ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ «Συμβολή της κοινοτικής πρωτοβουλίας Leader στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη του Νομού Φλώρινας» Παυλίνα Τ. Γιαντσούδη Επιβλέπων Καθηγητής: Πάρις Τσάρτας Διπλωματική Εργασία που υποβλήθηκε στο Διατμηματικό Τµήµα Σχεδιασμός, Διοίκηση και Πολιτική του Τουρισμού Του Πανεπιστηµίου Αιγαίου Μάρτιος, 2009 Χίος

2 Αφιερώνεται στην οικογενειά μου 2

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα έρευνα στοχεύει στην αποτύπωση της αναπτυξιακής συμβολής της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας Leader στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη του Νομού Φλώρινας. Η μεθοδολογική προσέγγιση του θέματος έχει ως αφετηρία τον εννοιολογικό προσδιορισμό της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης των ορεινών και μειονεκτικών περιοχών. Ακολουθεί μια συνοπτική παρουσίαση της τουριστικής ταυτότητας του Νομού Φλώρινας καθώς και η εφαρμογή των προγραμμάτων Leader II και Leader + στο Νομό. Στη συνέχεια εκτιμώνται οι αδυναμίες ανάπτυξης του Νομού και αναφέρονται οι σχεδιαζόμενες νέες δράσεις του Leader ( ). Τέλος παρουσιάζονται τα δεδομένα που προέκυψαν από την συμπλήρωση του ερωτηματολογίου καθώς και η βαθύτερη τους ανάλυση με στόχο να την αποτύπωση της συμβολής του προγράμματος Leader στον κοινωνικό, οικονομικό και περιβαλλοντικό τομέα. 3

4 ABSTRACT The present research aims in the imprinting of developmental contribution of Community Initiative LEADER in the viable tourist growth of Prefecture Florina The methodological approach of subject has as starting line the conceptual determination of viable tourist growth the mountainous and unfavourable regions. Follows a concise presentation of tourist identity of Prefecture Florina as well as the application of programs LEADER II and LEADER + in the Prefecture. Then are appreciated the weaknesses of growth of Prefecture and are reported the drawn new action of LEADER ( ). Finally are presented the data that resulted from the completion of questionnaire as well as their deeper analysis in order to the imprinting of contribution of program LEADER in social, economic and environmental sector. 4

5 Περιεχόμενα Μέρος Ι Εισαγωγή...8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Θεωρητικό Μέρος για Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη σε Ορεινές και Μειονεκτικές Περιοχές Έννοια και Διαστάσεις της Βιώσιμης Τουριστικής Ανάπτυξης Θεωρητική Τεκμηρίωση Βιώσιμης Τουριστικής Ανάπτυξης Βασικές Αρχές Βιώσιμης Τουριστικής Ανάπτυξης Στόχοι Βιώσιμης Τουριστικής Ανάπτυξης Εννοιολογικοί Προσδιορισμοί των Ορεινών και Μειονεκτικών Περιοχών Κοινωνικο-Οικονομικά Χαρακτηριστικά των Ορεινών και Μειονεκτικών Περιοχών Οι Κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ανάπτυξη των Ορεινών και Μειονεκτικών Περιοχών Η Διαρθρωτική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η Εφαρμογή της στις Ορεινές και Μειονεκτικές Περιοχές Οι Βασικές Κατευθύνσεις για την Τουριστική Ανάπτυξη των Ορεινών και Μειονεκτικών Περιοχών στο Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό..25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Συνοπτική Παρουσίαση της Τουριστικής Ταυτότητας του Νομού Φλώρινας Κύρια Χαρακτηριστικά της Τουριστικής Προσφοράς Καταγραφή Καταλυμάτων και άλλων Τουριστικών Επιχειρήσεων Ξενοδοχειακό Δυναμικό και Καταλύματα Χώροι Εστίασης Εταιρείες Υπαίθριων Δραστηριοτήτων Κύρια Χαρακτηριστικά της Τουριστικής Ζήτησης Βασικές Κατηγορίες Επισκεπτών και Ειδικές Μορφές Τουριστικής Ζήτησης Το Χιονοδρομικό Κέντρο ως Πόλος Ελξης Χειμερινού Τουρισμού 39 5

6 2.6 Εικόνα του Νομού ως Τουριστικού Προορισμού Νομός Φλώρινας Ανάμεσα στους Καλύτρερους Αγροτουριστικούς Προορισμούς της Ευρώπης..44 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Επενδύσεις στο Νομό από τα Προγράμματα Leader II και Leader Η Κοινοτική Πρωτοβουλία Leader Τα Κύρια Χαρακτηριστικά Περιοχές Εφρμογής Προγράμματος Leader Διαδικασία Υλοποίησης των Τοπικών Προγραμμάτων Leader Αρμόδια Δημόσια Αρχή για τη Διαχείριση την Παρακολούθηση και τον Έλεγχο Η Κοινοτική Πρωτοβουλία Leader ΙΙ Ταυτότητα του Leader ΙΙ Οι Αναπτυξιακοί Στόχοι του Προγράμματος Leader ΙΙ Οικονομικά Στοιχεία Προγράμματος Leader ΙΙ Εφαρμογή του Προγράμματος Leader ΙΙ στο Νομό Φλώρινας Συνοπτική Περιγραφή του Προγράμματος Στόχοι του Τοπικού/Θεματικού Προγράμματος Χρηματοδοτικά Στοιχεία Χάρτης Περιοχών Leader ΙΙ Γενικά Αποτελέσματα/Επιπτώσης από την Εφαρμογή του Προγράμματος Η Κοινοτική Πρωτοβουλία Leader Ταυτότητα του Leader Οι Αναπτυξιακοί Στόχοι του Προγράμματος Leader Οικονομικά Στοιχεία Προγράμματος Leader Εφαρμογή του Προγράμματος Leader+ στο Νομό Φλώρινας Συνοπτική Περιγραφή του Προγράμματος Στόχοι του Τοπικού/Θεματικού Προγράμματος Χρηματοδοτικά Στοιχεία Χάρτης Περιοχών Leader ΙΙ.64 6

7 3.5.5 Γενικά Αποτελέσματα/Επιπτώσης από την Εφαρμογή του Προγράμματος Αποτελέσματα από τη μέχρι σήμερα Εφαρμογή των Πρωτοβουλιών Leader...69 Μέρος ΙΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Προβλήματα και Αδυναμίες Ανάπτυξης του Τουρισμού στο Νομό Φλώρινας Αδύναμα Σημεία Δυνατά και Αδύνατα Σημεία-Ευκαιρίες και Απειλες : SWOT Ανάλυση του Τουριστικού Προϊόντος του Νομού Προτάσεις Ανάπτυξης...76 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Σχεδιαζόμενες Νέες Επενδύσεις/ Δράσεις Leader( ) Προσέγγιση Leader του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης της Ελλάδος Στρατηγικές Τοπικής Ανάπτυξης Διατοπική και Διεθνική Συνεργασία Λειτουργία της Ομάδας Τοπικής Δράσης Απόκτηση Δεξιοτήτων και Εμψύχωση στην Περιοχή...99 Μέρος III ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: Η Ταυτότητα της Έρευνας Η Μεθοδολογία της Έρευνας Τα Ευρήματα της Έρευνας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Συμπεράσματα 111 Παράρτημα Βιβλιογραφία

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εδώ και δέκα πέντε χρόνια στο Νομό Φλώρινας εφαρμόζεται η Κοινοτική Πρωτοβουλία Leader που συνέβαλε στην προώθηση του τοπικού τουρισμού, χάρη στην αυξημένη συναίσθηση της αξίας και τη διατήρηση του αγροτικού περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς., για αυτόν το λόγο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η μελέτη της συμβολής του προγράμματος στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη του Νομού. Η παρούσα διατριβή αποτελείται από τρεις ενότητες. Η πρώτη ενότητα χωρίζεται σε τρία κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο επιχειρείται να δοθεί μια θεωρητική προσέγγιση για τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη σε ορεινές και μειονεκτικές περιοχές, καθώς είναι οι μοναδικές περιοχές που αφορούν την Κοινοτική Πρωτοβουλία Leader. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται προσπάθεια για μια συνοπτική παρουσίαση της τουριστικής ταυτότητας του Νομού Φλώρινας, ώστε να υπάρχει καλύτερη εικόνα για την περιοχή εφαρμογής του προγράμματος. Τέλος, στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η Κοινοτική Πρωτοβουλία Leader ΙΙ και Leader+ και η εφαρμογή τους στο Νομό. Η δεύτερη ενότητα αποτελείται από δύο κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύονται τα προβλήματα και οι αδυναμίες του Νομού καθώς επίσης πραγματοποιείται SWOT ανάλυση των Δυνατοτήτων Αδυναμιών Ευκαιριών Απειλών του τουριστικού προϊόντος του Νομού. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύονται οι σχεδιαζόμενες νέες δράσεις του προγράμματος Leader( ). Το τρίτο και τελευταίο μέρος της μελέτης αποτελείται από δύο κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η μεθοδολογία και τα ευρήματα της έρευνας, ενώ στο δεύτερο εξάγονται τα συμπεράσματα της έρευνας. Οι ορεινές περιοχές, όπως ο Νομός Φλώρινας, λόγω της γεωμορφολογίας και των ευαίσθητων οικοσυστημάτων, παρουσιάζουν εγγενή μειονεκτήματα όσον αφορά τον εκσυγχρονισμό της παραδοσιακής εκτατικής οικονομικής παραγωγικής βάσης ή τη διαμόρφωση σύγχρονων ανταγωνιστικών δραστηριοτήτων - μειονεκτήματα που έχουν αμφίδρομη σχέση και με την έλλειψη επαρκών υποδομών και υπηρεσιών. Το εμφανέστερο αποτέλεσμα των αναπτυξιακών δυσχερειών είναι η σημειούμενη κατά περιοχές πληθυσμιακή εγκατάλειψη και αντίστοιχη οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική υποβάθμιση. Η αειφόρος ανάπτυξη των ορεινών περιοχών 8

