ΔΗΜΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ (Θ)

Transcript

1 ΔΗΜΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ (Θ) ΠΑΡΑΔΟΣΗ 12 Η ΚΛΑΣΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ 1

2 Τι είναι η επιδημιολογία της διατροφής; Η Επιδημιολογία της Διατροφής είναι μια σχετικά νέα επιστήμη που συνδυάζει τη γνώση που αποκτήθηκε από τους διατροφολόγους κατά τη διάρκεια αυτού του αιώνα με τη μεθοδολογία που αναπτύχθηκε από τους επιδημιολόγους για τη μελέτη των καθοριστικών παραγόντων των ασθενειών με πολλαπλές αιτιολογίες και μακρά λανθάνουσα περίοδο (περίοδο εμφάνισης). 2

3 Επιδημιολογία της Διατροφής Επιδημιολογία είναι γενικά η μελέτη των αιτίων, προσδιοριστών, συνθηκών, χαρακτηριστικών, ιδιαιτεροτήτων κ.λπ. της εμφάνισης των ασθενειών του ανθρώπου. Επομένως, η Διατροφικής Επιδημιολογία εστιάζει ποιο συγκεκριμένα στη σχέση μεταξύ της διατροφής μας και της υγείας όπως καταγράφεται σε πληθυσμιακό επίπεδο. 3

4 Τι είναι η επιδημιολογία της διατροφής; Σύλληψη: η δίαιτα επηρεάζει την εμφάνιση ασθενειών. Είναι η βασική μέθοδος που χρησιμοποιείται για περισσότερο από 200 χρόνια για να εντοπίσει τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά και τις συνέπειες της έλλειψής τους. Αρχικό παράδειγμα είναι οι παρατηρήσεις ότι τα φρέσκα φρούτα και τα λαχανικά μπορούν να θεραπεύσουν το σκορβούτο, από τον Lind το

5 Θέματα Επιδημιολογίας της Διατροφής Έρευνα για να κατανοήσουμε τη μακροπρόθεσμη σχέση μεταξύ διατροφής και υγείας ή ασθένειας. Συχνά υπάρχει ελλιπής κατανόηση των περίπλοκων βιολογικών μηχανισμών διαχείρισης των θρεπτικών ουσιών και αντίστοιχη αδυναμία πρόβλεψης των συνεπειών κατανάλωσης ενός τροφίμου ή θρεπτικού. 5

6 Θέματα Επιδημιολογίας της Διατροφής Έτσι, οι επιδημιολογικές μελέτες που συσχετίζουν άμεσα την πρόσληψη των διατροφικών συστατικών με τον κίνδυνο του θανάτου ή της ασθένειας μεταξύ των ανθρώπων (κρίση εκ του προκύπτοντος αποτελέσματος) παίζουν τελικά έναν κρίσιμο συμπληρωματικό ρόλο στην εργαστηριακή διερεύνηση και συνολική διερεύνηση. 6

7 Γνωστά Στοιχεία Ιστορίας της Επιδημιολογίας Διατροφής Σκορβούτο - Lind 1753 Beriber - Ενδημική μορφή πολυνευρίτιδας - Kanehiro Takaki το 1884 Ραχίτιδα - Casimir Funk 1912 Πελλάγρα - ανεπάρκεια βιταμίνης Β3 ανεπάρκεια - Dr.Joseph Goldberger Conrad Elvehjem

8 Άγνωστε πτυχές - Η επιδημιολογία της δηλητηρίασης από κάδμιο Η ασθένεια "Itai-Itai" («ωχ-ωχ ή επιφώνημα πόνου), είναι η τεκμηριωμένη περίπτωση μαζικής δηλητηρίασης από κάδμιο στο νερό, που περιγράφηκε στο Νομό Toyama, στην Ιαπωνία. Προκαλεί νεφρική ανεπάρκεια, μαλάκυνση των οστών και σοβαρούς πόνους στις αρθρώσεις και τη σπονδυλική στήλη. Ο όρος Itai-Itai νόσο επινοήθηκε από τους ντόπιους. Το κάδμιο απελευθερώθηκε σε ποτάμια της περιοχής από εταιρείες εξόρυξης μεταλλεύματος στα βουνά. 8

9 9

10 Στόχοι της επιδημιολογίας διατροφής Η καταγραφή της κατανάλωσης τροφίμων, της πρόσληψης θρεπτικών συστατικών και της διατροφικής κατάστασης του πληθυσμού. Η δημιουργία νέων υποθέσεων εργασίας σχετικά με τη διατροφή και την ασθένεια, βάσει αποδεικτικών στοιχείων που υποστηρίζει ή αντικρούει τις υπάρχουσες υποθέσεις και αξιολογεί την σημαντικότητα των συσχετίσεων διατροφήςασθένειας. Η συμβολή στην πρόληψη των ασθενειών και στη βελτίωση της δημόσιας υγείας. 10

