«Κάµερες σε δηµόσιους χώρους και δηµόσιες συναθροίσεις»

Transcript

1 Καρκαλέµη Στυλιανή «Κάµερες σε δηµόσιους χώρους και δηµόσιες συναθροίσεις» Έτος 2008 Μάθηµα : Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα ιδάσκων καθηγητής : κ. Αν. ηµητρόπουλος

2 1 Πίνακας Περιεχοµένων... Σελίδα Εισαγωγή... 2 Κυρίως θέµα i. Πραγµατικά περιστατικά λειτουργίας συστήµατος παρακολούθησης... 4 ii. Η υπέρµαχη άποψη της χρήσης των καµερών στις δηµόσιες συναθροίσεις για τη διατήρηση της δηµόσιας τάξης... 8 iii. Κάµερες και προσβολή θεµελιωδών δικαιωµάτων του ανθρώπου iv. Κάµερες και ικαιοσύνη Συµπέρασµα Περίληψη εργασίας Νοµολογία Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία... 23

3 2 Εισαγωγή Το θέµα της εγκατάστασης κλειστών κυκλωµάτων παρακολούθησης και η χρησιµοποίησή τους από τις αστυνοµικές αρχές για την πρόληψη και καταστολή εγκληµάτων κυρίως κατά τη διεξαγωγή διαδηλώσεων έχει απασχολήσει έντονα τόσο την ίδια τη θεωρία όσο και τα Μ.Μ.Ε. Η διαµάχη του ζητήµατος έγκειται από τη µια στην προσφορότητα και την καταλληλότητα της πρακτικής αυτής ως µέσου για την επίτευξη της δηµόσιας ασφάλειας, και απ την άλλη στο κατά πόσον τυχόν περιορισµοί που υφίστανται, από την εφαρµογή του µέτρου, θεµελιώδη δικαιώµατα του ανθρώπου, όπως αυτό της προσωπικότητας και της ελευθερίας του συνέρχεσθαι, αποτελούν στην ουσία προσβολές των δικαιωµάτων αυτών. Η σπουδαιότητα του θέµατος εντοπίζεται κατά κύριο λόγο στις διάφορες ρυθµίσεις, που έχουν θεσπιστεί τόσο στην ελληνική νοµοθεσία όσο και στο ευρωπαϊκό επίπεδο, και αφορούν την προστασία της ιδιωτικότητας του ανθρώπου αλλά και των ευαίσθητων προσωπικών δεδοµένων του. Οι σχετικές µε το θέµα διατάξεις είναι : 1. Το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύµβασης ικαιωµάτων του Ανθρώπου που αναφέρεται στο δικαίωµα σεβασµού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, το οποίο ορίζει τα εξής : «1. Παν πρόσωπον δικαιούται εις τον σεβασµόν της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και της αλληλογραφίας του. 2. εν επιτρέπεται να υπάρξη επέµβασις δηµοσίας αρχής εν τη ασκήσει του δικαιώµατος τούτου, εκτός εάν η επέµβασις αύτη προβλέπεται υπό του νόµου και αποτελεί µέτρον το οποίον, εις µίαν δηµοκρατικήν κοινωνίαν είναι αναγκαίον δια την εθνικήν ασφάλειαν, την δηµοσίαν ασφάλειαν, την οικονοµικήν ευηµερίαν της χώρας, την προάσπισιν της τάξεως και την πρόληψιν ποινικών παραβάσεων, την προστασίαν της υγείας ή της ηθικής, ή την προστασίαν των δικαιωµάτων και ελευθεριών άλλων». 2. Τη Σύµβαση 108/1981 του Συµβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των ατόµων από την αυτοµατοποιηµένη επεξεργασία προσωπικών δεδοµένων. 3. Τα άρθρα 7 (σεβασµός της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής) και 8 (προστασία των δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα) του Χάρτη

4 3 Θεµελιωδών ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, µε τα οποία ορίζονται αντίστοιχα ότι «κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στον σεβασµό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και των επικοινωνιών του» και «κάθε πρόσωπο έχει δικαίωµα στην προστασία των δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα που το αφορούν. Η επεξεργασία αυτών των δεδοµένων πρέπει να γίνεται νοµίµως, για καθορισµένους σκοπούς και µε βάση τη συγκατάθεση του ενδιαφεροµένου ή για άλλους θεµιτούς λόγους που προβλέπονται από τον νόµο». 4. Την Οδηγία 95/46/ΕΚ της 24 ης Οκτωβρίου 1995 για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδοµένων αυτών. 5. Τα άρθρα 9 και 9 Α του Συντάγµατος, τα οποία ορίζουν αντίστοιχα ότι «η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του καθενός είναι απαραβίαστη» και ότι «καθένας έχει δικαίωµα προστασίας από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση, ιδίως µε ηλεκτρονικά µέσα, των προσωπικών του δεδοµένων, όπως νόµος ορίζει. Η προστασία των προσωπικών δεδοµένων διασφαλίζεται από ανεξάρτητη αρχή, που συγκροτείται και λειτουργεί, όπως νόµος ορίζει». 6. Τον Ν. 2472/97 για την προστασία του ατόµου από την επεξεργασία δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα (ειδικός νόµος Αρχής Προστασίας εδοµένων προσωπικού χαρακτήρα). Προκειµένου να διερευνηθεί το θέµα µε όσο το δυνατόν πιο αποτελεσµατικό τρόπο, θεώρησα σηµαντικό αρχικά να αναφέρω όλα τα πραγµατικά περιστατικά που το αφορούν, δηλαδή το χρονικό των ρυθµίσεων που θεσπίστηκαν από το 2004 µε αφορµή τους Ολυµπιακούς αγώνες µέχρι την γνωµοδότηση του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Γ. Σανίδα αρ. 14/2007 που επέτρεψε στις αστυνοµικές αρχές να χρησιµοποιούν τις κάµερες στην προσπάθειά τους να αποτρέψουν την εκδήλωση επεισοδίων. Στη συνέχεια, θα αναπτύξω µε επιχειρήµατα τις δύο πλευρές που έχουν υποστηριχθεί στη θεωρία δηλαδή το κατά πόσον το σύστηµα αυτό και η λειτουργία του µπορεί όντως να συµβάλλει αποτελεσµατικά στην εξάλειψη της εγκληµατικότητας ή αντίθετα ότι είναι µέτρο αντισυνταγµατικό το οποίο δεν έχει καµία προσφορότητα. Τέλος, ως δευτερεύον ζήτηµα παρουσιάζεται η σχέση που αναπτύσσεται ανάµεσα στα συστήµατα παρακολούθησης και τη δικαιοσύνη και κατά πόσον δηλαδή τα στοιχεία που

