περιεχόµενα 1 ο µέρος Αναλυτική θεωρία και απαντήσεις των ερωτήσεων του σχολικού βιβλίου Σηµειώσεις - Περίληψη

Transcript

1

2 περιεχόµενα 1 ο µέρος Αναλυτική θεωρία και απαντήσεις των ερωτήσεων του σχολικού βιβλίου Σηµειώσεις - Περίληψη Ι. Σηµειώσεις σελ. 391 Α. Σηµειώσεις από γραπτό λόγο σελ Κρατώ σηµειώσεις κατά παράγραφο σελ Εργάζοµαι σε ευρύτερες (από την παράγραφο) νοηµατικές ενότητες και κρατώ σηµειώσεις. σελ Από τις σηµειώσεις προχωρώ στο διάγραµµα του κειµένου σελ. 401 Β. Σηµειώσεις από προφορικό λόγο α) Οι δυσκολίες που συναντώ, όταν κρατώ σηµειώσεις από προφορικό λόγο β) Κρατώ σηµειώσεις από την παράδοση ενός µαθήµατος, από την ακρόαση ενός άρθρου, από µία διάλεξη. σελ. 406 ΙΙ. Περίληψη Α. Περίληψη γραπτού λόγου 1. Πώς οδηγούµαι στην περίληψη 2. Τι πρέπει να προσέχω σε µία περίληψη σελ Συγκρίνω δύο περιλήψεις, µία εκτενή και µία συνοπτική του ίδιου κειµένου σελ. 412

3 4. Εξετάζω τη χρήση της ενεργητικής και της παθητικής σύνταξης σε µία περίληψη σελ Παρατηρώ περιλήψεις από ποικίλα κείµενα σελ. 417 Β. Περίληψη προφορικού λόγου 1. ιαβάζω τη δηµοσιογραφική περίληψη µιας συζήτησης σελ Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληµη µιας συζήτησης σελ Θέµατα για συζήτηση και έκφραση-έκθεση (σχετικά µε τη λακωνική έκφραση και την προσπάθεια για εξοικονόµηση χρόνου στη σύγχρονη καθηµερινή ζωή) σελ ο µέρος Θεµατικοί κύκλοι O πατέρας µου σελ. 436 Σχολείο και ζωή σελ. 442 Η φυσιογνωµία του δασκάλου σελ. 448

4 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη 389 Óçìåéþóåéò - Ðåñßëçøç Ι. Σηµειώσεις Α. Σηµειώσεις από γραπτό λόγο 1. Κρατώ σηµειώσεις κατά παράγραφο α. Εντοπίζω τα κύρια συστατικά της παραγράφου β. Παρουσιάζω παραλλαγές σηµειώσεων από την ίδια παράγραφο γ. Χρησιµοποιώ τον πλαγιότιτλο της παραγράφου για να κρατήσω σηµειώσεις δ. Επισηµαίνω τις διαρθρωτικές λέξεις 2. Εργάζοµαι σε ευρύτερες (από την παράγραφο) νοηµατικές ενότητες και κρατώ σηµειώσεις 3. Από τις σηµειώσεις προχωρώ στο διάγραµµα του κειµένου Β. Σηµειώσεις από προφορικό λόγο α. Οι δυσκολίες που συναντώ, όταν κρατώ σηµειώσεις από προφορικό λόγο β. Κρατώ σηµειώσεις από την παράδοση ενός µαθήµατος, από την ακρόαση ενός άρθρου, από µία διάλεξη. Αναλυτική θεωρία και απαντήσεις των ερωτήσεων του σχολικού βιβλίου ΙΙ. Περίληψη Α. Περίληψη γραπτού λόγου 1. Πώς οδηγούµαι στην περίληψη 2. Τι πρέπει να προσέχω σε µία περίληψη 3. Συγκρίνω δύο περιλήψεις, µία εκτενή και µία συνοπτική του ίδιου κειµένου. 4. Εξετάζω τη χρήση της ενεργητικής και της παθητικής σύνταξης σε µία περίληψη.

