in Greece- the international experience

Transcript

1 Δασολόγιο-Θεσμικό πλαίσιο, διοικητική παθογένεια και πρακτική στην Ελλάδα - η διεθνής εμπειρία Σύνοψη ΕΛΕΝΗ Ν. ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ Το άρθρο στοχεύει στην ανάδειξη και συνολική θεώρηση και τεκμηρίωση της ανάγκης κατάρτισης δασολογίου και της εξέλιξής της στην Ελλάδα. Περιλαμβάνει ιστορική αναδρομή, ανάλυση του θεσμικού πλαισίου κυρίως των πρόσφατων τριών δεκαετιών, που διέπει την κατάρτιση του Δασολογίου καθώς και αναφορά στις αδυναμίες που αντιμετωπίζει η Δημόσια Διοίκηση για εφαρμογή και μελλοντική λειτουργία του ως σήμερα. Μνεία γίνεται στις δυνατότητες αλλά και στις αδυναμίες της Δημόσιας Διοίκησης κατά την εφαρμογή του συγκεκριμένου θεσμικού πλαισίου με αναφορά στην παθογένεια που χαρακτηρίζει αυτήν, με εστιασμό στην περίοδο από το 1975 έως σήμερα καθώς και σε άλλα συναφή θέματα. Το άρθρο μέσω αναφοράς σε άλλες χώρες εξετάζει τη διεθνή εμπειρία, η οποία συγκρίνεται με την ελληνική προς εξαγωγή συμπερασμάτων και προτάσεων για μια αξιόπιστη προστασία του περιβάλλοντος, της φύσης και των δασών και για ποιότητα ζωής. Forest Cadastre-Legal framework, administrative pathogenesis and practice Abstract in Greece- the international experience This article discusses the need for the creation and evolution process of the Greek Forest Cadastre. It covers the historical events leading to the creation of the Forest Cadastre in general, together with the institutional framework, focusing in particular on the last thirty years in Greece which governs its formation and future operation up to Mention is made of the potential and weaknesses faced by public management in the application of the specific institutional framework with reference to the pathogenesis that has characterized Greek Public Management in this area from 1975 until today and other relevant issues. The article through its reference to other countries builds on the international experience which is compared with the Greek experience in order to draw conclusions for a reliable protection of the environment, nature and forests and for the quality of life. Αρχιτέκτων ΕΜΠ, MSc Περιφερειακής Ανάπτυξης, Δρ. Πολεοδομίας-Χωροταξίας (Phd, PPhd) Architect NTUA, MSc of Regional Development, Dr of Urban planning-land planning (Phd, PPhd) 1

2 1. Ιδιοκτησιακό καθεστώς δασών και δασικών εκτάσεων 1.1. Ιστορική αναδρομή Το ιδιοκτησιακό ζήτημα δασών και δασικών εκτάσεων χρονολογείται στην αρχαιότητα, με γνωστή την άσκηση δικαιωμάτων χρήσεως, σε συνδυασμό με την κάρπωση, με την έννοια ικανοποίησης ατομικών ή κοινών αναγκών. Πιθανολογείται η, στους Ρωμαϊκούς χρόνους, αναγνώριση δουλείας στα δάση, προς όφελος φυσικών προσώπων, αλλά τα κείμενα των Πανδεκτών 1 του Ρωμαϊκού Δικαίου δεν περιείχαν ιδιαίτερες αναφορές, ενώ δεν είναι γνωστοί κανόνες ρύθμισης άσκησης αυτών των δικαιωμάτων. Το μοναδικό έγγραφο περί συναφών δικαιωμάτων του αγροτικού πληθυσμού προέρχεται από την περιοχή της Γαλλίας. Κατά τη φεουδαρχική περίοδο οι, σε κατάσταση σχεδόν δουλείας, αγροτικοί πληθυσμοί, ασκούσαν το δικαίωμα κάρπωσης των δασών, όχι λόγω νομοθετικών επιταγών, αλλά παγιωμένου καθεστώτος από μακροτάτου χρόνου. Στην Ελλάδα το δικαίωμα χρήσεως των δασών τους δύο τελευταίους αιώνες της Τουρκοκρατίας, συνδέθηκε με το καθεστώς των τσιφλικιών 2 κυρίως στην Πελοπόννησο, την Ήπειρο, την Θεσσαλία και την Μακεδονία. Στις περιοχές αυτές δεν ήταν δυνατή η άσκηση του δικαιώματος χρήσεως των δασών παρά μόνο μέσω του τιμαριωτικού συστήματος 3. Η σχέση μεταξύ ιδιοκτήτη-τσιφλικούχου και αγροτών ήταν μίσθωσης ή εταιρίας. Στα άλλα, ανήκοντα στη δημόσια γη δάση, οι αξιωματούχοι είχαν δικαίωμα χρήσεως (κάρπωσης), ενώ οι κάτοικοι των χωριών ή πλησιέστερων στα δάση οικισμών, ασκούσαν το δικαίωμα απόληψης των δασικών προϊόντων για την κάλυψη των ατομικών αναγκών τους. Η χρήση δεν εθεωρείτο νόμιμη χωρίς άδεια χρήσεως του δάσους (Κεμίδης σ.58). Το ζήτημα ιδιοκτησίας των δασών δεν ανήκε αρχικά στις προτεραιότητες της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας την περίοδο της Επανάστασης του Αυτό διότι προείχε η ρύθμιση της ιδιοκτησίας των αγροτικών εκτάσεων και άλλων είδους ακινήτων ζωτικής σημασίας προς διασφάλιση άμεσων οικονομικών πόρων και επισιτιστικών αγαθών, και λόγω και της έλλειψης ρυθμίσεων στην -αυθαίρετη- άσκηση ξύλευσης και βοσκής. Ομως, παρέμενε η προβληματική του σε σχέση με το ευρύτερο ζήτημα των εθνικών κτημάτων (ή αγροτικό ζήτημα, Γεωτεχνικό Επιμελητήριο σ. 24). «Εθνικά κτήματα» εθεωρούντο εκείνα που πριν την Επανάσταση ανήκαν στο Σουλτάνο, σε τουρκικά κοινωνικο-θρησκευτικά ιδρύματα ή σε Τούρκους αξιωματούχους ή 1 Το Βυζάντιο κληρονόμησε από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία τους θεσμούς που στήριξαν την οργάνωση του πολιτειακού του συστήματος. Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός ( ), επιδιώκοντας τον εκσυγχρονισμό του ρωμαϊκού δικαίου και τον καθορισμό των κανόνων δικαίου που έπρεπε να εφαρμόζουν οι δικαστές με τρόπο σαφή και χωρίς αμφισβητήσεις, ανέθεσε σε επιτροπή νομικών την κωδικοποίηση της νομοθεσίας, στην οποία μετά την αναδιαμόρφωσή της, στηρίχθηκε το ευρωπαϊκό δίκαιο του Μεσαίωνα και των νεότερων χρόνων. Οι Πανδέκτες (Digesta) δημοσιεύθηκαν και απέκτησαν νομική ισχύ πριν την αναθεώρηση του Κώδικα (Codex), στις 30 Δεκεμβρίου 533. Ενώ ο Κώδικας περιελάμβανε αποκλειστικά αυτοκρατορικές διατάξεις, οι Πανδέκτες ήταν συλλογή αποσπασμάτων έργων 39 νομικών (της χρονικής περιόδου της μετάβασης από τον Αύγουστο ως τον Ιουστινιανό) που επέλεξε η επιτροπή, τροποποιώντας τα κείμενα έτσι ώστε να λείψουν αντιφάσεις, επαναλήψεις και απαρχαιωμένοι τύποι και διατάξεις (Τρωιάνος). 2 Τα «τσιφλίκια», τα οποία ιστορικά διαδέχτηκαν τα τιμάρια, ήταν εκτεταμένα αγροκτήματα που περιελάμβαναν εντός της έκτασής τους ακόμα και κεφαλοχώρια. Στις προαναφερόμενες περιοχές, εντοπίζονταν πολλά, αρχικά με μουσουλμάνους και αργότερα με Ελληνες ιδιοκτήτες. 3 Γαιοκτησιακό καθεστώς που αποτελούσε την οικονομική-φορολογική βάση της οθωμανικής αυτοκρατορίας και άρχισε να παρακμάζει από το 17ο αιώνα. Η διοίκηση των κατακτημένων περιοχών την περίοδο της Τουρκοκρατίας βασίστηκε στο φεουδαρχικό (τιμαριωτικό) σύστημα, το οποίο σταδιακά αντικαταστάθηκε από τα μέσα του 16ου αιώνα από αυτό των των τσιφλικιών (çiftlik). Αποτέλεσε διαμόρφωση πρώιμης οθωμανικής φεουδαρχίας, όπου ο Σουλτάνος (ως εκπρόσωπος του κράτους) είχε την υψηλή (ή ψιλή) κυριότητα της γης, την οποία εκχωρούσε στους αξιωματούχους του, με αντάλλαγμα την εκπλήρωση στρατιωτικών υποχρεώσεων σε περίπτωση πολέμου. Οι παραχωρημένες αυτές εκτάσεις γης (των οποίων οι δικαιούχοι είχαν τη νομή και την καλλιέργεια, αλλά όχι και την πραγματική ιδιοκτησία) ονομάστηκαν τιμάρια και συνήθως ήταν έκτασης περίπου στρεμμάτων. Η παραχώρηση ήταν ανακλητή και δε μεταβιβαζόταν απευθείας στους άρρενες απογόνους. 2

3 ιδιώτες που αποχωρούσαν από τις περιοχές που, σταδιακά, επικρατούσαν οι επαναστατημένοι Ελληνες. Οι Τούρκοι κατά κανόνα κατείχαν τα πιο εύφορα και προσοδοφόρα εδάφη. Τα «εθνικά κτήματα» σύμφωνα με μελετητές (Καμπούρης) διακρίνονται σε φθαρτά (σπίτια, μύλους, εργαστήρια, μαγαζιά, χάνια, λουτρά, φούρνους, ελαιοτριβεία) και σε άφθαρτα (καλλιεργούμενες γενικά εκτάσεις, ελαιώνες, αμπελώνες, βοσκοτόπια και δάση). Αρχικά οι ολιγαρχικοί, πρόκριτοι, και κοτζαμπάσηδες απαίτησαν την άμεση εκποίηση των εθνικών κτημάτων με δημοπρασία, λύση ευνοϊκή για τους οικονομικά ισχυρούς, στην οποία αντιτάχθηκε η δημοτική μερίδα (στην οποία ανήκε ο Κολοκοτρώνης και άλλοι αγωνιστές). Ακολουθήθηκε τελικά η -περιορισμένη και για την κάλυψη των οικονομικών αναγκών του Αγώνα- εκποίηση μόνο των φθαρτών κτημάτων 4. Σε σειρά πρωτοκόλλων, συμβάσεων και συμφωνιών που υπογράφηκαν στα τέλη της Επανάστασης περιεχόταν ο επαχθής για την ελληνική πλευρά, όρος δικαιώματος, στους αποχωρούντες Οθωμανούς, μεταβίβασης της ιδιοκτησίας τους. Ο Καποδίστριας προσκάλεσε κεφαλαιούχους ομοεθνείς του εξωτερικού να αναλάβουν αγορές οθωμανικών κτημάτων. Για την διασφάλιση των συμφερόντων των αγοραστών και του δημοσίου συνέστησε εξεταστική των οθωμανικών κτημάτων Επιτροπή με αποστολή τον έλεγχο των πωλήσεων. Παρά τις συστάσεις της Κυβέρνησης πολλοί Ελληνες προέβησαν στην αγορά κτημάτων χωρίς να φέρουν ποτέ τίτλους ιδιοκτησίας 5. Από έγγραφα και διαταγές προς την Επιτροπή των Εκποιήσεων των οθωμανικών κτημάτων, προκύπτουν οι σαφείς εντολές της Κυβέρνησης για μη επικύρωση πωλήσεων δασών, λιμένων, βοσκών και άλλων μη καλλιεργημένων γαιών (Κωνσταντακόπουλος). Η λύση του ιδιοκτησιακού προβλήματος επιχειρήθηκε με το διάταγμα της 17ης Νοεμβρίου 1836 «περί ιδιωτικών δασών», πρώτο νομοθέτημα περί ιδιοκτησίας δασών. Οι διεκδικούντες δάση ήταν υποχρεωμένοι στην προσκόμιση πρωτότυπων τίτλων ιδιοκτησίας εντός έτους, στην αρμόδια, συσταθείσα Επιτροπή διαφιλονικούμενων δασών στην επί των Οικονομικών Γραμματεία, (αντίστοιχη σημερινού Υπουργείου Οικονομικών). Μετά την παρέλευση της ανωτέρω προθεσμίας, όλα τα δάση εθεωρούντο αδιαφιλονίκητα εθνικά (δημόσια), εκτός των χαρακτηρισθέντων υπό αυτής ως ιδιωτικών. Ομως η Επιτροπή δεν καταχώρησε σε ειδικά βιβλία τις αποφάσεις της, ενώ πολλοί αγοραστές οθωμανικών κτημάτων και δασικών εκτάσεων δεν υπέβαλλαν αιτήσεις αναγνώρισης των αγορασθέντων υπό αυτών δασών, ή απέσυραν τις αρχικά υποβληθείσες αιτήσεις. Αντίθετα μεταβίβασαν δασικές εκτάσεις σε καθολικούς και ειδικούς διαδόχους, χωρίς την προηγούμενη αναγνώρισή τους ως ιδιωτικών από την Επιτροπή. Έτσι προέκυψε η κατηγορία των διαφιλονικούμενων δασών που μετέπειτα, περί τις αρχές του 20ου αι αναφέροντο, πλέον, ως διακατεχόμενα, με ανεπίλυτο έως σήμερα ιδιοκτησιακό καθεστώς. Με την προσάρτηση της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος (1881) 6 η Ελλάδα με την αντίστοιχη συνθήκη ανέλαβε την υποχρέωση της διασφάλισης του σεβασμού της ζωής, της τιμής και της περιουσίας των μουσουλμάνων. Ειδικότερα με το άρθ. 4, αναγνωρίζοντο οι οθωμανικοί τίτλοι ιδιοκτησίας και κατοχυρώνοντο τα δικαιώματα ιδιωτών και κοινοτήτων επί της ιδιοκτησίας τσιφλικιών, βοσκοτόπων, δασών, κ.ά. Μεταβιβάστηκε, δηλαδή, στο ελληνικό Κράτος, το προαναφερόμενο προ συνθήκης γεωκτητικό καθεστώς. Ειδικά η κυριότητα των μεγάλων δασών της Θεσσαλίας και της Άρτας επί Τουρκοκρατίας (οι περιοχές Λάρισας, Βόλου, Τρικάλων, Αλμυρού, Φαρσάλων και Άρτας), που παλαιότερα ανήκαν στο τουρκικό δημόσιο, κατά την προσάρτησή τους, αυτή περιήλθε στο ελληνικό δημόσιο σε διαδοχή του τουρκικού. Το σύνολο των επί Τουρκοκρατίας φθαρτών και άφθαρτων οθωμανικών κτημάτων, συμπεριλαμβανομένων και μεγάλων δασών, που περιήλθαν στο ελληνικό δημόσιο, καταγράφηκε σε ειδικό κατάλογο 7 που παραδόθηκε στην Ελληνική Κυβέρνηση, ενώ οι Τούρκοι αξίωναν αποζημίωση γι αυτά. Πολλές από τις ιδιοκτησίες των 4 Παρατηρήθηκαν όμως και αυθαίρετες εκποιήσεις εθνικών κτημάτων από πρόκριτους, παρά τις αποφάσεις και τα ψηφίσματα των Εθνοσυνελεύσεων. 5 Επισημάνθηκε η άρνηση ορισμένων αγοραστών να υποβάλλουν στην Επιτροπή των Πωλήσεων τα πωλητήριά τους προς έλεγχο. 6 Πραγματοποιήθηκε με τη συνθήκη της Κωνσταντινούπολης της 20ης Ιουνίου 1881, με βόρεια όρια τη γραμμή Πλαταμώνα- Κάτω Ολύμπου-Ελασσώνας. 7 Αυτός δημοσιεύθηκε στο υπ αριθμό 512 φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως του

