Περιεχόμενα. Μέρος Ι Θεωρία, Λυμένα Προβλήματα και Ερωτήσεις Πολλαπλών Επιλογών... 13

Transcript

1

2

3 Περιεχόμενα Μέρος Ι Θεωρία, Λυμένα Προβλήματα και Ερωτήσεις Πολλαπλών Επιλογών Eισαγωγή στο Δίκαιο...15 Θεωρία Βασικές έννοιες Η Κοινωνία Η εξουσία Κανόνες ρύθμισης συμπεριφοράς Κοινωνία με πολιτική οργάνωση πολιτεία ή κράτος Η κρατική εξουσία - η βασικότερη μορφή εξουσίας στις σύγχρονες κοινωνίες Κανόνες δικαίου Μορφή των κανόνων δικαίου Λυμένα προβλήματα Ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών

4 6 Περιεχόμενα 2 H Οργάνωση της Κρατικής Εξουσίας...27 Θεωρία Το κράτος Ορισμός Μορφές κρατών Το πολίτευμα Μορφές πολιτευμάτων Η δημοκρατία ως βασική μορφή των σύγχρονων πολιτευμάτων Μορφές δημοκρατίας Το Σύνταγμα αντικείμενο του συνταγματικού δικαίου Δημιουργία και τροποποίηση Συντάγματος Βασικές διακρίσεις Συνταγμάτων Λυμένα προβλήματα Ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών Eλληνική Συνταγματική Ιστορία...43 Θεωρία Πριν από την ελληνική επανάσταση : Η περίοδος της επανάστασης Τοπικοί Οργανισμοί Το Προσωρινό Πολίτευμα της Επιδαύρου (1 η Ιανουαρίου 1822) Νόμος της Επιδαύρου (Το Σύνταγμα του Άστρους, 13 Απριλίου 1823) Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδος (Το Σύνταγμα της Τροιζήνας, 1 η Μαΐου 1827) : Μεταβατική περίοδος : Απόλυτη μοναρχία : Συνταγματική μοναρχία : Βασιλευόμενη Δημοκρατία : Περίοδος εθνικού διχασμού, Β Παγκόσμιος Πόλεμος και μικρασιατική καταστροφή : Αβασίλευτη Δημοκρατία : Περίοδος αυταρχικών καθεστώτων : Βασιλευόμενη αντιπροσωπευτική κοινοβουλευτική Δημοκρατία : Δικτατορία σήμερα: Προεδρευόμενη κοινοβουλευτική Δημοκρατία Λυμένα προβλήματα Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής... 54

5 Περιεχόμενα 7 4 Οργανωτικές Βάσεις του Πολιτεύματος...61 Θεωρία Δημοκρατική αρχή - Αρχή της λαϊκής κυριαρχίας Η προεδρευόμενη μορφή του πολιτεύματος Η αντιπροσωπευτική μορφή του πολιτεύματος Η κοινοβουλευτική μορφή του πολιτεύματος Η αρχή του κράτους δικαίου Η αρχή της διάκρισης των λειτουργιών Η κοινωνική μορφή του πολιτεύματος Χρήσιμοι πίνακες Λυμένα προβλήματα Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Το Εκλογικό Σώμα...75 Θεωρία Προϋποθέσεις συμμετοχής στο εκλογικό σώμα Αρμοδιότητες του εκλογικού σώματος Σχέση εκλογικού σώματος και Βουλής Τα πολιτικά κόμματα Διαδικασία διεξαγωγής εκλογών Εκλογικές αρχές Λυμένα προβλήματα Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Βουλή...93 Θεωρία Οι βουλευτές Εκλογή βουλευτών Σύγκληση της Βουλής Λήξη της βουλευτικής περιόδου Εσωτερική οργάνωση της Βουλής Λήψη αποφάσεων από τη Βουλή Αρμοδιότητες της Βουλής Λυμένα προβλήματα Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής

6 8 Περιεχόμενα 7 Πρόεδρος της Δημοκρατίας Θεωρία Η ανάδειξη του Προέδρου της Δημοκρατίας Τα προσόντα του ΠτΔ Οι πράξεις του Προέδρου της Δημοκρατίας Η νομική θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας Υποχρέωση προσυπογραφής Ευθύνη του ΠτΔ Αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας Λυμένα προβλήματα Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Κυβέρνηση Θεωρία Η συγκρότηση της Κυβέρνησης Προσόντα των μελών της Κυβέρνησης και των Υφυπουργών Ασυμβίβαστα των μελών της Κυβέρνησης ή των Υφυπουργών Διορισμός και παύση της Κυβέρνησης Διορισμός της Κυβέρνησης Διορισμός των μελών της Κυβέρνησης Αναπλήρωση του Πρωθυπουργού Εκούσια αναπλήρωση Ακούσια αναπλήρωση Η ευθύνη των μελών της Κυβέρνησης Η πρόταση εμπιστοσύνης και η πρόταση δυσπιστίας Αρμοδιότητες της Κυβέρνησης Λυμένα προβλήματα Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Δικαστήρια Ποινικός Κολασμός Θεωρία Η δικαστική εξουσία Η ανεξαρτησία των δικαστών Βασικές αρχές για τη λειτουργία της δικαιοσύνης Κατηγορίες δικαστηρίων Τα τακτικά δικαστήρια Ιδιωτικές διαφορές και πολιτικά δικαστήρια Τιμωρία εγκλημάτων και ποινικά δικαστήρια Τα ποινικά δικαστήρια Τα διοικητικά δικαστήρια