5 390 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη 5. Παρατηρώ περιλήψεις από ποικίλα κείµενα. α. Περίληψη - εισαγωγικό σηµείωµα σε κεφάλαιο του βιβλίου της Ιστορίας β. Περίληψη του περιεχόµενου ενός βιβλίου για βιβλιογραφική ενηµέρωση γ. Περίληψη από λογοτεχνικό έργο Β. Περίληψη προφορικού λόγου 1. ιαβάζω τη δηµοσιογραφική περίληψη µιας συζήτησης 2. Παρουσιάζω (σε προφορικό και γραπτό λόγο) περίληψη µιας συζήτησης. 3. Θέµατα για συζήτηση και έκφραση-έκθεση (σχετικά µε τη λακωνική έκφραση και την προσπάθεια για εξοικονόµηση χρόνου στη σύγχρονη καθηµερινή ζωή)

6 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη 391 Ι. Σηµειώσεις Συζητήστε για τον καθένα από αυτούς τους τρόπους και πείτε: Ποια πλεονεκτήµατα και ποια µειονεκτήµατα παρουσιάζει σε σύγκριση µε τις άλλες η µέθοδος των σηµειώσεων, και σε ποιες περιπτώσεις µάς είναι χρήσιµη. Ειδικότερα, πότε µάς είναι χρήσιµη στη σχολική εργασία (σχολ. βιβλ. σ.240) Μαγνητοφώνηση: καταγραφή οµιλιών, διαλόγων ή άλλων ήχων την ώρα που εκφωνούνται, διεξάγονται ή παράγονται. Η καταγραφή αυτή επιτυγχάνεται µε το µαγνητόφωνο. Μαγνητοσκόπηση: οπτική και ακουστική καταγραφή διάφορων γεγονότων, φαινοµένων ή πράξεων τη στιγ- µή που αυτά διαδραµατίζονται. Η οπτική και η ακουστική καταγραφή (video) γίνεται µε τη µέθοδο της µαγνητικής εγγραφής. Κινηµατογράφηση: οπτική και ηχητική αποτύπωση πράξεων, κινούµενων εικόνων ή σχεδίων. Ως διαδικασία η κινηµατογράφηση µοιάζει µε τη µαγνητοσκόπηση, διαφοροποιούνται όµως ως προς τους στόχους και το περιεχόµενο. Στόχος της κινηµατογράφησης είναι να γίνει καταγραφή της δηµιουργικής έµπνευσης και των εικόνων της φαντασίας του δηµιουργού-σκηνοθέτη. Η διαφορά είναι επίσης αισθητή στο περιεχόµενο της κινηµατογράφησης, το οποίο είναι δυνατό εκ των υστέρων να διαφοροποιηθεί ανάλογα, να εµπλουτιστεί ή να περικοπεί, σύµφωνα µε τη δηµιουργική φαντασία του σκηνοθέτη. Φωτογράφηση: οπτική καταγραφή ενός στιγµιαίου συµβάντος, απεικόνιση προσώπων, τοπίων, αντικειµένων κλπ. Η καταγραφή αυτή µπορεί να είναι σε ασπρόµαυρο ή έγχρωµο φιλµ. Μπορεί επίσης να είναι διαφάνεια (σλάιντ) ή απλή φωτογραφία. Φωτοτύπηση: αποτύπωση οπτική εγγράφων, φωτογραφιών, σχεδίων ή άλλων ντοκουµέντων τα οποία θεωρούνται χρήσιµα και διευκολύνουν πολλές διαδικασίες, όπως τη συγγραφή βιβλίων, την παρουσίαση ρεπορτάζ στον τύπο, τον παραδοσιακό ή τον ηλεκτρονικό.