5 4 προέρχονται από τις κάµερες στους δηµόσιους χώρους µπορούν και είναι συνταγµατικά επιτρεπτό να χρησιµεύσουν ως αποδεικτικά µέσα σε δίκες. Πραγµατικά περιστατικά λειτουργίας συστήµατος παρακολούθησης Προτού προχωρήσουµε σε θεωρητική ανάπτυξη ζητηµάτων όπως η αντίθεση του δικαιώµατος του συνέρχεσθαι µε το εγκατεστηµένο σύστηµα παρακολούθησης καθώς και η σύγκρουση ατοµικών δικαιωµάτων και δηµόσιου συµφέροντος, κρίνεται σκόπιµο να αναφερθούν τα πραγµατικά περιστατικά και το χρονικό που έχει προηγηθεί τα οποία έχουν καταστήσει το θέµα των καµερών σε δηµόσιους χώρους πρωτεύον ζήτηµα τόσο της θεωρίας όσο και της αναφοράς από τα Μ.Μ.Ε. Το σύστηµα αυτό των καµερών παρακολούθησης εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 2004 µε αφορµή τη διενέργεια τότε των Ολυµπιακών και Παρολυµπιακών Αγώνων. Η απόφαση πάρθηκε από τη ιεύθυνση Ασφαλείας Ολυµπιακών Αγώνων (.Α.Ο.Α.) και το Υπουργείο ηµόσιας Τάξης. Ο νόµιµος λόγος ήταν η ασφάλεια των προσώπων, η εξασφάλιση προστασίας του µεγάλου αριθµού των επισκεπτών που θα έρχονταν στην Ελλάδα καθώς και η διαχείριση της κυκλοφορίας. Η απόφαση αυτή της.α.ο.α. εγκρίθηκε και από την Αρχή Προστασίας εδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα 1 (Α.Π..Π.Χ.) µε άδεια που εξέδωσε (απόφαση µε αριθµ. 63/ ). Η άδεια αυτή ήταν σύµφωνη µε το ν. 2472/97 «Προστασία του ατόµου από την επεξεργασία δεδοµένων προσωπικού χαρακτήρα» που καθιστά νόµιµη κάθε είδους λήψη (µόνιµη, συνεχής ή κατά τακτά χρονικά διαστήµατα) και επεξεργασία υπό τις προυποθέσεις ο σκοπός της να είναι η προστασία προσώπων και αγαθών καθώς και η ρύθµιση της κυκλοφορίας. Το σύστηµα αυτό λειτούργησε νόµιµα και έληξε στις Μετά το τέλος των Αγώνων, το Υπουργείο ηµόσιας Τάξης µε έγγραφο µε αρ. πρωτ. ΑΠ 62/ ζητεί από την Α.Π..Π.Χ. να παραταθεί η 1 Η ανεξάρτητη Αρχή Προστασίας εδοµέων Προσωπικού Χαρακτήρα, ιδρύθηκε µόλις το 1997 και µόνο αφού είχε εκδοθεί ευρωπαϊκή οδηγία που καθιστούσε υποχρεωτική τη δηµιουργία εθνικής ανεξάρτητης αρχής για την προστασία των προσωπικών δεδοµένων. Παρέχει εύρος προστασίας στον πολίτη και διασφαλίζει την έµπρακτη εφαρµογή θεµελιωδών δικαιωµάτων (Γ. Καµίνης, Βήµα Ιδεών, τεύχος 1/2/08).

6 5 λειτουργία του συστήµατος στο οποίο είναι ενσωµατωµένα 239 µηχανήµατα λήψης ήχου και εικόνας (κάµερες) καθώς και 49 κάµερες ήδη προϋπάρχουσες. Προβάλλει το Υπουργείο λόγους δηµόσιου συµφέροντος πέραν της διαχείρισης της κυκλοφορίας οχηµάτων και πεζών, την προάσπιση της ασφάλειας των πολιτών. Ως πρωτογενές αίτηµα έχει την διαχείριση της οδικής κυκλοφορίας και ως δευτερογενές ζητά την άδεια να χρησιµοποιούνται οι κάµερες για την προστασία και την ασφάλεια των πολιτών. Η ΑΠ ΠΧ δίνει παράταση ορισµένου χρόνου στη λειτουργία του, κλειστού κυκλώµατος παρακολούθησης για ένα χρόνο. ίνει όµως άδεια µόνο για τις κάµερες που χρησιµοποιούνται για τη διαχείριση της κυκλοφορίας και είναι εγκατεστηµένες σε οδικούς άξονες µεγάλης κυκλοφορίας. Η λειτουργία τους θα γίνεται υπό τους όρους και τις προυποθέσεις της απ. 63/ Η Αρχή θέτει επιπλέον αρκετούς περιοριστικούς όρους όπως είναι κυρίως οι : α) Οι κάµερες θα πρέπει να λειτουργούν κατά τέτοιο τρόπο ώστε να µην είναι δυνατή η λήψη και η καταγραφή εικόνων της εισόδου ή του εσωτερικού των κατοικιών. Ως εκ τούτου θα πρέπει οι κάµερες να ρυθµιστούν έτσι ώστε είτε να είναι σταθερές ή να επιτρέπεται η προβολή ορισµένων περιοχών µέσω καταλλήλων περιορισµών της οπτικής γωνίας, κλίσης και ζουµ. β) Απαγορεύεται η λήψη και η καταγραφή ήχου. Ως εκ τούτου, τα µικρόφωνα θα πρέπει να αποµακρυνθούν από τους στύλους, στους οποίους έχουν τοποθετηθεί. γ) Απαγορεύεται η λειτουργία των καµερών που είναι εγκατεστηµένες σε διασταυρώσεις ή οδικούς άξονες όταν σε αυτούς έχει διακοπεί η κυκλοφορία των οχηµάτων, π.χ. κατά τη διάρκεια εκδηλώσεων, διαδηλώσεων, κ.λπ. δ) Το σύστηµα θα πρέπει να παρακολουθείται και να ελέγχεται µόνον από το ΘΕΠΕΚ της ιεύθυνσης Τροχαίας, όπου θα τηρείται η βάση δεδοµένων και ο εξοπλισµός, που υποστηρίζει την επεξεργασία, και δεν θα έχει πρόσβαση σε αυτό και δεν θα είναι διαθέσιµο σε οποιαδήποτε άλλη Υπηρεσία εκτός της ιεύθυνσης Τροχαίας. ζ) Απαγορεύεται η διαβίβαση δεδοµένων σε τρίτους. η) Τα δεδοµένα θα τηρούνται το πολύ για επτά ηµέρες µετά την παρέλευση των οποίων, τα στοιχεία θα πρέπει να διαγράφονται. θ) Τηρούνται απαρεγκλίτως τα µέτρα ασφάλειας του συστήµατος επεξεργασίας και αποθήκευσης δεδοµένων.

7 6 ι) Για κάθε µία από τις κάµερες, πριν το άτοµο εισέλθει στην εµβέλειά της ενηµερώνεται µε τρόπο πρόσφορο και σαφή (επαρκής αριθµός ευδιάκριτων πινακίδων σε εµφανή σηµεία0, ότι εισέρχεται σε χώρο, ο οποίος βιντεοσκοπείται, καθώς επίσης και για το σκοπό της βιντεοσκόπησης. Καταρρίπτεται συνεπώς το δευτερογενές αίτηµα του Υπουργείου για χρήση των καµερών προκειµένου να διασφαλίζεται µε αποτελεσµατικότητα η προστασία των πολιτών. Η Αρχή, µάλιστα, ζητά την απόσυρση µεγάλου αριθµού καµερών οι οποίες δεν εξυπηρετούν τη διαχείριση της κυκλοφορίας. Ο αριθµός αυτός περιλαµβάνει κάµερες εγκατεστηµένες σε δρόµους περιορισµένης κυκλοφορίας καθώς και σε πλατείες, πάρκα, πεζόδροµους και άλλους χώρους συνάθροισης πολιτών. Μετά την εκπνοή της προθεσµίας του 1 έτους που είχε θέσει η ΑΠ ΠΧ το Υπ. ηµόσιας Τάξης ζητεί επέκταση του σκοπού λήψης εικόνων και επεξεργασίας τους από τις κάµερες προκειµένου να καλύπτει και ζητήµατα ασφάλειας καθώς και κάλυψη κάθε είδους δραστηριότητας σε δηµόσιους χώρους. Η ΑΠ ΠΧ απορρίπτει το αίτηµα του Υπουργείου µε την απόφαση αρ. 58/2005. Η συγκεκριµένη απόφαση απαγορεύει τη συνεχή, µέσω σταθερού κυκλώµατος τηλεόρασης παρακολούθηση, µαγνητοσκόπηση και καταγραφή δηµόσιων συναθροίσεων, διαδηλώσεων και πορειών µε τις κάµερες και επιτρέπει µόνο τη χρησιµοποίησή τους για τη διαχείριση της κυκλοφορίας κάθε είδους πιθανή παραβίαση των διατάξεών της συνεπάγεται τις προβλεπόµενες από το νόµο 2472/1997 διοικητικές κυρώσεις. Το Υπουργείο ηµόσιας Τάξης πρόσβαλε την παραπάνω απόφαση της Αρχής στο Συµβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) το οποίο εξέδωσε προσωρινή απόφαση για αναστολή της λειτουργίας των καµερών µέχρι την έκδοση της τελικής απόφασής του. Κατ επέκτασιν η απόφαση της Αρχής παραµένει ισχυρή και δεσµευτική. Στο πλαίσιο της απόφασης αυτής, µάλιστα, (58/2005) η ΑΠ ΠΧ ύστερα από έλεγχο που διενήργησε στις εγκαταστάσεις της Ελληνικής Αστυνοµίας (ΕΛ.ΑΣ) όπου γίνεται λήψη και επεξεργασία εικόνων που λαµβάνονται από τις κάµερες διαπίστωσε παράβαση της συγκεκριµένης απόφασης και µε βάση το αρ. 21 του ν. 2472/1997 επέβαλε πρόστιµο

