > 0.05). Οι δυνάμεις αντίδρασης του εδάφους διαφοροποιήθηκαν στατιστικά σημαντικά μόνο στον πλάγιο άξονα για τα παιδιά. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως τα παιδιά εμφάνισαν μικρότερη ταχύτητα της μπάλας κατά το λάκτισμα μετά από προσποίηση, γεγονός που αποδίδεται στις μικρότερες ταχύτητες των αρθρώσεων κατά την επαφή με την μπάλα και στον μειωμένο συντονισμό των κινήσεων που δεν επέτρεψε τη μεταφορά ενέργειας από το ένα μέλος του σώματος στο άλλο. Βελτίωση της εκτέλεσης αλλαγών κατεύθυνσης, ενδεχομένως θα έχει θετική επίδραση στην εκτέλεση λακτισμάτων και για τις τρεις ομάδες ατόμων. Στην 4 η εργασία εξετάστηκε η επίδραση της κόπωσης κατά τη διάρκεια λακτισμάτων με και χωρίς προσποίηση. Καθένας από τους συμμετέχοντες εκτέλεσε μέγιστα λακτίσματα μιας σταθεροποιημένης μπάλας μετά από φορά δύο βημάτων με τη ραχιαία επιφάνεια του ποδιού και λακτίσματα έπειτα από αλλαγή κατεύθυνσης του τρεξίματος (προσποίηση) πριν και μετά την εφαρμογή ενός πρωτοκόλλου κόπωσης σε εργοδιάδρομο. Η Ανάλυση Διακύμανσης δεν έδειξε σημαντικές διαφοροποιήσεις στην ταχύτητα της μπάλας πριν και μετά την κόπωση για κανένα είδος λακτίσματος (Ρ > 0.05). Παρομοίως, οι γραμμικές ταχύτητες της ποδοκνημικής, του γονάτου και του ισχίου δεν μεταβλήθηκαν μετά την κόπωση (Ρ > 0.05), ενώ μόνο η γωνιακή μετατόπιση του ισχίου των γυναικών παρουσίασε διαφορές μετά την εφαρμογή του πρωτοκόλλου κόπωσης (Ρ < 0.05). Μικρές επίσης, μεταβολές των δυνάμεων αντίδρασης του εδάφους παρατηρήθηκαν πριν και μετά την κόπωση για τους άνδρες και τις γυναίκες. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως το λάκτισμα αποτελεί μια εκρηκτική κίνηση, η οποία έχει προγραμματιστεί στον αθλητή εξαιτίας της ii

5 συνεχούς επανάληψης και εκμάθησης, τόσο κατά τη διάρκεια των αγώνων, όσο και των προπονήσεων, με αποτέλεσμα η διαταραχή του κινητικού προτύπου της κίνησης να είναι δύσκολη. Η παρούσα διδακτορική διατριβή έδειξε πως παρά τις διαφορές στην επίδοση των αθλητών, όπως αυτή εκφράστηκε από την ταχύτητα απελευθέρωσης της μπάλας, η κίνηση του σουτ δε διαφέρει σημαντικά ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες, ανάμεσα σε διαφορετικές ηλικιακές κατηγορίες και μετά από την εφαρμογή ενός συγκεκριμένου πρωτοκόλλου κόπωσης. Επίσης, όταν η κίνηση του σουτ συνδυάζεται με άλλες τεχνικές δεξιότητες, όπως είναι οι αλλαγές κατεύθυνσης, αυξάνονται οι απαιτήσεις συντονισμού προκειμένου να επιτευχθούν καλύτερες επιδόσεις. Τέλος, οι αλλαγές κατεύθυνσης φαίνεται πως επιβαρύνουν σημαντικά την άρθρωση του γονάτου αυξάνοντας τον κίνδυνο τραυματισμού, με τα παιδιά να βρίσκονται σε ιδιαίτερα επικίνδυνη θέση. iii

6 ABSTRACT KATIS ATHANASIOS: Biomechanical analysis of kicking and cutting maneuvers in soccer (Under the supervision of Dr. Amiridis Ioannis) The aim of the PhD thesis was to examine kicking and cutting maneuver tasks between men, women and pubertal amateur soccer players. For this purpose four (4) different studies were conducted. The 1 st study compared instep soccer kicks between ten (10) men, ten (10) women and ten (10) pubertal soccer players. The participants performed three (3) maximum kicks against a stationary soccer ball, while kinematic and kinetic parameters were recorded. Analysis of Variance showed significantly increased ball speed values for men compared to women and pubertal players. The linear velocity and the angular displacement of the ankle, the knee and the hip were not significantly changed. Only the linear velocity of the ankle at impact showed increased values for men compared to other groups, while the ankle was more plantar flexed. The vertical ground reaction forces were significantly higher for the pubertal players compared to men and women. The results of the present study showed increased performance for men compared to other groups. The muscular strength differences and the differences of the linear velocity of the ankle resulted in ball speed differences among the examined groups. However, the absence of significant kinematic and kinetic differences indicates that the kicking technique is a well practiced skill and this kicking pattern is difficult to be altered. The 2 nd study compared side-step cutting maneuver tasks between men, women and pubertal soccer players. The participants after a two step approach performed a cutting task at a 45º cutting angle. Analysis of variance showed non-significant differences on the duration of the maneuvers and the knee flexion angle between the examined groups. In contrast, pubertal players demonstrated higher ground reaction forces compared to men and women. The results of the present study indicated that cutting maneuver tasks are extremely danger situations for knee injury. The pubertal players, however, seems to be in an increased injury potential compared to men and women. The 3 rd study compared straight approach kicking tasks and kicking trials performed after a cutting (faking) maneuver task between men, women and pubertal soccer players. The participants performed five (5) straight approach instep kicks and five (5) kicks after a double cutting maneuver task. The results showed significantly decreased ball speed velocity only for the pubertal players during the kicking tasks after cutting maneuver tasks (Ρ < 0.05). Ankle, knee and hip linear velocities were significantly decreased during the kicking tasks after iv

7 cutting maneuver tasks for the pubertal, while men showed only decreased knee linear velocities and women showed only decreased knee and hip linear velocities. The angular displacements were not altered between the kicking trials among the groups (Ρ > 0.05). The results of the present study showed that pubertal players produced decreased ball speed values, which could be partly explained from the decreased joint velocities at ball impact and the decreased co-ordination that alters the proper transfer of energy between the segments. However, improvements in cutting maneuver tasks might positively affect the kicking skill. The 4 th study examined the effects of fatigue on kicking tasks. The participants performed maximum straight approach instep kicks and kicks performed after cutting maneuver tasks before and after the implementation of a fatigue protocol. Analysis of variance did not show significant effect of fatigue on ball speed values (Ρ > 0.05). Similarly, ankle, knee and hip linear velocities were not altered after fatigue (Ρ > 0.05). Only the hip angular displacement of the women was significantly decreased after the fatigue protocol. Similarly, the results showed a significantly effect of fatigue only on selected ground reaction forces parameters. In conclusion, the kicking skill is an explosive movement that is well programmed on the central nervous system because of continuous training and seems that is difficult to be altered. The present PhD thesis showed that despite the performance differences regarding the ball speed, the kicking motion did not significantly differ between men and women, between different age levels and after the implementation of a specific fatigue protocol. Moreover, when the kicking motion is combined with another technique skill, such as the cutting maneuver, then the co-ordination demands increases in order better performance to be succeeded. Finally, cutting maneuver tasks seems to increase the load on the knee joint increasing the potential for a knee injury, with pubertal players being in a more danger situation. v

