ΕΡΓΟ «Εποπτεία και αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης ειδών ιχθυοπανίδας κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα» (ΜΕΛΕΤΗ 6)

Transcript

1 ΓΕΝΙΚΗ Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Δ/ΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΟ «Εποπτεία και αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης ειδών ιχθυοπανίδας κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα» (ΜΕΛΕΤΗ 6) ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ Α5 : ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΠΕΔΙΟΥ ΑΝΑΔΟΧΟΣ ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑ ΑΝΑΓΝΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ - ΕΠΕΜ Α.Ε. - ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης Αθήνα, Ιούλιος 2014

2 ΑΝΑΓΝΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ - ΕΠΕΜ Α.Ε.- ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ Πίνακας περιεχομένων 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΠΕΔΙΟΥ Χωρική οργάνωση δειγματοληψιών Συστήματα δειγματοληψιών Ηλεκτραλιεία Δίχτυα Γρίπος και δίχτυ γόνου Ερωτηματολόγια Οπτική παρατήρηση Σύνοψη μεθόδων δειγματοληψίας ανά τύπο επιφανειακών υδάτων Περίοδοι δειγματοληψίας Πρωτόκολλα δειγματοληψίας και Πρωτογενή Δεδομένα Φωτογραφική Τεκμηρίωση Θέσεις Δειγματοληψίας Ανάλυση Πρωτογενών Δεδομένων ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II

3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Εποπτεία και αξιολόγηση της κατάστασης διατήρησης ειδών ιχθυοπανίδας κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα» (ΜΕΛΕΤΗ 6), με Αναθέτουσα Αρχή το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) και Διευθύνουσα Υπηρεσία τη Διεύθυνση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού / Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος. Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον & Αειφόρος Ανάπτυξη» το οποίο συγχρηματοδοτείται από το ΕΤΠΑ και το ελληνικό ΠΔΕ (εθνικούς πόρους). Συγκεκριμένα, το παρόν αποτελεί το παραδοτέο Α5 του έργου με τίτλο: «Τεκμηριωμένη πρόταση προγραμματισμού εργασιών πεδίου». Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Ζόγκαρης Σ., Λεονάρδος Ι., Μπόμπορη Δ., Κουτράκης Ε., Τάχος Β., Χατζηνικολάου Γ., Αναγνόπουλος Ν., Λουκάτος Α., Μπουρδανιώτης Ν., Οικονόμου Α «Τεκμηριωμένη πρόταση προγραμματισμού εργασιών πεδίου» στα πλαίσια της Μελέτης 6 «Εποπτεία και Αξιολόγηση της Κατάστασης Διατήρησης ειδών ιχθυοπανίδας κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα». ΥΠΕΚΑ, Αθήνα, ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑ ΑΝΑΓΝΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ -ΕΠΕΜ Α.Ε.-ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, Αθήνα 23 σελ. This document may be cited as follows: Zogaris S., Leonardos I., Bobori D., Koutrakis E., Tachos V., Chatzinikolaou Y., Anagnopoulos N., Loukatos A., Bourdaniotis N., Economou A Documented suggestion for the programming of field work in the framework of the project Monitoring and evaluation of conservation status of EU s interest icthyofanuna species in Greece, GMEECC, Athens, JOINT VENTURE ANAGNOPOULOS NIKOLAOS EPEM S.A. KONSTANTINIDIS ILIAS, Athens, 23 pages. Το σύνολο των μελών της ομάδας έργου που ενεπλάκη στην εκπόνηση του παραδοτέου, δίνεται αναλυτικά στη συνέχεια: Νίκος Αναγνόπουλος Βιολόγος ιχθυολόγος MSc Ανδρέας Λουκάτος Χημικός DEA Ηλίας Κωνσταντινίδης Τοπογράφος Μηχανικός 3

4 Άλκης Οικονόμου - Υδροβιολόγος-Ιχθυολόγος PhD Νίκος Μπουρδανιώτης Περιβαλλοντολόγος Ωκεανογράφος MSc Χριστίνα Μαρία Πελεκανάκη - ΓΕΩΛΟΓΟΣ - ΜSc στη Διαχείριση Περιβάλλοντος Γεώργιος Φιρφιλιώνης - Χημικός ΜSc στην Ωκεανογραφία Σταμάτης Ζόγκαρης - Γεωγράφος-Βιολόγος PhD Μάνος Κουτράκης Βιολόγος-Ιχθυολόγος PhD Δήμητρα Μπόμπορη Βιολόγος PhD Ιωάννης Λεονάρδος - Βιολόγος-Ιχθυολόγος PhD Βασίλης Τάχος Γεωπόνος-Ιχθυολόγος Νίκος Κούτσικος Τεχνολόγος Ιχθυολόγος Ρομπέρτα Μπαρμπιέρι Βιολόγος - Ιχθυολόγος MSc Ελένη Καλογιάννη Βιολόγος PhD Μαρία Στουμπούδη - Βιολόγος Ιχθυολόγος PhD Σοφία Γιακουμή - Τεχνολόγος-Ιχθυολόγος Ηλίας Δημητρίου Γεωλόγος MSc Νικόλαος Σκουλικίδης Γεωλόγος PhD Γιώργος Χατζηνικολάου Περιβαλλοντολόγος MSc Στέφανος Καββαδάς - Μαθηματικός-Επιστήμον Πληροφορικής Δημήτρης Κομματάς Τεχνολόγος Ιχθυολόγος Λεωνίδας Βαρδάκας Τεχνολόγος Ιχθυολόγος Αργύρης Σαπουνίδης - Βιολόγος-Ιχθυολόγος MSc Φώτης Αράπογλου - Βιολόγος-Ιχθυολόγος MSc Νίκος Καμίδης Περιβαλλοντολόγος PhD Γεώργιος Εμφιετζής - Περιβαλλοντολόγος MSc Δημήτρης Λαχουβάρης Περιβαλλοντολόγος MSc Όλγα Πετρίκη - Δασολόγος Msc. Θεοχάρης Βαβαλίδης - Βιολόγος, Msc. Χρυσούλα Ντισλίδου Βιολόγος MSc Βασίλης Σιαβάλας Τεχνικός για εργασίες πεδίου Γιώργος Ρομανίδης- Κυριακίδης Απόφοιτος Τμήματος Επιστημών της Θάλασσας MSc Μανώλης Τσακούμης Βιολόγος Παντελής Φιλιππάκης - Δασολόγος Χρυσούλα Αναστασιάδου Βιολόγος PhD Κωνσταντίνος Παπάζογλου - Τεχνολόγος Ιχθυολόγος MSc Μαρία Τσουμάνη Τεχνολόγος Ιχθυολόγος MSc Βαρβάρα Λιούσια - Βιολόγος- MSc Αλέξανδρος Ντάκης - Βιολόγος Ανθή Οικονόμου - Βιολόγος Αντωνία Γαλανάκη Δασολόγος PhD Δημήτριος Ευθυμίου - Απόφοιτος Τμήματος Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών Παν. Ιωαννίνων Ρωμάν Λιάσκο Βιολόγος PhD 4

