ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ:

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΣΤΟ ΝΕΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: (στην κατεύθυνση Γλωσσοτεχνολογία) ΕΣΠΟΙΝΑ ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗ (Α.Ε.Μ. 303) ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΜΗΤΡΑΚΟΣ ΗΜΗΤΡΗΣ (επιβλέπων) ΚΟΙΛΙΑΡΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΙ ΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΥΠΡΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2008

2 Πρόλογος 4 Εισαγωγή Γνωριμία με το διαδραστικό πίνακα (Δ.Π.) Ιστορικά στοιχεία Ορισμός και λειτουργία Δ.Π Είδη διαδραστικών πινάκων Ζητήματα- πιθανά προβλήματα διαχείρισης, ασφάλειας και υγείας Ο Δ.Π. στην υπηρεσία της διδασκαλίας και της μάθησης: τεχνικά χαρακτηριστικά που παρέχουν δυνατότητες και δομές για δράση Το περιβάλλον της τάξης και ο ρόλος του δασκάλου Μοντέλο ανάλυσης της διδασκαλίας και μάθησης στο περιβάλλον της δραστηριότητας Χρήση χαρακτηριστικών από τους δασκάλους Παράγοντες που επηρεάζουν την υιοθέτηση του Δ.Π Επιμόρφωση εκπαιδευτικών Ο Δ.Π. ως εργαλείο ενίσχυσης της διδασκαλίας Αλλαγή στο πλαίσιο διδασκαλίας/ μάθησης Ευελιξία (flexibility) και μεταβλητότητα (versatility) Παρακίνηση δασκάλων Προς μια νέα «ηλεκτρονική» παιδαγωγική Η διαφορά στη χρήση: αναζήτηση των συστατικών της καλής χρήσης Η παιδαγωγική της χρήσης : ρεπερτόριο δραστηριοτήτων Ο Δ.Π. ως εργαλείο ενίσχυσης της μάθησης Ενίσχυση κινήτρων, δέσμευση μαθητών και άλλα συναισθηματικά επακόλουθα Ρυθμός, πολυμορφία/ πολυτροπικότητα, αλληλεπίδραση Διαμόρφωση δεξιοτήτων Τ.Π.Ε Επίδραση της χρήσης στην επίδοση των μαθητών Το μέλλον σχεδιασμού του Δ.Π. 72 2

3 2.1. Το πρόβλημα Οριοθέτηση του προβλήματος Σκοπός και στόχοι της έρευνας Ερευνητικά ερωτήματα Περιορισμοί της έρευνας Μεθοδολογία της έρευνας Ομάδα στόχος και δείγμα Μέσα και εργαλεία συλλογής δεδομένων Στατιστική επεξεργασία πληροφοριών και ανάλυση δεδομένων Σχολιασμός αποτελεσμάτων Συμπεράσματα προτάσεις για μελλοντικές κατευθύνσεις της έρευνας 116 Βιβλιογραφία 120 Παράρτημα 140 3

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα διπλωματική εργασία πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στις Επιστήμες της Γλώσσας και της Επικοινωνίας, με φορέα το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Αν και λόγω της πολύπτυχης φύσης και διάρθρωσης του προγράμματος δόθηκε η ευκαιρία για μελέτη μιας ευρείας ποικιλίας θεμάτων, τα περισσότερα από τα οποία είχαν εκ προοιμίου κοινή συνιστώσα τη γλώσσα, πυξίδα για την εργασία αυτή αποτέλεσε ο συνδυαστικός τομέας νέας τεχνολογίας και γλώσσας, εξού και η τοποθέτησή της στην κατεύθυνση «Γλωσσοτεχνολογία». Στην αναζήτηση ενός γόνιμου και συνάμα ενδιαφέροντος πεδίου δράσης προέκυψε, σχεδόν επιτακτικά, η ανάγκη για μελέτη ενός νέου σχετικά προϊόντος, με το οποίο ο παραγωγικός τομέας των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (Τ.Π.Ε.) εμπλούτισε τη σχολική τάξη. Πρόκειται για το διαδραστικό πίνακα, ένα ευπροσάρμοστο και δυναμικό εργαλείο παρουσίασης σε όλη την τάξη, με προστιθέμενες δυνατότητες σχετικές με την ευκολία χρήσης, την αποθήκευση και ανάκτηση της εργασίας και το χειρισμό στοιχείων, με τρόπο ανάλογο της επεξεργασίας που θα γινόταν σε ένα προσωπικό υπολογιστή. Η δημοτικότητα του διαδραστικού πίνακα είναι συντριπτικά συγκλονιστική, γι αυτό άλλωστε και τείνει να γίνει δομική συνιστώσα στις περισσότερες τάξεις του εξωτερικού. Οι δυνατότητές του φαίνεται να αναγνωρίζονται και από το κυπριακό Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού καθώς αυτό προγραμμάτισε, και εν μέρει υλοποίησε, την εισαγωγή ενός αξιοσημείωτου αριθμού διαδραστικών πινάκων σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια δημόσια εκπαιδευτικά ιδρύματα. Το συχνά προβαλλόμενο όραμα για εκπαιδευτικό εκσυγχρονισμό φαίνεται να βρίσκει την πραγμάτωσή του στη γόνιμη σύνδεση νέας τεχνολογίας και θεωριών μάθησης, η οποία και δύναται να επηρεάσει καθοριστικά κάθε πτυχή του εκπαιδευτικού συστήματος και να ασκήσει πιέσεις προς την επιδίωξη εσωτερικών μεταρρυθμίσεων ή μικρών παιδαγωγικών επαναστάσεων στις σχολικές βαθμίδες. Το πέρασμα ωστόσο από το συμβατικό στον «έξυπνο» διαδραστικό πίνακα δεν υπακούει σε ντετερμινιστικές αντιλήψεις σε σχέση με τη δύναμη της τεχνολογίας να κατευθύνει τις επιστημονικές και κοινωνικές εξελίξεις αλλά εξαρτάται από την ανθρώπινη πρόθεση και τις επιλογές, και απαιτεί εξυπνότερους και ικανότερους χειριστές, τεχνολογικό αλφαβητισμό και ανάπτυξη διαχρονικών δεξιοτήτων στις Τ.Π.Ε.. Έτσι, αν και ο Δ.Π. πιθανότατα αντιπροσωπεύει μια σημαντική ανάπτυξη, που επιτρέπει στους δασκάλους να οργανώσουν και να διαχειριστούν τις πληροφορίες, τις τάξεις και το περιεχόμενό τους αποτελεσματικότερα και αποδοτικότερα, αυτό δε μεταφράζεται αυτόματα σε καλύτερη ποιότητα της διδασκαλίας και καλύτερη εμπειρία μάθησης. Ως εκ τούτου, αποτελεί πρόκληση τόσο για τους φορείς εκπαιδευτικής ηγεσίας όσο και για τον απλό μαχόμενο εκπαιδευτικό, οι δεξιότητες και η επαγγελματική γνώση του οποίου είναι ο κρίσιμος παράγοντας στον καθορισμό του ποσού της αξίας που κερδίζεται από το Δ.Π. Η εργασία που έχετε στα χέρια σας, αποτελεί προϊόν μιας προσπάθειας που δρομολογήθηκε από γόνιμη περιέργεια σχετικά με τις νέες προοπτικές που ο Δ.Π. μπορεί να παρέχει στην εκπαίδευση, προβληματισμό σχετικά με τις νέες απαιτήσεις στο προσοντολόγιο του αποτελεσματικού εκπαιδευτικού και τέλος την πεποίθηση ότι η δημιουργική αξιοποίηση των δυνατοτήτων του Δ.Π. σε ευρεία κλίμακα είναι δυνατόν να συμβάλει στον περιορισμό ορισμένων παραδοσιακών χαρακτηριστικών της υπάρχουσας εκπαίδευσης και να προκαλέσει την απαρχή μιας περιόδου παιδαγωγικής αναγέννησης στη σχολική πραγματικότητα. Κατσαντώνη Δέσποινα Κύπρος