11 11

12 Στόχοι της επιδημιολογίας διατροφής Η κατανόηση των πολύπλοκων σχέσεων μεταξύ της διατροφής και των σοβαρών σύγχρονων ασθενειών (όπως ο καρκίνος και η αθηροσκλήρωση). Η εποπτεία των στρατηγικών έρευνας στην διατροφική επιδημιολογία. Η ανάπτυξη μεθόδων διατροφικής αξιολόγησης, χρησιμοποιώντας δεδομένα σχετικά με την πρόσληψη τροφής, βιοχημικών δεικτών της διατροφής, καθώς και μέτρα του μεγέθους του σώματος και της σύνθεσής του. Η ανάλυση, ερμηνεία και παρουσίαση των δεδομένων από επιδημιολογικές μελέτες διατροφής. 12

13 13

14 Πλεονεκτήματα της Διατροφικής Επιδημιολογίας Άμεση σχέση με την υγεία του ανθρώπου. Τα επιδημιολογικά αποτελέσματα χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό άμεσων εκτιμήσεων του κινδύνου, οι οποίες μπορεί στη συνέχεια να μεταφραστούν σε συγκεκριμένες προτάσεις για αλλαγές στην πρόσληψη θρεπτικών ουσιών ή στα πρότυπα κατανάλωσης τροφίμων. Ευρήματα από τη διατροφική επιδημιολογία (π.χ. σημασία των trans λιπιδίων) μπορεί ακόμα να έχουν και άμεσες επιπτώσεις σε κανονιστικές και τεχνικές επιλογές που αφορούν την επεξεργασία και την τεχνολογία τροφίμων. 14

15 Παράδειγμα Υψηλές προσλήψεις trans λιπαρών οξέων (που δυνητικά βρίσκονται στη σκληρή μαργαρίνη, τα τηγανητά και άλλα επεξεργασμένα φυτικά λίπη), σχετίζονται με υπερχολοστερολαιμία και αυξημένο κίνδυνο στεφανιαίας νόσου. 15

16 Προβλήματα στο αντικείμενο Το πιο σημαντικό είναι η πιθανότητα για πολλά είδη λανθασμένης εκτίμησης (προκατάληψη). Η "προκατάληψη" ορίζεται ως συστηματικό λάθος, με αποτέλεσμα την υπερεκτίμηση ή υποτίμηση της ισχύος μίας συσχέτισης μεταξύ της έκθεσης σε ένα επιδημιολογικό παράγοντα (ανεξάρτητη μεταβλητή) και ένα αποτέλεσμα (εξαρτημένη μεταβλητή). Οι μελέτες σε θέματα διατροφικής επιδημιολογίας πρέπει να σχεδιάζονται και να εκτελούνται με μεγάλη προσοχή για να ελαχιστοποιηθεί η "προκατάληψη". 16

17 Προβλήματα στο αντικείμενο Η δυσκολία στο να καθοριστεί αν οι συσχετίσεις που παρατηρούνται είναι αιτιώδεις. Εάν η συσχέτιση μεταξύ ενός παράγοντα και μιας ασθένειας δεν είναι αιτιώδης, οι προσπάθειες για να τροποποιήσουμε την έκθεση στην εν λόγω παράγοντας δεν θα μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης της νόσου. 17

18 Προβλήματα στο αντικείμενο Η φαινομενική απλότητα και η σημασία των επιδημιολογικών ευρημάτων στην «καθημερινή ζωή» ενίοτε ενθαρρύνουν την κατάχρηση των δεδομένων όταν προκαταρκτικές ή ανεπιβεβαίωτες μελέτες επικεντρώνουν την προσοχή των μέσων μαζικής ενημέρωσης και το ευρύ κοινό. Για παράδειγμα, οι μελέτες της συσχέτισης μεταξύ της πρόσληψης μαργαρίνης και της καρδιαγγειακής νόσου μπορεί να έχουν πείσει ορισμένους καταναλωτές να στραφούν πίσω στο βούτυρο, παρόλο που οι περισσότεροι ειδικοί πιστεύουν ότι αυτή η επιλογή δεν είναι ευεργετική για την καρδιαγγειακή υγεία. 18

19 19

20 Ιστορική Επιδημιολογία Διατροφής Τυπικά σύνδρομα ανεπάρκειας βιταμινών Υποθρεψία Πρωτεΐνης και Ενέργειας Σιδηροπενική αναιμία Βρογχοκήλη Σύγχρονη Επιδημιολογία Διατροφής Καρδιακή ασθένεια Καρκίνος Οστεοπόρωση Καταρράκτης Εγκεφαλικό Διαβήτης 20