9 προϋποθέτει οικονομική αποδοτικότητα, κοινωνική δικαιοσύνη, εδαφική συνοχή και περιβαλλοντική ακεραιότητα. Η διαχείριση του τουρισμού στο Νομό Φλώρινας τα τελευταία χρόνια ακολούθησε τις αρχές της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης, οι οποίες προσπαθούν να εδραιώσουν μια ισορροπία μεταξύ της κοινωνίας, του πολιτισμού και του περιβάλλοντος. Η Κοινοτική Πρωτοβουλία Leader ήταν και παραμένει ένα πρόγραμμα που συνέβαλε στην τόνωση της οικονομίας του Νομού, με την ενίσχυση μικρών επιχειρήσεων στους τομείς της επεξεργασίας των αγροτικών προϊόντων και άλλων τοπικών προϊόντων και του αγροτουρισμού. Δράσεις όπως, κατάρτισης, εναλλακτικών τουριστικών δραστηριοτήτων, επισκέψιμων χώρων, αναλήφθηκαν συμπληρωματικά για να υποστηρίξουν τους παραπάνω τομείς. 9

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΓΙΑ ΒΙΩΣΙΜΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΕ ΟΡΕΙΝΕΣ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 1.1 ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η προστασία του περιβάλλοντος έχει καθοριστική σημασία για την ποιότητα ζωής των σημερινών και των μελλοντικών γενεών. Εντούτοις, σημαντική πρόκληση αποτελεί ο συνδυασμός της προστασίας του περιβάλλοντος με τη συνεχιζόμενη οικονομική μεγέθυνση, με κατά μακροπρόθεσμα αειφόρο ή βιώσιμο τρόπο. Ο επιστημονικός διάλογος για το ζήτημα της αειφορίας αρχίζει ήδη από την δεκαετία του '70 και συνεχίζεται ως σήμερα. Το ενδιαφέρον για την βιώσιμη ανάπτυξη προέκυψε μέσα από την ταχεία εκμετάλλευση των φυσικών πόρων με στόχο το οικονομικό κέρδος ενώ η συνειδητοποίηση ότι τα βραχυπρόθεσμα κέρδη πραγματοποιούνταν εις βάρος των επόμενων γενεών, επηρέασε κάποιες αλλαγές στην στρατηγική της παγκόσμιας ανάπτυξης. Ο όρος «βιώσιμη ανάπτυξη» περιγράφει «τη διαδικασία μετασχηματισμού όπου η εκμετάλλευση των πόρων, η κατεύθυνση των επενδύσεων, ο προσανατολισμός της τεχνολογικής ανάπτυξης και οι προσαρμογές στο θεσμικό πλαίσιο εναρμονίζονται με τις μελλοντικές και τις σημερινές ανάγκες» (WCED,1987). Στο πλαίσιο αυτό μια μακροχρόνια προοπτική για την ανάπτυξη και το περιβάλλον αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Η στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη εστιάζεται στον ισόρροπο συνδυασμό τριών επί μέρους κυρίαρχων επιδιώξεων: της αποτελεσματικότητας της οικονομίας (economic efficiency), της κοινωνικής ισότητας και δικαιοσύνης (social equity) και της προστασίας του περιβάλλοντος (environmental conservation)(κοκκώσης-τσάρτας, 2001). Η αειφόρος ανάπτυξη αποτελεί σήμερα θεμελιώδη αρχή της πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τον Ιούνιο του 2001, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Γκέτεμποργκ, οι πολιτικοί ηγέτες της Ένωσης ενέκριναν ευρωπαϊκή στρατηγική για την αειφόρο ανάπτυξη, προτείνοντας ένα μακρόπνοο όραμα μιας κοινωνίας με περισσότερη ευημερία και με καθαρότερο και πιο υγιεινό περιβάλλον, μιας κοινωνίας που θα προσφέρει καλύτερη ποιότητα ζωής στις υπάρχουσες αλλά και 10

11 στις μελλοντικές γενιές ενώ ως σημαντικότερο αναγνωρίστηκε το γεγονός ότι η οικονομική ανάπτυξη πρέπει να συμβαδίζει με την κοινωνική συνοχή και την προστασία του περιβάλλοντος. Παράλληλα, οι δυσκολίες να υπάρξει μια κοινά αποδεκτή διεπιστημονική προσέγγιση στο ζήτημα καθώς και η ενασχόληση πολλών κλάδων με αυτό εξηγούν και τα προβλήματα που υπάρχουν ακόμα στην εννοιολογική του οριοθέτηση. Είναι χαρακτηριστικό ότι έχουν καταγραφεί πλήθος εννοιών ή ίσως ορισμών σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους και φάσεις τα οποία επεδίωξαν να περιγράψουν την έννοια της αειφορικότητας όπως : ενταγμένη ανάπτυξη, ήπια ανάπτυξη, οικοανάπτυξη, βιώσιμη ανάπτυξη, εναλλακτική ανάπτυξη,κ.α. Τελικά, ο όρος «αειφορική» και «βιώσιμη» ανάπτυξη επικράτησε και περιγράφει μια ανάπτυξη με βασικά χαρακτηριστικά την προστασία του περιβάλλοντος, την παράλληλη ανάπτυξη όλων των κλάδων της οικονομίας, τη συνεχή ανατροφοδότηση του παραγωγικού ιστού με καινοτομικές αναπτυξιακές πρωτοβουλίες, τη διατήρηση μιας δυναμικής ισορροπίας στα διαφορετικά στοιχεία και θεσμούς που συνθέτουν την τοπική κοινωνική δομή, την αναζήτηση μεθόδων και τεχνικών που θα συμβάλλουν στην αυτονομία και την αυτάρκεια της τοπικής οικονομίας καθώς και άλλα στοιχεία ( Τσάρτας, 1996). Η δυσκολία που υπάρχει στην επίτευξη της αειφορίας έγκειται αρχικά στο γεγονός ότι αυτά τα χαρακτηριστικά δεν προϋπάρχουν και δεν αποτελούν επιδιωκόμενους στόχους, αλλά παράλληλα και προϋποθέσεις προκειμένου ώστε να επιτευχθεί η βιώσιμη ανάπτυξη. Επιπλέον, η αναζήτηση της σταθερότητας και της ισορροπίας επιδιώκεται μέσα από δυναμικές και όχι στατικές αλληλεπιδράσεις και διαπλοκές των στοιχείων που συνθέτουν την τοπική κοινωνική, παραγωγική και περιβαλλοντική δομή. Επομένως, πρόκειται περί μιας συνεχούς διαδικασίας εξέλιξης και προσαρμογής, δηλαδή περί μιας δυναμικής ισορροπίας. Σχηματικά, η βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη μπορεί να θεωρηθεί ότι αντιστοιχεί στο βαρύκεντρο ενός ισόπλευρου τριγώνου (πίνακας 1), κορυφές του οποίου είναι οι βασικές επιδιώξεις του συγκεκριμένου τύπου ανάπτυξης: η αποτελεσματικότητα της οικονομίας, η κοινωνική ισότητα και δικαιοσύνη και η προστασία του περιβάλλοντος( Κοκκώσης- Τσάρτας, 2001). 11

12 ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Στρατηγική βιώσιμης ανάπτυξης Οικονομική αποτελεσματικότητα Κοινωνική δικαιοσύνη Περιβαλλοντική προστασία Η μεγάλη ώθηση που δόθηκε στην έννοια της αειφορικής ανάπτυξης στην δεκαετία του '80 οφείλεται στην ιδιαίτερη σημασία που απέκτησε η προστασία του περιβάλλοντος, στο γεγονός ότι θεωρήθηκε πρόσφορη μέθοδος για την τοπική ανάπτυξη και τέλος στις επισημάνσεις σημαντικών ερευνών και μελετών για την ανάγκη να λάβει η παγκόσμια ανάπτυξη υπόψη της τις αρχές της αειφορίας ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Μετά το 1980 πληθαίνουν οι προσπάθειες να προωθηθεί ένα πρότυπο τουριστικής ανάπτυξης του οποίου βασικό χαρακτηριστικό θα είναι η βιώσιμη ανάπτυξη. Οι περιοχές - στόχοι είναι κυρίως δυο, αφενός αυτές που έχουν υιοθετήσει το πρότυπο του οργανωμένου μαζικού τουρισμού και αφετέρου εκείνες που βρίσκονται στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης τους και μπορούν με τον ανάλογο προγραμματισμό να αποκτήσουν βιώσιμα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά. Με τον όρο «βιώσιμη» τουριστική ανάπτυξη περιγράφεται ο τύπος της τουριστικής ανάπτυξης που δραστηριοποιείται ισόρροπα στην τοπική, κοινωνική, οικονομική, πολιτισμική και περιβαλλοντική δομή της κάθε τουριστικής περιοχής, 12