8 7 Ενόσω όµως εκκρεµεί η αίτηση ακυρώσεως της απόφασης της Αρχής στο ΣτΕ, ο Εισαγγελέας του ΑΠ Γ. Σανιδάς εκδίδει µια γνωµοδότηση σχετική µε το θέµα (Γν.Εισ.ΑΠ 14/2007) στην οποία αναφέρει ότι η ΕΛ.ΑΣ. µπορεί να καταγράφει τα άτοµα που δηµιουργούν επεισόδια σε δηµόσιες υπαίθριες συγκεντρώσεις και πορείες. Η γνωµοδότηση αυτή προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων εκ µέρους της Αρχής ενώ επικροτήθηκε από τον Υπουργό ικαιοσύνης Σ. Χατζηγάκη. Το κείµενο της Γνωµοδότησης έχει ως εξής : «Στην περίπτωση κατά την οποία σε συναθροίσεις και ειδικότερα πριν, κατά ή µετά το τέλος διαδηλώσεων και πορειών, διαπράττονται αυτόφωρα εγκλήµατα (κακουργήµατα ή πληµµελήµατα), από άτοµα συµµετέχοντα αρχήθεν ή παρεισφρύσαντα σ αυτές, είναι επιτρεπτή η εκ µέρους των αστυνοµικών αρχών, διά της χρήσεως των τιθεµένων τότε σε λειτουργία καταλλήλων τεχνικών µέσων καταγραφής εικόνας και ήχου (καµερών φορητών ή σταθερών κ.λ.π.), αποτύπωση αυτών σε κασέτα, µαγνητοταινία, βιντεοταινία, φωτογραφία κ.λ.π., µε σκοπό τη βεβαίωση των τελουµένων αυτοφώρων εγκληµάτων, τον εντοπισµό των δραστών, την αποκάλυψη της ταυτότητας αυτών και εν τέλει τη χρήση των άνω αποδεικτικών µέσων ενώπιον των δικαστικών αρχών. εν είναι επιτρεπτή η κατάσχεση από τις αστυνοµικές αρχές κασετών, ταινιών, φωτογραφιών ή άλλων εξαρτηµάτων, στα οποία έχουν αποτυπωθεί, µε τη χρήση τεχνικών µέσων (καµερών κ.λ.π.) από εικονολήπτες Μ.Μ.Ε. ή άλλους ιδιώτες, τελεσθέντα αυτόφωρα εγκλήµατα. υνατή είναι µόνο η πρόσκληση για παράδοση αυτών». Από την παραπάνω γνωµοδότηση είχε προηγηθεί στις η πορεία του Πολυτεχνείου κατά τη διάρκεια της οποίας γινόταν παρακολούθηση της πορείας µέσω συστήµατος κλειστής παρακολούθησης. Μετά από 2 µέρες και µε αφορµή το συγκεκριµένο περιστατικό ο Πρόεδρος, ο Αναπληρωτής Πρόεδρος και 5 µέλη της ΑΠ ΠΧ παραιτήθηκαν σε ένδειξη διαµαρτυρίας. Αξίζει στο σηµείο αυτό, να επισηµάνουµε ότι στη συγκεκριµένη πρακτική της εγκατάστασης καµερών σε δηµόσιους χώρους, η Ελλάδα είχε ως πρότυπο άλλες µεγάλες ευρωπαϊκές χώρες στις οποίες το σύστηµα παρακολούθησης µε κλειστό κύκλωµα τηλεόρασης είναι ευρέως εδραιωµένο. Στη Μ. Βρεταννία επί παραδείγµατι εκτιµάται ότι λειτουργούν πάνω από 4 εκατοµµύρια κάµερες κλειστού κυκλώµατος που χρησιµοποιούνται όχι µόνο για τον εντοπισµό τροµοκρατών αλλά και για τον έλεγχο των ιδίων των πολιτών που κινούνται

9 8 καθηµερινά σε κεντρικά σηµεία της πόλης. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Βρετανός κοινωνιολόγος Κλάιβ Νόρις, ο µέσος επισκέπτης στο Λονδίνο βιντεοσκοπείται 300 φορές κάθε µέρα. Τέλος, όσον αφορά τις νοµοθετικές ρυθµίσεις που σχετίζονται µε το συγκεκριµένο θέµα είναι σηµαντικό να αναφέρουµε τον πρόσφατο νόµο 3625/2007 ο οποίος µε το αρ. 8 αντεκατέστησε την παρ. 2 του αρ. 3 του ν. 2472/1997 ο οποίος επιτρέπει στις περιπτώσεις άσκησης από τους πολίτες του δικαιώµατος του συνέρχεσθαι την υπό προυποθέσεις απλή λειτουργία συσκευών καταγραφής ήχου ή εικόνας ή άλλων ειδικών ή τεχνικών µέσων µε σκοπό την καταγραφή για τη βεβαίωση εγκληµάτων που τιµωρούνται ως κακουργήµατα ή πληµµελήµατα µε δόλο και κυρίως εγκληµάτων κατά της ζωής, της ιδιοκτησίας, των περιουσιακών δικαιωµάτων, των παραβάσεων της νοµοθεσίας περί ναρκωτικών και επιβουλής της δηµόσιας τάξης 2. Όπως εύστοχα όµως επισηµαίνει η καθηγήτρια Ζ. Παπαϊωάννου, ο νόµος αυτός δεν είναι ιδιαίτερα σαφής και αποτελεσµατικός και χρήζει αναγκαίας βελτίωσης. Παρά την ύπαρξη αντιτιθεµένων ρυθµίσεων γύρω από το φλέγον ζήτηµα της χρήσης των κλειστών κυκλωµάτων παρακολούθησης, οι κάµερες που είναι εγκατεστηµένες στους δρόµους αποτελούν πλέον πραγµατικό γεγονός, όπως επίσης και η χρησιµοποίησή τους για την καταγραφή εικόνων από τη δηµόσια ζωή µε σκοπό την προστασία της δηµόσιας ασφάλειας. Τα επιχειρήµατα της αναγκαιότητας και της αποτελεσµατικότητας της χρήσης τους είναι πολλά και είναι ενδιαφέρον να παρακολουθήσουµε τις απόψεις των αντίθετων πλευρών που έχουν αναπτυχθεί στη θεωρία. 1. Η υπέρµαχη άποψη της χρήσης των καµερών στις δηµόσιες συναθροίσεις για τη διατήρηση της δηµόσιας τάξης. Αρχικά, είναι αναγκαία µια εννοιολογική διευκρίνηση. Το δικαίωµα του συνέρχεσθαι προστατεύεται από το ισχύον σύνταγµα στο αρ. 11. Συγκεκριµένα: 1. Οι Έλληνες έχουν το δικαίωµα να συνέρχονται ήσυχα και χωρίς όπλα. 2. Μόνο στις δηµόσιες υπαίθριες συναθροίσεις µπορεί να παρίσταται η αστυνοµία. Οι υπαίθριες συναθροίσεις µπορούν να απαγορευτούν µε αιτιολογη- µένη απόφαση της αστυνοµικής αρχής, γενικά, αν εξαιτίας τους επίκειται 2 Ζωή Παπαϊωάννου, επίκουρη καθηγήτρια ηµοσίου ικαίου Νοµικής Σχολής Αθηνών «Η ηλεκτρονική επιτήρηση των δηµόσιων συναθροίσεων και συγκεντρώσεων από τις αστυνοµικές αρχές» Εφηµ. - 6/2007, σελ. 729.

