ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ"

Transcript

1 ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΔΙAΧΕIΡΙΣΗ ΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ» Του φοιτητή Κασαπιάν Αρτίν Αρ. Μητρώου: Επιβλέπων Καθηγητής Παλαιολόγος Ευάγγελος Χανιά 2013

2 2

3 ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΔΙAΧΕIΡΙΣΗ ΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ» ΚΑΣΑΠΙΑΝ ΑΡΤΙΝ Επιτροπή εξέτασης : Επιβλέπων : Παλαιολόγος Ευάγγελος Μέλη : Μερτίκας Στυλιανός Καρατζάς Γεώργιος 3

4 ... ΑΡΤΙΝ Λ. ΚΑΣΑΠΙΑΝ Φοιτητής του Τμήματος Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης Copyright Αρτίν Λ. Κασαπιάν, 2013 Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος. All rights reserved. Απαγορεύεται η αντιγραφή, αποθήκευση και διανομή της παρούσας εργασίας, εξ ολοκλήρου ή τμήματος αυτής, για εμπορικό σκοπό. Επιτρέπεται η ανατύπωση, αποθήκευση και διανομή για σκοπό μη κερδοσκοπικό, εκπαιδευτικής ή ερευνητικής φύσης, υπό την προϋπόθεση να αναφέρεται η πηγή προέλευσης και να διατηρείται το παρόν μήνυμα. Ερωτήματα που αφορούν τη χρήση της εργασίας για κερδοσκοπικό σκοπό πρέπει να απευθύνονται προς τον συγγραφέα. Οι απόψεις και τα συμπεράσματα που περιέχονται σε αυτό το έγγραφο εκφράζουν τον συγγραφέα και δεν πρέπει να ερμηνευθεί ότι αντιπροσωπεύουν τις επίσημες θέσεις του Πολυτεχνείου Κρήτης. 4

5 Πρόλογος Η παρούσα διπλωματική εργασία εκπονήθηκε στον Τομέα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης της Σχολής Μηχανικών Περιβάλλοντος υπό την επίβλεψη του Καθηγητή κ. Ευάγγελου Παλαιολόγου και πραγματεύεται μια εναλλακτική, στην ισχύουσα πολιτική, λύση στην διαχείριση των αστικών απορριμμάτων. Οφείλω να ευχαριστήσω τους καθηγητές μου καθώς και όλο το επιστημονικό προσωπικό της Σχολής για τις γνώσεις που μου προσέφεραν, αλλά κυρίως γιατί μου δίδαξαν πώς να διαχειρίζομαι τις νέες γνώσεις και πληροφορίες ως μηχανικός. Για την διπλωματική εργασία θα ήθελα ιδιαιτέρως να ευχαριστήσω τον Καθηγητή μου κ. Αλέξανδρο Οικονομόπουλο για την εμπιστοσύνη και την καθοδήγηση που μου έδειξε στην επιλογή ενός τόσο ενδιαφέροντος και σημαντικού για την καθημερινότητα θέματος. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον Καθηγητή μου κ. Ευάγγελο Παλαιολόγο για την αρωγή, την κατανόηση αλλά και την στήριξη που μου παρείχε για την περάτωση και παρουσίασή της. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω εκ βαθέων τους Καθηγητές, κ. Γ. Καρατζά και κ. Σ. Μερτίκα καθώς θεωρώ ιδιαίτερη τιμή μου, την συμμετοχή τους στην επιτροπή εξέτασης της διπλωματικής εργασίας. 5

6 6

7 Περίληψη Η ανάγκη για ανάπτυξη ενός σύγχρονου, καλά οργανωμένου συστήματος διαχείρισης αστικών απορριμμάτων σύμφωνα με τις ισχύουσες νομοθετικές και άλλες ρυθμίσεις και εξελίξεις, θεωρείται επιβεβλημένη. Η παρούσα μελέτη πραγματεύτηκε αποκεντρωμένα εναλλακτικά μοντέλα διαχείρισης απορριμμάτων, τα οποία βασίζονται στην διαλογή στην πηγή και των οποίων ο σχεδιασμός επικεντρώνεται στους ΟΤΑ. Εξετάστηκαν οι διάφορες πρακτικές και πολιτικές που εφαρμόζονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ειδικότερα για την Ελλάδα περιγράφηκε το ισχύον πλαίσιο, ενώ παράλληλα σημειώθηκαν οι αστοχίες της ελληνικής εφαρμογής. Τέλος προτάθηκε ένα σύστημα διαχείρισης στερεών αστικών αποβλήτων που βασίστηκε στην διαλογή στην πηγή και ο σχεδιασμός του επικεντρώνεται στους ΟΤΑ. Ουσιαστικά αντί να υφίσταται μια κεντρική γραμμή διαχείρισης με όσες αστοχίες μπορεί αυτή να έχει, σχεδιάζεται η διαχείριση σε επίπεδο Δήμων με σκοπό την συλλογή όσο το δυνατόν μεγαλύτερης και καλύτερης ποιότητας ανακυκλώσιμων και οργανικών και με ταυτόχρονη μείωση της ποσότητας των επικίνδυνων απορριμμάτων και όσων δεν είναι δυνατόν να ανακτηθούν. Ουσιαστικά επανασχεδιάζουμε εξ αρχής το σύστημα διαλογής με έμφαση την διαλογή στην πηγή. Αυτό καθίσταται δυνατό με την βελτιστοποίηση όλων των παραμέτρων που αφορούν αυτήν την διαδικασία, ξεκινώντας από την χωρητικότητα των κάδων μέχρι την συχνότητα των δρομολογίων. Αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας αυτής επίσης είναι η χωροθέτηση των Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών όπως και η μέριμνα για την μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή των πολιτών. Επίσης εξετάστηκαν τα αντίστοιχα μοντέλα που ακολουθούνται στο εξωτερικό υπό το πρίσμα της βέλτιστης προσαρμογής τους στα ελληνικά δεδομένα και χωροταξία. Λέξεις κλειδιά Αστικά στερεά απόβλητα, διαχείριση ΑΣΑ, ΟΤΑ, ανακύκλωση, περιβάλλον. 7

8 8

9 Abstract The current work analyzes alternative models of decentralized domestic waste management practices, which rely on source separation and emphasizes on strategic decision and design on Local Administrative Authorities. Case studies and practices from other European countries were analyzed together with their applicability in Greece. This thesis proposes a management system for solid domestic waste that is based on source separation and technical specifications that are municipality specific. A central line management has many faults because of the size of the area managed and the scale of the collected wastes. Thus, instead of using a central line management with many faults, management at local level is proposed in order to collect as much as possible and better recyclable and organic at the same time trying to reduce the amount of hazardous waste and those that cannot be recovered. The proposed system examined optimum bin size, frequency of collection, as well as the information regarding the location of Sorting Recyclable Materials and the need for citizens activation. Keywords Domestic waste management, solid waste, local authorities, recycling environment. 9

10 Πίνακας Περιεχομένων Πρόλογος... 3 Περίληψη... 7 Abstract... 9 Πίνακας Περιεχομένων Πίνακας Συντμήσεων Κατάλογος Εικόνων Κατάλογος Γραφημάτων Κατάλογος Πινάκων Εισαγωγή Τι είναι η εναλλακτική διαχείριση Ευρωπαϊκή Νομοθεσία και πολιτική Ευρωπαϊκή Νομοθεσία και Πολιτική από το 1975 έως το Ευρωπαϊκή Πολιτική σήμερα - 6ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον Η Ελληνική Νομοθεσία και οι αποκλίσεις της από την Ευρωπαϊκή Αντικείμενο της εργασίας Δομή της εργασίας Σχεδιασμός Οι στόχοι Προϊόντα Αύξηση ποσότητας και ποιότητας ανακυκλώσιμων Σχεδιασμός του συστήματος Ο ρόλος της τεχνολογίας Εφαρμογή Διαχωρισμός στην πηγή Συλλογή και Μεταφορά Ανακύκλωση Θερμική Επεξεργασία Εδαφική Διάθεση

11 2.3.6 Κομποστοποίηση οργανικών υλικών Το Ευρωπαϊκό επιτυχημένο παράδειγμα στην Εναλλακτική διαχείριση αστικών απορριμμάτων Γενικά Μέθοδοι Διαχείρισης Στερεών Απορριμμάτων των ευρωπαϊκών κρατών Συνοπτική παρουσίαση των Μεθόδων Διαχείρισης μη επικίνδυνων αποβλήτων Συνήθη προβλήματα και πως ξεπεράστηκαν Η κατάσταση στην Ελλάδα Αποτύπωση ισχύουσας κατάστασης Συγκριτική κατάσταση Ελλάδας με τα άλλα κράτη μέλη της Ε.Ε Ισχύουσα κατάσταση στην Ελλάδα - οι τεχνολογίες Αστοχίες της ισχύουσας πολιτικής Ιδιαιτερότητες της ελληνικής πραγματικότητας καταναλωτικές / χωροταξικές / νοοτροπίας-παιδείας Προσαρμογή των Μοντέλων Εναλλακτικής Διαχείρισης στα ελληνικά δεδομένα Εισαγωγή Παραδοχές του προτεινόμενου πλαισίου διαχείρισης αστικών απορριμμάτων Αρχές του συστήματος Λεπτομέρειες του συστήματος διαχείρισης αστικών απορριμμάτων Το μέγεθος των κάδων Tα θέματα των δρομολογίων Χωροθέτηση των Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών Μέριμνα για την μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή των πολιτών Η υιοθέτηση των σύγχρονων τεχνολογιών Ο ρόλος της βιομηχανίας Συμπεράσματα Σύνοψη Μελλοντική έρευνα Βιβλιογραφία

12 Πίνακας Συντμήσεων Α.Σ.Α. Aστικά Στερεά Απόβλητα Α.Ε.Π. Ακαθάριστο εθνικό προϊόν Β.Α.Α. Βιολογικά Αποικοδομήσιμο Απόβλητο Α.Α. Αστικά Απόβλητα Φο.Δ.Σ.Α. Φορείς Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων Χ.Α.Δ.Α. Χώροι Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων Χ.Υ.Τ.Α. Χώροι Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων Ε.Ε.Α. Ελληνική Εταιρεία Ανακύκλωσης Ε.Μ.Α.Κ. Εργοστάσια Μηχανικής Ανακύκλωσης και Κομποστοποίησης Κ.Δ.Α.Υ. Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών Ο.Τ.Α. Οργανισμό Τοπικής Αυτοδιοίκησης Σ.Μ.Α. Χώροι Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων Π.Δ.Π. Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον G.I.S. Geographic Information System 12

13 Κατάλογος Εικόνων Εικόνα 1. Το ολοκληρωμένο ΣΔΑΣΑ Εικόνα 2. Το διάγραμμα επιλογών του συστήματος διαχείρισης απορριμμάτων Εικόνα 3. Η κατάταξη του Η Ελλάδα συγκεντρώνει την μικρότερη βαθμολογία Εικόνα 4. Οι ρομποτικοί κάδοι Εικόνα 5. Ειδικές κάρτες αναγνώρισης των κάδων (RFID) Εικόνα 6. Κάδος με αυτόματη μέτρηση του βάρους των απορριμμάτων Εικόνα 7. Εμπορικές λύσεις κάδων που κλειδώνουν Εικόνα 8. Το μέγεθος ενός φορτηγού 2,5 τόνων Εικόνα 9. Τα οχήματα συλλογής ΑΣΑ (5 τον) Εικόνα 10. Η λειτουργία της μονάδας διαχωρισμού των υλικών

14 Κατάλογος Γραφημάτων Διάγραμμα 1. Η ποσοστοποίηση της διάθεσης των αστικών αποβλήτων στην ΕΕ

15 Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 1. Πίνακας προτεραιοτήτων περιβαλλοντικής πολιτικής Πίνακας 2. Σκοποί σε μορφή δεικτών Πίνακας 3. Χώρες της Ε.Ε. που εφαρμόζουν πολιτικές τύπου GRUNE PUNKT Πίνακας 4. Οι επιλογές που καθορίζουν τις πολιτικές -πρακτικές διαχείρισης των ΑΣΑ Πίνακας 5. Πηγές Οικονομικής ενίσχυσης ΟΤΑ Πίνακας 6. Συγκριτική παραγωγή ΑΣΑ Πίνακας 7. Συγκριτική παραγωγή ΑΣΑ Πίνακας 8. Οι σημαντικότεροι μέθοδοι επεξεργασίας

16 16

17 1. Εισαγωγή 1.1 Τι είναι η εναλλακτική διαχείριση Στις αρχές του 21ου αιώνα, το πιο σημαντικό πρόβλημα που οφείλουν να αντιμετωπίσουν οι ανεπτυγμένες χώρες σχετικά με τη διαχείριση των απορριμμάτων, είναι η ανάπτυξη ολοκληρωμένων τεχνικών, κανονισμών και συστημάτων με σκοπό την ελαχιστοποίηση των απορριμμάτων προς τελική διάθεση. Σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο στο θεσμικό πλαίσιο για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων θέτονται συνεχώς αυστηρότερες προδιαγραφές, καθώς η κατάσταση αντιμετωπίζεται ως ένα από τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήματα (Κόλλιας, 2004; Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006; Οικονομόπουλος, 2007; Tchobanoglous-Kreith, 2010; Σήμερα στην Ελλάδα του 2013, η διαχείριση των αστικών απορριμμάτων θεωρείται πως είναι μια από τις πλέον σημαντικές προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει η χώρα μπροστά στις θεσμικές εξελίξεις και νομικές επιβολές από την ΕΕ και τις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις που σχετίζονται με την αειφορία και την καλύτερη ποιότητα ζωής. Αυτονόητο είναι το γεγονός ότι προκύπτει άμεσα ανάγκη για την εφαρμογή μεθόδων εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων εφόσον η παραγωγή στερεών απορριμμάτων αποδεικνύει με τον πλέον εμφανή τρόπο το σύγχρονο -μη αειφόρομοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης (ΚΥΑ /97; ΚΥΑ /97; Λάλας κα, 2007). Στο πλαίσιο αυτό γίνεται σαφές ότι το σύστημα διαχείρισης απορριμμάτων προς όφελος της ποιότητας ζωής των πολιτών, της αναβάθμισης του περιβάλλοντος και της μείωσης του συνολικού κόστους διαχείρισης χρήζει επανασχεδιασμού. Το ισχύον σύστημα σε γενικές γραμμές λειτουργεί ως εξής: σημαντικές ποσότητες υλικών και πρώτων υλών οδεύουν προς στην παραγωγή και από εκεί στην κατανάλωση για να μετατραπούν σε απορρίμματα με τρόπο που δεν επιτρέπει την επιστροφή τους στο κύκλο της παραγωγής, γεγονός που επιβαρύνει πολλαπλώς το φυσικό περιβάλλον (Κόλλιας, 2004; Οικονομόπουλος, 2007). Με αυτόν τον τρόπο είναι προφανές ότι τα υλικά αυτά, ως θεωρούμενες πρώτες ύλες, καταστρέφονται και στερούνται από τις επόμενες γενιές, ενώ ταυτόχρονα παραβιάζονται σοβαρά οι 17

18 αντοχές των χώρων απόθεσης τους με συνέπειες για την ισορροπία των οικοσυστημάτων και τη δημόσια υγεία. Στο γεγονός αυτό συμβάλλει: η συγκέντρωση του πληθυσμού στα αστικά κέντρα, οι τοπικές εποχιακές διακυμάνσεις στην πυκνότητα του πληθυσμού και η άνιση γεωγραφική κατανομή των επιπτώσεων στο φυσικό περιβάλλον. Ως εκ τούτου μια κάθετη και ολοκληρωμένη πολιτική και πρακτική αντιμετώπισης του προβλήματος των ΑΣΑ έχει ως προϋπόθεση τη διαχείριση της ποιοτικής τους καθώς επίσης της ποσοτικής τους διάστασης (Διακουλάκη, 2003; Κόλλιας, 2004; Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006; Οικονομόπουλος, 2007; Tchobanoglous-Kreith., 2010; Με τον όρο ποσοτική διαχείριση εννοείται η μείωση των παραγόμενων απορριμμάτων και η επίτευξη της μεγιστοποίησης της ποσότητας που είναι δυνατό να αξιοποιηθεί εκ νέου στην παραγωγή και κατανάλωση, ενώ ο όρος ποιοτική διαχείριση συνδέεται με την εφαρμογή των ασφαλέστερων και αποδοτικότερων μεθόδων διάθεσης αλλά και την σύνθεση των απορριμμάτων εν γένει (Αραβώσης, 1994, 1996, 1997; Φραντζής, 1998; Αλεξάκη,1999). Στο γενικό αυτό πλαίσιο, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται σε δύο επιπλέον κατηγορίες απορριμμάτων: Στα τοξικά και επικίνδυνα απορρίμματα και στα απορρίμματα από τα υλικά συσκευασίας (Διακουλάκη, 2003; Μαυρωτάς, 2003). 1.2 Ευρωπαϊκή Νομοθεσία και πολιτική Ευρωπαϊκή Νομοθεσία και Πολιτική από το 1975 έως το 2002 Από τα προαναφερθέντα γίνεται εμφανές ότι το πρόβλημα της διαχείρισης των αστικών απορριμμάτων αποτελεί ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα, το οποίο είναι δύσκολο να καθοριστεί επακριβώς, αλλά και να επιλυθεί σε σύντομο χρόνο. Για τον σκοπό αυτό η Ευρωπαϊκή Κοινότητα (μέχρι το 2002) και σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση, χάραξαν μια σειρά από πολιτικές που πρέπει να ακολουθηθούν με σκοπό να ελεγχθεί το πρόβλημα. Σε διεθνές επίπεδο, η διεθνής κοινότητα, αναγνωρίζοντας τη σημασία του προβλήματος έχει συμπεριλάβει στην Agenda 21 (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών 18

19 Κοινοτήτων, 2006) ένα πλαίσιο ολοκληρωμένης διαχείρισης των απορριμμάτων στη βάση του τρίπτυχου Μείωση- Επαναχρησιμοποίηση- Ανακύκλωση (Reduce, Reuse, Recycle). Αυτό γίνεται με σκοπό να επιτευχθεί η ασφαλής τελική τους διάθεση και για αυτό έχει ήδη εκδώσει προδιαγραφές ISO, ως εξής (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006): International Standard ISO (2000): Environmental management Life Cycle Assessment- Life Cycle Interpretation International Standard ISO (1997): Environmental management Life Cycle Assessment- Principles and framework. International Standard ISO (2000): Environmental management Life Cycle Assessment- Life Cycle Impact Assessment. International Standard ISO (1998): Environmental management Life Cycle Assessment- Goal and scope definition and inventory Analysis. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, σε εφαρμογή των παραπάνω τυποποιήσεων ανέπτυξε συνολικά 6 προγράμματα δράσης για το Περιβάλλον ενώ θεσμοθετεί ένα σύνολο Οδηγιών με σκοπό την αποτελεσματική αντιμετώπιση των κρίσιμων πλευρών του προβλήματος. Οδηγία για τα Επικίνδυνα Απορρίμματα (91/689/ΕΕC) Οδηγία για τα Υλικά Συσκευασίας (94/62/ΕC) Οδηγία για την Υγειονομική Ταφή των Αποβλήτων (99/31/EC) Σημειώνεται ότι από το πέμπτο πρόγραμμα υιοθετεί τη φιλοσοφία της ολοκληρωμένης διαχείρισης των απορριμμάτων, ενώ σήμερα που είναι σε εξέλιξη το έκτο πρόγραμμα θέτει ως στόχο τη μείωση της συνολικής ποσότητας των απορριμμάτων προς διάθεση κατά 20% μέχρι το 2010 και κατά 50% μέχρι το 2050, σε σχέση με τα επίπεδα του 2000 (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006) Ευρωπαϊκή Πολιτική σήμερα - 6ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον Ως αποτέλεσμα των προαναφερθέντων δεδομένων, προκύπτει η ανάγκη για ανάπτυξη ενός σύγχρονου, καλά οργανωμένου συστήματος διαχείρισης αστικών στερεών απορριμμάτων, λόγω της ιδιαιτερότητας των σχέσεων του με την ανθρώπινη 19

20 υγεία και το περιβάλλον γενικότερα. Ολόκληρη η περιβαλλοντική πολιτική της Ε.Ε. βασίζεται στην αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» (Διακουλάκη, 2003; Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006). Υποστηρικτικά της παραπάνω κεντρικής αρχής, περιλαμβάνονται στην περιβαλλοντική πολιτική της ΕΕ και οι παρακάτω αρχές (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2005): Η αρχή της ευθύνης: Με βάση την αρχή αυτή οι παραγωγοί και οι εισαγωγείς προϊόντων είναι υπεύθυνοι για τις όποιες επιπτώσεις στο περιβάλλον προκύψουν από τις συσκευασίες και τα προϊόντα τους. Η αρχή της δημοσιότητας: Για όλα τα θέματα είναι υποχρεωτική η ύπαρξη διαφάνειας. Η αρχή της μη διάκρισης: Η μη διάκριση των συσκευασιών εξασφαλίζει το γεγονός της μη ύπαρξης στρεβλώσεων και εμπόδιων στο εμπόριο και τον ανταγωνισμό. Ειδικότερα για τη διαχείριση των απορριμμάτων, η Ε.Ε. με το έκτο πρόγραμμα δράσης έχει υιοθετήσει ολοκληρωμένες πολιτικές για τη διαχείριση των απορριμμάτων των οποίων τα βασικότερα σημεία είναι τα εξής (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006): Η πρόληψη είναι προτιμότερη από τη λήψη διορθωτικών μέτρων. τους. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα πρέπει να αντιμετωπίζονται στην πηγή Ο ρυπαίνων πρέπει να πληρώνει το κόστος των μέτρων που θα ληφθούν για την προστασία του περιβάλλοντος. Η περιβαλλοντική πολιτική πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και να αποτελεί τμήμα των άλλων πολιτικών των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συγκεκριμένα για το έκτο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον πρέπει να σημειωθεί ότι πρόκειται για ένα πρόγραμμα δράσης που υιοθέτησε η Κοινότητα για την περίοδο 2002 έως το 2012 ως συνέχεια των προηγούμενων πολιτικών της, προς την κατεύθυνση που χάραξαν οι προηγούμενες δράσεις - πολιτικές-αποφάσεις - οδηγίες. Οι προτεραιότητες του 6ου ΠΔΠ καλύπτουν όλο το φάσμα των περιβαλλοντικών ζητημάτων (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2005; Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006). Για την διαχείριση των φυσικών 20

21 πόρων οι Θεματικές Στρατηγικές που προσεγγίζουν το ζήτημα είναι οι εξής: η αειφόρος χρήση των φυσικών πόρων και η ανακύκλωση των αποβλήτων. Στόχοι των δυο παραπάνω στρατηγικών είναι η βελτίωση του βαθμού απόδοσης των φυσικών πόρων με παράλληλη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων στο φυσικό περιβάλλον από την χρήση τους, η πρόληψη της παραγωγής αποβλήτων και η προώθηση της ανακύκλωσης και της ανάκτησης των αποβλήτων (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006). Στο πλαίσιο περιγράφεται η ανάγκη για την καθορισμό πολιτικών και πρακτικών όπως παρακάτω (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006): 1. Η γενικότερη αναβάθμιση των γνώσεων που έχουν να κάνουν με την χρησιμότητα των φυσικών πόρων, και του αρνητικού αντίκτυπου από τη καταστροφή τους. Η δράση αυτή περιλαμβάνει την ευαισθητοποίηση των εμπλεκομένων και των πολιτών με σκοπό την ορθή χρήση των πόρων. 2. Η ανάπτυξη μεθόδων παρακολούθησης και υποβολής εκθέσεων για την παρακολούθηση της προόδου των παραπάνω θεμάτων. 3. Η πλήρης εφαρμογή της νομοθεσίας από τα κράτη-μέλη της Κοινότητας χωρίς εξαιρέσεις και καθυστερήσεις. 4. Η ειδικότερη απλοποίηση και ταυτόχρονα ο εκσυγχρονισμός της υπάρχουσας νομοθεσίας, με την απαλοιφή των ασαφειών, και την επίλυση των αμφιλεγόμενων ερμηνειών των διαφόρων νομοθετημάτων. 5. Η προώθηση της έννοιας του κύκλου ζωής των προϊόντων. 6. Η υιοθέτηση πιο φιλόδοξων πολιτικών πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων και της ανακύκλωσης. Στο πλαίσιο αυτό που ορίζεται από το ΠΔΠ, οι παραπάνω στρατηγικές θα παρακολουθούνται συνεχώς, μέσω των εκθέσεων των κρατών μελών της Ένωσης με σκοπό τον έλεγχο της εφαρμογή τους και συνεχείς διαβουλεύσεις με τους εμπλεκόμενους φορείς (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2005). 21