7 Περιεχόμενα 9 Το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο Τα τρία ανώτατα δικαστήρια Λυμένα προβλήματα Ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών Πράξεις των Οργάνων του Κράτους Θεωρία Νομοθετικές πράξεις και διαδικασία έκδοσής τους Διαδικασία έκδοσης τυπικών νόμων Νομοθετική πρωτοβουλία Ισχύς των νόμων Διαδικασία έκδοσης Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου Διαδικασία έκδοσης ουσιαστικών νόμων (κανονιστικές πράξεις της διοίκησης) Αναθεώρηση του Συντάγματος Έλεγχος συνταγματικότητας των νόμων Ιεραρχία κανόνων δικαίου στην ελληνική έννομη τάξη Λυμένα προβλήματα Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Συνταγματικές Ελευθερίες Θεωρία Γενική θεωρία για τις συνταγματικές ελευθερίες Τα ατομικά δικαιώματα Φορείς των ατομικών δικαιωμάτων Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και τις Θεμελιώδεις ελευθερίες Τα πολιτικά δικαιώματα Τα κοινωνικά δικαιώματα Υποχρεώσεις Ελλήνων πολιτών Επιμέρους διατάξεις για τα ατομικά δικαιώματα Αξία του ανθρώπου ανθρώπινη αξιοπρέπεια Αρχή της ισότητας Ελεύθερη ανάπτυξη προσωπικότητας Ελευθερία οικονομικής δραστηριότητας Η υπό στενή έννοια προσωπική ελευθερία Εγγυήσεις για την ποινική δίωξη του ατόμου Αρχή νομιμότητας των ποινών Απαγόρευση βασανιστηρίων και απαγόρευση επιβολής θανατικής ποινής Αρχή φυσικού / νόμιμου δικαστή

8 10 Περιεχόμενα Ιδιωτική και οικογενιακή ζωή Δικαίωμα αναφοράς Ελευθερία συνάθροισης Ελευθερία συνεταιρισμού Θρησκευτική ελευθερία Ελευθερία γνώμης Ελευθερία του τύπου Διατάξεις για τα υπόλοιπα μέσα μετάδοσης λόγου ή παράστασης Ελευθερία της εκπαίδευσης Δικαίωμα ιδιοκτησίας Προστασία του απόρρητου της επικοινωνίας Δικαίωμα παροχής έννομης προστασίας και δικαίωμα προηγούμενης ακρόασης του ενδιαφερομένου Συνδικαλιστική ελευθερία και δικαίωμα απεργίας Δικαίωμα στο περιβάλλον Λυμένα προβλήματα Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Διοικητική Οργάνωση του Κράτους Θεωρία Το Διοικητικό Δίκαιο Συστήματα οργάνωσης δημόσιας διοίκησης Οριζόντια κάθετη οργάνωση διοίκησης Συγκεντρωτικό αποκεντρωτικό σύστημα Διοικητική διάρθρωση του κράτους: εξαρτημένες και ανεξάρτητες ή αυτοτελείς υπηρεσίες Διοικητική αυτοδιοίκηση Σχέσεις μεταξύ οργάνων της δημόσιας διοίκησης: Ιεραρχικός έλεγχος και διοικητική εποπτεία Τα κεντρικά όργανα του Κράτους Ο Συνήγορος του Πολίτη Τα περιφερειακά όργανα του Κράτους Η τοπική αυτοδιοίκηση Εισαγωγή Ο πρώτος βαθμός της τοπικής αυτοδιοίκησης: Δήμοι και Κοινότητες Ο δεύτερος βαθμός της τοπικής αυτοδιοίκησης: Νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις Όργανα των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων

9 Περιεχόμενα 11 Καθ ύλη αυτοδιοίκηση Ίδρυση κατάργηση Νομικών Προσώπων Οι υπάλληλοι Τρόπος διορισμού/μέθοδος επιλογής δημοσίων υπαλλήλων Προϋποθέσεις κατοχής δημοσιοϋπαλληλικής σχέσης Δικαστική προστασία των δημοσίων υπαλλήλων Λυμένα προβλήματα Ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών Διεθνές Δίκαιο Θεωρία Ιστορική αναδρομή Κανόνες Διεθνούς Δικαίου Υποκείμενα του διεθνούς δικαίου Οι διεθνείς συνθήκες Σύναψη Διεθνών Συνθηκών Λύση Διεθνών Συνθηκών Βασικές αρχές του διεθνούς δικαίου Οι διεθνείς συνθήκες που καθορίζουν τα εδαφικά όρια και τα χωρικά ύδατα της Ελλάδας Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο Διεθνής προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Οι διεθνείς οργανισμοί Οι σημαντικότεροι διεθνείς οργανισμοί Όργανα του Συμβουλίου της Ευρώπης Το ΝΑΤΟ και το σύμφωνο της Βαρσοβίας Όργανα του ΝΑΤΟ Λυμένα προβλήματα Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής H Eυρωπαϊκή Ένωση - Ι Θεωρία Ιστορική εξέλιξη και ίδρυση των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Αποστολή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Εξέλιξη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης Ειδικότερα η προσχώρηση της Ελλάδας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες

10 12 Περιεχόμενα Η Ευρωπαϊκή Ένωση Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ως όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Οι βασικές αρχές του Ευρωπαϊκού Δικαίου Η αρχή της ειδικής εξουσιοδότησης Η αρχή της επικουρικότητας (άρθρο 5 παρ. 2 Συνθήκης ΕΚ) Η αρχή της άμεσης ισχύος του κοινοτικού δικαίου Η αρχή της υπεροχής του κοινοτικού δικαίου Πρωτογενές και παράγωγο (δευτερογενές) κοινοτικό δίκαιο Αναθεώρηση συνθήκης Προσχώρηση νέου κράτους στην ΕΕ Η ιθαγένεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η θεμελιώδης πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η κοινή αγορά Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) Η πολιτική Ένωση Λυμένα προβλήματα Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Η Ευρωπαϊκή Ένωση - ΙΙ Τα όργανα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Το Συμβούλιο των Υπουργών Η Επιτροπή Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Το Δικαστήριο Αρμοδιότητες του Πρωτοδικείου Αρμοδιότητες του Δικαστηρίου Δημόσιας Διοίκησης Το Ελεγκτικό Συνέδριο Η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και η Επιτροπή των Περιφερειών Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕ) Ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής Η νομοθετική διαδικασία Λυμένα προβλήματα Ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών

11 Περιεχόμενα 13 Παραρτήματα Θέματα απο Προηγούμενους Διαγωνισμούς Διαγωνισμός 10 ης - 11 ης Ιουλίου Διαγωνισμός για την Πλήρωση Θέσεων της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος, 7 Απριλίου Διαγωνισμός 10ης 11 ης Ιουλίου Διαγωνισμός για την Πλήρωση Θέσεων της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος Κυριακή 7 Απριλίου Επαναληπτικά Τεστ Επαναληπτικό Τεστ Ι Επαναληπτικό Τεστ ΙΙ Λύσεις Επαναληπτικό Τεστ Ι Επαναληπτικό Τεστ ΙΙ Απαντήσεις Ερωτήσεων Πολλαπλής Επιλογής Ι. Εισαγωγή στο Δίκαιο ΙΙ. Οργάνωση της Κρατικής Εξουσίας ΙΙΙ. Ελληνικηή Συνταγματική Ιστορία ΙV. Οργανωτικές Βάσεις του Πολιτεύματος V. Εκλογικό Σώμα VI. Βουλή VII. Πρόεδρος της Δημοκρατίας VIII. Κυβέρνηση IΧ. Δικαστήρια Ποινικός Κολασμός Χ. Πράξεις των Οργάνων του Κράτους XΙ. Συνταγματικές Ελευθερίες ΧΙI. Διοικητική Οργάνωση του Κράτους ΧΙIΙ. Διεθνές Δίκαιο ΧΙV. Ευρωπαϊκή Ένωση Ι ΧV. Ευρωπαϊκή Ένωση ΙΙ

12

13 1 Eισαγωγή στο Δίκαιο Θεωρία ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Κοινωνία Εξουσία Κανόνες ρύθμισης συμπεριφοράς Κράτος ή πολιτεία Κρατική εξουσία Κανόνες Δικαίου Η Κοινωνία Οι άνθρωποι ζουν σε οργανωμένες κοινωνίες. Η συμπεριφορά ενός ανθρώπου δεν προσδιορίζεται αποκλειστικά από αυτόν τον ίδιο. Από τη στιγμή που ζει μαζί με άλλους ανθρώπους πρέπει να ενεργεί λαμβάνοντας υπόψη τις συμπεριφορές τους και τις ανάγκες τους. Γι αυτό το λόγο, σε μία οργανωμένη κοινωνία είναι απαραίτητοι οι κανόνες, δηλαδή προτάσεις που περιέχουν ή προσδιορίζουν την κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά των μελών της κοινωνίας. Η εξουσία Σχέσεις εξουσίας υπάρχουν όταν ένα άτομο ή ένα σύνολο ατόμων επιβάλλει τη θέλησή του στους άλλους. 15