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ανταπόκριση της κυπριακής εκπαίδευσης στο αίτημα για τεχνολογικό εκσυγχρονισμό, που επικυρώνεται με τη μαζική εισαγωγή διαδραστικών πινάκων στις δημόσιες τάξεις, αφήνει, όπως και σε άλλες περιπτώσεις υιοθέτησης νέων τεχνολογιών, μετέωρο το ερώτημα σχετικά με τα συστατικά καλής χρήσης τα οποία και εγγυώνται πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων του πίνακα. Ανεπίσημες παρατηρήσεις που προηγήθηκαν της έρευνας αυτής, υπό το στυλ δημοσκόπησης ανάμεσα σε συναδέλφους, δείχνουν ότι η ύπαρξη του πίνακα σε ένα σχολικό περιβάλλον δε συνεπάγεται καν τη χρήση του σε τεχνικό επίπεδο, πόσο μάλλον να υποστηρίζει ένα μετασχηματισμό στο καθεστώς διδασκαλίας και μάθησης. Θεωρητικά, και μάλλον σε ένα επίπεδο εικασίας, θα αποδίδαμε το γεγονός αυτό στην απουσία του στοιχείου μαζικότητας σε σχέση με την εισαγωγή του Δ.Π. στις μονάδες αυτές, πράγμα που μπορεί να σημαίνει έλλειψη οργανωμένης επιμόρφωσης και αποτελεσματικής στρατηγικής σε επίπεδο σχολείου. Έτσι, η έρευνα στράφηκε στην εξέταση του μοναδικού δημόσιου κυπριακού ιδρύματος που «τροφοδοτήθηκε» πλήρως τεχνολογικά με Δ.Π. και αποτελεί ως εκ τούτου πρότυπο ηλεκτρονικό σχολείο. Η απουσία ελληνόγλωσσης έρευνας 1 και κυρίως θεωρητικής βάσης σε σχέση με τις ιδιότητες και την αξιοποίηση του Δ.Π. σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, αποτέλεσε για την παρούσα εργασία επιταγή για μια εμπεριστατωμένη βιβλιογραφική ανασκόπηση σε ξενόγλωσσες πηγές, κυρίως προερχόμενες από το Ηνωμένη Βασίλειο, όπου και η εισαγωγή του πίνακα αποτέλεσε σοβαρή προτεραιότητα τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Ένα μεγάλο μέρος της πρώιμης βιβλιογραφίας είναι περιγραφικό και αφορά στην εισαγωγή της νέας τεχνολογίας, απεικονίζοντας επομένως τον αρχικό ενθουσιασμό σχετικά με αυτά που μπορεί να επιτύχει. Χαρακτηρίζεται δε, από την ύπαρξη μικρής κλίμακας, χρησιμοποιώντας συχνά την έρευνα δράσης ως μεθοδολογία και υλοποιήθηκε από ενθουσιώδεις καινοτόμους- μεταρρυθμιστές (Cogill:2003α), παίρνοντας μερικές φορές τη μορφή προσωπικής κατάθεσης και υπεράσπισης, όπως σημειώνεται από τους Smith κ.λ. (2005). Σε σχέση με την παρούσα έρευνα, η αναγνώριση της αναγκαιότητας για ύπαρξη μιας ελληνόγλωσσης θεωρητικής τράπεζας θεμάτων που να σχετίζονται με το Δ.Π., και η σχετική φιλοδοξία για την επίτευξη κάτι τέτοιου, οδήγησαν στη δημιουργία ενός εκτενούς θεωρητικού μέρους, το οποίο και μπορεί να αποτελέσει πηγή άντλησης πληροφοριών για τους ενδιαφερόμενους εκπαιδευτικούς, σε μια πορεία γνωριμίας με τις τρέχουσες αντιλήψεις σχετικά με το τι συνιστά καλή πρακτική και κατανόησης των παραγόντων που καθορίζουν αποκλίσεις από αυτή. Αφετηρία του θεωρητικού μέρους αποτελεί μια σύντομη ιστορική αναδρομή στη δημιουργία και υιοθέτηση του Δ.Π. στην εκπαιδευτική πράξη 2 και στη συνέχεια δίνονται κάποιοι λειτουργικοί ορισμοί, γίνεται περιγραφή του τρόπου λειτουργίας του όλου συστήματος, αναφορές στο συνοδευτικό λογισμικό και τους βασικούς τύπους τεχνολογίας που καθορίζουν το είδος του πίνακα. Το πρώτο αυτό κομμάτι της βιβλιογραφίας ολοκληρώνεται με καταγραφή κάποιων καίριων ζητημάτων σχετικά με προβλήματα διαχείρισης, ασφάλειας και υγείας που πιθανόν να προκύψουν από τη χρήση του πίνακα. Ακολούθως, γίνεται μια γνωριμία με τα τεχνικά χαρακτηριστικά του Δ.Π., από πλευράς δυνατοτήτων και δομών που η τεχνολογία μπορεί να παρέχει σε μια δράση, και τα οποία πιθανόν να απαξιώνουν τη χρήση άλλων σύγχρονων 1 Με εξαίρεση μικρές έρευνες των Τιανταφυλλίδη (2008) και Μητάκου (2007) στη δημοτική εκπαίδευση και του Γυμνασίου Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Γενισέας που αφορούσε τους μαθητές με προβλήματα όρασης. 2 Αν και η χρήση του διαδραστικού πίνακα συνδέεται άμεσα με τη χρήση των Τ.Π.Ε. στην εκπαίδευση, παραβλέπουμε οποιαδήποτε ξεχωριστή αναφορά στη χρήση τους προς αποφυγήν περιττών πληροφοριών που θα έκαναν ακόμα εκτενέστερο το βιβλιογραφικό μέρος. Άλλωστε, οι απαιτήσεις για διαφοροποίηση στο ρόλο του δασκάλου και η νέα παιδαγωγική που μπορεί να προκύψει μέσα από την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της τεχνολογίας σκιαγραφείται έμμεσα μέσα από τις αναφορές σε μια τεχνολογικά, από άποψη διαδραστικού πίνακα, στηριζόμενη διδασκαλία. 5

6 προϊόντων της εκπαιδευτικής τεχνολογίας, όπως οι προσωπικοί υπολογιστές ή ένας υπολογιστής συνδεδεμένος με προβολέα ώστε η οθόνη του να προβάλλεται σε συνηθισμένο ασπροπίνακα. Η ανάγκη για επιτυχή και εποικοδομητικό συνδυασμό των χαρακτηριστικών αυτών επιδρά στην οικολογία της τάξης και το ρόλο του δασκάλου, ο οποίος και καλείται να αναλάβει την ενορχήστρωσή τους ώστε να εξασφαλιστεί ότι η δραστηριότητα προχωρά αποτελεσματικά προς την επίτευξη των προσχεδιασμένων μαθησιακών αντικειμένων και των σχετικών στόχων. Η εστίαση στον εκπαιδευτικό έχει τη βάση της στο γεγονός ότι ο διαδραστικός πίνακας προορίζεται για χρήση από τον ίδιο τον εκπαιδευτικό (σε αντίθεση με τους προσωπικούς υπολογιστές στους οποίους ο μαθητής μπορεί να εργαστεί ατομικά), και αποτελεί πρόκληση για αναβαθμισμένη διαφοροποίηση του ρόλου του, σε επίπεδο πάντα καινοτομικής αποτελεσματικότητας και όχι «κυριαρχικής» παρουσίας στην τάξη. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις απαιτήσεις του νέου «προσοντολογίου» που οφείλει να πληροί προκειμένου να παραμείνει αποτελεσματικός στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται. Η εξασφάλιση των νέων αυτών προσόντων επιτυγχάνεται προοδευτικά μέσα από διαρκή επιμόρφωση, τόσο σε σχέση με τις τεχνικές ιδιότητες του πίνακα όσο και με την παιδαγωγική αξιοποίησή τους, και εξαρτάται από μια σειρά προσωπικών και εξωγενών παραγόντων, όπως το σχολικό και το ευρύτερο εκπαιδευτικό σύστημα. Περιγράφεται δε από τα διάφορα μοντέλα υιοθέτησης που προτείνονται από τη διεθνή βιβλιογραφία. Σημειώνεται ωστόσο ότι είναι ακόμα νωρίς για να υπάρξει οποιαδήποτε καταληκτική πρακτική καλής χρήσης, καθώς αναφερόμαστε σε μια τεχνολογία που ακόμα να φθάσει σε πολλά σχολεία, και στην οποία οι δάσκαλοι βρίσκονται σε πορεία προσαρμογής (Somekh και λοιποί:2007). Στη συνέχεια του ίδιου κεφαλαίου, γίνεται αναφορά σε σύγχρονες έρευνες οι οποίες συνδέονται άμεσα με τη χρήση διαδραστικών πινάκων, με σκοπό να αξιοποιηθεί η εμπειρία της διεθνούς εκπαιδευτικής κοινότητας για περιγραφή των νέων δεδομένων σε επίπεδο διδακτικής μεθοδολογίας και νέων στρατηγικών μάθησης που αφορούν στο «Μάθημα για όλη την τάξη» (Whole Class Teaching). Σημειώνεται η προσπάθεια που καταβλήθηκε ώστε οι βιβλιογραφικές πηγές που στηρίζουν τη λειτουργική παρουσίαση του πίνακα να μην τον αναγάγουν αυθαίρετα στο απόλυτο υπέρ- εργαλείο διδασκαλίας/ μάθησης, αλλά να τον εξετάζουν με κριτική ματιά χωρίς να «καμουφλάρουν» με ωραιοποιήσεις τα όποια μειονεκτήματα ή αδυναμίες του. Άλλωστε, τα στοιχεία που περιβάλλουν τη χρήση και επίδραση του Δ.Π. είναι ασαφή και μεταβλητά και τείνουν να αποκαλύψουν μια πολύ μικτή εικόνα. Αφενός, υπάρχουν εκθέσεις που εξακριβώνουν πως ο Δ.Π. έχει χρησιμοποιηθεί για να βελτιώσει σημαντικά και να επεκτείνει τις πρακτικές διδασκαλίας και μάθησης, μέσω πτυχών όπως οι καλύτερες διευκολύνσεις επίδειξης, η μεγαλύτερη δυνατότητα σαφήνειας και οπτικής αναπαράστασης, η μοντελοποίηση και επεξήγηση δύσκολων εννοιών, καθώς επίσης και η αποτελεσματικότερη παρακίνηση και δέσμευση των μαθητών. Αφετέρου, άλλες έρευνες εισηγούνται ότι η απλή εισαγωγή τέτοιων τεχνολογιών είναι ανεπαρκής να προωθήσει μεγαλύτερη αλληλεπίδραση στην τάξη και πράγματι, ότι η χρήση μπορεί να έχει επιζήμια αποτελέσματα, καθώς ο Δ.Π. είναι κατάλληλος για ενίσχυση και διευκόλυνση περισσότερο διδακτικών προσεγγίσεων και για αύξηση του ελέγχου και της κυριότητας των δασκάλων στις αλληλεπιδράσεις της τάξης. Η έρευνα ποικίλλει επίσης σημαντικά από άποψη ποιότητας, πολυπλοκότητας, εύρους και μεγέθους, σταδίου και ηλικίας των μαθητών, τομέα και χρησιμότητας των συμπερασμάτων στην προώθηση της συζήτησης για τη μελλοντική πρακτική. Ως απάντηση στην αρχική κριτική σχετικά με την ποικιλία απόψεων και τους περιορισμούς που αυτή επιβάλλει στην εξαγωγή σαφών συμπερασμάτων για την επίδραση του Δ.Π., η παρούσα βιβλιογραφική ανασκόπηση αποσκοπεί στην προσθήκη νεότερων στοιχείων και μια επιπλέον ανάλυση των πιο σύγχρονων εκπαιδευτικών ερευνών σχετικά με το Δ.Π. Από τα συμπεράσματα θα υπολογιστούν έπειτα κατά προσέγγιση μερικά από τα θέματα κλειδιά και συζητήσεις προκειμένου να υποβάλουμε μερικές αρχικές συστάσεις σχετικά με την αποτελεσματικότερη χρήση, και επίσης μερικές ιδέες και προτάσεις για πιθανές μελλοντικές εξελίξεις από την άποψη διδασκαλίας, κατάρτισης, χρήσης και σχεδιασμού του Δ.Π. Η γενική πρόθεση είναι να απομακρυνθούμε από τα απλοϊκά επιχειρήματα γύρω από το αν ο Δ.Π. είναι καλός ή κακός αυτός καθαυτός, σε περισσότερο λεπτά 6