22 1.3 Η Ελληνική Νομοθεσία και οι αποκλίσεις της από την Ευρωπαϊκή Η Ελληνική Νομοθεσία Αποτελεί γεγονός ότι η Ελλάδα προωθεί με εντατικούς ρυθμούς την επέκταση και οργάνωση των υποδομών, ενώ έχει πρόσφατα ολοκληρώσει την δομή εκτέλεσης σχετικά με τον Εθνικό Σχεδιασμό Ολοκληρωμένης και Εναλλακτικής Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων με βάση τις αρχές και κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής πολιτικής (N.2939/2001; Κόλλιας, 2004; Οικονομόπουλος, 2007). Παράλληλα, στο πλαίσιο των συναφών ρυθμίσεων και εφαρμογών προβλέπεται η ανάληψη του σχεδιασμού και της διαχείρισης των αποβλήτων-απορριμάτων να υλοποιείται από τις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις και τις αρχές των Περιφερειών, κάτι που αναμφισβήτητα διευκολύνει την ολοκληρωμένη προσέγγιση του προβλήματος (ΚΥΑ /97, ΚΥΑ /97; Διακουλάκη, 2003; Λάλας κα, 2007). Το Νομικό πλαίσιο που θεσμικά καθορίζει το πλαίσιο για την επίλυση του προβλήματος ορίζεται από τα ακόλουθα νομοθετήματα (Διακουλάκη, 2003; Κόλλιας, 2004; Οικονομόπουλος, 2007): ΚΥΑ /1997 (ΦΕΚ B 1016/ ) «Κατάρτιση πλαισίου Προδιαγραφών και γενικών προγραμμάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων» ΚΥΑ 50910/2727/2003 (ΦΕΚ B 1909/ ) «Μέτρα και Όροι για τη Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων. Εθνικός και Περιφερειακός Σχεδιασμός Διαχείρισης» N. 3536/2007 (ΦΕΚ A 42/ ) «Ειδικές ρυθμίσεις θεμάτων μεταναστευτικής πολιτικής και λοιπών ζητημάτων αρμοδιότητας Υπουργείου Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης.», Άρθρο 30: Στερεά απόβλητα Υ.Α /1117/2005 (ΦΕΚ 759/Β'/ ) Μέτρα και όροι για την πρόληψη και τον περιορισμό της ρύπανσης του περιβάλλοντος από την αποτέφρωση των αποβλήτων Υ.Α. Η.Π. 4641/232/2006 (ΦΕΚ 168/Β'/ ) Καθορισμός τεχνικών προδιαγραφών μικρών χώρων υγειονομικής ταφής αποβλήτων σε νησιά και 22

23 απομονωμένους οικισμούς κατ εφαρμογή του άρθ. 3 παρ. 4 σε συνδυασμό με το άρθ. 20 (παράρτημα Ι) της υπ αριθ /3508/2002 κοινής υπουργικής απόφασης «Μέτρα και όροι για την υγειονομική ταφή αποβλήτων» (1572/Β). Υ.Α. Η.Π /2727/2003 (ΦΕΚ 1909/Β'/ ) Μέτρα και όροι για τη διαχείριση στερεών αποβλήτων. - Εθνικός και περιφερειακός σχεδιασμός διαχείρισης. Υ.Α. Η.Π /3508/2002 (ΦΕΚ 1572/Β'/ ) Μέτρα και όροι για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων. Λεπτομερέστερες αναφορές των διαφόρων Υ.Α. θα παρουσιαστούν ακολούθως Διαφορές και καθυστερήσεις μεταξύ Ευρωπαϊκής και Ελληνικής Νομοθεσίας Η Ελλάδα παρότι αποτελεί ένα από τα παλαιότερα μέλη της Ε.Ε. (από το 1981 είναι μέλος της ΕΟΚ) δεν έχει καταφέρει να εναρμονιστεί με τις κοινοτικές οδηγίες που αφορούν τη διαχείριση των αστικών αποβλήτων. Στην πραγματικότητα, περιλαμβάνεται στον κατάλογο των κρατών-μελών που έχουν τις χειρότερες επιδόσεις στη διαχείριση των αστικών αποβλήτων ( Όπως επισημαίνεται στην έκθεση,της Ευρωπαϊκής επιτροπής για το Περιβάλλον ( ment/waste/studies/pdf/screening_report.pdf) τα κράτη-μέλη που εμφανίζουν να έχουν τις μεγαλύτερες καθυστερήσεις και αδυναμίες στην εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας είναι η Λετονία, η Μάλτα, η Πολωνία, η Ελλάδα, η Εσθονία, η Ιταλία, η Λιθουανία, η Ρουμανία, η Βουλγαρία, η Κύπρος, η Τσεχία, και η Σλοβακία. Οι χώρες αυτές χαρακτηρίζονται από αρνητικές εκθέσεις και σπανίζουν οι θετικές για τομείς όπως η τιμολόγηση της διάθεσης απορριμμάτων, η συνολική ποσότητα των αποβλήτων που ανακυκλώνονται και οι παραβάσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Το γεγονός αυτό αποτελεί αποτέλεσμα της καθυστερημένης εναρμόνισης της Ελλάδας με τις ευρωπαϊκές οδηγίες. Οι λόγοι που συνέβαλαν στην καθυστέρηση αυτή είναι αρκετοί και για λόγους λογικής συνεχείας, κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν σε επόμενο κεφάλαιο. 23

24 1.4 Αντικείμενο της εργασίας Η ανάγκη για ανάπτυξη ενός σύγχρονου, καλά οργανωμένου συστήματος διαχείρισης αστικών απορριμμάτων και προπαντός σύμφωνου με τις ισχύουσες νομοθετικές και άλλες ρυθμίσεις και εξελίξεις, θεωρείται επιβεβλημένη. Η εργασία πραγματεύεται εναλλακτικά αποκεντρωμένα μοντέλα διαχείρισης απορριμμάτων, τα οποία βασίζονται στην διαλογή στην πηγή και όπου ο σχεδιασμός τους επικεντρώνεται στους ΟΤΑ. H κεντρική γραμμή διαχείρισης απορριμμάτων που ακολουθείται ως τώρα, μπορεί να έχει το πλεονέκτημα της ταχύτητας λήψης και εφαρμογής των αποφάσεων όπως και την δυνατότητα να απασχολεί μια μικρή ομάδα εξειδικευμένου επιστημονικού προσωπικού όμως, λόγω της μεγάλης κλίμακας, εμφανίζει αστοχίες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα των προαναφερθέντων αστοχιών είναι οι δυσχέρειες στην επί καθημερινής βάσεως εκτέλεση κύκλων μεγάλης εκτάσεως για την συλλογή των απορριμμάτων, η υψηλότερη κατανάλωση καυσίμων και οικονομικών πόρων για την συντήρηση καθώς και η κίνηση των μεγαλυτέρων οχημάτων συλλογής απορριμμάτων. Επίσης έντονη είναι και η δυσκολία να γίνει αποδεκτό από τον πολίτη ότι το πρόβλημα της διαχείρισης των απορριμμάτων, είναι πρόβλημα της γειτονιάς και όχι του κέντρου συλλογής. Όπως και σε περίπτωση κάποιου προβλήματος ή ατυχήματος στην διαδικασία συλλογής υπάρχει μεγάλη καθυστέρηση στον χρόνο αντίδρασης με αποτέλεσμα να μπλοκάρεται όλη η διαδικασία. Για να μπορέσουμε λοιπόν να λύσουμε αποτελεσματικά αυτές τις αστοχίες καταργούμε την κεντρική γραμμή διαχείρισης και επανασχεδιάζουμε την διαχείριση σε επίπεδο Δήμων (ΟΤΑ) με σκοπό την συλλογή όσο το δυνατόν μεγαλύτερης και καλύτερης ποιότητας ανακυκλώσιμων και οργανικών. Ταυτόχρονα στόχος είναι να μειωθεί στο ελάχιστο δυνατό η ποσότητα των επικίνδυνων απορριμμάτων και όσων δεν είναι δυνατόν να ανακτηθούν. Ο σχεδιασμός αυτός αφορά από το μέγεθος των κάδων μέχρι την συχνότητα των δρομολογίων καθώς επίσης στοιχεία αναφορικά με την χωροθέτηση των Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών μέχρι ακόμη την μέριμνα για την μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή των πολιτών. Επίσης θα εξεταστούν τα αντίστοιχα μοντέλα που ακολουθούνται στο εξωτερικό και γίνεται προσπάθεια να προσαρμοστούν τα καταλληλότερο στα ελληνικά δεδομένα και χωροταξία. Ζητούμενο λοιπόν είναι: 24

25 1. η αποτύπωση αντίστοιχων συστημάτων και ορθών πρακτικών που εφαρμόζονται στο εξωτερικό. 2. η εισήγηση και παράθεση ενός συνολικού συστήματος που ταιριάζει κατάλληλα στα ελληνικά δεδομένα. Προκειμένου να επιτευχθεί ο παραπάνω στόχος, ακολουθήθηκε μια μεθοδολογία, τα βήματα της οποίας περιγράφονται στη συνέχεια: Αρχικά, μελετήθηκε η βιβλιογραφία που αφορά θέματα διαχείρισης αστικών απορριμμάτων. Στόχος του βήματος αυτού, ήταν η πλήρης κατανόηση βασικών στοιχείων του θέματος, του τρόπου αλληλεπίδρασης τους, και των βασικών μεθοδολογιών που χρησιμοποιούνται προκειμένου να επιτευχθεί η παραπάνω διαχείριση και τέλος των βασικών προβλημάτων και των τρόπων αντιμετώπισής των σχετικών θεμάτων. Στη συνέχεια, η μελέτη επικεντρώθηκε σε εργασίες και εφαρμογές που έχουν να κάνουν συγκεκριμένα με την διαχείριση των αστικών απορριμμάτων και των πολιτικών που εφαρμόζονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αναλύθηκαν οι επιστημονικές προσεγγίσεις στη δημιουργία τέτοιων συστημάτων καθώς επίσης των διαφόρων θεμάτων που ανακύπτουν αλλά και οι τρόποι αντιμετώπισης προβλημάτων που σχετίζονται με το ζητούμενο. Η βιβλιογραφική μελέτη συνεχίστηκε με εργασίες που σχετίζονται με τη κατάσταση που επικρατεί στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς, καθώς επίσης με τους τρόπους, τα πρότυπα και τα μοντέλα που έχουν υιοθετηθεί για τον σκοπό αυτό. Έπειτα καταγράφηκαν οι προδιαγραφές τις οποίες θα τηρεί ένα τέτοιο σύστημα. Αποφασίστηκαν ποια θα είναι τα κρίσιμα σημεία που θα πρέπει να πληρούν προδιαγραφές. Η βιβλιογραφική ανασκόπηση διεξήχθη με χρήση ηλεκτρονικών διαδικτυακών αποθετηρίων - βιβλιοθηκών, με χειρωνακτική έρευνα σε βιβλιοθήκες και με εντοπισμό των ΦΕΚ που αφορούν τη σχετική νομοθεσία. Οι λέξεις-κλειδιά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: Αστικά απορρίμματα. Διαχείριση ΑΣΑ. Νομοθεσία περί απορριμμάτων. 25

26 Κατάσταση στην Ελλάδα περί ΑΣΑ. Υγεία και ΑΣΑ. ΑΣΑ και εφαρμογές. Η παραπάνω βιβλιογραφική έρευνα ήταν το βασικό εργαλείο για την θεωρητική θεμελίωση της γνώσης των νέων μεθόδων και πολιτικών που εμφανίζουν πλεονεκτήματα έναντι των παλαιοτέρων, ούτως ώστε να καταστεί δυνατή η μελέτη ενός πρότυπου συστήματος διαχείρισης αστικών αποβλήτων μικρότερης κλίμακας διαχείρισης. Αυτό αποτελεί το ουσιαστικότερο μέρος της παρούσας διατριβής καθόσον καταγράφηκαν οι προδιαγραφές τις οποίες θα τηρεί ένα τέτοιο σύστημα και αποφασίστηκαν ποια θα είναι τα κρίσιμα σημεία του που θα πρέπει να πληρούν προδιαγραφές. 1.5 Δομή της εργασίας Κατόπιν των ανωτέρω, η εργασία αυτή δομείται σε λογικές ενότητες εντός των οποίων αναπτύσσονται κεφάλαια με συναφή θέματα. Για τη μελέτη των ανωτέρω πρέπει καταρχάς να υπάρχει καλή γνώση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας που σχετίζεται με συστήματα διαχείρισης των αστικών απορριμμάτων. Παράλληλα, απαραίτητη είναι η γνώση των μοντέλων έλεγχου και διαχείρισης που εφαρμόζονται σε άλλες χώρες της ευρωπαϊκής ένωσης. Για τον σκοπό αυτό η παρούσα μελέτη διαρθρώνεται ως εξής: Κεφάλαιο 1 ο Το τμήμα αυτό της μελέτης είναι εισαγωγικό στο υπό εξέταση ζήτημα, αναπτύσσονται οι στόχοι και τα ερευνητικά αντικείμενα, αποτυπώνεται δε και η μεθοδολογία της έρευνας. Επίσης δηλώνεται στο πλαίσιο εντός του οποίου κινείται το πρόβλημα μέσω της επεξήγησης του τι είναι η εναλλακτική διαχείριση, ποια σε γενικές γραμμές η Ευρωπαϊκή Νομοθεσία και η αντίστοιχη ελληνική. Κεφάλαιο 2 ο Στην ενότητα αυτή αναλύονται οι στόχοι του συστήματος και έννοιες όπως: 26

27 μείωση ποσοστού σύμμεικτων, προϊόντα, αύξηση ποσότητας και ποιότητας ανακυκλώσιμων, μείωση του ποσοστού των επικινδύνων. Εφαρμογή μέσω χρήσης του διαχωρισμού (ρεύματα), της χωροθέτησης-τοποθέτησης κάδων (τοποθέτηση σημείων συλλογής ανακυκλώσιμων σε σούπερ μάρκετ), των κέντρων εναλλακτικής διαχείρισης, της κομποστοποίησης οργανικών, της συλλογή επικινδύνων (μπαταρίες, φάρμακα, χρώματα, λάδια, ογκώδη), των κίνητρων και αντικινήτρων για τον σχεδιασμό, και τους τρόπους ενεργοποίησης και ευαισθητοποίησης των πολιτών. Κεφάλαιο 3 ο Στην ενότητα αυτή αναλύονται οι κρίσιμοι παράγοντες επιτυχίας ενός συστήματος διαχείρισης ΑΣΑ. Μελετάται η σημασία της υλοποίησης τέτοιων συστημάτων και ειδικότερα: η Τεχνολογία ο Σχεδιασμός τα συνήθη προβλήματα και πως ξεπεράστηκαν. Κεφάλαιο 4 Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται περιγραφή της ισχύουσας κατάστασης και των τεχνολογιών που ακολουθούνται, των αστοχιών της ισχύουσας πολιτικής, καθώς επίσης αναφέρονται οι ιδιαιτερότητες (καταναλωτικές / χωροταξικές / νοοτροπίαςπαιδείας) της ελληνικής πραγματικότητας. Κεφάλαιο 5 Στο σημείο αυτό επιδιώκεται η προσαρμογή των Μοντέλων της Εναλλακτικής διαχείρισης στα ελληνικά δεδομένα και επιλογή της βέλτιστης λύσης. Κεφάλαιο 6 ο Η τελευταία ενότητα αποτελεί σύνοψη της μελέτης, στην οποία αποτυπώνονται τα συμπεράσματα και οι προτάσεις της εργασίας για μελλοντική έρευνα. 27

28 28

29 2. Σχεδιασμός 2.1 Οι στόχοι Στην Ελλάδα, τις τελευταίες τρεις δεκαετίες υπήρξαν αλλαγές σε κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό και βιοτικό επίπεδο, που αφορούσαν: την επέκταση των χώρων που καταλαμβάνουν τα αστικά κέντρα χωρίς να έχει προηγηθεί πρόβλεψη για τις βασικές υποδομές και δίκτυα (χωροταξικός και αστικός σχεδιασμός), την άνοδο του βιοτικού επιπέδου, την αλλαγή των καταναλωτικών προτύπων και συνηθειών, την αύξηση των επικίνδυνων βιομηχανικών και τοξικών στερεών αποβλήτων και την ανεξέλεγκτη διάθεσή τους, την εμφάνιση σύνθετων υλικών συσκευασίας δυσκόλως αποδομήσιμων, την εντατικοποίηση δραστηριοτήτων, όπως στον τουρισμό. Τα παραπάνω στοιχεία, συνέβαλαν αναμφίβολα στην αύξηση της παραγωγής των αστικών αποβλήτων και συγκεκριμένα των στερεών, καθώς επίσης στην αλλαγή της ποιοτικής τους σύστασης, καθιστώντας με αυτόν τον τρόπο επιτακτική την ανάγκη ενός ολοκληρωμένου σχεδιασμού και διαχείρισής στη βάση των νέων αρχών και αντιλήψεων. Ταυτόχρονα, οι υφιστάμενες προβλέψεις ισχυροποιούν το γεγονός της συνεχής αύξηση του όγκου των ΑΣΑ. Η αύξηση αυτή κατά κύριο λόγο οφείλεται στην κατά γενική παραδοχή (Κόλλιας, 2004; Οικονομόπουλος, 2007) σταθερή αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης, καθώς επίσης της διατήρησης της τάσης που παρατηρείται σήμερα στα καταναλωτικά πρότυπα. Συγκεκριμένα, στην Ελλάδα ο ετήσιος μέσος όρος παραγωγής των ΑΣΑ ήταν 441 kg/άτομο (ΕΣΥΕ 2003) ποσότητα η οποία φαίνεται να αυξάνεται διαρκώς (+22% κατά την 8-ετία ) ακολουθώντας την αντίστοιχη άνοδο του βιοτικού επιπέδου και την αλλαγή του τρόπου διαβίωσης. Από την άλλη στην Ε.Ε. σύμφωνα με τα στοιχεία το 1995, η μέση κατανάλωση ήταν 460 kg κατ άτομο, το έτος 2004, 520 kg κατ άτομο, ενώ εκτιμάται ότι η παραγωγή θα ανέλθει στα 2020 στα 680 kg κατ άτομο (Επιτροπή των 29

30 Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2005) (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006). Φυσικό είναι λοιπόν, ο περιορισμός του όγκου των αποβλήτων ότι θα αποφέρει σημαντικά οφέλη όπως: την μείωση του κόστους διαχείρισης των αποβλήτων, την μείωση της ρύπανσης της ατμόσφαιρας. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι, το 2005 οι εκπομπές που προκαλούνταν από τη διαχείριση των αποβλήτων έφθανε το 2 % περίπου των συνολικών εκπομπών στην Ε.Ε. Επίσης είναι σημαντικό να επισημανθεί το γεγονός ότι οι εκπομπές μεθανίου, που ελέγχονται από το Πρωτόκολλο του Κιότο, συνδέονται άμεσα με τη γεωργία (ιδίως την κτηνοτροφία) και με την ταφή των αποβλήτων (Κόλλιας, 2004; Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006). την μείωση του θορύβου που προκύπτει από τη συλλογή και μεταφορά αποβλήτων. και τέλος, την μείωση της απώλειας πόρων. Οι παραπάνω σκοποί προϋποθέτουν την άμεση και σημαντική αλλαγή των καταναλωτικών προτύπων. Με αυτό τον τρόπο έμμεσα θα επιτευχθεί βέλτιστη διαχείριση των ΑΣΑ που θα μειώσει την εκπομπή των αερίων του θερμοκηπίου. Η Ελλάδα, ως κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει ήδη ενσωματώσει την κοινοτική νομοθεσία για τα απόβλητα στο εθνικό δίκαιο. Συνοπτικά η κατάσταση στην Ελλάδα έχει ως εξής (Κόλλιας, 2004; Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006): Δεν υπάρχουν εκκρεμότητες εισαγωγής κοινοτικών Οδηγιών στο εθνικό δίκαιο που να αφορούν την διαχείριση αποβλήτων. Για τη διαχείριση των αποβλήτων είναι σε ισχύ ένα πλήρες νομοθετικό πλαίσιο που καλύπτει όλα τα είδη αποβλήτων. Ταυτόχρονα καλύπτονται από τις αντίστοιχες τεχνικές προδιαγραφές όλοι οι τρόποι διαχείρισης, από την συλλογή και μεταφορά, την μεταφόρτωση, την επεξεργασία, την αξιοποίηση έως την αποτέφρωση και την τελική ασφαλή διάθεση μέσω της υγειονομικής ταφής (Παναγιωτακόπουλος 2002; Οικονομόπουλος, 2007; Παλάσκας, 2007). Αυτό το γεγονός αποτελεί αντίθεση με όσα αναφέρθηκαν προηγουμένως, πλην όμως αποτελεί πραγματικότητα. Η Ελλάδα παρότι φαινομενικά ακολουθεί σε θεσμικό επίπεδο τις ευρωπαϊκές οδηγίες, εντούτοις εμφανίζει 30

31 καθυστέρηση σε επίπεδο εφαρμογής, και εκεί είναι που εντοπίζεται το πρόβλημα. Περισσότερα για το ζήτημα αυτό θα αναφερθούν σε επόμενο κεφάλαιο Προϊόντα «Κάθε αγαθό δημιουργείται για να καλύψει μια ανάγκη που αναφέρεται στον ιδιοκτήτη του αγαθού. Σε περίπτωση που η αρχική ανάγκη έχει εκλείψει ή καμία νέα ανάγκη δεν έχει ανακύψει για το αγαθό αυτό, τότε θεωρείται απόβλητο για τον ιδιοκτήτη του» (Παναγιωτακόπουλος, 2002). Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ορισμένα, για ένα πολίτη, απόβλητα μπορεί να έχουν την ιδιότητα του αγαθού για κάποιο άλλο άτομο (όπως συμβαίνει με τα παλιά έπιπλα, τα ρούχα από "δεύτερο χέρι" κτλ.). Έχοντας όμως ως βάση ότι τελικά το θέμα είναι υποκειμενικό, προκύπτει ότι η έννοια του αποβλήτου σχετίζεται με ένα υποκείμενο, τον ιδιοκτήτη. Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητο να επισημανθεί ότι η ΕΕ δεν έχει ορίσει το πότε και πως ένα προϊόν μετατρέπεται σε απόβλητο και το πότε και πώς μετατρέπεται ξανά σε προϊόν (Παναγιωτακόπουλος, 2002). Εφόσον η παρούσα μελέτη ασχολείται με τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων, κρίνεται σκόπιμο να δοθούν οι απαραίτητοι ορισμοί για τις διαφορετικές κατηγορίες αποβλήτων προς αποφυγή σύγχυσης ή λανθασμένων αντιλήψεων. Στο πλαίσιο αυτό καταγράφονται τα εξής: Αστικά Στερεά Απόβλητα (ΑΣΑ), για τα οποία θα γίνει περαιτέρω μελέτη, περιλαμβάνουν τα οικιακά απόβλητα, καθώς και άλλα απόβλητα, τα οποία λόγω φύσης ή σύνθεσης, είναι παρόμοια με τα οικιακά, όπως απόβλητα από εμπορικές και συναφείς δραστηριότητες, κτήρια γραφείων και ιδρύματα (σχολεία, πανεπιστήμια, κυβερνητικά κτίρια). Κάτω από τον όρο αυτό περιλαμβάνονται τα επίσης ογκώδη απόβλητα (στρώματα, έπιπλα κ.α.) και απόβλητα κήπων, φύλλα, κλαδιά, κηπευτικά, καθώς και απόβλητα από τον καθαρισμό δρόμων. Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Κατάλογο Αποβλήτων (σύμφωνα με το Παράρτημα της απόφασης 2000/532/ΕΚ, όπως έχει τροποποιηθεί με τις Αποφάσεις 2001/118/ΕΚ, 2001/119/ΕΚ και 2001/573/ΕΚ της Επιτροπής Ε.Κ.), τα ΑΣΑ ταξινομούνται με τον κωδικό 20. Τα απορρίμματα κατατάσσονται σε δυο κατηγορίες: τα οργανικά και τα ανόργανα. Τα οργανικά απόβλητα διακρίνονται σε τρεις ευρείες κατηγορίες 31