8 Στην οικογένειά μου Δουκισσάκι και Χριστινάκι vi

9 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστώ τον κ. Κέλλη Ελευθέριο, Αναπληρωτή Καθηγητή του Τ.Ε.Φ.Α.Α. Σερρών για την ανεκτίμητη επιστημονική του επίβλεψη κατά τη διάρκεια της έρευνάς μου και την άψογη συνεργασία μας. Κυρίως, όμως τον ευχαριστώ για τις ατελείωτες ώρες που μου αφιέρωσε, που ήταν πάντα στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής όταν υπήρχε άμεση ανάγκη για συμβουλές και για την υπομονή που επέδειξε λόγω της ιδιόμορφης κατάστασης των διδακτορικών μου σπουδών. Τον ευχαριστώ που υπήρξε και εξακολουθεί να είναι ένα αψεγάδιαστο πρότυπο επιστήμονα και ανθρώπου. Ευχαριστώ τον κ. Αμοιρίδη Ιωάννη, Επίκουρο Καθηγητή του Τ.Ε.Φ.Α.Α. Σερρών για τα καίρια σχόλια, τις ουσιώδεις παρατηρήσεις και τις καταλυτικές παρεμβάσεις του τόσο σε ερευνητικά θέματα που σχετίζονταν με την έρευνά μου, όσο και σε θέματα αντιμετώπισης της ίδιας της ζωής. Κυρίως, όμως, τον ευχαριστώ για την αρνητική παρακίνησή του που με έκανε να μην απογοητεύομαι, να εντείνω τις προσπάθειες σε όλους τους τομείς και να μελετώ ακόμα παραπάνω. Ευχαριστώ τον κ. Κωφοτόλη Νικόλαο, Επίκουρο Καθηγητή του Τ.Ε.Φ.Α.Α. Σερρών για τη βοήθειά του σε θέματα κατανόησης των μηχανισμών τραυματισμού του γονάτου και των μεθόδων αποκατάστασής του. Ευχαριστώ τον κ. Κέλλη Σπυρίδων, Καθηγητή του Τ.Ε.Φ.Α.Α. Θεσσαλονίκης για την συνεργασία μας και για την παραχώρηση του εργαστηρίου Προπονητικής και Αθλητικής Απόδοσης του Α.Π.Θ. προκειμένου να πραγματοποιηθούν οι μετρήσεις της έρευνάς μου. Ευχαριστώ τους συμφοιτητές μου Καννά Θοδωρή, Κουβελιώτη Βίκυ και Πατσίκα Γλυκερία για τις εποικοδομητικές ερευνητικές συζητήσεις μας και τη σημαντική βοήθειά τους κατά τη διάρκεια των μετρήσεων. Ευχαριστώ τον Άκη και την Δώρα για τη βοήθειά τους στο εργαστήριο της Θέρμης κατά τη διάρκεια των μετρήσεων. Ευχαριστώ όλα τα άτομα του δείγματος πρώτα απ όλα για την εθελοντική συμμετοχή τους στην έρευνα και για την υπομονή που έδειξαν κατά τη διάρκεια των μετρήσεων. vii

10 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... i ABSTRACT... iv ΑΦΙΕΡΩΣΗ.... vi ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ vii ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... viii ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ.... xiii ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ... xv ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ xvi ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ... xvii Κεφάλαιο Σελ. 1. Εισαγωγή.. 1 Σκοποί της έρευνας Σημασία της έρευνας.. 3 Σχεδιασμός της έρευνας Ερευνητικές υποθέσεις... 4 Στατιστικές υποθέσεις 5 2. Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Μέρος 1ο: Το λάκτισμα Περιγραφή Προσέγγιση της μπάλας Φάσεις του σουτ Κινηματικά χαρακτηριστικά Γραμμική ταχύτητα Γωνιακή ταχύτητα Ταχύτητα μπάλας Δυναμικά χαρακτηριστικά Δυνάμεις αντίδρασης του εδάφους Μυϊκές Αρθρικές ροπές Ηλεκτρομυογραφικά χαρακτηριστικά Δείκτες ενός αποτελεσματικού σουτ.. 30 viii

11 2.1.8 Σουτ: Ηλικία και Φύλο Σουτ και κόπωση Συμπεράσματα Βιβλιογραφία.. 38 Μέρος 2ο: Οι αλλαγές κατεύθυνσης στο ποδόσφαιρο Εισαγωγή Περιγραφή Ανοιχτή Αλλαγή Σταυρωτή Αλλαγή Κινηματικά χαρακτηριστικά Δυναμικά χαρακτηριστικά Δυνάμεις αντίδρασης του εδάφους (GRFs) Αρθρικές μυϊκές ροπές Ηλεκτρομυογραφικά χαρακτηριστικά Διαφορές ανδρών γυναικών Συμπεράσματα Βιβλιογραφία Γενικά συμπεράσματα Εμ-βιομηχανική ανάλυση του σουτ με την ραχιαία επιφάνεια του ποδιού σε ερασιτέχνες άνδρες, γυναίκες και παιδιά ποδοσφαιριστές Περίληψη Εισαγωγή Μεθοδολογία Δείγμα Διαδικασία μέτρησης Κινηματική ανάλυση Δυνάμεις αντίδρασης του εδάφους Ανάλυση δεδομένων Στατιστική ανάλυση Αποτελέσματα Χρονική διάρκεια των λακτισμάτων Χρονική στιγμή επίτευξης μέγιστων ταχυτήτων των αρθρώσεων Ταχύτητα μπάλας Λόγος Ταχύτητα μπάλας / Ταχύτητα ποδιού. 77 ix

12 3.4.4 Γραμμικές Ταχύτητες αρθρώσεων καμπύλες φάσεων Γωνιακή Μετατόπιση αρθρώσεων καμπύλες φάσεων Δυνάμεις Αντίδρασης Εδάφους Συζήτηση Ταχύτητα μπάλας Γραμμικές ταχύτητες Γωνιακές μετατοπίσεις Δυνάμεις Αντίδρασης Εδάφους Συμπέρασμα Βιβλιογραφία Εμ-βιομηχανική ανάλυση των ανοιχτών αλλαγών κατεύθυνσης σε ερασιτέχνες άνδρες, γυναίκες και παιδιά ποδοσφαιριστές Περίληψη Εισαγωγή Μεθοδολογία Δείγμα Διαδικασία μέτρησης Κινηματική ανάλυση Δυνάμεις αντίδρασης του εδάφους Ανάλυση δεδομένων Στατιστική ανάλυση Αποτελέσματα Χρονική διάρκεια αλλαγών κατεύθυνσης Δυνάμεις Αντίδρασης Εδάφους Γραμμική Ταχύτητα αρθρώσεων καμπύλες φάσεων Γωνιακή Μετατόπιση αρθρώσεων καμπύλες φάσεων Συζήτηση Συμπέρασμα Βιβλιογραφία Επίδραση των αλλαγών κατεύθυνσης στην επίδοση του σουτ σε ερασιτέχνες άνδρες, γυναίκες και παιδιά ποδοσφαιριστές Περίληψη Εισαγωγή 113 x