13 διαμορφώνοντας παράλληλα όρους (υπηρεσίες, υποδομές, τεχνογνωσία) για την συνεχή ανατροφοδότηση της (Κοκκώσης-Τσάρτας, 2001). Οι κυρίαρχες παράμετροι της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης είναι οι ακόλουθες: Ειδικός σχεδιασμός της τουριστικής ανάπτυξης, με στόχο την ισορροπία ανάμεσα στην κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον. Ενίσχυση όλων των μέτρων (τοπικές αναπτυξιακές πρωτοβουλίες, λειτουργικές διασυνδέσεις ανάμεσα στους διαφορετικούς κλάδους της οικονομίας, έρευνα, εκπαίδευση, μάρκετινγκ) που συμβάλλουν στις διαδικασίες ανατροφοδότησης της ανάπτυξης. Ειδικό θεσμικό πλαίσιο που θα προωθεί τις διαδικασίες της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης και την τοπική συμμετοχή. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (WTO), ο βιώσιμος τουρισμός θα μπορούσε να οδηγήσει στη «διαχείριση όλων των πόρων με τρόπο ώστε να ικανοποιούνται οι κοινωνικές, οικονομικές και αισθητικές ανάγκες των ανθρώπων, ενώ ταυτόχρονα θα διατηρείται η πολιτιστική ακεραιότητα και οι βασικές οικολογικές διαδικασίες, και θα προστατεύονται οι βιότοποι και η βιοποικιλότητα». Ο αειφορικός τουρισμός με αυτή την έννοια βασίζεται στους τρεις πυλώνες της αειφόρου ανάπτυξης και απαιτεί μέγιστη περιβαλλοντική συμμόρφωση, υψηλή οικονομική βιωσιμότητα και πλήρη κοινωνική δικαιοσύνη. Το ενδιαφέρον για τη στροφή του τουρισμού σε μια περισσότερο αειφορική κατεύθυνση αυξήθηκε κατά τη διάρκεια της περασμένης δεκαετίας, ιδιαίτερα μετά την αφύπνιση που δημιουργήθηκε από τη Παγκόσμια Σύνοδο Κορυφής που οργάνωσε ο ΟΗΕ στο Ρίο το Αν και ο τουρισμός αναφέρθηκε «εξ απαλών ονύχων» στην Ατζέντα 21, διεθνείς οργανισμοί και ορισμένες χώρες έχουν ήδη υιοθετήσει διεθνείς διακηρύξεις για μεγάλο αριθμό θεμάτων, στα οποία περιλαμβάνονται ο τουρισμός και η αειφόρος ανάπτυξη, οι κοινωνικές επιπτώσεις του τουρισμού, καθώς και οι σχέσεις του τουρισμού με την βιοποικιλότητα και την ηθική. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού, το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ταξιδιών και Τουρισμού και το Συμβούλιο της Γης προχώρησαν το 1996 σε μια ενέργειαορόσημο, συντάσσοντας τη δική τους Ατζέντα 21 για την Βιομηχανία των Ταξιδιών και του Τουρισμού, όπου σκιαγραφήθηκαν τα κυριότερα βήματα που θα πρέπει να κάνουν η τουριστική βιομηχανία, οι κυβερνήσεις και όλοι οι υπόλοιποι εμπλεκόμενοι φορείς. Αντίστοιχα κείμενα αρχών έχουν εκδοθεί από το UNEP, την 13

14 IUCN την UNESCO καθώς και από επιχειρηματικούς συνδέσμους της τουριστικής βιομηχανίας. Η στροφή του τουρισμού προς μια πιο αειφορική κατεύθυνση απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό σε όλα τα επίπεδα και τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων, συμπεριλαμβανομένου και του τοπικού πληθυσμού, ο οποίος θα υποστεί άμεσα τις συνέπειες του τουρισμού. Παρόλα αυτά, ο τουρισμός αποτελεί - από την φύση του - μια δραστηριότητα που υλοποιείται από τον ιδιωτικό τομέα, και στην οποία κυριαρχούν σε μεγάλο βαθμό οι διεθνείς ξενοδοχειακές αλυσίδες, τα ταξιδιωτικά πρακτορεία και άλλες επιχειρήσεις. Συνεπώς, η βιωσιμότητα απαιτεί συστηματικές αλλαγές του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί αυτή η βιομηχανία. Όμως δεν θα είναι εύκολο να εναρμονισθεί η τάση της τουριστικής βιομηχανίας για αύξηση των τουριστών με την ανάγκη υιοθέτησης βιώσιμων πρακτικών στον κλάδο. Παρόλα αυτά, η τουριστική βιομηχανία έχει πραγματοποιήσει πολλά θετικά βήματα προς την κατεύθυνση της περιβαλλοντικής και της κοινωνικής υπευθυνότητας ενώ είναι γεγονός ότι ορισμένες από αυτές τις αλλαγές αποτελούν την απάντηση του κλάδου στην αυξανόμενη πίεση των καταναλωτών για περισσότερο φιλικά προς το περιβάλλον τουριστικά προϊόντα ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ορισμένες βασικές αρχές για την βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη δίνονται παρακάτω: Αντιμετώπιση επιπτώσεων: Όλοι οι τουριστικοί προορισμοί μπορούν να φιλοξενήσουν έναν συγκεκριμένο αριθμό επισκεπτών, λόγω περιορισμών που τίθενται από τα δεδομένα φυσικά, κοινωνικά, πολιτισμικά αλλά και οικονομικά χαρακτηριστικά κάθε τόπου. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να γίνεται πρόβλεψη των επιπτώσεων που η τουριστική ανάπτυξη μπορεί να επιφέρει και να λαμβάνονται μέτρα για την αντιμετώπισή τους. Διατήρηση, προστασία και ανάδειξη Φυσικών πόρων: Η τουριστική ανάπτυξη προσφέρει δυνατότητες ανάπτυξης αλλά θα πρέπει να συμβάλλει τόσο στην διατήρηση όσο και στην προβολή και την αξιοποίηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών κάθε περιοχής. Ο τρόπος με τον οποίο θα πραγματοποιείται θα πρέπει να αποτρέπει την εξάντληση των φυσικών πόρων της κάθε περιοχής ενώ το 14

15 σύνολο των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων θα πρέπει να συμβάλλει στην προσπάθεια για την προστασία και την ανάδειξη των φυσικών πόρων. Στήριξη της τοπικής οικονομίας: Η τουριστική ανάπτυξη θα πρέπει μέσω της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας, την επιλογή προσωπικού από τον τοπικό πληθυσμό αλλά και την χρήση κάθε είδους τοπικών προϊόντων να συμβάλλει στην στήριξη της τοπικής.οικονομίας. Διαδραματίζει δε η βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη καθοριστικό ρόλο στον περιορισμό του ανταγωνισμού μεταξύ του τουρισμού και των παραδοσιακών δραστηριοτήτων και στη στήριξη των δραστηριοτήτων αυτών. Ανάπτυξη κατάλληλου τουρισμού: Ο τόπος υποδοχής και τα χαρακτηριστικά αυτού είναι αυτά που πρέπει να καθορίζουν της μορφή την οποία θα έχει η τουριστική ανάπτυξη που θα συντελεστεί στον συγκεκριμένο τόπο. Εξασφάλιση κοινωνικής συνοχής και δικαιοσύνης: Η τουριστική ανάπτυξη, αν θέλει να χαρακτηρίζεται βιώσιμη, θα πρέπει να συμβάλλει τόσο στην κοινωνική συνοχή όσο και στην δικαιοσύνη δίνοντας ίσες ευκαιρίες σε κάθε κοινωνική ομάδα και κυρίως στις χαρακτηριζόμενες ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, όπως είναι οι γυναίκες, οι νέοι, τα άτομα με ειδικές ανάγκες κ,λ.π. Ενθάρρυνση συμπεριφορών φιλικών προς το περιβάλλον: Μέσω του τουρισμού θα πρέπει να επιτυγχάνεται η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση των άμεσα και έμμεσα εμπλεκομένων για τα διάφορα περιβαλλοντικά προβλήματα αλλά και η εφαρμογή από το σύνολο αυτών, δηλαδή τους επισκέπτες, τους κατοίκους, και τους τουριστικούς επιχειρηματίες πρακτικών φιλικών προς το περιβάλλον (Κοκκώσης, Κυρατσούλης, Μέξα, 2000). Βλέπουμε λοιπόν πως στην ουσία οι βασικές αρχές που διέπουν την βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη είναι η αναντικατάστατη αξία της φύσης, η αναγνώριση του γεγονότος πως η κάθε είδους κληρονομιά είναι ένα δώρο το οποίο κληρονομήσαμε και πρέπει να προστατεύσουμε, η ευθύνη για την σωστή διαχείριση της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς μας, είναι θέμα προσωπικό αλλά και ομαδικό για τα μέλη μιας κοινωνίας αλλά και η σχέση μεταξύ παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος είναι άρρηκτη και μέσα από αυτήν καθορίζεται η πορεία των Kowrovirov (ThibaI, 1995). 15