7 392 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη Στενογράφηση: µέθοδος καταγραφής του προφορικού λόγου, όταν αυτός δεν υπαγορεύεται και χωρίς να χρησιµοποιούνται άλλα βοηθητικά µέσα, όπως είναι το µαγνητόφωνο. Χαρακτηριστικό γνώρισµα της µεθόδου αυτής είναι η ταχύτητα η οποία επιτυγχάνεται µε τη χρήση συµβόλων που σχηµατίζονται µε γρήγορη κίνηση του χεριού. Στη συνέχεια, το στενογραφηµένο κείµενο αποκωδικοποιείται και παρουσιάζεται στην κανονική γραφή, για να χρησιµοποιηθεί αναλόγως. Σηµειώσεις: µέθοδος µε την οποία καταγράφονται τα κυριότερα σηµεία ενός κειµένου γραπτού ή προφορικού λόγου. Οι σηµειώσεις κρατούνται χωρίς τη χρήση άλλων µέσων ηχογραφικών ή φωτογραφικών. Πλεονεκτήµατα των σηµειώσεων Προβάλλονται τα κυριότερα σηµεία του γραπτού κειµένου ή του προφορικού λόγου. Επιτυγχάνεται η συντοµία στο γραπτό και στον προφορικό λόγο. Περιορίζεται η έκταση µεγάλων κειµένων. εν είναι µέθοδος δαπανηρή και χρονοβόρα. Η διαδικασία αυτή οξύνει την κριτική σκέψη εκείνου που την ακολουθεί, καθώς επιτρέπει σ αυτόν να αξιολογεί και να κρίνει ποιο είναι το ουσιαστικό και σηµαντικό και ποιο όχι. Μειονεκτήµατα των σηµειώσεων Συχνά παραλείπονται ουσιώδη σηµεία του γραπτού κειµένου ή του προφορικού λόγου, εξαιτίας της ταχύτητας της διαδικασίας. Τα κριτήρια για τη διάκριση του ουσιώδους από το επουσιώδες είναι επισφαλή, γι αυτό συχνά στις σηµειώσεις υπεισέρχεται ο υποκειµενισµός. Η απόδοση του γραπτού κειµένου και του προφορικού λόγου δεν παρατίθεται µε πληρότητα και ακρίβεια. Ο προσωπικός χαρακτήρας, το ύφος και η αυθεντικότητα στο γραπτό κείµενο ή στον προφορικό λόγο αλλοιώνονται και διαφοροποιούνται. Χρησιµότητα των σηµειώσεων στο σχολείο. Οι σηµειώσεις επιτρέπουν στους µαθητές να συγκρατήσουν στη µνήµη τους τα κυριότερα σηµεία της παράδοσης των µαθηµάτων στην τάξη. Βοηθούν τους µαθητές στην αποτελεσµατικότερη µελέτη ειδικά αν δεν υπάρχουν βιβλία. Η κράτηση σηµειώσεων οξύνει την κριτική σκέψη του µαθητή και τον κρατά σε εγρήγορση. Οι σηµειώσεις βοηθούν τους µαθητές να θυµούνται τις επεξηγήσεις που δίνονται από τους καθηγητές κατά την παράδοση ενός µαθήµατος.

8 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη 393 Α. Σηµειώσεις από γραπτό λόγο 1. Κατανοώ το κείµενο Το διαβάζω µία φορά µε τους εξής σκοπούς: να βρω το θέµα του κειµένου να αντιληφθώ ποια είναι η στάση ή η άποψη του συγγραφέα για το θέµα Το διαβάζω δεύτερη φορά µε τους εξής σκοπούς: να επιβεβαιώσω αυτά που κατάλαβα µε την πρώτη ανάγνωση να µελετήσω τη λογική οργάνωση του κειµένου να κρατήσω σηµειώσεις κατά παράγραφο ή κατά ευρύτερες νοηµατικές ενότητες ιαβάστε το διπλανό κείµενο προσεκτικά και προσπαθήστε να εντοπίσετε το νοηµατικό κέντρο. Στη συνέχεια να δώσετε τον κατάλληλο πλαγιότιτλο (σχολ. βιβλ. σ.241). Το νοηµατικό κέντρο του κειµένου βρίσκεται στην πρώτη περίοδο που είναι η θεµατική περίοδος (Για να κατανοήσουµε... 5ο αιώνα π.χ.) Νοηµατικό κέντρο: Για να κατανοήσουµε γενικά και κυρίως την πολιτική διάσταση της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας πρέπει να λάβουµε υπόψη τις ιδιοµορφίες της εποχής εκείνης που καθόριζαν τις αντιλήψεις σχετικά µε το θέατρο. Πλαγιότιτλος: Οι ιδιοµορφίες και η κατανόηση της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας.

