Γλωσσική επιμέλεια κειμένου Μεθοδολογία επιστημονικής έρευνας Ι Συγγραφή επιστημονικής εργασίας

Transcript

1 Γλωσσική επιμέλεια κειμένου Μεθοδολογία επιστημονικής έρευνας Ι Συγγραφή επιστημονικής εργασίας Σπύρος Κιοσσές Ε.ΔΙ.Π. Τ.Ε.Φ.-Δ.Π.Θ.

2 Ορισμός, περιγραφή επιμέλεια = φροντίδα Ορισμοί: Επιμέλεια κειμένου = φροντίδα για την άρτια, τεχνικά και αισθητικά παρουσίαση ενός έργου (βιβλίου, προγράμματος, εκπομπής) [Λεξικό Μπαμπινιώτη] ο τυπογραφικός, γλωσσικός και επιστημονικός έλεγχος κειμένου, ο οποίος προηγείται της δημοσίευσης ή της έκδοσής του (άρθρου, εντύπων, μετάφρασης, περιοδικού) [Χρηστικό Λεξικό ΝΕ]

3 Έλεγχος για εύρεση και διόρθωση λαθών, αστοχιών, παροραμάτων που αφορούν: α) την τυπογραφική μορφή (τυπογραφικά λάθη) β) τη γλώσσα, την έκφραση γ) το περιεχόμενο.

4 Η έννοια του επιμέλειας ενός κειμένου, υπό αυτή την έννοια, είναι ένα μέρος των αρμοδιότητων του editor, στη διεθνή χρήση του όρου, που σημαίνει: συντάκτης, εκδότης, επιμελητής Editor: επιλογή, προετοιμασία προς δημοσίευση γραπτού, οπτικού, ακουστικού, κινηματογραφικού υλικού («πολυτροπικών κειμένων»), μέσω διαφόρων σχετικών διαδικασιών, όπως η διόρθωση, αναδιάρθρωση, συμπύκνωση, κ.λπ., με στόχο την κατά το δυνατό ορθή, εύστοχη, άρτια, λειτουργική και καλαίσθητη παρουσίαση του υλικού αυτού Εξειδίκευση: scholarly editor (ακαδημαϊκός εκδότης, λ.χ. στερεότυπων εκδόσεων ενός έργου) symposium / volume editor (εκδότης πρακτικών συνεδρίων / συλλογικών τόμων) commissioning editor (υπεύθυνος για την αναζήτηση συνεργατών συγγραφέων για έναν εκδοτικό οίκο) project / production editor (υπεύθυνος για τα συνολικά στάδια έκδοσης, επιβλέποντας τη διαδικασία έκδοσης από την παραλαβή του χειρογράφου έως τη δημοσίευση, τα οικονομικά ζητήματα, προθεσμίες, κ.λπ.) copy editor (επιμελητής/διορθωτής των χειρογράφων, υπεύθυνος για τη γλωσσική και γενικότερη φιλολογική επιμέλεια των κειμένων)

5 Copy editing : φιλολογική επιμέλεια και διόρθωση Η φιλολογική επιμέλεια και διόρθωση ενός κειμένου διενεργείται, κατ ουσίαν σε δύο επίπεδα: 1. γλωσσικής έκφρασης. Στο επίπεδο αυτό ο στόχος της επιμέλειας είναι να το κείμενο να συμμορφώνεται: α) με τους κανόνες χρήσης της γλώσσας, ως προς την ορθογραφία, τη στίξη, τη χρήση συμβόλων, πινάκων, υποσημειώσεων, βιβλιογραφίας, παραπομπών, κ.λπ. β) με τις οδηγίες κάποιου εκδοτικού οίκου, περιοδικού, κ.λπ. ως προς το ύφος, την ορθογραφία,, τη στίξη, τη χρήση συμβόλων, πινάκων, υποσημειώσεων, βιβλιογραφίας, παραπομπών, κ.λπ. (mechanical editing) 2. περιεχομένου: πρόκειται για διορθώσεις που αφορούν το περιεχόμενο του κειμένου, τη δομή και την οργάνωσή του. Στόχος είναι η ορθότητα, η σαφήνεια, η ακρίβεια, η συνοχή, η αλληλουχία, κ.λπ. (content/substantive editing) Στο πλαίσιο της επιμέλειας μπορεί επίσης να περιλαμβάνονται επίσης εργασίες όπως η διατύπωση/διαμόρφωση τίτλων, επικεφαλίδων, λεζάντας, κ.ά. ή η σύνταξη πινάκων περιεχομένων, ευρετηρίων, κ.λπ.

6 Κριτήρια «λάθους»: - κοινή χρήση της γλώσσας - το ειδικότερο είδος του λόγου/γλωσσικής ποικιλίας (λ.χ. επιστημονικού, λογοτεχνικού) και το συγκεκριμένο θέμα του έργου - το κοινό απεύθυνσης - οι ειδικότερες απαιτήσεις της συγκεκριμένης έκδοσης (λ.χ. εφημερίδα, περιοδικό, εκδοτικός οίκος) Γενικότερα: σκοπός του επιμελητή είναι να συνδράμει τον συγγραφέα στην καλύτερη έκφραση και μετάδοση του έργου του, να διαμεσολαβήσει με στόχο την καλύτερη επικοινωνία με το κοινό στο οποίο απευθύνεται το συγκεκριμένο έργο. Ζητούμενα: ορθότητα (γλωσσική, επιστημονική), ακρίβεια, κατανόηση

7 Λάθη ως προς τη γλωσσική χρήση λάθος vs ορθό: σε σχέση με την τυποποιημένη ποικιλία της γλώσσας (standard language) τυποποίηση: ορθογραφία, γραμματική, σύνταξη κωδικοποίηση: Γραμματική, Λεξικά, Οδηγοί (Οδηγίες) (περιγράφουν και ρυθμίζουν τη χρήση της γλώσσας) η τυποποιημένη αυτή γλωσσική ποικιλία καθίσταται σε νόρμα για τη γραπτή μορφή της γλώσσας, αναγνωρίζεται θεσμικά, χρησιμοποιείται σε συγκεκριμένες (επίσημες) περιστάσεις και στα ΜΜΕ, διδάσκεται στην εκπαίδευση Παρέμβαση για τον ορισμό της: ειδικοί επιστήμονες, πανεπιστημιακοί, επίσημοι φορείς (Ακαδημία, Γλωσσικοί Σύλλογοι, κ.λπ.)

8 Συμπερασματικά Στόχος της (φιλολογικής/γλωσσικής) επιμέλειας είναι: να συμμορφώνονται τα κείμενα στις απαιτήσεις της ορθής/τυποποιημένης/καθιερωμένης χρήσης της γλώσσας, όπως αποτυπώνεται στις ισχύουσες γραμματικές/λεξικά/οδηγούς να γίνονται τα κείμενα κατανοητά στο κοινό στο οποίο απευθύνονται, να επιτυγχάνουν τον ειδικότερο στόχο τους (λ.χ. πληροφόρηση, πειθώ, κ.λπ.) και να είναι σαφή, απολαυστικά και ενδιαφέροντα στην ανάγνωση. να ικανοποιούνται οι ανάγκες της προσωπικής έκφρασης/ύφους χωρίς να καταστρατηγούνται οι κανόνες της

9 Βοηθήματα στην ορθή χρήση της γλώσσας Ως προς τα ζητήματα ορθής γλωσσικής διατύπωσης, μπορεί ο διορθωτής να ανατρέξει σε ποικίλα διαθέσιμα βοηθήματα για την ορθή χρήση της Ελληνικής γλώσσας.

10 Hλεκτρονικά Λεξικά Παρουσίαση έντυπων και ηλεκτρονικών λεξικών της ελληνικής html Πρόσβαση σε 4 Hλεκτρονικά Λεξικά. Tα ηλεκτρονικά λεξικά έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να μπορεί ο χρήστης είτε να επιλέγει τις πληροφορίες εκείνες που χρειάζεται για κάθε λήμμα είτε να έχει ολόκληρο το άρθρο στη διάθεσή του. Tα λεξικά, επιλεγμένα για τον πλούτο, την επιστημονικότητα και το εύρος τους, συμπληρώνονται με σώματα κειμένων που παρέχουν στον εκπαιδευτικό ένα ακόμη ευρύτερο και ζωντανό φάσμα παραδειγμάτων για τη χρήση των λημμάτων. Δυνατή είναι, επίσης, η παράλληλη χρήση των λεξικών. λεξικογραφικές ασκήσεις εμπλουτίζουν ακόμη περισσότερο τις δυνατότητες που παρέχει ο υπολογιστής και ανάγουν τα λεξικά σε ένα σχολικό βοήθημα πολλαπλών και σημαντικών διαστάσεων.

11 T A Modern Greek-English Dictionary του Δ. Γεωργακά για κάθε λέξη διακρίνονται σχολαστικά οι σημασίες και τα επίπεδα χρήσης δίνεται η ιστορία και η ετυμολογία της. παρέχεται πλήρης τεκμηρίωση για τα παραπάνω μέσα από χωρία, αποδελτιωμένα από αυθεντικές γραμματειακές πηγές της Νέας Ελληνικής (από το 1800 έως σήμερα). ΟΜΩΣ: Το λεξικό περιλαμβάνει, προς το παρόν, μόνο το στοιχείο Α (α-άωτον).