13 5.3 Μεθοδολογία Δείγμα Διαδικασία μέτρησης Κινηματική ανάλυση Δυνάμεις αντίδρασης του εδάφους Ανάλυση δεδομένων Στατιστική ανάλυση Αποτελέσματα Χρονική διάρκεια των λακτισμάτων Ταχύτητα μπάλας Λόγος Ταχύτητα μπάλας / Ταχύτητα ποδιού Γραμμική Ταχύτητα αρθρώσεων καμπύλες φάσεων Γωνιακή Μετατόπιση αρθρώσεων καμπύλες φάσεων Δυνάμεις Αντίδρασης Εδάφους (GRFs) Συζήτηση Χρονική διάρκεια λακτισμάτων Ταχύτητα μπάλας Δυνάμεις αντίδρασης του εδάφους (GRFs) Συμπέρασμα Βιβλιογραφία Επίδραση της κόπωσης στην επίδοση του σουτ σε ερασιτέχνες άνδρες και γυναίκες ποδοσφαιριστές Περίληψη Εισαγωγή Μεθοδολογία Δείγμα Πρωτόκολλο κόπωσης Διαδικασία μέτρησης Κινηματική ανάλυση Δυνάμεις αντίδρασης του εδάφους Ανάλυση δεδομένων Στατιστική ανάλυση Αποτελέσματα Χρονική διάρκεια των λακτισμάτων xi

14 6.4.2 Ταχύτητα μπάλας Λόγος Ταχύτητα μπάλας / Ταχύτητα ποδιού Γραμμική Ταχύτητα αρθρώσεων καμπύλες φάσεων Γωνιακή Μετατόπιση αρθρώσεων καμπύλες φάσεων Δυνάμεις Αντίδρασης Εδάφους (GRFs) Συζήτηση Συμπέρασμα Βιβλιογραφία Συμπεράσματα Παραρτήματα Ι Βιβλιογραφία Εισαγωγής ΙΙ Γραπτή συναίνεση συμμετεχόντων 182 ΙΙΙ Ερωτηματολόγιο 187 IV Ανεπεξέργαστα Δεδομένα V Σχετικές Δημοσιεύσεις VI Γενικές Δημοσιεύσεις VII Συμμετοχή σε συνέδρια. 205 xii

15 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Νο Περιγραφή Πίνακα Σελ. 2.1 Γραμμικές ταχύτητες (m/sec) του δακτύλου, της ποδοκνημικής, του γονάτου και του ισχίου στην έρευνα των Isokawa & Lees (1988) Η μέγιστη γωνιακή ταχύτητα του γονάτου σε διαφορετικές έρευνες Ταχύτητα απελευθέρωσης της μπάλας (m/sec) Αρθρικές ροπές ( τυπικές αποκλίσεις) για το γόνατο και το ισχίο, όπως αναφέρονται στη βιβλιογραφία Ενεργοποίηση του ορθού μηριαίου, του έξω πλατύ, του δικέφαλου μηριαίου, του λαγονοψοϊτη και του μέγα γλουτιαίου στην έρευνα των Dorge et al. (1999) Κινηματικές και Χρονικές μεταβλητές (Μέσος όρος Τυπική απόκλιση) για κάθε εξεταζόμενη ομάδα Δυνάμεις Αντίδρασης του Εδάφους (GRFs) (Μέσος όρος Τυπική απόκλιση) εκφραζόμενες ως προς το βάρος σώματος (Β.Σ) για κάθε εξεταζόμενη ομάδα Συνοπτικός πίνακας με τα σημαντικότερα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας Χρονική διάρκεια των λακτισμάτων (Μέσος όρος τυπική απόκλιση) για κάθε είδος σουτ ανάμεσα στις τρεις ομάδες ατόμων Κινηματικές μεταβλητές (Μέσος όρος τυπική απόκλιση) για κάθε είδος σουτ ανάμεσα στις τρεις ομάδες ατόμων Δυνάμεις αντίδρασης του εδάφους (GRF s) (Μέσος όρος Τυπική απόκλιση) ανάμεσα στα δύο είδη λακτισμάτων για κάθε ομάδα ατόμων Συνοπτικός πίνακας με τα σημαντικότερα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας Χρονική διάρκεια (Μέσος όρος τυπική απόκλιση) για κάθε είδος σουτ, πριν και μετά την κόπωση στους άνδρες και τις γυναίκες Κινηματικές μεταβλητές (Μέσος όρος τυπική απόκλιση) για κάθε είδος σουτ, πριν και μετά την κόπωση για τους άνδρες και τις γυναίκες 153 xiii

16 6.3 Δυνάμεις Αντίδρασης του Εδάφους (GRF s) πριν και μετά την κόπωση για κάθε είδος σουτ σε κάθε εξεταζόμενη ομάδα Συνοπτικός πίνακας με τα σημαντικότερα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας πριν και μετά την κόπωση xiv

17 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Νο Περιγραφή Σχήματος Σελ. 2.1 Γωνίες προσέγγισης της μπάλας (Isokawa & Lees, 1988) Οι τρεις φάσεις στην έρευνα των Nunome et al. (2002) Οι έξι φάσεις του σουτ στην εργασία των De Proft et al. (1988) Οι τρεις φάσεις της αιώρησης στην εργασία του Luhtanen (1988) Ανεπεξέργαστα δεδομένα των δυνάμεων αντίδρασης του εδάφους ενός ατόμου. Η κάθετη γραμμή υποδεικνύει τη στιγμή της επαφής με την μπάλα xv

18 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Νο Περιγραφή Εικόνας Σελ. 2.1 Η ανοικτή αλλαγή κατεύθυνσης του τρεξίματος, όπως απεικονίζεται από διαφορετικές οπτικές γωνίες Ο σοβαρός τραυματισμός του Ronaldo στο γόνατο έπειτα από γρήγορες αλλαγές κατεύθυνσης του τρεξίματος (προσποιήσεις) Η μπάλα των μετρήσεων Η ψηφιακή κάμερα του συστήματος Vicon Στατική βαθμονόμηση του χώρου διεξαγωγής των μετρήσεων Η ράβδος της δυναμικής βαθμονόμησης του χώρου των μετρήσεων Τοποθέτηση των σφαιρικών ανακλαστήρων στα κάτω άκρα του σώματος των εξεταζόμενων Οι θέσεις των ανακλαστήρων (Α) κατά τη διάρκεια της στατικής προσπάθειας των αθλητών προκειμένου να οριοθετηθούν οι αρθρώσεις και τα μέλη των αθλητών (Β) Το δυναμοδάπεδο Bertec Ο διάδρομος εκτέλεσης των λακτισμάτων Οι δύο φάσεις κατά τη διάρκεια των λακτισμάτων: α) Η φάση της προστήριξης από την άρση του δακτύλου (Α) έως το πάτημα στο δυναμοδάπεδο (Β) και β) η φάση της στήριξης από το πάτημα στο δυναμοδάπεδο (Γ) έως το χτύπημα της μπάλας (Δ) 74 xvi