7 και περίπλοκα, τα οποία εξετάζουν τους βέλτιστους όρους αποτελεσματικής χρήσης, τους παράγοντες που πιθανόν να υποστηρίξουν μια τέτοια χρήση, τις πτυχές που μπορεί να επηρεάσουν μελλοντικές εξελίξεις όπως και τους τύπους στοιχείων που απαιτούνται για να επιτρέψουν την εφαρμογή των κατάλληλων αλλαγών (Rudd:2007). Το δεύτερο μέρος αποτελεί τον πυρήνα της ερευνητικής διαδικασίας. Με αφετηρία τον προβληματισμό για τις παραμέτρους που στηρίζουν την παιδαγωγική αξιοποίηση του άρτι αφιχθέντος στα κυπριακά σχολεία διαδραστικού πίνακα, η έρευνα εξετάζει το πώς η ανάγκη για πρακτική αξιοποίηση του εν λόγω πίνακα επηρεάζει τον ίδιο το δάσκαλο και τη διδασκαλία, στα πλαίσια του γλωσσικού μαθήματος. Τα ερωτήματα που αποτελούν άξονα της ερευνητικής διαδικασίας εξετάζουν κυρίως τη νέα αυτή τεχνολογία σε επίπεδο χρήσης/ αξιοποίησης και παιδαγωγικής και θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως ερωτήματα- ομπρέλες καθώς εγείρουν δευτερεύοντα θέματα τα οποία αναλύονται σε υποερωτήματα. Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα στοχεύει στο να: Εντοπίσει το επίπεδο ετοιμότητας (τεχνολογικής και παιδαγωγικής) των δασκάλων για αξιοποίηση του Δ.Π. στο γλωσσικό μάθημα. Εντοπίσει τις απόψεις των δασκάλων σχετικά με τη συνεισφορά του Δ.Π. στον παιδαγωγικόεκπαιδευτικό και μαθησιακό τομέα. Εντοπίσει το βαθμό και τους τρόπους αξιοποίησης του Δ.Π. σε κάθε μία από τις πτυχές της γλωσσικής διδασκαλίας (κατανόηση και παραγωγή προφορικού/ γραπτού λόγου, γραμματική συντακτικό, ορθογραφία, λεξιλόγιο, μελέτη και αξιοποίηση πηγών). Εντοπίσει στοιχεία διαδραστικότητας στο γλωσσικό μάθημα τα οποία υποστηρίζονται από τη χρήση του Δ.Π. Συσχετίσει τις απόψεις των δασκάλων σε σχέση με τη χρησιμότητα του πίνακα (θεωρητικό επίπεδο) και τους τρόπους αξιοποίησής του (πρακτικό επίπεδο). Στο κεφάλαιο της μεθοδολογίας διαγράφονται με λεπτομέρεια το δείγμα της έρευνας, οι λόγοι επιλογής του και τα μέσα συλλογής δεδομένων. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα δεδομένα της έρευνας, οπτικά μέσα από διαγράμματα και οργανωμένα σε πίνακες, και αναλυτικότερα μέσα από λεκτική περιγραφή. Καταβάλλεται δε προσπάθεια ερμηνείας και «αποκωδικοποίησής» τους με γνώμονα πάντα τα ερευνητικά ερωτήματα που τέθηκαν στην αρχή, μέσα από την οποία οδηγούμαστε σε διάφορα συμπεράσματα τα οποία τονίζουμε ότι δεν είναι απόλυτα αλλά ούτε και γενικεύσιμα, λόγω του μικρού δείγματος της έρευνας. Μέσα από τη συζήτηση ίνονται εισηγήσεις για αποτελεσματική αξιοποίηση των διαδραστικών πινάκων και τέλος προτείνονται κάποια θεματικά πεδία μελλοντικού προσανατολισμού της έρευνας σχετικά με το Δ.Π. Τέλος, στο παράρτημα παρατίθεται το ερωτηματολόγιο που χορηγήθηκε στα υποκείμενα της έρευνας, κάποιοι συγκριτικοί πίνακες για τις διάφορες τεχνολογίες Δ.Π. και σχάρες παρατήρησης σχετικά με την εξελικτική φάση στην οποία μπορεί να βρίσκονται οι εκπαιδευτικοί κατά την πορεία ενσωμάτωσης του πίνακα στη διδασκαλία τους. 7

8 ΜΕΡΟΣ Α 8

9 ΜΕΡΟΣ 1 Ο 1.1. Γνωριμία με το διαδραστικό πίνακα (Δ.Π.) Επιγραμματικά, ο διαδραστικός πίνακας (Δ.Π. ή απλά πίνακας, για σκοπούς γλωσσικής οικονομίας στα πλαίσια της παρούσας εργασίας) είναι ένα εν δυνάμει επαναστατικό εργαλείο που συνδυάζει την απλότητα του ασπροπίνακα με τη δύναμη του ηλεκτρονικού υπολογιστή (Η/Υ). Ενώ μοιάζει πολύ στην όψη με ένα τυπικό ασπροπίνακα, όταν συνδεθεί με ένα Η/Υ κι ένα ψηφιακό προβολέα μετατρέπεται σε ευαίσθητη στην επαφή ηλεκτρονική οθόνη και αποτελεί, ως εκ τούτου, ισχυρό μέσο παρουσίασης, προβάλλοντας και αξιοποιώντας οποιοδήποτε πρόγραμμα λειτουργεί στον Η/Υ (π.χ. έγγραφα του Word, παρουσιάσεις PowerPoint, φωτογραφίες, διαδικτυακοί χώροι) Ιστορικά στοιχεία Ο πρώτος Δ.Π. σχεδιάστηκε από τον Dave Martin της καναδικής εταιρείας Smart Technologies (Smart:2004α).Ο πίνακας (SMART Board) ήταν ανθεκτικού τύπου, 1 επέτρεπε τον έλεγχο του υπολογιστή και την επεξεργασία τυπικών εφαρμογών της Microsoft Windows. Μπήκε στην παραγωγή το 1991 και προοριζόταν αρχικά για εξυπηρέτηση αναγκών παρουσίασης σε συνέδρια επιχειρήσεων ή για επιδείξεις εμπορικών προϊόντων. Καθώς τα πρώτα εκείνα χρόνια κανείς δε γνώριζε την ύπαρξή του, πόσο μάλλον τη χρησιμότητα ή αναγκαιότητά του, οι πωλήσεις άρχισαν με πολύ αργούς ρυθμούς και η εταιρεία, περνώντας από ένα στάδιο οικονομικής αβεβαιότητας, κατέβαλε ουσιαστική προσπάθεια για ενημέρωση του κοινού σε σχέση με το προϊόν και τα οφέλη που θα μπορούσαν να προκύψουν από τη χρησιμοποίησή του. Έτσι, σταδιακά, επιχειρηματικά και κυβερνητικά στελέχη από όλο τον κόσμο εκτίμησαν το νέο τρόπο με τον οποίο μπορούσαν να εκτελέσουν τις εργασίες τους και μια καινούρια κατηγορία προϊόντων γεννήθηκε επίσημα (Smart:οπ.π.). Στον ιστορικό απολογισμό της πρώτης κατασκευαστικής εταιρείας (Smart:οπ.π.) αναφέρεται ότι ο πρώτος Δ.Π. εξελίχτηκε τεχνολογικά σε σχέση με δύο διαφορετικά στοιχεία. Το πρώτο δε σχετίζεται με κάποιο τεχνολογικό επίτευγμα αλλά αφορά στην ανάγκη για αλλαγή του πλαισίου χρήσης του πίνακα, το οποίο και μεταβάλλεται ελαφρώς ώστε πλέον οι συνεδριάσεις ή οι παρουσιάσεις να οργανώνονται για συλλογική και όχι ατομική διαχείριση. Το δεύτερο στοιχείο εξέλιξης σχετίζεται με την τεχνολογική ανάπτυξη των συστημάτων αναγνώρισης γραφής, τα οποία και ενσωματώθηκαν στους πίνακες SMART το Οι Moss κ.λ. (2007) συμπληρώνουν ότι ο Δ.Π. αποτέλεσε στην ουσία προϊόν συνδυασμού δύο διαφορετικών τεχνολογιών, οι οποίες αναπτύχθηκαν τα τελευταία χρόνια: Α. Οθόνες υπολογιστών ευαίσθητες στην αφή: η τεχνολογία αυτή πρωτοεμφανίστηκε τη δεκαετία του 70 προσφέροντας το πλεονέκτημα μεταφοράς μέρους της λειτουργικότητας του ποντικιού στην οθόνη, χωρίς την ανάγκη για ύπαρξη άλλων περιφερειακών συσκευών. Β. Ψηφιακή προβολή: η δυνατότητα για προβολή του περιεχομένου της οθόνης του Η/Υ σε τέτοιο μέγεθος ώστε να είναι ορατή από μεγάλο κοινό. Ο συνδυασμός των δύο αυτών τεχνολογιών παρέχει νέες δυνατότητες στον τομέα της παρουσίασης καθώς επιτρέπει τον έμμεσο έλεγχο του υπολογιστή μέσω του Δ.Π. και ως εκ τούτου δίνει την ευκαιρία για αξιοποίηση διάφορων ειδών λογισμικών και των επιλογών που αυτά παρέχουν. Ο δε χειρισμός της εργαλειοθήκης (toolbar) και των μενού του υπολογιστή, για ενέργειες όπως η αντιγραφή και η επικόλληση, δίνει τη δυνατότητα για μεταπήδηση από το 1 Βλέπε παρακάτω στα είδη διαδραστικών πινάκων (1.1.3.). 9