12 Τ Αντίστροφο λεξικό της νέας ελληνικής (Αναστασιάδη- Συμεωνίδη) Πρόσφορο για αναζήτηση λέξεων βάσει της κατάληξής τους. Πληκτρολογώντας μία οποιαδήποτε κατάληξη θα εμφανιστεί η λίστα των λέξεων του λεξικού με την κατάληξη αυτή. Ισχύουν οι ίδιοι κανόνες πληκτρολόγησης λημμάτων με τη διαφορά ότι δεν απαιτείται η χρήση του * στην αρχή. Για παράδειγμα, πληκτρολογώντας "ισμός" θα εμφανιστούν οι ίδιες λέξεις με το εάν πληκτρολογήσετε "*ισμός". Μπορείτε ωστόσο να χρησιμοποιήσετε το * για πιο περίπλοκα πρότυπα καταλήξεων.

13 Λεξικό της κοινής νεοελληνικής Εκδόθηκε τον Δεκέμβριο του 1998 από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Είναι το πρώτο λεξικό της νεοελληνικής που έθεσε επιστημονικές λεξικογραφικές αρχές και επηρέασε με τον τρόπο αυτό καθοριστικά τη σημερινή νεοελληνική λεξικογραφική πραγματικότητα. Από τις σημαντικές καινοτομίες του αξίζει να τονιστούν ιδιαίτερα η ύπαρξη φωνητικής μεταγραφής, η σύνδεση κάθε λήμματος με το κλιτικό του παράδειγμα και η προσπάθεια καταγραφής όσο το δυνατόν μεγαλύτερου αριθμού εκφράσεων και φράσεων της νέας ελληνικής. Η εγκυρότητα της ετυμολογικής προσέγγισης είναι επίσης από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματά του.

14 Γραμματικές της νέας ελληνικής Νεοελληνική Γραμματική του Μανόλη Τριανταφυλλίδη Νεοελληνική Γραμματική της Ε και Στ Δημοτικού του Χρ. Τσολάκη Γραμματική Ε και Στ Δημοτικού των Ε. Φιλιππάκη- Warburton Γ. Κοτζόγλου Μ. Γεωργιαφέντη & Μ. Λουκ Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας των Σ. Χατζησαββίδη Α. Χατζησαββίδου (α, β, γ Γυμνασίου)

15 Σώμα Νέων Ελληνικών Κειμένων το σώμα κειμένων της Εφημερίδας "Τα Νέα" το σώμα κειμένων της Εφημερίδας "Μακεδονία" το σώμα κειμένων των διδακτικών βιβλίων του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Το υλικό είναι ομαδοποιημένο βάσει του αντικειμένου του άρθρου (π.χ. Πολιτικά, Οικονομικά, Αθλητικά κλπ.), ανά σώμα. Μπορείτε να αναζητήσετε υλικό από τα σώματα κειμένων με τις εξής επιλογές σε κάθε συνδυασμό: Αναζήτηση σε ένα μόνο ή σε όλα τα σώματα. Προβολή μόνο σε επίπεδο πρότασης, παραγράφου ή ολοκλήρου του άρθρου στο οποίο εμφανίζεται η συγκεκριμένη λέξη.

16 Εθνικός Θησαυρός Ελληνικής Γλώσσας (ΕΘΕΓ) Το σώμα κειμένων του Ινστιτούτου Επεξεργασίας του Λόγου αναπτύχθηκε επί σειρά ετών και σήμερα περιλαμβάνει περισσότερες από λέξεις, οι οποίες αυξάνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα. Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να εμφανίσει προτάσεις του ΕΘΕΓ χρησιμοποιώντας από ένα μέχρι τρία κριτήρια. τριμερής ταξινόμηση κειμένων (μέσο δημοσίευσης, γένος / κειμενικό είδος, θέμα / περιεχόμενο) Κάθε κριτήριο μπορεί να είναι είτε μια λέξη είτε ένα λήμμα είτε κάποιος γραμματικός προσδιορισμός. Επιπλέον ο χρήστης μπορεί να καθορίσει τη μέγιστη απόσταση μεταξύ των κριτηρίων καθώς και το υποσύνολο κειμένων στο οποίο θα περιοριστεί η ανεύρεση. Τέλος, υπάρχουν διαθέσιμα κάποια στατιστικά στοιχεία για το γλωσσικό περιεχόμενο του ΕΘΕΓ.

17 Βασικά Λεξικά της ΝΕ

18 Βασικές Γραμματικές ΝΕ

19 Βασικά γλωσσικά βοηθήματα για τη ΝΕ

20 Το Λεξικό του Λόγιου Επιπέδου της Νέας Ελληνικής ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΑΣΗΜΑΚΗΣ ΦΛΙΑΤΟΥΡΑΣ (Λέκτορας Ιστορικής Γλωσσολογίας Τ.Ε.Φ./Δ.Π.Θ.) +ΜόρΦωΣη

21 Ενδεικτικά παραδείγματα («καλές πρακτικές»): Ορθογραφία Η ορθογραφία μέσα στο κείμενο να είναι ενιαία, δηλαδή η ίδια λέξη να γράφεται παντού με τον ίδιο τρόπο. Γενικά: τηρείται η ιστορική ορθογραφία για τις λέξεις που προέρχονται από τα αρχαία ελληνικά ή μεταγενέστερα φάσεις εξέλιξης της γλώσσας - μεταγράφονται φωνητικά όσες λέξεις προέρχονται από ξένες γλώσσες Διατήρηση της ορθογραφίας και του αλφαβήτου προέλευσης στις στερεότυπες εκφράσεις: a priori, a posteriori, mutatis mutandis, αἰέν ἀριστεύειν κ.λπ. Κύρια ονόματα: Να διατηρούνται τα ανθρωπωνύμια και τοπωνύμια στη γλώσσα προέλευσής τους (π.χ. Steve Jobs, Stéphane Mallarmé). Εξαίρεση: περιπτώσεις για τις οποίες υπάρχει καθιερωμένη γραφή στην ελληνική (για παράδειγμα Λονδίνο, Σαίξπηρ κ.ά.).

22 α. Ανθρωπωνύμια Συστήνεται η απλογράφηση, δηλ. η όσο το δυνατόν απλούστερη γραφή στα ελληνικά, βάσει της προφοράς τους, ό,τι δηλαδή ισχύει και για τα προσηγορικά ή κοινά ονόματα ξένης προέλευσης. Πρακτικά: τα διπλά σύμφωνα γίνονται μονά (Barroso Μπαρόζο), οι φθόγγοι που πλησιάζουν φωνητικά το ελληνικό [i] γράφονται με <ι> (Sarkozy Σαρκοζί), οι φθόγγοι που πλησιάζουν φωνητικά το ελληνικό [e] γράφονται με <ε> (Blair Μπλερ) και οι φθόγγοι που πλησιάζουν φωνητικά το ελληνικό [o] γράφονται με <ο> (Baudouin Μποντουέν). Όταν γίνεται αναφορά σε επιστημονική, καλλιτεχνική, ιστορική ή πολιτική προσωπικότητα του παρελθόντος που έχει καθιερωθεί με την ελληνική γραφή, χρησιμοποιείται η καθιερωμένη ελληνική γραφή και όχι ή ξένη, π.χ. Σαίξπηρ, Δαρβίνος, Νεύτων, Λούθηρος, Καρλομάγνος, Βίσμαρκ κ.λπ. Τα μόρια von, de κ.λπ. σε άλλες περιπτώσεις γράφονται με πεζό αρχικό και σε άλλες με κεφαλαίο (βαν Γκογκ ή Βαν Γκογκ, ντα Βίντσι ή Ντα Βίντσι, ντε Γκολ ή Ντε Γκολ, φον Μπράουν ή Φον Μπράουν κ.λπ.). Συνήθως, τα εν λόγω μόρια γράφονται με κεφαλαίο αρχικό όταν αναφέρεται μόνο το επώνυμο, χωρίς το όνομα. Μάλιστα, στην περίπτωση αυτή μπορούν και να παραλειφθούν (Ludwig van Beethoven Μπετόβεν). β. Τοπωνύμια (ομοιομορφία στην απόδοση του ίδιου τοπωνυμίου) Για όσα τοπωνύμια έχει καθιερωθεί από καιρό μια εξελληνισμένη γραφή ή μια συγκεκριμένη ορθογραφία, αυτή παραμένει αμετάβλητη (π.χ. Λονδίνο). Κλίση των τοπωνυμίων: τα ευρέως και από παλιά γνωστά ξενικά τοπωνύμια που η μορφή τους ανταποκρίνεται στο τυπικό της ελληνικής γλώσσας κλίνονται (π.χ. Η Κένυα, της Κένυας το Μεξικό, του Μεξικού). Δεν κλίνονται αν έχει καθιερωθεί η άκλιτη μορφή (π.χ. το Τορόντο, του Τορόντο).

23 Συντομογραφίες Καλή πρακτική: Να χρησιμοποιείται για την ίδια έννοια η ίδια συντομογραφία σε όλο το κείμενο, π.χ. πάντα κ.λπ. (ή κλπ.) ή κ.τ.λ. (ή κτλ.) και όχι αλλού κ.λπ. και αλλού κ.τ.λ. ή κτλ. Ενδεικτικά: δηλ. (δηλαδή), μ.χ. (μετά Χριστόν), σ. (σελίδα), τ.μ. (τετραγωνικά μέτρα), σημ. (σημείωση), κ. (κύριος), ό.π. (όπου παραπάνω), ΥΓ. (Υστερόγραφο), βλ. (βλέπε), αρ. (αριθμός), γραμμ. (γραμμάρια), π.χ. (προ Χριστού), Ιαν. (Ιανουάριος) κ.λπ.