4 Οθωμανών στη Θεσσαλία μεταβιβάστηκαν μετά το 1881 σε Έλληνες, προκύπτοντας έτσι τα ιδιωτικά δάση και οι μεγάλες αγροτικές ιδιοκτησίες (τσιφλίκια) στην πεδιάδα της. Παράλληλες ήταν συγκρούσεις στο ζήτημα της αναγνώρισης των ιδιωτικών δασών, επειδή η θεσπισμένη τουρκική νομοθεσία για τις τουρκικές γαίες, λίγες δεκαετίες προ της απελευθέρωσης της Θεσσαλίας, και συγκεκριμένα ο νόμος περί γαιών και ο νόμος περί ταπιών του 1874, θεωρούσε ιδιωτικά μόνο τα δάση που κατέχοντο με ταπί. 8 Ανάλογη ήταν η εξέλιξη και στα δάση των νέων χωρών Ηπείρου και Μακεδονίας. Με την υπογραφή της από 14 Νοεμβρίου 1913 συνθήκης «περί ειρήνης μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας», η οποία κυρώθηκε με το Ν. 4213/1914, αναγνωρίστηκαν στο σύνολό τους, τα μέχρι της απελευθέρωσης κατά το οθωμανικό Δίκαιο, κεκτημένα δικαιώματα κάθε ιδιώτη ή νομικού προσώπου, οι επί Τουρκοκρατίας δικαστικές αποφάσεις και οι επίσημοι εκδοθέντες από τις οθωμανικές αρχές τίτλοι. Η απελευθέρωση της περιοχής της Θράκης από τα ελληνικά στρατεύματα με τη συνδρομή των συμμάχων το 1919 δεν συνοδεύτηκε από τη θέση όρων για τα κτήματα οθωμανών ή άλλων μειονοτήτων. Τα συνολικά εδάφη περιήλθαν στο ελληνικό δημόσιο, με τα δάση της Θράκης να αντιπροσωπεύουν σήμερα κατά 98% δημόσια ιδιοκτησία (Γεωτεχνικό Επιμελητήριο, Κωνσταντακόπουλος). Στις νησιωτικές περιοχές το ιδιοκτησιακό καθεστώς εμφανίστηκε ιδιαίτερα ιδιόμορφο. Η Ρόδος και η Κρήτη ετύγχαναν διοικητικών και φορολογικών προνομίων, αλλά πιο ευνοημένα ήταν η Ύδρα, οι Σπέτσες και τα Ψαρρά. Το ελληνικό Δημόσιο με τη σταδιακή προσάρτηση των νησιών, δεν αποδέχθηκε το καθεστώς αυτό. Αντίθετα για την κρίση της ιδιοκτησίας εφαρμόστηκε το προαναφερόμενο διάταγμα του 1836 περί ιδιωτικών δασών, με διερεύνηση, κατά περίπτωση, των προϋποθέσεων της εκτάκτου χρησικτησίας. Στα δασικά εδάφη των Επτανήσων κληροδοτήθηκε το διαφορετικό καθεστώς, δυτικού τύπου φεουδαλικού συστήματος από τους Ενετούς. Εκτεταμένες ιδιοκτησίες Τιμαριούχων (Τοπικών Διοικητών) και Ευγενών μεταβιβάστηκαν, μετά τον κατακερματισμό τους, σε ιδιώτες. Η επιχώριος διακοινοτική περιουσία (είδος κοινόχρηστων εκτάσεων), δεν περιήλθε στο ελληνικό Δημόσιο, αλλά διανεμήθηκε στους δήμους μετά την προσάρτηση των Επτανήσων. Έτσι σήμερα το ελληνικό δημόσιο θεωρεί μη δημόσιες τις δασικές εκτάσεις τους (πλην Κυθήρων). Τα δάση της Θάσου επί Τουρκοκρατίας ήταν ιδιωτικά και με επιβολή επί αυτών ειδικής φορολογίας. Στο ελληνικό Δημόσιο κληροδοτήθηκε αυτό το καθεστώς αλλά αναγνώρισε τα ιδιωτικά δάση υπέρ της ολότητας των κατοίκων των δήμων και των κοινοτήτων. Στα Δωδεκάνησα το ελληνικό Δημόσιο διαδέχθηκε το ιταλικό γεωκτητικό καθεστώς, στο οποίο περιλαμβάνοντο κτηματογραφηθέντα δημόσια και ιδιωτικά δάση. Κάθε εμπράγματο δικαίωμα των ιδιωτών και του δημοσίου βασίζεται πλέον αποικλειστικά και μόνο στις καταγραφές του Κτηματολογίου (Γεωτεχνικό Επιμελητήριο σσ ) Εξέλιξη του δασικού ιδιοκτησιακού καθεστώτος έως σήμερα Με δεδομένα τα προαναφερθέντα πολυποίκιλα ιδιοκτησιακά και άλλα ζητήματα προηγούμενων καθεστώτων, που κληροδοτήθηκαν στο ελεύθερο και κυρίαρχο ελληνικό κράτος, πρωταρχικής σημασίας υπήρξε για το νομοθέτη ο καθορισμός και η αποσαφήνιση της έννοιας του δάσους και κυρίως των δασικών εδαφών. Το πρώτο νομοθέτημα που περιλαμβάνει ορισμό των δασικών εδαφών είναι ο Ν. ΑΧΝ/1888, ο οποίος εστιάζει περιγραφικά, σε γεωφυσικά χαρακτηριστικά και στη βλάστηση. Σύμφωνα με το άρθ. 1: 1. «Δάσος είναι πάσα έκταση εδάφους εν όλω ή εν μέρει υπό άγριων ξυλώδων φυτών οιωνδήποτε διαστάσεων και ηλικίας καλυπτόμενη και προς παραγωγήν ξυλείας ή και άλλων προϊόντων προορισμένη», και 2. «Δασικά εδάφη αι εντός ασκεπείς εκτάσεις, αι ασκεπείς κορυφαί των ορέων και αι πλευραί αυτών αι έχουσαι κλίτυν κατωφεραστέρα των 36 τοις εκατόν» Οι παραπάνω ορισμοί τροποποιήθηκαν με το άρθ. 45 του Ν. 4173/1929, με έμφαση στη δυνατότητα εκμετάλλευσης, ως εξής: 8 Ειδικός τύπος εγγράφου του Τουρκικού Κτηματολογίου, το οποίο, όμως, δεν είχε εξασφαλίσει μεγάλος αριθμός Οθωμανών πωλητών. 4

5 1. «Δάσος είναι πάσα έκτασης εδάφους εν όλω ή εν μέρει υπό άγριων ξυλώδων φυτών οιωνδήποτε διαστάσεων και ηλικίας καλυπτόμενη και δυναμένη, δασικώς εκμεταλλευομένη να παράγει δασικά προϊόντα κατανομαζόμενα ειδικότερον εν τω πινάκι δια τιμήσεως και δασικών προοϊόντων». 2. «Δασικά εδάφη καλούνται αι εντός των δασών ασκεπείς εκτάσεις, αι κορυφαί των ορέων και αι πλευραί αυτών με απότομον κλίσιν» Στο νόμο προστέθηκε και τρίτη παράγραφος, με εστιασμό στο είδος της δυνατότητας -αποκλειστικά κτηνοτροφικής- εκμετάλλευσης, ως εξής: 3. «Δασικαί εκτάσεις είναι αι εκτάσεις αι καλυπτόμεναι υπό αραιάς και πενιχράς δασικής βλαστήσεως, συνισταμένης κυρίως εκ δένδρων ή θάμνων της ζώνης των αειθαλλών πλατύφυλλων και μη δυνάμεναι να εκμεταλλευθώσιν δασικώς μόνον κτηνοτροφικώς και επομένως ως δασικαί βοσκαί χαρακτηριζόμεναι.» Επίσης, με το άρθ. 9 του Α.Ν. 3/ και το άρθ. 1 παρ. 5 του Α.Ν. 857/1937 η πρώτη παράγραφος του άρθρου 45 του Ν. 4173/1929 παρέμεινε ως έχει, ενώ οι παράγραφοι 2 και 3 τροποποιήθηκαν και αντικαταστάθηκαν ως εξής: 2. «Χορτολιβαδικά εδάφη (δασικά εδάφη) καλούνται και άνευ ξυλώδους και υψηλής ή θαμνώδους, αλλά μετά χορτολιβαδικής (ποώδους) ή και εκ φρυγάνων συστάδος, εδάφη είτε εντός δασών είτε επί κορυφών ή κλιτύων ορέων αλπικών ή μη» 3. «Μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις ή μερικώς δασοσκεπή λιβάδια (δασικαί εκτάσεις, δασικοί βοσκότοποι, δασικαί βοσκαί) είναι εκτάσεις καλυπτόμεναι υπό αραιάς και πενιχράς δασικής ξυλώδους, υψηλής, ή θαμνώδους βλαστήσεως, είτε της διαπλάσεως των αειφύλλων πλατυφύλλων είτε και των λοιπών δασικών διαπλάσεων (ζωνών)». Ακολούθησε η σύνταξη του Δασικού Κώδικα (άρθ. 1 παρ.3 Ν.Δ. 86/1969), μετέπειτα το Σύνταγμα του 1975 και ο Ν. 998/1979, ο οποίος περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, εκ νέου τον ορισμό των δασών (Γεωτεχνικό Επιμελητήριο σ.169) Ειδική Νομοθεσία για το Δασικό Κτηματολόγιο 1.Διάταγμα της 17/ «Περί Ιδιωτικών Δασών». Ήταν η πρώτη επιδίωξη ελέγχου τίτλων που αφορούσαν δάση, με στόχο την αποσαφήνιση της πληθώρας αγοραπωλησιών, μεταξύ Οθωμανών και Ελλήνων αμέσως μετά την Επανάσταση, που στην πλειονότητά τους, δεν ήταν νόμιμες. Στην πραγματικότητα καθιερώθηκε το τεκμήριο υπέρ του Δημοσίου για τα δάση, με σκοπό την προστασία της δημόσιας περιουσίας (Κωνσταντακόπουλος). 2.Ν. ΑΧΝ/ «Περί διακρίσεως και οριοθεσίας των δασών». Ήταν η πρώτη συστηματική προσπάθεια για καταγραφή και οριοθεσία των δασών και την κατοχύρωση των δικαιωμάτων του δημοσίου (Μακρής 2002, 2005). 3.Ν. 422/ «Περί καθορισμού της ιδιοκτησίας επί ιδιωτικών δασών». Αντιπροσώπευε το σημαντικότερο νομικό εγχείρημα, καθώς με την εφαρμογή του αναμενόταν η επίλυση των ιδιοκτησιακών προβλημάτων και η προστασία της δημόσιας περιουσίας, καθώς και η αποτροπή παράνομων διεκδικήσεων. Ουσιαστικά αποτελούσε επανάληψη του διατάγματος του 1836 προσαρμοσμένη όμως σε νέα δεδομένα, στις νέες συνθήκες και στα νέα σύνορα του κράτους. Με το νόμο αυτό καταργείτο το δικαίωμα απόκτησης κυριότητας σε δάση και δασικές εκτάσεις με έκτακτη χρησικτησία και ετίθετο συγκεκριμένη προθεσμία για τη ρύθμιση των τίτλων ιδιοκτησίας. Τελικά, όχι μόνο δεν εφαρμόστηκε αλλά αργότερα καταργήθηκε (Μακρής 2002, 2005). 4.Ν. 4173/ «Περί Δασικού Κώδικος». Υπήρξε ο πρώτος Δασικός Κώδικας και η βάση της δασικής νομοθεσίας. Περιέλαβε και διατάξεις για τον αποτερματισμό των δημοσίων δασών και την κατάρτιση κτηματολογίου των εντός των δασών ιδιωτικών κτήσεων.σε ειδικό επιτελείο με κατά τόπους εξειδικευμένα συνεργεία είχε ανατεθεί το συνολικό έργο, του οποίου, όμως, η υλοποίηση ανεστάλη λόγω έλλειψης κονδυλίων. Εκτοτε στη θεσμική για τα δάση νομοθεσία περιελήφθησαν και διατάξεις αποτερματισμού δασών, αλλά η διαδικασία δεν τελεσφόρησε. Επίσης, το Νομοθετικό Διάταγμα 86/1969 κωδικοποίησε το σύνολο σχεδόν των εκδοθέντων νομοθετημάτων από το έτος 1928 και τροποποιηθέντων ή συμπληρωθέντων με 5