32 (Παναγιωτακόπουλος, 2004): Το βιο-αποικοδομήσιμο κλάσμα των αστικών στερεών αποβλήτων. Αυτά που προέρχονται από γεωργοκτηνοτροφικές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένου και του δευτερογενούς τομέα Και τέλος η ιλύς που προέρχεται από τις εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων Αύξηση ποσότητας και ποιότητας ανακυκλώσιμων Τα οικιακά απορρίμματα παρουσιάζουν ποικιλία ως προς τη σύσταση και την ποσότητά τους. Οι σημαντικότερες μεταβλητές που τα επηρεάζουν είναι το βιοτικό επίπεδο, τα πρότυπα κατανάλωσης, η κινητικότητα του αστικού πληθυσμού και οι εποχές του έτους (Παναγιωτακόπουλος, 2004). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα εμπορικής προέλευσης απορρίμματα είναι κυρίως υλικά συσκευασίας. Με βάση τον Εθνικό Σχεδιασμό Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων το 2003, στην Ελλάδα παράχθηκαν περίπου 4,6 εκατομμύρια τόνοι ΑΣΑ ετησίως ενώ ο αντίστοιχος αριθμός για το 2011 ήταν 6,1 εκ. τόνοι ( Οι ποσότητες των οικιακών αποβλήτων αλλά και των ΑΣΑ εκφράζονται σε μονάδες βάρους ανά κάτοικο ανά ημέρα δηλαδή, σε kg/άτομο/ημέρα με τις μετρήσεις να γίνονται κυρίως με ζυγίσματα των απορριμματοφόρων οχημάτων στην είσοδο του χώρου υγειονομικής ταφής αποβλήτων (ΧΥΤΑ), ή στους αντίστοιχους σταθμούς μεταφόρτωσης αποβλήτων (ΣΜΑ), ή σε άλλες εγκαταστάσεις. 2.2 Σχεδιασμός του συστήματος Η διαχείριση των στερεών αποβλήτων περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων. Οι δραστηριότητες αυτές συνιστούν το αποτέλεσμα της σχέσης και των περιορισμών που καθορίζονται από τους χρήστες του, από αυτούς που επηρεάζονται από την χρήση του και από αυτούς που την ελέγχουν. Ως βασικός στόχος ενός Συστήματος Διαχείρισης Αστικών Στερεών Αποβλήτων (ΣΔΑΣΑ) είναι η μείωση των παραγόμενων αποβλήτων με σκοπό την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων (Παναγιωτόπουλος, 2002). 32

33 Για να είναι ένα ΣΔΑΣΑ ολοκληρωμένο και αποτελεσματικό θα πρέπει ο φορέας διαχείρισης να είναι ικανός να συντονίζει, να συνδυάζει, και να ελέγχει όλες τις λειτουργίες της συλλογής, επεξεργασίας, ανακύκλωσης, ταφής και προσαρμογής στα νέα δεδομένα και ανάγκες (Διακουλάκη, 2003). Έτσι, ο φορέας διαχείρισης είναι υποχρεωμένος, λαμβάνοντας υπόψη τις διαθέσιμες τεχνολογίες, τους δυνατούς συνδυασμούς διαδικασιών, από την προσωρινή αποθήκευση ως και την διάθεση να μελετήσει όλα τα θέματα που αφορούν το σχεδιασμό του ΣΔΑΣΑ όπως: (Διακουλάκη, 2003; Κόλλιας, 2004; Οικονομόπουλος, 2007; Tchobanoglous.-Kreith 2010; Α. τον προγραμματισμό, Β. τον προϋπολογισμό, Γ. τη στελέχωση, Δ. τη χρηματοδότηση του προγράμματος, Ε. την κοινωνική αποδοχή. Επειδή το ΣΔΑΣΑ αποτελεί ένα σύστημα εισόδου και εξόδου λειτουργιών, υλικών και ενεργειών, είναι απαραίτητο να ελέγχεται και να αναθεωρείται τακτικά. Ουσιαστικά το ΣΔΑΣΑ αποτελεί ένα σύστημα που βρίσκεται υπό συνεχή μελέτη και ανάλυση, αφού συνδέεται άμεσα με τις όποιες κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες και απαιτήσεις, οι οποίες συνεχώς αλλάζουν με αποτέλεσμα να αποτελεί επιτακτική ανάγκη η προσθήκη νέων περιορισμών και απαιτήσεων. Σε ένα ΣΔΑΣΑ όσα μέρη του έχουν περιορισμένο κύκλο ζωής πρέπει να αντικατασταθούν (π.χ. ΧΥΤΑ), ή άλλα να τροποποιηθούν ή να προστεθούν νέα (π.χ. σύστημα κάδων, προσθήκη σταθμού μεταφόρτωσης) (Διακουλάκη, 2003; Κόλλιας, 2004; Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006; Οικονομόπουλος, 2007; Tchobanoglous.-Kreith 2010; «Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να προσδιορίζεται συνεχώς αν εκπληρώνονται ικανοποιητικά οι στόχοι του συστήματος, αν η παραγωγικότητα, η περιβαλλοντική ποιότητα και η δίκαιη κατανομή παραμένουν σε αποδεκτά επίπεδα» (Παναγιωτόπουλος, 2002) Στο διάγραμμα που ακολουθεί γίνεται μια απόπειρα αναπαράστασης ενός ολοκληρωμένου ΣΔΑΣΑ. 33

34 Εικόνα 11. Το ολοκληρωμένο ΣΔΑΣΑ (Παναγιωτακόπουλος, 2004) Ο ρόλος της τεχνολογίας Οι τεχνολογίες διαχείρισης στερεών αποβλήτων είναι (Λοιζίδου, 2012): Διαλογή Υλικών Στόχων στην Πηγή: Αφορά διαλογή ενός ή περισσοτέρων υλικών - στόχων με χωριστή ή μη χωριστή συλλογή: Συλλογή με τη Μέθοδο Πόρτα Πόρτα Συλλογή με Κάδους ανά Ομάδες Κατοικιών Συγκέντρωση Διαχωρισμένων Υλικών Στόχων σε Κέντρα Συλλογής Συνδυασμός των παραπάνω σχημάτων Συλλογή Υλικών Στόχων από Ειδικές Κατηγορίες Πηγών Προέλευσης Συλλογή Υλικών Στόχων από Ειδικές Πληθυσμιακές Ομάδες (π.χ σχολεία, αεροδρόμια) Μηχανική ανάκτηση υλικών μέσω χρήσης βιοξήρανσης και μηχανικής επεξεργασίας. Στην περίπτωση αυτή υπάρχει ο χρόνος παραμονής στον βιοαντιδραστήρα για χρονικό διάστημα 5-7 ημερών υπό συνθήκες εξαναγκασμένου αερισμού. Υπό τις 34

35 συνθήκες αυτές η αναπτυσσόμενη θερμότητα που προκύπτει από την βιοαποδόμηση των ταχέως βιοαποδομήσιμων υλικών προκαλεί εξάτμιση σε ποσοστό 30% της εισερχόμενης μάζας υπό μορφή υδρατμών και πτητικών αερίων. Στη συνέχεια, τα απορρίμματα μετά τη βιολογική ξήρανση εξέρχονται από τους βιοαντιδραστήρες με περιεκτικότητα υγρασίας λιγότερη από 15% κατά βάρος. Εναλλακτικά, η εφαρμοζόμενη τεχνολογία επιτυγχάνει το διαχωρισμό των σύμμεικτων ΑΣΑ στα παρακάτω υλικά στόχους: Χαρτί, Μέταλλα, Γυαλί, Πλαστικό Το υπόλοιπο κλάσμα των ΑΣΑ αφορά κυρίως σε οργανικό υπόλειμμα, το οποίο δύναται να αξιοποιηθεί ως καύσιμο (SRF) ή παραγωγή βιοκαυσίμων. Η λειτουργία του όλου συστήματος επιφέρει την εκτροπή των ΑΣΑ από τους ΧΥΤΑ και το διαχωρισμό τους προς μετέπειτα αξιοποίηση των επιμέρους ρευμάτων. Βιολογική Επεξεργασία και Θερμική επεξεργασία. Εδώ υφίστανται διαδικασίες που επιφέρουν ανάκτηση ενέργειας από τα απόβλητα. Η όλη επεξεργασία επιτυγχάνεται και με την εφαρμογή τεχνολογιών θερμικής επεξεργασίας: Αποτέφρωση καύση (incineration - combustion) Πυρόλυση (pyrolysis) Αεριοποίηση (gasification) Αεριοποίηση με πλάσμα (plasma gasification) Όλες οι συναφείς τεχνολογίες θερμικής επεξεργασίας έχουν ως σκοπό την ανάκτηση ενέργειας για την κάλυψη ενεργειακών απαιτήσεων, με παράλληλη έκτροπη σημαντικού τμήματος των σύμμεικτων στερεών αποβλήτων (οργανικό καύσιμο κλάσμα) από τις διαδικασίες τελικής διάθεσης με συνέπεια τη μείωση του κόστους διάθεσης των υπολειμμάτων (Φελεσκούρα, 2004; Παυλίδης κ.α, 2006; Φάττα 2006). Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται μείωση των αποβλήτων σε χώρους τελικής διάθεσης με παράλληλη αύξηση της διάρκειας ζωής αυτών. Προς διευκόλυνση του αναγνώστη όλα τα ανωτέρω απεικονίζονται διαγραμματικά στην Εικόνα 1. 35

36 Εικόνα 22. Το διάγραμμα επιλογών του συστήματος διαχείρισης απορριμμάτων. Α/Α ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤHΤΕΣ 1. Αναγκαιότητα συνεργασίας με όμορους δήμους 2. Ειδικά χαρακτηριστικά και ιδιαιτερότητες εξεταζόμενης περιοχής 3. Τρέχουσες εξελίξεις σε διεθνές επίπεδο σχετικά με τις μεθόδους, τεχνικές και τεχνολογίες επεξεργασίας ΑΣΑ 4. Κλίμακα εξυπηρετούμενων περιοχών 5. Ποιότητα περιβαλλοντικών αποδεκτών 6. Γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά 7. Διαθεσιμότητα χώρων για τη διαχείριση των απορριμμάτων 8. Εποχιακές διακυμάνσεις των απορριμμάτων Πίνακας 1. Πίνακας προτεραιοτήτων περιβαλλοντικής πολιτικής 36

37 Για την επιλογή βέλτιστων τεχνολογιών για τη διαχείριση των αστικών αποβλήτων, βιβλιογραφικά συναντούνται τα εξής (ΕΑΠ, 2000; Λοϊζίδου, 2012): Υιοθέτηση των προτεραιοτήτων περιβαλλοντικής πολιτικής και νομοθεσίας με βάση τα στοιχεία του που παρατίθενται στο Πίνακα 3. Απαιτείται η ανάπτυξη περιβαλλοντικής συνείδησης των πολιτών προκειμένου να μπορούν να συμμετέχουν ενεργά σε προγράμματα ανακύκλωσης υλικών. Για το σκοπό αυτό δρομολογούνται δράσεις όπως: ενημερωτικές εκστρατείες, διανομή έντυπου ενημερωτικού υλικού, διοργάνωση ημερίδων και άλλων ενημερωτικών εκδηλώσεων. Απαιτείται η πλήρης ενημέρωση των πολιτών αναφορικά με τις τεχνολογίες διαχείρισης των ΑΣΑ έτσι ώστε: o να αποδεχθεί ότι η τεχνικά και επιστημονικά ορθή κατασκευή και λειτουργία συστημάτων διαχείρισης ΑΣΑ είναι βιώσιμη (οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις). o να ενισχυθεί ο βαθμός κοινωνικής συμμετοχής και αποδοχής για τη χωροθέτηση τέτοιων εγκαταστάσεων. Εξέταση εναλλακτικών σεναρίων και αξιολόγησής τους βάσει κριτηρίων (π.χ. οικονομικά, περιβαλλοντικά, κοινωνικά, χωροταξικά, τεχνικά). Η βέλτιστη λύση είναι αυτή που συγκεντρώνει την υψηλότερη βαθμολογία. Η χρήση των Γεωπληροφορικών Συστημάτων Πληροφοριών στην διαχείριση των στερεών αποβλήτων συμβάλλει στην καλύτερη οργάνωση της διαδικασίας συλλογής, μεταφοράς και απόθεσης αλλά και στη μείωση του κόστους επεξεργασίας και διαχείρισης από τη μεριά των δημοτικών αρχών, όπως επίσης και στη μείωση των επιπτώσεων στο περιβάλλον και τον άνθρωπο. Περισσότερα για την χρήση των συστημάτων αυτών θα αναλυθούν σε επόμενες παραγράφους. 2.3 Εφαρμογή Τόσο σε διεθνές όσο και σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο έχουν αρχίσει να εμφανίζονται εναλλακτικές μέθοδοι επεξεργασίας των αστικών αποβλήτων. Τα τελευταία χρόνια σημειώνεται ότι οι σημαντικότεροι μέθοδοι επεξεργασίας των ΑΣΑ 37

38 στα πλαίσια της υλοποίησης σχεδίων βιώσιμης διαχείρισης είναι οι εξής (Διακουλάκη, 2003; Οικονομόπουλος, 2007; Tchobanoglous-Kreith, 2010): ο διαχωρισμός στην πηγή. η συλλογή και η μεταφορά τους. η ανακύκλωση (ανάκτηση και αξιοποίηση υλικών). η βιολογική επεξεργασία (με ή χωρίς ανάκτηση ενέργειας και compost). η θερμική επεξεργασία (με ή χωρίς ανάκτηση ενέργειας). η υγειονομική ταφή (με ή χωρίς ανάκτηση ενέργειας). Ακολούθως θα γίνει μια σύντομη ανασκόπηση των παραπάνω στοιχείων Διαχωρισμός στην πηγή Η επεξεργασία ή αλλιώς ο διαχωρισμός των ΑΣΑ στην πηγή προϋποθέτει κατά βάση την ενεργό συμμετοχή των πολιτών, την αλλαγή της συμπεριφοράς τους σε κοινωνικό επίπεδο και κυρίως την ενίσχυση της συνείδησης αναφορικά με τις επιπτώσεις στο περιβάλλον (Παναγιωτακόπουλος, 2002; Οικονόπουλος, 2007; Παλάσκας, 2007). Ο διαχωρισμός στην πηγή ουσιαστικά αποτελεί συμπληρωματικό στάδιο της συνολικής διαχείρισης των ΑΣΑ και αφορά κατά βάση την επεξεργασία των απορριμμάτων πριν την τοποθέτησή τους σε κάδους με σκοπό την επιλεκτική αποκομιδή τους. Ο διαχωρισμός των συστατικών υλικών σε κάδους κατά κατηγορίες αφορά: τη κομποστοποίηση των οργανικών αποβλήτων, την άλεση των τροφικών υπολειμμάτων (με ειδικές συσκευές στην κουζίνα), τη συμπίεση των απορριμμάτων και τέλος τη μερική καύση τους. Στο πλαίσιο αυτό θεωρείται απαραίτητη και η εισαγωγή ενός συστήματος καταγραφής της υφιστάμενης κατάστασης αλλά και της εξέλιξής της. Με αυτές τις επεξεργασίες εξασφαλίζεται τόσο ο μετασχηματισμός όσο και η σχετική μείωση των απορριπτόμενων, αλλά δυστυχώς όχι η μείωση των παραγόμενων ΑΣΑ (Παναγιωτακόπουλος, 2002; Διακουλάκη, 2003; Οικονομόπουλος, 2007; 38

39 Tchobanoglous G.-Kreith F., 2010). Γεγονός παραμένει ότι, οι επεξεργασίες αυτές επηρεάζουν θετικά τις επόμενες φάσεις επεξεργασίας των ΑΣΑ. Το στάδιο της συλλογής και μεταφοράς αντιστοιχεί στο μεγαλύτερο ποσοστό της συνολικής δαπάνης των συστημάτων διαχείρισης των αστικών στερεών αποβλήτων ( Οι εναλλακτικές επιλογές που μπορεί να έχει ο φορέας διαχείρισης απορριμμάτων στη φάση της υλοποίησης με διαχωρισμό τη πηγή αφορούν (Διακουλάκη, 2003; Κόλλιας, 2004; Οικονομόπουλος, 2007; Tchobanoglous.-Kreith 2010; τη συχνότητα συλλογής των απορριμμάτων, το μέγεθος και τον αριθμό των κάδων και των απορριμματοφόρων, τις διαδρομές των Α/Φ, τη χρήση ή μη σταθμών μεταφόρτωσης κτλ Συλλογή και Μεταφορά Μετά την ανάλυση των βασικών στοιχείων της λογικής «διαλογή στην πηγή», η συλλογή και η μεταφορά των στερεών αποβλήτων από τα σημεία προσωρινής απόθεσης (κάδους δηλαδή κ.α.) στους χώρους τελικής απόθεσης αποτελεί διαδικασία ιδιαίτερης σημασίας στην διαχείριση των στερεών αποβλήτων (Παναγιωτακόπουλος 2002; Οικονομόπουλος, 2007; Παλάσκας, 2007). Ενισχυτικό στοιχείο αυτής της σημασίας αποτελεί το κόστος για τη συλλογή και τη μεταφορά που θεωρείται να είναι το μεγαλύτερο ποσοστό του συνολικού κόστους του Συστήματος Διαχείρισης Αστικών Στερών Αποβλήτων (Οικονόμου, 1997; Παναγιωτακόπουλος, 2004) Οι παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη από τον φορέα διαχείρισης αποβλήτων είναι παρόμοιοι με αυτούς που αναφέρθηκαν αμέσως προηγουμένως και σχετίζονται(διακουλάκη, 2003; Κόλλιας, 2004; Παναγιωτακόπουλος, 2004; Οικονομόπουλος, 2007; Tchobanoglous-Kreith, 2010; με την επιλογή του αριθμού και του μεγέθους των απορριμματοφόρων οχημάτων, την επιλογή των θέσεων που θα τοποθετηθούν οι κάδοι, τη σύνθεση και τις ώρες λειτουργίας των συνεργείων, 39

40 το σχεδιασμό των δρομολογίων καθώς και την επιλογή χώρων για κατασκευή σταθμών μεταφόρτωσης (όπου είναι αναγκαίο) Ένα ιδεατό σύστημα, σύμφωνα με τον Παναγιωτακόπουλο (2004) περιλαμβάνει απορριμματοφόρα οχήματα κλειστού τύπου εφοδιασμένα με σύστημα συμπίεσης των απορριμμάτων και σύστημα ανύψωσης των κάδων «τα οποία ακολουθούν περιοδικά μια σταθερή διαδρομή μέσα από τους δρόμους της εξυπηρετούμενης περιοχής. Ξεκινούν με αφετηρία το χώρο στάθμευσης, φτάνουν στη περιοχή ευθύνης τους και προχωρούν κάνοντας στάσεις σε καθορισμένα σημεία όπου υπάρχουν κάδοι. Όταν τα απορριμματοφόρα γεμίσουν, μετακινούνται στον χώρο απόθεσης, αδειάζουν και επιστρέφουν για ένα νέο κύκλο συλλογής. Διακρίνονται ανάλογα με τον όγκο των απορριμμάτων και το βαθμό συμπίεσης που επιτυγχάνουν». Στην παραπάνω διαδικασία αποκομιδής αστικών απορριμμάτων αξίζει να επισημανθεί ο σημαντικός ρόλος του σχεδιασμού των διαδρομών που πρέπει να ακολουθήσουν τα οχήματα με σκοπό τη μεγιστοποίηση του φορτίου που συλλέγεται στην μονάδα του χρόνου (Διακουλάκη, 2003; Παναγιωτακόπουλος, 2004). Επίσης σημαντικό στοιχείο αποτελεί η ενεργοποίηση Σταθμών Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων (ΣΜΑ), σε σημεία που βρίσκονται μεταξύ του χώρου συλλογής και του χώρου διάθεσης των απορριμμάτων. Αυτό γίνεται για να καλύψει το ενδεχόμενο που η απόσταση μεταξύ του χώρου παραγωγής και διάθεσης αυξάνεται το απορριμματοφόρο να χρειάζεται μεγαλύτερο χρόνο για να τη διανύσει με αποτέλεσμα να μειώνεται ο πραγματικός χρόνος συλλογής των απορριμμάτων (Διακουλάκη, 2003; Παναγιωτακόπουλος, 2004) Ανακύκλωση Ο όρος ανακύκλωση αναφέρεται στις διαδικασίες ανάκτησης και επαναχρησιμοποίησης ορισμένων υλικών από στερεά αστικά και βιομηχανικά απόβλητα (Διακουλάκη, 2003; Παναγιωτακόπουλος, 2004). Σε εθνικό ή παγκόσμιο επίπεδο ως γενικότεροι και ειδικότεροι σκοποί και στόχοι της ανακύκλωσης αποτελούν η μείωση του όγκου των προς τελική διάθεση στερεών αποβλήτων, με αντίστοιχη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον προκειμένου να επιτευχθεί αφενός η μείωση των αποβλήτων, αφετέρου η εξοικονόμηση πρώτων 40

41 υλών αλλά και ο διαχωρισμό και η εκτροπή συγκεκριμένων υλικών (Οικονόμου, 1997; Διακουλάκη, 2003; Παναγιωτακόπουλος, 2004). Τα υλικά που ανακυκλώνονται συνήθως είναι το γυαλί, υφάσματα, πλαστικά, διάφορα μέταλλα, και το χαρτί. Η διαδικασία ή αλλιώς ο κύκλος της ανακύκλωσης περιλαμβάνει τη συλλογή των ανακυκλώσιμων υλικών, τον διαχωρισμό τους κατά είδος, την επεξεργασία τους και την παραγωγή νέων προϊόντων (Διακουλάκη, 2003; Παναγιωτακόπουλος, 2004; Βασικός παράγοντας για την επιτυχή υλοποίηση της ανακύκλωσης αποτελεί το «κόστος της ανακύκλωσης». Ο παράγοντας αυτός υποδηλώνει ότι είναι ανάγκη το κόστος των προϊόντων που προκύπτουν από τα ανακυκλώσιμα υλικά να είναι μικρότερο του κόστους εισαγωγής ή πρωτογενούς παραγωγής (Διακουλάκη, 2003; Παναγιωτακόπουλος, 2004). Ένας άλλος παράγοντας που επίσης πρέπει να θεωρείται ως κρίσιμος για την επιτυχία της ανακύκλωσης είναι η συμμετοχή των πολιτών στην οργάνωση της συλλογής και του διαχωρισμού των ανακυκλώσιμων υλικών από τα υπόλοιπα απορρίμματα. Στην προκειμένη περίπτωση γίνεται αναφορά στο συνδυασμό της ανακύκλωσης με την διαδικασία του διαχωρισμού στην πηγή (Παναγιωτακόπουλος 2002; Οικονομόπουλος, 2007; Παλάσκας, 2007). Τέλος αξίζει να αναφερθεί ότι στο όλο θέμα είναι δυνατόν να συμβάλει και η μηχανική διαλογή, η οποία πραγματοποιείται χρησιμοποιώντας κυρίως μηχανολογικό εξοπλισμό, αλλά και η ορθή χωροθέτηση των κάδων συλλογής των ανακυκλώσιμων υλικών (Οικονόμου, 1997; Διακουλάκη, 2003; Παναγιωτακόπουλος, 2004) Θερμική Επεξεργασία Με το όρο θερμική επεξεργασία των ΑΣΑ εννοείται η διαδικασία που έχει σκοπό την ελάττωση του όγκου τους και συνεπώς τη μετατροπή τους σε λιγότερο επιβλαβή υλικά μέσω της ανάκτησης του ενεργειακού περιεχομένου τους (Διακουλάκη, 2003; Παναγιωτακόπουλος, 2004). Ανάλογα με την παρουσία ή όχι του οξυγόνου, η θερμική επεξεργασία των ΑΣΑ διακρίνεται σε τρία είδη ( Στην καύση: που είναι η χημική αντίδραση μιας ουσίας (ΑΣΑ) με το οξυγόνο, κατά την διάρκεια της οποίας παράγονται αέριες εκπομπές και στερεά υπολείμματα. Το σημαντικό στοιχείο είναι ότι οι εκπομπές αυτές υφίστανται 41