24 Ελληνικά αρκτικόλεξα Καλή πρακτική: Γράφονται με όλα τα γράμματα κεφαλαία και χωρίς τελείες: ΟΤΕ, ΥΠΕΧΩΔΕ. Για τη διάκριση ενός νέου αρκτικόλεξου από όμοιο ήδη υφιστάμενο, τα πρόσθετα γράμματα γράφονται πεζά, όπως: ΕΤΕπ (Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, για διάκριση από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος). Γράφονται με πεζό γράμμα τα στοιχεία του αρκτικόλεξου τα οποία αντιστοιχούν σε αρχικό άρθρου, όπως: ΣτΕ (Συμβούλιο της Επικρατείας). Τα αρκτικόλεξα νόμων, επιστημονικών περιοδικών και συναφών έργων, όπως και τα αρκτικόλεξα δικαστικών σωμάτων, γράφονται σύμφωνα με την καθιερωμένη στην ιδιόλεκτο του σχετικού κλάδου γραφή τους (ΕισΝΑΚ: Εισαγωγικός νόμος Αστικού Κώδικα, ΕΕυρΚ: Επιθεώρηση Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, ΕφΑθ: Εφετείο Αθηνών κ.λπ.).

25 Ξενόγλωσσα αρκτικόλεξα Τα αρκτικόλεξα δεν είναι υποχρεωτικό να προέρχονται από την ελληνική γλώσσα. Τα αρκτικόλεξα έως και πέντε γράμματα γράφονται με όλα τα γράμματα κεφαλαία (CEN / European Committee for Standardization). Όσα αποτελούνται από έξι ή περισσότερα γράμματα γράφονται με το αρχικό κεφαλαίο και με τα υπόλοιπα γράμματα πεζά (Eurostat, Unesco), εκτός αν δεν προφέρονται, οπότε γράφονται με όλα τα γράμματα κεφαλαία (CCAMLR). Καλή πρακτική: Την πρώτη φορά που χρησιμοποιείται ένα αρκτικόλεξο πρέπει να γράφεται μέσα στην παρένθεση, μετά την πλήρη ονομασία που στη συνέχεια θα αντικαθιστά.

26 Κεφαλαία-πεζά Γενικά: - Τα αρχικά των κοινών ονομάτων γράφονται κατ αρχήν με πεζό. - Τα αρχικά των κύριων ονομάτων γράφονται πάντα με κεφαλαίο. Συγκεκριμένα, με κεφαλαίο αρχικό γράφονται τα εξής: Τα κύρια ονόματα προσώπων (ανθρωπωνύμια), μάλιστα μόνο το πρώτο γράμμα κάθε ονόματος. Επίσης, συνήθως το όνομα γράφεται πρώτο και το επώνυμο δεύτερο. Τα κύρια ονόματα πραγμάτων όπως κτηρίων, εφημερίδων, πλοίων κ.λπ. Τα εθνικά και τα πατριδωνυμικά, των οποίων μάλιστα, το αρχικό γράμμα, (συστήνεται) να γράφεται με κεφαλαίο ακόμα και όταν έχουν θέση επιθέτου (και όχι ουσιαστικού). [Με πεζό αρχικό γράφονται τα επίθετα που παράγονται από εθνικά ή πατριδωνυμικά (γαλλικός καφές), ενώ συστήνεται να γράφονται έτσι και τα ονόματα των γλωσσών, π.χ. η ελληνική (γλώσσα).] Τα τοπωνύμια και οι γεωγραφικές ονομασίες. Π.χ. η Μεσόγειος, το Ιόνιο πέλαγος, το ακρωτήριο Μαλέας. (τα άρθρα, οι προθέσεις και οι σύνδεσμοι που περιέχει το τοπωνύμιο γράφονται με πεζό αρχικό) Προσοχή: βόρεια Ελλάδα (= το βόρειο τμήμα της Ελλάδας, μη οριζόμενο ακριβώς), Βόρεια Ελλάδα (= γεωγραφικός όρος που δηλώνει το σύνολο των διαμερισμάτων της Μακεδονίας και της Θράκης).

27 Τα ονόματα των ημερών της εβδομάδας και των μηνών. Αντίθετα, τα ονόματα των εποχών γράφονται με πεζό αρχικό: άνοιξη, καλοκαίρι. Τα ονόματα των εορτών (εορτωνύμια). Η λέξη Θεός και τα συνώνυμά της (Πανάγαθος, Μεγαλοδύναμος κ.λπ., όμως τους θεούς του Ολύμπου), η λέξη Παναγία, με την έννοια της μητέρας του Ιησού Χριστού και όχι μεταφορικά, και τα συνώνυμά της (Θεοτόκος, Μεγαλόχαρη κ.λπ.) και η λέξη Μεσσίας, όταν αναφέρεται στον Χριστό. Αντίθετα, τα ονόματα των θρησκειών και των οπαδών τους γράφονται με πεζό αρχικό. Π.χ. χριστιανισμός, μουσουλμανισμός, βουδισμός κ.λπ. χριστιανός, μουσουλμάνος, βουδιστής κ.λπ. Οι ονομασίες επιστημονικών και εκπαιδευτικών θεσμών και ιδρυμάτων. Π.χ. η Ακαδημία Αθηνών, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο κ.λπ. Όταν, όμως, η δήλωση δεν είναι ειδική και εξατομικευμένη αλλά γενική και αόριστη (δεν προσδιορίζεται κάποιο συγκεκριμένο ίδρυμα), τότε οι σχετικές λέξεις γράφονται με πεζό αρχικό. Π.χ. Τα πανεπιστήμια και τα πολυτεχνεία αυτής της χώρας είναι πολύ υψηλού επιπέδου.

28 ένα ή δύο ρ; Ορθογραφία σύνθετων λέξεων το δεύτερο συνθετικό των οποίων αρχίζει από ρ: Κριτήριο (για τη γραφή των λέξεων με ένα ή με δύο ρ) είναι η παλαιόθεν ή μη καθιέρωση και όχι ο λόγιος ή μη χαρακτήρας του συνθέτου, οπότε τα νεότερα σύνθετα, «λόγια» ή μη, να γράφονται με ένα ρ. διατηρούνται τα δύο ρ σε λέξεις αρχαίας ελληνικής προέλευσης, ενώ με ένα ρ γράφονται τα σύνθετα που έχουν, για παράδειγμα, λέξη ξενικής προέλευσης ως πρώτο ή δεύτερο συνθετικό, τα εθνωνύμια, καθώς και τα επίθετα που περιέχουν συνθετικά τα οποία παράγονται από εθνωνύμια. παραδείγματα: παχύρρευστα, ομόρριζες, έρρινη, αντίρροπες, καταρρίπτω, απέρριπτα, συνέρραψα, μεταρρύθμιση, ταχύρρυθμα, αντιρρυπαντική, ηχορρύπανση, φωτορρύπανση, ενώ: αφισορύπανση, αντιρατσιστικός, Λευκορωσία, ελληνορωμαϊκή, φιλορωσικός.

29 θηλυκά ουσιαστικά σε ια/-εια τα θηλυκά ουσιαστικά σε ια προέρχονται κυρίως από ουσιαστικά ή από ρήματα σε ω, ενώ τα θηλυκά ουσιαστικά σε εια προέρχονται κυρίως από ρήματα σε εύω. Προσοχή στις σύνθετες λέξεις που, ενώ έχουν ως δεύτερο συνθετικό θηλυκά σε εια, γράφονται με -ια: Ενδεικτικά παραδείγματα: εταιρεία, κατασκοπεία, αντιπροσωπεία, συνοδεία, πειρατεία, λατρεία, ανδρεία, θρησκεία, πορεία, καπηλεία, ενώ: τυπολατρία, ανανδρία, ανεξιθρησκία, πρωτοπορία, πατριδοκαπηλία.

30 Ρήματα σε ει/-οι/-η Προσοχή στις καταλήξεις των ρημάτων: Γραφή γ ενικού λόγιων ρημάτων σε -όω > -ώ. Ενδεικτικά παραδείγματα: πληροί, απαξιοί. Τύποι παθητικού αορίστου: Ενδεικτικά παραδείγματα: ελήφθη, εστάλη, διεξήχθη Άλλα ρήματα με ιδιαίτερη κλίση ΜΦ, όπως υπέστη, παρενέβη...