19 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ Νο Περιγραφή Γραφήματος Σελ. 3.1 Χρονική στιγμή επίτευξης των μέγιστων γραμμικών ταχυτήτων της ποδοκνημικής, του γονάτου και του ισχίου (εκφραζόμενη ως % της συνολικής διάρκειας της φάσης στήριξης και προ-στήριξης) για κάθε μια ομάδα ατόμων (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των εξεταζόμενων ομάδων) Γραμμική ταχύτητα της ποδοκνημικής (m/sec) του ποδιού αιώρησης κατά τη διάρκεια των λακτισμάτων των τριών εξεταζόμενων ομάδων. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού στήριξης (φάση προστήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το χτύπημα της μπάλας (φάση στήριξης) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα παιδιά και τους άνδρες και ** = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στους άνδρες και τις υπόλοιπες εξεταζόμενες ομάδες ατόμων; P < 0.05) Γραμμική ταχύτητα του γονάτου (m/sec) του ποδιού αιώρησης κατά τη διάρκεια των λακτισμάτων των τριών εξεταζόμενων ομάδων. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού στήριξης (φάση προ-στήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το χτύπημα της μπάλας (φάση στήριξης) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα παιδιά και τους άνδρες; P < 0.05) Γραμμική ταχύτητα του ισχίου (m/sec) του ποδιού αιώρησης κατά τη διάρκεια των λακτισμάτων των τριών εξεταζόμενων ομάδων. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού στήριξης (φάση προ-στήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το χτύπημα της μπάλας (φάση στήριξης) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα παιδιά και τα υπόλοιπα γκρουπ; P < 0.05) Γωνιακή μετατόπιση της ποδοκνημικής (μοίρες) του ποδιού αιώρησης xvii

20 κατά τη διάρκεια των λακτισμάτων των τριών εξεταζόμενων ομάδων. Το γράφημα υποδεικνύει την ραχιαία και την πελματιαία κάμψη της ποδοκνημικής. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού στήριξης (φάση προ-στήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το χτύπημα της μπάλας (φάση στήριξης) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στους άνδρες και τις υπόλοιπες ομάδες; P < 0.05) Γωνιακή μετατόπιση του γονάτου (μοίρες) του ποδιού αιώρησης κατά τη διάρκεια των λακτισμάτων των τριών εξεταζόμενων ομάδων. Το γράφημα υποδεικνύει την κάμψη και την έκταση του γονάτου. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού στήριξης (φάση προ-στήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το χτύπημα της μπάλας (φάση στήριξης) (** = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα παιδιά και τις υπόλοιπες εξεταζόμενες ομάδες ατόμων; P < 0.05) Γωνιακή μετατόπιση του ισχίου (μοίρες) του ποδιού αιώρησης κατά τη διάρκεια των λακτισμάτων των τριών εξεταζόμενων ομάδων. Το γράφημα υποδεικνύει την απαγωγή και την προσαγωγή του ισχίου. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού στήριξης (φάση προστήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το χτύπημα της μπάλας (φάση στήριξης) (** = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα παιδιά και τις υπόλοιπες εξεταζόμενες ομάδες ατόμων; P < 0.05) Η κατακόρυφη δύναμη αντίδρασης του εδάφους (εκφραζόμενη ως προς το βάρος σώματος) του ποδιού στήριξης κατά τη διάρκεια των λακτισμάτων των τριών εξεταζόμενων ομάδων. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από το πάτημα του ποδιού στήριξης (10%) έως το χτύπημα της μπάλας (100%) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στους άνδρες και τις υπόλοιπες εξεταζόμενες ομάδες ατόμων) Η προσθιοπίσθια δύναμη αντίδρασης του εδάφους (εκφραζόμενη ως προς το βάρος σώματος) του ποδιού στήριξης κατά τη διάρκεια των xviii

21 λακτισμάτων των τριών εξεταζόμενων ομάδων. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από το πάτημα του ποδιού στήριξης (10%) έως το χτύπημα της μπάλας (100%) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα παιδιά και τις υπόλοιπες εξεταζόμενες ομάδες ατόμων) Η πλάγια δύναμη αντίδρασης του εδάφους (εκφραζόμενη ως προς το βάρος σώματος) του ποδιού στήριξης κατά τη διάρκεια των λακτισμάτων των τριών εξεταζόμενων ομάδων. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από το πάτημα του ποδιού στήριξης (10%) έως το χτύπημα της μπάλας (100%) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα παιδιά και τους άνδρες και ** = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα παιδιά και τα υπόλοιπα γκρουπ) Χρονική διάρκεια (msec) εκτέλεσης των αλλαγών κατεύθυνσης του τρεξίματος κατά τη φάση της προ-στήριξης, τη φάση της στήριξης και η συνολική διάρκεια για κάθε μια ομάδα ατόμων Μέγιστες δυνάμεις αντίδρασης του εδάφους, εκφραζόμενες ως προς το βάρος σώματος (Β.Σ.) των αθλητών στον κατακόρυφο, τον προσθιοπίσθιο και τον πλάγιο άξονα για κάθε μία από τις εξεταζόμενες ομάδες ατόμων (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα γκρουπ) Μέγιστη γραμμική ταχύτητα του γονάτου (m/sec) του ποδιού στήριξης κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των αλλαγών κατεύθυνσης ανάμεσα στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες ατόμων Γραμμική ταχύτητα του γονάτου (m/sec) του ποδιού στήριξης κατά τη διάρκεια των αλλαγών κατεύθυνσης του τρεξίματος ανάμεσα στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες ατόμων. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού στήριξης (φάση προ-στήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το πρώτο βήμα προς τη νέα κατεύθυνση (φάση στήριξης) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις γυναίκες και τις υπόλοιπες εξεταζόμενες ομάδες ατόμων; P < 0.05) Η γωνιακή μετατόπιση του γονάτου (μοιρές) του ποδιού στήριξης κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των αλλαγών κατεύθυνσης και το πάτημα xix

22 στο δυναμοδάπεδο ανάμεσα στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες ατόμων Γωνιακή μετατόπιση του γονάτου (μοίρες) του ποδιού στήριξης κατά τη διάρκεια των αλλαγών κατεύθυνσης του τρεξίματος για κάθε εξεταζόμενη ομάδα ατόμων. Το γράφημα υποδεικνύει την κάμψη και την έκταση του γονάτου. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού στήριξης (φάση προ-στήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το πρώτο βήμα προς τη νέα κατεύθυνση (φάση στήριξης) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις γυναίκες και τα παιδιά; P < 0.05) Σχηματική απεικόνιση του τρόπου εκτέλεσης των δύο λακτισμάτων. Στο αριστερό μέρος απεικονίζεται το λάκτισμα έπειτα από προσποίηση και στο δεξί μέρος το λάκτισμα χωρίς προσποίηση Η ταχύτητα της μπάλας (m/sec) για τα δύο είδη λακτισμάτων σε κάθε εξεταζόμενη ομάδα (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα δύο είδη λακτισμάτων; P < 0.05) Ο λόγος της ταχύτητας μπάλας / ταχύτητα ποδιού σε κάθε εξεταζόμενη ομάδα Γραμμική ταχύτητα της ποδοκνημικής (m/sec) του ποδιού αιώρησης κατά τη διάρκεια των δύο ειδών λακτισμάτων για κάθε εξεταζόμενη ομάδα. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού στήριξης (φάση προστήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το χτύπημα της μπάλας (φάση στήριξης) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα δύο είδη λακτισμάτων; P < 0.05) Γραμμική ταχύτητα του γονάτου (m/sec) του ποδιού αιώρησης κατά τη διάρκεια των δύο ειδών λακτισμάτων για κάθε εξεταζόμενη ομάδα. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού στήριξης (φάση προστήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το χτύπημα της μπάλας (φάση στήριξης) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα δύο είδη λακτισμάτων; P < 0.05) Γραμμική ταχύτητα του ισχίου (m/sec) του ποδιού αιώρησης κατά τη xx