42 επεξεργασία για να ικανοποιούν τα επιτρεπτά όρια από τους διεθνείς κανονισμούς πριν ελευθερωθούν στην ατμόσφαιρα ή στο έδαφός εκπομπών. Στην πυρόλυση: που είναι η θέρμανση των οργανικών ουσιών με απουσία οξυγόνου με σκοπό την θερμική διάσπαση και συμπύκνωση τους σε υγρά, στερεά και αέρια κλάσματα. Και τέλος στην αεριοποίηση: κατά την οποία η θερμική επεξεργασία των στερεών αποβλήτων συνεπάγεται την παραγωγή καύσιμου αερίου πλούσιου σε Η 2 και κορεσμένους υδρογονάνθρακες Εδαφική Διάθεση Στις παραπάνω μεθόδους θα πρέπει να προστεθεί αυτή της εδαφικής διάθεσης ή ταφής. Όλες οι προαναφερόμενες μέθοδοι επεξεργασίας των στερεών αποβλήτων οδηγούν ανάμεσα σε άλλα και στην παραγωγή κατάλοιπων, για τα οποία δυστυχώς δεν υπάρχει άλλη λύση από την υγειονομική τους ταφή σε ειδικούς χώρους (ΧΥΤΑ). Υπό αυτό το πρίσμα η υγειονομική ταφή δεν πρέπει να θεωρείται ως μια εναλλακτική τεχνική διάθεσης αλλά ως το αναπόσπαστο στάδιο της συνολικής διαχείρισης των στερεών αποβλήτων (Διακουλάκη, 2003; Παναγιωτόπουλος, 2004; Κόλλιας, 2004; Οικονομόπουλος, 2007; Tchobanoglous-Kreith, 2010; Ουσιαστικά ο ΧΥΤΑ πρέπει να είναι ένας χώρος κατάλληλα διαμορφωμένος, ώστε να είναι δυνατή η απόθεση των στέρεων απόβλητων τα οποία κατόπιν ελέγχου να βεβαιώνεται ότι αυτά αποτελούν μη επικίνδυνα υλικά για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Η δε εναπόθεση γίνεται με διάστρωση των αποβλήτων σε στρώσεις και κάλυψη αυτών με εδαφικό ή άλλο υλικό. Μετά την πλήρωση του διαθέσιμου χώρου, ο ΧΥΤΑ πρέπει να καλύπτεται με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι εφικτή η μελλοντική χρήση του Κομποστοποίηση οργανικών υλικών Σύμφωνα με την Ελληνική νομοθεσία (ΚΥΑ /1997(ΦΕΚ 1016/Β/ )) ως κομποστοποίηση ορίζεται «η ελεγχόμενη βιοξείδωση ετερογενών οργανικών υλικών από ετερογενείς και κυρίως ετερότροφους μικροοργανισμούς (βακτήρια, μύκητες), οι οποίοι βιοαποικοδομούν οργανικές ενώσεις». Τελικό προϊόν 42

43 της κομποστοποίησης είναι το Compost (κομπόστ), το οποίο ως προϊόν είναι πλούσιο σε οργανική ουσία με υψηλό χημικό περιεχόμενο. Το Compost χρησιμοποιείται κυρίως ως υπόστρωμα στην καλλιέργεια φυτών καθώς επίσης ως εδαφοβελτιωτικό υλικό. Αν και δεν αναφέρεται ρητά, ο όρος βιοξείδωση υποδηλώνει αερόβιες διεργασίες, και συνεπώς το στερεό υπόλειμμα της αναερόβιας χώνευσης δεν μπορεί να ονομαστεί Compost, εκτός και αν υποστεί ένα δεύτερο στάδιο αερόβιας σταθεροποίησης (Οικονομόπουλος, 2007; Tchobanoglous-Kreith, 2010; Συνεπώς ο όρος Compost αναφέρεται στο «βιοσταθεροποιημένο οργανικό υλικό που προέρχεται από ελεγχόμενες, αερόβιες και θερμόφιλες διεργασίες επεξεργασίας οργανικών υλικών» (Λαζαρίδης κ.α., 2002). Για την συνολική εξέταση του θέματος κρίνεται σκόπιμο να παρουσιαστεί και ένας άλλος ορισμός, «Κομποστοποίηση είναι η βιολογική αποσύνθεση του βιοαποικοδομήσιμου οργανικού μέρους των ΑΣΑ, κάτω από ελεγχόμενες συνθήκες σε κατάσταση επαρκώς σταθερή, για την-χωρίς οχλήσεις- αποθήκευση και μεταχείριση και για την ασφαλή χρήση στις εφαρμογές εδάφους» (Diaz κ.α 2007). Η κομποστοποίηση των ΑΣΑ μπορεί να γίνει με τρεις μεθόδους που μπορούν να εφαρμοσθούν σχετικά εύκολα από τους ΟΤΑ: α) με χρήση των μονάδων μηχανικού διαχωρισμού, β) με διαλογή στην πηγή των οργανικών και γ) με οικιακή κομποστοποίηση. 43

44 44

45 3. Το Ευρωπαϊκό επιτυχημένο παράδειγμα στην Εναλλακτική διαχείριση αστικών απορριμμάτων 3.1 Γενικά Η Ε.Ε., προκειμένου να καθορίσει το γενικότερο αλλά και το ειδικότερο πλαίσιο διαχείρισης των αστικών απορριμμάτων, έχει ορίσει κοινούς δείκτες για το αστικό περιβάλλον με σκοπό την παρακολούθηση των αστικών περιοχών, μέσω των οποίων αξιολογείται η αποτελεσματικότητα των δραστηριοτήτων και προωθείται η λήψη αποφάσεων υπέρ της αειφόρας ανάπτυξης (Ανδρεαδάκης, 2002). Το γεγονός ότι η χρήση των δεικτών προς το παρόν είναι εθελοντική, επιτρέπει σε κάθε Ο.Τ.Α. να τους εφαρμόσει κατά επιλογή ή ακόμη να τους προσαρμόσει στις δικές του ανάγκες (Ανδρεαδάκης, 2002). Στο Πίνακα 2 παρατίθενται οι σκοποί που εξυπηρετούν οι παραπάνω δείκτες. Η διεθνής εμπειρία και οι σχετικές αναλύσεις επί του θέματος έχουν δείξει ότι είναι ανάγκη να δρομολογηθούν ενέργειες για δημιουργία νέων οργανωτικών σχημάτων με σκοπό την προώθηση της ανακύκλωσης, με γνωρίσματα που διαφοροποιούνται ανάλογα με τις συνθήκες και τη νομοθεσία κάθε χώρας (Ανδρεαδάκης, 2002; Στην Ε.Ε οι αντίστοιχες ενέργειες είναι ακόμη πιο δυναμικές. Κυρίαρχο και συνάμα πρωταρχικό ρόλο σημειώνει η πολιτική της Ε.Ε. για τα απορρίμματα, που οδηγεί σε εκρηκτική ανάπτυξη των προγραμμάτων ανακύκλωσης. Ειδικότερα, πρέπει να τονιστεί η οδηγία 94/62 για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασιών. Η προηγούμενη οδηγία υποχρέωσε τις βιομηχανικές και εμπορικές επιχειρήσεις που συμμετέχουν στην αλυσίδα της συσκευασίας να διαδραματίσουν ένα διαφορετικό ρόλο. Στην βάση της εφαρμογή αυτής βρίσκεται το γεγονός ότι οι παραγόμενες συσκευασίες γίνονται το κέντρο κοστολόγησης, με το οποίο επιχειρείται η χρηματοδότηση της αξιοποίησης των απορριμμάτων συσκευασίας (ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΑΕ, 1999). Κοινός τόπος αυτής της προσπάθειας στην ευρωπαϊκή επικράτεια, εκτός από τα θέματα που αφορούν στο νομικό πλαίσιο, είναι και η χρήση του «Πράσινου Σήματος» («GRUNE PUNKT») (E.E.A., 2005). Τέτοια συστήματα έχουν αναπτυχθεί στη κεντρική και βόρεια Ευρώπη, όπως για παράδειγμα στις χώρες που παρατίθενται στο Πίνακα 3. 45

46 Α/Α ΣΚΟΠΟΙ 1. Τοπική συμβολή στην πλανητική κλιματική αλλαγή. 2. Διαθεσιμότητα υπηρεσιών. 3. Διαθεσιμότητα τοπικών δημόσιων χώρων ελεύθερης πρόσβασης. 4. Ποιότητα του τοπικού ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος. 5. Ικανοποίηση των πολιτών από την τοπική κοινότητα. 6. Τοπική κινητικότητα και μεταφορά επιβατών 7. Αειφόρος διοίκηση των τοπικών αρχών και των τοπικών επιχειρήσεων. 8. Αειφόροι χρήσεις γης. 9. Προϊόντα που προάγουν την αειφορία. 10. Ηχορύπανση. 11. Μετακινήσεις των παιδιών προς και από το σχολείο 12. Οικολογικό αποτύπωμα. Πίνακας 2. Οι σκοποί σε μορφή δεικτών (Ανδρεαδάκης, 2002). Α/Α ΧΩΡΑ ΣΗΜΑ 1. Γερμανία DSD 2. Γαλλία ECOEMBALLAGES 3. Αυστρία ARA 4. Πορτογαλία SOCIEDAD PONTO VERDΕ 5. Βέλγιο FOST PLUS 6. Ιρλανδία RΕΡΑΚ Πίνακας 3. Χώρες της Ε.Ε. που εφαρμόζουν πολιτικές τύπου GRUNE PUNKT 46

47 H Ελληνική Εταιρεία Ανακύκλωσης σημειώνει ότι στις πρωτοπόρες στην εφαρμογή πολιτικών και πρακτικών ανακύκλωσης χώρες μέλη της Ε.Ε. το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού εξυπηρετείται από προγράμματα ανακύκλωσης και αξιοποίησης χαρτιού και απορριμμάτων συσκευασίας με ενθαρρυντικά αποτελέσματα (E.E.A., 2005). Θα πρέπει στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι τα απορρίμματα συσκευασίας και το χαρτί (εφημερίδες, περιοδικά, χαρτί γραφείου κλπ) αποτελούν ουσιαστικά το πιο εύκολα ανακυκλώσιμο τμήμα. Ως απόρροια του παραπάνω γεγονότος, κάθε νομοθετική δραστηριότητα στο θέμα των απορριμμάτων συσκευασίας φαίνεται να συσχετίζεται με την ανακύκλωση των Αστικών Στερεών Αποβλήτων (Κόλλιας, 2004; Οικονομόπουλος, 2007; Tchobanoglous-Kreith, 2010). Αν και σήμερα, οι πιο πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης υλοποιούν κάποιο πρόγραμμα διαλογής στην πηγή, ωστόσο τα ποσοστά των αποβλήτων που καλύπτονται από τέτοια προγράμματα διαφέρουν σημαντικά. Στατιστικές μελέτες σημειώνουν περιπτώσεις όπου τα ποσοστά κυμαίνονται από περίπου 70% στη Φλαμανδική περιοχή του Βελγίου έως το μικρό ποσοστό του 5% στην Καταλονία και το ασήμαντο του λιγότερο από 1% για την Ελλάδα (Kώνστας, 2004). Συγκριμένα, η Ελλάδα αναφέρει στις στατιστικές της ότι εφαρμόζει διαλογή στην πηγή για τα ΒΑΑ (Kώνστας, 2004). Γενικότερα, η ευρεία ανάπτυξη προγραμμάτων διαλογής στην πηγή θεωρείται πως αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή υλοποίηση και ανάπτυξη προγραμμάτων ανακύκλωσης, αναερόβιας χώνευσης και κομποστοποίησης των ΒΑΑ (Fabbricino, 2003). Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειωθεί πως ένα από τα κύρια συμπεράσματα των Ευρωπαϊκών προγραμμάτων φαίνεται να αποτελεί η πολύ στενή σχέση της συμμετοχής των πολιτών και του τρόπου συλλογής (Favoino Enzo, Tornavacca Attilio, Ricci Marco and Massimo Centemero (2001)), όπως αυτή αποτυπώνεται στο πρόγραμμα της Βερόνα στην Ιταλία. Στην Βερόνα από το 1995 υλοποιείται ένα πρόγραμμα συλλογής απορριμμάτων όπου η συλλογή τους γίνεται πόρτα πόρτα, δηλαδή δεν γίνεται χρήση μεγάλων απορριμματοφόρων αλλά ο κάθε κάτοικος έχει ευθύνη να τα μεταφέρει σε ειδικούς χώρους. Το πρόγραμμα αυτό έχει οδηγήσει σε πολύ μεγάλα ποσοστά ανακύκλωσης της τάξης των 70% σε οικιακό επίπεδο. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος έχει αντιληφθεί το γεγονός αυτό και πρόβαλλε ένα αφιέρωμα στα πιο επιτυχημένα προγράμματα έξι κρατών-μελών (Αγγλία, Ιρλανδία, Ιταλία, Πορτογαλία, Ισπανία, Γαλλία) με σκοπό να ενθαρρύνει και να ευαισθητοποιήσει, όπως αναφέρει στο 47

48 εισαγωγικό σημείωμα η επίτροπος για το Περιβάλλον κ. Μάργκο Βάλστρομ, «τους ανθρώπους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης να βρουν νέους τρόπους διαχείρισης φιλικούς προς το περιβάλλον» (ΕΕΑ, 2003). Σε βασικές γραμμές τα προγράμματα αυτά εφαρμόζονται σε συγκεκριμένες πόλεις των χωρών αυτών, έχουν ως βάση τους την ατομική συλλογή και διαλογή των απορριμμάτων, την κομποστοποίηση λιπασματοποίηση και την πώληση τους, τα δε κέρδη από τις πωλήσεις είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τις τοπικές κοινωνίες. Σήμερα σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα Α.Α. (Αστικά Απόβλητα) διατίθενται κατά 22% στην αποτέφρωση, κατά 38% σε χώρους υγειονομικής ταφής (ΧΥΤΑ) και κατά 40% στην ανακύκλωση και κομποστοποίηση ( Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι τα νέα κράτη μέλη (οι χώρες της ανατολικής και νοτιοανατολικής Ευρώπης) που εντάχθηκαν πρόσφατα στην ένωση έκαναν μεγάλες προσπάθειες και επενδύσεις για να ευθυγραμμισθούν με το κεκτημένο της ΕΕ. Ωστόσο, παραμένει γεγονός ότι μεταξύ των ήδη μελών κρατών σημειώνονται μεγάλες διαφορές ως προς την επεξεργασία και διάθεση των αποβλήτων (ΕΕΑ, 2003). Οι διάφορες αναλύσεις της Ευρωπαϊκής επιτροπής καταγράφουν ότι υπάρχουν κράτη μέλη που καταφεύγουν αποκλειστικά στην υγειονομική ταφή κατά 90% και μόλις 10% σε ανακύκλωση και την Ελλάδα να ακολουθεί με 82% διαθέτοντας 82% στην υγειονομική ταφή και 18% σε ανακύκλωση. Στον αντίποδα βρίσκονται άλλα κράτη μέλη που υλοποιούν διαθέσεις των αποβλήτων μόνο κατά 10% σε ΧΥΤΑ, 25% σε ανάκτηση ενέργειας και 65% σε ανακύκλωση (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006) ( Στο γράφημα που ακολουθεί απεικονίζονται τα ανωτέρω. 48

49 Διάγραμμα 11. Η ποσοστοποίηση της διάθεσης των αστικών αποβλήτων στην ΕΕ Η πολιτική αποβλήτων που εφαρμόζει η ΕΕ σήμερα στηρίζεται κατά βάση στην αρχή της ιεράρχησης των αποβλήτων. Τα απόβλητα, σύμφωνα με την αρχή αυτή πρέπει να προλαμβάνονται και ό,τι δεν προλαμβάνεται πρέπει να επαναχρησιμοποιείται, να ανακυκλώνεται και να ανακτάται στο μέγεθος που αυτό καθίσταται εφικτό. Στο πλαίσιο αυτό επισημαίνεται ότι η υγειονομική ταφή αποτελεί την χειρότερη εναλλακτική λύση για το περιβάλλον διότι κατά την διάσπαση τους αυτά απορροφώνται από το έδαφος και μέσω των υδάτινων δικτύων καταλήγουν να τρέφουν την χλωρίδα της περιοχής και τελικά να επιβαρύνουν μέσω της τροφικής αλυσίδας τον άνθρωπο, την χλωρίδα και την πανίδα γενικότερα. Από την άλλη η ιεράρχηση των αποβλήτων δεν πρέπει να λαμβάνεται ως απόλυτος κανόνας, διότι όπως είναι εύκολα αντιληπτό κάθε μορφή επεξεργασίας έχει διαφορετικές συνέπειες για το περιβάλλον (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006) ( Δηλαδή ακόμη και στις περιπτώσεις της ανακύκλωσης προκύπτουν σημαντικές συνέπειες για το περιβάλλον, όπως για παράδειγμα η κατανάλωση ενέργειας για τη τήξη και ανακύκλωση του πλαστικού, του γυαλιού και του χαρτιού. Το νομικό πλαίσιο αναμφίβολα αποτελεί την βάση της στρατηγικής και πολιτικής εφαρμογής και υλοποιεί τόσο νομοθετήματα σε οριζόντιο επίπεδο για την διαχείριση των αποβλήτων π.χ. την οδηγία για τα απόβλητα, την οδηγία για τα επικίνδυνα απόβλητα καθώς και τον κανονισμό για την μεταφορά των αποβλήτων, 49

50 όσο από το γεγονός ότι αυτή πρέπει να συμπληρώνεται διαχρονικά με νομικές πράξεις, που συμπληρώνουν ή και ανακαλούν την ισχύ παλαιότερων οδηγιών που δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα (Κόλλιας, 2004; Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006; Οικονομόπουλος, 2007; Tchobanoglous-Kreith, 2010; Σε ετήσια βάση, η δημιουργία αποβλήτων στην Ε.Ε. υπολογίζεται περίπου σε 1,3 δισεκατομμύρια τόνους. Στο μέγεθος αυτό περιλαμβάνονται ενεργειακής παραγωγής απόβλητα μεταποίησης και κατασκευών, οικιακά απόβλητα και απόβλητα υδροδότησης (απόβλητα οικιακών πλυντηρίων, οικιακού καθαρισμού κτλ). Σύμφωνα με την Επιτροπή των Ευρωπαϊκών κοινοτήτων, λόγω έλλειψης αξιόπιστων στοιχείων, δεν περιλαμβάνονται ποσότητες αποβλήτων από την γεωργία, τη δασοπονία, την αλιεία, τις εξορυκτικές δραστηριότητες, τους τομείς των υπηρεσιών και του δημοσίου (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006) ( Δυστυχώς, παρά την σημαντική πρόοδο που έχει επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια στα θέματα της διαχείρισης των αποβλήτων στην Ε.Ε., όχι μόνο δεν εμφανίζεται μείωση στον όγκο των παραγόμενων αποβλήτων, αλλά παραμένει γεγονός ότι εμφανίζεται σημαντική αύξηση με ρυθμούς ανάλογους με αυτούς της οικονομικής ανάπτυξης. Για παράδειγμα συμφωνά με την ( για το χρονικό διάστημα τόσο τα οικιακά απορρίμματα όσο και το ΑΕΠ αυξήθηκαν κατά 19%, ενώ το διάστημα η δημιουργία επικίνδυνων αποβλήτων αυξήθηκε κατά 13% με αντίστοιχη αύξηση στο ΑΕΠ (συγκεντρωτικά στοιχεία Ε.Ε) για την ίδια περίοδο κατά 10%. Δηλαδή η μελέτη παρουσιάζει μια σύνδεση μεταξύ στην αύξηση του ΑΕΠ και του μεγέθους των οικιακών απορριμμάτων. Πάντως το ενθαρρυντικό στοιχείο στο γεγονός είναι η εικόνα που αφορά την ανακύκλωση των οικιακών απορριμμάτων είναι θετική. Έτσι για το διάστημα η ποσότητα των απορριμμάτων που ανακυκλώνονται έχει διπλασιαστεί, ενώ αυξητικές τάσεις παρουσιάζονται και για την αποτέφρωση (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006) ( Από τα παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα ότι ενώ η ανακύκλωση και η αποτέφρωση αυξάνονται, το απόλυτο ποσό των αποβλήτων που καταλήγουν σε ΧΥΤΑ δεν μειώνεται, λόγω της αύξησης της παραγωγής των αποβλήτων. Στοιχεία (Κόλλιας, 2004; Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006; Οικονομόπουλος, 50

51 2007; Tchobanoglous.-Kreith, 2010; υποδεικνύουν ότι οι ανοδικές αυτές τάσεις στην δημιουργία αποβλήτων αναμένεται να συνεχιστούν με μεγαλύτερες αυξήσεις κυρίως στα νέα κράτη μέλη, λόγω των εντονότερων αναπτυξιακών ρυθμών. Επιπλέον, η μη ικανοποιητική εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας για τα απόβλητα από τα κράτη μέλη αναμφισβήτητα πρόκειται να συμβάλλει στην αύξηση της παραγωγής τους (Κόλλιας, 2004; Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006; Οικονομόπουλος, 2007; Tchobanoglous.-Kreith, 2010; Μέθοδοι Διαχείρισης Στερεών Απορριμμάτων των ευρωπαϊκών κρατών Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 (Γεωργόπουλος, 2004), οι περισσότερες αναπτυγμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με σκοπό να διασφαλίσουν τη δημόσια υγεία, αλλά και να αποτρέψουν ταυτόχρονα, τη ρύπανση του περιβάλλοντος είχαν καθιερώσει αρκετές σημαντικές μεθόδους διαχείρισης στερεών αποβλήτων. Από τότε μέχρι και σήμερα έχουν γίνει σημαντικές αλλά και πολλές προσπάθειες, στα πλαίσια της ασφαλούς διάθεσης ενός ενδεχομένως επικίνδυνου υλικού, πρωτίστως εφαρμόζοντας διαδικασίες υγειονομικής ταφής και δευτερευόντως σχετιζόμενες με την καύση, χωρίς όμως να αποτελεί σκοπό η ανάκτηση ενέργειας (Φελεσκούρα, 2004; Φάττα 2006; Παυλίδης κ.α, 2006). Ουσιαστικά, το όλο σχήμα αφορά την επιλογή ενός εναλλακτικού προτύπου διαχείρισης της γενικής υγειονομικής ταφής. Στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης, κυρίως αυτές που αποτέλεσαν πρόσφατα μέλη της, παρόμοιες προσπάθειες ξεκίνησαν και συνεχίζονται ή είναι υπό διαδικασίες εκκίνησης (Γεωργόπουλος, 2004). Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, προβλήθηκε ιδιαίτερα μια καινοτόμος λογική διαχείρισης (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006; Η όλη λογική είχε σκοπό την εναρμόνιση των διαδικασιών με τις πολιτικές της βιώσιμης ανάπτυξης, δίνοντας προτεραιότητα στη μείωση της παραγωγής των αποβλήτων και στη θεώρησή τους ως αξιοποιήσιμο υλικό. Το γεγονός αυτό δεν υιοθετήθηκε με τον ίδιο βαθμό από τις χώρες μέλη. Η κάθε χώρα-μέλος ανταποκρίθηκε διαφορετικά. Έτσι, οι χώρες που βρίσκονταν υπό την επιρροή οικολογικών κινημάτων, όπως η Γερμανία και η Ολλανδία, υιοθέτησαν τη νέα διαχειριστική λογική με εντονότερο ρυθμό. Το νέο 51

52 καθεστώς έδινε κίνητρα για την ανάπτυξη μεθόδων και πρακτικών για εφαρμογές που αντιμετώπιζαν τα στερεά απόβλητα ως αξιοποιήσιμη ύλη και πρόβαλλε μια συγκεκριμένη ιεράρχηση, δίνοντας προτεραιότητα στην ανάκτηση των ίδιων των υλικών παρά στην ανάκτηση ενέργειας. Ωστόσο, χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία, έδειξαν μια ιδιαίτερη δυσπιστία ως προς την νέα διαχειριστική λογική, που ίσως οφείλεται στις συνθήκες της επικράτειάς τους (ισχυρές συντηρητικές πολιτικές και οικονομικές δομές που δημιουργούν το πλαίσιο μιας ισχυρής αποικιοκρατικής ακόμη και σήμερα χώρας) (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006; Από την παραπάνω εικοσαετή πορεία διαφαίνεται μια δυσκολία ως προς την ταύτιση και εναρμόνιση των πρακτικών και πολιτικών των κρατών μελών. Δυστυχώς, οι χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης πιθανόν να μη μπορέσουν ακόμα και σήμερα να χαράξουν μια ενιαία στρατηγική για το μέλλον, επειδή υφίστανται διαφορετικές αντιλήψεις σχετικά με την κατανόηση και εφαρμογή των βασικών επιλογών που παρουσιάζονται στο Πίνακα 4 (EAΠ, 2000; Παναγιωτακόπουλος, 2002; Κόλλιας, 2004; Οικονομόπουλος, 2007; Tchobanoglous-Kreith, 2010). Στο πλαίσιο αυτό αποτυπώνεται η δυσκολία της εξασφάλισης εφαρμογής των μέτρων που θα συνοδεύσουν την ενιαία διαχειριστική επιλογή αλλά και της ενιαίας εφαρμογής τους, ιδιαίτερα όταν κυριαρχούν υποψίες ότι η αδυναμία αυτή μπορεί να έχει μακροχρόνια διάσταση. Έντονοι προβληματισμοί και φοβίες δημιουργούνται από την αυθαίρετη ερμηνεία της νομοθεσίας που μπορεί να παρατηρηθεί για ορισμένες χώρες ή ακόμη το ενδεχόμενο αυτή να παραβιαστεί, με αποτέλεσμα να υπάρξουν ενδεχομένως σοβαρές δυσμενείς επιπτώσεις για το περιβάλλον (EAΠ, 2000), (Παναγιωτακόπουλος, 2002). 52

