Σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων

Transcript

1 Οδοντιατροδικαστική ΣTOMA 2010; 38 : Bιβλιογραφική ανασκόπηση Σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων ΧΡ. ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ 1, Κ. ΛΟΥΛΟΥΔΙΑΔΗΣ 2, Α. ΚΟΚΚΑΣ 3, Δ. ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΥ 4 Εργαστήριο Ενδοδοντολογίας (Οδοντιατροδικαστική), Οδοντιατρική Σχολή Α.Π.Θ. Child sexual abuse CHR. STAVRIANOS 1, K. LOULOUDIADIS 2, A. KOKKAS 3, D. STAVRIANOU 4, Department of Endodontology (Forensic Dentistry), School of Dentistry, Aristotle University, Thessaloniki, Greece. Περίληψη Οι υποθέσεις σεξουαλικής κακοποίησης των ανηλίκων αποδεικνύονται μια φρικιαστική και δυσάρεστη πραγματικότητα στο σημερινό κόσμο, με βαθιά συναισθηματικά τραύματα και οδυνηρές συνέπειες σε όλες τις εκδηλώσεις της προσωπικότητας και του χαρακτήρα του παιδιού καθώς και δη στη σεξουαλική του ζωή. Στην εργασία αυτή αναφέρονται τα στατιστικά δεδομένα, οι παράγοντες επικινδυνότητας, οι μορφές της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης, η διάγνωση, τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς των θυμάτων και τι προβλέπει η Ελληνική Νομοθεσία για τις περιπτώσεις σεξουαλικής εκμετάλλευσης της ανηλικότητας και της παραπλάνησης ενός ανηλίκου. Αν και δεν είναι διακριτά τα συμπτώματα ενός σεξουαλικά κακοποιημένου παιδιού από τον οδοντίατρο, ωστόσο πρέπει να είναι σε θέση να αναγνωρίζει στοματικές εκδηλώσεις που συνδέονται με σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Η απόκτηση γνώσης γύρω από το έγκλημα της σεξουαλικής κακοποίησης έχει τίμημα και μπορεί να αποδειχτεί πολύ σημαντική και να συμβάλλει στην πρόληψη του φαινομένου και στην προστασία των θυμάτων. Αν στο πλαίσιο άσκησης του οδοντιατρικού επαγγέλματος διαγνωστεί τέτοια συμπτωματολογία ή συμπεριφορά στα θύματα, ο οδοντίατρος οφείλει, εκτός από την άμεση καταγραφή των στοματικών εκδηλώσεων, να προβεί σε αναφορά στους αρμόδιους φορείς για περαιτέρω διερεύνηση του θέματος. Summary The aim of the following assessment is to review the oral and dental aspects of sexual abuse as well as the role of physicians and dentists in the management of such conditions. The route of several sexually transmitted diseases through oral-genital contact is confirmed by history or examination findings because universal testing for sexually transmitted diseases within the oral cavity is quite debatable. The childʼs clinical presentation and the decision of the clinician to conduct such testing together with risk factors as chronic abuse, perpetrator with a known sexually transmitted disease are among some risks that should be taken into account. One of the evidence of sexual abuse that a dentist could detect is the unexplained injury or petechiae of the palate, particularly at the junction of the hard and soft palate which may be caused by oral sex. The dentistʼs role is to report a case like this to child protective services or law enforcement agencies for further investigation. The following review will also evaluate cases of children who present acutely with a recent history of sexual abuse. This review stresses the importance of the early detection and reporting as dentists have the opportunity to prevent further injury or abuse to children suspected of having maltreated. ΛEΞEIΣ KΛEIΔIA: κακοποίηση ανηλίκων, σεξουαλική κακοποίηση, μορφές, στοματικές εκδηλώσεις, σωματικοί δείκτες, δείκτες συμπεριφοράς, Ελληνική Νομοθεσία, Οδοντιατρική. KEY WORDS: Child sexual abuse, risk factors, sexually transmitted disease, dentists, Dentistry. Στάλθηκε στις Εγκρίθηκε στις Αναπλ. καθηγητής, υπεύθυνος του επιλεγόμενου μαθήματος «Οδοντιατροδικαστική», Οδοντιατρική Σχολή Α.Π.Θ. 2 Αναπλ. καθηγητής 3 Οδοντίατρος 4 Διατροφολόγος. Received on 15 th Dec., Accepted on 7 th May, Assoc. Professor 2 Assoc. Professor. 3 Dentist 4 Nutritionist.