9 394 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη 1. Κρατώ σηµειώσεις κατά παράγραφο Εξετάζω τη λογική οργάνωση του κειµένου Εξετάζω την παράγραφο: Ανιχνεύω τη βασική δοµή κάθε παραγράφου (θεµατική περίοδος, λεπτοµέρειες, περίοδος κατακλείδα) και γράφω στο πρόχειρο τον πλαγιότιτλο. ιακρίνω το ουσιώδες από το επουσιώδες: Σηµειώνω στο πρόχειρο τις κυριότερες ιδέες κάθε παραγράφου, προσέχοντας το ρόλο που έχουν µέσα στο κείµενο (υποστηρικτέα θέση, απορριπτέα θέση, επεξήγηση). α. Εντοπίζω τα κύρια συστατικά της παραγράφου Λαµβάνοντας υπόψη ότι το θέµα της πρώτης (Α) παραγράφου παρουσιάζεται µε συντοµία στη θεµατική της περίοδο και ότι αναπτύσσεται αναλυτικά µε σύγκριση στο υπόλοιπο µέρος της παραγράφου, εργαστείτε ως εξής, για να κρατήσετε σηµειώσεις. α. Βρείτε τη θεµατική περίοδο και ανιχνεύστε το θέµα της παραγράφου. β. Στην ανάπτυξη του θέµατος να διακρίνετε τις σηµαντικές λε-πτοµέρειες. Εφόσον πρόκειται για σύγκριση, χρειάζεται να καθορίσετε τα αντικείµενα που συγκρίνονται και τις διαφορές τους. γ. Υπογραµµίστε όλες τις λέξεις-κλειδιά της παραγράφου, αυτές που δηλώνουν το θέµα και τις σηµαντικές λεπτοµέρειες. δ. Προσπαθήστε τώρα να χρησιµοποιήσετε µερικές λέξεις-κλειδιά, για να αποδώσετε τα κύρια συστατικά της παραγράφου µε δικές σας σύντοµες φράσεις. (σχολ. βιβλ. σ.243).

10 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη 395 α. Θεµατική περίοδος: Για να κατανοήσουµε την αρχαία ελληνική... στον 5ο αιώνα π.χ.. Θέµα: Οι διαφορές του θεάτρου του 5ου αιώνα µε το σύγχρονο θέατρο. β. Στην παράγραφο συγκρίνεται το θέατρο του 5ου αιώνα µε το σύγχρονο θέατρο και κατά συνέπεια οι σηµαντικές λεπτοµέρειες στην ανάπτυξη του θέµατος αφορούν τα χαρακτηριστικά του καθενός. Έτσι, λοιπόν: 5ος αιώνας π.χ.: η παρακολούθηση µιας θεατρικής παράστασης τοποθετείται στο κέντρο της κρατικής µέριµνας οι παραστάσεις αποτελούσαν αναπόσπαστο και σηµαντικό τµήµα µιας σπουδαίας αθηναϊκής γιορτής, των Μεγάλων ιονυσίων ο χαρακτήρας των έργων ήταν εφή- µερος και παροδικός, δηλαδή κανένα δράµα δεν παιζόταν πάνω από µια φορά. Σήµερα: η παρακολούθηση µιας θεατρικής παράστασης είναι ιδιωτική υπόθεση οι παραστάσεις είναι ανεξάρτητες πολιτιστικές εκδηλώσεις τα έργα προορίζονται εξαρχής για πολλές επαναλήψεις γ. Οι λέξεις-κλειδιά που δηλώνουν το θέµα της παραγράφου είναι: αρχαία ελληνική τραγωδία, πολιτική διάσταση, ιδιοµορφίες, φυσιογνωµία. Λέξεις-κλειδιά που δηλώνουν τις σηµαντικές λεπτοµέρειες της παραγράφου είναι οι εξής: ιδιωτική υπόθεση - στο κέντρο της κρατικής µέριµνας, ανεξάρτητες πολιτιστικές εκδηλώσεις - αναπόσπαστο και σηµαντικό τµή- µα, εφήµερος και ανεπανάληπτος (χαρακτήρας) - πολλές επαναλήψεις. δ. Ορισµένες ιδιοµορφίες που καθορίζουν τη φυσιογνωµία της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Σήµερα το θέατρο είναι ιδιωτική υπόθεση, ενώ τότε αποτελούσε κρατική µέριµνα. Οι παραστάσεις σήµερα είναι ανεξάρτητες εκδηλώσεις, ενώ τότε ήταν κοµµάτι µιας γιορτής. Τα έργα προορίζονταν για µια µόνο φορά, ενώ σήµερα για πολλές επαναλήψεις.