5 2. ΤΕΚΜΗΡΙΩΜΕΝΗ ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΠΕΔΙΟΥ 2.1. Χωρική οργάνωση δειγματοληψιών Παρότι ένα πολύ μεγάλο μέρος πολλών υγροτόπων και άλλων επιφανειακών νερών υπάγονται στο Δίκτυο προστατευόμενων περιοχών, η Ελλάδα διακρίνεται για τον εξαιρετικά κατακερματισμένο χαρακτήρα των επιφανειακών υδάτων της και εμπεριέχει πολλές μικρές αυτόνομες λεκάνες απορροής ποταμών. Ως προς την ιχθυοπανίδα αυτών των επιφανειακών νερών, η πιο χαρακτηριστική πτυχή στη σύνθεση τους είναι κυρίως τα βιογεωγραφικά εμπόδια που απομονώνουν ομάδες λεκανών απορροής και έτσι ενισχύουν τον αριθμό ενδημικών ειδών. Στο παρόν έργο έχει δοθεί έμφαση σε περιοχές του δικτύου Natura 2000, ωστόσο δεν θα πραγματοποιηθεί έρευνα μέσα σε περιοχές εποπτευόμενες από τους Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών εκτός από ορισμένες εξαιρέσεις οι οποίες εξηγούνται στο Κεφ Παράλληλα, με βάση τον αρχικό προγραμματισμό της ομάδας μελέτης, υπολογίζεται ότι 25-30% των δειγματοληψιών ή των πρωτογενών δεδομένων που θα παραχθούν στα πλαίσια του έργου, θα προέρχεται από περιοχές εκτός του Δικτύου Natura Συστήματα δειγματοληψιών Είναι σημαντικό να τονιστεί εδώ το ιδιαίτερο πρόβλημα εκτίμησης πληθυσμιακών δεδομένων από τις ιχθυολογικές δειγματοληψίες, δεδομένου της συγκέντρωσης των ψαριών σε συγκεκριμένα σημεία των υδάτινων σωμάτων [ 1 ]. Πολύ συχνά παρατηρείται το φαινόμενο, οι ιχθυοπληθυσμοί να τείνουν να συγκεντρώνονται σε ορισμένα σημεία ποταμών ή λιμνών, ενώ σε άλλα σημεία να έχουν περιορισμένη εμφάνιση. Επειδή τα ψάρια εμφανίζουν μεγάλη κινητικότητα σε οριζόντια διάταξη μεταξύ των υδάτινων σωμάτων καθώς και σε κάθετη κίνηση σε λιμναία συστήματα και βαθιά ποτάμια εμφανίζεται πολύ συχνά υψηλή διακύμανση μεταξύ ιχθυολογικών δειγματοληψιών. Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της μεγάλης «φυσικής» διακύμανσης πληθυσμιακών τιμών, μεταξύ δειγματοληψιών: α) ο πρώτος είναι η προώθηση περισσότερων δειγματοληψιών εκτατικής μορφής, δηλαδή περισσότερες θέσεις δειγματοληψιών αντί για πιο 1. 1 Hillborn, R., and Walkters, C.J. (1992). Quantitative fishereis stock assessment, choice, dynamics and uncertainty. New York: Chapman and Hall. 5

6 εντατικές δειγματοληψίες σε λίγες θέσεις και β) η επιλεγμένη στρωμάτωση των δειγματοληψιών (sampling stratification), με σκοπό την μείωση του «περιβαλλοντικού θορύβου» που δεν μπορεί εύκολα να ερμηνευτεί. Η στρωμάτωση σχετίζεται άρρηκτα με την ανάπτυξη της τυπολογίας (όπου τα βιογεωγραφικά και οικολογικά φίλτρα που ορίζουν της συναθροίσεις ειδών ανά ποταμό εκτιμούνται στον σχεδιασμό). Με τον τρόπο αυτό συγκρίνονται μεταξύ τους τιμές από περιβαλλοντικά παρόμοια υδάτινα σώματα για να αξιολογηθούν πληθυσμιακά γνωρίσματα της κάθε δειγματοληψίας [ 2 ]. Σε διαφορετικές μορφές υδάτινων σωμάτων ή ενδιαιτημάτων θα εφαρμοστούν και διαφορετικοί μέθοδοι δειγματοληψιών. Επίσης, η διαφορετική βιολογία του κάθε είδους της ιχθυοπανίδας έχει ως αποτέλεσμα να εντοπίζονται σε διαφορετικά ενδιαιτήματα διαφορετικά είδη και επομένως απαιτείται διαφορετική μεθοδολογία για την σύλληψη τους. Η μεθοδολογία που θα εφαρμοστεί, στα πλαίσια του έργου, για την σύλληψη ψαριών αναμένεται να περιλάβει τη χρήση ηλεκτραλιείας για τα ρέοντα ύδατα (ποτάμια) και τις όχθες των λιμνών, τα δίχτυα για τις λίμνες και ο γρίπος (συρόμενο εργαλείο) για τα υφάλμυρα νερά τις λιμνοθάλασσες καθώς και μικτές μεθόδους, όπου αυτό απαιτείται και ανάλογα με τις στρατηγικές ζωής των ειδών στόχων. Για την καλύτερη κατανόηση της ιχθυοπανίδας της κάθε περιοχής και εφόσον τα αποτελέσματα των ενεργητικών μεθόδων δειγματοληψίας δεν κριθούν ικανοποιητικά, αναμένεται να χρησιμοποιηθούν και ερωτηματολόγια, τα οποία συμπληρώνονται στα πλαίσια προσωπικών συνεντεύξεων με επαγγελματίες ψαράδες ή ερασιτέχνες αλιείς της κάθε περιοχής. Τέλος. σε περιοχές όπου όλες οι πιο πάνω μέθοδοι δεν αναμένεται να δώσουν ικανοποιητικά αποτελέσματα η ομάδα μελέτης αναμένεται να πραγματοποιήσει και τηη μέθοδος της οπτικής παρατήρησης. Πιο κάτω αναλύεται η μέθοδος δειγματοληψίας με ηλεκτραλιεία καθώς και άλλων μεθόδων συλλογής δειγμάτων και πληροφοριών για τις ιχθυοκοινότητες Ηλεκτραλιεία Η βιολογική δειγματοληψία στα ποτάμια και στα λιμναία συστήματα, με σχετικά μικρό βάθος, πραγματοποιείται με τη χρήση ηλεκτραλιείας. Υπάρχουν διάφοροι τύποι ηλεκτραλιείας, κατάλληλοι για διαφορετικές συνθήκες (μικρές φορητές συσκευές, συσκευές με σταθερές γεννήτριες στις όχθες ή μέσα από σκάφη). Η ομάδα μελέτης 1. 2 Elzinga, C.L. et al. (2001). Monitoring plant and animal populations. Blackwell Science. 6

7 διαθέτει τον εξοπλισμό και όλους τους τύπους συσκευών. Οι δειγματοληψίες θα πραγματοποιηθούν σύμφωνα με τις οδηγίες που καθορίζονται από το CEN (2003)[ 3 ]. Με τον όρο «ηλεκτραλιεία» ορίζεται η χρήση ηλεκτρισμού για την σύλληψη ψαριών. Με την ηλεκτραλιεία δεν θανατώνονται τα ψάρια αλλά αναισθητοποιούνται, δίνοντας έτσι την δυνατότητα καταγραφής και μέτρησης των βιολογικών τους χαρακτηριστικών. Στη συνέχεια τα συλληφθέντα ψάρια απελευθερώνονται και πάλι στο σύστημα. Η «ηλεκτραλιεία» βασίζεται στον σχηματισμό ενός τρισδιάστατου ηλεκτρικού πεδίου στο νερό, που προκαλείται λόγω της διαφοράς δυναμικού από τα ηλεκτρόδια που βρίσκονται μέσα στο νερό, την άνοδο (+) και την κάθοδο (-). Το πεδίο αυτό είναι ανομοιογενές και εξασθενεί με την απόσταση από τα ηλεκτρόδια, καθώς η ηλεκτρική ενέργεια διασκορπίζεται στο νερό. Η αποτελεσματικότητα της μεθόδου εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, τόσο περιβαλλοντικούς, όσο και βιολογικούς [ 4 ]. Από τους σημαντικότερους παράγοντες, εκτός της έντασης του παραγόμενου ρεύματος και της διαφοράς δυναμικού, είναι η αγωγιμότητα του νερού. Αναλυτικότερα, η μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας (το προϊόν του ρεύματος και της διαφοράς δυναμικού) από το νερό στο ψάρι εξαρτάται από την διαφορά μεταξύ της αγωγιμότητας του νερού και της αγωγιμότητας του ψαριού. Όταν η αγωγιμότητα του νερού είναι χαμηλότερη από αυτή του ψαριού (π.χ. γλυκά νερά ποταμών και λιμνών), τότε το ρεύμα τείνει να διατρέχει το νερό, διαπερνώντας το ψάρι, καθώς η διαφορά δυναμικού είναι υπεύθυνη για τη δημιουργία του ηλεκτρικού φαινόμενου. Αντίθετα, όταν η αγωγιμότητα του νερού είναι υψηλότερη από αυτή του ψαριού (π.χ. υφάλμυρα και αλμυρά νερά λιμνοθαλασσών και θάλασσας), τότε το ρεύμα τείνει να διατρέχει το νερό γύρω από το ψάρι, καθώς το ρεύμα είναι υπεύθυνο για τη δημιουργία του ηλεκτρικού φαινόμενου. Στην περίπτωση που η αγωγιμότητα του νερού είναι ίση με αυτή του ψαριού, το ηλεκτρικό πεδίο δεν παραμορφώνεται, ενώ η διαφορά δυναμικού και το ρεύμα μαζί ευθύνονται για τη δημιουργία του ηλεκτρικού φαινόμενου. Ωστόσο, μια από τις πλέον κρίσιμες παραμέτρους της αποτελεσματικότητας της μεθόδου είναι η εμπειρία των ομάδων εργασίας. Τα τεχνικά ζητήματα που προκύπτουν κατά τη διάρκεια της δειγματοληψίας, η προσαρμοζόμενη ανάλογα με τις συνθήκες και τα είδη στρατηγική αλλά και η γνώση της μεθόδου για την 1. 3 CEN, 2003: Water quality sampling of fish with electricity. European standard EN 14011: Brussels: European Committee for Standardization, 18 pp. 4 Reynolds J.B., (1996). Electrofishing. In: Fisheries techniques, Murphy B.R. and Willis D.W. (eds) American Fisheries Society, pp. 7