10 9 σοβαρός κίνδυνος για τη δηµόσια ασφάλεια, σε ορισµένη δε περιοχή, αν απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονοµικής ζωής, όπως νόµος ορίζει. Ως συνάθροιση αποκαλείται η συγκέντρωση ιδιωτών µε τον κοινό σκοπό είτε να ανταλλάξουν ή να εκφράσουν γνώµες ή πληροφορίες είτε να εκδηλώσουν ή να προβάλλουν γνώµες, φρονήµατα ή αιτήµατα 3. Η συνάθροιση η οποία προστατεύεται από το Σύνταγµα, είναι περιοριστικά, η άοπλη και η ήσυχη. Αν ελλείπει έστω και ένα από τα 2 αυτά στοιχεία δηλαδή είτε οι διοργανωτές για παράδειγµα επιδιώκουν και επιφέρουν σοβαρή παρακώλυση της συγκοινωνίας σε κεντρική αρτηρία είτε η διαδήλωση διεξάγεται µε την παρουσία ενόπλων ατόµων, τότε η συνάθροιση δεν µπορεί να ενταχθεί κάτω από το πέπλο προστασίας του συντάγµατος. Στην περίπτωση αυτή οποιαδήποτε µέτρα χρησιµοποιούν οι αστυνοµικές αρχές για την πρόληψη εγκληµατικών ενεργειών είναι θεµιτά εφόσον δεν έρχονται σε αντίθεση µε το συνταγµατικά κατοχυρωµένο δικαίωµα του συνέρχεσθαι. Αντιπροσωπευτικά επιχειρήµατα για την άποψη της καταλληλότητας και της αποτελεσµατικότητας της ηλεκτρονικής επιτήρησης των δηµοσίων διαδηλώσεων περιέχει τη γνωµοδότηση 14/07 του εισαγγελέα του ΑΠ Γ. Σανιδά προς το αρχηγείο της Ελληνικής Αστυνοµίας, η οποία επιτρέπει στην ΕΛ.ΑΣ. να καταγράφει µε κάµερες όσους δηµιουργούν επεισόδια σε διαδηλώσεις και πορείες. Ειδικότερα αναφέρει ότι οι κάµερες στους δρόµους κατά τη διεξαγωγή διαδηλώσεων δεν αποτελούν ένα καινοτόµο µέτρο αλλά απλά υποκαθιστούν τους ίδιους τους αστυνοµικούς οι οποίοι θα ήταν έτσι και αλλιώς µάρτυρες των επεισοδίων και στο πλαίσιο των καθηκόντων τους θα καλούνταν για εξέταση. Επιπλέον, οι κάµερες ως σύγχρονος τεχνολογικός εξοπλισµός που έχει άπειρες τεχνικές δυνατότητες, αποτελεί σαφώς αποτελεσµατικότερο µέσο προστασίας των συναθροίσεων από την απλή παρουσία αστυνοµικών λόγω του πεπερασµένου της ανθρώπινης φύσης. Στην ίδια γνωµοδότηση τονίζεται ότι στις διάφορες πορείες και διαδηλώσεις, η παρουσία ορισµένων από τους συµµετέχοντες που εµφανίζονται είτε οπλισµένοι είτε µε έντονη διάθεση να δηµιουργήσουν επεισόδια και να τελέσουν εγκλήµατα, αποτελεί γεγονός που έρχεται από µόνο του σε αντίθεση µε το 3 Π.. αλτόγλου «Συνταγµατικό ίκαιο, Ατοµικά ικαιώµατα», τόµος Β εκδόσεις Αντ. Ν. Σακκουλα, σελ. 826.

11 10 δικαίωµα του συνέρχεσθαι. Η συµπεριφορά αυτή χαρακτηρίζεται ως έκνοµη δραστηριότητα καθώς απαγορεύεται ρητά και από την ίδια τη συνταγµατική διάταξη. Εποµένως οποιαδήποτε προσπάθεια των αρχών να καταστείλουν κάθε είδους επεισόδια αποτελεί προσπάθεια να αποκατασταθεί η τάξη που ήδη έχει διαταραχθεί. Τέλος, δεν είναι σωστό να αντιµαχόµαστε την αποκάλυψη και βεβαίωση µιας εγκληµατικής συµπεριφοράς µέσω τεχνικών µέσων καθώς µια δραστηριότητα που υπερβαίνει τα όρια του νόµιµου, δύσκολα χαρακτηρίζεται «προσωπικά δεδοµένα». Η ιδιωτικότητα που χαρακτηρίζει τα άτοµα και το ιδιωτικό συµφερον βρίσκεται σε µια σχέση αλληλεξάρτησης µε το δηµόσιο συµφέρον και την προστασία και ασφάλεια του κοινωνικού συνόλου. Η σχέση αυτή χαρακτηρίζεται από ισορροπία, µια ισορροπία όµως που τα τελευταία χρόνια τείνει να ανατραπεί. Η ανατροπή αυτή οφείλεται στη σύγχρονη τεχνολογική ανάπτυξη που µέσα σε σύντοµο χρονικό διάστηµα παρουσιάζει το φαινόµενο η µια από τις δύο θεµελιώδεις αξίες του σύγχρονου κοινωνικού κράτους, δηλαδή από τη µια η συνταγµατικώς προστατευόµενη ιδιωτική σφαίρα των ανθρώπων και από την άλλη η δηµόσια ζωή θα πρέπει να υποστούν περιορισµό στο πεδίο εφαρµογής τους προκειµένου να καταφέρουν να συνυπάρξουν. Ο Υπουργός ικαιοσύνης, µάλιστα, Σωτ. Χατζηγάκης εκφράζοντας την επιδοκιµασία του για τη γνωµοδότηση του εισαγγελέα Γ. Σανιδά αναφέρει χαρακτηριστικά «Κάποια στιγµή η κοινωνία θα πρέπει να στοιχίσει και να ζυγίσει τα προσωπικά δεδοµένα και το κοινωνικό συµφέρον. Αυτό που λέµε κοινωνία, κοινωνικό συµφέρον, κοινωνική ευαισθησία είναι ένα πολύ µεγάλο αγαθό, το οποίο δεν πρέπει πάντα να το θυσιάζουµε στο βωµό της ατοµικότητας. Πρέπει να γίνει ένας συγκερασµός γενικά και των προσωπικών δεδοµένων, που αφορούν το άτοµο και το άτοµο να έχει αξία αλλά και η κοινωνία ως σύνολο έχει και εκείνη τις δικές της αξίες, έχει τις δικές της ιεραρχήσεις και δεν µπορούµε να παραγνωρίζουµε το ευρύτερο κοινωνικό συµφέρον». Το σύγχρονο κράτος αποτελεί κατά κύριο λόγο, ένα κοινωνικό κράτος πρόληψης. Το σκοπό αυτό εξυπηρετούν ειδικά οι αστυνοµικές αρχές που επωµίζονται την δίωξη και καταστολή κάθε είδους εγκληµάτων µε κύριο στόχο την προστασία της δηµόσιας τάξης και ασφάλειας. Η ίδια η αστυνοµική νοµοθεσία στην προσπάθειά της για αποτελεσµατικότερη άσκηση του έργου της, προβλέπει την αξιοποίηση από τα όργανα της αστυνοµίας κάθε είδους