11 396 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη Να συγκρίνετε τις σηµειώσεις που κρατήσατε µε αυτές που παραθέτουµε ενδεικτικά παρακάτω (σχολ. βιβλ. σ.244). Συγκρίνοντας τις σηµειώσεις που κρατήσαµε από την πρώτη παράγραφο του κειµένου µε αυτές που παραθέτει το βιβλίο, διαπιστώνουµε ότι συµπίπτει η θεµατική περίοδος αλλά διαφέρει το θέµα. Σύµπτωση παρατηρούµε και στις σηµαντικές λεπτοµέρειες της παραγράφου, µόνο που στις δικές µας σηµειώσεις δίνονται πιο αναλυτικά και µάλιστα σε δύο στήλες, εποµένως είναι ευκολότερο να αντιληφθούµε ποια αντικείµενα συγκρίνονται. Τέλος, ίδιες είναι οι λέξεις-κλειδιά που επισηµάναµε στις σηµειώσεις µας µε αυτές που επισηµαίνονται στην πρώτη παραλλαγή σηµειώσεων που παρουσιάζει το σχολικό βιβλίο. β. Παρουσιάζω παραλλαγές σηµειώσεων από την ίδια παράγραφο Ακολουθούν παραλλαγές σηµειώσεων από την ίδια παράγραφο (Α). Να τις συγκρίνετε µε τις σηµειώσεις που σας δόθηκαν προηγουµένως. Ποια κοινά σηµεία και ποιες διαφορές παρουσιάζουν οι τέσσερις παραλλαγές των σηµειώσεων Από ποιους παράγοντες εξαρτάται κυρίως η µορφή των σηµειώσεων (σχολ. βιβλ. σ.245) Και στις τέσσερις παραλλαγές υπάρχουν τα ίδια δοµικά στοιχεία. (1: θέµα + 2, 3, 4 : λεπτοµέρειες) Σε όλες τις παραλλαγές το πρώτο δοµικό στοιχείο αφορά τη θεµατική πρόταση της παραγράφου και τα υπόλοιπα τρία αφορούν τα σχόλια της παραγράφου. Σε όλες τις παραλλαγές παρουσιάζονται µόνο ουσιώδη στοιχεία της παραγράφου. Λιγότερο ή περισσότερο χρησιµοποιούνται λέξεις ή φράσεις του κειµένου. Σε όλες τις παραλλαγές χρησιµοποιείται η µέθοδος της αντίθεσης. ιαφορές µεταξύ των τεσσάρων παραλλαγών Στην πρώτη παραλλαγή τα κυριότερα σηµεία δίνονται µε τη µορφή τίτλων. Στις υπόλοιπες τρεις παραλλαγές τα ουσιώδη σηµεία παρουσιάζονται λιγότερο ή περισσότερο ελλειπτικά. Ο τρόπος που κωδικοποιούνται τα στοιχεία της παραγράφου είναι διαφορετικός σε κάθε παραλλαγή.

12 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη 397 Στη δεύτερη παράγραφο (Β) η θεµατική περίοδος είναι η ακόλουθη: Αν τώρα συνδυάσουµε αυτή την αθρόα προσέλευση... πολιτική σηµασία. Να κρατήσετε σηµειώσεις ακολουθώντας τη γνωστή διαδικασία. Για τη µορφή των σηµειώσεων µπορείτε να ακολουθήσετε µία από τις παραλλαγές που είδαµε προηγουµένως (σχολ. βιβλ. σ.246). Κείµενο: Η ένταξη του θεάτρου... της πόλης. Αν τώρα συνδυάσουµε... πολιτική ση- µασία. Στους Βατράχους του... του µύθου. Σηµειώσεις: 1ο σηµείο: Ο θρησκευτικός χαρακτήρας του θεάτρου εξηγεί τη µοναδικότητα των θεατρικών παραστάσεων και τη µεγάλη λαϊκή συµµετοχή. 2ο σηµείο: Η πολιτική διάσταση του αρχαίου ελληνικού θεάτρου. 3ο σηµείο: Το αρχαίο ελληνικό θέατρο διαπαιδαγωγεί και ευαισθητοποιεί το κοινό. γ. Χρησιµοποιώ τον πλαγιότιτλο της παραγράφου για να κρατήσω σηµειώσεις ιαµορφώνω κατάλληλα, -χρησιµοποιώντας τις σωστές τεχνικές πύκνωσης-, τους πλαγιότιτλους των παραγράφων και των νοηµατικών ενοτήτων, καθώς και τις ουσιώδεις ιδέες, ώστε να δηµιουργήσω ένα συντακτικά ορθό και περιεκτικό κείµενο. δ. Επισηµαίνω τις διαρθρωτικές λέξεις Σηµειώνω το είδος των συνδέσµων: Οι σύνδεσµοι µε πληροφορούν για την εσωτερική σύνδεση του κειµένου και τον τρόπο εξέλιξης της επιχειρηµατολογίας. Επισηµαίνω τους συνδέσµους που δηλώνουν πρόθεση, αντίθεση, συνέπεια, παραχώρηση, αιτία, προϋπόθεση, χρονικότητα (χθες, σήµερα, αύριο), συγχρονία (κατά τα άλλα, εξίσου).