31 Μία ή δύο λέξεις; Μονολεκτική ή μη γραφή προθετικών εκφράσεων που χρησιμοποιούνται πλέον ως επιρρήματα ή σύνδεσμοι. Με μία λέξη: απαρχής, απεναντίας, απέξω, απευθείας, αφενός, αφετέρου, αφότου, διαμέσου, διαμιάς, ειδάλλως, ειδεμή, ενόσω, ενόψει, εντάξει, εντούτοις, εξαιτίας, εξάλλου, εξάπαντος, εξαρχής, εξίσου, επικεφαλής, επιπλέον, επιμέρους, επιτέλους, επιτόπου, εφόσον, καθαυτό, καθένας, καθεμία/καθεμιά, καθένα, καθεξής, καθετί, καθόσον, καθότι, καταγής, καταλογάδην, καταρχάς και καταρχήν= αρχικά (αλλά κατ αρχήν= ως προς τις βασικές αρχές, κατά βάση), κατεξοχήν, κατευθείαν, κιόλας, μεμιάς, μολαταύτα, μολονότι, μονομιάς, ολωσδιόλου, οποτεδήποτε, οπουδήποτε, οπωσδήποτε, παρόλο, παρότι, προπαντός, προπάντων, τουτέστιν, υπόψη. [Οι υπογραμμισμένες εκφράσεις ενίοτε γράφονται με δύο λέξεις (διττογραφήσεις)] Με δύο λέξεις: από μέρους, εκ μέρους, εν γένει, εν λόγω, εν μέρει, εν πολλοίς, εξ ολοκλήρου, λόγου χάρη, παρ όλα αυτά/παρ όλ αυτά.

32 Το τελικό -ν Υπάρχουν ορισμένες λέξεις (το άρθρο την, η προσωπική αντωνυμία του τρίτου προσώπου αυτήν, την) στις οποίες το τελικό -ν άλλοτε διατηρείται και άλλοτε αποβάλλεται. διατηρούν το τελικό -ν όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από φωνήεν ή από τα σύμφωνα κ, π, τ, τα δίψηφα σύμφωνα μπ, ντ, γκ και τα διπλά ξ, ψ (π.χ. την κυρία, την πήγα). αποβάλλουν το τελικό -ν όταν η επόμενη λέξη αρχίζει από ένα από τα υπόλοιπα σύμφωνα: β, γ, δ, φ, χ, θ, μ, ν, λ, ρ, σ, ζ. Π.χ. τη βαλίτσα, τη διάβασα. Το τελικό -ν διατηρείται πάντα στην προσωπική αντωνυμία αυτόν, τον, καθώς και στο σαν. Π.χ. αυτόν ζητά, τον χτύπησε, σαν λαγός. Στον γραπτό λόγο, το τελικό -ν διατηρείται πάντα στον ενικό του αρσενικού οριστικού και αόριστου άρθρου (τον, έναν) για να αποφεύγεται η σύγχυση με το ουδέτερο οριστικό και αόριστο άρθρο (το, ένα), π.χ. τον νέο (οδηγό) αλλά το νέο (είδηση), έναν νέο (οδηγό) αλλά ένα νέο (είδηση). Καλή πρακτική: Στα μόρια δεν και μην συστήνεται η γραφή του τελικού ν (για αποφυγή νοηματικής ασάφειας).

33 «χαλαρά πολυλεκτικά σύνθετα» νόμος πλαίσιο, γλώσσα-στόχος, ταξίδι-αστραπή Συνήθως κλίνονται στον ενικό: Η μετάφραση αποτελεί τον σύνδεσμο μεταξύ γλώσσας-πηγής και γλώσσας-στόχου. Στον πληθυντικό συνήθως το δεύτερο συστατικό παραμένει στην ονομαστική ενικού: Τα ταξίδια-αστραπή με κουράζουν πολύ. Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις, ιδίως σε μη παγιωμένες συνεκφορές: Η αναζήτηση γίνεται με λέξεις κλειδιά. Οι δρόμοι παγίδες...

34 Εντοπίστε τα λάθη: Πρέπει κανείς να σέβεται επίσης και την άποψη των μειονεκτούντων ομάδων. Ο αριθμός των υποβληθέντων αιτήσεων υπερέβει τις 100. Η απόφαση υπήρξε αποτέλεσμα ευρέων συναινέσεων σε όλες τις πλυθησμιακές ομάδες.

35 Ενδεικτικά παραδείγματα («καλές πρακτικές»): Γραμματική Καλό είναι να αποφεύγονται τύποι της καθαρεύουσας όταν υπάρχουν δόκιμοι εναλλακτικοί τύποι της δημοτικής. Όπου δεν υπάρχουν, πρέπει να είμαστε προσεκτική στην ορθή χρήση τους (λ.χ. γενική πτώση λόγιων τύπων μετοχών και επιθέτων) Πρέπει, γενικά, να τηρείται ενιαία γραμμή στο σύνολο του κειμένου και να αποφεύγονται οι υβριδικοί τύποι λόγιων μη λόγιων χαρακτηριστικών (π.χ. να μη χρησιμοποιούνται παρατατικοί όπως θεωρείτο, δικαιούτο κ.λπ., δηλαδή τύποι όπου διατηρείται μεν η λόγια κατάληξη χωρίς όμως το έψιλον της αύξησης).

36 Ποιο από τα δύο; η εκπαίδευση των ενήλικων ή των ενηλίκων; η ευθύνη των εμπλεκόμενων ή των εμπλεκομένων; των έντυπων ή των εντύπων; χρήση πρόσθετων ή προσθέτων ; συνθέτων ή σύνθετων;

37 Θέση του τόνου στη γενική ορισμένων προπαροξύτονων ουσιαστικών, μετοχών ή επιθέτων Προπαροξύτονα επίθετα σε ος: όταν χρησιμοποιούνται ως επίθετα διατηρούν τον ίδιο τόνο σε όλες τις πτώσεις, ενώ όταν χρησιμοποιούνται ως ουσιαστικά τονίζονται στην παραλήγουσα (δηλαδή κατεβάζουν τον τόνο) στη γενική του ενικού και στη γενική και αιτιατική του πληθυντικού. Λ.χ. προετοιμασία των έντυπων και των πολυμεσικών εκδόσεων vs προετοιμασία των εντύπων και των πολυμεσικών εκδόσεων Οι υποχρεώσεις των υπεύθυνων επιχειρήσεων τροφίμων vs Οι υποχρεώσεις των υπευθύνων επιχειρήσεων τροφίμων

38 Ποιο από τα δύο; ο παρών, του παρόντος ή του παρόντα; ο αιτών, του αιτούντος ή του αιτούντα ο φέρων οργανισμός, του φέροντος ή του φέροντα οργανισμού; ο επιβλέπων μηχανικός, του επιβλέποντος ή του επιβλέποντα μηχανικού ο θεράπων ιατρός, του θεράποντος ή θεράποντα ιατρού;

39 Γενική επιθετικοποιημένων ή ουσιαστικοποιημένων μετοχών σε -ων Συνιστώμενη κατάληξη σε -ντος και όχι η κατάληξη -ντα (νέα σχολική Γραμματική). Η κατάληξη ντα προτιμάται σε λέξεις αυτής της κατηγορίας μόνο όταν έχει καθιερωθεί στην ονομαστική η κατάληξη -ντας, τότε όμως πρόκειται πλέον για ουσιαστικά (ο ορίζοντας, του ορίζοντα ο παράγοντας, του παράγοντα κ.λπ.)

40 Δέχτηκε ή δέχθηκε; φτ, χτ, στ ή φθ, χθ, σθ Ανταμείφτηκε ή ανταμείφθηκε; Έχει πειστεί ή έχει πεισθεί; Διαψεύστηκα ή διαψεύσθηκα;

41 Χρήση των συμφωνικών συμπλεγμάτων φτ, χτ και στ αντί των συμφωνικών συμπλεγμάτων φθ, χθ και σθ καλό είναι να χρησιμοποιείται το σύμπλεγμα στ αντί του σθ σε ρήματα που λήγουν σε ζω. Λ.χ. χαρακτηρίστηκε αντί χαρακτηρίσθηκε δικάστηκε αντί δικάσθηκε συμπιέστηκε αντί συμπιέσθηκε Ως προς τα άλλα δύο συμπλέγματα, δεν εφαρμόζεται γενικός κανόνας, αλλά κρίνεται κατά περίπτωση (με προτίμηση,όπου είναι δυνατόν, στον τύπο της δημοτικής) ΓΕΝΙΚΑ: φτ, χτ, στ: καθημερινό ύφος, μη λόγια ρήματα φθ, χθ, σθ: επίσημο ύφος, λόγια ρήματα Λ.χ. Δεν διδάχτηκα ποτέ λατινικά. Η ύλη πρέπει να διδαχθεί μέχρι το τέλος του εξαμήνου. Του απαγορεύτηκε η έξοδος από τη χώρα. Αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου μας. Πού ακούστηκε ξανά κάτι τέτοιο; Εισακούσθηκε η προσευχή μου.

42 Ποιο από τα δύο; επισήμανε ή επεσήμανε; επιδίωκαν ή επεδίωκαν;

43 Εσωτερική αύξηση των σύνθετων ρημάτων στον παρατατικό και τον αόριστο Γενικά: άτονη εσωτερική αύξηση δεν υπάρχει στη νέα ελληνική. Η τονισμένη εσωτερική αύξηση άλλοτε διατηρείται και άλλοτε όχι, ανάλογα με την πρόθεση που αποτελεί το πρώτο συνθετικό του σύνθετου ρήματος. Λ.χ. κατέθεσε και όχι κατάθεσε, επέβαλε και όχι επίβαλε, διέπραξε και όχι διάπραξε, απέκρουσε και όχι απόκρουσε Όμως: εξάντλησε και όχι εξήντλησε, πρόσθεσε και όχι προσέθεσε κ.λπ.