21 Η πολύπλοκη "φύση" της διατροφής Ο σύνθετος χαρακτήρας της επίδρασης της διατροφής στην υγεία έχει δημιουργήσει μια ασυνήθιστα δύσκολη πρόκληση για την διατροφική επιδημιολογία: μελετά ένα ασυνήθιστα πολύπλοκο σύνολο έκθεσης σε παράγοντες που αλληλοεπηρεάζονται. Συνήθης κατανομή, αιτίων ασθένειας σε πληθυσμό δυτικής χώρας. 21

22 Γιατί είναι δύσκολο να μελετηθούν οι σύγχρονες ασθένειες που σχετίζονται με τη διατροφή; 1. Πολλαπλοί καθοριστικοί παράγοντες (αιτίες): διατροφή, γονίδια, επάγγελμα, ψυχολογία, κοινωνία, μολυσματικοί παράγοντες, επίπεδα σωματικής δραστηριότητας, χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς, κ.α. 2. Μακρά λανθάνουσα περιόδους αθροιστικής έκθεσης εδώ επί πολλά χρόνια, ή σχετικά σύντομη έκθεση που μπορεί να έχει συμβεί πολλά χρόνια πριν τη διάγνωση. 3. Συνθήκες που δεν είναι άμεσα αναστρέψιμες. 4. Μπορεί οι νόσοι να προκύψουν και από υπερβολική πρόσληψη διαιτητικών παραγόντων. 22

23 Αιτιολογία Στεφανιαίας Νόσου 23

24 Περιορισμοί στη διατροφική επιδημιολογική έρευνα Η σχετική έλλειψη πρακτικών μεθόδων για τη "μέτρηση" της διατροφής σε ότι αφορά μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Οι μέθοδοι αξιολόγησης της διατροφής πρέπει να είναι, ικανοποιητικά έγκυρες επιστημονικά και σχετικά μη-δαπανηρές οικονομικά. Η διατροφή των ατόμων μέσα σε μια κοινότητα μπορεί να τείνει να γίνει, ή να είναι, πολύ ομοιογενής (π.χ. επίδραση διαφήμισης, υπεραγορές κ.α.), γεγονός που δυσχεραίνει τη διερεύνηση των σχέσεών της με τη νόσο. 24

25 Επιδημιολογικές προσεγγίσεις στη διατροφή και την ασθένεια Πηγές των εννοιών, υποθέσεων, και τεχνικών της διατροφικής επιδημιολογίας: - Βιοχημικές παρατηρήσεις, - Πειράματα σε κυτταρο-καλλιέργειες, - Πειράματα σε πειραματόζωα, - Μεταβολικές και εξειδικευμένες βιοχημικές μελέτες σε ανθρώπους. 25

26 26

27 Επιδημιολογικές προσεγγίσεις στη διατροφή και την ασθένεια Τα ευρήματα από τις in vitro μελέτες και τα διατροφικά πειράματα σε ζώα (ινδικά χοιρίδια, κουνέλια, χοιρίδια κ.α.) δεν μπορούν σε κάθε περίπτωση να "προβληθούν" άμεσα στον άνθρωπο. Νέες μέθοδοι της περιβαλλοντολογίας (οικολογική τοξικολογία) και της γενετικής (διατροφο-γενετική, διατροφο-γενωμική κ.α.). 27

28 Επίδραση της δίαιτας σε διάφορα βιολογικά επίπεδα 28

29 Μελέτες Βιο-ιατρικής δράσης συστατικών τροφίμων 29

30 Μελέτη Γονιδιακής Παχυσαρκίας 30

31 Μελέτη Συνδρομικής Παχυσαρκίας 31

32 Επισκόπηση σύγχρονων θεμάτων διατροφικής επιδημιολογίας 32

33 Επισκόπηση Διατροφικής Επιδημιολογίας Ο ρόλος της διατροφικής επιδημιολογίας είναι: - Να παρέχει τα καλύτερα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία που να δείχνουν τη σχέση της διατροφής με τα αίτια και την πρόληψη της νόσου. - Να διασφαλίσει ότι οι πληροφορίες βάσει των οποίων λαμβάνονται οι αποφάσεις για τη δημόσια υγεία γίνεται είναι υψηλής ποιότητας. Η επικέντρωση κάθε μελέτης μπορεί να είναι αιτιολογική, προληπτική, ή παρεμβατική. 33