23 διάρκεια των δύο ειδών λακτισμάτων για κάθε εξεταζόμενη ομάδα. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού στήριξης (φάση προστήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το χτύπημα της μπάλας (φάση στήριξης) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα δύο είδη λακτισμάτων; P < 0.05) Γωνιακή μετατόπιση της ποδοκνημικής ( ) του ποδιού αιώρησης κατά τη διάρκεια των δύο ειδών λακτισμάτων για κάθε εξεταζόμενη ομάδα. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού στήριξης (φάση προστήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το χτύπημα της μπάλας (φάση στήριξης) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα δύο είδη λακτισμάτων; P < 0.05) Γωνιακή μετατόπιση του γονάτου ( ) του ποδιού αιώρησης κατά τη διάρκεια των δύο ειδών λακτισμάτων για κάθε εξεταζόμενη ομάδα. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού στήριξης (φάση προστήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το χτύπημα της μπάλας (φάση στήριξης) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα δύο είδη λακτισμάτων; P < 0.05) Γωνιακή μετατόπιση του ισχίου ( ) του ποδιού αιώρησης κατά τη διάρκεια των δύο ειδών λακτισμάτων για κάθε εξεταζόμενη ομάδα. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού στήριξης (φάση προστήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το χτύπημα της μπάλας (φάση στήριξης) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα δύο είδη λακτισμάτων; P < 0.05) Η κατακόρυφη δύναμη αντίδρασης του εδάφους (Newton) του ποδιού στήριξης κατά τη διάρκεια των δύο ειδών λακτισμάτων για κάθε εξεταζόμενη ομάδα. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από το πάτημα του ποδιού στήριξης (10%) έως το χτύπημα της μπάλας (100%) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα δύο είδη λακτισμάτων) Η προσθιοπίσθια δύναμη αντίδρασης του εδάφους (Newton) του xxi

24 ποδιού στήριξης κατά τη διάρκεια των δύο ειδών λακτισμάτων για κάθε εξεταζόμενη ομάδα. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από το πάτημα του ποδιού στήριξης (10%) έως το χτύπημα της μπάλας (100%) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα δύο είδη λακτισμάτων) Η πλάγια δύναμη αντίδρασης του εδάφους (Newton) του ποδιού στήριξης κατά τη διάρκεια των δύο ειδών λακτισμάτων για κάθε εξεταζόμενη ομάδα. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από το πάτημα του ποδιού στήριξης (10%) έως το χτύπημα της μπάλας (100%) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα δύο είδη λακτισμάτων) Η ταχύτητα της μπάλας (m/sec) για τα δύο είδη λακτισμάτων σε κάθε εξεταζόμενη ομάδα (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές πριν και μετά την κόπωση; P < 0.05) Ο λόγος της ταχύτητας μπάλας / ταχύτητα του ποδιού για τα δύο είδη λακτισμάτων σε κάθε εξεταζόμενη ομάδα Γραμμική ταχύτητα της ποδοκνημικής (m/sec) του ποδιού αιώρησης κατά τη διάρκεια των δύο ειδών λακτισμάτων πριν και μετά την κόπωση για κάθε εξεταζόμενη ομάδα. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού στήριξης (φάση προ-στήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το χτύπημα της μπάλας (φάση στήριξης) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές πριν και μετά την κόπωση; P < 0.05) Γραμμική ταχύτητα του γονάτου (m/sec) του ποδιού αιώρησης κατά τη διάρκεια των δύο ειδών λακτισμάτων πριν και μετά την κόπωση για κάθε εξεταζόμενη ομάδα. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού στήριξης (φάση προ-στήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το χτύπημα της μπάλας (φάση στήριξης) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές πριν και μετά την κόπωση; P < 0.05) Γραμμική ταχύτητα του ισχίου (m/sec) του ποδιού αιώρησης κατά τη διάρκεια των δύο ειδών λακτισμάτων πριν και μετά την κόπωση για κάθε εξεταζόμενη ομάδα. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού xxii

25 στήριξης (φάση προ-στήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το χτύπημα της μπάλας (φάση στήριξης) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές πριν και μετά την κόπωση; P < 0.05) Γωνιακή μετατόπιση της ποδοκνημικής ( ) του ποδιού αιώρησης κατά τη διάρκεια των δύο ειδών λακτισμάτων πριν και μετά την κόπωση για κάθε εξεταζόμενη ομάδα. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού στήριξης (φάση προ-στήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το χτύπημα της μπάλας (φάση στήριξης) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές πριν και μετά την κόπωση; P < 0.05) Γωνιακή μετατόπιση του γονάτου ( ) του ποδιού αιώρησης κατά τη διάρκεια των δύο ειδών λακτισμάτων πριν και μετά την κόπωση για κάθε εξεταζόμενη ομάδα. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού στήριξης (φάση προ-στήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το χτύπημα της μπάλας (φάση στήριξης) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές πριν και μετά την κόπωση; P < 0.05) Γωνιακή μετατόπιση του ισχίου ( ) του ποδιού αιώρησης κατά τη διάρκεια των δύο ειδών λακτισμάτων πριν και μετά την κόπωση για κάθε εξεταζόμενη ομάδα. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από την άρση του δακτύλου του ποδιού αιώρησης έως το πάτημα του ποδιού στήριξης (φάση προ-στήριξης) και από το πάτημα του ποδιού στήριξης έως το χτύπημα της μπάλας (φάση στήριξης) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές πριν και μετά την κόπωση; P < 0.05) Η κατακόρυφη δύναμη αντίδρασης του εδάφους (Newton) του ποδιού στήριξης κατά τη διάρκεια των δύο ειδών λακτισμάτων πριν και μετά την κόπωση για κάθε εξεταζόμενη ομάδα. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από το πάτημα του ποδιού στήριξης (10%) έως το χτύπημα της μπάλας (100%) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές πριν και μετά την κόπωση) Η προσθιοπίσθια δύναμη αντίδρασης του εδάφους (Newton) του ποδιού στήριξης κατά τη διάρκεια των δύο ειδών λακτισμάτων πριν και μετά την κόπωση για κάθε εξεταζόμενη ομάδα. Οι τιμές xxiii