14 16 ΜΕΡΟΣ Ι: ΘΕΩΡΙΑ, ΛΥΜΕΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ Παράδειγμα: Οι γονείς δεν επιτρέπουν στο γιό τους να βγαίνει έξω κάθε βράδυ. Ο εργοδότης απαγορεύει στον εργαζόμενο να καπνίζει στο χώρο εργασίας. Ο σύζυγος δεν επιτρέπει στη γυναίκα του να μιλάει με φίλες της στο τηλέφωνο. Οξύθυμος αδελφός απαιτεί από τα αδέλφια του να του δίνουν λεφτά από το χαρτζιλίκι τους. Η αστυνομία συλλαμβάνει ύποπτο κλοπής. Το στρατολογικό γραφείο στέλνει κλήση σε 18χρονο για κατάταξη στο στρατό. Η πολεοδομία προβαίνει σε κατεδάφιση αυθαιρέτου σπιτιού. Κανόνες ρύθμισης συμπεριφοράς Οι κανόνες που ισχύουν σε ορισμένη κοινωνία προσδιορίζουν τις σχέσεις του ατόμου με άτομα του στενού του περιβάλλοντος (οικογένεια, συγγενείς), με το φιλικό και επαγγελματικό του περιβάλλον (φίλοι, συνάδελφοι) ή τις σχέσεις του με δομές οι οποίες ρυθμίζουν γενικότερα την κοινωνική ζωή (κράτος, δήμος, κοινότητα). Οι κανόνες επιβάλλονται συνήθως από αυτούς που έχουν κάποιου είδους εξουσία, δηλαδή τη δυνατότητα να επιβάλλουν τη θέλησή τους σε άλλους. Σε άλλες περιπτώσεις οι κανόνες αυτοί δεν ορίζονται από συγκεκριμένο άτομο αλλά είναι γενικά αποδεκτοί από τα μέλη της κοινωνίας. Παραδείγματα: Όταν κάποιος έχει την ονομαστική του εορτή, «επιβάλλεται» η επίσκεψη στο σπίτι του και η προσφορά δώρου. Κατά τη διάρκεια του μεσημεριού όλοι αποφεύγουν να κάνουν θόρυβο για να μην ενοχλήσουν τους γείτονες. Όταν δύο άτομα δίνουν ραντεβού «επιβάλλεται» να έρθουν στην ώρα τους. Οι οδηγοί αυτοκινήτων «επιβάλλεται» να φορούν ζώνη και να τηρούν τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας. Όσοι έχουν κατάστημα πώλησης ειδών διατροφής «επιβάλλεται» να πωλούν μόνο τα προϊόντα που δεν έχουν αλλοιωθεί. Κοινωνία με πολιτική οργάνωση πολιτεία ή κράτος Η ανώτατη εξουσία η οποία επιβάλλει κανόνες ρύθμισης της συμπεριφοράς των μελών μίας κοινωνίας ονομάζεται πολιτική εξουσία. Η κοινωνία η οποία είναι οργανωμένη πολιτικά ο- νομάζεται πολιτεία. Ο όρος πολιτεία εμφανίζεται για πρώτη φορά στην Αρχαία Ελλάδα. Επανεμφανίζεται στην Ευρώπη με την Γαλλική Επανάσταση όπου οι Γάλλοι διεκδίκησαν την αντικατάσταση της απόλυτης εξουσίας του μονάρχη από την εξουσία των πολιτών. Στη σύγχρονη εποχή πλέον όλες οι κοινωνίες είναι οργανωμένες πολιτικά. Η κοινωνία στην οποία υπάρχει πολιτική οργάνωση ονομάζεται κράτος και τα όργανα που ασκούν την εξουσία ονομάζονται κρατικά όργανα. Τα κράτη ως μορφή πολιτικής οργάνωσης συνδέονται ιστορικά με την ύπαρξη του έθνους (βλ. παρακάτω).

15 1 Eισαγωγή στο Δίκαιο 17 Η κρατική εξουσία - η βασικότερη μορφή εξουσίας στις σύγχρονες κοινωνίες Τα κρατικά όργανα είναι εξ ορισμού εξοπλισμένα με την εξουσία να επιβάλλουν τη θέλησή τους στα μέλη της κοινωνίας. Η επιβολή της εξουσίας τους γίνεται με τη θέσπιση κανόνων οι οποίοι είναι υποχρεωτικοί για τα μέλη της κοινωνίας. Επιπλέον τα κρατικά όργανα έχουν και τη δυνατότητα να εξαναγκάσουν τα άτομα να συμμορφωθούν με αυτούς τους κανόνες. Παράδειγμα: Η Βουλή ψηφίζει νόμο που απαγορεύει την ανθρωποκτονία, την κλοπή, την απάτη. Αν κάποιος δεν συμμορφωθεί με τις απαγορεύσεις αυτές, π.χ. αν σκοτώσει κάποιον, τότε τα αστυνομικά όργανα μπορούν να τον συλλάβουν και να τον οδηγήσουν στη φυλακή. Κανόνες δικαίου Οι σημαντικότεροι κανόνες ρύθμισης της συμπεριφοράς των μελών μίας κοινωνίας είναι οι κανόνες δικαίου: κανόνες δικαίου είναι οι γενικοί και αφηρημένοι κανόνες που ρυθμίζουν κατά τρόπο υποχρεωτικό και ετερόνομο την εξωτερική συμπεριφορά των ανθρώπων που συμβιούν σε μία κοινωνία οργανωμένη σε κράτος. Στοιχεία λοιπόν των κανόνων δικαίου είναι τα εξής: Ρύθμιση εξωτερικής συμπεριφοράς: Οι κανόνες δικαίου ρυθμίζουν τη συμπεριφορά των ατόμων που φαίνεται στον εξωτερικό κόσμο και όχι την εσωτερική του συμπεριφορά, δηλαδή τις σκέψεις και τα συναισθήματά του. Παράδειγμα: Ο σύζυγος επιθυμεί να σκοτώσει τη σύζυγό του για να ζήσει με την ερωμένη του αλλά δεν προβαίνει ποτέ σε οποιαδήποτε πράξη. Η επιθυμία αυτή του συζύγου δεν τιμωρείται από το δίκαιο, αφού το τελευταίο ενδιαφέρεται μόνο για την εξωτερική συμπεριφορά. Ρύθμιση υποχρεωτική: Οι κανόνες δικαίου περιέχουν ρύθμιση η οποία είναι υποχρεωτική για τα μέλη της κοινωνίας, δεν εξαρτάται δηλαδή από το αν τα άτομα την επιθυμούν ή όχι. Η συμμόρφωση των ατόμων με τη ρύθμιση γίνεται μέσω του κρατικού καταναγκασμού, μέσω δηλαδή της χρήσης των μέσων που διαθέτει η Πολιτεία. Παράδειγμα: Αν κάποιος κατά παράβαση διατάξεων του Πολεοδομικού Δικαίου αναγείρει οικοδομή, η Πολεοδομία μπορεί να διατάξει την κατεδάφισή της από τον ιδιοκτήτη. Αν αυτός δεν συμμορφωθεί, η Πολεοδομία μπορεί να προβεί η ίδια στην κατεδάφιση. Φορολογούμενος χρωστά χρηματικό ποσό στην εφορία. Αν δεν το καταβάλει οικειοθελώς, η εφορία μπορεί να προβεί σε κατάσχεση περιουσιακών του στοιχείων.