6 το Ν. 4173/ Αποτελεί το Δασικό Κώδικα της χώρας, με τον οποίο ρυθμίζονται θέματα προστασίας, διαχείρισης, εμπράγματων δικαιωμάτων επί δασών, φορολογίας εκμετάλλευσης δημόσιων και μη δασών, εκτέλεσης δασοτεχνικών έργων κλπ. Μέχρι σήμερα αποτελεί το βασική δομή της δασικής νομοθεσίας της χώρας, αν και πολλές διατάξεις του τροποποιήθηκαν ή αντικαταστάθηκαν με άλλες, επόμενων νομοθετημάτων, όπως του Ν.Δ 886/1971, του Ν.Δ.996/1971, του Ν. 248/1976 και του Ν. 998/1979 (Γεωτεχνικό Επιμελητήριο σ.191, Κωνσταντακόπουλος). 2. Θεσμικό πλαίσιο 2.1. Το Σύνταγμα του 1975 Αναφορικά με την περιβαλλοντική προστασία θεωρείται πρωτοπόρο και σύγχρονο τo Σύνταγμα του 1975/86 (Παπαδημητρίου και Σωτηρέλης). Στο άρθρο 24 αναφέρεται ότι η προστασία του (φυσικού και πολιτιστικού) περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του κράτους, με τη λήψη προληπτικών και κατασταλτικών μέτρων. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την προστασία των δασών και των δημόσιων δασικών εκτάσεων. Απαγορεύεται η μεταβολή του προορισμού των δημοσίων δασών και των δασικών εκτάσεων. Επιπρόσθετα με το άρθρο 117 στην παρ. 3, δημόσια ή ιδιωτικά δάση και δασικές εκτάσεις που καταστράφηκαν ή καταστρέφονται από πυρκαγιά ή που με άλλο τρόπο αποψιλώθηκαν ή αποψιλώνονται δεν αποβάλλουν για το λόγο αυτό το χαρακτήρα που είχαν προ της καταστροφής τους, κηρύσσονται υποχρεωτικά αναδασωτέες και αποκλείεται η διάθεσή τους για άλλο προορισμό. Η αναγκαστική απαλλοτρίωση δασών ή δασικών εκτάσεων που ανήκουν σε πρόσωπα ιδιωτικού ή δημοσίου δικαίου επιτρέπεται αποκλειστικά υπέρ του δημοσίου και για λόγους δημόσιας ωφέλειας, ενώ η μορφή τους διατηρείται αμετάβλητη ως δασική. Ο Ν. 248/1976 με γενικό τίτλο «περί φύλλου καταγραφής, μητρώου ιδιοκτησίας και οριοθεσίας των δασικών εκτάσεων και προστασίας των δημοσίων δασικών εκτάσεων» ήταν ο πρώτος που ψηφίσθηκε μετά την διαδικασία κύρωσης του Συντάγματος του 1975 και αφορούσε το Δασικό Κτηματολόγιο. Επιδίωξη της ψήφισης του Ν. 248/1976, ήταν η κτηματογράφηση των δασών και δασικών εκτάσεων, με την κατάρτιση του φύλλου καταγραφής (κτηματικός χάρτης) και τη διοικητική διερεύνηση των εμπραγμάτων δικαιωμάτων, με την κατάρτιση του μητρώου ιδιοκτησίας (κτηματολογικός πίνακας). Στα πλαίσια της διερεύνησης προβλέπεται και η προσφυγή των ενδιαφερομένων στο Ειρηνοδικείο και το Πολυμελές Πρωτοδικείο (Μακρής 2002, 2005, Κωνσταντακόπουλος). Το 1977 ξεκίνησαν οι εργασίες κατάρτισης του δασικού κτηματολογίου, με τρία (3) συνεργεία κτηματογράφησης, που συγκροτήθηκαν για το σκοπό αυτό και εργάστηκαν στο Ν. Αττικής. Σταδιακά αυξήθηκαν σε 55, αλλά στελεχώθηκαν μόνο 39 και αυτά με ελλιπή σύνθεση και κατανεμήθηκαν στις επτά (7) Επιθεωρήσεις Δασών Νόμος 998/1979 Το 1979 εκδόθηκε, ο κατά πρόβλεψη του Συντάγματος του 1975 εκτελεστικός νόμος (Παπαδημητρίου και Σωτηρέλης, Λουκίσσας κ.ά.) Ν. 998/1979 «περί προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της χώρας», με τον οποίο ρυθμίζονται θέματα προστασίας δασών και η σύνταξη του δασολογίου. Στο άρθ. 3 αναφέρονται οι ορισμοί για το δάσος και τις δασικές εκτάσεις. Ως «δάσος νοείται πάσα έκταση της επιφανείας του εδάφους, η οποία καλύπτεται εν όλω ή σποραδικώς υπό αγρίων ξυλωδών φυτών οιωνδήποτε διαστάσεων και ηλικίας αποτελούντων ως εκ της μεταξύ των αποστάσεως και αλληλεπιδράσεως οργανική ενότητα και η οποία δύναται να προσφέρει προϊόντα εκ των ως άνω φυτών εξαγόμενα, ή να συμβάλει εις τη διατήρησιν της φυσικής και βιολογικής ισορροπίας ή να εξυπηρετήσει την διαβίωση του ανθρώπου εντός του φυσικού περιβάλλοντος. Ως δασική έκταση νοείται πάσα έκταση της επιφανείας του εδάφους, καλυπτόμενης υπό αραιής ή πενιχράς υψηλής ή θαμνώδους, ξυλώδους βλαστήσεως οιασδήποτε διαπλάσεως και δυναμένη να εξυπηρετήσει μίαν ή περισσότερες των εν τη προηγουμένη παραγράφω λειτουργιών». Στα δάση ή τις δασικές εκτάσεις, αντιστοίχως περιλαμβάνονται και οι εντός αυτών οιασδήποτε φύσεως ασκεπείς 9 Ο Ν. 4173/1929 είναι ο πρώτος που εισάγει ρητά το τεκμήριο κυριότητας του Δημοσίου επί των δασών και γενικά των δασικών εκτάσεων (Κωνσταντακόπουλος). 6

7 εκτάσεις, χορτολιβαδικές ή και μη, βραχώδεις εξάρσεις καθώς και οι υπεράνω δασών ή δασικών εκτάσεων ασκεπείς κορυφές ή αλπικές ζώνες των ορέων και οι άβατοι κλιτύες αυτών. «Η προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων, ως και η λήψη των υπό του παρόντος νόμου προβλεπομένων ειδικότερων μέτρων, ανήκει στην αρμοδιότητα της Δασικής Υπηρεσίας, που ενεργεί σύμφωνα με τις οικείες περί τούτων διατάξεις ή τις ειδικές διατάξεις του παρόντος νόμου» (Μακρής 2002, 2005). Με τον ίδιο νόμο (αρθ. 8) συστήνονται, τα Συμβούλια Ιδιοκτησίας Δασών που έχουν ως αποστολή τη διοικητική αναγνώριση εκ μέρους του Δημοσίου της κυριότητας ή άλλων εμπράγματων δικαιωμάτων νομικών προσώπων δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου επί δασών ή δασικών εκτάσεων. Επίσης με το άρθρο 10 συστήνεται το Νομαρχιακό Συμβούλιο Δασών, το οποίο γνωμοδοτεί επί των θεμάτων, για τα οποία ρητώς προβλέπεται σχετική γνωμοδότηση και οι Επιτροπές Επιλύσεως Δασικών Αμφισβητήσεων (στην έδρα κάθε νομού) για την επίλυση διαφορών που αναφέρονται στο χαρακτήρα περιοχής ή τμήματος της επιφάνειας της γης ως δάσους ή δασικής έκτασης (Κωνσταντακόπουλος). Στο Ν. 998/1979 (άρθ.13) ορίζεται ότι «παρά την Κεντρική Δασική Υπηρεσία καταρτίζεται και τηρείται Γενικό Δασολόγιο, με καταχώρηση κατά νομούς, των εμφαινόμενων στους δασικούς χάρτες δασών και δασικών εκτάσεων προσδιοριζομένων δια των γνωστών τοπωνυμίων, όπως, επίσης, και των διακριβωθέντων ορίων και της συνολικής έκτασης σε στρέμματα αυτών». Σημειώνονται, επίσης, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της δασικής βλάστησης κάθε περιοχής (κατηγορία δασών, είδος βλάστησης, πυκνότητα, ηλικία κλπ.). Με Π.Δ. (εκδόθηκε το Π.Δ. 1141/1980) το οποίο εκδίδεται με πρόταση των Υπουργών Προεδρίας Κυβερνήσεως, Εθνικής Αμύνης και Γεωργίας καθορίζονται: η οργάνωση της υπηρεσίας κατάρτισης και τήρησης του γενικού Δασολογίου, όπως και τα της τήρησης των τοπικών δασολογίων από τα κατά τόπους Δασαρχεία. ο τρόπος και οι λεπτομέρειες λήξης εκτύπωσης και φύλαξης των φωτογραφιών όπως και σύνταξης, εκτύπωσης και αρχειοθέτησης των δασικών χαρτών. η ασφάλεια των παραγομένων κάθε τύπου φωτογραφικών και χαρτογραφικών υλικών, τα του προσωπικού της οργάνωσης και του εξοπλισμού των συνεργείων φωτογράφησης και χαρτογράφησης των δασών και δασικών εκτάσεων, στα οποία περιέχονται οχυρές θέσεις, αμυντικές περιοχές ή άλλες εγκαταστάσεις του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης. οι λεπτομέρειες κατάρτισης και τήρησης του γενικού Δασολογίου, όπως και χρησιμοποίηση των στοιχείων αυτών ή παροχή τούτων σε όλους τους ενδιαφερόμενους. Τα δάση και οι δασικές εκτάσεις σύμφωνα με το άρθ.5 φωτογραφίζονται: α) από αέρος είτε στο σύνολο είτε κατά τα φυσικά διακεκριμένα τμήματα αυτών, με τρόπο ώστε να φαίνεται ο δασικός χαρακτήρας της φωτογραφιζόμενης περιοχής και τα όρια της συγκεκριμένης δασικής έκτασης ή δάσους, β) εκ του σύνεγγυς κατ εκλογή, ώστε να φαίνεται η μορφολογία του εδάφους και το είδος ή τα είδη της βλάστησης της κάθε περιοχής και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής. Πλήρης σειρά φωτογραφιών φυλάσσεται χωριστά για την περιοχή κάθε Δασαρχείου, στο ίδιο το Δασαρχείο. Η χαρτογράφηση των δασών και των δασικών εκτάσεων διενεργείται από τη Γ.Δ. Δασών με τη συνδρομή των αρμόδιων κρατικών φορέων (Μακρής 2002, 2005, Καμπούρης). Για την προβληματική του δασικού ζητήματος στην Ελλάδα σημαντικό είναι το άρθ. 50 του Ν. 998/1979 για τις ανήκουσες σε οικοδομικούς συνεταιρισμούς περιοχές. Οι τελευταίοι, στις περισσότερες των περιπτώσεων, κατείχαν εκτάσεις πριν από το Σύνταγμα του 1975 και πριν από τον συγκεκριμένο νόμο που εκδόθηκε κατ επιταγή του Συντάγματος (Λουκίσσας κ.ά.). Συγκεκριμένα σύμφωνα με το νόμο, οικοδομικοί συνεταιρισμοί, ιδιοκτήτες ιδιωτικού δάσους ή ιδιωτικής δασικής έκτασης, μπορούν να προβούν στην πολεοδομική διαμόρφωση και οικοδόμηση των εν λόγω εκτάσεων μόνο κατόπιν αναγνωρίσεως της οικείας περιοχής ως οικιστικής ή κατόπιν ένταξης αυτής σε άλλη οικιστική περιοχή. Επέκταση πόλεως που διαθέτει εγκεκριμένο σχέδιο οικισμού πριν το 1923 ή η δημιουργία οικιστικής περιοχής, εντός δημόσιου δάσους ή δασικής έκτασης δεν επιτρέπεται, ούτε είναι δυνατή η παραχώρηση δημόσιου δάσους ή δασικής έκτασης προς δημιουργία ή επέκταση πόλεων, οικισμών ή οικιστικών περιοχών. Επιτρέπεται, κατ εξαίρεση, η ένταξη δάσους ή δασικής έκτασης ή μέρος αυτών εντός οικιστικής περιοχής εφόσον: α) επιβάλλεται εκ της ενότητας του 7