2 336 Εισαγωγή Ως παιδική σεξουαλική κακοποίηση έχει ορισθεί «κάθε σεξουαλική δραστηριότητα οποιουδήποτε τύπου επαφή ενός ενηλίκου με ένα παιδί (κάτω της ηλικίας των 15 ετών με ή χωρίς τη θέλησή του), με στόχο τη σεξουαλική ικανοποίηση του ενηλίκου, ο οποίος έχει πάντα την αποκλειστική ευθύνη, γιατί τα παιδιά δεν είναι δυνατό να συγκατατεθούν σε οποιαδήποτε τέτοια ενέργεια 1,4.Η πρώτη αναφορά στο πρόβλημα, έγινε από τον Παθολόγο και Ιατροδικαστή Auguste Ambroise Tardieu, το 1857, στη Γαλλία, στην εργασία του με τίτλο Medical-Legal Studies of Sexual Assault (Etude Médico-Légale sur les Attentats aux Mœurs). Ο ίδιος, αργότερα, το 1860, συσχέτισε την κρανιοεγκεφαλική κάκωση και τη δημιουργία υποσκληρίδιου αιματώματος με την παιδική κακοποίηση, αναφερόμενος σε 32 περιπτώσεις παιδικής κακοποίησης παιδιών, από τις οποίες οι 18 αφορούσαν νεκρά θύματα 2. Η σεξουαλική κακοποίηση μπορεί να αρχίσει με επιδειξιομανία (άσεμνη επίδειξη απόκρυφων μερών του σώματος), ασελγείς προστριβές, θωπείες των γεννητικών οργάνων, απερίφραστα ανήθικες προτάσεις, επίδειξη πορνογραφικής ύλης σε ένα παιδί, διενέργεια ασελγών πράξεων και να φθάσει μέχρι το βιασμό και την αιμομιξία 4. Είναι απογοητευτικό και σύνηθες φαινόμενο σε τέτοιου είδους διαστροφικές συμπεριφορές, ιδιαίτερα, στις μικρές συμπαγείς κοινωνίες να αποσιωπούνται είτε για να προφυλάξουν το δράστη από τη δημόσια διαπόμπευση είτε για να προφυλάξουν τα θύματα από το στιγματισμό. Στην εποχής μας, οι υποθέσεις σεξουαλικής κακοποίησης των ανηλίκων, η παιδοφιλία και η διαδικτυακή παιδική πορνογραφία αποδεικνύονται πολύ πιο διαδομένες αποκαρδιωτικές αποκαλύψεις και προκαλούν σοκ και αποτροπιασμό στην κοινή γνώμη (εικ. 1). Αποτελούν μια φρικιαστική και δυσάρεστη πραγματικότητα στο σημερινό κόσμο, με βαθιά συναισθηματικά τραύματα (αισθήματα ενοχής, άγχους, κατάθλιψης, μειονεξίας), και οδυνηρές συνέπειες σε όλες Σταυριανός και συν τις εκδηλώσεις της προσωπικότητας και του χαρακτήρα του παιδιού καθώς και στη φυσιολογική σεξουαλική του ζωή 1,3. Σκοπός της εργασίας είναι να παρέχει τις απαραίτητες γνώσεις στον οδοντίατρο για την αναγνώριση των περιστατικών και να συμβάλλει στην πρόληψη του φαινομένου και στην προστασία των θυμάτων από την κατάφωρη αχρειότητα των ανθρώπων που αναζητούν ανηλίκους για να τα κακοποιήσουν σεξουαλικά. Στατιστικά δεδομένα Περίπου το 20%-25% των γυναικών και το 5%- 15% των ανδρών έχουν κακοποιηθεί όταν ήταν παιδιά. Οι περισσότεροι δράστες είναι γνωστοί στα θύματα, περίπου 30% είναι συγγενείς των παιδιών, πιο συχνά ο πατέρας, ο θείος ή ξάδερφος. Γύρω στο 60% προέρχεται από άλλες γνωριμίες, όπως είναι οικογενειακοί φίλοι, «babysitters» ή γείτονες. Άγνωστα άτομα είναι περίπου το 10% των περιπτώσεων. Οι περισσότερες περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης διαπράχθηκαν από άνδρες. Οι γυναίκες διέπραξαν το 14% των επιθέσεων που αναφέρθηκαν σε αγόρια και το 6% σε κορίτσια 3,5. Στατιστικά, το 90% των θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης είναι κορίτσια, το 50% αφορά ηλικίες μέχρι 12 ετών (μέση ηλικία κακοποίησης 10 με 11 έτη) και στο 99% των περιπτώσεων ο κακοποιητής είναι άνδρας. Αναδρομικές μελέτες από τις Η.Π.Α. και τη Μ. Βρετανία κατέδειξαν ότι τουλάχιστον 1 στα 4 κορίτσια και 1 στα 10 αγόρια έχουν υποστεί σεξουαλική επίθεση (ανεξάρτητα με το αποτέλεσμα) μέχρι την ηλικία των 12 ετών. Μόνο 2% των περιπτώσεων, που ομολογήθηκαν από τα μικρά, θεωρήθηκαν ψευδείς για λόγους ευνόητους, ωστόσο είναι αποδεδειγμένο ότι τα παιδιά δε διαθέτουν μηχανισμούς φαντασίας, για να κατασκευάσουν ψευδή ιστορικά σεξουαλικής κακοποίησης. Είναι κοινώς αποδεκτό ότι τα παιδιά δεν μπορούν να καταλάβουν την πλήρη σημασία των σεξουαλικών πράξεων ούτε Εικ.1. Η ραγδαία αύξηση των υποθέσεων σεξουαλικής κακοποίησης των ανηλίκων (οποιασδήποτε μορφής) αποτελεί μια φρικιαστική και δυσάρεστη πραγματικότητα στο σημερινό κόσμο.