53 Α/Α ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 1 η επιλογή της αυτονομίας 2 η επιλογή της ισχυρής εναρμόνισης και σύγκλισης προς μια ενιαία πολιτική Πρόκειται για την αυτόνομη ανά χώρα στρατηγική, που προβάλλει το δικαίωμα των πολιτών της εκάστοτε χώρας, να εφαρμόσει τη πολιτική διαχείρισης που ταιριάζει με τις εθνικές της συνθήκες. Ωστόσο, κρίνεται αναγκαία η έστω και ελάχιστη εναρμόνισή της με την Ευρωπαϊκή Ένωση που πρέπει να ακολουθήσει για θέματα αντιρρύπανσης του περιβάλλοντος. Μεγάλο μέρος των αστικών στερεών απορριμμάτων είναι αξιοποιήσιμο υλικό και μπορεί να θεωρηθεί ως πρώτη ύλη ή ως δευτερογενές προϊόν. Το γεγονός αυτό, θέτει ως βασική προϋπόθεση την εφαρμογή μιας ενιαίας ευρωπαϊκής διαχειριστικής πολιτικής, προς την οποία θα συγκλίνουν όλα τα κράτη-μέλη, εφόσον εναρμονίσουν τις επιμέρους διαχειριστικές πολιτικές που ακολουθούν. Αναμένεται όμως να υπάρξουν αντιρρήσεις από χώρες που ακολουθούν τις λιγότερο προωθημένες επιλογές διαχείρισης, αλλά και από χώρες που εξαναγκάζονται να ακολουθήσουν μια προωθημένη δαπανηρή διαχειριστική πολιτική, την οποία έχουν επιλέξει. 3 Η επιλογή της θεώρησης των αποβλήτων ως αξιοποιήσιμο υλικό Όσον αφορά το θέμα των αποβλήτων, υπάρχει μια ιδιαιτερότητα που έγκειται στη λανθασμένη θεώρηση του μεγαλύτερου μέρους των αποβλήτων ως «άχρηστα υλικά», με συνέπεια να διακινούνται ελεύθερα ως δευτερογενή προϊόντα. Αυτό μπορεί να δυναμιτίσει το σενάριο των αυτόνομων στρατηγικών που εφαρμόζει η κάθε χώρα, ιδιαίτερα αν οι χώρες επιλέξουν στρατηγικές με ιδιαίτερα υψηλό κόστος, όπως η μέγιστη ανάκτηση υλικών και διάθεση του υπολοίπου με ταφή. Πίνακας 11. Οι επιλογές που καθορίζουν τις πολιτικές -πρακτικές διαχείρισης των ΑΣΑ Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες (EAΠ, 2000; Παναγιωτακόπουλος, 2002) ( που έχουν γίνει στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες, καθώς και από δεδομένα της Eurostat, προκύπτει ότι η υγειονομική ταφή και η καύση είναι οι πιο δημοφιλείς μέθοδοι-πρακτικές σήμερα, ενώ ταυτόχρονα θεωρούνται ως οι περισσότερο ευρέως αποδεκτές τεχνικές διαχείρισης των απορριμμάτων. Το γεγονός αυτό έρχεται σε αντίθεση με το ότι οι χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν υποχρέωση να μειώσουν τη παραγόμενη ποσότητα του βιοαποδομήσιμου οργανικού κλάσματος που περιέχεται στα στερεά απόβλητα. Αυτό γίνεται για να οδηγούνται 53

54 στους χώρους υγειονομικής ταφής, με σκοπό να αυξηθεί η ανάκτηση υλικών και ενέργειας (EAΠ, 2000), (Παναγιωτακόπουλος, 2002; Για το λόγο αυτό, όσον αφορά το σχήμα διαχείρισης των στερεών αποβλήτων για τις επόμενες δεκαετίες, προβλέπεται ότι το ποσοστό εφαρμογής της υγειονομικής ταφής θα μειωθεί, ενώ θα υπάρξει αντίστοιχη αύξηση του ποσοστού εφαρμογής των συστημάτων ανακύκλωσης των υλικών και κομποστοποίησης. Παράλληλα, εκτιμάται ότι θα εφαρμοστούν τεχνικές καύσης με παράλληλη ανάκτηση ενέργειας. Το ίδιο βέβαια θα ισχύσει και για τη διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων (EAΠ, 2000; Παναγιωτακόπουλος, 2002; Συνοπτική παρουσίαση των Μεθόδων Διαχείρισης μη επικίνδυνων αποβλήτων Η τοπική αυτοδιοίκηση, κατά βάση στην ΕΕ, ευθύνεται για τη διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων τους, αφού η όλη διαδικασία καλύπτεται από τα δημοτικά τέλη. Είναι προφανές ότι η εφαρμογή προγραμμάτων ανακύκλωσης απαιτεί κάποια χαρακτηριστικά όπως: εξειδίκευση, οργάνωση και διευρυμένες αρμοδιότητες, που δυστυχώς δεν χαρακτηρίζουν τους φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης. Παράλληλα, η οικονομική βιωσιμότητα των προγραμμάτων ανακύκλωσης προϋποθέτει κάποια οικονομική ενίσχυση, η οποία μπορεί να προέλθει από τέλη και συνεισφορές (EAΠ, 2000; Παναγιωτακόπουλος, 2002). Στον πίνακα 5 παρουσιάζεται ανάλυση των στοιχείων αυτών. Όσον αφορά τις υπόλοιπες μεθόδους διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, καταγράφεται κάτωθι αναλυτικά η κατάσταση που επικρατεί σε ορισμένες χώρες, όπου τουλάχιστον υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία (EAΠ, 2000; Παναγιωτακόπουλος, 2002). Στις επόμενες παραγράφους θα γίνει μια παρουσίαση παραδειγμάτων - πρακτικών που εφαρμόζονται στην Ε.Ε.. 54

55 ΠΗΓΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗ Τέλη Αυτά επιβάλλονται στην περίπτωση που δεν υπάρχει εφαρμογή σύγχρονων και εγκεκριμένων μεθόδων διαχείρισης ΑΣΑ. Συνεισφορές Αποτελούν συνεισφορές της βιομηχανίας, ώστε να χαρακτηριστούν τα προϊόντα τους ως οικολογικά. Οι διαφορετικές προσεγγίσεις και οι προτεραιότητες που θέτουν οι εκάστοτε χώρες στο τομέα της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, δε δημιουργούν πρόβλημα εφόσον τηρούνται οι περιβαλλοντικές απαιτήσεις που θέτει η ευρωπαϊκή νομοθεσία. Πίνακας 22. Πηγές Οικονομικής ενίσχυσης ΟΤΑ (EAΠ, 2000; Παναγιωτακόπουλος, 2002) Η περίπτωση της Γερμανίας Στη Γερμανία οι διαδικασίες της διαλογής και αποτέφρωσης των απορριμμάτων υλοποιούνται σε ποσοστό έως και 20%. Επίσης, δεν επιτρέπεται η αποθήκευση σε ΧΥΤΑ, αφού η πλήρης απαγόρευση ισχύει από το έτος 2005 για την Γερμανία αλλά και την Σουηδία (EAΠ, 2000; Παναγιωτακόπουλος, 2002; Όσον αφορά στον τομέα διαχείρισης της ανακύκλωσης των υλικών συσκευασίας, αυτόν τον έχει αναλάβει ο ιδιωτικός τομέας. Στο πλαίσιο αυτό ένας ενδιάμεσος ιδιωτικός οργανισμός (Duales System Deutschland - DSD) συντονίζει το όλο πρόγραμμα, για λογαριασμό των ιδιωτικών εταιρειών διαχείρισης των απορριμμάτων, των πωλητών και της βιομηχανίας. Στην χώρα αυτή της βόρειας Ευρώπης έχουν επιλεχτεί και άλλες μέθοδοι αξιοποίησης όπως για παράδειγμα η καύση με ανάκτηση ενέργειας, που υλοποιείται με σκοπό: Α. να εξαλειφθεί πλήρως σε ένα βάθος χρόνου η υγειονομική ταφή και Β. να προωθηθεί σημαντικά η ανακύκλωση των υλικών. Η αναφερθείσα επιλογή, σε συνδυασμό με ισχυρά οικονομικά κίνητρα και αντικίνητρα τα οποία δεν ευνοούν την εφαρμογή άλλων μεθόδων, έχει ως αποτέλεσμα την υλοποίηση ενός δαπανηρού συστήματος ανακύκλωσης, το οποίο όμως είναι αναμφίβολα αποδεκτό από το κοινωνικό σύνολο (EAΠ, 2000; Παναγιωτακόπουλος, 2002; Όσον αφορά στην εδαφική διάθεση, η σχετική νομοθεσία αποτρέπει την εφαρμογή της μεθόδου αυτής μετά το 55

56 2005. Ουσιαστικά, το όλο μοντέλο μπορεί να εννοηθεί ως την προώθηση του εναλλακτικού σχήματος της μέγιστης ανάκτησης υλικών και διάθεσης του υπολοίπου με ταφή, όπου τελικός στόχος του είναι η ελαχιστοποίηση της παραγωγής απορριμμάτων, από την στιγμή που η γερμανική κοινωνία έχει αποδεχτεί και συνειδητοποιήσει σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό την αναγκαιότητα μιας αειφόρου πολιτικής για τη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος. Στο Αμβούργο από το 2003 έχει εισαχθεί ένα νέο σύστημα συλλογής ΑΣΑ. Το σύστημα αυτό χρησιμοποιεί ένα όχημα για τη συλλογή όλων των απορριμμάτων. Η εφαρμογή του ιδίου είδους οχήματος αποκομιδής για την αποκομιδή των υπόλοιπων αποβλήτων καθώς και των υλικών προς ανακύκλωση αποτελεί γεγονός που βοηθά στα καλύτερα οικονομικά αποτελέσματα του προγράμματος αλλά αυξάνουν τις προσμίξεις ( EEA, 2005) Η περίπτωση της Γαλλίας Στην Γαλλία χρησιμοποιείται η διαλογή απορριμμάτων χωρίς την αποτέφρωσή τους που φτάνει σε ποσοστό έως και 20%. Τα σημαντικότερα στοιχεία της πολιτικής αλλά και πράξης που εφαρμόζει είναι (EAΠ, 2000; Παναγιωτακόπουλος, 2002; Το γεγονός ότι επιτρέπεται η αποθήκευση σε ΧΥΤΑ, ενώ δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία όσον αφορά την επιβολή φορολογίας για την αποφυγή παραγωγής απορριμμάτων. Η διαδικασία παρακολουθείται ως σύστημα με έναν ιδιωτικό οργανισμό (ΕCΟ-Amballage), ο οποίος συντονίζει τη βιομηχανία, τους πωλητές και τη τοπική αυτοδιοίκηση. Η γενικότερη πολιτική και πρακτική της Γαλλίας που βασίζεται κυρίως στην θεώρησή της ως προς τις εναλλακτικές μεθόδους αξιοποίησης των αστικών στερεών αποβλήτων, αλλά και την ελαστικότητα που δείχνει ως προς την μέθοδο της υγειονομικής ταφής, έχει οδηγήσει σε ένα περιορισμένο πρόγραμμα ανακύκλωσης, που συνεισφέρει εν μέρει στο συνολικό πρόβλημα που αφορά την διαχείριση των αποβλήτων. 56

57 Από την άλλη, όσον αφορά στα θέματα εδαφικής διάθεσης, η Γαλλία ανταποκρίνεται με πιο προσεκτικά βήματα. Αναγνωρίζει τη σπουδαιότητα της αξιοποίησης των απορριμμάτων αλλά και του περιορισμού της υγειονομικής ταφής, χωρίς όμως να εφαρμόζει απόλυτα ένα συγκεκριμένο σχήμα εναλλακτικής διαχείρισης. Η προσέγγιση αυτή, αντικατοπτρίζει έντονα την απροθυμία της χώρας να εφαρμόσει ένα ιδιαίτερα δαπανηρό σύστημα, το οποίο δε θα επιτρέπει την επιλογή εφαρμόσιμων λύσεων χωρίς υπερβολικό κόστος, προσαρμοσμένων στις συνθήκες που επικρατούν στη χώρα. Αξίζει να αναφερθεί το παράδειγμα της περιοχής Μπαπόμ. Το πρόγραμμα συντονίστηκε από την Ένωση Δήμων της περιοχής Μπαπόμ και καλύπτει κατοίκους της αγροτικής αυτής περιοχής. Το σχέδιο προέβλεπε ειδικό χώρο για τα σκουπίδια του σπιτιού και ειδικό για τα σκουπίδια του κήπου, τα οποία συγκεντρώνονται και τίθενται σε επεξεργασία σε μια κεντρική μονάδα. Υπολογίζεται ότι τόνοι λιπάσματος παράγονται κάθε χρόνο από τόνους σκουπιδιών. Σε μια άλλη περιοχή, τη Νιόρτ, το κόστος από την επεξεργασία των απορριμμάτων για λίπασμα είναι το μισό απ αυτό που απαιτείται για να μεταφέρονται τα σκουπίδια σε χωματερές (European Commission,Directorate-General, 2000) Η περίπτωση της Ιταλίας Το Νοέμβριο του 1988 η Ιταλία ήταν η πρώτη χώρα που καθιέρωσε κανονισμούς για τα απόβλητα συσκευασιών, οι οποίοι ισχύουν μέχρι σήμερα. Έχει εκδοθεί ένας νομός ο οποίος απαιτεί από τους κατασκευαστές και τους εισαγωγείς να ενωθούν με τους οργανισμούς που συνεργάζονται με τις τοπικές αρχές για την ανακύκλωση κάθε υλικού συσκευασίας Οι ελάχιστοι στόχοι που τέθηκαν ήταν 25% για την ανακύκλωση και 50%-65% για τη συνολική ανάκτηση. Υπάρχει επίσης μια απαγόρευση για την ταφή των συσκευασιών. Στην Ρώμη και το Forli οι πολίτες που φέρνουν προς ανακύκλωση απόβλητα σε ένα κέντρο ανακύκλωσης λαμβάνουν μια μικρή ανταμοιβή για την προσπάθεια τους, πχ. ένα εισιτήριο για τις τοπικές δημόσιες συγκοινωνίες ή κάποια χαρτικά γραφείων. Αυτό παρακινεί τους ανθρώπους για να έρθουν στο κέντρο καθώς επίσης και να τους καθοδηγεί στο χωρισμό αποβλήτων. Στην Ιταλία γίνεται διαλογή των απορριμμάτων, επιτρέπεται η αποθήκευση σε χωματερές. Δυστυχώς δεν υπάρχουν διαθέσιμες πληροφορίες αν επιβάλλονται φόροι για αποφυγή παραγωγής απορριμμάτων. Παρατηρείται δηλαδή ότι βρίσκεται στην 57

58 ίδια κατάσταση με την Ελλάδα (EAΠ, 2000; Σημαντικό είναι το σύστημα που εφαρμόζεται στο Κουπέλο. Εκεί καλύπτονται κάτοικοι και η συλλογή των σκουπιδιών γίνεται πόρτα-πόρτα. Η επιτυχία εδώ οφείλεται στις υπηρεσίες συλλογής που αναπτύχθηκαν για να διευκολύνουν τους κατοίκους, παρόλο που το λίπασμα δεν έχει βγει ακόμη στην αγορά. Στη Μόντσα, οι κάτοικοι απέδωσαν συνολικά 84 κιλά σκουπιδιών ο καθένας, ενώ στην Πάντοβα οι κάτοικοι που συντονίστηκαν με το πρόγραμμα βοήθησαν να συλλέγουν και να προωθηθούν στις μονάδες επεξεργασίας περισσότεροι από τόνοι σκουπιδιών. Στην περιοχή αυτή τα ειδικά δοχεία για τον διαχωρισμό των απορριμμάτων τα αγόρασαν οι κάτοικοι με δική τους επιβάρυνση (περίπου δραχμές ανά νοικοκυριό).τελός στα προγράμματα της Πάντοβα, Κουπέλο και Μόντσα χρησιμοποιούνται μικρά ανοιχτά φορτηγά και βιοαποδομίσιμες σακούλες (Tucker et al, 2002) Η περίπτωση της Αυστρίας Στην Αυστρία ακολουθείται μια διαφορετική πολιτική. Οι πολίτες πληρώνουν φόρο για να εφαρμόζονται διαδικασίες σχετικά με την διαλογή των απορριμμάτων, ενώ δε γίνεται αποτέφρωση απορριμμάτων σε ποσοστό μεγαλύτερο του 20%. Επίσης, επιβάλλονται φόροι και για την αποφυγή παραγωγής των απορριμμάτων. Στην Βιέννη λειτουργούν 18 μονάδες ανακύκλωσης, 11 μονάδες κομποστοποίησης, ενώ λειτουργούν 7 μονάδες θερμικής επεξεργασίας, οι οποίοι βρίσκονται εντός του αστικού ιστού της πόλης ( Κρίνεται επίσης αναγκαίο να ειπωθεί ότι ο δήμος της Βιέννης έθεσε σε εφαρμογή την ίδρυση και λειτουργία του ειδικού κέντρου επισκευής και παροχής υπηρεσιών, αποκλειστικά από τα «ηλεκτρονικά» απόβλητα και αυτή η πρωτοβουλία του γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα κέντρο εκπαίδευσης, όπου όσοι εκπαιδεύονται εκεί αποσυναρμολογούν παλιές ή χαλασμένες ηλεκτρικές συσκευές παντός τύπου και στην συνέχεια τις ανακυκλώνουν ή τις επισκευάζουν. Η κίνηση αποσκοπεί: στη διάθεση του υλικού με καλύτερες τιμές στην αγορά, στη μείωση της ανεργίας, αφού στο πλαίσιο του προγράμματος αυτού, απασχολείται αρκετός αριθμός ανέργων και τέλος στην εξοικονόμηση ενέργειας αλλά και χρημάτων. 58

59 Η περίπτωση του Βελγίου 2000): Στο Βέλγιο το μοντέλο που εφαρμόζεται βασίζεται στους εξής άξονες (EAΠ, η χρήση της διαλογής των απορριμμάτων, η αποθήκευση σε χωματερές και τέλος η επιβολή φόρων για αποφυγή παραγωγής απορριμμάτων. Το 2002 η κυβέρνηση του Βελγίου εκπόνησε ένα φιλόδοξο και επιδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση πρόγραμμα, με σκοπό την ανάπτυξη επενδύσεων στο τομέα διαχείρισης των στερεών απορριμμάτων. Το πρόγραμμα ενδιέφερε άμεσα τους επενδυτές, αφού η επιχορήγηση κάλυπτε αφενός το 70% του κόστους που αφορούσε στην πρόληψη παραγωγής των απορριμμάτων αλλά και το 50% του κόστους της διαχείρισής τους (EAΠ, 2000; Παναγιωτακόπουλος, 2002; Το συγκεκριμένο πρόγραμμα έδινε μεγάλο όφελος στους επιχειρηματίες και στο περιβάλλον. Συγκεκριμένα υπολογίστηκε ότι το Μάιο του 2003, ανακυκλώθηκαν περίπου δώδεκα χιλιάδες χάρτινες σακούλες, τέσσερις χιλιάδες κουτιά μπισκότων, ενώ δέκα χιλιάδες κονσέρβες πολτοποιήθηκαν και έτσι δε κατέληξαν όλα αυτά, σε ανεξέλεγκτες χωματερές (EAΠ, 2000; Παναγιωτακόπουλος, 2002; Η περίπτωση της Δανίας Στην Δανία γίνεται διαλογή των απορριμμάτων και αποτέφρωσή τους έως και 20%. Επίσης, επιτρέπεται η αποθήκευση των αποβλήτων σε χωματερές και επιβάλλονται φόροι για αποφυγή της παραγωγής των απορριμμάτων. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, ότι ορισμένοι δήμοι σε περίπτωση που κάποιοι πολίτες χρησιμοποιούν κάδους πολτοποίησης απορριμμάτων, τους επιβάλλεται μικρότερη φορολογία (EAΠ, 2000; Παναγιωτακόπουλος, 2002; Συγκεκριμένα ο φόρος είναι 26,25 για κάθε τόνο απορριμμάτων που θάβεται και 21,54 για κάθε τόνο που καίγεται. Ουσιαστικά διαφορά αυτή στην χρέωση δίνει την κατεύθυνση της πολιτκής, που στοχεύει στην μείωση μέσω του οικονομικού αντικινήτρου των ποσοτήτων των απορριμμάτων, καθιστώντας την επιλογή της καύσης πιο οικονομική. Μικρότερος είναι ο φόρος και σε αυτά τα απορρίμματα που 59

60 καταλήγουν σε εργοστάσια καύσης με ανάκτηση ενέργειας, σε σχέση με αυτά που καίγονται χωρίς να ανακτάται ενέργεια. Το ποσοστό ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης των απορριμμάτων από 21% που ήταν το 1985, έφθασε στο 50% το 1993, ενώ το ποσοστό των απορριμμάτων που κατέληξε σε χώρους ταφής έπεσε από το 57% στο 26% αντίστοιχα. Παρόλο που τα ποσοστά της επαναχρησιμοποίησης και της ανακύκλωση αυξήθηκαν δραστικά, το ποσοστά των απορριμμάτων που οδηγούνται στην καύση παρέμεινε σταθερό. Η πολιτική αυτή της φορολογίας στα απορρίμματα συντέλεσε σημαντικά και στην αύξηση της επαναχρησιμοποίησης των αποβλήτων των εκσκαφών, κατασκευών και κατεδαφίσεων. Σύμφωνα με την Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος της Δανίας το 1988 το ποσοστό επαναχρησιμοποίησης των αδρανών στερεών αποβλήτων ήταν 12%, ενώ το 1993 έφθασε στο 82% ( EAΠ, 2000; Η περίπτωση της Πορτογαλίας Στην Πορτογαλία εμφανίζεται εικόνα παρόμοια με αυτή της Ιταλίας. Χρησιμοποιείται η διαλογή απορριμμάτων, ωστόσο δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία αν γίνεται αποτέφρωση των απορριμμάτων έως και 20%. Τα υφιστάμενα στοιχεία δείχνουν ότι δεν επιτρέπεται η αποθήκευση σε χωματερές, αλλά το γεγονός ότι δεν επιβάλλονται φόροι για να αποφευχθεί η αύξηση της παραγωγής των απορριμμάτων μάλλον κάνει την εφαρμογή του νόμου δύσκολη (EAΠ, 2000; Παναγιωτακόπουλος, 2002; Στο Αμτρές των κατοίκων, δυτικά της Λισαβώνας, το πρόγραμμα λειτουργεί από το 1994 και αποφέρει τόνους λιπάσματος κάθε χρόνο. Το πρόγραμμα πέτυχε από την αρχή, γιατί η περιοχή εφαρμόζει εδώ και πολλά χρόνια στρατηγικές ανακύκλωσης και οι κάτοικοι της είναι ήδη ευαισθητοποιημένοι για τη συμμετοχή τους σε ανάλογες προσπάθειες. ( Tucker et al, 2002) Η περίπτωση της Σουηδίας Στην Σουηδία το μοντέλο είναι ιδιαίτερα επιτυχημένο. Οι βασικοί άξονες του είναι οι εξής (EAΠ, 2000; Παναγιωτακόπουλος, 2002; υλοποίηση διαλογής και αποτέφρωση των απορριμμάτων έως και 20%, δεν επιτρέπεται η απόθεση σε ΧΥΤΑ από το έτος