8 αποτελεσματική σύλληψη των ψαριών, με τις μικρότερες απώλειες, είναι κάτι στο οποίο μόνο μια έμπειρη ερευνητική ομάδα μπορεί να ανταποκριθεί. Η ομάδα μελέτης, αποτελούμενη από πανεπιστημιακούς και ερευνητικούς φορείς, με μακρόχρονη εμπειρία σε δειγματοληψίες πεδίου σε διάφορους τύπους υδάτινων σωμάτων, διαθέτει αυτή τη γνώση ώστε να παράγει, τελικά, αξιόπιστα δεδομένα Δίχτυα Στα ποτάμια και στα λιμναία συστήματα με μεγάλο βάθος θα πραγματοποιηθεί δειγματοληψία με χρήση στατικών διχτυών (απλάδια), μήκους 10 m και ύψους 2 m, διαφορετικού μεγέθους ματιού. Τα δίχτυα τοποθετούνται σε διαφορετικά σημεία του προς μελέτη συστήματος, για να καλυφθούν διαφορετικά ενδιαιτήματα της λίμνης ή του ποταμού. Τα ψάρια αφαιρούνται από τα δίχτυα στην ακτή εκτός και αν υπάρχουν ζωντανά, γίνεται η ταυτοποίηση και καταμέτρηση των βασικών χαρακτηριστικών τους και στη συνέχεια απελευθερώνονται και πάλι στο σύστημα. Στην περίπτωση των νεκρών ψαριών, αυτά συνήθως συντηρούνται μέχρι την επεξεργασία τους στο εργαστήριο Γρίπος και δίχτυ γόνου Οι δειγματοληψίες στα υφάλμυρα συστήματα θα πραγματοποιηθούν με τη χρήση γρίπου (συρόμενο εργαλείο). Ο γρίπος είναι συρόμενο εργαλείο το οποίο χρησιμοποιείται σε λιμνοθάλασσες για τη συλλογή δειγμάτων. Συνήθως, έχει μήκος περίπου 12 m και ύψους 1,2 1,7 m. Το άνοιγμα του ματιού στα «φτερά» (άκρες του γρίπου) είναι 6 mm ενώ στο «σάκο» (κέντρο του γρίπου) είναι 1-2 mm. Χρησιμοποιείται κυρίως για τη σύλληψη μικρών ατόμων και γι αυτό ο σάκος κατασκευάζεται από δίχτυ χωρίς κόμπους. Σε κάθε σταθμό συνήθως πραγματοποιούνται 3 επαναλήψεις-σύρσεις των μέτρων, οι οποίες καλύπτουν μια συνολική επιφάνεια περίπου 250 m 2. Κατά τη διάρκεια των δειγματοληψιών γίνεται η ταξινόμηση των ψαριών, κατά είδος και σε κλάσεις μεγέθους. Παρόμοιες προσεγγίσεις δειγματοληψιών μπορούν να πραγματοποιηθούν με την χρήση Διχτυού Γόνου, κυρίως σε πολύ μικρούς υγροτόπους, μικρές εκβολές χειμάρρων και άλλων πολύ μικρών υδάτινων σωμάτων. Η καταμέτρηση και η αναγνώριση του είδους γίνεται κρατώντας τα ψάρια εντός του σάκου του διχτιού, βυθισμένου σε μεγάλη λεκάνη με νερό της περιοχής ώστε να διατηρούνται ζωντανά. Αμέσως μετά την καταμέτρηση απελευθερώνονται (εκτός και αν απαιτείται η ταυτοποίηση κάποιων ατόμων στο εργαστήριο, οπότε διατηρείται δείγμα). 8

9 2.2.4 Ερωτηματολόγια Για την καλύτερη κατανόηση της ιχθυοπανίδας της κάθε περιοχής και εφόσον τα αποτελέσματα των ενεργητικών μεθόδων δειγματοληψίας δεν κριθούν ικανοποιητικά, αναμένεται να χρησιμοποιηθούν συνεντεύξεις ντόπιων ψαράδων με τη χρήση ερωτηματολογίου (Πρωτόκολλο καταγραφής ενδιαιτημάτων, πεδίο 33). Οι συνεντεύξεις είναι προσωπικές και δεν διαρκούν παραπάνω από 15 λεπτά, ενώ διατηρείται και η ανωνυμία των συμμετεχόντων, όπως περιγράφεται σε διάφορες εφαρμογές της ομάδας του ΙΝΑΛΕ [ 5 ]. Η μέθοδος αυτή συμβάλλει στην καλύτερη καταγραφή κυρίως των εμπορικών ειδών που διαβιούν στην υπό μελέτη περιοχή, η σύλληψή των οποίων με τη χρήση των παραπάνω αλιευτικών εργαλείων μπορεί να μην είναι δυνατή. Παράλληλα, με τη χρήση ερωτηματολογίων μπορούν να καταγράφονται πληροφορίες για την ύπαρξη ακόμη και μη εμπορικών ειδών και γενικά ειδών όπου οι μέθοδοι δειγματοληψίας αποδεικνύονται ανεπαρκείς. Στη συνέχεια θα ακολουθήσει η αξιολόγηση των ερωτηματολογίων από την ομάδα μελέτης Οπτική παρατήρηση Ενώ στην Ελλάδα δεν εμφανίζει προς το παρόν ευρεία εφαρμογή, οι ταχείες επισκοπήσεις με την χρήση καταδυτικού εξοπλισμού για την οπτική παρατήρηση πληθυσμών ψαριών σε εσωτερικά και θαλάσσια ύδατα έχει πολύ σημαντική σημασία σε έργα επόπτευσης και παρακολούθησης. Αυτή η μέθοδος θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε πολλές περιοχές, όπως σε λιμνοπηγές, ορεινούς ποταμούς, ταμιευτήρες ή πηγαίους ποταμούς[ 6, 7 ]. Πέραν της κατάδυσης (με ή χωρίς SCUBA) η παρατήρηση ψαριών και ο αρχικός εντοπισμός πληθυσμών μπορεί να επιτευχθεί και με τη χρήση κιαλιών όπου τα είδη προσδιορίζονται από την όχθη. Σε πολλές πρόσφατες ανασκοπήσεις η χρήση οπτικών μεθόδων εντοπισμού ψαριών είναι πλέον διαδεδομένη. Η απλή οπτική παρατήρηση προσδίδει πρωτογενή δεδομένα πεδίου, για την παρουσία/απουσία ειδών (presence/absence data) και έχει ιδιαίτερη 1. 5 Koutrakis E.T., Sapounidis A., Marzetti S., Giuliani V., Martino S., Fabiano M., Marin V., Paoli C., Roccatagliata E., Salmona P., Rey-Valette H., Roussel S., Povh D., Malvárez C.G., Public stakeholders perception on ICZM, coastal erosion and coastal defence systems. Coastal Management Journal, 38: Dolloff, A., Kershner, J., and Thurow, R. (1996). Underwater observation. In B.R. Murphy and D.W. Willis (eds), pp Fisheries techniques, 2nd Edition. American Fisheries Society, Bethesda, Maryland, USA. 7 Baker J., Gleed-Owen Ch National Amphibian and Reptile Recording Scheme Implementation Plan. The Herpetological Conservation Trust. Bournemouth, UK. 9