3 Σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων είναι σε θέση να κατανοήσουν τις συνέπειες που επακολουθούν με το χρόνο, επομένως, δεν μπορούν να συναινέσουν συνειδητά σε έναν ενήλικα, ο οποίος έχει την ευθύνη και είναι ένοχος βιασμού. Μελέτες από 21 χώρες έδειξαν ότι σε μερικές χώρες το 36% των γυναικών και το 29% των ανδρών έπεσαν θύματα κάποιας μορφής σεξουαλικής εκμετάλλευσης στην παιδική τους ηλικία, ενώ οι περισσότεροι από τους δράστες ήταν άτομα του στενού τους περιβάλλοντος Η εικόνα που καταγράφεται στην Ελλάδα, αναφορικά με τη σεξουαλική κακοποίηση, είναι δυστυχώς ελλιπής, καθώς στην πλειοψηφία τους τα θύματα διστάζουν να καταγγείλουν το δράστη. Ο εγκληματολόγος Τσιγκρής παρουσίασε την εικόνα του φαινομένου στη χώρα μας μέσα από σημαντικά περιστατικά, που έχουν καταγγελθεί/διερευνηθεί και έφτασαν στις αίθουσες των δικαστηρίων. Μεταξύ άλλων, επισημάνθηκε ότι τα ποσοστά βιασμού με θύματα ανήλικα παιδιά είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά και διαπράττονται, κυρίως, από άτομα των πλησιέστερων ηλικιακών ομάδων, καθώς και από ηλικιωμένους θύτες άνω των 55 ετών. Ένα σημαντικό ποσοστό σεξουαλικών επιθέσεων τελείται από αλλοδαπούς, ενώ η αποπλάνηση τελείται στο πλαίσιο της οικογένειας (στενού και ευρύτερου οικογενειακού περιβάλλοντος) και σπάνια από αγνώστους. Επίσης, να σημειωθεί ότι τα ανήλικα θύματα, στις περισσότερες των περιπτώσεων, υπαναχώρησαν από τις αρχικές τους καταγγελίες, εξαιτίας πιέσεων από συγγενικά ή άλλα άτομα της οικογένειας. Σε πολλές από τις περιπτώσεις, η μητέρα αρνείται να πιστέψει το παιδί ή σιωπά, ανέχεται, υπομένει, και γίνεται άβουλος θύτης. Ένα μεγάλο μερίδιο της σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων αφορά την έκδοσή τους από κυκλώματα προαγωγών. Σύμφωνα με έρευνα (Μάρτιος, 1997) του «Ιδρύματος Μαραγκοπούλου για τα δικαιώματα του ανθρώπου», που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τον καθ. Γρ. Λάζο και με τη στήριξη του Παντείου Πανεπιστημίου και της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, μόνο, κατά το 18μηνο μεταξύ Σεπτεμβρίου Μαρτίου 1997, εκδόθηκαν στην εγχώρια αγορά περίπου αγόρια και κορίτσια από 9-17 ετών, με αντιστοιχία 4 κορίτσια προς 1 αγόρι. Στην πλειονότητά τους ήταν ελληνικής, ποντιακής (μετανάστες) και τσιγγάνικης καταγωγής, ενώ 3 στα 10 ήταν ανήλικα από την Αλβανία. Η ποσοστιαία κατανομή, όσον αφορά την ηλικία, ήταν: τα 120, έως 10 ετών, τα 105, ετών, τα 525, ετών και τα υπόλοιπα έως 17 ετών. Από τα παραπάνω στοιχεία αποδεικνύεται ότι η Ελλάδα παραδόθηκε στην πιο αποδοτική, μετά τα ναρκωτικά, αλλά και πιο αποκρουστική μορφή του οργανωμένου εγκλήματος, αυτήν που στιγματίζει ανεξίτηλα το παρόν και αφανίζει το μέλλον του κόσμου, το παιδί 3,10, Η παιδεραστία είναι η σεξουαλική έλξη, ομοφυλοφιλική ή ετεροφυλική, για άτομα πολύ μικρής ηλικίας και δεν αποτελεί σημείο των καιρών μας. Παλαιότερα, η κατακραυγή, η εσωστρεφής ανθρώπινη λογική, τα ήθη, κ.λ.π. έθεταν την παιδοφιλία στο ράφι της κοινωνικής ζωής. Οι περισσότεροι παιδόφιλοι είναι άντρες που κακοποιούν κορίτσια, αλλά σύμφωνα με έρευνα που έγινε, το 1984, στη Minnesota των Η.Π.Α., στο 2%-4% των περιπτώσεων ο θύτης είναι γυναίκα. Η έκταση της κατ επανάληψη σεξουαλικής κακοποίησης φάνηκε από τον καταιγισμό των τηλεφωνημάτων, που έγιναν σε τηλεοπτικό πρόγραμμα από παιδιά νεαρής ηλικίας στις Η.Π.Α. (όπου υπολογίζεται ότι κακοποιούνται σεξουαλικά πάνω από παιδιά κάθε χρόνο), τα οποία τρομαγμένα ήθελαν να ξεφύγουν από το αδιέξοδο και την οδύνη της σωματικής και σεξουαλικής κακοποίησης 3,10. Το 1999, αστυνομικές αρχές 12 χωρών έκαναν έφοδο σε σπίτια 100 και πλέον υπόπτων για παιδεραστία και επιχειρήσεις σε διεθνή δίκτυα απαγωγής ανηλίκων με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση. Από ένα και μόνο δίκτυο που έδρευε στις Η.Π.