10 στάδιο της απλής παρουσίασης προκατασκευασμένων κειμένων σε ένα πιο αυτοματοποιημένο στάδιο, με κυρίαρχα στοιχεία την ευχέρεια για δημιουργία και αποθήκευση νέων κειμένων κατά τη διάρκεια/ εξέλιξη μιας παρουσίασης και τη δυνατότητα συμμετοχής του κοινού στη διαδικασία παραγωγής τους. Καθώς η αγορά διευρυνόταν, προέκυψαν διάφορες ανταγωνιστικές εκδόσεις, πολλές από τις οποίες χρησιμοποίησαν την ηλεκτρομαγνητική τεχνολογία 1 και ανέπτυξαν συστήματα γραφίδας για έλεγχο της οθόνης. Παρά τις όποιες διαφορές μεταξύ των Δ.Π. που κυκλοφορούν στο εμπόριο, όλοι εξυπηρετούν την ίδια λειτουργία που δεν είναι άλλη από τον έλεγχο του υπολογιστή μέσω του πίνακα χωρίς τη χρήση ποντικιού ή πληκτρολογίου, αν και η χρήση τους δεν αποκλείεται. Οι κατασκευαστικές εταιρείες ανέπτυξαν επίσης νέο και θεματικά εξειδικευμένο λογισμικό, ανταποκρινόμενες στην ανάγκη για αναπροσαρμογή της τεχνολογίας του Δ.Π. ώστε να είναι πιο ευέλικτη και αποτελεσματική. Το επόμενο βήμα στην εξελικτική πορεία του Δ.Π. ήταν η αύξηση της δημοτικότητάς του στην εξ αποστάσεως επικοινωνία. Η πρόκληση για ένα τέτοιο εγχείρημα στις αρχές της δεκαετίας του 90 θεωρήθηκε μεγάλη καθώς οι τηλεπικοινωνιακοί διαμορφωτές Η/Υ (μόντεμ) ήταν αργόστροφοι, οι πρώιμες εκδόσεις λογισμικού της Microsoft Windows συχνά ασταθείς και οι επεξεργαστές αργοί με περιορισμένη δυνατότητα γραφικής αναπαράστασης. Εντούτοις, η λειτουργικότητα του πίνακα στην εξ αποστάσεως επικοινωνία, αποτέλεσε και το έναυσμα για εισαγωγή του σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, εξού και οι πρώτες πωλήσεις της Smart για εκπαιδευτική χρήση έγιναν στο πανεπιστήμιο της Νεβάδα για σκοπούς εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (Moss κ.λ.:2007), όπου και χρησιμοποιήθηκαν σε συνδυασμό με λογισμικό τηλεδιάσκεψης. Η μεταφορά του Δ.Π. στην εκπαίδευση δεν ήταν άλλωστε κάτι ξένο προς τις εκπαιδευτικές αναζητήσεις καθώς ήδη από το 1984 οι Higgins& Johns είχαν το όραμα ενός «ηλεκτρονικού μαυροπίνακα», ενός δηλαδή υπολογιστή με μεγάλη οθόνη, ο οποίος θα βοηθούσε τους δασκάλους και θα κινητοποιούσε δραστηριότητες σε ολόκληρη την τάξη (Friel:1986<Greiffenhagen:2000γ). Ομοίως, ο Orton (1987<Greiffenhagen:2000γ) προέβλεψε την ύπαρξη ενός «μαγικού μαυροπίνακα» που θα παρείχε εφαρμογές προσομοίωσης και θα επέτρεπε ασκήσεις διερεύνησης και ανακαλύψεων. Ωστόσο, ενώ οι πίνακες κέρδισαν τις εντυπώσεις στον επιχειρησιακό κόσμο, η μαζική εισαγωγή τους στην εκπαίδευση καθυστέρησε κυρίως λόγω του υψηλού τους κόστους (Bell:1998). Οι πρόσφατες όμως μειώσεις τιμών και οι ειδικές προσφορές των κατασκευαστών προς τα εκπαιδευτικά ιδρύματα προκάλεσαν το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της εκπαιδευτικής κοινότητας, ιδιαίτερα σε Ηνωμένο Βασίλειο, Καναδά, Αυστραλία και Η.Π.Α., το οποίο και αυξάνεται με ρυθμούς που επιτρέπουν προβλέψεις ότι μέχρι το 2010 θα εγκατασταθούν στα εκπαιδευτικά συστήματα πάνω από τρία εκατομμύρια Δ.Π. (White:2007). Από άποψη εκπαιδευτικής τοποθέτησης, ο πίνακας εμφανίζεται κυρίως στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, με τη δυνατότητα χρήσης του στα τριτοβάθμια ιδρύματα να περιορίζεται σε τμήματα εκπαίδευσης εκπαιδευτικών (TechLearn:2004) ή στις ακαδημαϊκές βιβλιοθήκες (Knight:2003, Jones κ.λ.:2006). Η υιοθέτηση του πίνακα, κυρίως στο Η.Β. που είναι η χώρα με τις μεγαλύτερες πωλήσεις, συνοδεύτηκε από μια αξιόλογη εκδοτική δράση (ιδίως σε επίπεδο αρθογραφίας σε εκπαιδευτικές εφημερίδες και περιοδικά) για ζητήματα που αφορούν στην πρακτική χρήση και παιδαγωγική αξιοποίηση του πίνακα, όχι μόνο σε συμβατικά εκπαιδευτικά περιβάλλοντα αλλά και στη σύγχρονη μέσω ενός διαδικτύου ή ενδοδικτύου διδασκαλία, όπου δάσκαλοι και μαθητές μπορούν να συνομιλήσουν, να συνεργαστούν, να καταχωρήσουν ιδέες και να σχηματίσουν συνδέσεις (π.χ. Hewett:2006). Με δεδομένη τη στροφή προς τη σχολική αγορά, το ενδιαφέρον πλέον στρέφεται προς την παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού. Ήδη, κάποιοι κατασκευαστές (Smart) ενθαρρύνουν τους 1 Βλέπε παρακάτω στα είδη διαδραστικών πινάκων (1.1.3.). 10

11 εκπαιδευτικούς στην έκδοση του υλικού που παρήγαγαν οι ίδιοι αξιοποιώντας το Δ.Π. για συγκεκριμένα θέματα του αναλυτικού και μαθησιακούς στόχους, ενώ κάποιοι άλλοι (Promethean) επιχειρούν την παραγωγή υλικού εστιασμένου στις σχολικές ανάγκες, το οποίο και προορίζεται για χρήση στις δικές τους αποκλειστικά πλατφόρμες. Όπως καθίσταται σαφές από τη σύντομη αυτή αναδρομή, η τεχνολογία του Δ.Π. βρίσκεται σε συνεχή εξέλιξη και αναπροσαρμόζεται ώστε να ικανοποιήσει τις ανάγκες του πλαισίου στο οποίο χρησιμοποιείται εκτεταμένα. Ο ιδιαίτερος συνδυασμός ευαίσθητης στην αφή τεχνολογίας και ψηφιακής προβολής, τον οποίο ο Δ.Π. αντιπροσωπεύει, βρίσκει τη θέση του όχι σε αμφιθεατρικού τύπου διαλέξεις προς μεγάλο κοινό, όπου δε θα μπορούσε να αξιοποιηθεί επαρκώς η ευαισθησία της οθόνης για έλεγχο του υπολογιστή, αλλά σε μεσαίου μεγέθους χώρο, όπως είναι μια αίθουσα σεμιναρίου, συνεδριάσεων ή η σχολική τάξη. Σε σχέση δε με τη σχολική τάξη, η βιβλιογραφική ανασκόπηση που πρόκειται να ακολουθήσει, πιθανόν να δικαιώσει απόλυτα τις προσδοκίες ότι ο Δ.Π. αποτελεί ή θα αποτελέσει ιδανικό εργαλείο διδασκαλίας και μάθησης, αλλά είναι εξίσου πιθανόν να αποκαλύψει ένα αίτημα για αλλαγές και αναπροσαρμογές στην τεχνολογία του προκειμένου να ικανοποιηθούν οι πολλαπλές διδακτικές και μαθησιακές ανάγκες Ορισμός και λειτουργία του Δ.Π. Η BECTA 1 (Moss κ.λ.:2007) ορίζει το Δ.Π. ως μια «μεγάλη 2 κι ευαίσθητη στην αφή οθόνη, η οποία συνδέεται με ένα βιντεοπροβολέα κι ένα υπολογιστή. Ο προβολέας μεταφέρει την πληροφορία από την οθόνη του υπολογιστή στην οθόνη του Δ.Π. Ο υπολογιστής ελέγχεται με άγγιγμα του πίνακα, είτε απευθείας (με το χέρι) είτε με ειδική πένα». Σε πλήρη λειτουργία το σύστημα του διαδραστικού πίνακα περιλαμβάνει συνήθως τα εξής τέσσερα συστατικά ( Schmid:2007): Ευαίσθητη στην επαφή οθόνη Ψηφιακό προβολέα Ηλεκτρονικό υπολογιστή Λογισμικό Ο υπολογιστής και το σχετικό με το Δ.Π. λογισμικό είναι θεμελιώδη στην όλη διαδικασία. Η ευαίσθητη στην επαφή οθόνη μπορεί να είναι ένας εκ κατασκευής διαδραστικός πίνακας ή μια οποιαδήποτε επιφάνεια η οποία μετατρέπεται σε διαδραστική μέσα από ειδικά υπέρυθρα ή υπερηχητικά κιβώτια 3. Ο πίνακας μπορεί να τοποθετηθεί μόνιμα στον τοίχο ή σε κινητή βάση. Η NCTE 4 (2007) σε φύλλα συμβουλών της για τη χρήση του Δ.Π. προσθέτει ως πέμπτο συστατικό τη συνδεσιμότητα (connectivity) μεταξύ υπολογιστή, προβολέα και Δ.Π. Συνήθως ο πίνακας συνδέεται απλά μέσω καλωδίου σε μια θύρα USB του υπολογιστή ή με ασύρματη τεχνολογία τύπου Bluetooth ή υπέρυθρης ακτινοβολίας. Ένα τυπικό σύστημα Δ.Π. έχει την εξής μορφή (σχήμα 1): 1 British Educational Communications and Technology Agency. 2 Το μέγεθός του μπορεί να φτάνει μέχρι και τα δύο μέτρα πλάτος κι ένα μέτρο ύψος. 3 Βλ. παρακάτω στα είδη διαδραστικών πινάκων (1.1.3.). 4 The National Centre for Technology in Education Dublin 11