16 1.4. ΣΤΟΧΟΙ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ο βασικός στόχος που καλείται η βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη είναι η εξασφάλιση διαρκών οφελών για τους κατοίκους των περιοχών υποδοχής τουριστών σε ορούς του οικονομικού, του φυσικού αλλά και του κοινωνικού περιβάλλοντος τους. Παράλληλα, αυτό θα πρέπει να γίνει χωρίς να σημειωθούν αρνητικές επιπτώσεις στην ισορροπία του συνόλου αυτού του περιβάλλοντος αλλά και στην ανταγωνιστικότητα και την αποδοτικότητα της τουριστικής βιομηχανίας. Σαν επιμέρους στόχοι της βιώσιμης τουριστικής θα μπορούσαν να αναφερθούν οι: 1. Η διατήρηση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς κάθε τόπου 2. Η διαχείριση των περιβαλλοντικών πόρων με ορθολογικό τρόπο 3. Η καθιέρωση μιας διαφορετικής οικονομικής βάσης 4. Η σταθεροποίηση των τοπικών πληθυσμών 5. Η παροχή υπηρεσιών υψηλού επιπέδου στους τοπικούς πληθυσμούς.(υ.πε.χω.δε, 1999). Στα πλαίσια της προσπάθειας που καταβάλλεται για την επίτευξη των παραπάνω στόχων της βιώσιμης ανάπτυξης, δράση μπορεί να αναληφθεί σε διεθνές, εθνικό αλλά και τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Μια σειρά από δρώντες όπως οι κάτοικοι των περιοχών υποδομής, οι τουρίστες, οι τοπικές τουριστικές επιχειρήσεις, οι τουριστικοί πράκτορες, αλλά και οι κρατικοί και τοπικοί φορείς της τουριστικής πολιτικής έχουν τόσο το ενδιαφέρον όσο και. την. ευθύνη για την επίτευξη μιας βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης.(κοκκώσης 2001). Θα πρέπει να αναφέρουμε στο σημείο το γεγονός ότι ο τουρισμός είναι το μέσο με το οποίο το παγκόσμιο αλληλεπιδρά με το τοπικό. Παρακάτω θα εξετάσουμε τη σχέση αυτή του τοπικού με το παγκόσμιο στα πλαίσια της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης. (Hall, Lew,199 16

17 1.5. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΟΡΕΙΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Μία περιοχή χρήζει ειδικής μεταχείρισης εάν είναι ορεινή, μειονεκτική. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, για την ένταξη των Δήμων, Κοινοτήτων και Οικισμών της Ελλάδας στις περιοχές της Οδηγίας 75/268/ΕΟΚ : Α. Στις Ορεινές Περιοχές (Άρθρο 3, Παρ. 3) εντάσσονται Δήμοι, Κοινότητες και Οικισμοί που έχουν τις ακόλουθες προϋποθέσεις: (α) η κτηματική τους έκταση βρίσκεται σε υψόμετρο πάνω από 800 μέτρα, (β) η κτηματική τους έκταση βρίσκεται μεταξύ μέτρων και οι κλίσεις του εδάφους είναι τουλάχιστον 16%, (γ) η κτηματική τους έκταση βρίσκεται σε υψόμετρο κάτω από 600 μέτρα με κλίσεις εδάφους τουλάχιστον 20%. Εάν ένας Δήμος, Κοινότητα ή Οικισμός έχει μία από τις παραπάνω περιπτώσεις σε ποσοστό κτηματικής έκτασης τουλάχιστον 80% ή το άθροισμα των περιπτώσεων (α), (β), (γ) είναι τουλάχιστον 80% επί του συνόλου της κτηματικής τους έκτασης, τότε είναι δυνατόν να προταθεί για ένταξη στις ορεινές περιοχές. Β. Στις Μειονεκτικές Περιοχές (Άρθρο 3, Παρ.4) εντάσσονται πολλοί Δήμοι, Κοινότητες ή Οικισμοί που αποτελούν ομοιογενείς ζώνες και χαρακτηρίζονται από χαμηλή πυκνότητα πληθυσμού, άγονο έδαφος και χαμηλό εισόδημα. Ειδικότερα θα πρέπει: (α) η πυκνότητα του πληθυσμού να είναι μέχρι 45 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, (β) το γεωργικό εισόδημα να είναι μικρότερο του 80% του μέσου όρου της χώρας, (γ) οι αποδόσεις των κυριότερων καλλιεργειών να είναι μέχρι 80% του μέσου όρου της χώρας. Η οδηγία 75/268/ΕΟΚ αποσκοπούσε στη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ του εισοδήματος των γεωργών στις ορεινές και στις μειονεκτικές περιοχές, αφενός, και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές περιοχές, αφετέρου. Το ζητούμενο συνίστατο εν γένει στην αντιστάθμιση των μόνιμων φυσικών μειονεκτημάτων των περιοχών αυτών οι οποίες αντιστοιχούν στο 25 % της χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης και στο 15 % των απογεγραμμένων γεωργικών εκμεταλλεύσεων, αλλά και στο 12 % της κοινοτικής γεωργικής παραγωγής κατά τρόπο ώστε να διασφαλισθεί η διατήρηση 17

18 και, ει δυνατόν, ο εκσυγχρονισμός της γεωργικής δραστηριότητας στις εν λόγω περιοχές. Κατά την απογραφή του 1991, καταγράφηκαν ημιορεινές και ορεινές κοινότητες, δηλαδή ορεινοί με την ευρύτερη έννοια οικισμοί που καταλαμβάνουν περίπου 94 εκατομμύρια στρέμματα, δηλαδή το 71% (42% ορεινό και 29% ημιορεινό) του συνόλου της έκτασης της χώρας (132 εκατ. στρέμματα). Η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας (Ε.Σ.Υ.Ε.) χαρακτηρίζει ως ημιορεινές τις κοινότητες που η εδαφική περιοχή τους βρίσκεται στους πρόποδες των βουνών ή η έκτασή τους μοιράζεται η μισή περίπου στην πεδιάδα και η άλλη μισή στο βουνό, αλλά πάντα με υψόμετρο μέχρι 800 μέτρα, για το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής της κοινότητας. Ορεινές χαρακτηρίζονται οι κοινότητες που είτε το μεγαλύτερο μέρος τους βρίσκεται σε υψόμετρο άνω των 800 μέτρων ή η εδαφική τους επιφάνεια είναι πολύ κεκλιμένη και κατ' εξοχήν ανώμαλη, χωρίζεται δε από χαράδρες ή καλύπτεται από ορεινούς όγκους που δημιουργούν πολλαπλές εδαφικές πτυχώσεις με υψομετρικές διαφορές μεγαλύτερες από 400 μέτρα (Ε.Σ.Υ.Ε, 1995). Η ορεινότητα μίας περιοχής, ο βαθμός δηλαδή στον οποίο η περιοχή είναι δυσπρόσιτη, δεν εξαρτάται, όμως, μόνο από το υψόμετρο, αλλά και από άλλα φυσικά χαρακτηριστικά όπως οι κλιματικές συνθήκες, η τοπογραφία και η μορφολογία του ευρύτερου χώρου, που έχουν ως αποτέλεσμα να καθιστούν δύσκολη την πρόσβαση προς και από αυτή. Ως συνέπεια η ορεινότητα συνεπάγεται σε μεγάλο βαθμό κοινωνική, οικονομική, πολιτική και πολιτισμική απομόνωση. Διάγραμμα 1:Ποσοστιαία κατανομή της συνολικής έκτασης της χώρας σε ορεινή,ημιορεινή και πεδινή (Πηγή: ΕΣΥΕ, 1991) ημιορεινή 29% ορεινή 42% πεδινή 29% 18