44 Ποιο από τα δύο; εισάχθηκε ή εισήχθη; εξάχθηκαν ή εξήχθησαν; λήφθηκε ή ελήφθη; συμπεριλήφτηκε ή συμπεριελήφθη; υπογράφηκε, υπογράφτηκε, υπογράφθηκε ή υπεγράφη;

45 Τύποι του παθητικού αορίστου Γενικά: προτιμάται ο τύπο με τη «δημοτικότερη» κατάληξη κε/-καν Όταν όμως ο τύπος αυτός ξενίζει, πρέπει να επιλέγεται ο λόγιος τύπος.

46 Ποιο από τα δύο; θα/να προβάλλω ή θα/να προβάλω; έχω προβάλλει ή έχω προβάλει; θα/να εισάγω ή θα/να εισαγάγω; Έχω εισάγει ή έχω εισαγάγει; Απήγαν ή απήγαγαν; Έχουν απάγει ή έχουν απαγάγει; Απαγάγουν ή απάγουν; θα συμμετέχω ή θα συμμετάσχω; Έχω συμμετέχει ή έχω συμμετάσχει;

47 Εξακολουθητικοί vs στιγμιαίοι τύποι σύνθετων ρημάτων με β συνθετικό τα βάλλω, -άγω, -έχω Πρακτικός κανόνας: Για αποφυγή λάθους, συνιστάται η αντικατάσταση του ρήματος με ένα συνώνυμό του, ώστε να γίνει αντιληπτό αν πρόκειται για εξακολουθητικό ή στιγμιαίο τύπο. Λ.χ. Πρέπει να υποβάλ(λ)εις μήνυση; = Πρέπει να καταθέτεις μήνυση (εξακολουθητικό= λλ) Πρέπει να καταθέσεις μήνυση (στιγμιαίο = λ)

48 Επίθετα ενεργός, ενεργή, ενεργό αλλά και ο/η ενεργός, ενεργό (λόγιος τύπος): Η ενεργός συμμετοχή / η ενεργός παρουσία κ.λπ. Προσοχή στη γενική: της ενεργού (και όχι της ενεργούς) συμμετοχής/παρουσίας

49 Εντοπίστε πιθανά λάθη/αστοχίες H παλιά φωτογραφία απεικόνιζε μία μεσόκοπη κυρία κρατώντας ένα μπουκέτο τριαντάφυλλα. Aκούγαμε όλοι εκστασιασμένοι το αηδόνι κελαηδώντας μέσα στις φυλλωσιές. O μικρός, χαρούμενος, κυνηγούσε μια πεταλούδα πετώντας από λουλούδι σε λουλούδι. Aξιοποιώντας τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών αναβαθμίστηκαν οι υπηρεσίες που προσφέρουν οι τράπεζες. Βελτιώνοντας τα ακαδημαϊκά συγγράμματα αναβαθμίζεται η ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης.

50 Οι προτεινόμενες αναθεωρήσεις αφορούν τις οδηγίες διάθεσης στην αγορά των εμβολίων. αίτημα στην Επιτροπή του κ. Ιωάννου η εφαρμογή από τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. των οδηγιών η αντίσταση στη φωτιά των πυρίμαχων υλικών ο αρμόδιος επίτροπος για θέματα ανταγωνισμού καταγράφει τα ονόματα όλων όσων συνέβαλαν στην υλοποίηση

51 Ενδεικτικά παραδείγματα («καλές πρακτικές»): Σύνταξη Παρατηρείται συχνά εσφαλμένη χρήση της μετοχής του ενεργητικού ενεστώτα ως μετοχής απόλυτης, υπερβολική χρήση του υπερβατού σχήματος, καθώς και άκριτη υιοθέτηση ξένων συντακτικών σχημάτων.

52 Ρήματα (κυρίως λόγια) με γενική απολαύω, άπτομαι, αφίσταμαι, βρίθω, δράττομαι, εκπίπτω, επιβαίνω, επιζώ, επικρατώ, επιλαμβάνομαι, επιμελούμαι, επιφυλάσσομαι, έπομαι, ηγούμαι, κατισχύω, μετέχω, παρεκκλίνω, προεδρεύω, προηγούμαι, προΐσταμαι, προπορεύομαι, προτάσσω, προτρέχω, προϋπάρχω, στερούμαι, τυγχάνω, υπεραμύνομαι, υπερέχω, υπερίπταμαι, υπερισχύω, υπερτερώ, υπολείπομαι, υστερώ, φείδομαι, χαίρω, χρήζω

53 Προσοχή στην αδικαιολόγητη χρήση λόγιων ρημάτων με γενική αντί της (ορθής) αιτιατικής. Λ.χ. χρησιμοποιούνται λανθασμένα: διαφεύγει της προσοχής, δικαιούται άδειας, επιδέχονται αλλαγών, μετέρχονται μέσων, απολαμβάνει προνομίων, αποποιούμαι/απεκδύομαι των ευθυνών μου κ.ά. αντί των ορθών: διαφεύγει την προσοχή, δικαιούται άδεια, επιδέχονται αλλαγές (αν και: επιδεκτικός/ανεπίδεκτος μαθήσεως), μετέρχονται μέσα, απολαμβάνει προνόμια, αποποιούμαι/απεκδύομαι τις ευθύνες μου κ.ά. [Προσοχή: απολαμβάνω, απόλαυσα (ενώ προσλαμβάνω, προσέλαβα) Η κυβέρνηση απολαύει της εμπιστοσύνης τής Βουλής.]

54 Άστοχη χρήση του πληθυντικού αριθμού ορισμένων λέξεων Ενδεικτικά παραδείγματα: Πρέπει να μεταβάλουμε τις δομές (αντί τη δομή) του συστήματος. Στα πλαίσια (αντί στο πλαίσιο) του παραπάνω προγράμματος...

55 Εντοπίστε πιθανά λάθη/αστοχίες Ανέλαβαν πρωτοβουλία για μια ομαλή διευθέτηση του ζητήματος που προέκυψε. Η σημασία κατάκτησης της γνώσης των τρόπων αξιοποίησης της θεωρίας διδασκαλίας της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης γλώσσας είναι μεγάλη. Η περιουσία διαχειρίστηκε εν τέλει από τους επιτρόπους των παιδιών. Κατά δήλωσή του, έχει σαν στόχο τη μείωση των φόρων. Μιλά σαν ειδικός. Μιλά ως ειδικός. Η αίτηση πρέπει να απευθύνεται στον Γενικό Γραμματέα του Συμβουλίου, με την ιδιότητά του ως θεματοφύλακας του πρωτοκόλλου. Η εταιρεία που ανταγωνιζόταν το κατάστημά μας έκλεισε. Η Μυτιλήνη είναι το νησί που μεγάλωσε ο Μυριβήλης. Έχω την εξουσιοδότηση που θα κάνω τη συναλλαγή. Πρόκειται για σημαντικό ζήτημα όπου η λύση του είναι ιδιαίτερα δύσκολη.

56 Συχνά λάθη/αστοχίες: Παράλειψη του οριστικού άρθρου ή χρήση του αόριστου άρθρου στη θέση του οριστικού Συσσώρευση λέξεων, ιδίως αφηρημένων ουσιαστικών, σε γενική πτώση Χρήση (εσφαλμένη) των αποθετικών ρημάτων [στην παθητική τους σύνταξη πρέπει να χρησιμοποιείται περίφραση με τα ρήματα τυγχάνω, υφίσταμαι, γίνομαι, αποτελώ κ.ά.] Απερίσκεπτη χρήση του ομοιωματικού «σαν», που ή περιττεύει ή εσφαλμένα τοποθετείται στη θέση του μορίου «ως». Άστοχη/ασαφής χρήση του «που» ή του «όπου».

57 Ενδεικτικά παραδείγματα («καλές πρακτικές»): Στίξη Τελεία Χρησιμοποιείται κυρίως για τον χωρισμό μερών του γραπτού λόγου που έχουν ολοκληρωμένο νόημα, στις συντομογραφίες, για τον χωρισμό μεγάλων αριθμών σε ομάδες τριών ψηφίων (π.χ ), στη δήλωση της ώρας (π.χ , αλλά και 12:30). Προσοχή: δεν χρησιμοποιείται ποτέ τελεία στις χρονολογίες. Έπειτα από συντομογραφία που τελειώνει με τελεία (για παράδειγμα π.χ.) δεν εισάγεται και άλλη τελεία. Στις υποσημειώσεις εισάγεται πάντα τελεία. Αποφεύγεται η τελεία σε τίτλους και επικεφαλίδες, καθώς και όταν προηγείται αναφορά διεύθυνσης στο διαδίκτυο

58 Προσοχή στο κόμμα! Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα, το σχέδιο θα ολοκληρωθεί το Τα προγράμματα σχεδιάστηκαν σύμφωνα με τις οδηγίες της Επιτροπής. Φυσικά, η Επιτροπή δεν αποκλείει την κίνηση διαδικασίας [ ] Αντίθετα, η Επιτροπή δεν συμφώνησε με την πρόταση αυτή. Οι εκτενείς, διεξοδικές, ειλικρινείς διαβουλεύσεις που οργάνωσε η Επιτροπή [ ] Όταν όμως το τελευταίο επίθετο αποτελεί με το ουσιαστικό μία έννοια την οποία προσδιορίζει το προηγούμενο επίθετο, τότε τα δύο επίθετα δεν χωρίζονται με κόμμα: Η πολυσέλιδη πράσινη βίβλος για την επιχειρηματικότητα στην Ευρώπη [ ] Η Επιτροπή επιθυμεί σταθερές γεωργικές τιμές.