16 18 ΜΕΡΟΣ Ι: ΘΕΩΡΙΑ, ΛΥΜΕΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ Ρύθμιση ετερόνομη: Οι κανόνες δικαίου επιβάλλουν μία ρύθμιση η οποία δεν προέρχεται από τα ίδια τα μέλη της κοινωνίας αλλά από μία ανώτερη ξένη θέληση, την θέληση του Κράτους. Παράδειγμα: Οι κανόνες δικαίου προέρχονται στο σύνολό τους από τα κρατικά όργανα, τα οποία υπό τις προϋποθέσεις που ορίζει το Σύνταγμα εκδίδουν κείμενα που περιέχουν κανόνες δικαίου. Ρύθμιση γενική και αφηρημένη: Οι κανόνες δεν απευθύνονται σε συγκεκριμένο πρόσωπο αλλά έχουν εφαρμογή σε απεριόριστο αριθμό προσώπων και περιπτώσεων, κάθε φορά που πληρούνται οι προϋποθέσεις που αναφέρονται στο κείμενό τους. Παράδειγμα: Άρθρο 299 Ποινικού Κώδικα: «Όποιος με πρόθεση σκοτώσει άλλον τιμωρείται με ισόβια κάθειρξη». Θα τιμωρηθεί βάσει του άρθρου αυτού τόσο ο γιος που σκοτώνει τον πατέρα του γιατί ο τελευταίος κακοποιούσε τη σύζυγο και μητέρα, αλλά και ο σεσημασμένος κακοποιός που κατά τη διάρκεια ένοπλης ληστείας πυροβολεί και σκοτώνει τον ταμία. Άρθρο 914 Αστικού Κώδικα: «Όποιος προκαλέσει υπαίτια (από δόλο ή αμέλεια) ζημία σε άλλον είναι υποχρεωμένος να τον αποζημιώσει». Υποχρέωση προς αποζημίωση έχει ο μεθυσμένος οδηγός που παρέσυρε και τραυμάτισε σοβαρά πεζό, ο κτηνοτρόφος που δηλητηρίασε το κοπάδι «συναδέλφου» του κλπ. Οι κανόνες δικαίου πρέπει να διακρίνονται από τους κανόνες ηθικής συμπεριφοράς και τους κανόνες εθιμοτυπίας: Κανόνες ηθικής συμπεριφοράς: Ηθική είναι οι αντιλήψεις που υπάρχουν σε μία κοινωνία για το τι είναι καλό και κακό. Οι κανόνες ηθικής έχουν ως περιεχόμενο μία επιταγή ή μία απαγόρευση. Σκοπός τους όμως είναι η ρύθμιση της εσωτερικής και όχι της εξωτερικής συμπεριφοράς του ατόμου Κανόνες εθιμοτυπίας: Είναι οι κανόνες που επιβάλλουν μία ορισμένη συμπεριφορά στις σχέσεις του ανθρώπου με άλλους. Όπως και οι κανόνες δικαίου οι κανόνες εθιμοτυπίας ρυθμίζουν την εξωτερική συμπεριφορά του ατόμου, αλλά σε αντίθεση με τους κανόνες δικαίου οι κανόνες εθιμοτυπίας δεν είναι υποχρεωτικοί. Παραδείγματα: «Ου μοιχεύσεις»: Κανόνας ηθικής «Αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτόν»: Κανόνας ηθικής «Μη λες ψέματα στους γονείς σου και στους φίλους σου»: Κανόνας ηθικής