61 τέλος, επιβάλλονται φόροι για να αποφευχθεί όσο το δυνατόν γίνεται η παραγωγή των απορριμμάτων. Συγκεκριμένα στο Γκεντεμποργκ αυτήν την περίοδο η φιλοσοφία "να ξεφορτωθεί τα αποβλήτα έχει αντικατασταθεί από "να ανακυκλώσει" Η ευθύνη παραγωγών εισήχθη στη μέση δεκαετία του '90 για τη συσκευασία και το χαρτί. Τα απόβλητα ευθύνης των παραγωγών συλλέγονται σε 440 σταθμούς ανακύκλωσης. Παράλληλα από την τοπική κοινωνία συλλέγονται από σπίτι σε σπίτι ένας μεγάλος αριθμός υλικών συσκευασίας (Tucker et al, 2002). Επίσης κάτι παρόμοιο ισχύει και στην Στοκχόλμη, όπου λειτουργούν 22 μονάδες διαχείρισης ανακυκλώσιμων, 8 μονάδες κομποστοποίησης, 9 μονάδες θερμικής επεξεργασίας και καθόλου ΧΥΤΑ Η περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου Στο Ηνωμένο Βασίλειο η πολιτική που εφαρμόζεται χαρακτηρίζεται από τα εξής στοιχεία (EAΠ, 2000; Παναγιωτακόπουλος, 2002; λαμβάνει χώρα η διαλογή των απορριμμάτων, επιτρέπεται η αποθήκευση των απορριμμάτων σε χωματερές, δεν επιβάλλονται φόροι για την αποφυγή παραγωγής των στερεών απορριμμάτων. Τον Οκτώβριο του 1996, επιβλήθηκε ο πρώτος οικολογικός φόρος στη Μεγάλη Βρετανία, ο φόρος για τους Χ.Υ.ΤΑ, με στόχο τη μείωση των απορριμμάτων που καταλήγουν στους Χ.Υ.ΤΑ, την αύξηση της επαναχρησιμοποίησης και της ανακύκλωσης και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Η Βρετανία ήταν η πρώτη χώρα που προσπάθησε να επιβάλλει φόρους για τη ρύπανση. Ο φόρος για τους Χ.Υ.ΤΑ αναμένεται να αποφέρει έσοδα περίπου λίρες το χρόνο. Δυστυχώς, χωρίς έναν παρόμοιο φόρο για την καύση των απορριμμάτων, υπάρχει το ενδεχόμενο τα απορρίμματα αντί να καταλήγουν στους Χ.Υ.ΤΑ να καίγονται. Παρόλο που ο φόρος έχει στόχο τη μείωση και επαναχρησιμοποίηση των απορριμμάτων, κάτι τέτοιο δεν θα επιτευχθεί αν δεν υπάρξει αντίστοιχα και για την καύση (EAΠ, 2000; Παναγιωτακόπουλος, 2002; Στο δήμο του Sutton της Αγγλίας εφαρμόζεται η παρακτική της βαθμιαίας εισαγωγής των τροχοφόρων κάδων. Το σχέδιο καλύπτει αυτήν την περίοδο περίπου 60% των οικογενειών στο Sutton. Οι κάτοικοι χρησιμοποιούν ένα πράσινο τροχοφόρο 61

62 κάδο για την αποθήκευση των ξηρών ανακυκλώσιμων υλικών και ενός καφετιού κάδου για οποιαδήποτε οικιακά απόβλητα που δεν μπορούν να ανακυκλωθούν (Kendall, 2001). Στο πλαίσιο αυτό, οι κάδοι συλλέγονται εναλλάξ κάθε εβδομάδα, Έχει υπάρξει κάποια τοπική αντίθεση στο σχέδιο αλλά η πλειοψηφία των ιδιοκτητών βλέπει θετικά την προσπάθεια. Μια έρευνα μεταξύ των οικογενειών που συμμετείχαν πιλοτικά προγράμματα δύο έτη πριν το 87% των χρηστών ήταν ευχαριστημένοι από την υπηρεσία και αυτό προέτρεψε την απόφαση να επεκταθεί το σύστημα σταδιακά σε όλο το δήμο (Kendall, 2001). 3.3 Συνήθη προβλήματα και πως ξεπεράστηκαν Σε προηγούμενη παράγραφο παρουσιάστηκαν οι πολιτικές, οι άξονες και πρακτικές που εφαρμόζουν αρκετές Ευρωπαϊκές χώρες. Συγκριτικά αναφερόμενοι στις εφαρμογές των χωρών αυτών, μπορεί να προκύψει το συμπέρασμα ότι οι χώρες αυτές ακολουθούν τις επιλογές των σχημάτων της μέγιστης ανάκτησης υλικών και της διάθεση του υπολοίπου με ταφή. της επιλεκτικής ανάκτηση υλικών, καύσης με ανάκτηση ενέργειας και ταφή τέφρας αντίστοιχα. Από την μελέτη του θέματος είναι δυνατόν να λεχθεί ότι εξαιτίας του υψηλού κόστους του σχήματος που έχει επιλέξει η Γερμανία, προκύπτει ένα ισχυρό κίνητρο για τους διαχειριστές των στερεών αποβλήτων της, να τα στείλουν στη γειτονική Γαλλία, όπου εφαρμόζονται οικονομικότερες λύσεις, όπως η καύση. Η λύση στο πρόβλημα αυτό, όπως προτάθηκε στο Γερμανικό Κοινοβούλιο (Οικονομόπουλος, 2007; Tchobanoglous-Kreith, 2010) ήταν να απαγορευθούν οι μεταφορές των αστικών στερεών αποβλήτων και να ενισχυθεί η εθνική αυτάρκεια. Ωστόσο, για να γίνει κάτι τέτοιο εφικτό, ήταν αρχικά απαραίτητο τα αστικά στερεά απόβλητα να θεωρηθούν ότι δεν αποτελούν καν προϊόντα, οπότε θα πρέπει να θεωρηθούν άχρηστα υλικά ή να γίνει μια εξαίρεση στην ελεύθερη ευρωπαϊκή αγορά με τη δικαιολογία ότι αυτή η παρέκκλιση από τους κοινοτικούς νόμους και συμφωνίες γίνεται με σκοπό να δοθεί προτεραιότητα σε περιβαλλοντικά ζητήματα (EAΠ, 2000; Παναγιωτακόπουλος, 2002). Πρέπει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα προσπαθεί να ακολουθήσει το γαλλικό πρότυπο, επειδή τέτοια συστήματα 62

63 διαχείρισης κατανέμουν δίκαια τις δαπάνες χειρισμού των αποβλήτων από τις συσκευασίες, ενώ περισσότερα στοιχεία για αυτό θα δοθούν σε επόμενο κεφάλαιο. Το θέμα της οικονομικής επιβάρυνσης από την εφαρμογή των πρακτικών αυτών επιλύεται άμεσα ως έξης: ένας υπεύθυνος οργανισμός στις χώρες αυτές συγκεντρώνει χρήματα από τις βιομηχανίες και τα διαθέτει στις ιδιωτικές εταιρείες για ανάκτηση (Φελεσκούρα, 2004; Παυλίδης κ.α., 2006; Φάττα 2006). Στην συνέχεια, οι βιομηχανίες μετακυλύουν το κόστος στις αγοραίες τιμές των προϊόντων και έτσι η δαπάνη πληρώνεται μόνο από τους χρήστες των συσκευασιών και όχι από το σύνολο του πληθυσμού, όπως θα συνέβαινε σε αντίθετη περίπτωση που η κάλυψη γινόταν με δημόσιο φόρο. Με αυτό τον τρόπο εξασφαλίζεται κοινωνική δικαιοσύνη ενώ η συνολική επιβάρυνση για κάθε καταναλωτή είναι προφανώς μικρότερη από αύτη που θα βάρυνε ένα μόνο φορέα ή οργανισμό (πχ την βιομηχανία). Ωστόσο, όταν έγιναν αντιληπτές οι συνέπειες του προβλήματος, είναι αλήθεια ότι αυξήθηκε ο αριθμός των χωρών που απαγόρευσαν την εισαγωγή τοξικών αποβλήτων στην επικράτειά τους. Οι χώρες που προέβησαν σε αυτήν την ενέργεια σύμφωνα με στοιχεία της μελέτης είναι το Μονακό, το Μαρόκο, η Κύπρος, η Αλβανία, η Μάλτα, και η Συρία (EAΠ, 2000; Γεωργόπουλος, 2004). Από την βιβλιογραφία διαπιστώνεται (EAΠ, 2000; ότι η Ελλάδα και η Ιταλία δείχνουν μια ιδιαίτερη δυσπιστία ως προς την νέα διαχειριστική λογική, λόγω των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών που επικρατούν, οι οποίες δε τις αφήνουν να προβληματιστούν πάνω στο θέμα, αφού αναδεικνύονται άλλα πιο κρίσιμα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα. Τα βήματα που κάνουν οι χώρες αυτές, έγκεινται στα παραδείγματα που παίρνουν από άλλες αλλά και από την ευρωπαϊκή νομοθεσία (EAΠ, 2000; Κόλλιας, 2004; Οικονομόπουλος, 2007; Tchobanoglous-Kreith, 2010; Μια ειδική περίπτωση αποτελεί το παράδειγμα της πόλης Schleswig-Holstein. Εκεί (EAΠ, 2000; Παναγιωτακόπουλος, 2002) εφαρμόζεται επιτυχώς από το έτος 1995, ένα πρόγραμμα που σχετίζεται με τη συλλογή, επισκευή, πώληση αλλά και ανακύκλωση παλιών μεταχειρισμένων επίπλων. Το πρόγραμμα αυτό οφείλει την επιτυχία του, στο γεγονός ότι καλύπτει τις ανάγκες του πολίτη, δημιουργεί σπουδαία επενδυτικά κίνητρα και μειώνει εν μέρει την ανεργία με τις θέσεις εργασίας που προσφέρει. Από την άλλη στόχος του προγράμματος είναι να δοθεί το κίνητρο 63

64 δημιουργίας μίας αλυσίδας επιχειρήσεων που να διαχειρίζεται τα υλικά από ανακύκλωση, με σκοπό τη τελική τους διάθεση στην αγορά, σε ανταγωνιστικές τιμές βασιζόμενο στις επιδοτήσεις του προϋπολογισμού της τοπικής αυτοδιοίκησης. Έτσι, θα δημιουργηθούν περισσότερες ανάγκες διακίνησης ανακυκλωμένων υλικών με χαμηλό κόστος ακόμα και σε είδη ένδυσης, διατροφής και μετακίνησης. Συμπερασματικά, παρατηρείται ότι όλες οι ευρωπαϊκές χώρες που αναφέρθηκαν, χρησιμοποιούν τη διαλογή ως μέθοδο διαχείρισης, ενώ οι περισσότερες επιτρέπουν την αποθήκευση των απορριμμάτων τους σε χωματερές. Παρατηρείται επίσης, ότι λίγες χώρες πραγματοποιούν αποτέφρωση των απορριμμάτων τους έως και 20%, ενώ λιγότερες επιβάλλουν φορολογία, για να αποφευχθεί η αυξημένη παραγωγή στερεών αποβλήτων (EAΠ, 2000; Παναγιωτακόπουλος, 2002; Κόλλιας, 2004; Οικονομόπουλος, 2007; Tchobanoglous- Kreith, 2010; Αν και τα παραδείγματα εκτός Ευρώπης δεν απασχολούν τη μελέτη αυτή, κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ένα καλό παράδειγμα, αυτό της Ινδίας (EAΠ, 2000). Σε μια εφαρμογή λοιπόν, του Δήμου Asansol της Πολιτεία της Βεγγάλης στην Ινδία υλοποιήθηκε μια προσπάθεια σχεδιασμού και εφαρμογής ενός σχεδίου συλλογής και μεταφοράς των αστικών στερεών αποβλήτων. Τα κυριότερα σημεία του ήταν τα ακόλουθα (Οικονομόπουλος, 2007; Tchobanoglous-Kreith, 2010): Το εφαρμοσθέν μοντέλο για την αποκομιδή των στερεών απορριμμάτων περιελάμβανε (Οικονομόπουλος, 2007; Tchobanoglous-Kreith, 2010): τον σχεδιασμό της θέσης των κάδων, τον αριθμό των οχημάτων και την επιλογή της βέλτιστης διαδρομής. Οι κάδοι που χρησιμοποιήθηκαν ήταν τριών κατηγοριών (ανάλογα με την χωρητικότητα τους) και τοποθετήθηκαν σε διάφορα σημεία της πόλης λαμβάνοντας υπόψη: το πλάτος του δρόμου, την διαθεσιμότητα χώρου τοποθέτησης, την ελάχιστη διανυόμενη απόσταση του πολίτη από την κατοικία του στον κάδο καθώς και την πληθυσμιακή πυκνότητα του κάθε δρόμου, 64

65 Αντίστοιχα οι δρόμοι του δήμου κατηγοριοποιήθηκαν σε τρεις κατηγορίες ανάλογα με το πλάτος τους. Ομοίως και τα οχήματα αποκομιδής διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες ανάλογα με τον τύπο των κάδων που μπορούν να εξυπηρετήσουν. Οι μελετητές υπολόγισαν τη συχνότητα αποκομιδής για το κάθε τύπο κάδου, καθώς αυτή δεν ήταν η ίδια για όλους τους τύπους. Στην περιοχή υπήρχε μόνο ένα σημείο απόθεσης των απορριμμάτων καθώς και ένα σημείο στάθμευσης των οχημάτων. 65

66 66

67 4. Η κατάσταση στην Ελλάδα 4.1 Αποτύπωση ισχύουσας κατάστασης Συγκριτική κατάσταση Ελλάδας με τα άλλα κράτη μέλη της Ε.Ε. Η Ελλάδα παρότι αποτελεί ένα από τα παλαιότερα μέλη της Ε.Ε. (από το 1981 είναι μέλος της Ε.Ε.) δεν έχει καταφέρει να εναρμονιστεί με τις κοινοτικές οδηγίες που αφορούν στην διαχείριση των αστικών αποβλήτων. Στην πραγματικότητα, με βάση σχετικές εκθέσεις του 2005 και 2012, περιλαμβάνεται στον κατάλογο των κρατώνμελών που έχουν τις χειρότερες επιδόσεις στη διαχείριση των αστικών αποβλήτων ( Όπως επισημαίνεται στην έκθεση (EEA, Report No3 (2005), αλλά και στην (European Commission, 2012) τα κράτη-μέλη που παρουσιάζουν τις μεγαλύτερες καθυστερήσεις και αδυναμίες στην εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας είναι η Λετονία, η Μάλτα, η Πολωνία, η Ελλάδα, η Εσθονία, η Ιταλία, η Λιθουανία, η Ρουμανία, η Βουλγαρία, η Κύπρος, η Τσεχία, και η Σλοβακία. Οι χώρες αυτές χαρακτηρίζονται από αρνητικές εκθέσεις και σπανίζουν οι θετικές για τομείς όπως η τιμολόγηση της διάθεσης απορριμμάτων, η συνολική ποσότητα των αποβλήτων που ανακυκλώνονται και οι παραβάσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Από την άλλη, οι χώρες με τις καλύτερες επιδόσεις στη διαχείριση γενικότερα των αποβλήτων είναι η το Βέλγιο, η Γερμανία, η Δανία, Αυστρία, η Ολλανδία και η Σουηδία. Σε σχετικές εκθέσεις (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006; κατατάσσονται τα 27 κράτη-μέλη με βάση 18 κριτήρια και αξιολογούνται με πορτοκαλί, πράσινες, και κόκκινες σημαίες. Η τελευταία έκθεση (2012) κατατάσσει την χώρα μας στην χειρότερη θέση όπως φαίνεται στο επόμενο πίνακα. Οι αδυναμίες που διαπιστώθηκαν στις χώρες με χαμηλές επιδόσεις περιλαμβάνουν ανύπαρκτες ή ανεπαρκείς πολιτικές πρόληψης της δημιουργίας αποβλήτων, έλλειψη κινήτρων για να μην οδηγούνται τα απόβλητα στους ΧΥΤΑ καθώς επίσης ανεπαρκή υποδομή επεξεργασίας. Οι σχετικές εκθέσεις σημειώνουν ότι η «ισχυρή εξάρτηση από την υγειονομική ταφή σημαίνει ότι σημειώνεται συστηματικά υστέρηση αξιοποίησης καλύτερων επιλογών διαχείρισης αποβλήτων, όπως η επαναχρησιμοποίηση και η ανακύκλωση» (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 67

68 2006). Εικόνα 33. Η κατάταξη του Η Ελλάδα συγκεντρώνει την μικρότερη βαθμολογία (3). (πηγή European Commission, 2012) Η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού των πόλεων και η άναρχη δόμηση που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στις πόλεις των ανεπτυγμένων κρατών έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των Αστικών Στερεών Αποβλήτων καθιστώντας την Διαχείριση τους ως ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα των αρχών. Σε ευρωπαϊκή βάση το 40% των δαπανών για την διαχείριση των αποβλήτων αφορά στερεά απόβλητα ενώ στην Ελλάδα η ετήσια δαπάνη για την διαχείριση τους ανέρχεται στα 300 εκατ. ευρώ. Στην πραγματικότητα, η διαχείριση των στερεών αποβλήτων είναι μια σύνθετη διαδικασία με πολλές παραμέτρους, αφού εμπλέκει διαφορετικές οντότητες (ανθρώπους, πολιτεία, θεσμικά κείμενα, κοινωνικές και πολιτικές δομές, τεχνολογικές εφαρμογές κτλ) (Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2006; Το πρόβλημα της διαχείρισης των αστικών απορριμμάτων στην Ελλάδα αποτελεί μείζον πρόβλημα κυρίως λόγω της έλλειψης περιβαλλοντικής συνείδησης και των ατελών εθνικών σχεδιασμών του παρελθόντος. Χαρακτηριστικά επισημαίνεται ότι έως το Φεβρουάριο 2006, στην Ελλάδα υπήρχαν μη ελεγχόμενες χωματερές, οι οποίες έχουν συχνά οδηγήσει σε μόλυνση του εδάφους 68

L 189/112 Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης 27.6.2014

L 189/112 Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης 27.6.2014 L 189/112 Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης 27.6.2014 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΕ) αριθ. 658/2014 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 15ης Μαΐου 2014 σχετικά με τα τέλη που καταβάλλονται στον Ευρωπαϊκό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΓΚΥΠΡΙΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΑΣΚΑΛΩΝ (ΠΟΕΔ) ΤΑΚΤΙΚΗ ΠΑΓΚΥΠΡΙΑ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΓΕΝΙΚΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝ ΛΟΓΟΔΟΣΙΑ ΤΟΥ Δ.Σ. ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2008-2009

ΠΑΓΚΥΠΡΙΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΑΣΚΑΛΩΝ (ΠΟΕΔ) ΤΑΚΤΙΚΗ ΠΑΓΚΥΠΡΙΑ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΓΕΝΙΚΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝ ΛΟΓΟΔΟΣΙΑ ΤΟΥ Δ.Σ. ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2008-2009 ΠΑΓΚΥΠΡΙΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΑΣΚΑΛΩΝ (ΠΟΕΔ) ΤΑΚΤΙΚΗ ΠΑΓΚΥΠΡΙΑ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΓΕΝΙΚΩΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΩΝ ΛΟΓΟΔΟΣΙΑ ΤΟΥ Δ.Σ. ΓΙΑ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2008-2009 Δημήτρης Μικελλίδης Πρόεδρος ΠΟΕΔ Αγαπητοί συνεργάτες, Με τη

Διαβάστε περισσότερα

Διασυνοριακά νερά και διαχειριστικά σχέδια λεκανών

Διασυνοριακά νερά και διαχειριστικά σχέδια λεκανών Διασυνοριακά νερά και διαχειριστικά σχέδια λεκανών Ζαλίδης Γεώργιος, Καθηγητής Χρόνης Ιωάννης, Υποψήφιος Διδάκτωρ Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Εδαφολογίας Γεωπονική Σχολή Οδηγία Πλαίσιο: σκοπός και κρίσιμοι

Διαβάστε περισσότερα

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποτελεί την άμεσα εκλεγμένη δημοκρατική έκφραση της πολιτικής βούλησης των λαών της Ευρώπης.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποτελεί την άμεσα εκλεγμένη δημοκρατική έκφραση της πολιτικής βούλησης των λαών της Ευρώπης. Ομιλία Ευρωβουλευτού Ελίζας Βόζεμπεργκ Βρυωνίδη Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην εξωτερική πολιτική και στην ανθρωπιστική βοήθεια της ΕΕ Κυρίες και Κύριοι, Λευκωσία, 16-10-2015 Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Διαβάστε περισσότερα

Ατομικό ιστορικό νηπίου

Ατομικό ιστορικό νηπίου σημαντικές πληροφορίες στοιχεία επικοινωνίας Ατομικό ιστορικό νηπίου στοιχεία της προσωπικότητας του παιδιού Βοηθείστε μας να γνωρίσουμε καλύτερα το παιδί σας Όνομα Παιδιού: Συμπληρώστε με προσοχή και

Διαβάστε περισσότερα

Το έγγραφο αυτό συνιστά βοήθημα τεκμηρίωσης και δεν δεσμεύει τα κοινοτικά όργανα

Το έγγραφο αυτό συνιστά βοήθημα τεκμηρίωσης και δεν δεσμεύει τα κοινοτικά όργανα 2001L0083 EL 30.12.2008 006.001 1 Το έγγραφο αυτό συνιστά βοήθημα τεκμηρίωσης και δεν δεσμεύει τα κοινοτικά όργανα B ΟΔΗΓΙΑ 2001/83/ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 6ης Νοεμβρίου 2001

Διαβάστε περισσότερα

Το παρόν έγγραφο αποτελεί απλώς βοήθημα τεκμηρίωσης και τα θεσμικά όργανα δεν αναλαμβάνουν καμία ευθύνη για το περιεχόμενό του

Το παρόν έγγραφο αποτελεί απλώς βοήθημα τεκμηρίωσης και τα θεσμικά όργανα δεν αναλαμβάνουν καμία ευθύνη για το περιεχόμενό του 2001L0083 EL 16.11.2012 011.001 1 Το παρόν έγγραφο αποτελεί απλώς βοήθημα τεκμηρίωσης και τα θεσμικά όργανα δεν αναλαμβάνουν καμία ευθύνη για το περιεχόμενό του B ΟΔΗΓΙΑ 2001/83/ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΙΛΙΑ ΠΡΟΕΔΡΟΥ Ο.Κ.Ε. κ. Χ. ΠΟΛΥΖΩΓΟΠΟΥΛΟΥ

ΟΜΙΛΙΑ ΠΡΟΕΔΡΟΥ Ο.Κ.Ε. κ. Χ. ΠΟΛΥΖΩΓΟΠΟΥΛΟΥ ΟΜΙΛΙΑ ΠΡΟΕΔΡΟΥ Ο.Κ.Ε. κ. Χ. ΠΟΛΥΖΩΓΟΠΟΥΛΟΥ «ΜΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ: ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΡΙΤΕΣ ΧΩΡΕΣ;» ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΝΔΙΑΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩ ΙΚΑΣ ΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΩΝΥΜΙΑ «ΠΑΠΟΥΤΣΑΝΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΩΝ ΑΓΑΘΩΝ»

ΚΩ ΙΚΑΣ ΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΩΝΥΜΙΑ «ΠΑΠΟΥΤΣΑΝΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΩΝ ΑΓΑΘΩΝ» ΚΩ ΙΚΑΣ ΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΩΝΥΜΙΑ «ΠΑΠΟΥΤΣΑΝΗΣ ΑΝΩΝΥΜΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΩΝ ΑΓΑΘΩΝ» ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 Γενικά...3 2 Θέματα Απασχόλησης...3 3 Σύγκρουση συμφερόντων...4

Διαβάστε περισσότερα

ΧΟΤΕΛΑΪΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΙΕΣ ΕΙΔΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ Α.Ε. ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΛΗΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗΣ ΤΗΣ 29-04-2014

ΧΟΤΕΛΑΪΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΙΕΣ ΕΙΔΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ Α.Ε. ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΛΗΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗΣ ΤΗΣ 29-04-2014 ΧΟΤΕΛΑΪΝ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΙΕΣ ΕΙΔΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ Α.Ε. ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΛΗΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗΣ ΤΗΣ 29-04-2014 Στη Νέα Φιλαδέλφεια, σήμερα στις 29 Απριλίου 2014, ημέρα Τρίτη και ώρα 13:00, στα γραφεία

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦ. 1 Η ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

ΚΕΦ. 1 Η ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ (Ο ΜΑΘΗΤΗΣ ΝΑ ΜΠΟΡΕΙ :) ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ (ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΔΙΔΑΚΤΕΑ) ΚΕΦ. 1 Η ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ 1.1 Εισαγωγή στη Λογιστική/Στ όχοι της επιχείρησης Να

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΙΛΙΑ ΕΥΑΓ.ΜΠΑΣΙΑΚΟΥ, ΕΙΔΙΚΟΥ ΕΙΣΗΓΗΤΗ ΝΕΑΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, ΚΑΤΑ ΤΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΤΗ ΒΟΥΛΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ

ΟΜΙΛΙΑ ΕΥΑΓ.ΜΠΑΣΙΑΚΟΥ, ΕΙΔΙΚΟΥ ΕΙΣΗΓΗΤΗ ΝΕΑΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, ΚΑΤΑ ΤΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΤΗ ΒΟΥΛΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΟΜΙΛΙΑ ΕΥΑΓ.ΜΠΑΣΙΑΚΟΥ, ΕΙΔΙΚΟΥ ΕΙΣΗΓΗΤΗ ΝΕΑΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, ΚΑΤΑ ΤΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΤΗ ΒΟΥΛΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ 19.12.2000 _ΠΡΟΕΔΡΕΥΩΝ (Κωνσταντίνος Γείτονας)_: Εδώ ήταν. Μισό λεπτό, κύριε Μπασιάκο, γιατί

Διαβάστε περισσότερα

«Φιλολογικό» Φροντιστήριο Επαναληπτικό διαγώνισμα στη Νεοελληνική Γλώσσα. Ενδεικτικές απαντήσεις. Περιθωριοποίηση μαθητών από μαθητές!