8 πολεοδομικού σχεδιασμού, το δε εντασσόμενο τμήμα διατηρεί το δασικό του χαρακτήρα και μπορεί να διατεθεί για κοινόχρηστους χώρους ή άλλους κοινωφελείς σκοπούς, και β) πρόκειται περί δασών και δασικών εκτάσεων που περιβάλλονται κατά το μέγιστο τμήμα της περιφέρειάς τους από πόλεις ή οικισμούς, είναι δε ανέφικτη η χρησιμοποίηση άλλων περιοχών για οικιστική ανάπτυξη (Μακρής 2002, 2005, Μπεριάτος 1994, 2002, 2005) Προεδρικό Διάταγμα 1141/80 Το Π.Δ. 1141/80 «περί χαρτογραφήσεως των δασών και δασικών εκτάσεων και Δασολογίου» εξειδικεύει το Ν.998/1979 κυρίως ως προς τον τρόπο κατάρτισης των δασικών χαρτών. Ο συντονισμός και η εποπτεία του έργου της φωτογράφησης και της χαρτογράφησης των δασών και των δασικών εκτάσεων και η κατάρτιση του Γενικού Δασολογίου κατ επιταγή των διατάξεων των αρθ. 11, 12 και 13 του Ν. 998/1979 ασκούνται από το Τμήμα Απογραφής, Χαρτογράφησης και Ταξινόμησης Δασών και Δασικών Γαιών της Διεύθυνσης Προγραμματισμού και Αναπτύξεως της Γ.Δ. Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος. Ο συντονισμός και η κατεύθυνση των εργασιών φωτογράφησης και χαρτογράφησης από τα παραπάνω συνεργεία καθώς και η επεξεργασία των σχετικών στοιχείων ανατίθεται στα Δασαρχεία, ή ελλείψει Δασαρχείου, στις Διευθύνσεις Δασών. Η διαδικασία φωτογράφησης και κατάρτισης των δασικών χαρτών εκτελούνται εκ του Ν. 998/79 συνεργείων. Έδρα του κάθε συνεργείου ορίζεται η έδρα του κάθε Δασαρχείου ή της άνευ Δασαρχείου Διεύθυνσης. Η αεροφωτογράφηση των δασών και των δασικών εκτάσεων διενεργείται από στρατιωτικές ή πολιτικές δημόσιες υπηρεσίες, οι οποίες είναι υπόχρεες στη διάθεση των απαραίτητων μέσων προς το σκοπό αυτό. Η φωτογράφηση των δασών και των δασικών εκτάσεων εκ του σύνεγγυς (επιγείως) διενεργείται από τη Γενική Διεύθυνση Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος από τα συγκροτούμενα συνεργεία φωτογράφησης και χαρτογράφησης (άρθ. 4 Π.Δ. 1141/80). Κατά την αεροφωτογράφηση των δασών ή των δασικών εκτάσεων δέον είναι να καθορίζονται και άλλα τεχνικά χαρακτηριστικά (εστιακή απόσταση της φωτομηχανής, διαστάσεις του αρνητικού φίλμ, κλίμακα σε συνδυασμό με το ύψος της πτήσης του αεροσκάφους, τύπος αρνητικού φίλμ, εποχή και ώρα της αεροφωτογράφησης). Επισημαίνεται ότι η διαδικασία της αεροφωτογράφησης προηγείται της χαρτογράφησης των δασών και των δασικών εκτάσεων και ο προγραμματισμός συνιστά μέρος του προγράμματος χαρτογράφησης. Οι συντασσόμενοι από τη Δασική Υπηρεσία θεματικοί χάρτες έχουν ως υπόβαθρο τα καταρτιζόμενα τοπογραφικά διαγράμματα από τη Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού σε κλίμακα 1:5.000, το δε θεματικό μέρος μεταφέρεται στα διαγράμματα αυτά από καταρτιζόμενα από τις Δασικές Υπηρεσίες ορθοφωτογραφίες και ορθοφωτοχάρτες. Σε περιπτώσεις που κρίνεται απαραίτητο η φωτογράφηση διενεργείται σε διαφορετική (μικρότερη ή μεγαλύτερη) κλίμακα. Γενικά, η κλίμακα με την οποία θα συνταχθεί ο χάρτης για κάθε συγκεκριμένη περιοχή προσδιορίζεται από κοινού με την αρμόδια Διεύθυνση Κτηματογραφήσεως Δασών και Δασικών Γαιών, έτσι ώστε ο συντασσόμενος Δασικός χάρτης να αποτελέσει το βασικό υπόβαθρο για την κατάρτιση του Κτηματικού χάρτη της περιοχής. Επόμενως ήδη από το 1980 χρονολογείται η νομική πρόβλεψη κατάρτισης των Δασικών χαρτών, η οποία θα οδηγούσε στην κατάρτιση των Κτηματικών χαρτών. Η κύρωση του Δασικού χάρτη πραγματοποιείται από το Υπουργείο Γεωργίας και η σχετική απόφαση δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Ακολουθεί η κατάρτιση, από την Κεντρική Υπηρεσία, του Γενικού Δασολογίου υπό μορφή Βιβλίου Γενικού Δασολογίου της περιοχής στο οποίο αναφέρονται τα χαρτογραφηθέντα δάση ή δασικές εκτάσεις (Υπουργείο Γεωργίας 2000,2004, Καμπούρης). Σε κάθε μερίδα του Δασολογίου καταχωρούνται ο κωδικός αριθμός του δάσους ή της δασικής έκτασης, η ονομασία, ο αριθμός της κυρωτικής απόφασης του δασικού χάρτη και το φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως, στο οποίο δημοσιεύθηκε, η έκταση (εμβαδόν), η περιγραφή των διακριβωθέντων ορίων, η περιγραφή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της βλάστησης και κάθε στοιχείο προσδιοριστικό της θέσεως και της κατάστασης. Επίσης, κάθε μερίδα του Δασολογίου συνοδεύεται και συσχετίζεται με φάκελλο που περιέχει αντίγραφο του επικυρωμένου δασικού χάρτη της περιοχής, αντίγραφα των αεροφωτογραφιών και των επίγειων φωτογραφιών, αποφάσεις κηρύξης εκτάσεων της εν λόγω περιοχής ως 8

9 αναδασωτέων καθώς και οποιοδήποτε άλλο χρήσιμο στοιχείο για την κατάρτιση του Δασολογίου. Κάθε δασικός χάρτης απαρτίζεται από σύστημα σχεδιασμένων χαρτογραφικών μονάδων - ενοτήτων (πολύγωνα) (χάρτης 1), που το καθένα φέρει κωδικό αριθμό, ο οποίος αναγράφεται σε όλες τις σχετικές με αυτό διοικητικές αποφάσεις (δικαστικές αποφάσεις χαρακτηρισμού ή αποχαρακτηρισμού εκτάσεων, αποφάσεις κήρυξης μιας έκτασης ως αναδασωτέας, εκκρεμείς δικαστικές αποφάσεις για τον χαρακτήρα της εν λόγω έκτασης) 10. Χάρτης 1 Υφιστάμενη Κατάσταση θέσης Λαμπρικά περιοχής Κορωπίου 11 Κλίμακα 1:5.000 Πηγή: Δασαρχείο Πεντέλης 10 Ακολουθείται η διαδικασία χαρακτηρισμού των εκτάσεων εκτός σχεδίου, του αρθ. 14 του Ν. 998/1979, όπως τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε με το Ν. 3208/2003. Ο χάρτης (περιλαμβάνοντας διαφορετικών χρωμάτων πολύγωνα) αναρτάται στο Δημαρχείο της συγκεκριμένης περιοχής και σε τοπικές εφημερίδες για εκδήλωση τυχόν ενστάσεων. Αν υπάρξουν ενστάσεις το θέμα παραπέμπεται στην Πρωτοβάθμια Επιτροπή Επίλυσης Δασικών Αμφισβητήσεων (άρθρο 10 Ν. 998/1979). Αν δεν λυθεί στην Επιτροπή παραπέμπεται στη Δευτεροβάθμια Επιτροπή Επίλυσης Δασικών Αμφισβητήσεων και, σε περίπτωση μη επίλυσης της διαφοράς, στο ΣτΕ (Κωνσταντακόπουλος). 11 Οι κίτρινες γραμμές είναι ισουψείς καμπύλες που αναφέρονται στην περιοχή του λατομείου και είναι ανεξάρτητες από το χαρακτήρα των εκτάσεων (δασικών, αγροτικών, αμφισβητούμενων, καταπατημένων), που αντιπροσωπεύει ο συγκεκριμένος χάρτης. Η κόκκινη γραμμή περικλείει την περιοχή του λατομείου για την έκταση του οποίου έχει εκπονηθεί ήδη μελέτη αποκατάστασης. Τα δύο κόκκινα πολύγωνα πάνω από το λατομείο είναι παράνομη επέκταση των συγκεκριμένων λατομείων (ο χαρακτήρας τους θα επιλυθεί κατόπιν μηνύσεων από την πλευρά του Δασαρχείου). Τα μπλε πολύγωνα χαρακτηρίζονται είτε ως δασική έκταση είτε ως αγροτικές εκτάσεις. Τέλος το μεγάλο μπλε πολύγωνο αριστερά από την περιοχή του λατομείου είναι έκταση προς χαρακτηρισμό (δεν έχει διευκρινιστεί ακόμη ο δασικός ή μη χαρακτήρας της). Οι υπόλοιπες εκτάσεις που δεν περικλείονται από πολύγωνα δεν έχουν χαρακτηριστεί ακόμη και για να χαρακτηρισθούν στο χάρτη πρέπει κι αυτές να εσωκλείονται σε πολύγωνα (θα ακολουθήσει μελλοντικά). Σε κάθε πολύγωνο αντιστοιχεί ένας κωδικός αριθμός που περιλαμβάνει όλες τις διοικητικές και δικαστικές αποφάσεις που συνοδεύουν την αντίστοιχη έκταση του πολυγώνου (τελεσίδικες δικαστικές αποφάσεις προσδιορισμού του χαρακτήρα των εκτάσεων, απόφαση κήρυξης της περιοχής ως αναδασωτέας, μελέτες αποκατάστασης). Μετά τον χαρακτηρισμό της περιοχής εκδίδεται ο δασικός χάρτης, ο οποίος απεικονίζει μόνο τα δάση και τις δασικές εκτάσεις της περιοχής με τις λεπτομέρειες που συνοδεύουν αυτές τις περιοχές (τα γνωστά τοπωνύμια, την έκταση των στρεμμάτων και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της δασικής βλάστησης της περιοχής όπως η κατηγορία των δασών, το είδος της βλάστησης, η πυκνότητα, η ηλικία) (Κωνσταντακόπουλος). 9

10 Επομένως αν και από το 1980 υπάρχει νομοθετική λεπτομερής περιγραφή της διαδικασίας κατάρτισης των Δασικών χαρτών, προαπαιτούμενων για την κατάρτιση Γενικού Δασολογίου, η Διοίκηση δεν προέβη στις απαραίτητες ενέργειες υλοποίησης. Το γεγονός αυτό, ενδεικτικό της έλλειψης προβλέψεων και σχεδιασμού (Μητούλα κ.ά, Σταματίου 2007, 2006α,β, 2000, Stamatiou 2002, 2003), αλλά και πολιτικής βούλησης, σχετίζεται ευθέως με συναφή μακροχρόνια χωρικά και περιβαλλοντικά ζητήματα της χώρας.όπως θα αναλυθεί στη συνέχεια Απόφαση 2818/1997 του ΣτΕ Η «Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης» την προσέφυγε στο ΣτΕ κατά της «παράλειψης του Υπουργού Γεωργίας» να καταρτίσει και να θέσει σε ισχύ το Δασολόγιο. Επί της προσφυγής αυτής εκδόθηκε την η καταδικαστική κατά της Διοίκησης απόφαση 2818/1997 του ΣτΕ και υπέρ της προστασίας των δασών, μέσω της κατάρτισης και ισχύος του έργου. Ενδεικτικά σημεία του περιεχομένου του σκεπτικού ήταν τα εξής: «Στόχος της προστασίας αυτής είναι η απαγόρευση μεταβολής του προορισμού των δασών και των δασικών εκτάσεων, που είναι απόλυτη προκειμένου να διασφαλιστεί η προστασία των δασικών οικοσυστημάτων. Η προστασία αυτή πηγάζει απ ευθεία από το Σύνταγμα (άρθρο 24)». «Η κατάρτιση του Εθνικού Δασολογίου, πέρα από την πρόδηλη σημασία του για την προστασία των εθνικών δασών είναι αναγκαία για την λειτουργία του Ευρωπαϊκού συστήματος δασικών πληροφοριών». «Η ακριβής γνώση του προστατευτέου αγαθού είναι αυτονόητος αναγκαίος όρος για τη λήψη προστατευτικών μέτρων και την αποτελεσματικότητά τους. Έτσι, η έγκυρη απογραφή του δασικού κεφαλαίου με ένα συστηματικό τρόπο, συμφωνα με τους κανόνες της δασικής επιστήμης και της τεχνικής και η συνακόλουθη δεσμευτικότητά της τόσο για τη διοίκηση όσο και για τους διοικούμενους, αποκόπτει κάθε αμφισβήτηση σχετικά με το χαρακτήρα ενός δάσους ή μιας δασικής έκτασης, οδηγεί τα δασικά όργανα να προβαίνουν έγκαιρα στις αναγκαίες ενέργειες σε περίπτωση που επιχειρείται αθέμιτη παρέμβαση σε δάσος ή δασική έκταση και επιτρέπει την άμεση αποκατάσταση του δασικού χαρακτήρα σε περιπτώσεις αλλοίωσής του ή μεταβολής του από ανθρώπινες ενέργειες ή άλλα αίτια». Εξάλλου, το ΣτΕ, μετά την περιγραφή του αντικειμένου της παράλειψης του Υπουργού Γεωργίας, απεφάνθη ότι «παρήλθε, κατά την κρίση του δικαστηρίου, ο εύλογος χρόνος για την κατάρτιση του δασολογίου, η Διοίκηση πρέπει να προβεί σε όλες τις ενέργειες που αποτελούν μέρος της κατάρτισής του, μέσα στον απαιτούμενο για την πραγμάτωση του χρόνο» (WWF σ.8) Νόμος 2664/1998 Το Π.Δ. 1141/80 ακολούθησε ο Ν. 2664/1998 με τίτλο «Εθνικό Κτηματολόγιο και άλλες διατάξεις». Ο νόμος αναφέρεται στη σύνταξη του Εθνικού Κτηματολογίου, το οποίο μπορεί να καταρτισθεί σύμφωνα με το άρθ. 1 από την ήδη συσταθείσα, με την υπ αρ /6085/ κοινή απόφαση των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας, Οικονομικών και ΠΕΧΩΔΕ (ΦΕΚ 872 Β / ), Ανώνυμη Εταιρία «Κτηματολόγιο Α.Ε.». Στο αρθ. 27 του ίδιου νόμου αναφέρεται ότι οι δασικοί χάρτες καταρτίζονται από τις Υπηρεσίες Νομαρχιακού επιπέδου της Διεύθυνσης Δασών. Επιπρόσθετα τα αναγκαία στοιχεία για τον προσδιορισμό των δασών και των δασικών γενικά εκτάσεων, όπως αυτές προσδιορίζονται στις διατάξεις των παραγράφων 1, 2, 3, 4 και 5 του άρθ. 3 του Ν. 998/1979, προέχει να λαμβάνονται από την παλαιότερη και την πλησιέστερη προς το χρόνο κατάρτισης του δασικού χάρτη αεροφωτογράφηση της περιοχής. Εάν η σειρά της παλαιότερης αεροφωτογράφησης δεν καλύπτει την εξεταζόμενη περιοχή ή η χρησιμοποίηση της εν λόγω κλίμακας ή ποιότητας καθίσταται απρόσφορη, χρησιμοποιείται η αεροφωτογράφηση έτους λήψης 1960 (Καμπούρης, Κωνσταντακόπουλος). Την κατάρτιση του Δασικού Χάρτη ακολουθεί η ανάρτηση από υπάλληλο του ειδικού Τμήματος Δασικών Χαρτογραφήσεων στις Διευθύνσεις Δασών των νομών και των 10