Α. κατασχέθηκαν πάνω από πορνογραφικές φωτογραφίες. Το Νοέμβριο του 2001, σύμφωνα με ανακοίνωση της Βρετανικής αστυνομίας, στο πλαίσιο μιας άνευ προηγουμένου επιχείρησης σε 19 χώρες, συνελήφθησαν περισσότερα από 130 άτομα και κατασχέθηκαν νέες αποτροπιαστικές φωτογραφίες σεξουαλικής κακοποίησης ανηλίκων. Η «δίωξη του ηλεκτρονικού εγκλήματος» εστιάζει στη σύλληψη των αδαών χρηστών της παιδικής πορνογραφίας, αλλά δυσκολεύεται να φτάσει στους δημιουργούς του ανήλικου soft ή hardcore πορνό 3. Η δράση των παιδεραστών, παιδόφιλων και των κυκλωμάτων που εκμεταλλεύονται σεξουαλικά παιδικές ψυχές μέσω Internet, έχουν απλώσει τα πλοκάμια τους και στην Ελλάδα. Ο σεξουαλικός τουρισμός, η παιδική πορνεία και πορνογραφία αποτελούν την εμπορική πλευρά του θέματος. Σε μερικές χώρες η αντιλογία όσον αφορά την πορνογραφία έχει μετατραπεί σε μεγάλη πολιτική διαμάχη και οι υπέρμαχοι των οικογενειακών αξιών πιέζουν τις αρχές για την απαγόρευσή της. Σύμφωνα με Πανελλαδική έρευνα (με δείγμα ατόμων ηλικίας χρόνων) που πραγματοποιήθηκε από τη μη κυβερνητική οργάνωση «Νέοι Ευρωπαίοι Οργανωμένοι Ικανοί» τα αποτελέσματα της οποίας ήλθαν στο φως της δημοσιότητας το 2009, το 89% των νέων έχει δεχτεί σεξουαλική παρενόχληση μέσω του διαδικτύου, ενώ το 19% δήλωσε ότι προτιμά να «σερφάρει» σε ιστοσελίδες με ακατάλληλο περιεχόμενο. Η έρευνα καταδεικνύει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των νέων χρηστών αγνοεί τους κινδύνους που ελλοχεύουν στο διαδίκτυο και κανείς δεν ενδιαφέρεται να τους ενημερώσει 3,12. Πρόσφατα στη γενική Συνέλευση του ΟΗΕ διαβι-

4 338 βάστηκε παγκόσμια έκθεση, σύμφωνα με την οποία υπολογίζεται ότι σε ένα έτος κορίτσια και αγόρια κάτω των 18 ετών εξαναγκάστηκαν να έχουν σεξουαλική επαφή ή να υποστούν άλλες μορφές σεξουαλικής βίας. Η έκθεση αναφέρεται ότι οι βιασμοί των ανηλίκων έχουν πάρει τα τελευταία χρόνια απίστευτες διαστάσεις και σίγουρα πρόκειται για αριθμούς μικρότερους από τους πραγματικούς, σε σημείο που να αποτελούν κοινωνικό φαινόμενο και να προκύπτουν τεράστια ερωτήματα για το ρόλο των μελών-κρατών 10. Παράγοντες επικινδυνότητας Στις περισσότερες περιπτώσεις οι δράστες είναι άτομα του οικογενειακού, φιλικού και κοινωνικού περιβάλλοντος (7 στους 10 παιδεραστές) του παιδιού. Άτομα που έχουν επαφές με το παιδί και σχέση εξουσίας μαζί του, ώστε να εξασφαλίσουν τη σιωπή του 1. Συνήθως είναι συγγενείς (ένας μεγαλύτερος αδερφός ή ξάδερφος) ή έμπιστοι οικογενειακοί φίλοι ή γείτονες ή ακόμη και εκπαιδευτικοί που έχουν σχέση με τις διάφορες δραστηριότητες του παιδιού (ξένες γλώσσες, αθλητισμός, χορός, κ.λ.π.). Παρατηρείται επίσης, συνηθέστερα σε γονέα με ψυχοπαθητικό υπόστρωμα (θετό πατέρα ή εραστή της μητέρας), τοξικομανή και αλκοολικό. Το 50% των περιπτώσεων προέρχεται από οικογένειες με ένα γονέα. Η αιμομιξία είναι ο πιο φρικτός τρόπος, με τον οποίο προδίδεται η απόλυτη και ανεπιφύλακτη εμπιστοσύνη του παιδιού προς το γονέα, με καταστροφικές συνέπειες. Ο δράστης, συνήθως, τοξικομανής ή αλκοολικός (περίπου το 54% των περιπτώσεων), εκμεταλλεύεται την αδύναμη κατάσταση του θύματος, που είναι υποχρεωμένο να μοιράζεται τον ίδιο χώρο, στον ίδιο χρόνο 4,13. Σε κάθε περίπτωση σεξουαλικής κακοποίησης το πρώτο πράγμα που ερευνούν οι αμερικανοί εμπειρογνώμονες κατά την αυτοψία είναι το ψυγείο και το περιεχόμενό του σε οινοπνευματώδη ποτά. Η λιγότερο καταγγελλόμενη μορφή κακοποίησης είναι η αιμομιξία μεταξύ αδελφών, κατά την οποία κάποιο μεγαλύτερο ή δυνατότερο παιδί εκφοβίζει ή αποπλανά το μικρότερο ή τον πιο αδύναμο αδελφό ή αδελφή 13. Όσον αφορά το προφίλ των παιδόφιλων, πρόκειται για άτομα που (δίνονται και ποσοστά 67%) έχουν κακοποιηθεί σεξουαλικά στην παιδική τους ηλικία. Είναι άτομα, συνήθως, μοναχικά με χαμηλή αυτοεκτίμηση, με έλλειψη ερωτικών σχέσεων, η δε παιδική τραυματική τους σεξουαλική εμπειρία δε δρα καθόλου ανασταλτικά. Επίσης, έχουν ιδιαίτερη ικανότητα επιρροής πάνω στα παιδιά, με δήθεν αθώες εκδηλώσεις στοργής, προσφέροντας, κάποια στιγμή. ίσως, ένα δώρο, με σκοπό να κερδίσουν την εμπιστοσύνη του παιδιού και των γονέων, πιθανόν, να ενερ- γήσουν ύπουλα και όχι βίαια, εκμεταλλεύονται τη φυσική περιέργεια του παιδιού για το σεξ και εκθέτουν το παιδί στην πορνογραφία. Αν καταφέρουν να ασελγήσουν, προσπαθούν να διασφαλίσουν το «κοινό μυστικό» χρησιμοποιώντας διαφόρους μεθόδους, όπως: απειλές, εκβιασμούς, επιρρίπτουν τις ευθύνες στο παιδί ή ίσως συνδυασμό αυτών των μεθόδων. Στο φαινόμενο της σεξουαλικής κακοποίησης των ανηλίκων, υπάρχουν κάποιοι προδιαθεσικοί