26 παρουσιάζονται ανά 10% από το πάτημα του ποδιού στήριξης (10%) έως το χτύπημα της μπάλας (100%) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές πριν και μετά την κόπωση) Η πλάγια δύναμη αντίδρασης του εδάφους (Newton) του ποδιού στήριξης κατά τη διάρκεια των δύο ειδών λακτισμάτων πριν και μετά την κόπωση για κάθε εξεταζόμενη ομάδα. Οι τιμές παρουσιάζονται ανά 10% από το πάτημα του ποδιού στήριξης (10%) έως το χτύπημα της μπάλας (100%) (* = στατιστικά σημαντικές διαφορές πριν και μετά την κόπωση) 166 xxiv

27 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΣΟΥΤ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΣΤΟ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ Το σουτ στο ποδόσφαιρο αποτελεί την πιο σημαντική δεξιότητα των ποδοσφαιριστών και είναι η κίνηση η οποία έχει μελετηθεί από πληθώρα ερευνητών (Kellis and Katis, 2007). Είναι μια από τις περίτεχνες ενέργειες, η οποία προσφέρει θέαμα κατά τη διάρκεια του αγώνα και χρησιμοποιείται με σκοπό είτε τη μεταβίβαση (πάσα) της μπάλας, είτε κυρίως για την επίτευξη τέρματος-γκολ. Ιδιαίτερα τα σουτ που πραγματοποιούνται από απόσταση μικρότερη των 16μ. μπροστά από την εστία, είναι και τα πιο επικίνδυνα για τους αντιπάλους, αλλά και τα πιο αποτελεσματικά (Σάλτας και Λάδης, 1992). Το σουτ είναι ένα ισχυρό μέσο στα πόδια των ποδοσφαιριστών στην προσπάθειά τους να παραβιάσουν την αντίπαλη εστία. Γι αυτό και σουτάρουν συχνά. Ο Luhtanen (1993) αναφέρει πως στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1990 στην Ιταλία πραγματοποιήθηκαν συνολικά 972 σουτ, με μέσο όρο 10.3 σουτ ανά παιχνίδι. Οι Jinshan, Xiaoke, Yamaka & Matsumoto (1993) αναλύοντας το ίδιο παγκόσμιο κύπελλο αναφέρουν πως από τα 115 γκολ που σημειώθηκαν ένα ποσοστό 28.7%, που αντιστοιχεί σε 33 γκολ, επιτεύχθηκε με σουτ με τη ραχιαία επιφάνεια του ποδιού. Οι Yamanaka, Liang & Hughes (1997), αναλύοντας την πορεία της εθνικής ομάδας της Ιαπωνίας στα προκριματικά παιχνίδια της Ασίας, αναφέρουν ότι πραγματοποίησαν περίπου 13 σουτ σε κάθε παιχνίδι. Στο παγκόσμιο κύπελλο του 1998, στα γήπεδα της Γαλλίας, η ομάδα της Ιαπωνίας στα τρία παιχνίδια που έδωσε πραγματοποίησε κατά μέσο όρο 15 σουτ σε κάθε αγώνα (Yamanaka, Nishikawa, Yamanaka & Hughes, 2002). Παρόμοια αποτελέσματα αναφέρονται και για την παγκόσμια πρωταθλήτρια ομάδα της Βραζιλίας στο μουντιάλ του 1994, όπου πραγματοποίησε τα περισσότερα σουτ από κάθε άλλη ομάδα (Luhtanen, Korhonen & Ilka, 1997). Αν και υπάρχουν πολλών ειδών σουτ, αυτό που κυρίως έχει απασχολήσει τους ερευνητές και έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης, είναι το λάκτισμα, με μέγιστη δύναμη, μιας σταθεροποιημένης μπάλας μετά από φορά ενός ή περισσοτέρων βημάτων, με τη ραχιαία επιφάνεια του ποδιού (κουντεπιέ), που αντιστοιχεί, κυρίως, στην εκτέλεση του πέναλτι (Asami & Nolte, 1983; Isokawa & Lees, 1988; Luhtanen, 1988; Rodano & Tavana, 1993; Kellis, Katis & Vrabas, 2006). Στόχος του ποδοσφαιριστή είναι να προσδώσει στην μπάλα την μεγαλύτερη ταχύτητα και ως εκ τούτου λιγότερο χρόνο στον τερματοφύλακα για να αντιδράσει. 1

28 Η δεξιότητα του σουτ φαίνεται πως βελτιώνεται με την ωρίμανση του αθλητή και από ταχύτητες της μπάλας της τάξεως των 15 m/sec για παιδιά ηλικίας 10 ετών (Luhtanen, 1988) φτάνει στα 32 m/sec για ενήλικες άνδρες ποδοσφαιριστές (Nunome, Ikegami, Kozakai, Appriantono and Sano, 2006). Επίσης, συγκριτικές έρευνες, εξετάζοντας τα βιομηχανικά χαρακτηριστικά μεταξύ ανδρών και γυναικών, αναφέρουν υψηλότερες τιμές και δεδομένα για τους άνδρες υποδεικνύοντας την υπεροχή τους έναντι των γυναικών (Barfield, Kirkendal and Yu, 2002). Την τελευταία, ωστόσο, δεκαετία ενώ αυξάνεται η συμμετοχή των παιδιών και των γυναικών στο ποδόσφαιρο (Warren & Santha, 2000), απουσιάζουν οι έρευνες που εξετάζουν τα χαρακτηριστικά του σουτ σε νεαρές ηλικίες. Παραμένει, λοιπόν, αναπάντητο το ερώτημα αν η όλη κίνηση του σουτ παρουσιάζει παρόμοια δομή και χαρακτηριστικά ανάμεσα σε άνδρες, γυναίκες και παιδιά ποδοσφαιριστές, καθώς και αν και γιατί υπάρχουν διαφορές στην επίδοση της ταχύτητας της μπάλας ανάμεσά τους. Οι περισσότερες, λοιπόν, έρευνες εξετάζουν λακτίσματα κάτω από στατικές συνθήκες, κατά τις οποίες ο αθλητής, αφού πάρει μερικά βήματα φόρα, λακτίζει την μπάλα (Kellis & Katis, 2007). Στην πράξη, όμως, φαίνεται πως οι ποδοσφαιριστές εκτελούν αρκετά σουτ κάτω από δυναμικές καταστάσεις και ενώ βρίσκονται σε κίνηση με την μπάλα. Ο ποδοσφαιριστής που έχει στην κατοχή του την μπάλα προσπαθεί να αποφύγει τον αντίπαλό του και γρήγορα και με αρκετή δύναμη να λακτίσει την μπάλα προς την αντίπαλη εστία. Για την επίτευξη της αποφυγής του μαρκαρίσματος από τον αντίπαλο, οι ποδοσφαιριστές χρησιμοποιούν αρκετές παραπλανητικές κινήσεις. Αρκετά συχνά χρησιμοποιείται η γρήγορη και ξαφνική αλλαγή της κατεύθυνσης του τρεξίματος, προκειμένου ο ποδοσφαιριστής να αλλάξει κατεύθυνση και να λακτίσει την μπάλα ή να αλλάξει κατεύθυνση και να υποδεχτεί την μπάλα από τον συμπαίκτη του (Rand & Ohtsuki, 2000). Υπάρχουν δύο είδη αλλαγών κατεύθυνσης: οι ανοιχτές και οι σταυρωτές. Στις ανοιχτές, ο αθλητής προσποιείται πως θα κινηθεί προς την μία πλευρά και κινείται προς την αντίθετη και στις σταυρωτές αλλαγές, προσποιείται πως θα κινηθεί προς μία πλευρά και κινείται προς την ίδια πλευρά (Rand & Ohtsuki, 2000). Πολλές έρευνες σχετίζουν τις αλλαγές κατεύθυνσης με τραυματισμούς (Besier et al., 2003; Houck, 2003). Ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια στήριξης αναφέρεται επιβράδυνση της κίνησης του αθλητή, κάμψη της άρθρωσης του γονάτου, στροφή και υπερέκτασή του, τα οποία σε συνδυασμό με την υψηλή ενεργοποίηση του τετρακέφαλου μυός επιφέρουν υψηλά φορτία στο γόνατο, που μπορούν να 2