19 Οι ορεινές περιοχές αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του ηπειρωτικού τμήματος της χώρας ενώ χαρακτηρίζουν σε μεγάλο βαθμό και το ανάγλυφο των περισσότερων νησιών της χώρας. Στον ορεινό χώρο ο οποίος συγκεντρώνει μια σειρά από πολύτιμα περιβαλλοντικά στοιχεία, τα οποία συνίστανται στα εξής: Ιδιαίτερα πλούσια χλωρίδα και πανίδα Μεγάλη ποικιλία τοπίων & οικοσυστημάτων. Περιοχές τροφοδότησης σημαντικών ποτάμιων συστημάτων Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί μια τάση ανάπτυξης ορισμένων ορεινών περιοχών της χώρας, η οποία συνδέεται με την ήπια τουριστική ανάπτυξη, τον χειμερινό τουρισμό, την αναδυόμενη βιολογική γεωργία, καθώς και με τις διαδικασίες κατασκευής μεγάλων έργων, που συνδέονται με την παραγωγή και μεταφορά ενέργειας, αλλά και με την κατασκευή μεγάλων οδικών αξόνων και υποδομών σιδηροδρομικών μεταφορών στον ορεινό χώρο. Από τις δραστηριότητες αυτές προκύπτουν συνολικά πιέσεις οι οποίες θα πρέπει να ελεγχθούν, ώστε να περιοριστούν οι κίνδυνοι αλλοίωσης του φυσικού χαρακτήρα του ορεινού χώρου και να περιοριστούν οι κίνδυνοι που συνεπάγεται η μη ελεγχόμενη ανάπτυξη (Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε, 2007) ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΟΡΕΙΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Οι ορεινές περιοχές, λόγω της γεωμορφολογίας και των ευαίσθητων οικοσυστημάτων, παρουσιάζουν εγγενή μειονεκτήματα όσον αφορά τον εκσυγχρονισμό της παραδοσιακής εκτατικής οικονομικής παραγωγικής βάσης ή τη διαμόρφωση σύγχρονων ανταγωνιστικών δραστηριοτήτων - μειονεκτήματα που έχουν αμφίδρομη σχέση και με την έλλειψη επαρκών υποδομών και υπηρεσιών. Το εμφανέστερο αποτέλεσμα των αναπτυξιακών δυσχερειών είναι η σημειούμενη κατά περιοχές πληθυσμιακή εγκατάλειψη και αντίστοιχη οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική υποβάθμιση. Οι ορεινές περιοχές θα ήταν δυνατό να ταξινομηθούν σε τρεις τύπους, με διαφορετικά προβλήματα, διαφορετικές προοπτικές και διαφορετικές ανάγκες πολιτικής για κάθε τύπο (Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε, 2002) : 19

20 Περιοχές με αρκετό μόνιμο πληθυσμό και αειφόρο οικονομική βάση που στηρίζονται στην κτηνοτροφία, την εκμετάλλευση των δασών, τον τουρισμό και παραθερισμό, την παραδοσιακή βιοτεχνία, τις συναφείς οικονομικές και κοινωνικές υπηρεσίες και τις Κοινοτικές πολιτικές υποστήριξης. Περιοχές με ακόμη σημαντικό αλλά φθίνοντα πληθυσμό και υποβαθμιζόμενη οικονομική βάση εγκατάλειψη οριακών γεωργικών, πολιτιστικών και περιβαλλοντικών πόρων. Περιοχές με σχεδόν ολοκληρωμένη πληθυσμιακή εγκατάλειψη, με ή χωρίς παρουσία σημαντικών γεωργικών και περιβαλλοντικών πόρων αλλά με προβλήματα περαιτέρω περιβαλλοντικής υποβάθμισης από διάβρωση εδαφών, πυρκαγιές δασών, μη συντήρηση των οικιστικών έργων και μνημείων κ.ά. Με δεδομένες τις παραπάνω διαφοροποιήσεις, υπάρχουν ορισμένα χαρακτηριστικά, τα οποία, παρά τις βελτιώσεις που έχουν υπάρξει, είναι, λίγο ή πολύ, κοινά για όλους τους τύπους των ορεινών περιοχών : γήρανση και χαμηλά επίπεδα εκπαίδευσης του πληθυσμού, μη ικανοποιητικές συνθήκες στέγασης, πολιτική και οικονομική οργάνωση που χαρακτηρίζονται από περιθωριακότητα, πολύ χαμηλό επίπεδο βασικής κοινωνικής και πολιτιστικής υποδομής στα μικρά κέντρα, ενώ το κόστος αντιμετώπισης του προβλήματος είναι πολύ υψηλό λόγω έλλειψης οικονομιών συγκέντρωσης και κλίμακας, ανεπάρκειες οδικού δικτύου προσβάσεων και συγκοινωνιακών εξυπηρετήσεων, περιβαλλοντική υποβάθμιση των ορεινών όγκων και των εθνικών πάρκων από το μη επαρκή έλεγχο των βοσκήσεων και από την επιφανειακή εξόρυξη ορυκτών και αδρανών υλικών, πιέσεις στη γεωργική απασχόληση και αύξηση της ανεργίας Η αειφόρος ανάπτυξη των ορεινών περιοχών προϋποθέτει οικονομική αποδοτικότητα, κοινωνική δικαιοσύνη, εδαφική συνοχή και περιβαλλοντική ακεραιότητα. Στον πίνακα που ακολουθεί εκτίθενται οι κυριότερες προκλήσεις και δυνατότητες των ευρωπαϊκών ορεινών και μειονεκτικών περιοχών ( 2003/C 128/05, Επίσημη Εφημερίδα Ε.Ε) : 20

21 Προκλήσεις και δυνατότητες των ορεινών και μειονεκτικών περιοχών Προκλήσεις Από κοινωνικής πλευράς Δυνατότητες -Σοβαρός κίνδυνος σταδιακής, αλλά μη αναστρέψιμης απερήμωσης. -Μεγαλύτερες αποστάσεις και συνεπώς άνιση κατανομή των βασικών υποδομών. -Ελλιπείς υπηρεσίες προς τα άτομα, την οικογένεια, τις επιχειρήσεις. -Απουσία αντιστάθμισης των υπηρεσιών που παρέχουν οι κάτοικοι των ορεινών περιοχών στο σύνολο της κοινωνίας υπό μορφή διαχείρισης των πόρων, των ταμείων και των οικοσυστημάτων. -Προσφορά ψυχαγωγίας και ανάπαυση στους κατοίκους των πόλεων που μπορεί να ικανοποιήσει το πολλαπλασιαζόμενο αίτημα για την ανακάλυψη των άλλων τρόπων ζωής σε ένα προστατευμένο φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον. Προκλήσεις Από οικονομικής πλευράς Δυνατότητες -Αυξανόμενη αβεβαιότητα όσον Αφορά τις παραδοσιακές δραστηριότητες, όπως η γεωργία, η δασοκομία και ο τουρισμός. -Νέες προβλεπόμενες πηγές εισοδήματος και απασχόλησης που είναι συνήθεις στις ορεινές περιοχές χάρη στην ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών, κυρίως στον τομέα της ενημέρωσης και της επικοινωνίας ΟΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΟΡΕΙΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει υιοθετήσει μέχρι σήμερα κάποια εξειδικευμένη στρατηγική για τις ορεινές και μειονεκτικές περιοχές, αλλά τις εντάσσει, μέσω οριζόντιων δράσεων σε διάφορα προγράμματα, στις περιοχές τις υπαίθρου, οι οποίες πρέπει να αναπτυχθούν παράλληλα και συμπληρωματικά με τις πόλεις, προκειμένου 21

22 να επιτευχθεί η ισόρροπη ανάπτυξη του κοινοτικού χώρου που θα οδηγήσει στην οικονομική και κοινωνική συνοχή. Εξαιτίας του γεγονότος της μεγάλης διαφοροποίησης και πολυμορφίας των περιοχών ης ευρωπαϊκής υπαίθρου, επιβάλλονται προσαρμοσμένες αναπτυξιακές και χωροταξικές πολιτικές. Οι στρατηγικές αυτές θα πρέπει να στηρίζονται στην αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων των διάφορων ζωνών και στην ενεργοποίηση των ενδογενών παραγωγικών δυνάμεων τους, σε συνδυασμό με την ενίσχυση του παραγωγικού ιστού των μικρών και μεσαίων πόλεων της υπαίθρου, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η ισότητα ανάμεσα στην ύπαιθρο και τις πόλεις. Παρά το ότι αρκετές πόλεις της υπαίθρου ασκούν στην ενδοχώρα τους ισχυρές πιέσεις, ταυτόχρονα αποκομίζουν οικονομικά και κοινωνικά οφέλη από αυτήν. Συνεπώς, σημαντικό είναι να διατηρηθεί η ισορροπία μεταξύ αστικοποίησης και διατήρησης της ανοικτής υπαίθρου (Ευρωπαϊκή Επιτροπή,1994). Οι προκλήσεις όσον αφορά την ανάπτυξη της ορεινής υπαίθρου σχετίζονται ουσιαστικά με την έλλειψη εκμεταλλεύσιμων εκτάσεων, τον ανταγωνισμό με άλλες δραστηριότητες όπως η δασοκομία ή η αστική ανάπτυξη, την εγκατάλειψη των αγροτικών γαιών, τον αποκλεισμό των τοπίων, την ανάπτυξη του τουρισμού, την προσβασιμότητα (ή την απομόνωση), τις υπηρεσίες κοινής ωφελείας και τη διαχείριση των υδάτων και των φυσικών πόρων, ιδιαιτέρως τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Τέλος, σχετίζονται με την ασφάλεια αγαθών και προσώπων, χάρη στο θετικό ρόλο που διαδραματίζουν οι γεωργικές και οι δασοκομικές δραστηριότητες για την καταπολέμηση φυσικών κινδύνων όπως οι κατολισθήσεις, οι πλημμύρες, οι χιονοστιβάδες ή οι πυρκαγιές (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2001). Βασικός στόχος είναι η ενίσχυση της αλληλεξάρτησης των οικονομιών των πόλεων και της υπαίθρου. Εκτός από τον τουρισμό, ο οποίος στηρίζεται κυρίως στην αγροτική δραστηριότητα και στην πολιτιστική και φυσική κληρονομιά, η ανάπτυξη των επιχειρήσεων της βιοτεχνίας και των υπηρεσιών που συνδέονται με τις παραγωγικές δραστηριότητες απαιτούν την ανάπτυξη της τοπικής επιχειρηματικότητας και την ανάληψη τοπικών πρωτοβουλιών. Η επιχειρηματική ανάπτυξη απαιτεί ένα κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον με υπηρεσίες συμβούλων και χρηματοδότησης, ερευνητικά κέντρα, υποδομές υγείας, εκπαίδευσης, πολιτισμού κ.λπ. Πέρα, όμως, από τις συνεργασίες εντός των ορίων ενός κράτους, για την ισόρροπη ανάπτυξη του ευρωπαϊκού χώρου, σημαντική θεωρείται και η ενθάρρυνση της 22