παράγοντες, όπως είναι τα κοινωνικά πρότυπα βίας και ανδρικής κυριαρχίας σε συνδυασμό με την κοινωνική απομόνωση, αλλά και τη σύγχυση ή την ακύρωση των ρόλων και των προσδοκιών στη σεξουαλική συμπεριφορά που διαπλέκονται και δημιουργούν τις συνθήκες σεξουαλικής εκμετάλλευσης. Κάθε οικογένεια χρειάζεται να μάθει και να εκτιμά μερικές αρχές που αποκλείουν την επαίσχυντη διαγωγή για να εφοδιαστούν τα παιδιά με τα βασικά προστατευτικά μέσα έναντι των κινδύνων 1,3,10,13. Όσον αφορά τη διαδικτυακή επικοινωνία πρόκειται συνήθως για άτομα ευυπόληπτα, υψηλού μορφωτικού επιπέδου (σε μεγάλο ποσοστό), που συνήθως πλησιάζουν ανήλικους που γνωρίζουν ή επικοινωνούν μέσω των διάφορων chat rooms και δρουν είτε μεμονωμένα είτε οργανωμένα εφαρμόζοντας συγκεκριμένες τακτικές προσέγγισης των ανήλικων 28. Μορφές σεξουαλικής κακοποίησης Σταυριανός και συν Oι υποθέσεις σεξουαλικής κακοποίησης των ανηλίκων περιλαμβάνουν: Σεξουαλική παρενόχληση (sexual assault). Ο όρος καθορίζει αδικήματα ενηλίκων που αφορούν επαφή με καθʼ οιονδήποτε τρόπο με τα γεννητικά όργανα του παιδιού (ασελγείς προστριβές και θωπείες ανηλίκων), με σκοπό την σεξουαλική ικανοποίηση 5,18. Εξαναγκασμός σε ασέλγεια (sexual molestation). Ο όρος καθορίζει επιθέσεις κατά τις οποίες ένας ενήλικας συμμετέχει σε μη διεισδυτική σεξουαλική δραστηριότητα με ανήλικους, με σκοπό τη σεξουαλική του ευχαρίστηση. Για παράδειγμα, η έκθεση ανηλίκου σε πορνογραφικό υλικό (οπτικά ή ακουστικά) ή σε σεξουαλικές δραστηριότητες άλλων 5,14. Σεξουαλική εκμετάλλευση της ανηλικότητας (sexual exploitation). Ο όρος καθορίζει επιθέσεις, κατά τις οποίες ένας ενήλικας κάνει θύμα έναν ανήλικο για συνουσία, σεξουαλική ευχαρίστηση ή για το κέρδος. Για παράδειγμα, εκπορνεύοντας ένα παιδί και δημιουργώντας παιδική πορνογραφία 15 ή διακινώντας παιδική πορνογραφία (Eικ. 2) 1,5,16. Sexual grooming. Ο όρος καθορίζει την κοινωνική καθοδήγηση ενός μελλοντικού σεξουαλι-

5 Σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων 339 Εικ. 2. Ενδοστοματική εκδήλωση αφροδισιακής βλάβης σε σεξουαλικά κακοποιημένο παιδί (παραχωρήθηκε από την American Board of Forensic Odontology, A.B.F.O). κού κακοποιητή ανηλίκων, ο οποίος επιδιώκει να κάνει έναν ανήλικο πιο δεκτικό σε πιο προχωρημένες προτάσεις που γίνονται σε διαδικτυακούς χώρους συζήτησης (chat rooms) 5,17. Διάγνωση Σε αντίθεση με τη σωματική κακοποίηση, η αναγνώριση της σεξουαλικής κακοποίησης σπάνια στηρίζεται σε μία απλή κλινική εξέταση. Η διερεύνηση του γεννητικού συστήματος για τυχόν ανεύρεση ευρημάτων ενδεικτικών πρόσφατης ή μακροχρόνιας σεξουαλικής κακοποίησης αποτελεί αντικείμενο της Ιατροδικαστικής. Στην επίλυση ενός τέτοιου προβλήματος απαιτείται άριστη συνεργασία των εμπλεκόμενων φορέων (κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχίατροι, εκπαιδευτικοί, παιδίατροι, νοσηλευτικό προσωπικό, εγκληματολόγοι και νομικοί) 3. Τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς των θυμάτων παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης που αναφέρονται και απευθύνονται σ όλους τους ευαισθητοποιημένους στο πρόβλημα επαγγελματίες, που έρχονται σε επαφή με το παιδί, είναι: η παλινδρόμηση σε προγενέστερες συμπεριφορές, όπως πιπίλα, ενούρηση και εγκόπρηση ενός παιδιού που είχε μεγαλώσει και έλεγχε τις συμπεριφορές αυτές, διαταραχές κατά τη διάρκεια του ύπνου, εφιάλτες, άγχος, κατάθλιψη, προβλήματα λόγου ή ομιλίας (τραυλισμό), εσωστρέφεια (ενοχική), μυστικοπάθεια (με συστολή και σιωπή), αύξηση της επιθετικότητας, φυγές, χαμηλότερες επιδόσεις του παιδιού στο σχολείο, απροθυμία να αλλάξει ρούχα και να συμμετέχει στο μάθημα της φυσικής αγωγής, σεξουαλικά εκκεντρικές/εξεζητημένες γνώσεις ή συμπεριφορές (ξαφνικό, έντονο ενδιαφέρον για το σεξ και παιχνίδια με σεξουαλική δραστηριότητα - ελέγχουμε τον τρόπο που απέκτησε τη γνώση για το σεξ - δυσανάλογη για την ηλικία του), έντονη προσκόλληση σε κάποιον ενήλικα, χρήση αλκοόλ, ναρκωτικών ουσιών, εγκληματικότητα, κ.λπ. Αναφέρονται, επίσης, ακραίες περιπτώσεις, κατά τις οποίες το παιδί που έχει υπο- στεί σεξουαλική κακοποίηση αποκτά εξαρτήσεις από ουσίες, καταφεύγει στην πορνεία ή ακόμη και σε απόπειρα αυτοκτονίας. Σε μερικές περιπτώσεις το θύμα είναι ανίκανο να αντισταθεί για λόγους υγείας (π.