29 οδηγήσουν ακόμα και σε ρήξη του πρόσθιου χιαστού συνδέσμου (Arendt & Dick, 1995; McLean et al., 2004). Μολονότι οι αλλαγές κατεύθυνσης είναι μια συνήθης τεχνική που χρησιμοποιείται από τους ποδοσφαιριστές, η μελέτη και η αξιολόγησή τους σε νεαρές ηλικίες απουσιάζει από τη βιβλιογραφία. Επιπλέον, ο συνδυασμός τους με άλλες τεχνικές δεξιότητες, όπως είναι το σουτ προκειμένου να διαφανεί η θετική ή μη επίδρασή τους, δεν έχει αποτελέσει ακόμα αντικείμενο μελέτης, παρά μόνο απαντάται η μελέτη στατικών καταστάσεων του σουτ. Οι καταστάσεις που αντιμετωπίζει ένας ποδοσφαιριστής κατά τη διάρκεια ενός αγώνα είναι αρκετές (σπριντ, άλματα, τάκλινγκ) και σε συνδυασμό με τη μεγάλη χρονική διάρκεια του αγώνα είναι φυσιολογικό να επέρχεται η κόπωση (Reilly & Thomas, 1976; Bangsbo et al., 1991). Η κόπωση αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα στις προσπάθειες των αθλητών και τα άτομα με υψηλότερη ανοχή στην κόπωση επιτυγχάνουν μικρότερη μείωση της απόδοσής τους σε μεταβλητές φυσικής κατάστασης, όπως είναι η ταχύτητα, η διανυόμενη απόσταση και η αλτική ικανότητα (Bangsbo, 1994). Στα τελευταία στάδια, όμως, του αγώνα, κατά τα οποία η κόπωση βρίσκεται στα υψηλότερα επίπεδά της, θα περίμενε κανείς μείωση της ικανότητας διατήρησης των επιπέδων φυσικής κατάστασης, αλλά και της τεχνικής από την πλευρά των ποδοσφαιριστών. Αντιθέτως, όμως, παρατηρείται αυξημένη επίτευξη τερμάτων, ιδιαίτερα με σουτ από κοντινές και μακρινές αποστάσεις (Pollard & Pollard, 2005). Η επίδραση, λοιπόν, της κόπωσης σε τεχνικά θέματα, όπως είναι το σουτ και οι αλλαγές κατεύθυνσης δεν έχει επιμελώς μελετηθεί ακόμα. ΣΚΟΠΟI ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Οι σκοποί της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι οι εξής: 1) η σύγκριση του σουτ μεταξύ ανδρών, γυναικών και παιδιών, 2) η σύγκριση των αλλαγών κατεύθυνσης μεταξύ ανδρών, γυναικών και παιδιών, 3) η εξέταση της επίδρασης των αλλαγών κατεύθυνσης στο σουτ μεταξύ των τριών εξεταζόμενων ομάδων και 4) η εξέταση της επίδρασης της κόπωσης στον συνδυασμό αλλαγών κατεύθυνσης και σουτ μεταξύ ανδρών και γυναικών. ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Πολλές έρευνες έχουν ασχοληθεί κατά καιρούς με το σουτ στο ποδόσφαιρο, μελετώντας πολλές παραμέτρους του. Ωστόσο, στις περισσότερες έρευνες το δείγμα είναι άντρες ποδοσφαιριστές, οι οποίοι πραγματοποιούν λάκτισμα μιας σταθεροποιημένης μπάλας μετά από φορά μερικών βημάτων. Η μελέτη λακτισμάτων σε άλλες πληθυσμιακές κατηγορίες είναι 3

30 περιορισμένη. Στην πράξη, επίσης, τα περισσότερα σουτ πραγματοποιούνται αφού πρώτα ο αθλητής κάνει μια προσποίηση αλλαγή κατεύθυνσης του τρεξίματος και κατόπιν λακτίζει την μπάλα. Επιπλέον, είναι περιορισμένη η γνώση γύρω από την επίδραση που έχει η κόπωση στο σουτ. Δεν έχει εξεταστεί ακόμα αν και κατά πόσο αυτή η τεχνική δεξιότητα του σουτ των ποδοσφαιριστών διαφέρει ανά φύλο και ηλικία, κατά πόσο επηρεάζεται από τις αλλαγές κατεύθυνσης και από την κόπωση. Μια εργασία, λοιπόν, που θα εξετάζει λακτίσματα ανάμεσα σε άνδρες, γυναίκες και παιδιά και τη σχέση ανάμεσα στην κόπωση, στις αλλαγές κατεύθυνσης και στο σουτ των ποδοσφαιριστών θα βοηθήσει τους εμπλεκόμενους με το ποδόσφαιρο να κατανοήσουν α) αν και γιατί, αυτή η σημαντική τεχνική δεξιότητα για την επίτευξη των γκολ, διαφέρει ανάμεσα στα φύλα και την ηλικία, β) πόσο αυτή η δεξιότητα επηρεάζεται με την πάροδο του χρόνου και την εμφάνιση του καμάτου, γ) αν και γιατί προπαρασκευαστικές κινήσεις, όπως οι αλλαγές κατεύθυνσης, είναι σημαντικές για την επίτευξη υψηλότερων επιδόσεων για το λάκτισμα και δ) πόσο επικίνδυνες είναι αυτές οι αλλαγές κατεύθυνσης του τρεξίματος. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Η διδακτορική διατριβή επικεντρώνεται στη διεξαγωγή τεσσάρων συναφών ερευνητικών εργασιών για την πληρέστερη κατανόηση του σουτ και των αλλαγών κατεύθυνσης. Η 1 η ερευνητική εργασία περιλαμβάνει την εκτέλεση λακτισμάτων με τη ραχιαία επιφάνεια του ποδιού και την αξιολόγηση-σύγκριση των κινηματικών και των δυναμικών χαρακτηριστικών μεταξύ ανδρών, γυναικών και παιδιών. Η 2 η ερευνητική εργασία περιλαμβάνει την εκτέλεση ανοικτών αλλαγών κατεύθυνσης του τρεξίματος και την αξιολόγηση-σύγκριση των κινηματικών και των δυναμικών χαρακτηριστικών του ποδιού στήριξης μεταξύ των τριών εξεταζόμενων ομάδων. Η 3 η ερευνητική εργασία περιλαμβάνει το συνδυασμό αλλαγών κατεύθυνσης και σουτ και την αξιολόγηση-σύγκριση των κινηματικών και των δυναμικών χαρακτηριστικών του συνδυασμού αυτού μεταξύ των τριών εξεταζόμενων ομάδων. Η 4 η ερευνητική εργασία εξετάζει την επίδραση της κόπωσης στο συνδυασμό αλλαγής κατεύθυνσης και σουτ και την αξιολόγηση-σύγκριση των κινηματικών και των δυναμικών χαρακτηριστικών του συνδυασμού αυτού μεταξύ ανδρών και γυναικών. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ Η γενική ερευνητική υπόθεση σχετικά με τον 1 ο σκοπό της έρευνας είναι πως οι άνδρες ποδοσφαιριστές θα παρουσιάσουν υψηλότερη επίδοση σε σχέση με τις γυναίκες και τα παιδιά. Πιο συγκεκριμένα: α) οι άνδρες θα επιτύχουν υψηλότερη ταχύτητα της μπάλας, β) 4