10 αξία σε έργα επισκοπήσεων/παρακολούθησης σε εθνικό επίπεδο [ 8, 9 ], ειδικά όταν άλλες μέθοδοι αποδεικνύονται αναποτελεσματικές Σύνοψη μεθόδων δειγματοληψίας ανά τύπο επιφανειακών υδάτων Συνοψίζοντας τις μεθόδους δειγματοληψίας, θα χρησιμοποιηθούν τα ακόλουθα μέσα δειγματοληψιών ανά τύπο επιφανειακών υδάτων: Α. ΡΥΑΚΕΣ ΜΙΚΡΟΙ ΠΟΤΑΜΟΙ Για την εκτέλεση των δειγματοληψιών θα χρησιμοποιηθούν ηλεκτραλιεία και απόχη. Η επιλογή των εργαλείων θα γίνει από τους ίδιους τους ερευνητές ανάλογα με τη διαμόρφωση της κοίτης και τα υπάρχοντα ενδιαιτήματα. Η επιλογή των θέσεων δειγματοληψίας θα γίνει ανάλογα με τα παρόχθια (π.χ. τύποι βλάστησης) και υδάτινα (π.χ. ρηχά ή βαθύτερα νερά) ενδιαιτήματα καθώς και ανάλογα με τον τύπο του ιζήματος που παρατηρείται στην περιοχή. Οπου κρίνεται απαραίτητο θα χρησιμοποιείται και ερωτηματολόγιο. Β. ΠΟΤΑΜΙΑ Οι δειγματοληψίες αναμένεται να πραγματοποιηθούν με ηλεκτραλιεία, δίχτυα απλάδια διαφόρων ανοιγμάτων ματιού (9 70 mm) και βολκό (2 mm άνοιγμα ματιού στο σάκο). Η δειγματοληψία με δίχτυα και βολκό θα γίνει με κλείσιμο των ποταμών από την όχθη σε σημεία που θα επιλέξουν οι ερευνητές. Θα χρησιμοποιηθούν 2-4 ομάδες διχτύων με 6-10 διαφορετικά ανοίγματα ματιού επιλεγμένα σύμφωνα με τις καμπύλες επιλεκτικότητας που δίνουν τα μεγέθη των ειδών του ποταμού. Είναι δυνατόν κατά την πορεία των δειγματοληψιών να απαιτηθεί διόρθωση των χρησιμοποιούμενων διχτυών (άνοιγμα ματιού), σύμφωνα με τις καμπύλες επιλεκτικότητας. Όπου κρίνεται απαραίτητο θα χρησιμοποιείται και ερωτηματολόγιο Κουτράκης Μ., Συλαίος Γ., Καμίδης Ν., Μάρκου Δ., Σαπουνίδης Α., Λεονταράκης Π. & Π.Σ. Οικονομίδης, Διερεύνηση της κινητικότητας της ιχθυοπανίδας κατά μήκος του υδρογραφικού δικτύου του Ποταμού Νέστου. ΔΕΗ Α.Ε., Τελική Έκθεση. ΕΘΙΑΓΕ - Ινστιτούτο Αλιευτικής Έρευνας, Καβάλα, 175 σελ. 9 Koutrakis E., Sapounidis A., Marzetti S., Marin V., Roussel S., Martino S., Fabiano M., Paoli C., Rey-Valette H., Povh D., Malvárez C.G., ICZM and coastal defence perception by beach users: lessons from the Mediterranean coastal area. Ocean and Coastal Management, 54:

11 Γ. ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΕΣ - ΕΚΒΟΛΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Οι δειγματοληψίες θα πραγματοποιηθούν με γρίπο (2 mm άνοιγμα ματιού στο σάκο), βολκό, δίχτυα απλάδια. Για τη δειγματοληψία με δίχτυα θα χρησιμοποιηθούν 2-4 ομάδες διχτυών με 6-10 mm διαφορετικά ανοίγματα ματιού, επιλεγμένα σύμφωνα με τις καμπύλες επιλεκτικότητας που δίνουν τα μεγέθη των ειδών της λιμνοθάλασσας και τοποθετημένα σε τυχαία επιλεγμένα μέρη (random distribution method). Εφόσον στη λιμνοθάλασσα υπάρχουν ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις, τότε θα ληφθούν δείγματα και από αυτές. Όπου κρίνεται απαραίτητο θα χρησιμοποιείται και ερωτηματολόγιο καθώς και στοιχεία από επαγγελματικά αλιευτικά δεδομένα. Δ. ΛΙΜΝΕΣ Οι δειγματοληψίες θα πραγματοποιηθούν με γρίπο, δίχτυα απλάδια και βολκό. Ισχύουν όσα αναγράφονται στην παράγραφο «λιμνοθάλασσες - εκβολικά συστήματα» με μόνη διαφορά ότι η επιλογή των σταθμών για τη χρήση του γρίπου δεν γίνεται σύμφωνα με την αλατότητα. Όπου κρίνεται απαραίτητο θα χρησιμοποιείται και ερωτηματολόγιο καθώς και στοιχεία από επαγγελματικά αλιευτικά δεδομένα. Ε. ΜΙΚΡΟΙ ΥΓΡΟΤΟΠΟΙ Οι δειγματοληψίες μπορεί να πραγματοποιηθούν με ηλεκτραλιείας, δίχτυα γόνου, βολκό ή άλλες ιχθυοπαγίδες. Η επιλογή των εργαλείων γίνεται σύμφωνα με την αλατότητα και την ηλεκτρική αγωγιμότητα των υδάτων Περίοδοι δειγματοληψίας Το μεγαλύτερο μέρος των δειγματοληψιών πεδίου, για όλα τα είδη του Καταλόγου, αναμένεται να πραγματοποιηθεί στο διάστημα Μάιος Σεπτέμβριος Συγκεκριμένα, για τους περισσότερους σταθμούς δειγματοληψίας του έτους 2014, η περίοδος δειγματοληψίας θα ολοκληρωθεί μέχρι τα τέλη Αυγούστου και μόνο για τις θέσεις σε μεγάλους ποταμούς, με ιδιαίτερα αυξημένη παροχή νερού, οι δειγματοληψίες θα επεκταθούν χρονικά μέχρι τον Σεπτέμβριο, όπου και παρατηρούνται οι χαμηλότερες παροχές νερού. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ακόμη και στα πλαίσια της Ο δ η γ ί α ς 2000/60 για τα νερά, συνίσταται οι δειγματοληψίες, που σκοπό έχουν να αναδείξουν όχι μόνο την παρουσία αλλά και την γενικότερη κατάσταση των ιχθυοπληθυσμών, να πραγματοποιούνται κατά την περίοδο των 11