χ. παράλυση) ή είναι πνευματικά ανάπηρο και ο δράστης εκμεταλλεύεται την αδυναμία αυτή του θύματος, οπότε στις περιπτώσεις αυτές είναι ακόμα πιο δύσκολη η εντόπιση του δράστη. Επίσης, αρκετοί δράστες πιστεύουν ότι τα παιδιά θέλουν να συμμετάσχουν στις σεξουαλικές πράξεις 1,3,18,19. Οι σωματικοί δείκτες του θύματος που υποδηλώνουν παιδική σεξουαλική κακοποίηση είναι: δυσκολία κατά το περπάτημα ή το κάθισμα, σκισμένα, λεκιασμένα ή ματωμένα εσώρουχα, πόνος ή κνησμός στην περιοχή των γεννητικών οργάνων, μώλωπες ή αιμορραγίες των εξωτερικών γεννητικών οργάνων ή στην περιοχή του κόλπου ή του πρωκτού, αφροδίσια νοσήματα, ειδικά στην προεφηβική ηλικία 4,5,13,18,20,23. Στα περιστατικά σεξουαλικών κακοποιήσεων και βιασμών ανηλίκων θυμάτων, είναι δυνατό, να διαπιστωθούν χαρακτηριστικές κακώσεις γύρω από το στόμα του θύματος και συνίστανται σε εκδορές, δακτυλιοειδείς εκχυμώσεις, αμυχές, εκδορών και μικροδιασχίσεων κατά την προσπάθεια της ακινητοποίησης και της φίμωσης του θύματος από τα νύχια του δράστη (τραυματισμοί κατά την αντίσταση στην κακοποίηση). Επίσης, μπορεί να παρατηρηθούν μώλωπες μαλακής και σκληρής υπερώας, με υψηλό βαθμό τερηδονισμού και διαβρώσεων στην υπερώια επιφάνεια των δοντιών της άνω γνάθου, καθώς επίσης και δήξεις με εκχυμωτικές περιοχές απομύζησης και οδοντικά εντυπώματα, η αξιολόγηση των οποίων έχει ιδιαίτερο αποδεικτικό χαρακτήρα Κλινικές εκδηλώσεις γονοκοκκικής στοματίτιδας, αν και σχετικά σπάνιες, μπορεί να παρατηρηθούν μετά από στοματογεννητική επαφή (επώδυνες εξελκώσεις που καλύπτονται από λευκωπές ψευδομεμβράνες και εντοπίζονται συνήθως στα χείλη, γλώσσα, ούλα, ουλοχειλικές/παρειακές αύλακες, βλεννογόνος παρειών, φάρυγγα, υπερώα) (Εικ. 2). Κλινικές εκδηλώσεις σύφιλης, με εντόπιση στα χείλη, συγχειλίες, μαλακή υπερώα, γλώσσα και παρειές, μπορεί να παρατηρηθούν με μορφή βλατίδας στο σημείο ενοφθαλμισμού και με μορφή έλκους ή πλακών σε πιο προχωρημένο στάδιο. Χαρακτηριστικά ενδοστοματικά ευρήματα μπορεί, επίσης, να παρατηρηθούν σε μετάδοση του AIDS (μονιλίαση, ερπητική στοματίτιδα, επιχείλιος έρπης, κοινή μυρμηκία, οξυτενή κονδυλώματα, λευκοπλακία, κ.τ.λ.) Ο περιορισμός της μη συζήτησης σεξουαλικών θεμάτων στο χώρο του Οδοντιατρείου (και γενικότερα απʼ όλους τους λειτουργούς υγείας) με τους ανήλικους ασθενείς αποτελεί και την αιτία του χαμηλού δείκτη καταγγελιών 3.

6 340 Η σεξουαλική εκμετάλλευση της ανηλικότητας και η παραπλάνηση του ανηλίκου, στην Ελλάδα. Τι προβλέπει η Ελληνική Νομοθεσία. Στην Ελλάδα η σεξουαλική εκμετάλλευση της ανηλικότητας και η παραπλάνηση ενός ανηλίκου κάτω των 15 ετών συνιστά το έγκλημα της αποπλάνησης των παιδιών (άρθρο 339 ΠΚ). Ο νόμος τιμωρεί και θεωρεί ως δράστη αυτόν, ο οποίος εκμεταλλευόμενος την απειρία του μικρού τον καθοδηγεί πώς να ενεργήσει την ασελγή πράξη σε αυτόν. Επίσης, το άρθρο 342 ΠΚ αναφέρεται στην κατάχρηση ανηλίκων σε ασέλγεια που γίνεται από μέλη του κύκλου των ατόμων που ζει μαζί τους, ενώ το άρθρο 343 ΠΚ αναφέρεται στην ασέλγεια με κατάχρηση εξουσίας 3. Παρόλο που το πρόβλημα της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης εντάχθηκε από τη δεκαετία του 1970 στα περισσότερα κράτη μέλη της Ευρώπης, είμαστε η μοναδική χώρα που δεν έχουμε προγράμματα για όσους έχουν καταδικαστεί για σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων, με αποτέλεσμα μετά την έκτιση της ποινής τους, την επιρρέπεια των δραστών σε τέτοιου είδους διαστροφικές συμπεριφορές. Στην Ελλάδα δεν εντάχθηκε το πρόβλημα ακόμη στα θεσμικά όργανα (εξαίρεση αποτελεί ο πρόσφατος νόμος για την ενδοοικογενειακή βία και το νέο πρόγραμμα «Ασφαλέστερο Διαδίκτυο» στον τομέα της διαδικτυακής ασφάλεια των παιδιών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, από το , για τη μείωση του παράνομου διαδικτυακού περιεχομένου και επιβλαβών συμπεριφορών, ιδίως, υλικού παιδικής πορνογραφίας και εκμετάλλευσης), με αποτέλεσμα να μην προβλέπεται η απαραίτητη θεσμική συνεργασία μεταξύ των μη κυβερνητικών φορέων. Η Ελληνική Αστυνομία από το έχει διαχειριστεί 81 υποθέσεις ( Purity, Storm, Κοάλα, Καρουζέλ I,II ) με τη συνεργασία διωκτικών αρχών από 75 χώρες και συνελήφθησαν 142 εμπλεκόμενα άτομα, από τα οποία τα 80 ήταν αναμεμειγμένα σε υποθέσεις παιδικής πορνογραφίας και τα 30 σε διακίνηση υλικού. Τα άτομα δεν αφορούσαν περιθωριακά στοιχεία, αλλά ήταν άτομα με υψηλό βιοτικό και μορφωτικό επίπεδο (δικηγόρος, Πανεπιστημιακός, επισμηνίας του υπουργείου Εθνικής Άμυνας, καθηγητής ξένων γλωσσών, κ.