17 1 Eισαγωγή στο Δίκαιο 19 Όταν κάποιος έχει την ονομαστική του εορτή, «επιβάλλεται» η επίσκεψη στο σπίτι του και η προσφορά δώρου: Κανόνας εθιμοτυπίας Κατά τη διάρκεια του μεσημεριού όλοι αποφεύγουν να κάνουν θόρυβο για να μην ενοχλήσουν τους γείτονες: Κανόνας εθιμοτυπίας Όταν δύο άτομα δίνουν ραντεβού «επιβάλλεται» να έρθουν στην ώρα τους: Κανόνας εθιμοτυπίας Οι οδηγοί αυτοκινήτων «επιβάλλεται» να φορούν ζώνη και να τηρούν τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας: Κανόνας δικαίου Όσοι έχουν κατάστημα πώλησης ειδών διατροφής «επιβάλλεται» να πωλούν μόνο τα προϊόντα που δεν έχουν αλλοιωθεί: Κανόνας δικαίου. ΜΟΡΦΗ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΔΙΚΑΙΟΥ Οι κανόνες δικαίου μπορεί να υπάρχουν είτε στο άγραφο, είτε στο γραπτό δίκαιο: Υπάρχουν κανόνες δικαίου που δεν είναι γραπτοί. Αυτοί ανήκουν στο λεγόμενο άγραφο δίκαιο και είναι οι κανόνες που περιέχονται στο έθιμο. Τα παλαιότερα χρόνια ίσχυαν πολλοί κανόνες δικαίου που είχαν τη μορφή εθίμου. Η μορφή αυτή κανόνων δικαίου έχει ατονήσει τα τελευταία χρόνια, αφού το γραπτό δίκαιο (βλ. αμέσως παρακάτω) ρυθμίζει λεπτομερώς σχεδόν όλες τις μορφές της κοινωνικής συμβίωσης. Έθιμο δημιουργείται όταν υπάρχουν δύο προϋποθέσεις: Μακρά και ομοιόμορφη συμπεριφορά από τα μέλη της κοινωνίας και πεποίθησή τους ότι η συμπεριφορά αυτή είναι υποχρεωτική. Χρειάζεται δηλαδή ένα αντικειμενικό στοιχείο (η συμπεριφορά) και ένα υποκειμενικό (η πεποίθηση υποχρεωτικότητας της συμπεριφοράς). Παράδειγμα: Στη Θάσο ίσχυε παλαιότερα έθιμο σύμφωνα με το οποίο ο πρωτότοκος γιός κληρονομεί το πατρικό σπίτι. Με το θάνατο του πατέρα ο πρωτότοκος γιος κληρονομούσε το σπίτι χωρίς να εκφράζουν οποιαδήποτε αντίρρηση τα υπόλοιπα παιδιά αφού δέχονταν ότι δεσμεύονταν από αυτή την άγραφη ρύθμιση. Γραπτό δίκαιο είναι οι κανόνες που θεσπίζονται από τα όργανα ενός κράτους που είναι επιφορτισμένα με την ρύθμιση κατά γενικό και αφηρημένο τρόπο της κοινωνικής συμπεριφοράς. Τα γραπτά κείμενα που περιέχουν κανόνες δικαίου ονομάζονται συνήθως νόμοι. Στα σύγχρονα κράτη το ποιο όργανο έχει εξουσία να εκδώσει γραπτούς κανόνες δικαίου προσδιορίζεται από το Σύνταγμα του Κράτους.

18 20 ΜΕΡΟΣ Ι: ΘΕΩΡΙΑ, ΛΥΜΕΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ Έτσι λοιπόν στην Ελλάδα το ισχύον Σύνταγμα προσδιορίζει ότι ισχύουν οι κανόνες δικαίου που περιέχονται στα ακόλουθα κείμενα: Στο Σύνταγμα Στις διεθνείς συνθήκες και τα διεθνή έθιμα (διεθνές δίκαιο) Στους νόμους που ψηφίζονται από τη Βουλή Στις Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου Στις Κανονιστικές Πράξεις της Διοίκησης Οι κανόνες αυτοί προσδιορίζουν τις σχέσεις των ατόμων μεταξύ τους καθώς και τις σχέσεις των ατόμων με τα όργανα που ασκούν την κρατική εξουσία. Αντιστοίχως το δίκαιο διαιρείται στο ιδιωτικό και στο δημόσιο δίκαιο. Στο ιδιωτικό δίκαιο υπάγονται το Αστικό Δίκαιο, το Εμπορικό Δίκαιο, το Εργατικό Δίκαιο κ.α. Το Αστικό Δίκαιο προσδιορίζει την προσωπική κατάσταση των ατόμων και τις σχέσεις τους με άλλα άτομα και διακρίνεται με τη σειρά του Στις Γενικές Αρχές του Αστικού Δικαίου: Οι Γενικές Αρχές προσδιορίζουν τα υ- ποκείμενα δικαίου, δηλαδή τα πρόσωπα που μπορούν να έχουν δικαιώματα και υποχρεώσεις. Υποκείμενα δικαίου είναι τα φυσικά πρόσωπα, δηλαδή όλοι οι άνθρωποι, καθώς και τα νομικά πρόσωπα, δηλαδή ενώσεις προσώπων (ή σύνολα περιουσίας) που συνίστανται για να εξυπηρετήσουν ορισμένο, κερδοσκοπικό ή μη, σκοπό, π.χ. σωματεία ή εμπορικές εταιρίες. Στο Ενοχικό Δίκαιο: Το Ενοχικό Δίκαιο προσδιορίζει τις ενοχικές σχέσεις, δηλαδή την υποχρέωση κάποιου προς παροχή σε άλλο πρόσωπο. Το Ενοχικό Δίκαιο ασχολείται κυρίως με τις γνωστές μας συμβάσεις, π.χ. πώληση, μίσθωση, δωρεά κλπ. Στο Εμπράγματο Δίκαιο: Το Εμπράγματο Δίκαιο καθορίζει τις σχέσεις των ατόμων με τα πράγματα. Έχει ως αντικείμενο την ρύθμιση του δικαιώματος κυριότητας σε κινητό ή ακίνητο πράγμα (την ιδιοκτησία). Στο Οικογενειακό Δίκαιο: Το Οικογενειακό Δίκαιο ρυθμίζει τις σχέσεις συγγένειας μεταξύ προσώπων, τις υποχρεώσεις τους, το γάμο, το διαζύγιο και την υιοθεσία. Στο Κληρονομικό Δίκαιο: Το Κληρονομικό Δίκαιο ορίζει τους κανόνες της κληρονομικής διαδοχής, δηλαδή τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες η περιουσία ενός ατόμου περιέρχεται στους κληρονόμους του με το θάνατό του.