31 οι άνδρες θα επιτύχουν υψηλότερες γραμμικές ταχύτητες και γωνιακές μετατοπίσεις των αρθρώσεων του ποδιού αιώρησης και γ) οι άνδρες θα παρουσιάσουν μεγαλύτερες δυνάμεις αντίδρασης του εδάφους κατά το πάτημα του ποδιού στήριξης σε σχέση με τις γυναίκες και τα παιδιά. Η γενική ερευνητική υπόθεση σχετικά με τον 2 ο σκοπό της έρευνας είναι πως θα υπάρξουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα σε άνδρες, γυναίκες και παιδιά ποδοσφαιριστές. Πιο συγκεκριμένα: α) η χρονική διάρκεια εκτέλεσης των αλλαγών κατεύθυνσης θα διαφέρει ανάμεσα στους άνδρες, τις γυναίκες και τα παιδιά, β) οι τρεις εξεταζόμενες ομάδες θα παρουσιάσουν διαφορετική γωνία κάμψης του γονάτου κατά το πάτημα για την αλλαγή κατεύθυνσης και β) οι δυνάμεις αντίδρασης του εδάφους κατά το πάτημα του ποδιού στήριξης θα διαφέρουν ανάμεσα στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Η γενική ερευνητική υπόθεση σχετικά με τον 3 ο σκοπό της έρευνας είναι πως οι αλλαγές κατεύθυνσης θα επηρεάσουν το λάκτισμα και στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Πιο συγκεκριμένα ότι : α) θα αυξηθεί η ταχύτητα της μπάλας κατά την εκτέλεση λακτισμάτων μετά από προσποίηση, β) θα επιτευχθούν υψηλότερες γραμμικές ταχύτητες και γωνιακές μετατοπίσεις των αρθρώσεων του ποδιού αιώρησης κατά την εκτέλεση λακτισμάτων μετά από προσποίηση και γ) οι δυνάμεις αντίδρασης του εδάφους θα διαφοροποιηθούν. Η γενική ερευνητική υπόθεση σχετικά με τον 4 ο σκοπό της έρευνας είναι πως η κόπωση θα επηρεάσει τη δεξιότητα του σουτ των ανδρών και των γυναικών. Πιο συγκεκριμένα: α) η κόπωση θα οδηγήσει σε μείωση της ταχύτητας της μπάλας, β) η κόπωση θα οδηγήσει σε μείωση των γραμμικών ταχυτήτων και των γωνιακών μετατοπίσεων των αρθρώσεων του ποδιού αιώρησης των ποδοσφαιριστών και γ) η κόπωση θα οδηγήσει σε μείωση της κατακόρυφης, της προσθιοπίσθιας και της πλάγιας δύναμης αντίδρασης του εδάφους. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ Οι στατιστικές υποθέσεις σχετικά με τον 1 ο σκοπό της έρευνας είναι οι εξής: Μηδενική υπόθεση: Η ταχύτητα της μπάλας θα είναι ίδια και στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Εναλλακτική υπόθεση: Η ταχύτητα της μπάλας θα διαφέρει ανάμεσα στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Μηδενική υπόθεση: Η γραμμική ταχύτητα της ποδοκνημικής του ποδιού αιώρησης θα είναι ίδια και στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. 5

32 Εναλλακτική υπόθεση: Η γραμμική ταχύτητα της ποδοκνημικής του ποδιού αιώρησης θα διαφέρει ανάμεσα στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Μηδενική υπόθεση: Η γραμμική ταχύτητα του γονάτου του ποδιού αιώρησης θα είναι ίδια και στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Εναλλακτική υπόθεση: Η γραμμική ταχύτητα του γονάτου του ποδιού αιώρησης θα διαφέρει ανάμεσα στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Μηδενική υπόθεση: Η γραμμική ταχύτητα του ισχίου του ποδιού αιώρησης θα είναι ίδια και στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Εναλλακτική υπόθεση: Η γραμμική ταχύτητα του ισχίου του ποδιού αιώρησης θα διαφέρει ανάμεσα στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Μηδενική υπόθεση: Η γωνιακή μετατόπιση της ποδοκνημικής του ποδιού αιώρησης θα είναι ίδια και στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Εναλλακτική υπόθεση: Η γωνιακή μετατόπιση της ποδοκνημικής του ποδιού αιώρησης θα διαφέρει ανάμεσα στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Μηδενική υπόθεση: Η γωνιακή μετατόπιση του γονάτου του ποδιού αιώρησης θα είναι ίδια και στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Εναλλακτική υπόθεση: Η γωνιακή μετατόπιση του γονάτου του ποδιού αιώρησης θα διαφέρει ανάμεσα στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Μηδενική υπόθεση: Η γωνιακή μετατόπιση του ισχίου του ποδιού αιώρησης θα είναι ίδια και στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Εναλλακτική υπόθεση: Η γωνιακή μετατόπιση του ισχίου του ποδιού αιώρησης θα διαφέρει ανάμεσα στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Μηδενική υπόθεση: Η κατακόρυφη δύναμη αντίδρασης του εδάφους θα είναι ίδια και στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Εναλλακτική υπόθεση: Η κατακόρυφη δύναμη αντίδρασης του εδάφους θα διαφέρει ανάμεσα στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Μηδενική υπόθεση: Η προσθιοπίσθια δύναμη αντίδρασης του εδάφους θα είναι ίδια και στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Εναλλακτική υπόθεση: Η προσθιοπίσθια δύναμη αντίδρασης του εδάφους θα διαφέρει ανάμεσα στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Μηδενική υπόθεση: Η πλάγια δύναμη αντίδρασης του εδάφους θα είναι ίδια και στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. Εναλλακτική υπόθεση: Η πλάγια δύναμη αντίδρασης του εδάφους θα διαφέρει ανάμεσα στις τρεις εξεταζόμενες ομάδες. 6