23 διασυνοριακής συνεργασίας προκειμένου να υποβοηθηθούν οι παραμεθόριες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η συνεργασία αυτή θα επιτρέψει να δρομολογήσουν κοινές δράσεις, να συστήσουν θεσμικές δομές και μηχανισμούς συνεργασίας (Γιαννόπουλος, 2001) Η ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΚΑΙ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΣΤΙΣ ΟΡΕΙΝΕΣ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Λόγω της μεγάλης σημασίας που είχαν και εξακολουθούν να έχουν οι δραστηριότητες του πρωτογενή τομέα της οικονομίας στις ορεινές περιοχές, οι πολιτικές που ασκήθηκαν ήταν κυρίως προσανατολισμένες στην ενίσχυση και αναδιάρθρωση του τομέα αυτού. Ωστόσο, σημαντικά μέτρα για τις υπόλοιπες δραστηριότητες των ορεινών και μειονεκτικών περιοχών περιλαμβάνονται σε αρκετά προγράμματα. Στο πλαίσιο αυτό, οι πολιτικές για την ανάπτυξη των ορεινών και μειονεκτικών περιοχών μετά την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ περιλαμβάνουν κυρίως τις ακόλουθες κατηγορίες (Υπουργείο Γεωργίας - ΣΑΠ, 1999): εισοδηματικές ενισχύσεις ( εξισωτικές αποζημιώσεις ), αυξημένα κίνητρα για επενδύσεις μέσω των διαρδρωτικών κανονισμών και παρεμβάσεις μέσω των ολοκληρωμένων προγραμμάτων και πρωτοβουλιών ( ΜΟΠ, ΚΠΣ, INTERREG, LEADER κ.ά.). Τα κυριότερα μέτρα που εφαρμόστηκαν για τις ορεινές και μειονεκτικές περιοχές της Ελλάδας, καθώς και προγράμματα που περιλαμβάνουν σχετικές δράσεις είναι (Γιαννόπουλος, 2001) : 1. Χορήγηση εξισωτικής αποζημίωσης 1. 1 Θεσμοθετήθηκε με την οδηγία 268/75, που ενσωματώθηκε κατά την αναθεώρηση της διαρθρωτικής πολιτικής του1985 μαζί με τις οδηγίες 159/72 και 161/71 στον κανονισμό 797/85 ( στηρίχθηκαν στο Σχέδιο Mansholt), ο οποίος προβλέπει αυξημένα κίνητρα ενισχύσεων για την αναδιοργάνωση των εκμεταλλεύσεων των ορεινών και μειονεκτικών περιοχών και αντικαταστάθηκε από τον κανονισμό 2328/91 και αργότερα από τον κανονισμό 950/97. 23

24 2. Χορήγηση αυξημένων κινήτρων με τους κανονισμούς για τη βελτίωση της αποδοτικότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Τα κίνητρα που παρέχονται καλύπτουν επενδύσεις για τη γεωργία, την κτηνοτροφία, τον αγροτουρισμό. Την αγροβιοτεχνία και τις υδατοκαλλιέργιες και υλοποιούνται μέσω του ΚΠΣ. 3. Το πρόγραμμα ατομικών και συλλογικών επενδύσεων για τη βελτίωση των βοσκοτόπων στις ορεινές και μειονεκτικές περιοχές και την παραγωγή ζωοτροφών Το ειδικό πρόγραμμα επιτάχυνσης της γεωργικής ανάπτυξης σε ορισμένες περιοχές, το οποίο περιλάμβανε μέτρα για τη βελτίωση των εγγειοβελτιωτικών υποδομών, την ανάπτυξη της εκτροφής βοοειδών, προβάτων και αιγών, τη βελτίωση του εξοπλισμού για τη γεωργική εκπαίδευση και τη βελτίωση των δασών Η θέσπιση καθεστώτος προσωρινών ενισχύσεων στο γεωργικό εισόδημα Τα μέτρα δασικής πολιτικής Τα μέτρα για τη βελτίωση των συνθηκών μεταποίησης και εμπορίας γεωργικών και δασικών προϊόντων Η πολιτική εγγυήσεων, η οποία δεν διαφοροποιείται για τις ορεινές περιοχές, εκτός από ορισμένες περιπτώσεις (π.χ. αιγοπρόβατα). 9. Τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα ( ), τα οποία περιλάμβαναν σημαντικά μέτρα για τις ορεινές και μειονεκτικές περιοχές Τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης, που μέσω των τομεακών και επιχειρησιακών προγραμμάτων περιλαμβάνουν μέτρα και για τις ορεινές περιοχές, καθώς και οι κοινοτικές πρωτοβουλίες (κυρίως οι πρωτοβουλίες Leader και Interreg). 11. Τέλος, παράλληλα με τα προαναφερόμενα, για την ενίσχυση των ορεινών και μειονεκτικών περιοχών θα πρέπει να αναφερθούν και οι εθνικοί Αναπτυξιακοί 2 Το πρόγραμμα εφαρμόστηκε από το Το πρόγραμμα αυτό ολοκληρώθηκε το 1990 και αφορούσε αρχικά 22 νομούς της χώρας, ενώ αργότερα επεκτάθηκε και στους υπόλοιπους νομούς. 4 Πρόκειται για τον κανονισμό 768/89 που εφαρμόστηκε με το πρόγραμμα ενίσχυσης καπνοπαραγωγικών εκμεταλλεύσεων σε 33 νομούς της χώρας. 5 Πρόκειται για τους κανονισμούς 797/85 (άρθρο 20), 2609/89 και 2080/92. 6 Πρόκειται για τον κανονισμό 355/77 που αντικαταστάθηκε από τον 866/90 και αργότερα από τον 951/97 για τα αγροτικά προϊόντα και τον κανονισμό 867/90 για τα δασικά προϊόντα. Η εφαρμογή τους εντάχθηκε στο ΚΠΣ. 7 Τα ΜΟΠ ολοκληρώθηκαν το

25 Νόμοι (1262/82,1892/90) που παρέχουν κίνητρα για επενδύσεις μεταξύ άλλων και σε ορεινές και μειονεκτικές περιοχές της χώρας ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΟΡΕΙΝΩΝ ΚΑΙ ΜΕΙΟΝΕΚΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΤΟ ΕΙΔΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α, 2008) Σκοπός του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό είναι η παροχή κατευθύνσεων, κανόνων και κριτηρίων για τη χωρική διάρθρωση, οργάνωση και ανάπτυξη του τουρισμού στον ελληνικό χώρο και των αναγκαίων προς τούτο υποδομών καθώς και η διατύπωση ενός ρεαλιστικού προγράμματος δράσης για την επόμενη δεκαπενταετία ( ). Με το εν λόγω Ειδικό Πλαίσιο επιδιώκεται επίσης η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προϊόντος, η εξασφάλιση της προστασίας και της βιωσιμότητας των πόρων που ενδιαφέρουν τον τουρισμό, η ενίσχυση των πολιτικών περιφερειακής ανάπτυξης καθώς και η διαμόρφωση ενός σαφέστερου πλαισίου κατευθύνσεων προς τον υποκείμενο σχεδιασμό, τις αδειοδοτούσες αρχές και τις ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις (Ε.Π.Σ.Χ.Σ.Α.Α, 2008). Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο χάρτης βασικών κατευθύνσεων Χωρικής Οργάνωσης του Τουρισμού. 25