«Φιλολογικό» Φροντιστήριο Επαναληπτικό διαγώνισμα στη Νεοελληνική Γλώσσα. Ενδεικτικές απαντήσεις. Περιθωριοποίηση μαθητών από μαθητές! «Φιλολογικό» Φροντιστήριο Επαναληπτικό διαγώνισμα στη Νεοελληνική Γλώσσα Ενδεικτικές απαντήσεις Περιθωριοποίηση μαθητών από μαθητές! Α. Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου που σας δίνεται (λέξεις 100-120).

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΝΕΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ

ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΝΕΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΝΕΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η πρόσφατη οικονομική κρίση έχει δείξει ότι οι χώρες οι οποίες δεν έχουν προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, επηρεάστηκαν περισσότερο. Παράλληλα,

Διαβάστε περισσότερα

Επίσηµη Εφηµερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (Νομοθετικές πράξεις) ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ

Επίσηµη Εφηµερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (Νομοθετικές πράξεις) ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ 9.10.2015 L 264/1 I (Νομοθετικές πράξεις) ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΑΠΟΦΑΣΗ (ΕΕ) 2015/1814 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 6ης Οκτωβρίου 2015 σχετικά με τη θέσπιση και τη λειτουργία αποθεματικού για

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΙΟ

ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΙΟ Οδυσσέας Μαθηματικά ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΧΙΟ Κ. Γαβρίλης ( gavr@pi-schools.gr) Αν δεν μπορούμε να αγαντάρουμε τον άνεμο ας μάθουμε να αγαντάρουμε τα πανιά ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο πρόγραμμα Οδυσσέας η

Διαβάστε περισσότερα

Συµπερασµατικές σκέψεις και προτάσεις

Συµπερασµατικές σκέψεις και προτάσεις Επιτροπή Μελέτης Οµάδων Ενδοσχολικής Βίας της ΕΕ ΑΑ Συµπερασµατικές σκέψεις και προτάσεις Γιώργος Μόσχος, Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα ικαιώµατα του Παιδιού 1 Μάιος 2010 1. Εισαγωγή Η συγκρότηση

Διαβάστε περισσότερα

Ταυτοποίηση Κυπριακής Φιλοξενίας. Πρότυπο κάτω από το εθνικό σήμα: «φ»

Ταυτοποίηση Κυπριακής Φιλοξενίας. Πρότυπο κάτω από το εθνικό σήμα: «φ» Ταυτοποίηση Κυπριακής Φιλοξενίας Πρότυπο κάτω από το εθνικό σήμα: «φ» 1 Στόχος του «φ» Εξαίρετος φιλοξενιακός προορισμός Πολύ καλός παραδοσιακός προορισμός 2 Σκοπός της πρότασης Ταυτοποίηση της «Κυπριακής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ - ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ Διπλωματική

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Σταθερότητας, Ανάπτυξης και Ανασυγκρότησης της χώρας. Ενημερωτικό σημείωμα

Πρόγραμμα Σταθερότητας, Ανάπτυξης και Ανασυγκρότησης της χώρας. Ενημερωτικό σημείωμα Πρόγραμμα Σταθερότητας, Ανάπτυξης και Ανασυγκρότησης της χώρας Ενημερωτικό σημείωμα Ένα πρόγραμμα ριζικών τομών και ανατροπών Το νέο Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΠΣΑ) της Ελλάδας είναι ο οδικός

Διαβάστε περισσότερα

Επιτομή παρεμβάσεων Υπάτου Συμβουλίου των Ελλήνων Εθνικών 1997 2000

Επιτομή παρεμβάσεων Υπάτου Συμβουλίου των Ελλήνων Εθνικών 1997 2000 σελ. 1 ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ # 001 / 17. 7. 1997 Επί δεκαετίες τώρα εμείς οι Έλληνες Eθνικοί, δηλαδή οι όσοι από τους Νεοέλληνες εισέτι σεβόμαστε και τιμούμε τα "ειωθότα και νομιζόμενα" των προγόνων μας αληθινών

Διαβάστε περισσότερα

Πρακτικό εργαλείο. για την ταυτοποίηση πρώτου επιπέδου των θυμάτων παράνομης διακίνησης και εμπορίας. τη σεξουαλική εκμετάλλευση

Πρακτικό εργαλείο. για την ταυτοποίηση πρώτου επιπέδου των θυμάτων παράνομης διακίνησης και εμπορίας. τη σεξουαλική εκμετάλλευση Πρακτικό εργαλείο για την ταυτοποίηση πρώτου επιπέδου των θυμάτων παράνομης διακίνησης και εμπορίας με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση Ιούνιος 2013 Στα πλαίσια της επαγγελματικής σας ιδιότητας ενδέχεται

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Ο ΚΛΑΔΟΣ ΤΗΣ ΥΠΟΔΗΣΗΣ

ΟΙ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Ο ΚΛΑΔΟΣ ΤΗΣ ΥΠΟΔΗΣΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΛΕΓΚΤΙΚΗ Διπλωματική Εργασία ΟΙ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

Η τραγωδία και η νίκη στο τελευταίο λεπτό των «Ελληνικών Κοινών» Του Αντώνη Καμάρα Πολιτικού Αναλυτή

Η τραγωδία και η νίκη στο τελευταίο λεπτό των «Ελληνικών Κοινών» Του Αντώνη Καμάρα Πολιτικού Αναλυτή Άρθρο Γνώμης Νο 23 Ιούλιος 2015 Η τραγωδία και η νίκη στο τελευταίο λεπτό των «Ελληνικών Κοινών» Πρόλογος Η τραγωδία των κοινών αγαθών «υποδηλώνει μία κατάσταση που η συμπεριφορά των ατόμων, τα οποία λειτουργούν

Διαβάστε περισσότερα

Θεσσαλονίκη: 177 πινακίδες σε 26 κόμβους... για να μη χανόμαστε στο Πανόραμα - Daveti Home Brok Thursday, 01 November 2012 12:13

Θεσσαλονίκη: 177 πινακίδες σε 26 κόμβους... για να μη χανόμαστε στο Πανόραμα - Daveti Home Brok Thursday, 01 November 2012 12:13 Λύση στο πρόβλημα του προσανατολισμού που αντιμετωπίζουν κάτοικοι και κυρίως επισκέπτες στην περιοχή του Πανοράματος επιχειρεί να δώσει ο δήμος Πυλαίας - Χορτιάτη, μέσω συγκοινωνιακής μελέτη που εκπόνησε

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΑΝΤΙΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΡΧΗΣ ΚΥΚΛΑΔΩΝ

Ο ΑΝΤΙΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΡΧΗΣ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΓΕΝ.ΔΝΣΗ ΕΣΩΤ.ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ Δ/ΝΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΜΗΘΕΙΩΝ Ερμούπολη, 13-10-2015 Αριθ. πρωτ. οικ. 122745/10124 Διεύθυνση : Πλατεία Τσιροπινά Ταχ. Κώδικας

Διαβάστε περισσότερα

«ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ»

«ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ» ΤΕΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ» ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΔΟΥ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΑΝΟΙΧΤΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ

ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΑΝΟΙΧΤΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΝΟΜΟΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ Έργο : Προμήθεια υλικών άρδευσης ΔΗΜΟΣ ΣΗΤΕΙΑΣ Προυπ : 71.999,65 Ευρώ ( με Φ.Π.Α. 23 %) Κ.Α. : 25-7135.004 Αρ. Μελ. : 20/2015 Αρ. Πρωτ. : 3281/17-6-2015 Χρήση : 2015

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΙΣΜΟΣ: Μεταλλευτική είναι η ανθρώπινη

ΟΡΙΣΜΟΣ: Μεταλλευτική είναι η ανθρώπινη ΟΡΙΣΜΟΣ: Μεταλλευτική είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα της εξόρυξης ορυκτών και πετρωμάτων για χρήση στην οικοδομή, την εξαγωγή μετάλλων και την παραγωγή αντικειμένων γενικότερα. Η μεταλλευτική είναι μία

Διαβάστε περισσότερα

Ο Οδικός Χάρτης για την Ελλάδα της δημιουργίας

Ο Οδικός Χάρτης για την Ελλάδα της δημιουργίας Ο Οδικός Χάρτης για την Ελλάδα της δημιουργίας Από την κρίση και τα ελλείμματα στην ανάπτυξη και την κοινωνική δικαιοσύνη ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Α. Αντιμέτωποι με την κρίση: τα πρώτα βήματα για τη σωτηρία

Διαβάστε περισσότερα

ΗΜΟΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΟΡΟΙ ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΝΑ ΟΧΟΥ ΜΕ ΣΥΝΟΠΤΙΚΕΣ ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΗΝ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ

ΗΜΟΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΟΡΟΙ ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΝΑ ΟΧΟΥ ΜΕ ΣΥΝΟΠΤΙΚΕΣ ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΗΝ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΗΜΟΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΟΡΟΙ ΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΝΑ ΟΧΟΥ ΜΕ ΣΥΝΟΠΤΙΚΕΣ ΙΑ ΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΤΗΝ ΧΑΜΗΛΟΤΕΡΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ «ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ ΤΡΟΦΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΟΦΟ ΟΣΙΑ ΤΩΝ ΖΩΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Απόφαση του Δ.Σ. για το προσχέδιο του νόμου για την Ανώτατη Εκπαίδευση

Απόφαση του Δ.Σ. για το προσχέδιο του νόμου για την Ανώτατη Εκπαίδευση Απόφαση του Δ.Σ. για το προσχέδιο του νόμου για την Ανώτατη Εκπαίδευση Η κυβέρνηση μετά από σχεδόν ενάμιση χρόνο συνεχούς προ-αναγγελίας για το νέο μεσσιανικό «Διαφωτισμό» που επρόκειτο να έλθει στα Ελληνικά

Διαβάστε περισσότερα

AΘΗΝΑ, 11-09-2014 ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Α.Π. : 4583 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΔΟΜΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ

AΘΗΝΑ, 11-09-2014 ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Α.Π. : 4583 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΔΟΜΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ AΘΗΝΑ, 11-09-2014 ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Α.Π. : 4583 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΔΟΜΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 2007-2013»

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΕΝΩΤΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ

ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΕΝΩΤΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΕΝΩΤΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ Κ.Ο. ΤΟΥ ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ, ΑΛΕΞΗ ΤΣΙΠΡΑ ΣΤΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ Συντρόφισσες και σύντροφοι, Εύχομαι σε

Διαβάστε περισσότερα

Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΠΑΤΣΑΚΑΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΔΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ

Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΠΑΤΣΑΚΑΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΔΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΠΑΤΣΑΚΑΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΔΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ ΚΑΒΑΛΑ 2003 ^ γν^»: O i: o ' ΙΙ^νΛ W - h I ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ G

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΑΝΑΓΚΩΝ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΑΝΑΓΚΩΝ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ ΑΝΑΓΚΩΝ ΑΓΟΡΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΝΕΡΓΩΝ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΟΑΕΔ ΑΘΗΝΑ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2015 ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

20.12.2013 Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης L 347/185

20.12.2013 Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης L 347/185 20.12.2013 Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης L 347/185 ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΕ) αριθ. 1293/2013 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 11ης Δεκεμβρίου 2013 σχετικά με τη θέσπιση Προγράμματοςγια

Διαβάστε περισσότερα

Συνοπτική Παρουσίαση. Ελλάδα

Συνοπτική Παρουσίαση. Ελλάδα Ελλάδα Συνοπτική Παρουσίαση Η θρησκευτική ελευθερία προστατεύεται από το Σύνταγμα και άλλους νόμους και πολιτικές, με κάποιους περιορισμούς. Γενικώς, η κυβέρνηση σεβάστηκε εμπράκτως τη θρησκευτική ελευθερία,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΡΑΚΤΙΚΟ 31 ο /28-12-2012 ΑΠΟΦΑΣΗ 1533/2012

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΡΑΚΤΙΚΟ 31 ο /28-12-2012 ΑΠΟΦΑΣΗ 1533/2012 ΑΝΑΡΤΗΤΕΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΡΑΚΤΙΚΟ 31 ο /28-12-2012 ΑΠΟΦΑΣΗ 1533/2012 ΘΕΜΑ: 6 ο Έγκριση πρακτικού δημοπρασίας και έγκριση αποτελέσματος της δημοπρασίας

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. 3.1 Εισαγωγή

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. 3.1 Εισαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ 3.1 Εισαγωγή Η Ελληνική Προεδρία πραγµατοποιείται σε µια κρίσιµη, για την Ευρωπαϊκή Ένωση, περίοδο. Μια Ένωση που προετοιµάζει την µεγαλύτερη διεύρυνση στην

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΈΓΓΡΑΦΟ Σ.Ε.Ε.Δ.Δ.Ε. ΟΙ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥ

ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΈΓΓΡΑΦΟ Σ.Ε.Ε.Δ.Δ.Ε. ΟΙ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥ ΑΘΗΝΑ 15-01-2014 ΑΡ. ΠΡΩΤ.: 2270 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΈΓΓΡΑΦΟ Σ.Ε.Ε.Δ.Δ.Ε. ΟΙ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΕΙΣ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟΥ Για τα εισοδήματα του 2013, τη φορολογία και τα πρόστιμα του 2014, ισχύουν τα εξής: Καταργείται το

Διαβάστε περισσότερα

*Απόσπασμα από το βιβλίο των Σέργιου Δημητριάδη και Αλεξίας Μ. Τζωρτζάκη, ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ, Αρχές, Στρατηγικές, Εφαρμογές, εκδόσεις Rosili, Αθήνα, 2010.

*Απόσπασμα από το βιβλίο των Σέργιου Δημητριάδη και Αλεξίας Μ. Τζωρτζάκη, ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ, Αρχές, Στρατηγικές, Εφαρμογές, εκδόσεις Rosili, Αθήνα, 2010. *Απόσπασμα από το βιβλίο των Σέργιου Δημητριάδη και Αλεξίας Μ. Τζωρτζάκη, ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ, Αρχές, Στρατηγικές, Εφαρμογές, εκδόσεις Rosili, Αθήνα, 2010. 1 / 7 Ως επιστημονικός χώρος, το μάρκετινγκ εμφανίστηκε

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΣΕΙΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ

ΘΕΣΕΙΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΠΡΥΤΑΝΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ 2014 ΘΕΣΕΙΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Δ. ΚΑΨΑΛΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΣ ΠΡΥΤΑΝΗΣ Ιωάννινα, Ιούνιος 2014 1 Οι βασικές στοχεύσεις και προτεραιότητες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ A1. Ο συγγραφέας ορίζει το φαινόμενο του ανθρωπισμού στη σύγχρονη εποχή. Αρχικά προσδιορίζει την

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ A1. Ο συγγραφέας ορίζει το φαινόμενο του ανθρωπισμού στη σύγχρονη εποχή. Αρχικά προσδιορίζει την ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ A1. Ο συγγραφέας ορίζει το φαινόμενο του ανθρωπισμού στη σύγχρονη εποχή. Αρχικά προσδιορίζει την έννοια της ανθρωπιάς ως συμμετοχής στα προβλήματα των

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ''ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΤΟΥ Τ.Ε.Ι. ΗΠΕΙΡΟΥ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΠΟΥΔΕΣ ΤΟΥΣ'' ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΤΑΛΑΟΥΤΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ στο µάθηµα «Εισαγωγή στο ίκαιο και τους Πολιτικούς Θεσµούς» ΑΘΗΝΑ 2000 Οµάδα Σύνταξης Συντονιστής:

Διαβάστε περισσότερα

Σαν χειμώνας είναι. Φούρνος του Χότζα το ΚΤΕΛ Άργους σελ.3. -Στον δήμο το τρένο -Δεν θα πάρουμε σελ. 4

Σαν χειμώνας είναι. Φούρνος του Χότζα το ΚΤΕΛ Άργους σελ.3. -Στον δήμο το τρένο -Δεν θα πάρουμε σελ. 4 Φούρνος του Χότζα το ΚΤΕΛ Άργους σελ.3 Eβδομαδιαία εφημερίδα Πέμπτη 10.06.2010 www.anagnostispe.blogspot.com anagnostispe@hotmail.com Ετος13ο Αρ. φύλλου 625 ΕΥΡΩ 0,60 Δυνατά σε Ασίνη και Τολό ο Γραμματικόπουλος,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟΥ

ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟΥ ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟΥ 1. Νομοθεσία για την Ασφάλιση Αυτοκινήτου Έχουν όλοι υποχρέωση από το Νόμο να συνάψουν ασφάλιση για το αυτοκίνητό τους; Σε ποια νομοθεσία βασίζεται η ασφάλιση αυτοκινήτου; Σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

Συμμετέχει ο Ψαραντώνης. Ερωτόκριτος

Συμμετέχει ο Ψαραντώνης. Ερωτόκριτος ΣΕΠΤΕΜΒΡΗΣ 2015 ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Χαΐνηδες Κι όμως κινείται Συμμετέχει ο Ψαραντώνης Ερωτόκριτος του Βιτσέντζου Κορνάρου Μια ανάγνωση του Ερωτόκριτου διαφορετική από τις συνηθισμένες προτείνουν οι Χαΐνηδες και

Διαβάστε περισσότερα

Συνέντευξη της καθηγήτριας Γκεζίνε Σβαν

Συνέντευξη της καθηγήτριας Γκεζίνε Σβαν Συνέντευξη της καθηγήτριας Γκεζίνε Σβαν Αθήνα, 10/9/2015 - Η σοσιαλδημοκράτις Γκ.Σβαν, καθηγήτρια του "Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου", υποψήφια για την προεδρία της Γερμανίας, σύζυγος του ιδρυτή

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΩΠΙΟΝ ΠΑΝΤΟΣ ΑΡΜΟΔΙΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ Η ΑΡΧΗΣ ΕΞΩΔΙΚΗ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ - ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

ΕΝΩΠΙΟΝ ΠΑΝΤΟΣ ΑΡΜΟΔΙΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ Η ΑΡΧΗΣ ΕΞΩΔΙΚΗ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ - ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΕΝΩΠΙΟΝ ΠΑΝΤΟΣ ΑΡΜΟΔΙΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ Η ΑΡΧΗΣ ΕΞΩΔΙΚΗ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ - ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΦΑΡΜΑΣΩΝΗ Κωνσταντίνου του Νικολάου, Σκηνoθέτη, νoμίμου εκπροσώπου της Θεατρικής Εταιρείας «ΣΚΑΡΑΒΑΙΟΙ» με έδρα την οδό Φρύνης,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ (ΦΛΩΡΙΝΑ) ΤΜΗΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ (ΦΛΩΡΙΝΑ) ΤΜΗΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ (ΦΛΩΡΙΝΑ) ΤΜΗΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ «ΕΝΝΟΙΕΣ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΙΙ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥΣ» ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΜΕΡΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ:

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙΜΟΛΟΓΙΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΑΡ. ΜΕΛ.:. ΔΗΜΟΣ: ΚΑΡΥΣΤΟΥ ΕΡΓΟ: ΤΕΧΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΑΔΑ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΠΕΤΑΛΟ Δ.Δ.

ΤΙΜΟΛΟΓΙΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΑΡ. ΜΕΛ.:. ΔΗΜΟΣ: ΚΑΡΥΣΤΟΥ ΕΡΓΟ: ΤΕΧΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΑΔΑ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΠΕΤΑΛΟ Δ.Δ. EΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΔΗΜΟΣ ΧΑΛΚΙΔΕΩΝ Δ/ΝΣΗ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑΣ ΠΡΩΗΝ ΤΥΔΚ ΑΡ. ΜΕΛ.:. ΔΗΜΟΣ: ΚΑΡΥΣΤΟΥ ΕΡΓΟ: ΤΕΧΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

Κύριε Πρέσβη της Γαλλίας στην Κύπρο, κυρία Florent, Κύριε Επίτροπε Εθελοντισμού και μη Κυβερνητικών Οργανώσεων κυρία Γενική Γραμματέας Ισότητας των

Κύριε Πρέσβη της Γαλλίας στην Κύπρο, κυρία Florent, Κύριε Επίτροπε Εθελοντισμού και μη Κυβερνητικών Οργανώσεων κυρία Γενική Γραμματέας Ισότητας των Κύριε Πρέσβη της Γαλλίας στην Κύπρο, κυρία Florent, Κύριε Επίτροπε Εθελοντισμού και μη Κυβερνητικών Οργανώσεων κυρία Γενική Γραμματέας Ισότητας των Φύλων Κύριε Πρέσβη της Ελλάδας στην Κύπρο Κύριε Διευθυντή

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ «ΚΑΤΟΙΚΙΔΙΑ ΖΩΑ»

ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ «ΚΑΤΟΙΚΙΔΙΑ ΖΩΑ» ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ «ΚΑΤΟΙΚΙΔΙΑ ΖΩΑ» ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΕΥΝΑΣ : Ποιο είναι το αγαπημένο ζώο των εφήβων? ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Από τα αρχαία χρόνια οι άνθρωποι ανέπτυξαν μια ιδιαίτερη σχέση με τα ζώα. Τα χρησιμοποιούσαν

Διαβάστε περισσότερα

Αρ. Εγκ.: 52 ΘΕΜΑ: Ορισμός των διοικητικών συμβουλίων των νομικών προσώπων και συνδέσμων των Δήμων

Αρ. Εγκ.: 52 ΘΕΜΑ: Ορισμός των διοικητικών συμβουλίων των νομικών προσώπων και συνδέσμων των Δήμων Ελληνική ΟΡΘΗ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΕΞ. ΕΠΕΙΓΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Αθήνα, 10 Οκτωβρίου 2014 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ Αριθ. Πρωτ.: οικ. 39155 ΓΕΝ. Δ/ΝΣΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΡΟΣ: Δ/ΝΣΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΟΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

(Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ) Έχοντας υπόψη τη συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ιδίως το άρθρο 53 παράγραφος 1,

(Κείμενο που παρουσιάζει ενδιαφέρον για τον ΕΟΧ) Έχοντας υπόψη τη συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ιδίως το άρθρο 53 παράγραφος 1, 12.6.2014 Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης L 173/349 ΟΔΗΓΙΑ 2014/65/ΕΕ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 15ης Μαΐου 2014 για τις αγορές χρηματοπιστωτικών μέσων και την τροποποίηση

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΑΝΤΙΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΡΧΗΣ ΚΥΚΛΑΔΩΝ

Ο ΑΝΤΙΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΡΧΗΣ ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΓΕΝ.ΔΝΣΗ ΕΣΩΤ.ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ Δ/ΝΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΜΗΘΕΙΩΝ Ερμούπολη, 8-12 - 2015 Αριθ. πρωτ. οικ. 151875/12573 Διεύθυνση : Πλατεία Τσιροπινά Ταχ. Κώδικας

Διαβάστε περισσότερα

Ενημερωτικό σημείωμα. 1029 Νέα Έργα ΕΣΠΑ

Ενημερωτικό σημείωμα. 1029 Νέα Έργα ΕΣΠΑ Ενημερωτικό σημείωμα 1029 Νέα Έργα ΕΣΠΑ Στον τομέα του περιβάλλοντος εντάχθηκαν στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον Αειφόρος Ανάπτυξη 90 έργα συνολικού π/υ 542,8 εκ (συγχρηματοδοτούμενη ΔΔ 505,3 εκ

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση για το νέο Σύνταγμα του Ελληνικού Κράτους.