12 χαμηλών παροχών και γενικά όταν η στάθμη των υδάτων είναι στα χαμηλά της επίπεδα. Οι λόγοι είναι πολλοί ώστε να δικαιολογήσουν μια τέτοια σύσταση. Σε γενικές γραμμές, πάντως, η δειγματοληψία κατά την περίοδο των χαμηλών παροχών συνίσταται για τρεις κυρίως λόγους: α) η σύλληψη των ψαριών είναι πιο εύκολη λόγω του περιορισμένου όγκου νερού, β) οι ενεργητικές μέθοδοι δειγματοληψίας λειτουργούν καλύτερα σε χαμηλούς όγκους νερού και γ) μιας και τα περισσότερα είδη αναπαράγονται κατά τους Ανοιξιάτικους μήνες, η αναγνώριση των συλληφθέντων ατόμων (ιδιαίτερα των μικρών ψαριών) είναι πιο εύκολη κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Ωστόσο, για πολύ συγκεκριμένα είδη, με στρατηγικές ζωής που διαφέρουν σε σχέση με τα προαναφερθέντα, και για τα οποία κρίνεται ότι οι κατάλληλες πληροφορίες πρέπει να συλλεγούν σε άλλες περιόδους, οι δειγματοληψίες θα πραγματοποιηθούν και πέραν της προαναφερθέντος περιόδου. Το μέγεθος του έργου, που περιλαμβάνει δειγματοληψίες σε όλο τον ελλαδικό χώρο, για 71 είδη, αλλά και μια σειρά παραγόντων που εκ των πραγμάτων δεν είναι δυνατό να προσδιορισθούν εκ των προτέρων, όπως η προσβασιμότητα των σταθμών δειγματοληψίας που ορίστηκαν αρχικά, οι συνθήκες του υγρού διαύλου αναφορικά με το βάθος και την ταχύτητα ροής, η δυνατότητα σύλληψης των προσδοκώμενων ιχθυοπληθυσμών κ.α. είναι παράγοντες που μπορεί να τροποποιήσουν σε μεγάλο βαθμό το χρονοδιάγραμμα μιας σειράς δειγματοληψιών. Αν σε όλα τα παραπάνω προστεθούν και οι συνήθεις απρόβλεπτοι παράγοντες που έχουν να κάνουν με τις εργασίες στο πεδίο, όπως ο καιρός, οι επικρατούσες θερμοκρασίες, διάφορα προβλήματα που παρουσιάζονται στις συσκευές δειγματοληψία καθώς και τον εξοπλισμό μετρήσεων κ.λ.π, είναι αρκετά δύσκολο να δοθεί ένα αυστηρό χρονοδιάγραμμα εργασιών πεδίου και να προσδιοριστούν οι ακριβείς ημερομηνίες που οι ερευνητικές ομάδες θα βρεθούν σε κάθε θέση. Οι δειγματοληψίες και τα πρωτογενή δεδομένα της ομάδας μελέτης αναμένεται να καλύψουν τις περιοχές και τα είδη εκείνα για τα οποία οι βιβλιογραφικές αναφορές και τα δεδομένα δειγματοληψιών δεν είναι επαρκή. Με άλλα λόγια, η ομάδα μελέτης θα καλύψει δειγματοληπτικά τα χωρικά και πληθυσμιακά κενά γνώσης για τα είδη του Καταλόγου. Τα κύρια κριτήρια καθορισμού της κατανομής και της έντασης δειγματοληψίας είναι τα ακόλουθα: 1. ύπαρξη ικανοποιητικών πρωτογενών και βιβλιογραφικών δεδομένων: για τα είδη αυτά θα πραγματοποιηθούν λίγες ή καθόλου δειγματοληψίες, 12

13 2. ελλιπή πρωτογενή και βιβλιογραφικά δεδομένα: για τα είδη αυτά θα πραγματοποιηθούν εντατικότερες δειγματοληψίες σε όλο το εύρος της δυνητικής τους εξάπλωσης, 3. εξάπλωση: για είδη με ευρεία εξάπλωση θα πραγματοποιηθούν δειγματοληψίες μόνο σε περιοχές που τα μέχρι σήμερα δεδομένα είναι ελλιπή. Για τα είδη μικρής εξάπλωσης οι δειγματοληψίες θα είναι εντατικότερες και εντοπισμένες χωρικά, 4. αφθονία: για είδη που παρουσιάζουν χαμηλή αφθονία ή οι στρατηγικές ζωής που ακολουθούν κάνουν τη σύλληψή τους δύσκολη, θα πραγματοποιηθούν εντατικότερες δειγματοληψίες, 5. μετανάστευση: για τα είδη που μεταναστεύουν θα πραγματοποιηθούν δειγματοληψίες κατά την περίοδο και στις περιοχές όπου πραγματοποιούνται αυτές η μεταναστεύσεις, 6. ευθύνη διατήρησης: η ευθύνη διατήρησης εξαρτάται από παραμέτρους όπως ο χαρακτηρισμός του είδους ως προτεραιότητας από την Ο δ η γ ί α, ο ενδημισμός του είδους, ο βαθμός τρωτότητας-ευαισθησίας του είδους κ.α. Για τα τρωτά και σε προτεραιότητα είδη η δειγματοληπτική προσπάθεια θα είναι αυξημένη. Τονίζουμε ότι η ένταση και έκταση των δειγματοληψιών, χωρικά και χρονικά, καθορίζεται από την βιολογία και τις οικολογικές απαιτήσεις των ειδών[ 10 ]. Για το λόγο αυτό, ένα τέτοιο έργο απαιτεί προσεκτικές και στρατηγικές προ-παρασκευαστικές εργασίες αλλά και δυνατότητα αυτοτροφοδοτούμενης προσαρμογής, ανάλογα με τη διακύμανση και την ποιότητα των δεδομένων που θα συλλεγούν (adaptive monitoring [ 11 ]). Ορισμένα είδη ψαριών αναμένεται να διερευνηθούν πιο εκτεταμένα σε σχέση με άλλα, καθώς τα τελευταία χρόνια προσπάθειες εύρεσης τους στις περιοχές "ιστορικής εξάπλωσης" τους έχει αποβεί αρνητική ή τα στοιχεία που έχουν συλλεχθεί θεωρούνται ελλιπή. Παράλληλα, για κάποια είδη υπάρχουν ακόμη σοβαρά Cowx, I.G., and Fraser, D A standardised survey and monitoring protocol for the assessment of salmon populations within SAC rivers. Conserving Natura 2000 Rivers Monitoring Series No. 3, English Nature,Peterborough ( nature.org.uk/lifeinuk rivers/publications/salmon monitoring.pdf). 11 Lindenmayer, D,B., Likens, G.E., Haywood, A, and Miezis, L Adaptive monitoring in the real world: proof of concept. Trends in Ecology and Evolution, 26:

14 ερωτήματα σε σχέση με την κατανομή τους. Τέτοια είναι τα είδη εκείνα στα οποία συνήθως αναφερόμαστε με τη φράση "διερεύνηση μη γνωστών εμφανίσεων ειδών", υπό την έννοια ότι τίθενται ακόμη ερωτήματα σχετικά με την εμφάνιση ή και με την πραγματική σημερινή τους εξάπλωση, είτε επειδή είναι ιδιαίτερα σπάνια είτε επειδή είναι ιδιαιτέρως κρυπτικά ή δύσκολα στον εντοπισμό του. Για ορισμένα από τα παραπάνω, αναμένεται, στα πλαίσια του adaptive monitoring, να διερευνηθούν τα κατάλληλα ενδιαιτήματα και σε γειτονικές περιοχές, σε σχέση με τη μέχρι σήμερα γνωστή τους εξάπλωση. Ο παρακάτω κατάλογος, παρουσίαζει τα κυριότερα είδη με ιδιαίτερα χάσματα γνώσης της εξάπλωσής τους, και καθοδηγεί σε σημαντικό βαθμό τις επιλογές και προτεραιότητες της επισκόπησης πεδίο. Eudontomyzon hellenicus Eudontomyzon graecus Petromyzon marinus Acipenser stellatus Acipenser sturio Huso huso Alosa fallax Alosa vistonica Barbus euboicus Alburnus vistonicus Aspius aspius Pelasgus epiroticus Cobitis puncticulata Cobitis stephanidisi Salmo macedonicus Salmo pelagonicus Zingel balcanicus Knipowitschia goerneri Knipowitschia milleri Knipowitschia panizzae Μετά την ολοκλήρωση της πρώτης σειράς δειγματοληψιών πεδίου, τα δεδομένα αναμένεται να ενημερώσουν τις βάσεις δεδομένων του έργου. Η ανάλυση που θα ακολουθήσει καθώς και η κρίση των ειδικών, θα καταδείξει τα είδη και τις περιοχές για τις οποίες τα δεδομένα είναι ελλιπή. Επισημαίνουμε εδώ ότι η ανάδειξη ελλιπών δεδομένων, συχνά, ουδεμία σχέση έχει με την ορθή επιλογή του χρόνου, του τόπου και των εργαλείων συλλογής. Η φυσική διακύμανση των πληθυσμών ιχθύων, κατά συνέπεια και των πληροφοριών που θα συλλεγούν, είναι συχνά πολύ μεγάλη και δύσκολο να προβλεφθεί εκ των προτέρων. Κατά συνέπεια, η επαναληψιμότητα ή η πραγματοποίηση επιπλέον δειγματοληψιών είναι πιθανό να κριθεί αναγκαία. Στις περιπτώσεις αυτές, όπου τα κενά γνώσης παραμένουν, η ομάδα μελέτης θα πραγματοποιήσει στοχευμένες επισκέψεις/δειγματοληψίες κατά την Φάση Γ και συγκεκριμένα κατά την περίοδο της Άνοιξης του 2015 (Απριλίος-Μαίος). Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω οι δειγματοληψίες ιχθύων σε ποταμούς, συστήματα στα οποία διαβιεί η συντρηπτική πλειοψηφία των Ειδών Κοινοτικού Ενδιαφέροντος, συνίσταται να πραγματοποιούνται κατά την περίοδο των χαμηλών παροχών των ποταμών. Η συγκεκριμένη περίοδος δεν είναι προφανώς η καταλληλότερη για την απόκτηση ποσοτικών δεδομένων, αλλά είναι ικανή να προσδώσει πληροφορίες για την κατανομή και αναπαραγωγή συγκεκριμένων ειδών. Παράλληλα, το 14