12 Υπολογιστής Στέλνει μηνύματα στον προβολέα και παραλαμβάνει μηνύματα από το Δ.Π. Ψηφιακός προβολέας Στέλνει την εικόνα από την οθόνη του υπολογιστή στο Δ.Π. Εικόνα 1 Διαδραστικός πίνακας Κάθε άγγιγμα στον πίνακα με το δάχτυλο ή τη γραφίδα αντιστοιχεί με πάτημα του ποντικιού στην οθόνη του υπολογιστή. Ο πίνακας στέλνει μηνύματα πίσω στον υπολογιστή, όπου και συμβαίνουν οι απαραίτητες αλλαγές για να εμφανιστούν πάλι ως νέα «εικόνα» στον πίνακα. Σχήμα 1: Τυπικό σύστημα Δ.Π. Ο ψηφιακός προβολέας μπορεί να βρίσκεται είτε ως ξεχωριστή συσκευή απέναντι από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή (πρόσθια προβολή) είτε ενσωματωμένος στη μονάδα του πίνακα, πίσω από την επιφάνεια εργασίας (οπίσθια προβολή). Αν και η οπίσθια προβολή υπερτερεί έναντι της πρόσθιας, καθώς εξουδετερώνει την ύπαρξη σκιών στην επιφάνεια του πίνακα, το όλο σύστημα είναι γενικότερα πιο ακριβό, ογκώδες και δύσκολο να τοποθετηθεί εντοιχισμένα. Μια τρίτη επιλογή είναι η επικάλυψη του πίνακα με επίπεδη οθόνη υγρών κρυστάλλων (LCD) ή τύπου plasma (εικόνα 1). Οι οθόνες αυτές εξουδετερώνουν επίσης την ύπαρξη σκιάς, ενώ έχουν πολύ μεγαλύτερη διάρκεια ζωής από το λαμπτήρα ενός προβολέα. Το πιο πρόσφατο μοντέλο πρόσθιας προβολής, όπως της SMART Board 600i, συνδυάζει το διαδραστικό πίνακα με ένα προβολέα τοποθετημένο πάνω απ αυτόν, στον οποίο προβολέα υπάρχει ενσωματωμένο ένα ολοκληρωμένο σύστημα ήχου (εικόνα 2). Το ενοποιημένο αυτό σύστημα Εικόνα 2 παράγει υψηλά επίπεδα φωτεινότητας, σε ένα σημαντικά χαμηλότερο κόστος, ενώ μπορεί να μετατρέψει τον πίνακα σε πλήρες κέντρο πολυμέσων όπου το κοινό μπορεί να δει, να ακούσει, να συμμετάσχει. Ο Δ.Π. μπορεί επίσης να συνδεθεί με διάφορες περιφερειακές συσκευές όπως ηχεία, κάμερα, ψηφιακή οθόνη, μικρόφωνα κι εκτυπωτής. Επιπλέον, οι εταιρείες έχουν αναπτύξει ολόκληρη εξειδικευμένη ακολουθία περιφερειακών συσκευών για συμπλήρωση της χρήσης του πίνακα, όπως είναι τα ACTIVslate και ACTIVote systems της εταιρείας Promethean. Το λογισμικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο Δ.Π. διακρίνεται στις εξής πέντε κατηγορίες (Tolley:μη χρονολογημένο): Λειτουργικό λογισμικό του Δ.Π. (IWB operating software): πρόκειται για τα συγκεκριμένα εργαλεία σχεδιασμού, μορφοποίησης και επεξεργασίας πληροφοριών που η κάθε κατασκευαστική εταιρεία ενσωματώνει στον πίνακα 1. Τέτοια μπορεί να είναι η αναγνώριση 1 Η Promethean boards εκδίδει το λογισμικό πακέτο ACTIVstudio, το οποίο συνδυάζει λειτουργικά εργαλεία και περιεχόμενο (υποστηρικτικά εργαλεία, βλ. επόμενη παράγραφο). Η Smart χρησιμοποιεί το πακέτο Notebook, το οποίο αποτελείται αποκλειστικά από λειτουργικά εργαλεία, καθώς η εταιρεία θεωρεί ότι οι χρήστες γνωρίζουν καλύτερα τι είδους περιεχόμενο τους χρειάζεται και μπορούν οι ίδιοι να το ενσωματώσουν στον πίνακα. Η Hitachi 12

13 γραφής, η δημιουργία σελίδων και η ταυτόχρονη παρουσίασή τους, η αποθήκευση, εκτύπωση σημειώσεων ή η εξαγωγή σελίδας σε μορφή Web. Υποστηρικτικά εργαλεία (support tools): οι διάφορες βιβλιοθήκες που συνοδεύουν τον πίνακα. Τέτοιες μπορεί να είναι θεματικές συλλογές με εικόνες, σύντομα βίντεο σε μορφή flash, δραστηριότητες, γράμματα και αριθμοί με εκφώνηση ή όχι, χάρτες, σχάρες, σύμβολα, σχεδιαγράμματα για χαρτογράφηση ιδεών κ.α. (Τριανταφυλλίδης:2008). Γενικά εργαλεία (generic tools): όπως MS Word, MS PowerPoint, Flash, CD-ROMs, Internet, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε οποιοδήποτε εμπορικό είδος Δ.Π. Διαδραστικά προγράμματα (interactive programs): πρόκειται για προγράμματα προσχεδιασμένα για συγκεκριμένο μάθημα ή εκπαιδευτικά παιχνίδια που προϋποθέτουν αλληλεπίδραση μεταξύ ατόμων ή ομάδων. Τέτοια προγράμματα υπάρχουν διαθέσιμα στις ιστοσελίδες των κατασκευαστικών εταιριών ή άλλες εκπαιδευτικές ιστοσελίδες 1. Στην κατηγορία αυτή μπορούμε να συγκαταλέξουμε επίσης τα διαδραστικά βιβλία, τα οποία και προσφέρουν στους μαθητές, μέσω του πίνακα, το συνδυασμό εικόνας, φωτογραφίας, ήχου αλλά και την ευχέρεια να ανανεώσουν, όποτε είναι δυνατόν, τα δεδομένα ( Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Γενισέας). Λογισμικό τηλε-πρόσβασης (remote access): πρόκειται για προγράμματα που βασίζονται στην ιδέα της εξ αποστάσεως διαχείρισης δεδομένων. Αυτές οι εφαρμογές, όπως η «NetOp» 2, δίνουν τη δυνατότητα στους μαθητές να επιδείξουν την εργασία τους στη μεγάλη οθόνη του πίνακα ή σε επιλεγμένες οθόνες τερματικών για έλεγχο, αξιολόγηση και τροποποίησή της Είδη διαδραστικών πινάκων Υπάρχουν τρεις βασικοί τύποι τεχνολογίας και έπειτα παραλλαγές με βάση αυτούς (BECTA:2004α, Weiser:2001, TechLearn:2004, NCTE:2007, Wikipedia: λήμμα Interactive whiteboard, University of Hull:2004): Ηλεκτρομαγνητικός, σκληρός ή ενεργητικός πίνακας: είναι ο πιο σύγχρονος τύπος πίνακα και διαθέτει σκληρή και στερεά επιφάνεια πίσω από την οποία βρίσκεται πλέγμα καλωδίων χαλκού. Τα εν λόγω καλώδια, που λειτουργούν ως μαγνητικοί αισθητήρες, αντιδρούν και στέλνουν μηνύματα πίσω στον υπολογιστή όταν ενεργοποιηθούν από μια μαγνητική γραφίδα. Η γραφίδα μιμείται τη λειτουργία του ποντικιού σε μεγάλο βαθμό ακρίβειας. Ο συγκεκριμένος πίνακας μπορεί να λειτουργήσει και ως τυπικός ασπροπίνακας καθώς η σκληρή του επιφάνεια επιτρέπει το γράψιμο με τους συνηθισμένους μαρκαδόρους. Αυτό το σύστημα καθιστά δυνατή τη στήριξη του καρπού ή του χεριού επάνω στον πίνακα χωρίς τη δημιουργία ψεύτικου σήματος. Επίσης ο πίνακας διακρίνεται για την ανθεκτικότητά του, τη δυνατότητα υψηλής ανάλυσης και γρήγορης ανταπόκρισης. Cambridge εκδίδει το λογισμικό Starboard, το οποίο είναι εύχρηστο και πλούσιο σε χαρακτηριστικά, κυριότερα από τα οποία είναι η δυνατότητα προβολής βίντεο, μεγέθυνσης εικόνων και υπομνηματισμού πάνω στον πίνακα, η ύπαρξη πληκτρολογίου πάνω στην οθόνη και η δυνατότητα πρόσθεσης ενός αριθμού απαιτούμενων φόντων. 1 Τέτοιες σελίδες, όπου μπορεί κανείς να βρει πλήθος λύσεων, προτάσεων ή και έτοιμων μαθημάτων, είναι: Για περισσότερες πληροφορίες στις ιστοσελίδες: 13

14 Ανθεκτικός, μαλακός ή παθητικός πίνακας: η επιφάνειά του αποτελείται από δύο εύκαμπτα, αγώγιμα φύλλα ανθεκτικού υλικού ανάμεσα στα οποία υπάρχει μικρό κενό αέρος ή μικροστίγματα. Οποιαδήποτε πίεση με χέρι, γραφίδα ή άλλου τύπου δείκτη, κλείνει το χάσμα ανάμεσα στα δύο φύλλα, καταχωρώντας έτσι ένα σημείο επαφής, οι συντεταγμένες του οποίου στέλνονται στον υπολογιστή. Η ευελιξία ως προς το μέσο επαφής με τον πίνακα μπορεί να αποβεί εξαιρετικά χρήσιμη σε περιπτώσεις μειωμένων κινητικών δεξιοτήτων. Το μειονέκτημα αυτού του είδους έγκειται στο ότι τυχαία ταυτόχρονα αγγίγματα στην επιφάνεια μπορούν να οδηγήσουν σε δυσλειτουργία ή να δυσκολέψουν τεχνικές όπως η επισήμανση, πράγμα που απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή στο χειρισμό του (Clough κ.λ.:2005). Ο εν λόγω πίνακας είναι επίσης εξαιρετικά ανθεκτικός, αξιόπιστος και διαθέτει υψηλή ικανότητα ανάλυσης, ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί χωρίς προβολέα για αποθήκευση ή εκτύπωση των περιεχομένων του. Υπέρυθρες/ υπερηχητικές συσκευές 1 : Μπορούν να τοποθετηθούν με συνδετήρα ή βεντούζες σε οποιοδήποτε κλασσικό ασπροπίνακα ή άλλη σκληρή επιφάνεια μετατρέποντάς την σε διαδραστικό πίνακα. Αυτές οι συσκευές συνδέονται με τον υπολογιστή και μπορούν να ανιχνεύσουν τη μετακίνηση μιας ξηράς γραφίδας (τοποθετημένης σε ειδική θήκη) πάνω στην επιφάνεια προβολής. Η συγκεκριμένη τεχνολογία μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί χωρίς προβολέα για λόγους αποθήκευσης και εκτύπωσης. Αν και μειονεκτεί σε σχέση με τους δύο πιο πάνω τύπους, ως προς την ανθεκτικότητα, την ευελιξία και την ακρίβεια (κάποια χτυπήματα της γραφίδας πιθανόν να μην καταχωρηθούν, πράγμα που μπορεί να αποβεί κρίσιμο σε εγγραφές σχετικές με ορθογραφία ή μαθηματικούς τύπους), αποτελεί σοβαρή εναλλακτική πρόταση κυρίως λόγω μικρότερου κόστους Ζητήματα- πιθανά προβλήματα διαχείρισης, ασφάλειας και υγείας Η σχετική με τους Δ.Π. βιβλιογραφία, οι οδηγοί διαχείρισης από κατασκευαστικές εταιρείες και διεθνείς οργανισμούς που ασχολούνται με την τεχνολογία αλλά και η σχετική κυβερνητική βιβλιογραφία που παρέχεται στους επίσημους ιστοχώρους (DfES:2004α, BECTA:2004α), εγείρουν, συνοψίζουν και επικυρώνουν μια σειρά από θέματα που σχετίζονται με την ασφαλή και αποτελεσματική διαχείριση του Δ.Π. καθώς και κάποια προβλήματα πρακτικής συνήθως φύσης ή προβλήματα διοικητικής μέριμνας (logistics). Τέτοια ζητήματα είναι: Κόστος: το υψηλό κόστος των Δ.Π. θεωρείται ανασταλτικός παράγοντας στη χρήση τους (Dudency:2006), δεδομένου μάλιστα ότι είναι ακριβότεροι από άλλες τεχνολογίες οι οποίες μπορεί να διαθέτουν πολλές από τις δυνατότητές τους (Twining κ.λ.:2005). Σε συνδυασμό δε με την υποχρεωτική συνύπαρξη υπολογιστή και σταθερού βιντεοπροβολέα, καθιστούν ακόμα δυσκολότερη την αγορά τους από πολλά σχολεία.. Επίσης, η συντήρησή τους μπορεί να αποδειχθεί δύσκολη όπως και η αντικατάστασή τους σε περιπτώσεις που τεθούν εκτός λειτουργίας. Άλλες σημαντικές δαπάνες που σημειώνονται είναι: μέτρα ασφάλειας κατά της κλοπής (Sutherland: μη χρονολογημένο), και ενδεχομένως υψηλότερη ασφάλιση, συστήματα 1 Δείγματα της τεχνολογίας αυτής είναι τα Mimio Whiteboards και τα E-bean Interactive 14