11 περιφερειών, σε εμφανή θέση των γραφείων, στα οικεία δημοτικά ή κοινοτικά διαμερίσματα και στο οικείο Δασαρχείο. Οι αντιρρήσεις κατά του περιεχομένου του αναρτηθέντος ως ανωτέρω προσωρινού δασικού χάρτη αφορούν αποκλειστικά και μόνο την αμφισβήτηση του δασικού χαρακτήρα των εμφανιζόμενων στο χάρτη δασικών εκτάσεων. Κατά τη διαδικασία των αντιρρήσεων δεν επιτρέπεται να τεθούν ή να προβληθούν θέματα ιδιοκτησίας, ούτε να θιγούν δικαιώματα του Δημοσίου ή ιδιωτών. Οι αντιρρήσεις εξετάζονται εντός προθεσμίας (2) μηνών από τριμελή επιτροπή 12, που συγκροτείται με απόφαση του Γ.Γραμματέα της οικείας περιφέρειας και αποτελείται από (1) δασολόγο ως πρόεδρο, (1) γεωπόνο και (1) τοπογράφο μηχανικό.ο δασικός χάρτης διορθώνεται ανάλογα με την απόρριψη ή την αποδοχή της αντίρρησης. Μετά από την εξέταση του συνόλου των αντιρρήσεων και τις ανάλογες διορθώσεις, ο προσωρινός δασικός χάρτης, αφού κυρωθεί απο τον Γ.Γραμματέα της οικείας Περιφέρειας, κηρύσσεται οριστικός και έχει πλήρη αποδεικτική ισχύ σε κάθε διοικητική ή δικαστική αρχή. Επί των οριστικών δασικών χαρτών σημειώνονται οι περίμετροι όλων των δασικών εν γένει εκτάσεων, στις οποίες εφαρμόζονται και ισχύουν οι διατάξεις της δασικής νομοθεσίας. Σε περίπτωση αδυναμίας εκτέλεσης των εργασιών κατάρτισης των δασικών χαρτών από τις προβλεπόμενες από το Ν. 2664/1998 υπηρεσίες, είναι δυνατή με απόφαση του Υπουργού Γεωργίας (μετέπειτα Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων), η ανάθεση εκτέλεσης των ως άνω εργασιών σε ιδιωτικά γραφεία εκπόνησης δασικών μελετών (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης). Στην παραπάνω διάταξη βασίζεται η προκήρυξη από την «Κτηματολόγιο Α.Ε.» του διαγωνισμού για τη σύνταξη των Δασικών Χαρτών σε 113 ΟΤΑ (οι 107 ήδη κτηματογραφούνται, και ορισμένοι επιπλέον, συνδεόμενοι με την πυρκαγιά της Πάρνηθας του θέρους 2007) 13. Επιπλέον, το αρθ. 28 αναφέρει ότι στις κηρυσσόμενες υπό κτηματογράφηση περιοχές, όποιος επικαλείται εγγραπτέο στα κτηματολογικά διαγράμματα και πίνακες ιδιωτικό δικαίωμα σε δάση και δασικές εκτάσεις για τις οποίες έχει καταρτισθεί και κυρωθεί Δασικός χάρτης, έχει υποχρέωση να υποβάλει για το δικαίωμα αυτό δήλωση στα αρμόδια όργανα του Κτηματολογίου Α.Ε. Από αυτά καταχώρηση στα κτηματολογικά διαγράμματα και πίνακες ιδιωτικού δικαιώματος σε δάσος και δασική έκταση επιτρέπεται μόνο όταν πρόκειται για δικαίωμα που αναγνωρίζεται κατά τις κείμενες διατάξεις ως ιδιωτικό. Για την εγγραφή αυτή εκδίδεται απο τα αρμόδια όργανα του Κτηματολογίου Α.Ε. βεβαίωση, η οποία κοινοποιείται στην οικεία Δασική Υπηρεσία. Οποιαδήποτε αγωγή αναφερόμενη σε αναγνώριση δικαιωμάτων επί δασών και δασικών εκτάσεων από τα πολιτικά δικαστήρια στρεφόμενη κατά του Δημοσίου, εισάγεται προς εκδίκαση στα πολιτικά δικαστήρια. Αντίθετα, στις περιοχές που καταρτίσθηκε και κυρώθηκε ο δασικός χάρτης, αλλά δεν ξεκίνησε η διαδικασία κατάρτισης του Εθνικού Κτηματολογίου, οι εμπράγματες αξιώσεις τρίτων επί δασών ή δασικών εκτάσεων, εξετάζονται μετά από αίτησή τους από την οικεία Δασική Υπηρεσία. Εξάλλου, στις περιοχές για τις οποίες δεν καταρτίσθηκε ακόμη δασικός χάρτης, ενδεχόμενες αμφισβητήσεις για το δασικό ή μη χαρακτήρα των εκτάσεων επιλύονται με τη διαδικασία του 14 αρθ.14 του Ν. 998/1979 (Καμπούρης, Κωνσταντακόπουλος). Επομένως διακρίνονται τέσσερις περιπτώσεις δασικών εκτάσεων με βάση τις διαδικασίες κτηματογράφησης και κατάρτισης δασικών χαρτών και συνακόλουθα κατάρτισης και σύνταξης δασολογίου (Καμπούρης, Κωνσταντακόπουλος). Εκτάσεις, που: 12 Επισημαίνεται ότι ο Ν. 998/1979 (άρθρο 10) προέβλεπε τη σύσταση Νομαρχιακού Συμβουλίου Δασών και Επιτροπής Επιλύσεως Δασικών Αμφισβητήσεων, αρμόδιας για την επίλυση διαφορών αναφερομένων στο χαρακτήρα περιοχής ή τμήματος της επιφάνειας της γης ως δάσους ή δασικής έκτασης στα όρια αυτής (Σταματίου 2000, Κωνσταντακόπουλος). 13 Οι περιοχές αυτές έχουν επιμεριστεί σε 6 μελέτες, με δικαίωμα συμμετοχής για την εκπόνησή τους Γραφεία Δασολόγων Ε τάξης. Η υποβολή των φακέλων προσφορών έληξε την (Εφημερίδα Πανελλήνιας Κίνησης Δασολόγων, Ιούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβριος 2008, σ.7, 14 Σύμφωνα με το αρθ. 14 του Ν. 998/1979 εάν δεν έχει καταρτισθεί ακόμη Δασολόγιο, ο χαρακτηρισμός κάποιας περιοχής ή τμήματος της επιφάνειας της γης ως δάσους ή δασικής έκτασης και ο καθορισμός των ορίων τούτων, όπως και ο προσδιορισμός της κατηγορίας στην οποία ανήκει το δασος ή η δασική έκταση ενεργείται από οποιονδήποτε έχει έννομο συμφέρον ή και αυτεπαγγέλτως με πράξη του κατά τόπον αρμόδιου Δασάρχη (Γεωτεχνικό Επιμελητήριο). 11

12 κτηματογραφούνται και έχει ήδη καταρτισθεί και κυρωθεί ο δασικός χάρτης. κτηματογραφούνται και δεν έχει καταρτισθεί και κυρωθεί δασικός χάρτης. δεν κτηματογραφούνται και έχει καταρτισθεί και κυρωθεί δασικός χάρτης, και τέλος δεν κτηματογραφούνται και δεν έχει καταρτισθεί και κυρωθεί δασικός χάρτης Συνταγματική Αναθεώρηση 2001 Με την αναθεώρηση του Συντάγματος το 2001 (Λουκίσσας, κ.ά.) περιλαμβανομένου του αρθ. 24 (Μαρμαράς, κ.ά.) «για τη διαφύλαξη του περιβάλλοντος» το κράτος υποχρεούται στη λήψη προληπτικών ή κατασταλτικών μέτρων σύμφωνα με την αρχή της αειφορίας, που πλέον ρητά εισάγει. Νόμος ορίζει τα περί προστασίας των δασών και των δασικών εκτάσεων. Η σύνταξη δασολογίου συνιστά υποχρέωση του Κράτους. Απαγορεύεται η μεταβολή του προορισμού των δασών και των δασικών εκτάσεων, εκτός εάν προέχει για την Εθνική Οικονομία η αγροτική εκμετάλλευση ή άλλη χρήση «που επιβάλλει το δημόσιο συμφέρον». Σύμφωνα με την ερμηνευτική δήλωση του ορισμού του δάσους στο αρθ. 24 ως «δάσος ή δασικό οικοσύστημα νοείται το οργανικό σύνολο άγριων φυτών με ξυλώδη κορμό πάνω στην αναγκαία επιφάνεια του εδάφους, τα οποία, μαζί με την εκεί συνυπάρχουσα χλωρίδα και πανίδα, αποτελούν μέσω της αμοιβαίας αλληλεξάρτησης και αλληλοεπίδρασής τους, ιδιαίτερη βιοκοινότητα (δασοβιοκοινότητα) και ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον (δασογενές). Δασική έκταση υπάρχει όταν στο παραπάνω σύνολο η άγρια ξυλώδης βλάστηση, υψηλή ή θαμνώδης, είναι αραιά» Νόμος 3208/2003 Με γενικό τίτλο «προστασία των Δασικών οικοσυστημάτων, κατάρτιση δασολογίου, ρύθμιση εμπράγματων δικαιωμάτων επί δασών και δασικών εν γένει εκτάσεων και άλλες διατάξεις», στο άρθ. 1 αναφέρεται ο ορισμός από την αναθεώρηση του άρθ. 24 Συντάγματος του Στην παρ. 3 άρθ.1 αναφέρεται ότι η δασοβιοκοινότητα υφίσταται και το δασογενές περιβάλλον δημιουργείται σε μια έκταση (Κωνσταντακόπουλος, Παπαδημητρίου και Σωτηρέλης,) όταν : Φύονται στην εν λόγω έκταση άγρια ξυλώδη φυτά, δυνάμενα με δασική εκμετάλλευση να παράγουν δασικά προϊόντα (δασοπονικά είδη). Το εμβαδόν της εν λόγω έκτασης στην οποία φύονται εν όλω ή σποραδικά τα ως άνω δασικά είδη είναι κατ ελάχιστον 0,3 εκτάρια, με γεωμετρική μορφή κατά το δυνατόν αποστρογγυλωμένη ή σε λωρίδα πλάτους τουλάχιστον (30) μέτρων. Η Δασοβιοκοινότητα υφίσταται και το δασογενές περιβάλλον και σε εκτάσεις με μικρότερο εμβαδόν απο 0,3 εκτάρια, όταν λόγω της θέσης τους βρίσκονται σε σχέση αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης με άλλες γειτονικές εκτάσεις που συνιστουν δάσος ή δασική έκταση. Οι κόμες των δασικών ειδών σε κατακόρυφη προβολή καλύπτουν τουλάχιστον το 25% (συγκόμωση 0,25) της έκτασης του εδάφους. Τα δασικά οικοσυστήματα χαρακτηρίζονται ως δάση ή δασικές εκτάσεις (Γεωτεχνικό Επιμελητήριο, Καμπούρης) σύμφωνα με τις επόμενες διακρίσεις: 1. Εάν στην ως άνω βιοκοινότητα τα δασικά είδη έχουν ευδιάκριτη κατακόρυφη δομή (ορόφους) και οι κόμες τους καλύπτουν ποσοστό μεγαλύτερο του 30 τοις εκατό του εδάφους (συγκόμωση μεγαλύτερη του 0,30) η εν λόγω έκταση χαρακτηρίζεται δάσος με την προϋπόθεση ότι η συγκομωση του ανωρόφου υπερβαίνει τα δεκαπέντε εκατοστά (0,15) και σε περίπτωση έλλειψης υπορόφου υπερβαίνει τα εικοσιπέντα εκατοστά (0,25). 2. Εάν στην ως άνω βιοκοινότητα η ξυλώδης βλάστηση απαρτίζεται από δασοπονικά είδη αείφυλλων ή φυλλοβόλων πλατύφυλλων που εμφανίζονται σε θαμνώδη μορφή, η εν λόγω έκταση χαρακτηρίζεται δασική έκταση, εφόσον οι κόμες των ειδών αυτών 15 Ως δάσος ή δασικό οικοσύστημα νοείται το οργανικό σύνολο άγριων φυτών με ξυλώδη κορμό πάνω στην αναγκαία επιφάνεια του εδάφους, τα οποία, μαζί με την εκεί συνυπαρχουσα χλωρίδα και πανίδα, αποτελούν μέσω της αμοιβαίας αλληλεξάρτησης και αλληλοεπίδρασής τους, ιδιαίτερη βιοκοινότητα (δασοβιοκοινότητα) και ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον (δασογενές). Δασική έκταση υπάρχει όταν στο παραπάνω σύνολο η άγρια ξυλώδης βλάστηση, υψηλή ή θαμνώδης, είναι αραιά. 12