12 11 τεχνικού εξοπλισµού προηγµένης τεχνολογίας. Οι αρχές, λοιπόν, οφείλουν να είναι εφοδιασµένες µε τα αναγκαία µέσα και τον εξοπλισµό καθώς και µε επιστηµονικές ή τεχνικές µεθόδους διελεύκανσης εγκληµάτων. Είναι λοιπόν θεµιτή η χρήση κλειστού κυκλώµατος τηλεόρασης όταν η αστυνοµία είναι επιφορτισµένη µε το έργο να επιτηρεί τις διαδηλώσεις και πορείες και να αποτρέψει τυχόν πρόκληση επεισοδίων. Είναι σηµαντικό φυσικά η χρησιµοποίηση αυτή των διαφόρων τεχνικών µέσων να πραγµατοποιείται πάντοτε αυστηρά µε την προυπόθεση ότι δεν παραβιάζονται οι νόµοι και το Σύνταγµα. Αυτό προκύπτει και από το άρθρο 251 του ΚΠ σύµφωνα µε το οποίο οι αστυνοµικοί ως ανακριτικοί υπάλληλοι, όταν λάβουν παραγγελία του εισαγγελέα και στις περιπτώσεις των αυτόφωρων εγκληµάτων αυτεπαγγέλτως, οφείλουν χωρίς χρονοτριβή να συγκεντρώνουν πληροφορίες για το έγκληµα και τους υπαιτίους του, να εξετάζουν µάρτυρες και κατηγορούµενους, να µεταβαίνουν επιτόπου για ενέργεια αυτοψίας, να διεξάγουν έρευνες, να καταλαµβάνουν πειστήρια και γενικά να ενεργούν ο,τιδήποτε είναι αναγκαίο για τη συλλογή και τη διατήρηση των αποδείξεων καθώς και την εξασφάλιση των ιχνών του εγκλήµατος 4. Είναι κοινώς αποδεκτό ότι η µέχρι πρότινος (δηλαδή µέχρι την ψήφιση οποιουδήποτε νόµου και ρύθµισης σχετικά µε τη λειτουργία των καµερών) αντιµετώπιση της εγκληµατικής συµπεριφοράς ιδιαιτέρως στο πεδίο των δηµοσίων συναθροίσεων ήταν σε µεγάλο βαθµό δυσλειτουργική και ανεπαρκής καθόσον σοβαροί και επικείµενοι κίνδυνοι. Κατά τη διεξαγωγή διαδηλώσεων δεν µπορούσαν να αποτραπούν χωρίς τη δυνατότητα συνολικής εποπτείας από τις αρχές του χώρου των διαδηλώσεων κάτι το οποίο όµως εξασφαλίζεται από τις κάµερες επιτήρησης. εν µπορούµε φυσικά να παραβλέψουµε το γεγονός ότι τα στοιχεία τα οποία λαµβάνουν οι αρχές από τις εικόνες που καταγράφουν οι κάµερες είναι ασφαλέστερα και περισσότερο αξιόπιστα από άλλου είδους αποδεικτικά στοιχεία. εν πρέπει να υποτιµηθεί η σηµασία τους ως αποδεικτικών µέσων καθώς η χρήση τους θα συµβάλλει σηµαντικά στο σχηµατισµό ασφαλούς δικαστικής κρίσεως και έτσι θα επιτευχθεί η προσέγγιση της ουσιαστικής αλήθειας. Όπως επίσης και η χρήση τους συνάδει µε το σκοπό της ποινής 4 Ζωή Παπαϊωάννου, ο.π. σελ. 733.

13 12 δηλαδή την πρόληψη και τον εκφοβισµό των δραστών. Έτσι, η ύπαρξη ειδικών πινακίδων προειδοποίησης των πολιτών ώστε να γνωρίζουν, πότε εισέρχονται σε χώρο ή περιοχή όπου παρακολουθείται από κλειστό κύκλωµα τηλεόρασης και να αποθαρρύνεται από την τέλεση παράνοµων εγκληµάτων εφόσον αντιλαµβάνεται ότι δεν θα παραµείνει ασύλληπτος. Η καθηγήτρια ηµοσίου ικαίου Ζωή Παπαϊωάννου στο άρθρο της «Η ηλεκτρονική επιτήρηση των δηµοσίων συναθροίσεων και συγκεντρώσεων από τις αστυνοµικές αρχές» στην εφηµερίδα ιοικητικού ικαίου 5 τονίζει ότι προκειµένου η χρήση των καµερών σε δηµόσιους χώρους και γενικότερα η τηλε-επιτήρηση των συναθροίσεων να είναι πρόσφορες, θεµιτή και να µην αντιβαίνει σε θεµελιώδεις κανόνες του συντάγµατος θα πρέπει να τηρούνται οι αρχές του σκοπού, της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας. «Οι αρχές αυτές είναι θεµελιώδους σηµασίας για τη νοµική αξιολόγηση των συστηµάτων κλειστής παρακολούθησης ως µέσου πρόληψης και καταπολέµησης εγκληµατικών και τροµοκρατικών ενεργειών σε δηµόσιους χώρους» αναφέρει ενδεικτικά. Τα αστυνοµικά όργανα καθώς και τα τεχνικά µέσα που χρησιµοποιούν, θα πρέπει να αποβλέπουν στην εκπλήρωση αυστηρά και µόνο του νοµοθετικά προβλεπόµενου σκοπού, δηλαδή την αποτροπή τυχόν σοβαρού και επικείµενου κινδύνου και όχι να λειτουργούν για άλλους λόγους, π.χ. για λόγους εντυπωσιασµού. Η αρχή της αναγκαιότητας επιβάλλει να καθίσταται βέβαιο ότι δεν υπάρχει διαφορετικό µέτρο ηπιώτερης µορφής που να µη θέτει τόσο πολύ σε κίνδυνο, περιορίζοντας το πεδίο εφαρµογής του, το δικαίωµα της ιδιωτικής ζωής και του πληροφοριακού αυτοκαθορισµού 6. Αν επί παραδείγµατι σε µια διαδήλωση µία οµάδα αστυνοµικών οργάνων ήταν επαρκής για τη διασφάλιση της τάξης, τότε ελλείπει το στοιχείο αναγκαιότητας προκειµένου να τεθούν σε λειτουργία οι εγκατεστηµένες κάµερες. Όσον αφορά την αρχή της αναλογικότητας, αυτή προβλέπει ότι η δραστηριότητα της τηλε-επιτήρησης των πορειών οφείλει να µην υπερβαίνει το απολύτως αναγκαίο, πρόσφορο και εύλογο µέτρο. Η συγκεκριµένη αρχή αναφέρεται ρητά και στο ν. 247/97 της ΑΠ ΠΧ, αρ. 4 1 που ορίζει ότι : «Τα δεδοµένα προσωπικού χαρακτήρα για να τύχουν νόµιµης επεξεργασίας πρέπει (α) να συλλέγονται κατά τρόπο θεµιτό και νόµιµο για καθορισµένους, 5 Ζωή Παπαϊωάννου, ο.π. 6 Α.Γ. ηµητρόπουλος «Συνταγµατικά ικαιώµατα» εκδόσεις Σακκουλα σελ. 228.