34 Προωθήστε τα μηνύματα με απλό τρόπο στην πράξη 34

35 Τομείς με ενδιαφέρον Επιδημιολογίας Διατροφής 35

36 Η διατροφική επιδημιολογία των χρόνιων παθήσεων και των νεοπλασιών 36

37 Σύγχρονες Προκλήσεις Διατροφικής Επιδημιολογίας: Καρκίνος και Χρόνιες Παθήσεις Εμφανίζονται με χαμηλή συχνότητα με πολλαπλές αιτίες να ενεργούν αυτόνομα ή σε συνδυασμό (διατροφή, κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ, επαγγελματική έκθεση σε χημικά κ.λπ.). Έχουν μεγαλύτερη λανθάνουσα περίοδο (20-40 ετών για τον καρκίνο) ή άγνωστο χρόνο εξέλιξης. Δεν είναι εύκολα αναστρέψιμες νόσοι, μπορεί να προκληθούν από υπερβολική ή ανεπαρκή πρόσληψη διαιτητικών παραγόντων, γεγονός που καθιστά δυσχερή την παρέμβαση. 37

38 Ποσοστό θανάτων από καρκίνο οφειλόμενο σε διάφορους παράγοντες (Doll R & Peto R, JNCI, 1981) Χρήση Καπνού: 30% (25% -40%). Δίαιτα: 35% (10% -70%). Μόλυνση: 10%; (1% -?). Αναπαραγωγική & Ερωτική Συμπεριφορά: 7% (1% -13%). Επάγγελμα: 4% (<2% -8%). Αλκοόλ: 3% (2% -4%). 38

39 Ποσοστό θανάτων από καρκίνο οφειλόμενο σε διάφορους παράγοντες (Doll R & Peto R, JNCI, 1981) Γεωφυσικοί παράγοντες (φυσική περιβαλλοντική ακτινοβολία): 3% (2-4%) Χημικά ρύπανση: 2% (<1% - 5%) Συμπληρώματα διατροφής: <1% (0,05% - 0,2%) Φάρμακα / Ιατρικές Διαδικασίες: 1% (0,5% - 3%) Βιομηχανικά καταναλωτικά προϊόντα: 1% (<1% - 2%) Άγνωστοι:? 39

40 Harvard Center for Cancer Prevention ( Κάπνισμα: 30%. Διατροφή κατά την ενήλικη ζωή, συμπεριλαμβανομένης της παχυσαρκίας: 30%. Καθιστική ζωή: 5%. Μολυσματικοί παράγοντες: 5%. Ελαττώματα και μόνο γονίδια που τρέχει στην οικογένειά: 5-10%. 40

41 41

42 42

43 43

44 44

45 45

46 46

47 47

48 48

49 Exhibit 16 1 American Cancer Society (ACS) Guidelines on Nutrition and Physical Activity for Cancer Prevention ACS Recommendations for Individual Choices 1. Eat a variety of healthful foods, with an emphasis on plant sources. Eat five or more servings of a variety of vegetables and fruits each day. Choose whole grains in preference to processed (refined) grains and sugars. Limit consumption of red meats, especially those high in fat and processed. Choose foods that help maintain a healthful weight. 2. Adopt a physically active lifestyle. Adults: engage in at least moderate activity for 30 minutes or more on five or more days of the week; 45 minutes or more of moderate-to-vigorous activity on five or more days per weekmay further enhance reductions in the risk of breast and colon cancer. Children and adolescents: engage in at least 60 minutes per day of moderate-to-vigorous physical activity at least five days per week. 3. Maintain a healthful weight throughout life. Balance caloric intake with physical activity. Lose weight if currently overweight or obese. 4. If you drink alcoholic beverages, limit consumption. ACS Recommendations for Community Action Public, private, and community organizations should work to create social and physical environments that support the adoption and maintenance of healthful nutrition and physical activity behaviors. Increase access to healthful foods in schools, worksites, and communities Provide safe, enjoyable, and accessible environments for physical activity in schools, and for transportation and recreation in communities. Source: Reprinted with permission from T Byers, et al., American Cancer Society Guidelines on Nutrition and Physical Activity for Cancer Prevention: Reducing the Risk of Cancer with Healthy Food Choices and Physical Activity. CA: A Cancer Journal for Clinicians, Vol 52, pp , 2002, Lippincott Williams & Wilkins. 49

50 50

51 51

52 52

53 53

54 54

55 Βιβλιογραφία Porta M. A dictionary of epidemiology. 5th edition. Oxford: Oxford University Press, 2008 Holland W, Olsen J, Du V Florey C. The development of modern epidemiology: Personal reports from those who were there. Oxford, New York: Oxford University Press, 2007 Paneth N. Introduction to epidemiology. Michigan State University, USA. Armenian H. Epidemiology: A problem solving journey. Am J Epidemiology, Nov 12, 2008 World Health Organization: Centers for Disease Control and Prevention: Epidemiology Supercourse: International Epidemiological Association: 55