19 1 Eισαγωγή στο Δίκαιο 21 Το Εμπορικό Δίκαιο προσδιορίζει τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες τα άτομα μπορούν να ασκούν εμπορική δραστηριότητα, ιδίως μέσω της ίδρυσης εταιρειών, ενώ το Εργατικό Δίκαιο προσδιορίζει τους όρους υπό τους οποίους τα άτομα παρέχουν εξαρτημένη εργασία σε άλλα άτομα, τους εργοδότες. Στο δημόσιο δίκαιο υπάγονται το Συνταγματικό και το Διοικητικό Δίκαιο, το Διεθνές Δίκαιο, το Ποινικό Δίκαιο καθώς και τα δικονομικά Δίκαια: Το Συνταγματικό Δίκαιο έχει ως αντικείμενο την οργάνωση της κρατικής εξουσίας και τις σχέσεις της με τα άτομα. Το Διοικητικό Δίκαιο ρυθμίζει την οργάνωση της δημόσιας διοίκησης. Αντικείμενο του Διεθνούς Δικαίου είναι οι σχέσεις μεταξύ των κρατών, το Ποινικό Δίκαιο προσδιορίζει τις κυρώσεις που επιβάλλονται σε άτομα που τελούν ηθικά μεμπτές πράξεις, ενώ η Πολιτική η Ποινική και η Διοικητική Δικονομία ορίζουν τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες τα άτομα προσφεύγουν στα δικαστήρια για να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους. ΛΥΜΕΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ 1) Ο κανόνας δίκαιου περιέχει α) Γενική και συγκεκριμένη ρύθμιση β) Γενική και αφηρημένη ρύθμιση γ) Ρύθμιση που αφορά ένα συγκεκριμένο άτομο δ) Δίκαιη ρύθμιση ΛΥΣΗ Η σωστή απάντηση είναι το β, διότι: Ο κανόνας δικαίου δεν προσδιορίζει τι πρέπει να κάνει ένα συγκεκριμένο άτομο σε μία ορισμένη περίπτωση αλλά περιέχει μία ρύθμιση η οποία αφορά απεριόριστο αριθμό προσώπων καθώς και απεριόριστο αριθμό περιπτώσεων. Αυτή η ρύθμιση είναι με άλλα λόγια γενική και αφηρημένη. 2) Οι κανόνες δικαίου διαφέρουν από τους κανόνες εθιμοτυπίας στο ότι οι πρώτοι (δηλαδή οι κανόνες δικαίου) α) Είναι μη υποχρεωτικοί β) Είναι υποχρεωτικοί γ) Ρυθμίζουν την εξωτερική συμπεριφορά των ατόμων δ) Περιέχουν γενική και αφηρημένη ρύθμιση

20 22 ΜΕΡΟΣ Ι: ΘΕΩΡΙΑ, ΛΥΜΕΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ ΛΥΣΗ Η σωστή απάντηση είναι το β, διότι: Τόσο οι κανόνες δικαίου όσο και οι κανόνες εθιμοτυπίας ρυθμίζουν την εξωτερική συμπεριφορά των ατόμων. Ενώ όμως οι κανόνες εθιμοτυπίας δεν είναι δεσμευτικοί, δηλαδή κάποιος μπορεί να τους παραβεί χωρίς να τιμωρηθεί, οι κανόνες δικαίου είναι υποχρεωτικοί. Η παραβίασή τους συνεπάγεται την επιβολή κάποιου είδους κύρωσης. Ενώ π.χ. η μη αποστολή λουλουδιών στην ονομαστική εορτή κάποιου (κανόνας εθιμοτυπίας) δεν έχει κάποια κύρωση, η στάθμευση σε μέρη που δεν επιτρέπεται (κανόνας δικαίου) έχει ως συνέπεια την επιβολή προστίμου (κλήσης). 3) Κανόνες δικαίου περιέχονται α) Στους νόμους και στα έθιμα β) Αποκλειστικά στους νόμους γ) Στο Σύνταγμα και στους κανόνες ηθικής δ) Στο διεθνές δίκαιο ΛΥΣΗ Η σωστή απάντηση είναι το α, διότι: Κανόνες δικαίου περιέχονται στο γραπτό δίκαιο, δηλαδή αυτό που συχνά ονομάζουμε νόμους, καθώς και στο άγραφο δίκαιο, δηλαδή στα έθιμα. Οι κανόνες ηθικής δεν περιλαμβάνουν κανόνες δικαίου. Η απάντηση δ δεν είναι πλήρης αφού αναφέρεται μόνο σε ένα μέρος του γραπτού δικαίου, το διεθνές δίκαιο, και δεν αναφέρει καθόλου το άγραφο δίκαιο. 4) Το δημόσιο δίκαιο προσδιορίζει α) Τις σχέσεις του κράτους με τα υπόλοιπα κράτη β) Τις σχέσεις του κράτους με τα άτομα γ) Τα κρατικά όργανα και τις αρμοδιότητές τους δ) Όλα τα παραπάνω ΛΥΣΗ Η σωστή απάντηση είναι το δ, διότι: Το δημόσιο δίκαιο προβλέπει τα κρατικά όργανα και τις αρμοδιότητές τους (Συνταγματικό Δίκαιο), προσδιορίζει τις σχέσεις των κρατών με άλλα κράτη (Διεθνές Δίκαιο), και ρυθμίζει τις σχέσεις του κράτους με τα άτομα (Συνταγματικό, Διοικητικό, Ποινικό Δίκαιο).