14 13 σαφείς και νόµιµους σκοπούς και να υφίστανται θεµιτή και νόµιµη επεξεργασία ενόψει των σκοπών αυτών και (β) να είναι συναφή, πρόσφορα και όχι περισσότερα από όσα κάθε φορά απαιτείται ενόψει των σκοπών της επεξεργασίας». Η αρχή της αναλογικότητας επιτάσσει την ύπαρξη εύλογης σχέσης, εύλογης αναλογίας ανάµεσα στον επιδιωκόµενο σκοπό και στον περιορισµό συνταγµατικού δικαιώµατος, ως µέσου για την επίτευξη του σκοπού. Η αρχή της αναλογικότητας προσδιορίζει τη σχέση ανάµεσα στο σκοπό του νοµοθέτη και το µέσο που χρησιµοποιεί για την επίτευξή του και το οποίο περιορίζει συνταγµατικό δικαίωµα 7. Στο ίδιο άρθρο η κ. Παπαϊωάννου εύστοχα παραλληλίζει την καταγραφή, από τις κάµερες, εικόνων από τις διαδηλώσεις και τις πορείες µε την παρουσίαση τέτοιων σκηνών σε ρεπορτάζ στα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων. Τονίζει ότι στα ΜΜΕ ουδέποτε έχουν επιβληθεί ποινές και πρόστιµα µε αφορµή το γεγονός αυτό, ακόµα και στην περίπτωση της χρήσης κρυφής κάµερας ως µέσο τηλεοπτικής δηµοσιογραφικής έρευνας που είναι ευρέως διαδεδοµένο στη χώρα µας τη σηµερινή εποχή. Τελειώνοντας την παρουσίαση επιχειρηµάτων που υποστηρίζουν την αποτελεσµατικότητα των καµερών µπορούµε να υποστηρίξουµε ότι παρ όλο που το µέτρο αυτό προστασίας είναι αρκετά καινούριο και δεν έχουµε σαφή και ακριβή στατιστικά στοιχεία για την αποτελεσµατικότητά του, είναι γεγονός ότι κατά τη διάρκεια των Ολυµπιακών Αγώνων, όταν το σύστηµα λειτούργησε ευρέως παρατηρήθηκε σαφής µείωση της εγκληµατικότητας σε ανοιχτούς χώρους. Και στις χώρες που έχει χρησιµοποιηθεί το ίδιο µέτρο περισσότερο χρονικό διάστηµα είναι πολλά τα περιστατικά που αποδεικνύουν τη χρησιµότητα του συστήµατος για την εξάλειψη και καταπολέµηση διαφόρων ειδών εγκληµάτων από τροµοκρατικές ενέργειες µέχρι απαγωγές παιδιών σε δηµόσιους χώρους (π.χ. αεροδρόµια) και κλοπές σε καταστήµατα. 2. Κάµερες και προσβολή θεµελιωδών δικαιωµάτων του ανθρώπου. Όσο εύστοχα και τεκµηριωµένα όµως και αν προβάλλεται η προσφορότητα της λειτουργίας συστήµατος τηλε-επιτήρησης υπάρχει και η αντίθετη 7 Α.Γ. ηµητρόπουλος «Συνταγµατικά ικαιώµατα» εκδ. Σακκουλας σελ. 226.

15 14 άποψη η οποία υποστηρίζει ότι το µέτρο αυτό συνιστά αντισυνταγµατική ρύθµιση η οποία έχει σαν αποτέλεσµα να δηµιουργείται ανασφάλεια των πολιτών ως προς τις πρακτικές που εφαρµόζει το κράτος. Οι πολίτες πολλές φορές αισθάνονται ότι ζουν υπό ένα καθεστώς συνεχούς παρακολούθησης στο οποίο κάθε τους κίνηση και κάθε τους πράξη παρακολουθείται από συστήµατα τηλε-επιτήρησης 8. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα να επηρρεάζονται στον τρόπο µε τον οποίο ασκούν τις διάφορες ελευθερίες που τους αναγνωρίζονται. Η λειτουργία των καµερών για άλλους σκοπούς πέρα από τη διαχείριση της κυκλοφορίας θέτει υπό έλεγχο και αδικαιολόγητο περιορισµό της ελευθερίας των ατόµων, ως εκδήλωση της προσωπικότητάς τους και αποτελεί παράγοντα που τους παρεµποδίζει στην ελεύθερη ανάπτυξη της κοινωνικής και πολιτικής δραστηριότητας. Το δικαίωµα του συνέρχεσθαι είναι ένα από τα δικαιώµατα που εµφανίζεται στενά συνδεδεµένο µε τη δηµοκρατία και µια δηµοκρατική κοινωνία. Για το λόγο αυτό, στα χρόνια της ιστορίας, κάθε φορά που βιώσαµε την επικράτηση δικτατορικών καθεστώτων, το δικαίωµα αυτό δεν ασκούνταν ελεύθερα από τους πολίτες. Αν λοιπόν η χρήση των κλειστών κυκλωµάτων παρακολούθησης έχει σαν αποτέλεσµα οι πολίτες να αποθαρρύνονται και να µην ασκούν δικαιώµατα που θεωρούνται δεδοµένα, η κοινωνία µετατρέπεται από δηµοκρατική σε ανελεύθερη. Η χρήση προσωπικής κάµερας από τα όργανα της τάξης συνιστά ευθεία αµφισβήτηση της δυνατότητας του πολίτη να επιλέγει δηµόσιες µορφές έκφρασης χωρίς να νιώθει ότι εκτίθεται στους κινδύνους της καταγραφής των δραστηριοτήτων του. Η χρήση καµερών από πολλούς χαρακτηρίζεται δηµοκρατικός κοινωνικός έλεγχος της Πολιτείας απέναντι στους πολίτες. Η παρακολούθηση και η επιτήρηση των πιο δηµοκρατικών εκφάνσεων της κοινωνικής ζωής όπως είναι οι δηµόσιες συναθροίσεις συνιστά εκτός από παραβίαση ατοµικών δικαιωµάτων ενός εκάστου πολίτη και προσβολή της ίδιας της δυνατότητας ελεύθερου πολιτικού και κοινωνικού αυτοπροσδιορισµού του συνόλου. Ελευθερία κίνησης και αυτοδιάθεσης έχει αυτός που µπορεί να προβαίνει σε επιλογές χωρίς να φοβάται τις συνέπειες των πράξεων του. 8 Γ.Σ. Κατρούγκαλος «Οι κάµερες παρακολούθησης, το λυκόφως των ανεξάρτητων αρχών και η δοκιµασία του Κράτους ικαίου» Εφηµ. - 6/2007 σελ. 792.