λ.π.) 26,28. Κατόπιν διεξοδικής έρευνας και ανάλυσης των ιστοσελίδων από την Interpol του Λονδίνου εντοπίστηκαν παγκοσμίως χρήστες του διαδικτύου, προερχόμενοι από διαφορετικές χώρες, οι οποίοι κατά τα έτη 2006 και 2007, αγόρασαν πρόσβαση και χρόνο ιδιότητας μέλους (VIP-Club- Members) μέσω πιστωτικών καρτών και διέπραξαν το αδίκημα της εμπορικής σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών. Άλλωστε οι εκτιμήσεις των Αρχών είναι ότι τα τελευταία χρόνια περισσότερα από 200 ελληνόπουλα (ηλικίας 2-16 χρόνων) έχουν πέσει θύματα βρόμικων κυκλωμάτων των παιδεραστών και, όχι μόνο, βίωσαν τον πόνο και τη φρίκη από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους, αλλά έγιναν και αντικείμενο εμπορικής εκμετάλλευσης και διασύρθηκαν στο διαδίκτυο. Στις 28/11/2007 διαβιβάστηκε από την Interpol του Λονδίνου στην Interpol της Αθήνας εμπιστευτικό πακέτο πληροφοριών 137 ηλεκτρονικών ιχνών (IP), δηλ. διευθύνσεις που αντιστοιχούσαν σε χρήστες Internet για συμμετοχή Ελλήνων σε κύκλωμα πορνογραφίας, των Ελληνικών Εταιρειών παροχής υπηρεσιών Διαδικτύου. Η έρευνα της Δίωξης του Ηλεκτρονικού εγκλήματος ύστερα από επιχείρηση με την κωδική ονομασία Myosis, οδήγησε στη σύλληψη 24 ατόμων υπεράνω πάσης υποψίας (αρχιμανδρίτης, επιχειρηματίας, πολιτικός μηχανικός, αγγειοχειρουργός, αθλίατρος, κ.λ.π.) Με τον νόμο 3625/2007 αίρεται αυτομάτως το απόρρητο του χρήστη για την άσκηση διώξεων και αυτό βοηθά την υπηρεσία του Τμήματος Ηλεκτρονικού Εγκλήματος στο έργο της εξιχνίασης. Παρά όμως τις σημαντικές επιτυχίες των αρχών, τα τελευταία χρόνια τα κυκλώματα της παιδοφιλίας στη χώρα μας, παίρνουν μορφή χιονοστιβάδας με αποτέλεσμα η Interpol να κατατάξει την Ελλάδα στην ομάδα των «επικίνδυνων χωρών» 28. Συζήτηση- Συμπεράσματα Σταυριανός και συν Η τακτική προσέγγισης των ανηλίκων είναι συγκεκριμένη και γίνεται (σύμφωνα με παιδοψυχολόγους, κοινωνιολόγους και αστυνομικές αρχές) από άτομα που έχουν ιδιαίτερη ικανότητα να ασκούν επιρροή στα θύματά τους. Δρουν μεμονωμένα είτε οργανωμένα, παρατηρούν ή επικοινωνούν στην αρχή με τα διάφορα chat rooms, προκειμένου να αποκτήσουν την εμπιστοσύνη των ανηλίκων και στη συνέχεια κλείνονται ραντεβού με στόχο την αποπλάνησή τους ή και την απαγωγή τους. Ευάλωτα είναι συνήθως τα συναισθηματικά φορτισμένα και υποτακτικά παιδιά, σε υπερβολικό βαθμό. Οι ανήλικοι υποχρεώνονται σε ερωτικές περιπτύξεις είτε μεταξύ τους είτε με ενήλικες είτε ακόμη και με ζώα, συχνά, κατόπιν χρήσης ναρκωτικών ουσιών. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια ενός δράστη που καταδικάστηκε στις Η.Π.Α.: «δώστε μου ένα παιδί που δε γνωρίζει τίποτα για το σεξ και μου δίνετε το επόμενο θύμα μου». Δυστυχώς, όμως, σήμερα, τα περισσότερα από αυτά τα εγκλήματα μένουν ατιμώρητα από τις αρχές. Στην Αυστραλία έχει υπολογιστεί ότι μόνο το 10% των δραστών διώκεται και λίγοι καταδικάζονται και η κατάσταση είναι παρόμοια και σε άλλες χώρες 10,28. Συμπερασματικά, θα πρέπει τόσο οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί να είναι ενήμεροι ώστε να προστατεύουν τα παιδιά, όσο και τα ίδια τα παιδιά να γνωρίζουν το σώμα τους και τη λειτουργία του (άνω των 3 ετών) και τους πιθανούς κινδύνους που τα απειλούν

7 Σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων για να προφυλάσσονται 1. Η καλύτερη λύση στο πρόβλημα της σεξουαλικής κακοποίησης είναι η διαρκής επικοινωνία με πνεύμα αγάπης, σεβασμού και αξιοπρέπειας μεταξύ των μελών κάθε οικογένειας. Οι γονείς δεν πρέπει να επιτρέπουν την κατάχρηση εξουσίας, την κακοποίηση ή τον εκφοβισμό να διεισδύσει στις μεταξύ τους σχέσεις ή στις σχέσεις τους με τα παιδιά. Οι ειδικοί στην πρόληψη της κακοποίησης συστήνουν σε όλους τους γονείς να κάνουν συζητήσεις με τα παιδιά τους όσον αφορά τους κινδύνους και να δίνουν κάποιες βασικές γνώσεις για το θέμα, χωρίς να γεμίζουν τα