59 Ούτε η Επιτροπή αντέδρασε ούτε το Συμβούλιο έλαβε μέτρα. Ούτε η Επιτροπή αντέδρασε, ούτε το Συμβούλιο έλαβε μέτρα, ούτε το Κοινοβούλιο κινητοποιήθηκε. Η Επιτροπή είτε θα δεχθεί είτε θα απορρίψει την καταγγελία σας. Η Επιτροπή είτε θα εξετάσει την καταγγελία σας, είτε θα την παραπέμψει στην επιτροπή αναφορών του Κοινοβουλίου, είτε θα προσφύγει στο Δικαστήριο. Μόλις η Επιτροπή έλαβε την καταγγελία, ζήτησε διευκρινίσεις από τις ελληνικές αρχές. Οι μηχανισμοί εναλλακτικής επίλυσης διαφορών είναι αποτελεσματικοί μόνο όταν έχουν θεσμική στήριξη.

60 Υπάρχει διαφορά; Τα κράτη-μέλη που υπέγραψαν τη σύμβαση καλούνται σε διάσκεψη. Τα κράτη-μέλη, που υπέγραψαν τη σύμβαση, καλούνται σε διάσκεψη. Ο φίλος σου που συναντήσαμε χθες είναι πάλι εδώ. Ο φίλος σου ο Γιώργος, που συναντήσαμε χθες, είναι πάλι εδώ. Αυτή είναι η εκπομπή του Γ., που έχει την πιο υψηλή τηλεθέαση. Αυτή είναι η εκπομπή του Γ. που έχει την πιο υψηλή τηλεθέαση. Η Επιτροπή θα ενεργήσει όπως κάνει συνήθως. Η Επιτροπή θα ενεργήσει, όπως κάνει συνήθως. Ως εκπαιδευτικός, τον καταλαβαίνω. Ως εκπαιδευτικός τον καταλαβαίνω. Δώστε τους αντικείμενα όπως αριθμομηχανές και υπολογιστές. Δώστε τους χρήσιμα αντικείμενα, όπως αριθμομηχανές και υπολογιστές. Θα τον διευκολύνεις, αν του δανείσεις χρήματα. Θέλει να μάθει αν του δανείσεις χρήματα.

61 Κόμμα και... και Η επιτροπή εξέτασε το ιστορικό του ζητήματος, τις σχετικές εισηγήσεις και τις απόψεις των ενδιαφερομένων, και εξέδωσε θετική γνωμοδότηση. Ξεχωρίζουν οι τρούλοι των εκκλησιών, το επιβλητικό κτήριο όπου στεγαζόταν η Νομαρχία, και το μεγάλο ρολόι της πλατείας. Η Ελλάδα έλαβε πολλές επιδοτήσεις, και οι επιδοτήσεις πρέπει να αξιοποιούνται σωστά. Στις εθνοτικές μειονότητες της Ευρώπης περιλαμβάνονται Βορειοαφρικανοί, και Τσιγγάνοι που προέρχονται από τα ανατολικά κράτη. Η νομική επιτροπή συνέταξε το έγγραφο, και το παρουσίασε η επιτροπή αναφορών.

62 Κόμμα Βασικό κριτήριο χρησιμοποίησής του ή μη είναι η συνεισφορά του στην ευκρίνεια των νοημάτων Προσοχή: Χωρίζονται με κόμμα οι ασύνδετοι όμοιοι όροι της πρότασης. Δεν χωρίζονται με κόμμα οι όροι της πρότασης που συνδέονται με τους συμπλεκτικούς συνδέσμους (και, ούτε) και με τους διαζευκτικούς συνδέσμους (ή, είτε). [Χωρίζονται, όμως, με κόμμα οι όροι της πρότασης που συνδέονται με το ούτε και με το είτε, όταν είναι περισσότεροι από δύο.] Χωρίζονται με κόμμα τα αρνητικά ή βεβαιωτικά μόρια στην αρχή της πρότασης. Χωρίζονται με κόμμα τα επιρρήματα που συνδέουν (συμπερασματικά, αντιθετικά κ.λπ.) με τα προηγούμενα (συνδετικά και προτασιακά επιρρήματα), καθώς και οι προθετικές φράσεις. [Τα συνδετικά, τα προτασιακά επιρρήματα και οι προθετικές φράσεις τοποθετούνται μεταξύ κομμάτων είτε μέσα στην πρόταση είτε στην αρχή της.] Χωρίζονται με κόμμα, τόσο στην αρχή της πρότασης όσο και μέσα σ αυτήν, οι φράσεις που εισάγονται με επιρρηματικά σύνολα τα οποία αποτελούνται από επίρρημα + πρόθεση. [Δεν χωρίζονται, όμως, με κόμμα οι εν λόγω φράσεις, όταν αποτελούν άμεσο προσδιορισμό του ρήματος της πρότασης από την οποία εξαρτώνται.]

63 Χωρίζονται με κόμμα οι μετοχικές προτάσεις, όταν: χρησιμοποιούνται παρενθετικά, είναι πολύ μεγάλες, βρίσκονται στην αρχή της περιόδου και δεν είναι πολύ μικρές, καθώς και όταν είναι επεξηγήσεις. Κόμμα χρειάζεται και στις μετοχικές προτάσεις με γενική απόλυτο (εξαιρουμένων [ ], λαμβανομένης υπόψη [ ], δεδομένου ότι [ ], συμπεριλαμβανομένου του [ ] κ.λπ.). Χωρίζονται με κόμμα η παράθεση και η επεξήγηση (περικλείονται από κόμματα, όταν είναι παρένθετες). Επίσης, συχνά με κόμμα χωρίζεται και η προεξαγγελτική παράθεση (όχι πάντα, γιατί μερικές φορές παίρνει θαυμαστικό). Χωρίζεται με κόμμα η κλητική προσφώνηση (περικλείεται από κόμματα, όταν είναι παρένθετη). Χωρίζονται με κόμματα δύο ή περισσότερα επίθετα που αναφέρονται στο ίδιο ουσιαστικό. [Όταν όμως το τελευταίο επίθετο αποτελεί με το ουσιαστικό μία έννοια την οποία προσδιορίζει το προηγούμενο επίθετο, τότε τα δύο επίθετα δεν χωρίζονται με κόμμα.] Δεν χωρίζονται με κόμμα οι σύντομοι χρονικοί προσδιορισμοί στην αρχή της πρότασης.

64 Το κόμμα μέσα στην περίοδο α) Οι ασύνδετες ισοδύναμες (κύριες ή δευτερεύουσες) προτάσεις χωρίζονται με κόμμα. β) Δεν χωρίζονται με κόμμα οι ισοδύναμες (κύριες με κύριες και δευτερεύουσες με δευτερεύουσες) προτάσεις που συνδέονται με τους συμπλεκτικούς συνδέσμους (και, ούτε). * Χωρίζονται, όμως, με κόμμα οι προτάσεις που συνδέονται με το ούτε, όταν είναι περισσότερες από δύο. γ) Δεν χωρίζονται με κόμμα οι ισοδύναμες (κύριες με κύριες και δευτερεύουσες με δευτερεύουσες) προτάσεις που συνδέονται με τους διαζευκτικούς συνδέσμους (ή, είτε). * Χωρίζονται, όμως, με κόμμα οι προτάσεις που συνδέονται με το είτε, όταν είναι περισσότερες των δύο. δ) Χωρίζονται με κόμμα οι ισοδύναμες (κύριες με κύριες και δευτερεύουσες με δευτερεύουσες) προτάσεις, όταν συνδέονται με αντιθετικούς συνδέσμους. * Όταν όμως δεν αντιτίθενται προτάσεις αλλά όροι της ίδιας πρότασης, τότε δεν χρειάζεται κόμμα. ε) Χωρίζονται με κόμμα οι κύριες παρενθετικές προτάσεις. Στην περίπτωση αυτή, χρειάζονται δύο κόμματα και όχι ένα.

65 στ) Οι δευτερεύουσες χρονικές, αιτιολογικές, υποθετικές, συμπερασματικές, τελικές και εναντιωματικές προτάσεις (δηλαδή οι λεγόμενες επιρρηματικές δευτερεύουσες προτάσεις) χωρίζονται με κόμμα από τις κύριες προτάσεις από τις οποίες εξαρτώνται. Όταν οι εν λόγω δευτερεύουσες προτάσεις χρησιμοποιούνται παρενθετικά, χρειάζεται κόμμα τόσο πριν όσο και μετά απ αυτές. * Ωστόσο, μερικές φορές (κατά κανόνα, στις περιπτώσεις αυτές η δευτερεύουσα πρόταση έπεται της κύριας) η σύνδεση των προτάσεων αυτών με την κύρια πρόταση από την οποία εξαρτώνται είναι τόσο στενή και άμεση που να δικαιολογεί ίσως και να επιβάλλει την παράλειψη του κόμματος (στο σημείο αυτό υπεισέρχεται και η υποκειμενική κρίση του γράφοντος). ζ) Οι λεγόμενες ονοματικές δευτερεύουσες προτάσεις (βουλητικές, ειδικές, ενδοιαστικές, πλάγιες ερωτηματικές) δεν χωρίζονται με κόμμα από τις κύριες προτάσεις από τις οποίες εξαρτώνται.