13 καλύπτουν ποσοστό μεγαλύτερο του εικοσιπέντε τοις εκατό του εδάφους (συγκόμωση μεγαλύτερη του 0,25). 3. Στην έννοια των δασικών οικοσυστημάτων περιλαμβάνονται και οι εκτάσεις που απόλεσαν τη δασική βλάστηση και δεν αποδόθηκαν με πράξεις της διοίκησης, μέχρι την έναρξη ισχύος του πρόντος νόμου σε άλλες χρήσεις. Οι εν λόγω εκτάσεις διέπονται από τις διατάξεις της παρ. 3 άρθ. 117 Συντάγματος κηρύσσονται αναδασωτέες και διατηρούν το χαρακτήρα που είχαν πριν από την καταστροφή τους. Ως δασικές εκτάσεις νοούνται και οι οποιασδήποτε φύσεως ασκεπείς εκτάσεις (φρυγανώδεις ή χορτολιβαδικές εκτάσεις, βραχώδεις εξάρσεις και γενικά ακάλυπτοι χώροι) που περικλείονται από δάση ή δασικές εκτάσεις καθώς και οι υπεράνω των δασών ή δασικών εκτάσεων ασκεπείς κορυφές ή αλπικές ζώνες των ορέων. Εξάλλου, στο άρθ. 3 του Ν. 3208/2003 αναφέρεται ότι σε προθεσμία πέντε μηνών από την κύρωση του δασικού χάρτη, κατά τη διαδικασία του άρθρου 27 του Ν. 2664/1998, καταρτίζεται και τηρείται με μέριμνα των υπηρεσιών κάθε Διεύθυνσης Δάσων Νομαρχιακού επιπέδου, το Δασολόγιο του νομού. Το Δασολόγιο καταρτίζεται και με μορφή Βιβλίου Γενικού Δασολογίου, στο οποίο καταχωρούνται τα εμφαινόμενα στο δασικό χάρτη και δασικές εκτάσεις κατά μερίδες και κατά τρόπο ώστε να είναι ευχερής η τήρηση και σε ηλεκτρονική μορφή. Σε κάθε μερίδα του Δασολογίου καταχωρίζονται «ο κωδικός αριθμός του δάσους ή της δασικής έκτασης, που εμφαίνεται στο δασικό χάρτη, η ονομασία, ο αριθμός της κυρωτικής απόφασης του δασικού χάρτη, το εμβαδόν της έκτασης, η περιγραφή των διακριβωθέντων ορίων, η περιγραφή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της δασικής βλάστησης και κάθε άλλο προσδιοριστικό του δασοκτήματος στοιχείο». Κάθε μερίδα του δασολογίου συνοδεύεται και συσχετίζεται με ειδικό φάκελο, που περιέχει αντίγραφα των κυρωμένων δασικών χαρτών, αποφάσεις κηρύξεως εκτάσεων ως αναδασωτέων και κάθε άλλο στοιχείο που χρησιμοποιήθηκε για την κατάρτιση του Δασολoγίου. Επίσης με το άρθ. 5 τροποποιούνται και συμπληρώνονται διατάξεις του Ν.2664/1998. Οι δασικοί χάρτες καταρτίζονται από τις προβλεπόμενες (στο Ν. 2664/1998) Υπηρεσίες των Διευθύνσεων Δασών της Περιφέρειας στο νομό. Τα αναγκαία στοιχεία για τον προσδιορισμό των δασών και των δασικών εκτάσεων λαμβάνονται από την παλαιότερη και την πλησιέστερη προς το χρόνο κατάρτισης του δασικού χάρτη αεροφωτογραφία. Εάν η παλαιότερη αεροφωτογράφηση δεν καλύπτει την εξεταζόμενη περιοχή ή η χρησιμοποίηση της εν λόγω κλίμακας ή ποιότητας καθίσταται απρόσφορη, χρησιμοποιείται και η αεροφωταγράφηση έτους Στις κηρυσσόμενες υπό κτηματογράφηση περιοχές, καθώς και στις περιοχές για τις οποίες καταρτίσθηκε και κυρώθηκε δασικός χάρτης, οι διατάξεις του άρθρου 8 του Ν. 998/ παύουν να ισχύουν, όπως και τα προβλεπόμενα απ το άρθρο αυτό συμβούλια. Το άρθρο ισχύει για τις αιτήσεις αναγνώρισης εμπράγματων δικαιωμάτων σε δάση και δασικές εκτάσεις, οι οποίες εκκρεμούν στο Αναθεωρητικό Συμβούλιο Ιδιοκτησίας Δασών (Α.Σ.Ι.Δ.) κατά την κύρωση του δασικού χάρτη. Οι εκδοθείσες αποφάσεις από τις επιτροπές Επιλύσεως Δασικών Αμφισβητήσεων, οι 17 οποίες είχαν θεσμοθετηθεί με την παράγραφο 3 του αρθ. 10 του Ν. 998/1979, λαμβάνονται υποχρεωτικά υπόψη για την κατάρτιση του προσωρινού δασικού χάρτη, επιτρεπόμενης της υποβολής αντιρρήσεων εκ μέρους των ενδιαφερομένων. Επίσης, στο άρθρο 13 του Ν. 3208/2003 αναφέρεται ότι «τα δικαιώματα διακατοχής επί δημοσιών δασών και δημοσίων δασικών γενικά εκτάσεων, που έχουν αναγνωρισθεί υπέρ τρίτων με αμετάκλητες δικαστικές αποφάσεις ή πράξεις αρμοδίων διοικητικών οργάνων ως 16 Το άρθρο 8 του Ν. 998/1979 προβλέπει τη σύσταση των Συμβουλίων Ιδιοκτησίας Δασών τα οποία είναι αρμόδια για την διοικητική αναγνώριση εκ μέρους του δημοσίου ή άλλων νομικών προσώπων δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου του δικαιώματος κυριότητας ή άλλων εμπράγματων δικαιωμάτων επί δασών ή δασικών εκτάσεων. Συστήνονται τέσσερα (4) Συμβούλια Ιδιοκτησίας Δασών με έδρα την Αθήνα, τον Πειραιά, την Θεσσαλονίκη και την Πάτρα. 17 Στην έδρα κάθε νομού συγκροτείται Επιτροπή Επίλυσης Δασικών Αμφισβητήσεων, αρμόδια για την επίλυση διαφορών αναφορικά με το χαρακτήρα μίας περιοχής ή τμήματος της επιφάνειας της γης ως δάσους ή δασικής έκτασης, εντός των ορίων του νομού. 13

14 διακατεχόμενα, καθώς και όσα έτυχαν στο παρελθόν διαχειρίσεως ως διακατεχόμενα μπορεί να καταργούνται υπέρ του δημοσίου για λόγους δασικής πολιτικής ή προστασίας των αρχαιολογικών χώρων ή μνημείων, έναντι αποζημίωσεως». 3. Αρμόδιοι φορείς διάρθρωση, λειτουργία και αρμοδιότητες Το 1836 ιδρύθηκε η Δασική Υπηρεσία με προσωπικό κυρίως χωροφύλακες και έφορους, ενώ στις διευθυντικές θέσεις ετέθησαν Βαυαροί. Αναδιοργανώθηκε το 1843, με μείωση, όμως, του προσωπικού της, ενώ το 1877 καταργήθηκε και οι αρμοδιότητές της παραχωρήθηκαν στη Χωροφυλακή για τη φύλαξη και στους οικονομικούς έφορους για τη διαχείριση. Το 1893 ιδρύθηκε το Τμήμα Δασών στο Υπουργείο Οικονομικών και στο Δασικό Σώμα υπηρετούσαν 20 δασάρχες με πρόβλεψη να είναι δασολόγοι και σε περίπτωση έλλειψης να τοποθετούνται αξιωματικοί της χωροφυλακής. Σημαντική για την ελληνική Δασοπονία ήταν η ίδρυση το 1917 της Δασολογικής Σχολής και η υπαγωγή της Κεντρικής Δασικής Υπηρεσίας στο νεοσύστατο Υπουργείο Γεωργίας. Το 1921 αποκλείστηκαν από την Υπηρεσία δασοφύλακες και έφοροι, ενώ το 1931 ακολούθησε η αναδιάρθρωση της Δασικής Υπηρεσίας σχεδόν στην ισχύουσα σημερινή δομή της (Επιθεωρήσεις, Δασαρχεία, Δασονομεία) και η τήρηση αξιόπιστων στοιχείων περί ιδιοκτησίας και διαχείρισης των δασών (WWF σ.5). Με το Νόμο ΓΨΚΔ της συστήθηκε το «Υπουργείον της Γεωργίας του Εμπορίου και της Βιομηχανίας», το οποίο μετονομάστηκε σε «Υπουργείον της Εθνικής Οικονομίας» με αρμοδιότητες, μεταξύ άλλων, τη σύσταση, την οργάνωση και τη διοίκηση γεωργικών Σταθμών, πρότυπων Αγροκηπίων, Γεωργικών και Χημικών Εργαστηρίων, καθώς και την εποπτεία και τη συντήρηση δεντροστοιχιών και κήπων. Αρχικά προβλεπόταν ένα τμήμα, αυτό της Γεωργίας, αλλά αργότερα με το Ν. 241/1916 προστέθηκαν και εκείνα της «Γεωργικής Οικονομίας», «των Δασών» και της «Ζωοτεχνικής και Κτηνιατρικής Υπηρεσίας». Αργότερα αποσπάστηκε από το «Υπουργείον της Εθνικής Οικονομίας» και με το Ν.Δ. από συστήθηκε το Υπουργείο Γεωργίας και Δημόσιων Κτημάτων, το οποίο μετονομάστηκε με το Ν.853/1917 σε Υπουργείο Γεωργίας. Με τον Α.Ν. 1671/1951, συμπεριλαμβανόμενο στα 16 καθορισμένα υπουργεία, εξακολούθησε να λειτουργεί ως έχει χωρίς να υπάρξει μεταβολή στις αρμοδιότητές του (Σταματίου 2000 σ.132). Σήμερα σημαντικός φορέας για την προστασία και διαχείριση των δημοσίων δασών της χώρας και τη δασοπολιτική και δασοτεχνική εποπτεία και επιτήρηση είναι η Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης και Προστασίας Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Αυτή η Γ.Διεύθυνση με την σημερινή οργανωτική διάρθρωση αποτελείται από τις ακόλουθες Διευθύνσεις (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης): Διεύθυνση Ανάπτυξης Δασικών Πόρων. Διεύθυνση Διαχείρισης Δασών και Δασικού Περιβάλλοντος. Διεύθυνση Προστασίας Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος. Διεύθυνση Αισθητικών Δασών, Δρυμών και Θήρας. Διεύθυνση Δασικών Χαρτών. Διεύθυνση Αναδασώσεων και Ορεινής Υδρονομίας. Τα κυρίως αρμόδια οργανα για την άσκηση της δασικής πολιτικής της χώρας και για την προστασία των δασών είναι οι δεκατρείς (13) Διευθύνσεις Δασών (μία ανά περιφέρεια), οι οποίες υπάγονται στο Υπουργείο Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης. Στις Διευθύνσεις Δασών της Περιφέρειας υπάγονται οι Διευθύνσεις Δασών των νομών της χώρας καθώς και τα κατά τόπους Δασαρχεία. Υπάρχουν τριανταμία (31) Διευθύνσεις Δασών με ογδόντα (80) Δασαρχεία και εικοσιτέσσερεις (24) Διευθύνσεις Δασών χωρίς Δασαρχεία, ενώ λειτουργούν και δύο (2) ανεξάρτητες Διευθύνσεις Αναδασώσεων ανά μία στους Ν. Αττικής και Θεσσαλονίκης. Άλλοι φορείς, που δραστηριοποιούμενοι συμβάλλουν στην προστασία και ανάπτυξη του δασικού τομέα (Κωνσταντακόπουλος, Γ.Γ Πολιτικής Προστασίας, στην Ελλάδα είναι: H Πανελλήνια Συνομοσπονδία Ενώσεων Γεωργικών Συναιτερισμών (ΠΑΣΕΓΕΣ), Ανώτατη Αγροτική Συνεταιριστική Οργάνωση που, μεταξύ άλλων, εκπροσωπεί το 14

15 Συνεταιριστικό Κίνημα στη συνεργασία με το κράτος και οργανισμούς, διαπραγματεύεται και συνάπτει συλλογικές συμβάσεις εργασίας, γνωμοδοτεί για τις καλλιέργειες και την επεξεργασία των αγροτικών προϊόντων και εκπονεί μελέτες αγροτικής ανάπτυξης. Οι δασικοί συνεταιρισμοί εποπτεύονται από την ΠΑΣΕΓΕΣ. Η Ένωση Ελλήνων Δασοκτημόνων, ίδρυσης το 1926, στοχεύει στη διασφάλιση των συμφερόντων της ιδιωτικής δασικής ιδιοκτησίας, τον προσανατολισμό της δασικής παραγωγής στη ζήτηση της αγοράς και την προώθηση των εγχωρίων δασικών προϊόντων και των παραδοσιακών μεθόδων καλλιέργειας των δασών σύμφωνα με την αρχή της αειφορίας. Το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος (ΓΕΩ.Τ.Ε.Ε.), ΝΠΔΔ, ίδρυσης το 1971, εποπτεύομενο από το Υπουργείο Γεωργίας, μετέπειτα Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Είναι επιστημονικός σύμβουλος της Πολιτείας σε θέματα γεωργίας, κτηνοτροφίας, αλιείας, δασοπονίας και ορυκτών πόρων. Γνωμοδοτεί για κάθε νομοσχέδιο, Π.Δ. και γενικό μέτρο που σχετίζεται με τη γεωργική, δασική ή κτηνοτροφική πολιτική του κράτους, τη γεωτεχνική παιδεία και έρευνα και την προστασία και αποκατάσταση του περιβάλλοντος. Η Ελληνική Δασολογική Εταιρεία (Ε.Δ.Ε.) ίδρυσης το 1988 αποσκοπεί στην προαγωγή της Επιστήμης της δασολογίας στην Ελλάδα. Ειδικότερα επιδιώκει τη διερεύνηση, διάδοση, και εφαρμογή των γνώσεων που αναφέρονται στην προστασία, συντήρηση, διαχείριση, επέκταση και αξιοποίηση των δασών και των δασικών πόρων, την αναγνώριση του κοινωνικού ρόλου των δασών και τη συνεργασία με αντίστοιχες επιστημονικές οργανώσεις του εσωτερικού και του εξωτερικού (Πανελλήνια Κίνηση Δασολόγων, Μη Κυβερνητικές Περιβαλλοντικές-Οικολογικές Οργανώσεις, όπως η Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, η Ελληνική Εταιρία για την Προστασία του Περιβάλλοντος και της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία, το Ελληνικό Γραφείο του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση (WWF-Ελλάς), το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων (Ε.Κ.Β.Υ.), η Εταιρία Αρκτούρος (Υπουργείο Γεωργίας 2007, 2000 σ.20). Συμπερασματικά, η αναγκαιότητα σύνταξης του δασολογίου στην Ελλάδα προκύπτει και από την πρόβλεψη από το Συνταγμα του 1975 της προστασίας του δασικού περιβάλλοντος με το άρθρο 24. Η έκδοση αριθμού νόμων έκτοτε (Ν. 998/1979, Π.Δ 1141/1980, Ν.3208/2003) αποσκοπούσε στη θέση πλαισίου κατάρτισης δασικών χαρτών και δασολογίου. Η καθυστέρηση της υλοποίησης αυτής της συνταγματικά κατοχυρωμένης απαίτησης από τη Διοίκηση οδήγησε στην κατηγορηματική απόφαση 2818/1979 του ΣτΕ εναντίον της αδυναμίας της να προβεί στη σύνταξη Δασολογίου. Σήμερα η προτεραιότητα της Διοίκησης στην κατάρτιση του Κτηματολογίου έναντι του Δασολογίου (και των δασικών χαρτών) κρίνεται άστοχη από επιστήμονες δασολόγους, καθώς το δεύτερο απαιτεί προϋπόθεση για το πρώτο.οι διαφορετικοί ορισμοί περί δάσους σε διαφορετικά νομοθετήματα δυσχεραίνει και καθυστερεί το πλαίσιο εφαρμογής των νόμων αυτών. Οπως επίσης και η υπαγωγή των αρμόδιων Δασαρχείων και των Διευθύνσεων Δασών στο Υπουργείο Εσωτερικών καθώς και το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, με συνεπαγόμενη διάχυση αρμοδιοτήτων σε διαφορετικές υπηρεσίες. Η ανάγκη άμεσης δημιουργίας αυτοτελούς Υπουργείου Περιβάλλοντος με εκχώρηση σε αυτό του συνόλου των συναφών με το περιβάλλον αρμοδιοτήτων θεωρείται, πλέον, επιτακτική (Νόμος και Φύση, 4. Διοικητική παθογένεια και πρακτικές 4.1. Διοίκηση και Νομοθεσία Αν και με το Σύνταγμα του 1975 (Παπαδημητρίου και Σωτηρέλης) επιδιώχθηκε η προστασία του περιβάλλοντος και η κατάρτιση δασολογίου, η ακόμη και σήμερα εκκρεμούσα κατάσταση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος ορισμένων δασών και δασικών εκτάσεων της χώρας, καθυστέρησε τη διαδικασία αυτή, δεδομένων των χρονοβόρων 15