15 συσκότισης για τα παράθυρα (blinds) (Levy:2002), κόστος αντικατάστασης των λαμπτήρων και κάποιων μερών του υλισμικού, 1 όπως για παράδειγμα της ευαίσθητης στη φθορά επιφάνειας, κυρίως στις περιπτώσεις που αυτή αποτελείται από μεμβράνες. Επιπλέον, πρέπει να ληφθεί υπόψη το κόστος του πρόσθετου λογισμικού που οι εκπαιδευτικοί θα χρησιμοποιήσουν σε συνδυασμό με τον πίνακα (Somekh κ.λ.:2007). Ένα εξίσου σημαντικό ζήτημα που χρήζει εξέτασης, είναι και το κόστος της τρέχουσας κατάρτισης για τους δασκάλους αλλά και του εφοδιασμού της τάξης με βοηθούς δασκάλους (Morrison:2003). Τοποθέτηση- μετακίνηση: ο πίνακας μπορεί να τοποθετηθεί μόνιμα σε κάποιο τοίχο ή σε κινητή βάση. Οι κινητές εκδοχές έχουν το πλεονέκτημα της μετακίνησης από αίθουσα σε αίθουσα, πράγμα όμως που τις κάνει ευάλωτες σε θέματα κλοπής, γι αυτό και όπως προαναφέρθηκε απαιτείται η λήψη μέτρων ασφάλειας. Ο χρόνος που χρειάζεται για την εγκατάστασή τους κάθε φορά που μετακινούνται (Brown:2004, BECTA:2004β), οι ενδεχόμενες αναταραχές στην καλωδίωση και η ανάγκη επαναρρύθμισης είναι επίσης ανασταλτικοί παράγοντες (Bell:2001, Smith:2001, Tameside:2003). Τέλος, η μετακίνηση δεν είναι άνετη για τους δασκάλους καθώς θα πρέπει να κουβαλούν τα μεγάλα και βαριά κομμάτια του εξοπλισμού (Bell:2001) και κατόπιν να ξοδεύουν χρόνο για οργάνωση του συστήματος (Damcott κ.λ.:2000). Σε σχέση με τη μόνιμη ρύθμιση των πινάκων σε τοίχο εντοπίζονται δυσκολίες τοποθέτησής τους στο κατάλληλο ύψος ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ταυτόχρονα από δασκάλους και μαθητές (Smith κ.λ.:2005). Έτσι, απαιτούνται διευθετήσεις ώστε ο πίνακας να μην τοποθετηθεί πολύ ψηλά, για να έχουν οι χρήστες, ειδικά αν πρόκειται για μαθητές, πρόσβαση στο πάνω μέρος του, αλλά ούτε πολύ χαμηλά ώστε να είναι ορατός από το κοινό στο πίσω μέρος της τάξης. Οι Salinitri& Smith (2002) προτείνουν την ανάπτυξη μηχανισμών που να επιτρέπουν την εύκολη μεταβολή του ύψους, καθώς οι μαθητές ποικίλλουν στο ύψος, ενώ οι Clark-Jeavons (2005<Somekh κ.λ.:2007) εισηγούνται κινητό μενού από πάνω προς τα κάτω, για να ταιριάζει τόσο στους δασκάλους όσο και στους κοντούς μαθητές, και από δεξιά προς τα αριστερά, για να ταιριάξει στη διαφορετική τάση χρήσης χεριού. Η τοποθέτηση σε κατάλληλη απόσταση από το κοινό είναι επίσης ουσιώδες ζήτημα. Ο πίνακας δεν πρέπει να είναι πολύ κοντά για τους εξής δύο λόγους:(α) οι εικόνες στον πίνακα θα έχουν κοκκώδη και όχι ξεκάθαρη όψη και (β) οι θεατές δε θα έχουν πλήρη εικόνα του πίνακα και θα χρειάζεται να μετακινηθούν σε μεγαλύτερη απόσταση. Προβλήματα ορατότητας- διαχείριση σκιάς: Ο χρήστης πρέπει να στέκεται σε τέτοια θέση, συνήθως στην άκρη, ώστε να μη δημιουργεί σκιά πάνω στον πίνακα (Schoolzone:2005α, Bell:2001, Walker:2003β<Higgins κ.λ.:2005). Σε έρευνες που έχουν γίνει (Bell:2001, Smith:2001, Tameside:2003) εντοπίστηκε η αδυναμία των παιδιών να διαχειριστούν τη σκιά τους καθώς και η δυσκολία τους να συνεργαστούν με το δάσκαλο ώστε να το επιτύχουν. Η Smith (2001) επισημαίνει ότι αν και είναι δυνατό μια μικρή ομάδα μαθητών να εργαστεί συνεργατικά γύρω από την οθόνη του πίνακα, σε αυτές τις περιπτώσεις το φως από τον προβολέα δημιουργεί πολλές σκιές και καθιστά δύσκολη την οπτική επαφή. Εναλλακτικά, θα μπορούσαν να αγοραστούν μοντέλα Δ.Π. που χρησιμοποιούν την οπίσθια προβολή αλλά αυτά είναι προς το παρόν ακριβότερα. Οπτικά προβλήματα δημιουργούνται επίσης από τη χρήση ακατάλληλων χρωμάτων και τύπων ή μεγέθους γραμματοσειράς αλλά και την παρουσία σκόνης στην οθόνη (Levy:2002, Clark-Jeavons:2005<Somekh κ.λ.:2007). Πρέπει ακόμη να αποφεύγεται η απευθείας έκθεση του πίνακα στο ηλιακό φως καθώς έτσι δημιουργούνται προβλήματα ορατότητας (Tameside:2003). Τέλος, το μέγεθος της οθόνης, αν και εξαρτάται από τους κατασκευαστές, 1 Πρόκειται για νεολογισμό κατ αναλογία προς το λογισμικό (software) η οποία προέκυψε μετά από πρόσφατη δημόσια ψηφοφορία που διενέργησε η ΕΛΕΤΟ (Ελληνική Εταιρεία Ορολογίας) με πρωτοβουλία των ΜΟΤΟ και ΕΛΟΤ/ΤΕ48/ΟΕ1, διευκολύνοντας έτσι την απόδοση πλήθους απλών και σύμπλοκων όρων που περιλαμβάνουν τον όρο hardware (Βαλεοντής:1997). 15