15 αναθεωρημένο χρονοδιάγραμμα του έργου, και συγκεκριμένα το πέρας της Γ Φάσης, δεν δίνει τη δυνατότητα μεταφοράς των δειγματοληψιών στην περίοδο των χαμηλών παροχών, ώστε να ληφθούν ικανοποιητικά ποσοτικά δεδομένα Πρωτόκολλα δειγματοληψίας και Πρωτογενή Δεδομένα Τα πρωτόκολλα δειγματοληψίας που θα χρησιμοποιηθούν στις εργασίες πεδίου δίνονται στο Παραδοτέο Α6 ( Πρωτόκολλα αξιολόγησης της κατάστασης διατήρησης των ειδών που θα εφαρμοστούν κατά τις επισκέψεις στο πεδίο ). Αυτά συνοπτικά είναι τα ακόλουθα: Το Πρωτόκολλο καταγραφής ενδιαιτημάτων Το Πρωτόκολλο καταγραφής ιχθύων Το Πρωτόκολλο καταγραφής πιέσεων Τα πρωτογενή δεδομένα που θα συγκεντρωθούν, προφανώς, είναι άμεσα συνυφασμένα με τα πρωτόκολλα δειγματοληψίας που θα χρησιμοποιηθούν. Έτσι συνοπτικά: Στο Πρωτόκολλο καταγραφής ενδιαιτημάτων, που καλύπτει όλες τις μεθόδους και εργαλεία δειγματοληψίας, καταγράφονται γενικά στοιχεία για τη θέση δειγματοληψίας, η μέθοδος δειγματοληψίας και η αξιολόγησή της καθώς και διάφορα φυσικά και χημικά χαρακτηριστικά της θέσης. Παράλληλα, στο πρωτόκολλο αυτό μπορούν να καταγραφούν οποιεσδήποτε άλλες πληροφορίες αφορούν την περιοχή μελέτης και τα αντίστοιχα είδη (πεδίο 33. Other Notes/ Interviews), όπως για παράδειγμα πληροφορίες από συνεντεύξεις για παρουσία ειδών, πιέσεις κ.λ.π.). Στο Πρωτόκολλο καταγραφής ιχθύων, που καλύπτει όλες τις μεθόδους και εργαλεία δειγματοληψίας, καταγράφονται τα είδη ιχθύων που συλλέχθησαν, επιμεριζόμενα στις κλάσεις νεαρά άτομα πρώτης χρονιάς (Y of Y) καθώς και στα ενήλικα άτομα (adults). Για κάθε μια από τις πιο πάνω κλάσεις καταχωρούνται ο ακριβής αριθμός ψαριών που συλλέχθησαν. Παράλληλα, στο ίδιο πρωτόκολλο, η ομάδα δειγματοληψίας πραγματοποιεί μια εκτίμηση για την κατάσταση των ενδιαιτημάτων της θέσης δειγματοληψίας, ως προς κάθε συλλεγόμενο είδος. Στο Πρωτόκολλο καταγραφής πιέσεων, που καλύπτει όλες τις μεθόδους και εργαλεία δειγματοληψίας, δίνεται η εκτίμηση της βαρύτητας μιας σειράς πιέσεων και απειλών, τόσο για τη θέση όσο και για τα συλλεγόμενα είδη Κοινοτικού ενδιαφέροντος. 15

16 Από το σύνολο των πρωτογενών δεδομένων που θα δοθούν, η ερευνητική ομάδα προτείνει να μη δοθούν στη δημιοσιότητα τα δεδομένα εντοπισμού των θέσεων δειγματοληψίας (ακριβείς συντεταγμένες), καθώς μια σειρά από είδη που περιλαμβάνονται στον Κατάλογο Ειδών είναι είτε κινδυνεύοντα είτε είδη για τα οποία υπάρχει ιδιαίτερο εμπορικό ενδιαφέρον (π.χ. είδη πέστροφας). Το ίδιο προτείνουμε να ισχύσει και για τις θέσεις καταγραφής ειδών (ακριβείς συντεταγμένες) που έχουν προκύψει μέσα από την αποκωδικοποίηση των βιβλιογραφικών αναφορών Φωτογραφική Τεκμηρίωση Σε κάθε θέση δειγματοληψίας θα πραγματοποιείται η φωτογραφική τεκμηρίωση της θέσης (σταθμός δειγματοληψίας), σύμφωνα με τις προτεινόμενες γενικές αρχές. Παράλληλα, θα γίνει προσπάθεια το φωτογραφικό υλικό να συνοδεύεται και από βιντεοσκοπικό υλικό. Συνοπτικά το φωτογραφικό και βιντεοσκοπικό υλικό θα δίνει μια εποπτική εικόνα για τα φυσικά χαρακτηριστικά κάθε σταθμού (ροή, βλάστηση όχθης, μεανδρισμοί κ.λ.π.) και θα καταχωρείται με το ονομα του σταθμού και την ημερομηνία δειγματοληψίας, π.χ. Neochori_14_07_2014. Με τον τρόπο αυτό και έχοντας υπόψη ότι κάθε δειγματοληψία, σε κάθε σταθμό, θα πάρει στη βάση πρωτογενών δεδομένων έναν μοναδικό αριθμό (κωδικός δείγματος = sample ID) θα μπορεί να αντιστοιχιστεί το φωτογραφικό και βιντεοσκοπικό υλικό με όλες τις παραμέτρους της δειγματοληψίας, κατά συνέπεια και της βάσης δεδομένων, και ιδιαίτερα με τις συντεταγμένες και τα είδη ενδιαφέροντος κάθε σταθμού Θέσεις Δειγματοληψίας Οι θέσεις στις οποίες αναμένεται να πραγματοποιηθεί δειγματοληψία παρουσιάζονται στον πιο κάτω πίνακα (Πίνακας 1) καθώς και χαρτογραφικά στο Παράρτημα και στα συνημμένα αρχεία εικόνας και shp. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η επιλογή μιας θέσης δειγματοληψίας για τη συλλογή πρωτογενών δεδομένων, τουλάχιστον για την περίπτωση της ιχθυοπανίδας, δεν είναι δυνατό να καθορισθεί με ακρίβεια μεσά από μια χαρτογραφική επισκόπηση, όπως έγινε στην περίπτωση αυτή. Περιοριστικοί παράγοντες, όπως το βάθος του νερού, η ταχύτητα ροής, η ασφαλής πρόσβαση του προσωπικού δειγματοληψίας κ.α. δεν είναι εύκολο να προσδιοριστούν εξ αρχής και ειδικά μέσα από χάρτες και δορυφορικές εικόνες. Κάτι τέτοιο γίνεται μόνο στο πεδίο και μετά από επισκόπηση των συνθηκών κάθε θέσης. Κατά συνέπεια, οι θέσεις 16