16 διαδικασιών επίλυσης ιδιοκτησιακών διαφορών 18 ιδιωτών με το δημόσιο. Κατ επιταγή του Συντάγματος του 1975 θεσπίστηκε, επίσης, το βασικό πλαίσιο δασοπροστασίας (Παπαδημητρίου και Σωτηρέλης),ο ισχύων μέχρι σήμερα Ν. 998/1979. Η ασάφεια, όμως,ορισμένων διατάξεών του, η μη έκδοση εξαρχής εξειδικευμένων οδηγιών, για το ενιαίο της εφαρμογής του σε συνδυασμό με συσσωρευμένα ζητήματα λειτουργίας και αρμοδιοτήτων που κληροδοτήθηκαν στη Δασική Υπηρεσία και η μη κατάρτιση του Δασολογίου έως σήμερα, κατέστησαν το νόμο 19 σχεδόν ανενεργό. Επίσης στο Π.Δ. 1141/1980 περιγράφεται λεπτομερώς η διαδικασία κατάρτισης των δασικών χαρτών από εκατό (100) συνεργεία χαρτογραφήσεως, τα οποία ουδέποτε συστήθηκαν. Αναφορικά με το ιδιοκτησιακό ζήτημα, λόγω φθοράς και καταστροφής των αρχείων σε πολλές περιοχές της χώρας, και διασποράς σε διάφορες πηγές σημαντικών αξιοποιήσιμων τεκμηρίων (πχ. επιτάξεων, απαλλοτριώσεων, εκθέσεων πραγματογνωμοσύνης, χαρτογραφήσεων, κ.ά.), αποδυναμώνεται η δυνατότητα διεκδίκησης ιδιοκτησιών από πλευράς ελληνικού δημοσίου (παρουσίαση εγγράφων, αποδεικτικών της αποτελεσματικής διοίκησης και διαχείρισης των δασών ως εθνικών, κ.ά.). Εως σήμερα, συχνά, δικαστικοί αντιπρόσωποι, όσο και Υπηρεσίες του Υπουργείου Γεωργίας και μετέπειτα Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, είχαν περιοριστεί, σε δίκες του δημοσίου έναντι τρίτων για τα δάση, στην παράθεση, στοιχείων αυτοβούλως συλλεγέντων, χωρίς προηγούμενη έρευνα ουσίας και επαρκή έλεγχο τίτλων. Επιπλέον, η γραφειοκρατική οργάνωση, δομή, λειτουργία και η ανεπαρκής στελέχωση των Δασικών Υπηρεσιών και συναρμόδιων φορέων, με εξειδικευμένο επιστημονιικό προσωπικό έμπειρων δασολόγων, απαύγασμα πάγια αδιάφορης τακτικής για το ιδιοκτησιακό καθεστώς των δασών και την προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας περιουσίας, συνδέεται με συχνά αμφισβητούμενες διοικητικές ή δικαστικές κρίσεις (Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος σσ ). Η πολυνομία περί Δασολογίου μετά από το Ν. 998/1979 προκάλεσε σύγχυση στην αντιμετώπιση του ζητήματος. Ακόμη δυσχερέστερη αποδείχθηκε αυτή, με την αναθεώρηση του Συντάγματος του 2001, οπότε προστέθηκε ο όρος «αναγκαία επιφάνεια» πέρα από τον ορισμό που είχε δεχθεί ο Άρειος Πάγος στην απόφασή του σχετικά με τον ορισμό και προσδιορισμό του δασικού οικοσυστήματος (Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας 2007α,β). Συνέπεια ήταν η περιγραφή του δάσους στον εκτελεστικό Ν. 3208/2003, που καθορίζει ποσοστό δασοκάλυψης 25%, ελάχιστο όριο εμβαδού που καθορίζει τη δασική έκταση τα τρία (3) στρέμματα και λωρίδες πλάτους 30 μ. Σε εφαρμογή του Ν. 3208/2003 προκλήθηκε εκκρεμοδικία στο ΣτΕ για τουλάχιστον τρία έτη. Ο νόμος, δηλαδή, όρισε εκ νέου το δάσος, επομένως τέθηκε ζήτημα αναπροσαρμογής των ήδη καταρτισθέντων δασικών χαρτών στις διατάξεις του νέου νόμου. Οι δασικές εκτάσεις χαρακτηρίζονται από διαφορετικές διαστάσεις σε τρεις διαφορετικούς νόμους. Στο Ν.Δ. 86/1969, στο Ν. 998/1979 και στο Ν. 3208/2003 χωροθετούνται διαφορετικά οι δασικές εκτάσεις. Η έννοια της δασικής έκτασης περιγράφεται διαφορετική, ανάλογα προς το νομοθέτημα, που συνεπάγεται ασάφεια ορισμού του δάσους με συνέπειες στη νομοθετική εφαρμογή και στη διαχείριση, που λόγω και της πολυνομίας επιβαρύνει με πολυετείς καθυστερήσεις τις προβλεπόμενες διαδικασίες (Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας 2007α σ.109, 2007β) Διοικητική παθογένεια-βασικές συνιστώσες Η διερεύνηση της διοικητικής παθογένειας (Σταματίου 2000) ως προς την κατάρτιση και σύνταξη του Δασολογίου διακρίνει τρεις βασικές συνιστώσες (Κωνσταντακόπουλος): στις πρωτοβουλίες της ενέργειες της πολιτικής ηγεσίας από το 1975 και εντεύθεν προς κατάρτιση του Δασολογίου, στα διακυβεύματα των μεγάλων ιδιωτικών και επιχειρηματικών 18 Επισημαίνεται ότι η επίλυση τέτοιου είδους διαφορών επιτυγχάνεται μέσω α) του Ανώτατου Συμβουλίου Ιδιοκτησίας Δασών και β) της δικαστικής οδού στις τρείς βαθμίδες της Δικαστικής εξουσίας (Πρωτοδικείο, Εφετείο και ΣτΕ). 19 Από δασολόγους και άλλους επί δασικών θεμάτων συναρμοδίους επιστήμονες, ο νόμος θεωρείται ότι θωράκισε σε μεγάλο βαθμό το δασικό περιβάλλον της χώρας (Πανελλήνια Κίνηση Δασολόγων, 16

17 συμφερόντων για τα δάση και τις δασικές εκτάσεις και στην αδυναμία και αβελτηρία αντιμετώπισης όπως και στην ελλιπή στελέχωση και κατάρτιση της Διοίκησης σε θέματα Δασολογίου. α)από το 1975 η πολιτική ηγεσία δεν έδωσε την απαιτούμενη βαρύτητα στο ζήτημα του Δασολογίου και του Εθνικού Κτηματολογίου, ως προς την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων, δηλαδή της διασφάλισης της δημόσιας περιουσίας. Παρά την έκδοση νόμων και Π.Δ./γμάτων για την κατάρτιση δασολογίου, δεν υπήρξε σχεδόν καμία εξέλιξη στην εφαρμογή. Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες δεν υπήρξε ολοκληρωμένη και συντονισμένη πολιτική (Καλλία κ.ά.) αλλά ούτε και η απαιτούμενη πολιτική βούληση. Επιπλέον, η πολιτική ηγεσία -συχνά φερόμενη να διαπλέκεται σε ιδιωτικά συμφέροντα- δεν δείχνει διατεθειμένη να έρθει σε αντιπαράθεση με αυτά, με διακινδύνευση ανάλογου πολιτικού κόστους. β)τα διακυβεύματα συμφερόντων μικροϊδιοκτητών και μεγάλων ιδιοκτητών, οικοδομικών συνεταιρισμών και επιχειρηματιών του κλάδου της οικοδομής, γύρω από τα δάση και τις δασικές εκτάσεις, σχετίζονται με τον επίμαχο αποχαρακτηρισμό τους και τη συνακόλουθη οικοπεδοποίησή τους. Δεδομένων των έντονων και συστηματικών διεκδικήσεων τεράστιων ιδιωτικών συμφερόντων σε συνάρτηση με την αδυναμία αντιμετώπισης εκ μέρους της πολιτικής ηγεσίας και του κράτους, κρίσιμης σημασίας είναι η εφαρμογή σαφούς και αυστηρού νομοθετικού πλαισίου προστασίας των δασών και η έγκαιρη κατάρτιση Δασολογίου. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα του λεκανοπεδίου της Αττικής, με συνεχώς διογκούμενη την οικιστική πίεση επί των δασών και δασικών εκτάσεων των τριών κύριων ορεινών όγκων (Πεντέλης, Υμηττού και Πάρνηθας). Η σε ετήσια βάση εκδήλωση πυρκαγιών τα τελευταία έτη, είχε ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες στα οικοσυστήματα, στη χλωρίδα και στην πανίδα τους, καθιστώντας κατεστραμένες εκτάσεις τους πεδίο διεκδικήσεων και δρομολογήσεων αποχαρακτηρισμού και οικοπεδοποιήσεων. Η Πεντέλη έχει καταστραφεί σοβαρά την τελευταία εικοσαετία (πυρκαγιές 1981, 1996, 1998, 2007), με εξαίρεση ελάχιστων εκτάσεων (περί την Εκάλη και τον Διόνυσο), ενώ η Πάρνηθα εξαιτίας μόνο της πυρκαγιάς του θέρους 2007 απώλεσε, περί τα στρέμματα δάσους, τα περισσότερα εντός του χαρακτηρισμένου με Β.Δ. του 1961, Εθνικού Δρυμού (Κωνσταντακόπουλος). γ) Η πολυνομία και η έλλειψη σαφούς θεσμικού πλαισίου για τον ορισμό του δάσους είναι αιτία πρόκλησης σοβαρών συνεπειών, αλλά κυρίως η αδυναμία, η αδιαφορία και η απροθυμία της Διοίκησης, όπως ανέδειξε η καταδικαστική απόφαση 2918/1997 του ΣτΕ για την παράλειψη της συνταγματικά εκπορευόμενης υποχρέωσης της για κατάριση Δασολογίου και δασικών χαρτών. Εκτός αυτών, σοβαρότατη είναι η έλλειψη προσωπικού και κυρίως επιστημονικού δυναμικού (Καλλικαντζάρου) δασολόγων. Εξάλλου, ελλιπέστατη παρουσιάζεται η συνδεόμενη με την κατάρτιση δασικών χαρτών γνώση πληροφοριακών γεωγραφικών συστημάτων (πχ. των προγραμμάτων ArcGis και Autocad) του διοικητικού προσωπικού των Δασικών Υπηρεσιών και των Διευθύνσεων Δασών. Η διαμορφωθείσα αρνητική κατάσταση και η παθογένεια, κάθε άλλο παρά δημιουργούν εχέγγυα για την διατήρηση και προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων κυρίως στις περιοχές με οικιστικό ενδιαφέρον (αστικά κέντρα και παραθαλάσσιες τουριστικές περιοχές) 20 (Λαγός και Σταματίου, Σταματίου 2000,2006α,β, Stamatiou 2002, 2003). Προς επίρωση των προαναφερόμενων, ο Συνήγορος του Πολίτη στις εκθέσεις του (Συνήγορος του Πολίτη 2006, 2007, 2008) εστιάζει στην ανάγκη προστασίας των δασών του 21 Λεκανοπεδίου.Αναφέρει ότι από το 1976 μέχρι σήμερα έχουν καταρτιστεί προσωρινοί δασικοί χάρτες μόλις στο 6% της επικράτειας και σε 30 έτη έχει καταγραφεί μόλις το 5% των δασών της. Εισηγείται την έναρξη των ενδεδειγμένων και προβλεπόμενων από το νόμο διαδικασιών για την εκπόνηση του δασολογίου, το οποίο να προηγείται του Κτηματολογίου, ως αναγκαία προϋπόθεση για την αποτελεσματική προστασία των δασικών οικοσυστημάτων και της δημόσιας περιουσίας (Συνήγορος του Πολίτη 2006, 2007, 2008). Υπογραμμίζει ότι το 20 Εξαίρεση αποτελούν οι ιδιαίτερα ορεινοί οικισμοί και χωριά ελάχιστης οικιστικής και τουριστικής προσέλκυσης, που εμφανίζουν εικόνα εγκατάλειψης την τελευταία εικοσαετία. 21 Εξι στις δέκα καταγγελίες που λαμβάνει ο Συνήγορος του Πολίτη για τα δάση ανήκουν γεωγραφικά στο Ν. Αττικής (Eλευθεροτυπία, ). 17