26 Η βασική κατεύθυνση τουριστικής αξιοποίησης των ορεινών και μειονεκτικών περιοχών συνίσταται στη μέριμνα για την προστασία αναβάθμιση και ανάδειξη επιλεγμένων πόρων τους, που ενδιαφέρουν τον τουρισμό, τη βελτίωση της προσβασιμότητας, τη συγκρότηση τοπικών πολυθεματικών δικτύων, την αξιοποίηση του οικιστικού πλεονάσματος των φθινόντων και εγκαταλελειμμένων οικισμών και την προβολή των προορισμών. Στο πλαίσιο αυτό επιβάλλονται, επιπρόσθετα των όσων προβλέπονται ειδικά για κάθε κατηγορία χώρου και μορφή τουρισμού που συναντάται στις ορεινές και μειονεκτικές περιοχές, τα εξής(ε.π.σ.χ.σ.α.α, 2008) : Η διατήρηση της ποιότητας των φυσικών (στοιχεία χλωριδικά, πανιδικά, γεωλογικά υδρογεωλογικά, τοπιακά, κ.α.) και ανθρωπογενών (οικισμοί, κατασκευές, υποδομές, μνημεία, παραδοσιακές ασχολίες, εκδηλώσεις, κ.λπ.) πόρων με μέτρα πρόληψης των κινδύνων υποβάθμισης τους. Λήψη ειδικών μέτρων ενσωμάτωσης τρίτων δραστηριοτήτων αναγκαίων για τη λειτουργία του χώρου, που παρουσιάζουν ασυμβατότητες με την τουριστική δραστηριότητα, ώστε να είναι δυνατή η συνύπαρξη τους με αυτήν και ειδικότερα μέτρων αισθητικής και λειτουργικής αναβάθμισης των υποδομών τους (π.χ. σύνταξη ειδικών προδιαγραφών κατασκευής και λειτουργίας). Δημιουργία βασικών προτύπων καθώς και εξειδικευμένων, κατά περίπτωση, κανόνων για το σχεδιασμό και τη δόμηση λαμβάνοντας υπόψη την παραδοσιακή αρχιτεκτονική και τις τοπικές παραδόσεις, χρήσης υλικών και μορφών δόμησης. Υιοθέτηση πρακτικών που θα εξασφαλίζουν μειωμένη κατανάλωση ενέργειας και χρήση φιλικών προς το περιβάλλον υλικών. Δημιουργία ειδικών κατασκευαστικών προτύπων για την εκτέλεση έργων υποδομών στον ορεινό χώρο (οδοποιία, κατασκευές δημόσιων κτιρίων, εγγειοβελτιωτικά, διαμορφώσεις χώρων, κ.λπ.). Δημιουργία δικτύων μονοπατιών (εθνικών, ευρωπαϊκών) και διαδρομών περιβαλλοντικής ευαισθησίας και εκπαίδευσης. 26

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΦΛΩΡΙΝΑΣ Η περιοχή της Φλώρινας βρίσκεται στη βόρεια Ελλάδα, στη Δυτική Μακεδονία καλύπτει έκταση τετραγωνικών χιλιομέτρων. Το ανάγλυφό της αποτελείται από ορεινές ή ημιορεινές και πεδινές περιοχές. Η ορεινή περιοχή του βόρειουβορειοδυτικού τμήματος αποτελείται από τα όρη Βαρνούς, Βέρνο και Βόρας (Καϊμακτσαλάν). Εδώ βρίσκεται το χιονοδρομικό κέντρο και ευρωπαϊκές αλπικές διαδρομές που οι κορυφές τους φτάνουν στις εύφορες κοιλάδες και στις έξι λίμνες των Πρεσπών. Υπάρχουν οκτώ δήμοι: Αετός, Αμύνταιο, Κλείνες, Μελίτη, Πέρασμα, Πρέσπες, Φιλώτας και Φλώρινα, καθώς και τέσσερις κοινότητες: Βαρικό, Κρυσταλλοπηγή, Λέχοβο και Νυμφαίο, με συνολικό πληθυσμό κατοίκων ΚΥΡΙΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ Βασική παράμετρος της τουριστικής προσφοράς σε κάθε τουριστικό προορισμό αποτελεί η τουριστική υποδομή σε όρους παροχής του κατάλληλου αριθμού καταλυμάτων, χώρων εστίασης και ευκαιριών αναψυχής και δραστηριοτήτων. Ο νομός Φλώρινας, όπως και γενικότερα η περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας, συγκριτικά με άλλους τουριστικούς προορισμούς στη χώρα παρουσιάζει σημαντική υστέρηση στην ανάπτυξη της τουριστικής υποδομής. Ο Νομός παρουσιάζει σημαντικό έλλειμμα σε σχέση τόσο με τα παρεχόμενα καταλύματα, όσο και με επαρκείς χώρους εστίασης, ειδικά στις περιοχές που παρουσιάζουν ενδιαφέρον σε σχέση με την ανάπτυξη του τουρισμού υπαίθρου και γενικότερα των ήπιων μορφών τουριστικής ανάπτυξης. Σε σχέση με τις παρεχόμενες ευκαιρίες αναψυχής και συναφών δραστηριοτήτων, το έλλειμμα που παρατηρείται είναι ακόμα πιο έντονο, αφού το τουριστικό προϊόν του Νομού δεν εμφανίζεται ολοκληρωμένο σε αυτό το επίπεδο, ενώ η αντίστοιχη επιχειρηματική δραστηριότητα είναι σχεδόν ανύπαρκτη ή λειτουργεί αποσπασματικά. 27

28 Η Περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας συνολικά και ο νομός Φλώρινας ειδικότερα, λόγω της γεωγραφικής θέσης και της μορφολογίας των περιοχών τους (η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας είναι η μόνη στη χώρα που δεν έχει παραθαλάσσια ζώνη) δεν ακολούθησαν το συμβατικό μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης «ήλιος και θάλασσα», το οποίο επικράτησε στις προηγούμενες δεκαετίες στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού (ΕΟΤ, 2003), ο αποκλεισμός των παραμέτρων «ήλιος» και «θάλασσα» από το τουριστικό προφίλ της Δυτικής Μακεδονίας, σε συνδυασμό με την μονοδιάστατη, μέχρι πρόσφατα, αντίληψη και τοποθέτηση του Ελληνικού τουριστικού προϊόντος, οδήγησε γενικά στην υστέρηση της τουριστικής ανάπτυξης, σε σημείο που με εξαίρεση ίσως την Καστοριά να μην μπορεί να εντοπιστεί κάποια ώριμη ή έστω αξιοποιημένη ζώνη. Για τους ίδιους λόγους παρατηρείται επίσης, η μηδαμινή συμμετοχή αλλοδαπών στη σύνθεση της τουριστικής ζήτησης, σε σημείο που η Περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας και ο νομός Φλώρινας ειδικότερα, να αποτελούν σχετικά άγνωστους ταξιδιωτικούς προορισμούς για αλλοδαπούς εν δυνάμει επισκέπτες. Είναι απαραίτητο να αναφέρουμε, ότι το έλλειμμα που παρατηρείται στο νομό Φλώρινας σε σχέση με την ανάπτυξη της τουριστικής προσφοράς και την υπάρχουσα τουριστική υποδομή, αποτελεί ταυτόχρονα βασική συνιστώσα του στρατηγικού σχεδιασμού που απαιτείται για τη διαμόρφωση ενός ισχυρού συγκριτικού πλεονεκτήματος. Γίνεται προφανές, ότι η μη διαμορφωμένη τουριστική προσφορά στο Νομό και η έλλειψη επαρκούς τουριστικής υποδομής, απέκλεισαν ταυτόχρονα την σε έκταση άναρχη τουριστική οικοδόμηση και την επικράτηση των χαμηλής αισθητικής και ποιότητας καταλυμάτων και συναφών τουριστικών επιχειρήσεων (με εξαίρεση ίσως συγκεκριμένες περιοχές μέσα στο Νομό), όπως έγινε σε περιοχές όπου επικράτησε το συμβατικό μοντέλο ανάπτυξης του τουρισμού. Με αυτήν την έννοια, η ανάπτυξη της τουριστικής προσφοράς του νομού Φλώρινας μπορεί να γίνει με την υιοθέτηση υψηλών ποιοτικών κριτηρίων, χωρίς η υπάρχουσα κατάσταση να προσδιορίζει και να αποκλείει σημαντικές επιλογές για το μελλοντικό σχεδιασμό της τουριστικής ανάπτυξης στο Νομό. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι οι κάτοικοι, οι εν δράσει επιχειρηματίες και οι εν δυνάμει επιχειρηματίες, αλλά και οι φορείς οι οποίοι εμπλέκονται στον τουρισμό του Νομού Φλώρινας, έμμεσα ή άμεσα παρουσιάζουν έναν σαφή προσανατολισμό προς την ανάπτυξη των μορφών Εναλλακτικού Τουρισμού και δη 28