16 είναι ένας άλλος παράγοντας διαφάνειας που πρέπει να εξεταστεί (Damcott κ.λ.:2000, Smith:2001). Θέματα ασφάλειας και υγείας: Οι ηλεκτρομαγνητικοί πίνακες λόγω της εκπομπής ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας μπορούν να προκαλέσουν πονοκεφάλους ή άλλα συμπτώματα σε χρήστες που πάσχουν από ηλεκτρική ευαισθησία. Η έκθεση στο φως του προβολέα πιθανόν να προκαλέσει προβλήματα όρασης, ειδικά στις τάξεις με χαμηλά ταβάνια όπου είναι δύσκολη η ρύθμιση του ύψους και της κατεύθυνσης της ακτίνας (BECTA:2005). Τα παιδιά δε δείχνουν να αντιλαμβάνονται τη σημασία αποφυγής οπτικής επαφής με το φως του προβολέα (Tameside:2003), πράγμα που εντείνει τις ανησυχίες για καταστροφή της όρασής τους και επιβάλλει την αυστηρή εποπτεία του δασκάλου κατά τη χρήση του προβολέα (BECTA:2004α). 1 Έρευνες έχουν εντοπίσει ότι μερικοί μαθητές βίωσαν ένα στατικό κλονισμό λόγω της φόρτισης του τάπητα που γειωνόταν μέσω του Δ.Π. (Pearson κ.λ.:2004<somekh κ.λ.:2007, Menton: μη χρονολογημένο, Levy:2002, Higgins κ.λ.:2005). Από άποψη της δυνατότητας πρόσβασης, ανησυχία εκφράζεται συχνά σχετικά με τις επιπτώσεις ύπαρξης πλήθους καλωδίων στην υγεία και ασφάλεια (Bell:2001, Smith:2001, Tameside:2003, Sutherland: μη χρονολογημένο). Ανάμεσα στα γενικά προβλήματα σημειώνονται οι δυσκολίες χρήσης των γραφίδων, κυρίως από τους μαθητές, λόγω της άσκησης πίεσης που απαιτείται (Pearson κ.λ.:2004<somekh κ.λ.:2007), πράγμα που επηρεάζει την ποιότητα των παραγόμενων κι εκτυπωμένων κειμένων (Beeland:2002, Salinitri& Smith:2002). Αναφέρεται επίσης ότι συχνά η ταχύτητα του προβολέα δεν είναι αρκετά μεγάλη ώστε να επιτρέπει την εύχρηστη γραφή στην οθόνη (Heppell:μη χρονολογημένο). Επιπρόσθετα, σε σχέση με τη διεξαγωγή της διδασκαλίας, ο Lee (2004) υπογραμμίζει πως η αντικατάσταση όλων των συμβατικών πινάκων αφήνει τα σχολεία ευάλωτα σε πιθανές διακοπές ρεύματος. Στο ίδιο σκεπτικό, επισημαίνεται πως όταν ο πίνακας χαλάσει το σχέδιο διδασκαλίας και μάθησης διαταράσσεται σοβαρά και η τάξη κινδυνεύει να αποδιοργανωθεί. Για την αποφυγή τέτοιων δυσάρεστων καταστάσεων, η εμπειρία από τα σχολεία εισηγείται την ύπαρξη εφεδρικού εξοπλισμού, συμπεριλαμβανομένων των ηλεκτρονικών γραφίδων, των φορητών υπολογιστών και των προβολέων (Somekh κ.λ.:2007) Ο Δ.Π. στην υπηρεσία της διδασκαλίας και της μάθησης: τεχνικά χαρακτηριστικά που παρέχουν δυνατότητες και δομές για δράση Αν και η χρήση των Τ.Π.Ε. στην εκπαίδευση αριθμεί αρκετά χρόνια, ο εντοπισμός και η ανάλυση των στοιχείων που την κάνουν πραγματικά ξεχωριστή υπήρξε μάλλον τυχαίος και αποσπασματικός. Με στόχο τον υπολογισμό της επίδρασης των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών στη δραστηριότητα της μάθησης, πολλές σύγχρονες έρευνες κάνουν λόγο για τις δυνατότητες (affordances) των Τ.Π.Ε.. Η ιδέα πρωτοαναπτύχθηκε από τον Gibson (1979<Kennewell κ.λ.:2008) για να βοηθήσει στην ανάλυση της οπτικής αντίληψης και προσαρμόστηκε από το Norman (1998<Kennewell κ.λ.:2008) για να χαρακτηρίσει γνωρίσματα των μηχανών. Οι δυνατότητες αφορούν στις ευκαιρίες ή πιθανότητες για δράση που παρέχονται από τα χαρακτηριστικά ενός περιβάλλοντος, κυρίως από τη μορφή των εργαλείων. Πρόκειται δηλαδή για τις ιδιότητες ενός συστήματος που κατά το Salomon (1979<Haldane:2007) μπορεί να 1 Οι πρώτες ανησυχίες για πιθανές επιπτώσεις στην όραση εκφράστηκαν από μηχανικούς οι οποίοι κατά την εγκατάσταση του συστήματος των πινάκων ένιωσαν ζαλάδες. Ο Steve Walker, επικεφαλής ειδικός επιθεωρητής, (Radiation) απαντώντας στις εν λόγω ανησυχίες δήλωσε ότι υπάρχει μικρή πιθανότητα καταστροφής της όρασης από απευθείας οπτική επαφή με τον προβολέα καθώς τα περισσότερα παιδιά αποφεύγουν να τον κοιτάξουν. Ωστόσο αυτό αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο η περιφερειακή όραση του θεατή να υπερεκτεθεί ακόμα κι όταν αυτός δεν κοιτάζει τον προβολέα (Blair:2005). 16

17 σχετίζονται με την τεχνολογία, τα συστήματα συμβόλων και τις επεξεργαστικές ικανότητές του, και οι οποίες επιτρέπουν, σύμφωνα με την αντίληψη του χρήστη, την εκτέλεση ορισμένων ενεργειών, που με τη σειρά τους ενθαρρύνουν συγκεκριμένους τύπους συμπεριφοράς (Cuthell:2005α). Ο σχετικός όρος περιορισμός (constraint) σε συνδυασμό με τη δυνατότητα, παρέχει ένα περισσότερο κατανοητό χαρακτηρισμό των σχέσεων μεταξύ περιβάλλοντος και ατόμων που δρουν μέσα και πάνω σε αυτό. Έτσι, η ερμηνεία του όρου δεν έχει αρνητική χροιά. Αναφέρεται σε ένα σύνορο, οδηγό ή δομή που το μέσο θέτει στη διεξαγωγή κάποιων δράσεων (Kennewell κ.λ.:2008) και μπορεί να πάρει τη μορφή μιας παρακίνησης ή ερώτησης, παρά μιας υλικής ιδιότητας. Γενικά, η αντίληψη της πιθανότητας/δυνατότητας ή δομής μιας δράσης εξαρτάται από τις γνώσεις, τις ικανότητες και τις ψυχικές διαθέσεις του ατόμου που δρα, και είναι σχετική με το περιβάλλον και το στόχο. Επομένως, υπό κάποιες συνθήκες μία δομή μπορεί να εκληφθεί ως περιορισμός ή εμπόδιο για τη δράση (Kennewell κ.λ.:2008). Οι έννοιες αυτές παρέχουν «άνοιγμα» προς το συστηματικό προσδιορισμό των δράσεων που επηρεάζονται από την παρουσία των Τ.Π.Ε. στην τάξη αλλά και εκείνων των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων της τεχνολογίας που παρέχουν υποστήριξη στις διάφορες αυτές δράσεις και ως εκ τούτου τη διδασκαλία και μάθηση. Οι δυνατότητες και περιορισμοί των Τ.Π.Ε. γενικά, διευκολύνουν ευκαιρίες για ενισχυμένη μάθηση ανεξάρτητη από τα προτιμώμενα στυλ διδασκαλίας. Οι δάσκαλοι των οποίων η παιδαγωγική στηρίζεται στον κονστρουκτιβισμό, τη θεωρία πολλαπλής νοημοσύνης ή τα στυλ μάθησης θα χρησιμοποιήσουν τις πλούσιες εμπειρίες μάθησης που παρέχονται από τα διαφορετικά υλικά και τη συλλογική εργασία, όπου η γνώση είναι αδιάσπαστη από την πρακτική (Cuthell:2005α). Για τους δασκάλους των οποίων η προσέγγιση διδασκαλίας και μάθησης βασίζεται στη συμπεριφοριστική προσέγγιση ή μια προσέγγιση επεξεργασίας πληροφοριών, η υποστήριξη που παρέχεται από τις Τ.Π.Ε., από άποψη ανατροφοδότησης στο μαθητή, παρακινήσεων και οδηγών, παρέχει επίσης μια ισχυρή ενίσχυση της μάθησης. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των Τ.Π.Ε. τα οποία προτείνεται να εκμεταλλευθούν οι δάσκαλοι είναι τα εξής (DfEE:1998): Ταχύτητα (Speed): οι διαδικασίες γίνονται ταχύτερα απ ότι με άλλες μεθόδους Αυτοματοποίηση (Automaticity) 1 : άλλοτε κουραστικές και κοπιαστικές διαδικασίες γίνονται πλέον αυτόματα Χωρητικότητα (Capacity): αποθήκευση και ανάκτηση μεγάλης ποσότητας πληροφοριών Εύρος (εναλλακτικά εμβέλεια-ποικιλία) (Range): πρόσβαση σε στοιχεία και πληροφορίες διαφορετικών μορφών και από ένα ευρύτερο φάσμα πηγών απ ότι θα ήταν δυνατό με άλλο τρόπο Προσωρινότητα (Provisionality): η ευχέρεια μετατροπής του περιεχομένου (π.χ. σε ένα κείμενο ή μήνυμα) Διαδραστικότητα (Interactivity): η ικανότητα κατ επανάληψη απόκρισης στις εισαγωγές του χρήστη Η διαδραστικότητα ορίστηκε επίσης πιο συγκεκριμένα ως «η λειτουργία των Τ.Π.Ε. που διευκολύνει τη γρήγορη και δυναμική ανατροφοδότηση και απάντηση» (DfEE:1998). Ωστόσο, σε μελέτες που έγιναν μετέπειτα με δασκάλους (Kennewell:2005α, Kennewell& Beauchamp:2007), οι αρχικοί όροι «προσωρινότητα» και «διαδραστικότητα» κρίθηκαν δυσδιάκριτοι και συγκεχυμένοι ως προς το σκοπό τους, αλλά και εξαρτημένοι από τη λειτουργία της αυτοματοποίησης και την ταχύτητα, οπότε και αντικαταστάθηκαν με τα εξής τρία πιο διακριτά χαρακτηριστικά: 1 Στη βιβλιογραφία εναλλακτικά χρησιμοποιείται ο όρος Automation που μεταφράζεται ως αυτοματισμός. 17

18 Προσαρμοστικότητα (Editability): η ικανότητα εύκολης αλλαγής μιας παραγωγής Μεταμορφωσιμότητα (Transformability): η ικανότητα αλλαγής της μορφής μιας παρουσίασης Ανατροφοδότηση (Feedback): η αυτόματη παροχή απόκρισης σε μια ενέργεια του χρήστη (η οποία απόκριση είναι εξαρτώμενη από την πράξη του χρήστη) Σχετικά δε με το Δ.Π., σε έρευνα μικρής κλίμακας των Kennewell& Beauchamp (2007), όπου παρατηρήθηκε η χρήση του στη δημοτική εκπαίδευση, καταγράφηκαν δράσεις που υποστηρίζονται από τα χαρακτηριστικά του και αναλύθηκαν οι επιδράσεις των δράσεων αυτών στη μάθηση. Κάθε μια από τις παρατηρούμενες δράσεις χαρακτηρίστηκε από την άποψη της δυνατότητας ή δομής που παρέχονται από ένα ή περισσότερα χαρακτηριστικά των Τ.Π.Ε. κι επομένως του Δ.Π. Για διευκόλυνση των χαρακτηρισμών αυτών οι ερευνητές έκαναν υποθέσεις για το πώς ο δάσκαλος θα μπορούσε να εκτελέσει τις παρατηρούμενες δράσεις χωρίς τη χρήση της τεχνολογίας του πίνακα. Οι δράσεις που καταγράφηκαν είναι πιθανόν να παρατηρηθούν σε οποιοδήποτε μάθημα με χρήση του Δ.Π. γι αυτό και θεωρείται σκόπιμη η παράθεσή τους. Δράση Σημασία Σύνθεση (Composing) Καταγραφή ιδεών με ακρίβεια καθώς αυτές προκύπτουν Προσαρμογή (Editing) Μετατροπή δεδομένων που επιδεικνύονται ή αποθηκεύονται χωρίς ίχνος του πρωτότυπου Επιλογή (Selecting) Επιλογή πηγών ή διαδικασιών που παρουσιάζονται σε μορφή λίστας Σύγκριση (Comparing) Σύγκριση χαρακτηριστικών του ίδιου αντικειμένου παρατηρούμενου από διάφορες πλευρές ή σύγκριση διαφορετικών αντικειμένων Ανάκτηση (Retrieving) Εύκολη επαναφορά αποθηκευμένων πηγών Κατανόηση (Apprehending) Παράθεση κειμένων, εικόνων, ήχων, διαγραμμάτων κ.τ.λ. η οποία διευκολύνει την οπτική σύλληψη ή ερμηνεία του μαθητή Εστίαση (Focusing) Η προσοχή εφίσταται σε συγκεκριμένες διαστάσεις μιας διαδικασίας ή απεικόνισης Μεταμόρφωση Αλλαγές στη μορφή παρουσίασης των πληροφοριών (Transforming) Παιχνίδι ρόλων (Role Διεξαγωγή δραστηριοτήτων με τρόπο που να playing) προσομοιάζει στις πραγματικές καταστάσεις Παραβολή (Collating) Συνδυαστική παρουσίαση ποικιλίας πληροφοριών που προέρχονται από διάφορες πηγές Συμμερισμός (Sharing) Εύκολη επικοινωνία και ανταλλαγή ιδεών και πηγών με άλλους Σχολιασμός (Annotating) Προσθήκη σημειώσεων σε μια διαδικασία ή απεικόνιση κατά τη διάρκεια της χρήσης Επανάληψη (Repeating) Επανάληψη μιας αποθηκευμένης ή αυτόματης διαδικασίας Μοντελοποίηση- Απεικόνιση (Modelling) Αναπαραγωγή μιας διαδικασίας με απεικόνιση σχέσεων ανάμεσα στις μεταβλητές Συνάθροιση Κλιμακούμενη κατασκευή μιας απεικόνισης (Cumulating) Επιστροφή Επανάληψη ή επιστροφή σε μια δραστηριότητα Revisiting θέτοντας διαφορετικό σημείο εστίασης Επαναφορά (Undoing) Ανατροπή μιας ενέργειας 18