21 1 Eισαγωγή στο Δίκαιο 23 5) Το Ποινικό Δίκαιο ανήκει στο α) Αστικό Δίκαιο β) Δημόσιο δίκαιο γ) Ιδιωτικό δίκαιο δ) Συνταγματικό Δίκαιο ΛΥΣΗ Η σωστή απάντηση είναι το β, διότι: Το Ποινικό Δίκαιο έχει ως αντικείμενο τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες το κράτος, ως εκπρόσωπος της κοινωνίας, τιμωρεί ορισμένα πρόσωπα επειδή αυτά τέλεσαν κάποια η- θικά μη αποδεκτή πράξη. Στην ποινική δίκη απέναντι στον κατηγορούμενο στέκεται ο Εισαγγελέας, ως εκπρόσωπος του κράτους και της κοινωνίας και ζητά τη δίκαιη τιμωρία (ή αθώωση!) του κατηγορουμένου. Γι αυτό και το ποινικό δίκαιο θεωρείται ότι ανήκει στο Δημόσιο Δίκαιο. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ 1) Η εξωτερική συμπεριφορά των ατόμων ρυθμίζεται από α) Κανόνες ηθικής β) Κανόνες δικαίου γ) Κανόνες νόμου δ) Γραπτούς κανόνες [Υπόδειξη: Αντικείμενο των κανόνων δικαίου είναι η ρύθμιση της εξωτερικής συμπεριφοράς των ατόμων] 2) Έθιμο δημιουργείται α) Με απόφαση της Βουλής μετά από σύμφωνη γνώμη του Προέδρου της Δημοκρατίας β) Εφόσον συμφωνήσουν αυτοί οι οποίοι συμμετέχουν στη δημιουργία του εθίμου γ) Όταν υπάρχει διαρκής και ομοιόμορφη άσκηση δραστηριότητας η οποία κυρώνεται εκ των υστέρων από τη Βουλή δ) Όταν υπάρχει διαρκής και ομοιόμορφη άσκηση δραστηριότητας καθώς και πεποίθηση ότι αυτή είναι υποχρεωτική [Υπόδειξη: Έθιμο δημιουργείται όταν κάποια άτομα συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο για μεγάλο χρονικό διάστημα και όταν θεωρούν ότι είναι υποχρεωμένα να ενεργήσουν με αυτό τον τρόπο]

22 24 ΜΕΡΟΣ Ι: ΘΕΩΡΙΑ, ΛΥΜΕΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ 3) Η απονομή δικαιοσύνης με την τιμωρία των προσώπων που τέλεσαν κάποιο αδίκημα είναι το αντικείμενο του α) Αστικού Δικαίου β) Διοικητικού Δικαίου γ) Ποινικού Δικαίου δ) Εργατικού Δικαίου [Υπόδειξη: Το Ποινικό Δίκαιο έχει ως αντικείμενο την τιμωρία των προσώπων τα οποία τέλεσαν πράξη η οποία θεωρείται ηθικά μεμπτή από τα μέλη μίας κοινωνίας] 4) Οι βασικές αρχές του δικαίου που προσδιορίζουν τα υποκείμενα του δικαίου, τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες αυτά ενεργούν νομικές πράξεις κλπ. υπάγονται στο α) Αστικό Δίκαιο β) Δημόσιο Δίκαιο γ) Διεθνές Δίκαιο δ) Ποινικό Δίκαιο [Υπόδειξη: Οι βασικές αρχές του δικαίου προβλέπονται από το πρώτο βιβλίο του Αστικού Κώδικα, τις Γενικές Αρχές] 5) Το Διοικητικό Δίκαιο ανήκει στο α) Δημόσιο Δίκαιο β) Διεθνές Δίκαιο γ) Ιδιωτικό Δίκαιο δ) Συνταγματικό Δίκαιο [Υπόδειξη: Το Διοικητικό Δίκαιο περιλαμβάνει τους κανόνες τους σχετικούς με την οργάνωση και λειτουργία της Δημόσιας Διοίκησης καθώς και τις σχέσεις της με τους διοικουμένους. Γι αυτό ανήκει στο Δημόσιο Δίκαιο] 6) Το Εμπορικό Δίκαιο ανήκει στο α) Ιδιωτικό Δίκαιο β) Διεθνές Δίκαιο γ) Δημόσιο Δίκαιο δ) Εργατικό Δίκαιο [Υπόδειξη: Το Εμπορικό Δίκαιο περιλαμβάνει τους κανόνες τους σχετικούς με την δραστηριότητα των ιδιωτών που αποσκοπεί στην αποκόμιση κέρδους και ανήκει στο ιδιωτικό δίκαιο]

23 1 Eισαγωγή στο Δίκαιο 25 7) Το Ενοχικό Δίκαιο συνιστά μέρος του α) Ποινικού Δικαίου β) Διοικητικού Δικαίου γ) Διεθνούς Δικαίου δ) Αστικού Δικαίου [Υπόδειξη: Το Ενοχικό Δίκαιο έχει ως αντικείμενο τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες κάποιος έχει υποχρέωση («ενοχή») προς παροχή απέναντι σε κάποιον άλλο και συνιστά μέρος του Αστικού Δικαίου]

24