16 15 Όλα αυτά τα στοιχεία που περιλαµβάνονται στη ρύθµιση 9 Α του Συντάγµατος για τον πληροφοριακό αυτοκαθορισµό εκφράζουν ότι ουσιώδες στοιχείο ώστε να καταστεί η δράση των πολιτών ελεύθερη και να εµποδιστεί είναι ο κάθε πολίτης να γνωρίζει αν κάποιος κατέχει µια πληροφορία για τον ίδιο, ποιος είναι αυτός, πότε και πώς την απέκτησε καθώς και για ποιο σκοπό 9 : Μπορεί κατ επέκτασιν να αντιµετωπίζει αποτελεσµατικότερα τυχόν κινδύνους προσβολής του δικαιώµατος της προσωπικότητάς του αν γνωρίζει επ αρχής ποιες πληροφορίες θα τύχουν επεξεργασίας και θα καταστούν ευρύτερα γνωστές. Μια περαιτέρω συνέπεια από την κατάσταση ανασφάλειας που επικρατεί µε τη χρήση των καµερών παρακολούθησης, είναι ότι η κοινωνία µπορεί να οδηγηθεί στο σχηµατισµό ενός ολοκληρωµένου προφίλ της προσωπικότητας των ατόµων που να αφορά πολίτες και θρησκευτικές πεποιθήσεις καθώς και κοινωνικές συναναστροφές 10. Αυτό επιτυγχάνεται µε την αποδέσµευση και ανεξαρτητοποίηση των εικόνων από τον αρχικό σκοπό για τον οποίο έχουν συλλεγεί που είναι η προστασία της δηµόσιας τάξης. Το προφίλ σχηµατίζεται από την διαρκή καταγραφή των καθηµερινών κινήσεων ενός ατόµου καθώς και την ηλεκτρονική αρχειοθέτηση ευαίσθητων προσωπικών δεδοµένων του κάτι το οποίο εύκολα µπορεί να προκύψει από τη συµµετοχή ενός ατόµου σε πορείες. Η σύγκρουση αυτή ανάµεσα στην πρακτική του να χρησιµοποιούνται κάµερες κατά τη διάρκεια δηµοσίων συναθροίσεων και το ίδιο το κατοχυρωµένο δηµοκρατικά δικαίωµα του συνέρχεσθαι που απειλείται µαρτυρεί µια γενικότερη σύγκρουση ανάµεσα στην ιδιωτικότητα και το συµφέρον του κοινωνικού συνόλου. Τίθεται λοιπόν το ζήτηµα κατά πόσον η βιντεοεπιτήρηση των συναθροίσεων είναι δυνατόν να περιορίσει την απρόσκοπτη άσκηση ορισµένων συνταγµατικών δικαιωµάτων όπως είναι το δικαίωµα στην προσωπικότητα την ελεύθερη κυκλοφορία την ελεύθερη επικοινωνία και φυσικά τον πληροφοριακό αυτοκαθορισµό 11. Τα δικαιώµατα των ατόµων αλλά και το δικαίωµα στην ασφάλεια της κοινωνίας ως σύνολο πολιτών δεν µπορούν να διεκδικήσουν προκαταβολικά υπεροχή το ένα απέναντι στο άλλο σε περίπτωση σύγκρουσης 9 Γ. Καµίνης, Βήµα Ιδεών, τεύχος 1/2/ Ευάγγελος Μάλλιος,.Ν. δικηγόρος ΙΜΕΕ (4/2005) έτος 2 ο. 11 Ζωή Παπαϊωάννου, ο.π.

17 16 µεταξύ τους. Ως ιδανική λύση εµφανίζεται ο αµοιβαίος περιορισµός του πεδίου εφαρµογής τους. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Νίκος Φραγκάκης, δικηγόρος, στο άρθρο του «Τα όρια µεταξύ ελευθερίας και ασφάλειας, δηµόσιου και ιδιωτικού» η ιδιωτικότητα είναι ένα ουσιώδες συστατικό της αξιοπρέπειας και της ελευθερίας µας. Η υπερβολική διεύρυνση λοιπόν της έννοιας του δηµοσίου συµφέροντος δεν είναι θεµιτή γιατί µε τη σειρά της θα οδηγήσει σε υπερβολικό περιορισµό του ιδιωτικού συµφέροντος των εκάστοτε πολιτών. Η µόνη διέξοδος λοιπόν εντοπίζεται σε µια σχέση ισορροπίας που όσο το δυνατόν πρέπει να αναπτυχθεί ανάµεσα στα δικαιώµατα αυτό. Το ίδιο υποστηρίζει και η Σύµβουλος Ειρήνη Σαρή στην εισήγηση της προς την Ολοµέλεια του Συµβουλίου της Επικρατείας στην οποία επισηµαίνει παράλληλα ότι τα ζητήµατα που αφορούν τη δηµόσια ασφάλεια εµπίπτουν στο πεδίο δικαιοδοσίας της ΑΠ ΠΧ, κάτι το οποίο έχει έντονα αµφισβητηθεί. Εκθέτει : «δεν υφίσταται εκ προοιµίου ιεραρχική σχέση µεταξύ δικαιωµάτων ή µεταξύ αυτών και άλλων συνταγµατικών έννοµων αγαθών, οι δε τυχόν συγκρούσεις µεταξύ τους δεν επιλύονται µε την επιλογή του ενός ή του άλλου ως εκ των προτέρων υπέρτερου, αλλά µε την κατά περίπτωση πρακτική εναρµόνισή τους, ώστε να επιτυγχάνονται συνθήκες παράλληλης ασκήσεώς τους µε τους λιγότερους δυνατούς περιορισµούς». Η αντίθεση αυτή µε την εγκατάσταση καµερών σε δηµόσιους χώρους δεν εκφράζεται µόνο στη θεωρία αλλά και στη νοµολογία. Χαρακτηριστική είναι η απόφαση 2765/2005 του Μ.Πρ.Πατρ. στην οποία οι αιτούντες ζητούν την λήψη ασφαλιστικών µέτρων που συνίστανταιθ στην προσωρινή διακοπή της λειτουργίας δεκαπέντε καµερών που τοποθετήθηκαν επ ευκαιρία της τέλεσης των Ολυµπιακών Αγώνων, σε κοινόχρηστους χώρους της πόλης της Πάτρας διότι από τη συνέχιση της λειτουργίας του συστήµατος προσβάλλονται παράνοµα στην προσωπικότητά τους. Το δικαστήριο έκανε δεκτό το αίτηµα αυτό. Έκρινε ότι, σε κάθε περίπτωση η λειτουργία των επίµαχων καµερών συνιστά ανεπίτρεπτη προσβολή των συνταγµατικά κατοχυρωµένων δικαιωµάτων της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας (5 1Σ), του ιδιωτικού βίου (9Σ) και της προστασίας του ατόµου από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση των προσωπικών του δεδοµένων (9ΑΣ). Και τούτο, διότι

18 17 πρόκειται για κάµερες που έχουν τεχνολογικές δυνατότητες που υπερβαίνουν κατά πολύ τις όποιες ανάγκες ελέγχου της κυκλοφορίας. Τα επιχειρήµατα κατά της τακτικής της βιντεοεπιτήρησης δεν περιορίζονται όµως και στο πεδίο της ελληνικής θεωρίας. Πολλαπλά είναι και αυτά που αφορούν τα εγκατεστηµένα σε ξένες χώρες συστήµατα παρακολούθησης. Πιο ενδεικτικά όµως είναι τα στατιστικά στοιχεία, όπως αυτά που προκύπτουν από ειδική επιστηµονική µελέτη που διηξήγαγε το Υπουργείο Εσωτερικών του Ηνωµένου Βασιλείου και την οποία χρησιµοποίησε µάλιστα και η ΑΠ ΠΧ προς ενίσχυση της επιχειρηµατολογίας της στην απόφαση της 58/2005. Η έρευνα αυτή καταδεικνύει ότι το µέτρο της τηλε-επιτήρησης κάθε άλλο παρά αποτελεσµατικό ήταν για την διατήρηση της ασφαλείας των πολιτών. Συγκεκριµένα η µελέτη έδειξε ότι στις περισσότερες περιοχές όπου υπήρχε εγκατεστηµένο ηλεκτρονικό σύστηµα παρακολούθησης, η εγκληµατικότητα δεν µειώθηκε και ότι, όπου µειώθηκε, αυτό δεν είναι βέβαιο ότι οφειλόταν στην παρουσία καµερών. Η µελέτη έδειξε επίσης ότι οι κάτοικοι των περιοχών αυτών θεωρούσαν ότι η παρουσία των καµερών δεν τους έκανε να νοιώθουν ασφαλέστεροι. Σύµφωνα µε τα πορίσµατα της µελέτης, η τοποθέτηση κλειστών κυκλωµάτων τηλεόρασης είναι αποτελεσµατική σε σχέση µε τη µείωση της εγκληµατικότητας και την προστασία αγαθών σε µικρής κλίµακας φυλασσόµενους χώρους, όπως χώρους στάθµευσης, αποθήκες εµπορευµάτων κλπ. Αλλά δεν υπάρχουν ενδείξεις που να καταδεικνύουν ότι είναι αποτελεσµατική σε µεγάλης κλίµακας χώρους, όπως είναι οι δηµόσιοι χώροι. Τέλος, ολοκληρώνοντας την επιχειρηµατολογία της άποψης ότι οι κάµερες πρέπει να απαγορευθούν είναι ενδεικτική και η αντίθεση της Ολοµέλειας των Προέδρων των ικηγορικών Συλλόγων της Χώρας, η οποία σε ανακοίνωσή της υποστήριξε ότι η λειτουργία και εγκατάσταση των καµερών πρέπει να επιτρέπεται για κυκλοφοριακούς µόνο λόγους και χωρίς τεχνική επεξεργασία. Θεωρεί ακόµη ότι η συνεχής συρρίκνωση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων µε επίκληση λόγων ασφαλείας, οδηγεί σε αποδυνάµωση όχι µόνο του νοµικού αλλά και του ανθρώπινου πολιτισµού, µεταβάλλοντας τους πολίτες από ενεργούς όπως οφείλουν να είναι σε άτοµα χωρίς βούληση και προσωπικότητα.