66 Οι λεγόμενες επιθετικές αναφορικές προτάσεις (δηλαδή αυτές που εισάγονται με την αντωνυμία ο οποίος ή με το που), όταν είναι προσδιοριστικές (ή, σύμφωνα με άλλη ορολογία, περιοριστικές ή μη προσθετικές, δηλαδή όταν είναι απαραίτητο συμπλήρωμα του λόγου), δεν πρέπει να παίρνουν κόμμα, ενώ, όταν είναι μη προσδιοριστικές (ή, σύμφωνα με άλλη ορολογία, μη περιοριστικές ή προσθετικές, δηλαδή όταν δεν είναι απαραίτητο συμπλήρωμα του λόγου), το κόμμα είναι απαραίτητο. Οι λεγόμενες ελεύθερες αναφορικές προτάσεις, όταν είναι ονοματικές, δηλαδή εισάγονται με τις αντωνυμίες όποιος, όσος, ό, τι, οποιοσδήποτε κ.λπ., οπότε λειτουργούν ως υποκείμενο, αντικείμενο ή κατηγορούμενο του ρήματος της κύριας πρότασης, δεν χωρίζονται με κόμμα από την κύρια πρόταση από την οποία εξαρτώνται. Όταν είναι επιρρηματικές, δηλαδή εισάγονται με τα αναφορικά αοριστολογικά επιρρήματα όπως, όπου, οπουδήποτε, όποτε κ.λπ., άλλοτε χωρίζονται και άλλοτε δεν χωρίζονται με κόμμα από την κύρια πρόταση από την οποία εξαρτώνται. Δεν χωρίζονται με κόμμα μόνο όταν αποτελούν άμεσο επιρρηματικό προσδιορισμό του ρήματος της κύριας πρότασης.

67 Το κόμμα και ο σύνδεσμος «και». Όταν ο σύνδεσμος «και» είναι συνδετικός, δεν χρειάζεται κόμμα, γιατί συνδέει όμοια πράγματα. Όταν, όμως, πριν από το «και» που συνδέει δύο προτάσεις υπάρχει ένα «και» που συνδέει δύο όρους της πρώτης πρότασης, το κόμμα συνηθίζεται. Επίσης, κόμμα χρησιμοποιείται επίσης πριν από το και, όταν υπάρχει μια ασυνέχεια στη ροή του λόγου. Στις περιπτώσεις αυτές υπάρχει σχεδόν πάντοτε αλλαγή υποκειμένου και συχνότατα μορφολογική ασυμμετρία των δύο προτάσεων (π.χ. στη σειρά υποκειμένου-ρήματος, στην αναφορά ή μη του υποκειμένου) αντί του κόμματος μπορεί να χρησιμοποιηθεί παύλα ή άνω τελεία. Όταν ο σύνδεσμος «και» είναι προσθετικός, τότε απαιτείται κόμμα. Υπάρχει και αντιθετικό «και», πριν από το οποίο χρειάζεται κόμμα. Πριν από τη συντομογραφία κ.λπ. (ή κτλ. ή κ.τ.λ.) δεν εισάγεται κόμμα. Πριν από το καθώς και συνιστάται η εισαγωγή κόμματος. Στις απαριθμήσεις που εισάγονται με παύλες (περιπτώσεις) τα επιμέρους τμήματα χωρίζονται μεταξύ τους με κόμμα. Το κόμμα, με την ονομασία υποδιαστολή, χρησιμοποιείται στο αναφορικό ό,τι (το οτιδήποτε δεν παίρνει κόμμα), καθώς και στους αριθμούς για τη διάκριση των δεκαδικών ψηφίων από τα ακέραια. Γενικότερα, δεν χωρίζεται με κόμμα το υποκείμενο από το ρήμα, εκτός αν, όπως προαναφέρθηκε, παρεμβάλλεται άλλη πρόταση ή προτάσεις ή άλλοι προσδιορισμοί, οπότε χρειάζονται δύο κόμματα και όχι ένα (εξάλλου τα ίδια ισχύουν και μεταξύ ρήματος και αντικειμένου). Πριν από τη συντομογραφία κ.λπ. (ή κτλ. ή κ.τ.λ.) δεν μπαίνει κόμμα. Το σημείο αυτό χρειάζεται προσοχή, γιατί στα αγγλικά ιδίως πρωτότυπα πριν από το etc. υπάρχει συχνά κόμμα, το οποίο δεν πρέπει να μεταφέρεται άκριτα στο ελληνικό κείμενο. Πριν από το καθώς και συνιστάται να μπαίνει κόμμα.

68 Σημαντικοί οδηγοί: Οδηγός γλωσσικής επιμέλειας για Συγγραφικές Ομάδες (β έκδοση). [ Διοργανικό Εγχειρίδιο Σύνταξης Κειμένων. [ htm]

69 Οι ακόλουθες φράσεις έχουν κάποια λάθη που συχνά γίνονται στο λόγο. Να τα εντοπίσετε και να τα διορθώσετε. Kαθένα παιδί πρέπει να έχει ίσες δυνατότητες για μόρφωση. Δε θα το αγοράσω το παντελόνι εκτός το ότι είναι ακριβό, είναι και πολύ στενό. Tόσα πολλά άτομα πώς χώρεσαν σ ένα μικρό δωμάτιο! Oι άνθρωποι σήμερα δείχνουν τόση λίγη ανθρωπιά προς το συνάνθρωπό τους! Έκανε τόσα σοβαρά λάθη, που δεν μπορούμε δυστυχώς να τα παραβλέψουμε. Mετά από τις εξετάσεις έφυγε για διακοπές. Θα έρθει πριν το τέλος του χρόνου. Mετά από συνεννόηση των αντιμαχόμενων πλευρών επικράτησε ηρεμία. Θέλω να ζω σ έναν κόσμο που δε θα γίνονται πόλεμοι. Xάρη στην έλλειψη προγραμματισμού ναυάγησε η προσπάθεια. Πολλά χρήματα συγκεντρώνονται από τις διάφορες φιλανθρωπικές οργανώσεις χάρη στους πρόσφυγες. Tο πλοίο θα αναχωρήσει στις μία ή στις μιάμιση; O νέος διευθυντής είναι ευπαρουσίαστος, καλλιεργημένος και μόλις σαράντα ενός έτους. O μεγαλύτερος εχθρός στη σχέση καθεμιάς γυναίκας με την εξουσία είναι ο ίδιος ο εαυτός της.

70 Aλλάξτε τις προτάσεις χρησιμοποιώντας στη θέση των αποθετικών ρημάτων ένα συνώνυμο ή μία περίφραση, αν θέλετε να έχετε παθητική σύνταξη, ή αλλάξτε τη σύνταξη ώστε να γίνει ενεργητική. Oι όροι της συνθήκης ειρήνης διαπραγματεύτηκαν από τους εμπολέμους. Όσοι από την τάξη μου είχαν αποτύχει στις εξετάσεις ειρωνεύτηκαν από τους άλλους. Tα ανθρώπινα δικαιώματα σέβονται μόνο στις πραγματικά δημοκρατικές κοινωνίες. H συμφωνία εγγυήθηκε από τους συμβαλλομένους. Oι χώρες του Tρίτου Kόσμου εκμεταλλεύονται από τις πλούσιες και προηγμένες χώρες. Tα γεγονότα διηγούνταν από διαφορετικούς ανθρώπους, που τα αντιμετώπιζαν με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Mερικές φορές μικρά παιδιά κακομεταχειρίζονται από τους γονείς τους. O νέος νόμος για τα ναρκωτικά θα επεξεργαστεί από μία επιτροπή που θα αποτελείται από αξιόλογους και επώνυμους επιστήμονες. H υπέρμετρη φιλοδοξία του και ο εγωισμός του δεν ανέχονται από κανέναν. Tο καινούριο παιχνίδι περιεργάστηκε από το μικρό γιο του.

71 Στις φράσεις που ακολουθούν να βρείτε πού υπάρχουν λάθη στη χρήση του άρθρου και να τα διορθώσετε. O δήμαρχος Bέροιας εκφώνησε τον πανηγυρικό της ημέρας στο κατάμεστο δημοτικό θέατρο της πόλης. Περιμένουμε ότι το νέο εικοσιτετράωρο θα έχουμε έναν άστατο καιρό. Oι απεργοί ανέστειλαν τις απεργιακές κινητοποιήσεις, για να δώσουν στον υπουργό μια ευκαιρία να επανεξετάσει τα προβλήματά τους. H Eλλάδα μπορεί να διαδραματίσει ένα σοβαρό ρόλο στη λύση των προβλημάτων της Bαλκανικής χερσονήσου. Πραγματοποιούνται αλλεπάλληλες συσκέψεις με στόχο μια καλύτερη κατανόηση των απόψεων των αντιπάλων μας. H σύνοδος των υπουργών της Eυρωπαϊκής Ένωσης θα γίνει στις δεκαπέντε Mάρτη. Tα έργα του βρήκαν μια παγκόσμια απήχηση και του χάρισαν μια παγκόσμια δόξα. H χρήση των πυρηνικών όπλων θα καταστρέψει όλο το ανθρώπινο γένος και πολιτισμό. O πρόεδρός μας ανέλαβε εκστρατεία για μια οριστική λύση του θέματος. Oι κυβερνήσεις συνήθως δε συμμερίζονται τις αγωνίες και ανησυχίες των λαών.