παιδιά με φόβο ή να τα κάνουν καχύποπτα απέναντι σε όλους τους ενηλίκους. Τα παιδιά που υφίστανται οποιαδήποτε μορφή σεξουαλικής κακοποίησης από φόβο, ντροπή ή και ενοχές, κρατούν τα στόματα ερμητικά κλειστά, πνίγουν τον πόνο και κρατούν στο σκοτάδι τις ανατριχιαστικές λεπτομέρειες. Με τη βοήθεια ειδικών του σώματος και της ψυχής θα ανιχνευθεί η ακριβής φύση και ο βαθμός της κακοποίησης και το παιδί θα δεχθεί υποστήριξη και θεραπεία για να ξεπεράσει την τραυματική του εμπειρία 10,30. Βιβλιογραφία 1. όπως αυτό εμφανίζεται την 9/2/ Masson JM. The assault on truth: Freudʼs suppression of the seduction theory. NY: Farrar Straus & Giroux; 1984, pp Σταυριανός Χρ, Μέτσκα ΜΕ. Παιδική Κακοποίηση και Παραμέληση. Οδοντιατρική και Οδοντιατροδικαστική Θεώρηση. 1η έκδ. Λιθογραφία, Θεσσαλονίκη, 2002; Μιχαλοδημητράκης Μ. Ιατροδικαστική, διερεύνηση του θανάτου. Εκδ. Π.Χ. Πασχαλίδης, Αθήνα, σ American Academy of Pediatrics Committee on Child Abuse. Guidelines for the evaluation of sexual abuse of children: Asubject review. Pediatrics, 1999; 103: Everett VD, Ingram DL, Flick LAR, Russell TA, Tropez- Sims ST, McFadden AY. A comparison of sexually transmitted diseases (STDs) found in a total of 696 boys and 2973 girls evaluated for sexual abuse [abstract]. Pediatr Res, 1998; 43:91A. 7. DeJong AR. Sexually transmitted diseases in sexually abused children. Sex Transm Dis 1986; 13: Stavrianos C, Stavrianou I, Kafas P, Mastagas D. The responsibility of dentists in Identifying and reporting child abuse. Internet J Law, Healthcare and Ethics, 2007; 5(1). 9. Sanger RG, Bross DC, eds. Clinical Management of Child Abuse and Neglect: A Guide for the Dental Professional. Chicago, Ill: Quintessence Publishing Co., Inc; Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania, ; 2008; 8: (10, 11) 1-6, Stavrianos C, Zouloumis L, Karaiskou O, Stavrianou I. Family violence and child abuse. Balkan J Stomatology, 2007; 11: Μιλτιάδης Δ. «Σήμερα στη Θεσ/νίκη». Πανελλαδική Έρευνα μέσω του Διαδικτύου, 30/1/2009. σ Κουτσελίνης Α.Σ. Ιατροδικαστική. Εκδ. Παρισιάνου, Αθήνα. 1998: Levin AV. Otorhinolaryngologic manifestations. In: Levin AV, Sheridan MS, eds. Munchausen Syndrome by Proxy: Issues in Diagnosis and Treatment. New York, NY: Lexington Books, 1995; McNeese MC, Hebeler JR. The abused child: A clinical approach to identification and management. Clin Symp 1977; 29: Blain SM, Winegarden T, Barber TK, Sognnaes FR. Child abuse and neglect. II: Role of dentistry [abstract]. J Dent Res 1979; 58(special issue A): Willumsen T. The impact of childhood sexual abuse on dental fear. Community Dent Oral Epidemiol 2004; 32: Guideline on Oral and Dental Aspects of Child Abuse and Neglect, 2005; 27(7): National Research Council, Committee on DNA Technology in Forensic Science, Board of Biology, Commission on Life Sciences. DNA Technology in Forensic Science. Washington, DC: National Academy Press; California Society of Pediatric Dentists. Dental neglect: When to report. Calif Pediatrician, 1989; Fall: Sperber ND. Bite marks, oral and facial injuries: Harbingers of severe child abuse? Pediatrician 1989; 16: Wagner GN. Bitemark identification in child abuse cases. Pediatr Dent 1986; 8: Nelson JD, Mohs E, Dajani AS, Plotkin SA. Gonorrhea in preschool- and school-aged children: Report of the Prepubertal Gonorrhea Cooperative Study Group. JAMA, 1976; 236: Stevens-Simon C, Nelligan D, Breese P, Jenny C, Douglas JM Jr. The prevalence of genital human papillomavirus Infections in abused and nonabused preadolescent girls. Pediatrics 2000; 106: Schlesinger SL, Borbotsina J, OʼNeill L. Petechial hemorrhages of the soft palate secondary to fellatio. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1975; 40: Γιάνναρου Λ, Καρανάτση Ε. Παιδεραστία, το πιο καλά κρυμμένο μυστικό. «Καθημερινή». 14/1/2007, σ Πώποτας Δ, Καλύβα Α. Τα κτήνη της διπλανής πόρτας. «Πρώτο Θέμα». 1/2/2009; Πανάνου Δ. Νέο κύκλωμα παιδοφιλίας. «Realnews». 1/2/2009.σ Βυθούλκας Δ. Παιδική πορνογραφία. «Βήμα», 28/1/2009. Α Stavrianos C, Metska ME, Petalotis N.Child abuse: Itʼs recognition by dentists. Balkan J Stomatology, 2005; 9:204-7.