19 Ερωτήσεις (Questioning) Παρακίνηση (Prompting) Απόκριση (Responding) Μέρος λόγου που απαιτεί απόκριση Ενέργεια ή λεκτική πράξη που εισηγείται πώς πρέπει να πράξει κάποιος Ενέργεια εξαρτώμενη από μια προηγούμενη ερώτηση ή παρακίνηση Πολλές από αυτές τις δράσεις φάνηκε να επηρεάζονται από τη χρήση της τεχνολογίας με τρόπους που δεν περιγράφονταν από τα έξι συνήθη χαρακτηριστικά (ταχύτητα, αυτοματοποίηση, χωρητικότητα, εμβέλεια, προσωρινότητα διαδραστικότητα). Έτσι, μέσα από μια επαναληπτική διαδικασία διερεύνησης των δεδομένων της έρευνας προκειμένου να συνδεθούν οι δράσεις με κάποιο χαρακτηριστικό του πίνακα ή των Τ.Π.Ε. γενικότερα, επινοήθηκαν πρόσθετοι όροι και η λίστα των χαρακτηριστικών επεκτάθηκε ως εξής 1 (Kennewell:2005α, Kennewell& Beauchamp:2007): Επικαιρότητα (Timeliness): πρόσβαση σε σύγχρονες, ενημερωμένες πηγές πληροφορίας Εμφατικότητα (Emphasis): συγκεκριμένα στοιχεία παρουσιάζονται με τρόπο που τα αναδεικνύει Πολυτροπικότητα (Multimodality): συνδυαστική παρουσίαση οπτικών, προφορικών και γραπτών πληροφοριών Ακρίβεια (Accuracy): ρεαλιστική παράθεση ή σύνθεση στοιχείων Λιστοποίηση (List): ευχέρεια παράθεσης καταλόγων επιλογής δράσεων ή πηγών Προτυποποίηση (Template): παροχή τυποποιημένων περιληπτικών δομών για προσθήκη ιδεών Απόκτηση (Acquisition): εισαγωγή πληροφοριών σε συσκευές και αποθήκευση για επόμενες επεξεργασίες και επιδείξεις Δυναμικότητα (Dynamism): παρουσίαση διαδικασιών και απεικονίσεων σε κίνηση Συγχρονισμός (Simultaneity):διαφορετικές διαδικασίες ή μορφές επίδειξης μπορούν να παρουσιαστούν ταυτόχρονα Βιβλιοθήκη (Library): οργανωμένη αποθήκευση πληροφοριών για σκοπούς εύκολης ανάκτησης Συνδεσμικότητα (Linkage): σύνολα πληροφοριών μπορούν να συνδεθούν για εύκολη πρόσβαση ή επεξεργασία Κάθε νέο χαρακτηριστικό που προέκυψε συνδέθηκε ακολούθως με κάποιο ή κάποια από τα έξι αρχικά χαρακτηριστικά. Έτσι, διαπιστώθηκε ότι κάποια χαρακτηριστικά είναι θεμελιώδη στη φύση των Τ.Π.Ε. ενώ κάποια άλλα φαίνεται να «κατασκευάζονται» από τα πρωτογενή αυτά χαρακτηριστικά. Ως εκ τούτου, προέκυψε μια νέα ταξινομία χαρακτηριστικών Τ.Π.Ε. η οποία εμπεριέχει δύο επίπεδα: τα «εγγενή» χαρακτηριστικά των ψηφιακών μέσων και συσκευών και τα «κατασκευασμένα» τους χαρακτηριστικά, που δημιουργούνται από τους σχεδιαστές υλισμικού και λογισμικού, τους δασκάλους, καθώς αυτοί ετοιμάζουν πηγές μάθησης ή δυναμικά κατά την αλληλεπίδραση στην τάξη, αλλά ακόμα και από τους ίδιους τους μαθητές κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων τους. Στην ακόλουθη πυραμίδα 2 παρουσιάζονται οι σχέσεις μεταξύ εγγενών και κατασκευασμένων χαρακτηριστικών καθώς και οι δράσεις τις οποίες υποστηρίζουν ή παρεμποδίζουν (σχήμα 2). 1 Καθώς οι όροι μεταφράστηκαν από την αγγλική παραβάλλονται, σε παρένθεση, όπως και σε άλλες περιπτώσεις σε αυτή την έρευνα, οι αυτούσιοι αγγλικοί όροι. Σημειώνεται επίσης ότι καθώς αναφέρονται σε ιδιότητες/δυνατότητες του Δ.Π. καταβλήθηκε προσπάθεια ώστε οι όροι να παραπέμπουν σε κάτι τέτοιο και όχι π.χ. σε εργαλεία ή μέσα. Έτσι, δημιουργήθηκαν νεολογισμοί όπως π.χ. λιστοποίηση (αντί για λίστα) και προτυποποίηση (αντί για πρότυπα). 2 Στο έργο των Kennewell (2005α) και Kennewell& Beauchamp (2007) τα χαρακτηριστικά και οι δράσεις παρουσιάζονται σε μορφή τριών πινάκων που συνδέονται μεταξύ τους. Θεωρήσαμε ότι η σχηματική απεικόνιση με 19

20 Σύνθεση Προσαρμογή Επιλογή Σύγκριση Ανάκτηση Κατανόηση Εστίαση Μεταμόρφωση Παιχνίδι ρόλων Παραβολή Συμμερισμός Σχολιασμός Παρακίνηση Επανάληψη Απεικόνιση Συνάθροιση Επιστροφή Επαναφορά Ερώτηση Απόκριση Δράσεις Κατασκευασμένα χαρακτηριστικά Χωρητικότητα Εμβέλεια Αυτοματοποίηση Έμφαση Οδηγός Λίστα Προσωρινότητα Επικαιρότητα Δυναμισμός Ακρίβεια Συγχρονισμός Πολυμορφία Βιβλιοθήκη Σύνδεση Ανατροφοδότηση Εγγενή χαρακτηριστικά Ταχύτητα Παρουσίαση Απόκτηση Επικοινωνία Αποθήκευση Απρόοπτη εξέλιξη Επανάληψη Σχήμα 2: Πυραμίδα χαρακτηριστικών Τ.Π.Ε. και σχετικών δράσεων Ανάμεσα στο κάθε εγγενές χαρακτηριστικό, το κάθε κατασκευασμένο χαρακτηριστικό και την κάθε δράση υπάρχει ένα πλέγμα σχέσεων. Για παράδειγμα, το κατασκευασμένο χαρακτηριστικό «χωρητικότητα» δομείται με βάση τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά «ταχύτητα», «επικοινωνία» και «αποθήκευση», ενώ είναι σε θέση να υποστηρίξει ή να παρεμποδίσει δράσεις όπως «επιλογή», «σύγκριση», «παιχνίδι ρόλων», «παραβολή» και «συνάθροιση». Η σχέση αυτή ωστόσο είναι δύσκολο να αναπαρασταθεί καθώς το χαρακτηριστικό «χωρητικότητα» δεν είναι το μόνο που δομείται με βάση τα τρία ή ένα από τα τρία εγγενή χαρακτηριστικά. Επίσης, δεν είναι το μόνο που επηρεάζει τις δράσεις που αναφέρθηκαν. Επιχειρώντας να δώσουμε μια οπτική εικόνα της μη γραμμικής αυτής σχέσης προτείνουμε εναλλακτικά ένα νέο σχήμα (3). Οι χρωματικές επιλογές στο σχήμα εξυπηρετούν τη σύνδεση ανάμεσα στο κατασκευασμένο χαρακτηριστικό και τις δράσεις. Για παράδειγμα, η δράση «επιλογή» σχετίζεται σαφώς με το υπό εξέταση χαρακτηριστικό «χωρητικότητα» αλλά επίσης συνδέεται με τα χαρακτηριστικά «ακρίβεια», «επικαιρότητα» και «οδηγός». Το καθένα από αυτά τα χαρακτηριστικά δομείται με βάση κάποια εγγενή χαρακτηριστικά, τα οποία δηλώνονται (γενικά) με βέλη από τη δεξαμενή εγγενών χαρακτηριστικών. Η συγκεκριμένη αναφορά τους θα έκανε το σχήμα ακόμα πιο περίπλοκο γι αυτό και αποφεύχθηκε. πυραμίδα παρουσιάζει καλύτερα τη σχέση ανάμεσά τους καθώς τα εγγενή χαρακτηριστικά της τεχνολογίας αποτελούν τη βάση (εξού και θεμελιώδη) πάνω στην οποία δομούνται τα «κατασκευασμένα» χαρακτηριστικά, τα οποία με τη σειρά τους υποστηρίζουν ή παρεμποδίζουν συγκεκριμένες δράσεις. 20