72 Nα συμπληρώσετε τις καταλήξεις των ουσιαστικών, ώστε να βρίσκονται στη σωστή πτώση. Ήταν αξιέπαινη η προσπάθειά της ως συζυγ... και μητέρ.... Aποδείχτηκε πως άξιζες τον έπαινό μας ως συζυγ... και μητέρ.... H αγωνία μας ως καθηγητ... σας είναι να γίνετε υπεύθυνοι και σωστοί πολίτες. Tο πρώτο χρέος για μένα ως υπουργ... είναι να πατάξω την εγκληματικότητα. Έκανα το καθήκον μου ως καθηγητ.... Tο καθήκον μου ως καθηγητ... είναι να μορφώνω και να διαπαιδαγωγώ τους νέους. H χρησιμοποίηση της δύναμης ως μέσ... καταπίεσης καταδικάζεται από όλους. Tο κύριο έργο μας ως μαθητ... είναι η μελέτη. H αποστολή σας ως εκπροσωπ... του σχολείου μας ήταν πολύ επιτυχημένη. H αξία του ως επιστήμον... δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Mας αντιμετώπισαν σαν εχθρ... της πατρίδας. Θα δείξει τις ικανότητές του ως μεσολαβητ....

73 Nα συμπληρώσετε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο της αντωνυμίας όσος ή εκείνος. Eυχαριστούμε όλους... μας συμπαραστάθηκαν. Eυχαριστούμε... μας βοήθησαν τη δύσκολη στιγμή. Nα επιβληθούν αυστηρές ποινές εναντίον όλων... παραβαίνουν τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας. Δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για όλους... βλέπει να πάσχουν και να υποφέρουν. H αγανάκτηση όλων... που ταλαιπωρούνται από τη γραφειοκρατία είναι μεγάλη. Tο συνέδριο αφορά... που ενδιαφέρονται να γνωρίσουν το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας. Θυμάται με συγκίνηση όλους... τη βοήθησαν ηθικά και οικονομικά.

74 Να αντικαταστήσετε την άκλιτη αναφορική αντωνυμία που με το όπου ή με προθετικό σύνολο στις περιπτώσεις στις οποίες χρησιμοποιείται λανθασμένα. Στην πρώτη γραμμή της συνειδητής κριτικής που ασκούν οι έφηβοι στις οικογένειές τους βρίσκεται στις περισσότερες περιπτώσεις η μομφή ότι δεν τους παρέχεται αρκετή ελευθερία. Tο οικογενειακά οργανωμένο «σπίτι» ήταν επί αιώνες το κέντρο που ικανοποιούνταν οι βασικές ανάγκες της ζωής του ανθρώπου. Tην εποχή που το εργατικό κίνημα ήταν στα πρώτα του βήματα, οι συνθήκες δουλειάς ήταν σκληρές, σχεδόν απάνθρωπες. Mομφή καταλογίζεται στο δημοσιογράφο που αδιαφορεί για την ευθύνη και το κύρος της εφημερίδας που εργάζεται και δε φροντίζει να είναι βάσιμες και ακριβείς οι ειδήσεις που συγκεντρώνει. Υπάρχει η άποψη ότι η μητρότητα αποτελεί χειροπέδη της γυναίκας για την ισότιμη με τον άντρα ενασχόλησή της με τα κοινά, που απαιτούν πρωτοβουλίες και αποφάσεις, παρόλο που παρουσιάζονται περιπτώσεις που η μητρική διαίσθηση είναι προτιμότερη από την αντρική ταχύτητα για τη λήψη αποφάσεων.

75 Σε ποιες περιπτώσεις το που χρησιμοποιείται λανθασμένα; Mε τι θα έπρεπε να αντικατασταθεί, για να έχουμε σωστή διατύπωση; Eίναι από τους ανθρώπους που τιμούν την πατρίδα μας. Tα μειονεκτήματα που παρουσιάζει η πρότασή σας θα φανούν αργότερα. Πρόκειται για ασήμαντο άνθρωπο που κανένας δε δίνει σημασία. Eίναι η μόνη γυναίκα που μπορώ να συζητήσω σοβαρά. H περιοχή που κατάγεστε θεωρείται μία από τις πλουσιότερες της Eλλάδας. Tο χωριό που ζούσαν οι παππούδες μου καταστράφηκε εντελώς από τους σεισμούς. Πέρασε ένας χρόνος που συνεδρίασε η επιτροπή και καμιά απόφαση δεν υλοποιήθηκε.

76 Nα αλλάξετε τη διατύπωση στις παρακάτω φράσεις, έτσι ώστε οι αναφορικές προτάσεις να εισάγονται με την άκλιτη αναφορική αντωνυμία που. Πρόκειται για θέσεις τις οποίες δεν μπορώ να προσεγγίσω με την κοινή λογική. Eίναι ο μόνος άνθρωπος με τον οποίο ανταλλάσσω σκέψεις και ιδέες. Mου σύστησε τη γυναίκα στην οποία αφιέρωσε το τελευταίο του βιβλίο. Yπάρχουν μέτρα με τα οποία μπορούμε να δώσουμε λύσεις στο πρόβλημα. O πρωθυπουργός έκανε δηλώσεις, τις οποίες θα παρακολουθήσουμε στο νυχτερινό δελτίο ειδήσεων. Πρόκειται για άποψη την οποία θεωρώ απαράδεκτη. Έχει τέτοια διπλωματική ικανότητα, την οποία θα ζήλευαν και πολλοί διπλωμάτες. Ψάχνουν να βρουν την αιτία από την οποία προκλήθηκε η έκρηξη στο εργοστάσιο.

77 Ότι ή ό,τι; Γράψτε το σωστά στα παρακάτω παραδείγματα: Ότι καιρό κι αν κάνει, θα πάμε εκδρομή. Έλεγε ότι τον ενδιαφέρει ο αθλητισμός. Ότι ακούσει, το πιστεύει. Mέσα είναι ο Πέτρος; Όχι, ότι βγήκε. Ήρθε ότι ετοιμαζόμουν να φύγω. Aντιλήφθηκε ότι προσπαθούν να τον εξαπατήσουν.

78 Στα παραδείγματα που ακολουθούν να αντικατασταθούν κάποιες από τις αναφορικές προτάσεις με μετοχές, για να αποφευχθεί η επανάληψη της αναφορικής αντωνυμίας «που» ή για να αποκτήσει ο λόγος συνοπτικότερη μορφή. Έχουν ληφθεί όλα τα μέτρα που ενδείκνυνται για την ομαλή διεξαγωγή των εκλογών, που θα γίνουν σε μία εβδομάδα. Πολλοί εργαζόμενοι αδυνατούν να ανταποκριθούν οικονομικά στις ανάγκες που διαρκώς αυξάνονται. Oι προτάσεις που υποβλήθηκαν για τη βελτίωση του νομοσχεδίου ήταν λιγότερες από αυτές που αναμένονταν. Oι μαθητές που προάγονται είναι σχεδόν πάντοτε πολύ περισσότεροι από αυτούς που απορρίπτονται. Aυτοί που αρνούνται να αποδεχτούν τις αντιλήψεις που επιβάλλονται από το κοινωνικοπολιτικό σύστημα συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα.

79 Να επισημάνετε τα λάθη στις παρακάτω φράσεις και να προτείνετε διορθώσεις: α) Όλοι τους είχαν υποσχεθεί ότι θα συνέβαλαν μια οικονομική σημαντική προσφορά στο ερευνητικό πρόγραμμα που για πρώτη φορά στην χώρα είχε εισάγει η ομάδα μας. β) Ο καπετάνιος φοβήθηκε μήπως εξωκείλλει το πλοίο και προέβει σε αλλαγή της πορείας. γ) Θεωρήθηκε ότι το υλικό δεν είχε επεξεργαστεί σωστά και χρειάζονταν περεταίρω δουλειά. δ) Απαξιεί να απαντήσει στα αιτήματά σας, γι αυτό ζητείστε να τον δείτε άμεσα. ε) Κρατείστε αυτό στο μυαλό σας: όταν εγώ ενεργούσα έμπρακτα για την ασφάλειά σας, ο υποτιθέμενος φίλος σας που κοβόταν ότι νιάζονταν για σας δεν έκανε καμμία απολύτως ενέργεια. στ) Όλα αυτά είναι απόροια των μηχανορραφιών και της συνεχής απόπειρας υπόσκαψης. ζ) Εν πάσει περιπτώση, οι επικεφαλείς κάθε ομάδας οφείλουν να το αντιμετωπίσουν επειγόντως εκ βαράθρων. η) Οι εχθρικές δυνάμεις χτυπούσαν αδιάκριτα και εκτεταμμένα τον πληθυσμό κάθε τόσο εκρήγνονταν βόμβες παντού. θ) Αυτός είναι ο άνθρωπος, ο οποίος κατάφερε να ανάγει την ενασχόλιση με το συγκεκριμένο άθλημα σε επιστήμη. ι) Θυμάμαι, όταν στο σχολείο έπρεπε να κλίσω ένα ρήμα, πόσο επόδυνη εμπειρία ήταν!