29 του Αγροτουρισμού Τουρισμού Υπαίθρου. Ωστόσο, ότι η τουριστική προσφορά στον τομέα των καταλυμάτων, παρουσιάζεται εξαιρετικά χαμηλή σε επίπεδο τόσο της παροχής υπηρεσιών, όσο και των διευκολύνσεων των καταλυμάτων, με εξαίρεση τις επιχειρήσεις εστίασης. Είναι προφανής η ανομοιογένεια στο επίπεδο ποιότητας των καταλυμάτων με χειρότερη αυτήν της τουριστικής προσφοράς της περιοχής των Πρεσπών. Το τουριστικό προϊόν ειδικά στην περιοχή Πρεσπών, έχει αναπτυχθεί άναρχα με εμφανή τη νοοτροπία του εύκολου κέρδους και της εφήμερης κερδοσκοπίας, ενώ υπάρχει έντονη διαφοροποίηση με το νότιο τμήμα του Νομού από το χωριό Κλειδί έως την περιοχή Αμυνταίου. Εξαίρεση επίσης στην ποιότητα και τις υποδομές και διευκολύνσεις της τουριστικής προσφοράς, παρουσιάζει η περιοχή του Νυμφαίου, η οποία εμφανίζει ξεκομμένη και μεμονωμένη ανάπτυξη, δράση και προβολή μέσα στο Νομό. Αισιόδοξες εμφανίζονται οι προοπτικές αλλά και οι κινήσεις για ανάπτυξη του τουρισμού στην περιοχή Αμυνταίου, εξειδικεύοντας το τουριστικό προϊόν γύρω από τον Οινοτουρισμό και με εμφανή τάση για βελτίωση και έλεγχο της ποιότητας καθώς και των δράσεων δικτύωσης, αλλά και συνέργιας που προκύπτουν μέσα από τη δράση του Δικτύου Οικοτουρισμού Βιτσίου. Σημαντική έλλειψη παρουσιάζεται στην αφύπνιση της επαγγελματικής συνείδησης και αφύπνισης των εμπλεκόμενων επιχειρηματιών της γνώσης για το αντικείμενο και τον τομέα, συνεπώς αναδύεται η ανάγκη της κατάρτισης, της εκπαίδευσης και της εξειδικευμένης γνώσης ειδικά στο χώρο του Αγροτουρισμού Τουρισμού Υπαίθρου στον οποίο επενδύει ο Νομός, προκειμένου να τεθούν οι βάσεις για την βελτίωση του ήδη υπάρχοντος προϊόντος το οποίο χρήζει άμεσης ανάγκης αλλά και των νέων επενδύσεων οι οποίες θα προκύψουν. Τέλος είναι εμφανές και κοινό σημείο συμφωνίας όλων των ανωτέρω εμπλεκομένων, ότι λείπει από το Νομό η προσφορά του ολοκληρωμένου τουριστικού προϊόντος, το οποίο δίνει έμφαση στην ανάπτυξη δραστηριοτήτων, με άξονα τα αθλήματα υπαίθρου, τον οινοτουρισμό, τις δραστηριότητες αγροτουρισμού, οικοτουρισμού, πολιτιστικού τουρισμού, και των συναφών ήπιων δραστηριοτήτων, οι οποίες θα πλαισιώσουν την προσφορά διαμονής και εστίασης και θα δώσουν τόσο το κίνητρο επίσκεψης, όσο και παράτασης της διαμονής του επισκέπτη στο Νομό. 29

30 2.2.ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ Ο νομός Φλώρινας συγκριτικά με τους υπόλοιπους νομούς της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας παρουσιάζει τις χαμηλότερες υποδομές σε σχέση με τις παρεχόμενες υπηρεσίες φιλοξενίας, αφού κατέχει μόλις το 17,5% του συνολικού αριθμού παρεχόμενων κλινών σε όλους τους τύπους καταλυμάτων στην Περιφέρεια. Σύμφωνα με τον ΕΟΤ (2003), στο σύνολο της Περιφέρειας υπάρχουν συνολικά κλίνες σε ξενοδοχεία εκ των οποίων οι κλίνες βρίσκονται στο νομό Φλώρινας. Ο νομός κατατάσσεται τρίτος σε σχέση με τους υπόλοιπους νομούς στην Περιφέρεια κατέχοντας το 22,9% του συνόλου των υπαρχόντων ξενοδοχειακών κλινών. Στην πρώτη θέση βρίσκεται ο νομός Κοζάνης, κατέχοντας το 31,8% του συνολικού αριθμού κλινών, ακολουθεί ο νομός Καστοριάς κατέχοντας το 28,9%, ενώ τελευταίος στην κατάταξη με βάση τον αριθμό κλινών που διαθέτει σε ξενοδοχεία βρίσκεται ο νομός Γρεβενών με ποσοστό 16,4% του συνόλου των παρεχόμενων κλινών στην Περιφέρεια. Ωστόσο και σύμφωνα, με υπάρχοντα στοιχεία της Ένωσης Ξενοδόχων Φλώρινας, η παραπάνω εικόνα διαφοροποιείται ως ένα βαθμό, αφού στο Νομό αναγνωρίζεται ότι λειτουργούν 8 ξενοδοχεία δυναμικότητας 610 κλινών, ενώ παράλληλα λειτουργούν συνολικά 47 καταλύματα (επιπλωμένα διαμερίσματα, ενοικιαζόμενα δωμάτια κλπ.) δυναμικότητας 790 κλινών. Συνολικά δηλαδή, ο Νομός εμφανίζει δυναμικότητα 1400 κλινών, εκ των οποίων το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών που βρίσκονται σε ξενοδοχεία συγκεντρώνονται στην πόλη της Φλώρινας, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό των υπαρχόντων κλινών σε άλλου τύπου καταλύματα είναι διασκορπισμένα γεωγραφικά σε ήδη γνωστούς πόλους τουριστικής ανάπτυξης μέσα στο Νομό (όπως η περιοχή του Δήμου Πρεσπών και η Κοινότητα Νυμφαίου) ή σε περιοχές που παρουσιάζουν έντονο τουριστικό ενδιαφέρον με χαρακτηριστικά εν δυνάμει τουριστικής αξιοποίησης και ανάπτυξης (όπως περιοχές του Δήμου Αμυνταίου, περιοχές του Δήμου Περάσματος ή η Κοινότητα Λεχόβου) ΧΩΡΟΙ ΕΣΤΙΑΣΗΣ Οι χώροι εστίασης του Νομού Φλώρινας, παρουσιάζουν αρκετά ικανοποιητική προσφορά τόσο στην ποιότητα του προϊόντος, όσο και στην παροχή των υπηρεσιών. 30

31 Εξαίρεση αποτελεί η περιοχή του Δήμου Πρεσπών, όπου χάνονται τα αυθεντικά στοιχεία τοπικής και παραδοσιακής γαστρονομίας με μειωμένη χρήση τοπικών ή πιστοποιημένων προϊόντων και εξειδικευμένων παραδοσιακών πιάτων, χαμηλή ποιότητα και παροχή εξυπηρέτησης, η οποία προσομοιάζει με εκείνη των περιοχών μαζικού τουρισμού και δη των περιοχών στις οποίες το τουριστικό προϊόν παρουσιάζει πλέον εμφανή κρίση. Χαρακτηριστική είναι η επικρατούσα κατάσταση στους Ψαράδες, όπου η νοοτροπία του εύκολου κέρδους έχει επικρατήσει και στον χώρο της εστίασης. Αντίθετα στον υπόλοιπο νομό εμφανίζεται υψηλή ποιότητα, τόσο των γαστρονομικών εδεσμάτων, με τη χρήση παραδοσιακών πρώτων υλών και αγροτικών προϊόντων, ποιότητας και ποικιλίας συνταγών με έμφαση στην τοπική ιδιαιτερότητα και ιστορικότητα της κάθε περιοχής, ενώ είναι χαρακτηριστικό, ότι στις επιχειρήσεις εστίασης του Νομού κυριαρχεί η προσφορά σε ευρεία γκάμα και η αξιοσημείωτη ποικιλία των τοπικών κρασιών και δη των ΟΠΑΠ Αμυνταίου και του ΕΑΣ. Στην περιοχή Αμυνταίου είναι χαρακτηριστικό, ότι η πλειοψηφία των επιχειρήσεων εστίασης διαθέτουν πολύ καλή κάβα, προκειμένου ο επισκέπτης να εισχωρήσει με ιδιαίτερο τρόπο στη διαδικασία μύησης και επιλογής του κρασιού το οποίο θα συνοδεύσει το φαγητό του. Ειδικότερα για το Νομό Φλώρινας ο τομέας της γαστρονομίας εμφανίζει τα χαρακτηριστικά του συγκριτικού πλεονεκτήματος, έναντι άλλων περιοχών της Ελλάδας, πάνω στο οποίο μπορεί να βασισθεί και να αναδειχθεί, το προϊόν του Αγροτουρισμού Τουρισμού Υπαίθρου, σε συνδυασμό με τον Οινοτουρισμό και τους Δρόμους του Κρασιού Μακεδονίας (Αμύνταιο), συνδυάζοντας και αναδεικνύοντας τα στοιχεία της αυθεντικότητας, της ιδιαίτερης τοπικής ταυτότητας, των ιστορικών αναφορών και των πολιτισμικών παραδόσεων. Οι ιστορικές συνθήκες της περιοχής και η συνύπαρξη διαφορετικών πληθυσμιακών ομάδων, με δική τους κουλτούρα και πολιτιστική, ιστορική αναφορά έχουν προσφέρει στην περιοχή το πλεονέκτημα της πολυπολιτισμικής κουζίνας, η οποία δεν συναντάται σε καμία άλλη περιοχή της Ελλάδας, εκτός ίσως από τον Νομό Κοζάνης σε τέτοια έκταση και ποικιλία γεύσεων και συνταγών, κατά συνέπεια ανάγκη χρήσης τοπικών προϊόντων και αυθεντικών πρώτων υλών ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Όπως προαναφέρθηκε η ανεπάρκεια επιχειρήσεων οργανωμένων υπαίθριων δραστηριοτήτων είναι εμφανής, ενώ κρίνεται απαραίτητη για την οργάνωση ενός 31