19 18 Κάµερες και ικαιοσύνη Οι κάµερες που είναι εγκατεστηµένες σε δηµόσιους χώρους έχουν την ικανότητα να καταγράφουν και να αποθηκεύουν τις εικόνες που λαµβάνουν. Τα στοιχεία αυτά, αν και µε βάση τις αποφάσεις της ΑΠ ΠΧ απαγορεύεται να παραµένουν καταγεγραµµένα για περισσότερο από 7 ηµέρες, µπορεί να αποτελέσουν χρήσιµα αποδεικτικά µέσα για τον εντοπισµό υπόπτων και την απόδειξη της ενοχής τους αφού, όπως προαναφέρθηκε είναι αξιόπιστα και ακριβή και µπορούν να οδηγήσουν σε ασφαλέστερη διατύπωση της δικαστικής κρίσης. Κατά γενικότερη πρακτική, η νοµολογία όµως δεν δέχεται την χρήση αποδεικτικών µέσων που θίγουν δικαιώµατα όπως αυτά της ελευθερίας της επικοινωνίας, του απαραβίαστου της ιδιωτικής ζωής (9 1Σ) του απόρρητου επιστολών και επικοινωνίας (αρ. 19Σ), παρά µόνο όταν πρόκειται να προστατευτεί το τεκµήριο της αθωότητας και να αποκαλυφθούν εγκλήµατα κατά της ζωής. Έτσι βλέπουµε στην νοµολογία, πολλές φορές να απαγορεύονται, οι καταγραφές σε κάµερες παρακολούθησης, να χρησιµοποιούνται σε δίκες ως αποδεικτικά µέσα, όταν αυτές συνδέονται καθαρά µε την προσωπική και ιδιωτική ζωή του ατόµου. Παράδειγµα αποτελεί η απόφαση 1/2001 του Αρείου Πάγου. Η αναίρεση αφορούσε απόφαση του Εφετείου κατά την οποία δεν έγινε δεκτό αποδεικτικό µέσο επιβληθέν από την αναιρεσείουσα. Το αποδεικτικό µέσο αφορούσε µαγνητοταινία που περιείχε ιδιωτική συνοµιλία της αναιρεσείουσας µε τον αναιρεσίβλητο, αποτυπωθείσα εν αγνοία και χωρίς τη συγκατάθεση αυτού στην οικία της θανούσης Α.Γ. προς απόδειξη του ισχυρισµού ότι ο αναιρεσίβλητος κατέχει ιδιόγραφη διαθήκη της θανούσης µε την οποία αυτή έχει εγκαταστήσει ως κληρονόµο της την αναιρεσείουσα. Το δικαστήριο έκρινε αντισυνταγµατική τη χρήση του στοιχείου αυτού ως αποδεικτικού µέσου καθ όσον έρχεται σε αντίθεση µε το απρόσβλητο της ιδιωτικής ζωής του ατόµου και της ελευθερίας της επικοινωνίας. Το ίδιο απεφάνθη ο Άρειος Πάγος και στην απόφαση 1434/2001 στην οποία έκρινε ότι ορθά το Εφετείο δεν έλαβε υπ όψιν του 11 µαγνητοταινίες τηλεφωνικών συνδιαλέξεων του αναιρεσιβλήτου συζύγου µε την ερωµένη του. Η σχετική δίκη στην οποία τέθηκε το νοµικό αυτό ζήττηµα ήταν δίκη διαζυγίου.

20 19 Υπάρχουν όµως και αντίθετες αποφάσεις όπως τη υπ αρ. 874/2004 ΑΠ η οποία αφορά υπόθεση υπαλλήλου που έκλεβε από το κατάστηµα στο οποίο εργαζόταν και επειδή το γεγονός είχε υποπέσει στην αντίληψη του ιδιοκτήτη του, αυτός είχε εγκαταστήσει κρυφή κάµερα µε την οποία τον καταγέγραφε. Στη συγκεκριµένη περίπτωση η χρήση του σχετικού αποδεικτικού µέσου κρίθηκε επιτρεπτή καθόσον οι πράξεις αυτές του υπαλλήλου δεν ανάγονται στη σφαίρα της προσωπικής και ιδιωτικής ζωής του αλλά πραγµατοποιήθηκαν στα πλαίσια των ανατιθέµενων σ αυτόν υπηρεσιακών καθηκόντων κατά την εκτέλεση του η οποία από τη φύση και το είδος των εκπληρουµένων καθηκόντων υπόκειται σε δηµόσιο έλεγχο και κριτική. Το ίδιο συνέβη και στην υπόθεση µε την υπεξαίρεση χρηµάτων από το παγκάρι της Αγίας Παρασκευής Τεµπών. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και η Ζωή Παπαϊωάννου 12 ο νόµος 3625/2007 που αφορά τη χρήση καµερών κατά τις δηµόσιες συναθροίσεις και επιτρέπει τη χρησιµοποίησή τους ως αποδεικτικά µέσα χάριν προστασίας υπέρτερων συνταγµατικών αγαθών, δεν διασαφηνίζεται εάν οι καταγραφές χρησιµοποιούνται ως αποδεικτικό µέσο για την αξιόποινη πράξη που τελέστηκε µόνο κατά τη διάρκεια της συνάθροισης ή µπορεί να χρησιµοποιηθεί και ως αποδεικτικό υλικό στα πλαίσια άλλης δίκης. Συνοψίζοντας, µπορεί οι νόµοι να απαγορεύουν την παραβίαση του απορρήτου αλλά τα ελληνικά δικαστήρια αναγνωρίζουν ότι υπάρχουν εξαιρέσεις στις οποίες µπορεί να γίνει δεκτή η χρήση της. Οι κυβερνητικές εξαγγελίες για πλήρη απαγόρευση που κατά καιρούς παρουσιάζονται, και η απαγόρευση της χρήσης του υλικού καταγραφής ως αποδεικτικού στοιχείου στα δικαστήρια δεν βρίσκουν και πολλούς οπαδούς και υποστηρικτές. 12 Ζωή Παπαϊωάννου «κάµερες... αρχές». Ερηµ. -6/2007 σελ. 729.