Πρόταση για το νέο Σύνταγμα του Ελληνικού Κράτους. Πρόταση για το νέο Σύνταγμα του Ελληνικού Κράτους. Υπό του κ. Κανένα γιατί δεν έχει σημασία ποιός το έγραψε, ούτε τι τίτλους σπουδών έχει, παρά μόνο τι λέει... (v.20120722225112) Άρθρο 0. Το Ελληνικό Κράτος

Διαβάστε περισσότερα

στο ΕΣΠΑ του έργου ανέγερσης του 4ου Λυκείου Κέρκυρας.

στο ΕΣΠΑ του έργου ανέγερσης του 4ου Λυκείου Κέρκυρας. Η ένταξη στο ΕΣΠΑ του έργου ανέγερσης του 4ου Λυκείου Κέρκυρας. Δευτέρα, 06 Φεβρουαρίου 2012 Ο Περιφερειάρχης Ιονίων Νήσων, Σπύρος Σπύρου, υπέγραψε την ένταξη στο ΕΣΠΑ του έργου ανέγερσης του 4ου Λυκείου

Διαβάστε περισσότερα

Η εργασία είναι αφιερωμένη σε όσους επέλεξαν να. ασχοληθούν με το κλάδο της φυσικοθεραπείας και. θεωρούν την φυσικοθεραπεία λειτούργημα και όχι

Η εργασία είναι αφιερωμένη σε όσους επέλεξαν να. ασχοληθούν με το κλάδο της φυσικοθεραπείας και. θεωρούν την φυσικοθεραπεία λειτούργημα και όχι Η εργασία είναι αφιερωμένη σε όσους επέλεξαν να ασχοληθούν με το κλάδο της φυσικοθεραπείας και θεωρούν την φυσικοθεραπεία λειτούργημα και όχι επάγγελμα. 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κεφάλαια: 1.Εισαγωγή...1 τενοντίτιδα

Διαβάστε περισσότερα

Πρακτικά της Βουλής των Αντιπροσώπων

Πρακτικά της Βουλής των Αντιπροσώπων Πρακτικά της Βουλής των Αντιπροσώπων Ι ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ - ΣΥΝΟΔΟΣ Γ Συνεδρίαση 14 ης Νοεμβρίου 2013 Ώρα έναρξης: 4.30 μ.μ. Αρ. 12 (Σ. ΦΥΤΤΗΣ) Καλό απόγευμα, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι. Κυρίες και

Διαβάστε περισσότερα

AΘΗΝΑ, 02-06-2014 ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Α.Π. : 2902 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΔΟΜΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ

AΘΗΝΑ, 02-06-2014 ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Α.Π. : 2902 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΔΟΜΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ AΘΗΝΑ, 02-06-2014 ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Α.Π. : 2902 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΥΠΟΔΟΜΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 2007-2013»

Διαβάστε περισσότερα

Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας

Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας 10 Οκτωβρίου 2011 Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας διοργανώνεται κάθε χρόνο στις 10 Οκτωβρίου, με την υποστήριξη των Ηνωμένων Εθνών. Σκοπός της είναι να προωθήσει ανοικτές

Διαβάστε περισσότερα

Τοποθέτηση Δημάρχου Γ. Πατούλη. για τεχνικό πρόγραμμα 2010

Τοποθέτηση Δημάρχου Γ. Πατούλη. για τεχνικό πρόγραμμα 2010 Τοποθέτηση Δημάρχου Γ. Πατούλη για τεχνικό πρόγραμμα 2010 Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι Η διοίκηση του Δήμου φέρνει σήμερα προς ψήφιση στο Δημοτικό Συμβούλιο το τεχνικό πρόγραμμα του Δήμου Αμαρουσίου για

Διαβάστε περισσότερα

Ευρετήριο πινάκων. Ασκήσεις και υπομνήματα

Ευρετήριο πινάκων. Ασκήσεις και υπομνήματα Ευρετήριο πινάκων Ασκήσεις και υπομνήματα Ανάγνωση, για να ταυτιστεί και να προβάλει τα συναισθήματά του Ανακαλύψτε την προέλευση των πιστεύω σας Απαλή μουσική ως φάρμακο για τις εντάσεις και την απογοήτευση

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΌ ΠΡΌΓΡΑΜΜΑ ΔΉΜΟΥ ΗΓΟΥΜΕΝΊΤΣΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΊΟΔΟ 2015 2019

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΌ ΠΡΌΓΡΑΜΜΑ ΔΉΜΟΥ ΗΓΟΥΜΕΝΊΤΣΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΊΟΔΟ 2015 2019 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΌ ΠΡΌΓΡΑΜΜΑ ΔΉΜΟΥ ΗΓΟΥΜΕΝΊΤΣΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΊΟΔΟ 2015 2019 Α ΦΑΣΗ:ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΔΗΜΟΣ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑΣ www.igoumenitsa.gr Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Ηγουμενίτσας για την περίοδο 2015

Διαβάστε περισσότερα

Δικαιολογημένα απόντες οι συνάδελφοι ΚΟΥΠΚΑΣ ΜΙΧ και ΡΑΠΤΟΥ ΟΛΓΑ.

Δικαιολογημένα απόντες οι συνάδελφοι ΚΟΥΠΚΑΣ ΜΙΧ και ΡΑΠΤΟΥ ΟΛΓΑ. ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ 23.07.2015 Αθήνα 24.07.2015 Αρ. Πρωτ.: 798 Σήμερα 23.07.2015 ημέρα ΠΕΜΠΤΗ και ώρα 09:00 π.μ., σε αίθουσα του ξενοδοχείου «ΤΙΤΑΝΙΑ» (Πανεπιστημίου 52 ΑΘΗΝΑ), συνεδρίασε το Γενικό

Διαβάστε περισσότερα

Διακήρυξη Διαγωνισμού για το Έργο

Διακήρυξη Διαγωνισμού για το Έργο Μέρος Γ: Υποδείγματα και Πίνακες Συμμόρφωσης Μέρος Γ: Υποδείγματα και Πίνακες Συμμόρφωσης Διακήρυξη Διαγωνισμού για το Έργο «Πληροφοριακό Σύστημα Εξυπηρέτησης του Πολίτη και της Επιχείρησης με χρήση Αναθέτουσα

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτική Απόφαση και Θέσεις της Ο.Ε.Ν.Γ.Ε.

Πολιτική Απόφαση και Θέσεις της Ο.Ε.Ν.Γ.Ε. 1 6 ο Τακτικό Συνέδριο της Ο.Ε.Ν.Γ.Ε. Αθήνα 15-18 Ιουνίου 2006 Πολιτική Απόφαση και Θέσεις της Ο.Ε.Ν.Γ.Ε. Το 6ο Τακτικό Συνέδριο της Ο.Ε.Ν.Γ.Ε. συγκαλείται σε μια συγκυρία εξαιρετικά κρίσιμη για την πατρίδα

Διαβάστε περισσότερα

Έκθεση της Επιτροπής Κοινωνικής Πρόνοιας της Βουλής των Γερόντων για το. θέµα «Η οικονοµική κρίση, εξάλειψη της φτώχειας και κοινωνικός.

Έκθεση της Επιτροπής Κοινωνικής Πρόνοιας της Βουλής των Γερόντων για το. θέµα «Η οικονοµική κρίση, εξάλειψη της φτώχειας και κοινωνικός. Έκθεση της Επιτροπής Κοινωνικής Πρόνοιας της Βουλής των Γερόντων για το θέµα «Η οικονοµική κρίση, εξάλειψη της φτώχειας και κοινωνικός αποκλεισµός» Παρόντες: Αντώνης Πρωτοπαπάς, πρόεδρος Χριστόφορος Στυλιανού

Διαβάστε περισσότερα

Επαρχιακός Γραμματέας Λ/κας-Αμ/στου ΠΟΑ Αγροτικής

Επαρχιακός Γραμματέας Λ/κας-Αμ/στου ΠΟΑ Αγροτικής Πρόεδρος Αίγλη Παντελάκη Γενική Διευθύντρια Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος Αντιπρόεδρος Χάρης Ζαννετής Πρώτος Λειτουργός Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος Μέλη Χρίστος Κουρτελλάρης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΕΩΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΡΙΠΟΛΗΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΤΗΣ 23 ης ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013 ΑΠΟΦΑΣΗ ΜΕ ΑΡΙΘΜΟ 787/2013

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΕΩΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΡΙΠΟΛΗΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΤΗΣ 23 ης ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2013 ΑΠΟΦΑΣΗ ΜΕ ΑΡΙΘΜΟ 787/2013 1 Ελληνική ΑΝΑΡΤΗΤΕΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΘΕΜΑ: Γνωμοδότηση σχετικά με Εισήγηση της Δ/νσης Νεώτερης & Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟ, για τον χαρακτηρισμό ή μη ως μνημείων ταφικών κατασκευών στο

Διαβάστε περισσότερα

Ε.Ε. Π α ρ.ι(i), Α ρ.3849, 30/4/2004 Ο ΠΕΡΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ (ΠΑΡΑΧΑΡΑΞΗ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΣΥΝΑΦΗ ΘΕΜΑΤΑ) ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ 2004

Ε.Ε. Π α ρ.ι(i), Α ρ.3849, 30/4/2004 Ο ΠΕΡΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ (ΠΑΡΑΧΑΡΑΞΗ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΣΥΝΑΦΗ ΘΕΜΑΤΑ) ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ 2004 Ο ΠΕΡΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ (ΠΑΡΑΧΑΡΑΞΗ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΣΥΝΑΦΗ ΘΕΜΑΤΑ) ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ 2004 Για σκοπούς:- (α) εναρμόνισης με τις πράξεις της Ευρωπαϊκής Κοινότητας με τίτλο- «Απόφαση-Πλαίσιο 2000/383/ΔΕΥ του Συμβουλίου της 29

Διαβάστε περισσότερα

Διακήρυξη Διαγωνισμού για το Έργο

Διακήρυξη Διαγωνισμού για το Έργο Διακήρυξη Διαγωνισμού για το Έργο «ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΛΕΠΙΣΚΟΠΙΣΗΣ ΚΑΙ ΦΩΤΟΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΗΤΑΣ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ Α.Π.Ε. ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ» στα

Διαβάστε περισσότερα

ενεργοί πολίτες για τη Μήλο οι θέσεις μας Υποψηφιότητα Αντώνη Καβαλιέρου δημοτικές εκλογές 2010 www.gia-tin-milo.net

ενεργοί πολίτες για τη Μήλο οι θέσεις μας Υποψηφιότητα Αντώνη Καβαλιέρου δημοτικές εκλογές 2010 www.gia-tin-milo.net δημοτικές εκλογές 2010 ενεργοί πολίτες για τη Μήλο οι θέσεις μας Υποψηφιότητα Αντώνη Καβαλιέρου www.gia-tin-milo.net ενεργοί πολίτες για τη Μήλο www.gia-tin-milo.net info@gia-tin-milo.net akavalieros@gia-tin-milo.net

Διαβάστε περισσότερα

I. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΚΑΙ ΨΗΦΟΥ ΣΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ

I. ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΚΑΙ ΨΗΦΟΥ ΣΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΑΡ. Γ.Ε.ΜΗ: 305301000 Π Ρ Ο Σ Κ Λ Η Σ Η Των Μετόχων της Ανώνυμης Εταιρείας με την επωνυμία «ΑΘΗΝΑ ΑΝΩΝΥΜΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ» και τον διακριτικό τίτλο «ΑΘΗΝΑ ΑΤΕ» σε Έκτακτη Γενική Συνέλευση Το Διοικητικό

Διαβάστε περισσότερα

Καθηγητές στο μικροσκόπιο, ιδιώτες στην έρευνα. Ο νέος νόμος-πλαίσιο για τα πανεπιστήμια. Εφημερίδα: ΤΟ ΒΗΜΑ Ρεπορτάζ: ΜΑΡΝΥ ΠΑΠΑΜΑΤΘΑΙΟΥ

Καθηγητές στο μικροσκόπιο, ιδιώτες στην έρευνα. Ο νέος νόμος-πλαίσιο για τα πανεπιστήμια. Εφημερίδα: ΤΟ ΒΗΜΑ Ρεπορτάζ: ΜΑΡΝΥ ΠΑΠΑΜΑΤΘΑΙΟΥ Καθηγητές στο μικροσκόπιο, ιδιώτες στην έρευνα Ο νέος νόμος-πλαίσιο για τα πανεπιστήμια Εφημερίδα: ΤΟ ΒΗΜΑ Ρεπορτάζ: ΜΑΡΝΥ ΠΑΠΑΜΑΤΘΑΙΟΥ Δημοσίευση: 12/06/2011, 05:45 Αθήνα «Κατακλυσμός» έρχεται στην ανώτατη

Διαβάστε περισσότερα

Οι Αγώνες θα διεξαχθούν τόσο στο Σύγχρονο Θέατρο όσο και στο Αρχαίο

Οι Αγώνες θα διεξαχθούν τόσο στο Σύγχρονο Θέατρο όσο και στο Αρχαίο ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Υ.Π.Π 24.09.1.8 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ιευθυντές/τριες Σχολείων Μέσης, Τεχνικής ηµόσιας και Ιδιωτικής Εκπαίδευσης 23 Σεπτεµβρίου 2013 Θέµα: Προκήρυξη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΕΝΤΥΠΟ ΑΡ.20. Φορολογική μεταρρύθμιση Κύπρου Ιούλιος 2002 Αύγουστος 2006. Γενικά

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΕΝΤΥΠΟ ΑΡ.20. Φορολογική μεταρρύθμιση Κύπρου Ιούλιος 2002 Αύγουστος 2006. Γενικά ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΕΝΤΥΠΟ ΑΡ.20 Φορολογική μεταρρύθμιση Κύπρου Ιούλιος 2002 Αύγουστος 2006 Γενικά Η φορολογική μεταρρύθμιση του 2002 είναι η σημαντικότερη και η πιο ουσιαστική που έγινε από την εγκαθίδρυση της

Διαβάστε περισσότερα

KATATAΞH APΘPΩN. 6. Αρχές της προσφοράς και προμήθειας, ανθρώπινων ιστών και/ ή κυττάρων

KATATAΞH APΘPΩN. 6. Αρχές της προσφοράς και προμήθειας, ανθρώπινων ιστών και/ ή κυττάρων Ο ΠΕΡΙ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ (ΔΩΡΕΑ, ΠΡΟΜΗΘΕΙΑ, ΕΛΕΓΧΟΣ, ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ, ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ, ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΝΟΜΗ) ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΙΣΤΩΝ, ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ 2007 ---------------------------------

Διαβάστε περισσότερα

Καϊσίδου Βασιλική. Άρης Αλεξάνδρου, Το κιβώτιο: Μια μεταμοντέρνα, δια του λόγου άρνηση των μεγάλων αφηγήσεων.

Καϊσίδου Βασιλική. Άρης Αλεξάνδρου, Το κιβώτιο: Μια μεταμοντέρνα, δια του λόγου άρνηση των μεγάλων αφηγήσεων. Καϊσίδου Βασιλική Άρης Αλεξάνδρου, Το κιβώτιο: Μια μεταμοντέρνα, δια του λόγου άρνηση των μεγάλων αφηγήσεων. Ο Άρης Αλεξάνδρου λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Αριστοτέλη Βασιλειάδη υπήρξε μεταφραστής, ποιητής

Διαβάστε περισσότερα

Παρασκευή, 25 Ιανουαρίου 2013 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ & ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΕΤΡΑΚΗ 16 Τ.Κ. 105 63 - ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 210.32.59.198 FAX: 210.32.59.

Παρασκευή, 25 Ιανουαρίου 2013 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ & ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΕΤΡΑΚΗ 16 Τ.Κ. 105 63 - ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 210.32.59.198 FAX: 210.32.59. Παρασκευή, 25 Ιανουαρίου 2013 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ & ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΕΤΡΑΚΗ 16 Τ.Κ. 105 63 - ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 210.32.59.198 FAX: 210.32.59.229 ΘΕΜΑ: Έκδοση από τη Eurostat του Δείκτη Όγκου στο Λιανικό Εμπόριο, για

Διαβάστε περισσότερα

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ & ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΕΤΡΑΚΗ 16 Τ.Κ. 105 63 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 210.32.59.198 FAX: 210.32.59.229

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ & ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΕΤΡΑΚΗ 16 Τ.Κ. 105 63 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 210.32.59.198 FAX: 210.32.59.229 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟΥ & ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΕΤΡΑΚΗ 16 Τ.Κ. 105 63 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 210.32.59.198 FAX: 210.32.59.229 ΘΕΜΑ: Έκδοση από τη Eurostat του Δείκτη Όγκου στο Λιανικό Εμπόριο, για το μήνα Οκτώβριο, στις χώρες της

Διαβάστε περισσότερα

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 2014-15

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 2014-15 ANOIXTO ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΗΜΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ KAI ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ & ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 2014-15 Κύκλοι χειμερινό εξάμηνο: 114 Ζητήματα Ελληνικής

Διαβάστε περισσότερα

«Αθηνά» μας καταδιώκει ακόμη και σε νομοσχέδιο το οποίο συζητούμε για την

«Αθηνά» μας καταδιώκει ακόμη και σε νομοσχέδιο το οποίο συζητούμε για την ΤΑΣΟΣ ΚΟΥΡΑΚΗΣ: Κύριε Υπουργέ, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, φαίνεται ότι το Σχέδιο «Αθηνά» μας καταδιώκει ακόμη και σε νομοσχέδιο το οποίο συζητούμε για την αξιολόγηση. Και μας καταδιώκει γιατί κατατέθηκε,

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟΥ ΥΠ.ΓΕΩΡΓΙΑΣ 4.9.2001

ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟΥ ΥΠ.ΓΕΩΡΓΙΑΣ 4.9.2001 ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟΥ ΥΠ.ΓΕΩΡΓΙΑΣ 4.9.2001 ΠΡΟΕΔΡΕΥΩΝ (Κωνσταντίνος Γείτονας): Ο Κοινοβουλευτικός Εκπρόσωπος της Νέας Δημοκρατίας κ. Μπασιάκος έχει το λόγο. ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΜΠΑΣΙΑΚΟΣ: Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτιστικό Πρόγραμμα «Παπούτσια πολλά παπούτσια.»

Πολιτιστικό Πρόγραμμα «Παπούτσια πολλά παπούτσια.» Πολιτιστικό Πρόγραμμα «Παπούτσια πολλά παπούτσια.» Υπεύθυνη εκπαιδευτικός :Ανδριάνα Καρρά Συνεργάτης: Νάντια Τσιλιβίτα 1 ο Νηπιαγωγείο Βραχναιίκων Τμ.Α2 Σχ.Ετος 2013-2014 Ποιοι είμαστε Το παραπάνω πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩΔΙΚΑΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ

ΚΩΔΙΚΑΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΚΩΔΙΚΑΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Προοίμιο Ο κώδικας δεοντολογίας του ΕΣΠΕΜ σκοπό έχει να κρατήσει υψηλά το κύρος του επαγγέλματος του μουσικοθεραπευτή στην Ελλάδα, να διαφυλάξει τους θεραπευόμενους από τυχόν μη δεοντολογικές

Διαβάστε περισσότερα

Επίσηµη Εφηµερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων

Επίσηµη Εφηµερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων L 194/39 (ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ) ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΟΡΙΣΜΕΝΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΣΤΙΣ ΙΕΘΝΕΙΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ TΑ ΣΥΜΒΑΛΛΟΜΕΝΑ ΚΡΑΤΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ, ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ τη σηµαντική συµβολή της σύµβασης για την

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση βιβλιοθηκών Δουλεύοντας με βάση τη σπείρα ποιότητας

Διαχείριση βιβλιοθηκών Δουλεύοντας με βάση τη σπείρα ποιότητας Διαχείριση βιβλιοθηκών Δουλεύοντας με βάση τη σπείρα ποιότητας Η λέξη «διαχείριση» είναι αυτή τη στιγμή μια λέξη του συρμού. Σε μια εποχή, όπου γίνεται λόγος για διαχείριση χρόνου, διαχείριση εαυτού, διαχείριση

Διαβάστε περισσότερα

Α Ν Α Κ Ο Ι Ν Ω Σ Η. Συναδέλφισσες Συνάδελφοι,

Α Ν Α Κ Ο Ι Ν Ω Σ Η. Συναδέλφισσες Συνάδελφοι, Αθήνα, 17/7/2014 Α Ν Α Κ Ο Ι Ν Ω Σ Η Συναδέλφισσες Συνάδελφοι, Μετά από επιστολή των Σωματείων ΠΑΣΕ-ΟΤΕ ΕΕΤΕ-ΟΤΕ ΠΣΕΠΟ και ΠΣΕΠ- ΟΤΕ προς την Γεν. Δ/ντρια Ανθρώπινου Δυναμικού για συνάντηση μαζί της σχετικά

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΣΙΜΙΣΚΗ &ΚΑΡΟΛΟΥ ΝΤΗΛ ΓΩΝΙΑ THΛ: 270727 222594 ΑΡΤΑΚΗΣ 12 - Κ. ΤΟΥΜΠΑ THΛ: 919113 949422 ΕΠΩΝΥΜΟ:... ΟΝΟΜΑ:... ΤΜΗΜΑ:... ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:... ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΜΑΔΑ Α Α1

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΟΥ Τ.Ε.Ε.

ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΟΥ Τ.Ε.Ε. 1 ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΟΥ Τ.Ε.Ε. ΠΡΟΣΥΝΕΔΡΙΑΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ «ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ» ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 26 ΙΟΥΝΙΟΥ 2009 ΛΑΡΙΣΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΓΟΝΕΩΝ & ΚΗΔΕΜΟΝΩΝ ΕΠΙ ΤΟΥ ΠΡΟΣΧΕΔΙΟΥ ΤΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ 1 ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ ΣΗΜΕΙΩΣΗ

ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΓΟΝΕΩΝ & ΚΗΔΕΜΟΝΩΝ ΕΠΙ ΤΟΥ ΠΡΟΣΧΕΔΙΟΥ ΤΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ 1 ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΓΟΝΕΩΝ & ΚΗΔΕΜΟΝΩΝ ΕΠΙ ΤΟΥ ΠΡΟΣΧΕΔΙΟΥ ΤΟΥ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ 1 ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ ΣΗΜΕΙΩΣΗ 02/03/2015 Με "μαύρα" γράμματα είναι το Σχέδιο Κανονισμού Καθηγητών,

Διαβάστε περισσότερα

Κέντρα φιλοξενίας... και άλλα παραμύθια για μεγάλους

Κέντρα φιλοξενίας... και άλλα παραμύθια για μεγάλους Κέντρα φιλοξενίας... και άλλα παραμύθια για μεγάλους Στρατόπεδα συγκέντρωσης στην σύγχρονη καπιταλιστική πραγματικότητα. 1 Το παρόν έντυπο εκδόθηκε σε 1000 αντίτυπα τον Μάϊο του 2014 από το Αυτοδιαχειριζόμενο

Διαβάστε περισσότερα

II.7.1 Ολοκλήρωση του φυσικού και οικονομικού αντικειμένου μιας Πράξης.

II.7.1 Ολοκλήρωση του φυσικού και οικονομικού αντικειμένου μιας Πράξης. II.7 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗΣ ΠΡΑΞΕΩΝ II.7.1 Ολοκλήρωση του φυσικού και οικονομικού αντικειμένου μιας Πράξης. Προκειμένου μια ενταγμένη σε ένα Ε.Π. Πράξη να θεωρηθεί ότι έχει ολοκληρωθεί, θα πρέπει να έχει

Διαβάστε περισσότερα

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕΑΙΟΥ ΚΥΘΗΡΩΝ

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕΑΙΟΥ ΚΥΘΗΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕΑΙΟΥ ΚΥΘΗΡΩΝ ΚΑΣΙΜΑΤΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΖΑΚΥΝΘΙΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑ 2012 ι ΣΧΟΛΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΓΕΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΑΣΦΑΛΩΣ ΚΑΤΟΙΚΕΙΝ» ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΟΙ ΧΩΡΟΙ

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΓΕΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΑΣΦΑΛΩΣ ΚΑΤΟΙΚΕΙΝ» ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΟΙ ΧΩΡΟΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΓΕΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ «ΑΣΦΑΛΩΣ ΚΑΤΟΙΚΕΙΝ» ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΟΙ ΧΩΡΟΙ ΓΕΝΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΑΡΘΡΟ 1. ΟΡΙΣΜΟΙ Αξία καινούργιου: Είναι το ποσό που απαιτείται για την ανακατασκευή του κτιρίου

Διαβάστε περισσότερα