17 δειγματοληψίας του Πίνακα 1, είναι προσεγγιστικές και οι ακριβείς συντεταγμένες θα καθορισθούν μετά τις επισκέψεις πεδίο. Στο πλαίσιο αυτό, μια σειρά θέσεων δειγματοληψίας βρίσκονται εκτός περιοχών Natura. Συμβατικά ο Αναδοχος θα έπρεπε να πραγματοποιήσει περίπου το 30% των δειγματοληψιών εκτός περιοχών Natura. Στην περίπτωση των θέσεων του Πίνακα 1, το ποσοστό αυτό υπερκαλύπτεται. Ωστόσο, για μια σειρά από θέσεις που γειτνιάζουν με περιοχές Natura, η ερευνητική ομάδα έκρινε ότι θα μπορούσαν να δώσουν καλύτερα αποτελέσματα για την εκτίμηση των ειδών, τόσο για τις γειτνιάζουσες περιοχές Natura όσο και για τη γενικότερη κατάσταση των ειδών, λαμβάνοντας υπόψη και όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω, ως προς τους περιοριστικούς παράγοντες κάθε θέσης. Για τους ίδιους λόγους, ορισμένες θέσεις εμπίπτουν μέσα στα όρια υπαρχόντων Φορέων Διαχείρισης. Πίνακας 1. Θέσεις δειγματοληψίας και συντεταγμένες, για την Εποπτεία της ιχθυοπανίδας του Καταλόγου. Περιλαμβάνονται ο κωδικός κελιού της κάθε θέσης, ο κωδικός περιοχής Natura καθώς και το αν η θέση ανήκει ή όχι σε περιοχής Natura (όπου ΦΔ η θέση βρίσκεται μέσα στα όρια Φορέα Διαχείρισης). aa Partner Site Name Latitude Longitude CellCode Natura Site Natura Code 1 AUTH #N/A 22, , kmE540N202 Yes GR AUTH #N/A 23, , kmE545N200 Yes GR AUTH #N/A 20, , kmE524N198 Yes GR AUTH #N/A 23, , kmE548N207 Yes GR AUTH #N/A 21, , kmE532N204 Yes GR AUTH #N/A 21, , kmE530N203 Yes GR AUTH #N/A 21, , kmE527N200 Yes GR AUTH #N/A 22, , kmE541N201 Yes GR AUTH #N/A 22, , kmE538N206 Yes, ΦΔ GR AUTH #N/A 22, , kmE537N208 Yes, ΦΔ GR AUTH #N/A 23, , kmE549N199 Yes GR AUTH #N/A 22, , kmE539N210 Yes GR AUTH #N/A 21, , kmE532N206 Yes GR AUTH #N/A 21, , kmE530N205 Yes GR AUTH #N/A 21, , kmE529N202 Yes GR AUTH #N/A 21, , kmE530N201 Yes GR AUTH #N/A 23, , kmE546N210 Yes GR AUTH #N/A 23, , kmE547N202 Yes GR AUTH #N/A 22, , kmE533N202 Yes GR AUTH #N/A 22, , kmE535N201 Yes GR AUTH #N/A 22, , kmE536N207 Yes GR AUTH #N/A 22, , kmE534N205 Yes GR AUTH #N/A 22, , kmE536N198 Yes GR AUTH #N/A 23, , kmE548N204 Yes GR AUTH #N/A 24, , kmE551N199 Yes GR AUTH #N/A 21, , kmE531N203 Yes GR AUTH #N/A 21, , kmE528N202 Yes GR AUTH #N/A 22, , kmE537N207 Yes GR

18 29 AUTH #N/A 22, , kmE536N206 Yes GR AUTH #N/A 23, , kmE542N203 No 31 AUTH #N/A 21, , kmE529N204 No 32 AUTH #N/A 21, , kmE527N200 No 33 AUTH #N/A 21, , kmE531N195 No 34 AUTH #N/A 21, , kmE528N197 No 35 AUTH #N/A 22, , kmE533N206 No 36 AUTH #N/A 22, , kmE537N203 No 37 AUTH #N/A 22, , kmE536N204 No 38 AUTH #N/A 22, , kmE540N206 No 39 AUTH #N/A 22, , kmE537N199 No 40 UOI Pyrsogianni up 20, , kmE524N196 Yes GR UOI Ag. Germanos up 21, , kmE526N204 Yes, ΦΔ GR UOI Lemos dw 21, , kmE525N203 Yes, ΦΔ GR UOI Konitsa 20, , kmE523N194 Yes GR UOI Aristi 20, , kmE523N193 Yes, ΦΔ GR UOI Glyki 20, , kmE523N186 No GR UOI Drepano 20, , kmE520N188 Yes GR UOI Ag. Georgios dw 20, , kmE521N188 Yes GR UOI Louros 20, , kmE525N184 Yes, ΦΔ GR UOI Stroggyli 20, , kmE525N184 Yes, ΦΔ GR UOI Kommeno 20, , kmE527N183 Yes, ΦΔ GR UOI Mpampakoulia 21, , kmE533N176 Yes, ΦΔ GR UOI Acheloos delta 21, , kmE529N176 Yes, ΦΔ GR UOI Mavroneri dw 20, , kmE520N190 Yes GR UOI Panagia up 20, , kmE525N191 Yes GR UOI Lefkaditi dw 22, , kmE538N180 Yes GR UOI Mousounitsa 22, , kmE538N181 Yes GR UOI Plaka 21, , kmE527N188 No GR UOI Mesochora 21, , kmE529N189 Yes GR UOI Melanidro dw 21, , kmE530N187 Yes GR UOI Ardanovo dw 21, , kmE530N186 Yes GR UOI Ammoudia 20, , kmE523N185 Yes, ΦΔ GR UOI Lisimachia 21, , kmE531N179 Yes, ΦΔ GR UOI Pente_Ekklisies dw 20, , kmE522N189 No 64 UOI Ragio up 20, , kmE520N189 No 65 UOI Ksirolofos 20, , kmE522N187 No 66 UOI Mousiotitsa 20, , kmE525N188 No 67 UOI Kouklesi 20, , kmE526N187 No 68 UOI Ag. Georgios 20, , kmE525N186 No 69 UOI Flamboura 20, , kmE525N184 No, ΦΔ 70 UOI Filipiada 20, , kmE526N185 No, ΦΔ 71 UOI Distrato 21, , kmE526N195 No, ΦΔ 72 UOI Vovousa 21, , kmE526N194 No, ΦΔ 73 UOI Ampelos up 20, , kmE526N192 No 74 UOI Votonosi dw 21, , kmE527N192 No 75 UOI Mpalntouma 20, , kmE526N191 No 76 UOI Gonia up 21, , kmE527N186 No 77 UOI Malamata dw 21, , kmE535N178 No 78 UOI Reresi up 21, , kmE536N179 No 79 UOI Evinos up 21, , kmE534N179 No 80 UOI Kato Mpermpati 21, , kmE533N178 No 81 UOI Nea Malesiada 21, , kmE530N182 No 18