18 κράτος θα πρέπει να χρηματοδοτήσει τις αρμόδιες δασικές υπηρεσίες και στη συνέχεια να τις στελεχώσει με το κατάλληλο προσωπικό, ενώ απαιτείται προτεραιότητα στις περιοχές που πλήτονται από έντονη οικιστική πίεση (Eλευθεροτυπία, ). 5. Ιδιωτικά-δημόσια δάση και δασικοί χάρτες 5.1. Στατιστικά δεδομένα Η πρώτη εμπειρική απογραφή των δασών και των δασικών εκτάσεων της χώρας υλοποιήθηκε το 1836 και δημοσιεύτηκε το 1842 από τον πρόξενο της Βαυαρίας και του Αννόβερου, όταν η έκταση της χώρας ανερχόταν σε ha, δηλαδή σχεδόν το 1/3 της σημερινής έκτασης της. Το νεοσύστατο τότε Ελληνικό κράτος περιελάμβανε τη Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο, τις Κυκλάδες και τις Β. Σποράδες, που είχαν απελευθερωθεί από την τουρκική κατοχή. Δεδομένα αυτής της απογραφής παρέχονται στο πόνημα του Π. Κοντού «Ελληνική δασοκομία μετά στοιχείων δασικής διαχειρίσεως : φυσικοί, οικονομικοί και κοινωνικοί παράγοντες» (Κοντός 1921), ο οποίος προσάρμοσε τα στοιχεία της απογραφής σε δασοκομική και δασοπολιτική κατηγοριοποίηση, όπως εμφανίζεται στον ακόλουθο πίνακα: Πίνακας 1 Χρήσεις γης και έκταση στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος. Χρήσεις Γης Έκταση (1000 ha) Ποσοστό % Δάση Δασοσκεπείς εκτάσεις Δασικές Βοσκές Άλλες Χρήσεις Γης ,9 26,9 5,3 50,9 Συνολική έκταση Χώρας ΠΗΓΗ: Πρώτη Εθνική Απογραφή Δασών 1992, ΓΓΔ&ΦΠ, Υπουργείο Γεωργίας Το 1929 δημοσίευσε στην «Ελληνική Δασική Ιστορία» τα αποτελέσματα δεύτερης απογραφής (Κοντός 1929), χωρίς την παροχή πληροφοριών για τη μεθοδολογία υλοποίησής της. Την περίοδο αυτή η έκταση της χώρας ήταν προσεγγίστερη προς τη σημερινή, καθώς σε αυτή δεν συμπεριλαμβανόταν μόνο ο τότε υπό ιταλική κατοχή σημερινός Ν. Δωδεκανήσου. Τα αποτελέσματα αυτής της απογραφής απεικονίζονται στον ακόλουθο πίνακα: Πίνακας 2 Χρήσεις γης κατά το 1929 Χρήσεις Γης Έκταση (1000 ha) Ποσοστό % Δάση Δασικές Βοσκές Γεωργικές-δενδροκομικές εκτάσεις Άλλες Χρήσεις Γης , ,5 55,6 Συνολική έκταση Χώρας ΠΗΓΗ: Πρώτη Εθνική Απογραφή Δασών 1992, ΓΓΔ&ΦΠ, Υπουργείο Γεωργίας Των προαναφερόμενων ενδεικτικής παρουσίασης και ιστορικού ενδιαφέροντος απογραφών τα αποτελέσματά τους δεν είναι συγκρίσιμα με τα σημερινά δεδομένα. Στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε μία μόνο Εθνική Απογραφή Δασών, η οποία βασίστηκε σε επιστημονικές μεθόδους και με δημοσίευση των αποτελεσμάτων της το Της Εθνικής Απογραφής Δασών είχε προηγηθεί η υπό τον τίτλο «Κατανομή των Δασών της Ελλάδος» 1964,εμπειρικού τύπου απογραφή, μόνο για την έκταση των δασών. Κατά συνέπεια, η απουσία τουλάχιστον δεύτερης Εθνικής Απογραφής Δασών, καθιστά αδύνατη την παρουσίαση της διαχρονικής εξέλιξης ορισμένων βασικών δασικών παραμέτρων (Κωνσταντακόπουλος). Ωστόσο για τον δείκτη «έκταση», βασικό στοιχείο περιγραφής της κατάστασης των δασών μιας χώρας, επιχειρείται, παρά τις επιφυλάξεις που διατυπώθηκαν για την Απογραφή του 1964, σύγκριση μεταξύ αυτής και της Απογραφής του Από τη σύγκριση αυτή προκύπτει ότι, επισημαίνεται μία ελάχιστη αύξηση της συνολικής δασικής έκτασης σε σχέση με τη συνολική έκταση της χώρας, από 49% σε 49,4% και αύξηση της 18

19 έκτασης των δασών από 19% σε 25,5%. Η αύξηση αυτή μπορεί να αποδοθεί στη μείωση των ανθρωπογενών επιδράσεων στις δασικές εκτάσεις (μερικώς δασοσκεπείς εκτάσεις), εξαιτίας της μετακίνησης κυρίως κατά τη δεκαετία του 60, των κατοίκων των ορεινών και ημιορεινών περιοχών στα αστικά κέντρα της χώρας και το εξωτερικό. Η υποχώρηση της δραστηριότητας της βοσκής και η μείωση της καυσοξύλευσης οδήγησαν σε μετάλλαξη ορισμένες απ αυτές τις εκτάσεις, με απόκτηση χαρακτηριστικών δάσους. Στην κατάταξη των Ευρωπαϊκών χωρών με βάση το ποσοστό δάσους σε σχέση με τη συνολική έκταση της χώρας, η Ελλάδα με ποσοστό 25,5%, τοποθετείται περίπου στη μέση. Για το σύνολο των χωρών της Ευρώπης το αντίστοιχο ποσοστό είναι 27,1%, ενώ το υψηλότερο και το χαμηλότερο κατέχουν αντίστοιχα η Φινλανδία 66% και η Ισλανδία 0% (UN-ECE/FAO 1992). Πίνακας 3 Θέση δασών και άλλων δασικών εκτάσεων μεταξύ διαφόρων χρήσεων γης το 1992 Χρήσεις Γης Έκταση (1000 ha) Ποσοστό % Συνολική δασική έκταση Βραχώδης-γυμνή έκταση Βοσκότοποι Ύδατα Οικισμοί Γεωργικές Καλλιέργειες ,35 1,32 10,58 0,92 2,05 35,78 Πηγή: Πρώτη Εθνική Απογραφή Δασών 1992, ΓΓΔ&ΦΠ, Υπουργείο Γεωργίας Στην απογραφή του 1992 δεν έγινε διάκριση των δασών κατά μορφή ιδιοκτησίας. Ο ακόλουθος πίνακας κατανομής δασών και δασικών εκτάσεων κατά μορφή ιδιοκτησίας καταρτίστηκε με βάση τις εκτάσεις της απογραφής του 1992 και την αναλογία των μορφών ιδιοκτησίας της απογραφής του 1964, με δεδομένο ότι οι μεταβολές στο ιδιοκτησιακό καθεστώς της χώρας είναι ελάχιστες. Οι υφιστάμενες μορφές ιδιοκτησίας των ελληνικών δασών είναι αποτέλεσμα ιστορικών, κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών συνθηκών. Το υψηλό ποσοστό των δημοσίων δασών είναι ευνοϊκό για την εκπλήρωση της κοινωνικής αποστολής τους (Υπουργείο Γεωργίας, 2000, σ. 14).Στην κατηγορία «άλλα», περιλαμβάνονται τα μοναστηριακά και τα συνιδιόκτητα δάση 22 (Υπουργείο Γεωργίας, 2000, σ. 14). Πίνακας 4 Κατανομή των δασών και των άλλων δασικών εκτάσεων κατά μορφή ιδιοκτησίας Μορφή Ιδιοκτησίας Συνολική δασική έκταση (1000) Ποσοστό % Δημόσια Κοινοτικά Ιδιωτικά Άλλα ,1 9,0 6,5 10, Πηγή: Πρώτη Εθνική Απογραφή Δασών 1992, ΓΓΔ&ΦΠ, Υπουργείο Γεωργίας Σε ορεινές και ημιορεινές χώρες, όπως η Ελλάδα, το υψηλό ποσοστό δημοσίων δασών, θεωρείται (Υπουργείο Γεωργίας, 2000) ότι εξυπηρετεί πιο ολοκληρωμένα και αποτελεσματικά τους κοινωνικούς σκοπούς της κρατικής δασικής πολιτικής. Όσο μεγαλύτερη η ορεινότητα μιας χώρας τόσο μεγαλύτερο ποσοστό δασών πρέπει να υπόκειται σε κρατική διαχείριση, διότι το κράτος με ίδια διαθέσιμα χρηματικά μέσα, αποδεικνύεται καλύτερος διαχειριστής συγκριτικά με ιδιώτες δασοκτήμονες (Υπουργείο Γεωργίας, 2000). Έτσι στις ορεινές περιοχές αναδεικνύεται καλύτερα ο προστατευτικός και κοινωνικός ρόλος των δασών. Στην Ελλάδα, συχνά, η διαχείριση και η εκμετάλλευση των δημοσίων δασών συναντά δυσχέρειες (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης) εξαιτίας των εμπράγματων 22 Συνιδιόκτητα δάση είναι εκείνα των οποίων η κυριότητα ανήκει σε αριθμό φυσικών ή νομικών προσώπων (Υπουργείο Γεωργίας, 2000, σ. 14). 19

20 δικαιωμάτων βοσκής και ξύλευσης, με τα οποία αυτά βαρύνονται. Από τα κοινοτικά δάση ικανοποιούνται οι ατομικές ανάγκες των κατοίκων και το ενδεχόμενο πλεόνασμα διατίθεται στο εμπόριο Προστατευόμενες περιοχές και δάση στην Ελλάδα Στην Ελλάδα ήδη από τη δεκαετία του 30 έχουν χαρακτηρισθεί και κηρυχθεί ως Εθνικοί Δρυμοί περιοχές ιδιαίτερης περιβαλλοντικής, οικολογικής και αισθητικής αξίας (Εθνικός Δρυμός Ολύμπου και Εθνικός Δρυμός Παρνασσού το 1938) (Σταματίου κ.ά.). συνείδηση της ανάγκης μεγαλύτερης και πιο συστηματικής προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος οδήγησε στην θέσπιση προστατευόμενων φυσικών περιοχών και στην ίδρυση νέων εθνικών δρυμών (Σταματίου, κ.ά.), αισθητικών δασών, διατηρητέων μνημείων της φύσης, υγροβιότοπων διεθνούς σημασίας της σύμβασης Ramsar, κλπ.. Η ευαισθητοποίηση της διεθνούς επιστημονικής και όχι μόνο κοινότητας για τις διαφαινόμενες συνέπειες της συνεχιζόμενης περιβαλλοντικής υποβάθμισης οδήγησαν στην έκδοση της Οδηγίας 85/337/ΕΟΚ από την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα. Κατ επιταγή αυτής στην Ελλάδα εκδόθηκε ο Νόμος-Πλαίσιο 1650/1986 για την προστασία του περιβάλλοντος, που προβλέπει τη θεσμοθέτηση και λειτουργία διαφόρων κατηγοριών προστατευόμενων φυσικών περιοχών (Beriatos 1999). Κατόπιν εκδόθηκε η Κοινοτική Οδηγία 92/43/ΕΟΚ για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων και της άγριας χλωρίδας και πανίδας και θεσπίστηκε το οικολογικό δίκτυο Ειδικών Ζωνών Διατήρησης «NATURA 2000» 23, στο οποίο προτάθηκε η ένταξη 239 Τόπων Κοινοτικής Σημασίας από την Οδηγία των Οικοτόπων (92/43/ΕΟΚ) 24 και 151 Ζωνών Ειδικής Προστασίας μέσω της Οδηγίας για την Ορνιθοπανίδα (79/409/EK). Στις περιοχές αυτές εντάσσονται και θεσμοθετημένες ως προστατευόμενες περιοχές με το Ν. 1650/1986. Στο Δίκτυο NATURA περιέχεται περίπου το 15% της έκτασης της ελληνικής επικράτειας. Με το Ν. 3044/2002 ιδρύθηκαν είκοσι πέντε (25) Φορείς Διαχείρισης, εποπτευόμενοι από το ΥΠΕΧΩΔΕ (Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας 2007α, β,σ.39). Σε μεγάλο βαθμό δεν λειτουργούν σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από τις μετέπειτα εκδοθείσες αποφάσεις. Επομένως, εμφανίζεται, γενικά, ελλιπής η προστασία των Εθνικών Δρυμών, των Υδροβιοτόπων και των Προστατευόμενων Περιοχών στην Ελλάδα, γεγονός που καταδεικνύει ανεπαρκή περιβαλλοντική πολιτική 25. Επισημαίνεται ότι η προστασία τέτοιου είδους ιδιαίτερης οικολογικής αξίας περιοχών 26 συνεπάγεται την προστασία των δασών και του δασικού πλούτου, αφού στην πλειονότητά τους προστατεύουν αξιόλογα δασικά 23 Το Φύση 2000 (Natura 2000) είναι πανευρωπαϊκό δίκτυο προστασίας των ειδών και των ενδιαιτημάτων τους. Αντιπροσωπεύει ένα από τα πιο φιλόδοξα ευρωπαϊκά προγράμματα για την προστασία της φύσης και ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής της Ε.Ε. για τη διατήρηση της φύσης. Ιδρύθηκε τον Μάιο του 1992 με την υιοθέτηση της Οδηγίας των Οικοτόπων, η οποία συμπληρώνει την Οδηγία για τα Πουλιά (79/409/ΕΟΚ)και απο κοινού αποτελούν την νομική βάση του δικτύου. 24 Η Οδηγία των Οικοτόπων της Ευρωπαϊκής Κοινότητας 92/43/ΕΟΚ του 1992 (ΕΕ L 206 της , σ. 7 έως 50) αναφέρεται στο Δίκτυο NATURA και προβλέπει την υποχρέωση κατάθεσης Εθνικού Καταλόγου Οικοτόπων. Ο ελληνικός εθνικός κατάλογος διαμορφώνεται σε 234 περιοχές Κοινοτικού Ενδιαφέροντος (SCI) και 52 Περιοχές για την Προστασία της Ορνιθοπανίδας (SPA). Στο Δίκτυο εντάχθηκε συνολικά έκταση στρεμμάτων με το ποσοστό των χερσαίων εκτάσεων και εσωτερικών υδάτων να προσεγγίζει το 16,2% της συνολικής έκτασης της χώρας. Η Οδηγία εναρμονίστηκε στο ελληνικό Δίκαιο με την ΚΥΑ 33318/3028/ (ΦΕΚ 1289/Β/ ). 25 Σε ευρωπαϊκά κράτη και στις ΗΠΑ επισημαίνονται ολόκληρα δίκτυα προστατευόμενων περιοχών, υποστηριζόμενα από πολύ αυστηρό θεσμικό πλαίσιο προστασίας. Στις ΗΠΑ ήδη από το 1905 έχει συσταθεί το U.S. Forest Service (ανήκει στο Τμήμα Γεωργίας-Department of Agriculture) που δραστηριοποιείται σε εννέα γεωγραφικές περιοχές στην εδαφική επικράτεια της χώρας Επίσης ήδη από το 1916 έχει συσταθεί η υπαγόμενη στο Υπουργείο Εσωτερικών, Υπηρεσία των ΗΠΑ για τα Εθνικά Πάρκα (U.S. National Park Service). Στις αρμοδιότητες της περιλαμβάνονται η προστασία του συνόλου των περιοχών υψηλής οικολογικής αξίας στην επικράτεια της χώρας ( 26 Η κοιλάδα του Ασπροποτάμου μία από τις σημαντικότερες οικολογικά περιοχές στην περιοχή της Νότιας Πίνδου παραμένει χωρίς ιδιαίτερο καθεστώς προστασίας. Αν και η περιοχή αποτελεί δάσος ιδιαίτερης αισθητικής αξίας και καταφύγιο σημαντικών είδων χλωρίδας και πανίδας (ζαρκάδι, αρκούδα, λύκος, κλπ.), ο Ν. 3044/2002 δεν έχει προβλέψει την σύσταση φορέα διαχείρισης, όπως ισχύει για άλλες περιοχές (Κωνσταντακόπουλος). 20