19 82 HCMR Kerkyra 19, , kmE517N187 Yes GR HCMR Sperchios1 22, , kmE538N184 Yes GR HCMR Sperchios2 22, , kmE540N183 Yes GR HCMR Sperchios3 22, , kmE540N184 Yes GR HCMR Samothraki 25, , kmE562N206 Yes GR HCMR Karla1 22, , kmE542N191 Yes, ΦΔ GR HCMR Manikiatiko 24, , kmE554N183 Yes GR HCMR Acheloos3 21, , kmE529N190 Yes GR HCMR Olympia1 21, , kmE535N169 Yes GR HCMR Paralimni 23, , kmE549N181 Yes GR HCMR Kalo Nero 21, , kmE536N165 Yes GR HCMR Erassinos1 23, , kmE554N176 Yes GR HCMR Erassinos2 23, , kmE555N176 Yes GR HCMR Lesvos1 26, , kmE573N192 Yes GR HCMR Mornos1 21, , kmE536N178 Yes GR HCMR Evia 23, , kmE551N182 No 104 HCMR Alfios 21, , kmE533N169 No 105 HCMR Lesvos2 26, , kmE573N193 No 106 HCMR Assopos 23, , kmE550N179 No 107 HCMR Sperchios4 22, , kmE540N183 No 108 HCMR Gorgopotamos 22, , kmE540N183 No 109 HCMR Vistritsa 22, , kmE536N183 No 110 HCMR Karla2 22, , kmE541N190 No, ΦΔ 111 HCMR Pinios 22, , kmE536N191 No 112 HCMR Manikiatiko 24, , kmE555N183 No 114 HCMR Pinios1 21, , kmE532N172 No 115 HCMR Pinios2 21, , kmE532N171 No 116 HCMR Mornos2 21, , kmE536N178 No 117 HCMR Evinos1 21, , kmE534N178 No 118 HCMR Evinos2 21, , kmE534N179 No 119 HCMR Acheloos2 21, , kmE529N190 No 120 HCMR Marathon 23, , kmE554N179 No 121 HCMR Olympia2 21, , kmE534N169 No 122 INALE STRYMONA 23, , kmE549N207 Yes GR INALE NESTOS1 24, , kmE554N212 Yes GR INALE NESTOS2 24, , kmE555N212 Yes GR INALE NIPSAS2 26, , kmE566N212 Yes GR INALE 127 INALE 128 INALE 129 INALE 130 INALE 131 INALE 132 INALE 133 INALE 134 INALE AVANTAS(DYT.KLA DOS)1 25, , kmE565N212 Yes GR AVANTAS(ANAT.KL ADOS)1 25, , kmE565N212 Yes GR AVANTAS(DYT.KLA DOS)2 25, , kmE564N212 Yes GR AVANTAS(ANAT.KL ADOS)2 25, , kmE565N213 Yes GR ERYTHROPOTAMO S3 26, , kmE566N216 Yes GR DIABOLOREMA ERYTHROPOTAMO Y 25, , kmE565N216 Yes GR ERYTHROPOTAMO S4 26, , kmE566N215 Yes GR DIABOLOREMA ERYTHROPOTAMO Y 25, , kmE565N215 Yes GR ERYTHROPOTAMO S5 25, , kmE565N214 Yes GR INALE FILIOYRIS1 25, , kmE563N214 Yes GR

20 136 INALE NEAS SANTAS 25, , kmE564N214 Yes GR INALE FILIOYRIS3 25, , kmE563N215 Yes GR INALE KOMPSATOS1 25, , kmE559N213 Yes GR INALE KOMPSATOS2 25, , kmE558N214 Yes GR INALE KOMPSATOS3 25, , kmE558N213 Yes GR INALE EVROS1 26, , kmE566N221 Yes GR INALE EVROS2 26, , kmE567N221 Yes GR INALE EVROS3 26, , kmE568N221 Yes GR INALE ARDAS1 26, , kmE568N220 Yes GR INALE ARDAS2 26, , kmE567N220 Yes GR INALE ARDAS3 26, , kmE566N219 Yes GR INALE EVROS4 26, , kmE569N219 Yes GR INALE EVROS5 26, , kmE570N218 Yes GR INALE EVROS6 26, , kmE569N220 Yes GR INALE ARDAS4 26, , kmE568N221 Yes GR INALE KATO BRONTOYS 23, , kmE547N212 Yes GR INALE MARMARAS1 24, , kmE550N207 Yes GR INALE MARMARAS2 24, , kmE551N208 Yes GR INALE MYLOY 24, , kmE551N214 Yes GR INALE VATHYREMA 24, , kmE550N214 Yes GR ERYTHROPOTAMO 156 INALE S2 26, , kmE568N217 Yes GR INALE KAZANTZH 26, , kmE568N217 Yes GR INALE FONIAS 25, , kmE564N206 Yes GR INALE POLYPOYSI 25, , kmE563N206 Yes GR INALE XIROPOTAMOS 25, , kmE563N206 Yes GR INALE MARION1 24, , kmE555N207 Yes GR INALE THEOLOGOY 24, , kmE556N207 Yes GR INALE FILIOYRIS4 25, , kmE561N212 Yes GR INALE MYLOREMA1 24, , kmE550N212 Yes GR INALE SOSITSAS 24, , kmE549N212 Yes GR INALE MYLOREMA2 24, , kmE550N213 Yes GR ERYTHROPOTAMO 167 INALE S1 26, , kmE568N218 No 168 INALE MANDRAS 26, , kmE567N216 No 169 INALE DADIAS 26, , kmE568N215 No 170 INALE MEGALO POTAMI 26, , kmE567N212 No 171 INALE NIPSAS1 26, , kmE566N211 No 172 INALE NIPSAS3 26, , kmE566N213 No 173 INALE FILIOYRIS2 25, , kmE563N213 No 174 INALE EVROS7 26, , kmE568N212 No 175 INALE FILIOYRIS5 25, , kmE564N213 No 176 INALE TENAGI FILIPPON 24, , kmE551N209 No 177 INALE VATHYTOPOY 23, , kmE546N213 No 178 INALE KOMPSATOS5 24, , kmE557N212 No 179 INALE KOMPSATOS4 24, , kmE556N212 No 180 INALE AGGITHS 23, , kmE548N211 No 181 INALE ORGANIS 25, , kmE562N213 No 182 INALE PANDROSOY 25, , kmE561N213 No 183 INALE KARYDIAS 25, , kmE562N214 No 184 INALE FILIOYRIS6 25, , kmE562N212 No 185 INALE MARION2 24, , kmE555N206 No 186 INALE PROFITI HLIA 25, , kmE561N211 No 187 INALE VOZVOZIS 25, , kmE560N214 No 20

21 *AUTH: ομάδα Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσαλλονίκης, UOI: ομάδα Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, HCMR: ομάδα Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών, INALE: ομάδα Ινστιτούτου Αλιευτικών Ερευνών Ανάλυση Πρωτογενών Δεδομένων Τα πρωτογενή δεδομένα των δειγματοληψιών, το μεγαλύτερο μέρος εκ των οποίων θα έχει συγκεντρωθεί μέχρι τα τέλη Αυγούστου, θα εισαχθούν στη βάση δεδομένων του Συμβούλου και άμεσα θα ακολουθήσει η επεξεργασία τους (Παραδοτέο Α7). Επισημαίνεται, ότι η εκτίμηση των παραμέτρων του ζώντος υλικού των δειγματοληψιών (ψάρια), δεν απαιτεί την περαιτέρω επεξεργασία του υλικού στο εργαστήριο, καθώς η μεθοδολογία που θα ακολουθηθεί προϋποθέτει από τις ερευνητικές ομάδες δειγματοληψίας την καταγραφή των ποιοτικών (είδη ψαριών) και ποσοτικών (αριθμός ατόμων ψαριών) στοιχείων στο πεδίο. Κατά συνέπεια, η επεξεργασία των πρωτογενών δεδομένων περιορίζεται μόνο στις πιθανές στατιστικές συσχετίσεις των ποιοτικών και ποσοτικών στοιχείων της δειγματοληψίας με τα λοιπά δεδομένα, όπως τα χαρακτηριστικά της θέσης (χαρακτηριστικά ενδιαιτήματος) καθώς και την αξιολόγηση των πιέσεων, των απειλών και των μελλοντικών προοπτικών κάθε είδους. Όλα τα παραπάνω θα τροφοδοτήσουν και θα υποστηρίξουν με δεδομένα την αξιολόγηση της Κατάστασης και του Βαθμού Διατήρησης των Ειδών, που θα πραγματοποιθεί τους μήνες Σεπτέμβρη Οκτώβρη. 21

22 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 22

23 Θέσεις σημείων δειγματοληψίας (Β Φάσης) του έργου «Εποπτεία και αξιολόγηση ειδών ιχθυοπανίδας κοινοτικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα» 23