13 398 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη Οµαδική εργασία Να χωριστείτε σε δύο οµάδες και να κρατήσετε σηµειώσεις από κάποιο κείµενο σχολικού βιβλίου. Οι µαθητές της πρώτης οµάδας θα κρατήσουν, χωριστά ο καθένας, αναλυτικές σηµειώσεις (θέµα και σηµαντικές λεπτοµέρειες της κάθε παραγράφου), µε σκοπό να προετοιµαστούν για ένα ωριαίο διαγώνισµα. Αντίθετα οι µαθητές της δεύτερης οµάδας θα κρατήσουν, χωριστά ο καθένας πάλι, πιο συνοπτικές σηµειώσεις (πλαγιότιτλοι παραγράφων), αφού σκοπός τους θα είναι να ενηµερώσουν την υπόλοιπη τάξη σχετικά µε το κείµενο που δεν το διδάχτηκε συστηµατικά (σχολ. βιβλ. σ.248). Κείµενο: Εργασία και Επάγγελµα, Ε. Π. Παπανούτσος, Πρακτική Φιλοσοφία, (από τους θεµατικούς κύκλους, εκδ. Ο.Ε..Β., σ.σ ) Παρ. Α Οµάδα Α αναλυτικές σηµειώσεις Εργασία και επάγγελµα είναι οργανωµένες προσπάθειες για την επίτευξη ενός στόχου. Στην ελεύθερη απασχόληση η διασκέδαση είναι µέσα στα πλαίσια άσκησής της. Αντίθετα στο χώρο του επαγγέλµατος υπάρχουν κανόνες, προσωπική και κοινωνική ευθύνη, τήρηση επαγγελµατικών υποχρεώσεων, µ ένα λόγο σοβαρότητα. Βασικός λόγος για την άσκηση ενός επαγγέλ- µατος είναι ο βιοπορισµός. Αντίθετα ο ερασιτεχνισµός δεν αντιµετωπίζεται χρησιµοθηρικά. Η έλλειψη της ερασιτεχνικής απασχόλησης δεν µπορεί να ζηµιώσει, ούτε αυτόν που την ασκεί, ούτε το κοινωνικό σύνολο. Οµάδα Β συνοπτικές σηµειώσεις ιάκριση έργου και επαγγέλµατος. Το επάγγελµα έχει χαρακτήρα βιοποριστικό και προσδιορίζεται από τη σοβαρότητα µε την οποία γίνεται. Απαραίτητη η σύνδεσή του µε την κοινωνικότητα.

14 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη 399 Β Γ Ε ΣΤ Ζ Η κοινωνικότητα είναι διάσταση του επαγγέλµατος που το θέτει ψηλά στην κλίµακα των προτεραιοτήτων του ανθρώπου ο οποίος ζει ενταγµένος σ ένα οργανωµένο σύνολο. Η συνείδητοποίηση ότι µε το έργο που προσφέρει κανείς συµβάλλει στην ευηµερία του κοινωνικού συνόλου, είναι αυτή που διακρίνει τον α- ληθινό επαγγελµατία. Ο τύπος του εργαζόµενου σήµερα, την εποχή της τεχνολογικής ανάπτυξης διαφοροποιείται µε αυτόν που ήταν παλαιότερα, όταν ο εργαζό- µενος είχε την ευθύνη για τη δουλειά του και το έργο του έφερε την ταυτότητά του. Σήµερα την ευθύνη της παραγωγής την έχει ο επιχειρηµατίας. Έτσι ο εργαζόµενος στο προϊόν του µόχθου του δεν αναγνωρίζει κάτι από τον εαυτό του. Συνεπώς η αποκοπή του ανθρώπου από το προϊόν της δουλειάς του επιδρά αρνητικά στην ψυχική του διάθεση και την κοινωνικότητά του. Η τεχνολογική πρόοδος αποξενώνει τον επαγγελ- µατία από το αποτέλεσµα της εργασίας του και τον µεταβάλει σε υποχείριο. Η λύση του φαινοµένου µε τις επικίνδυνες ψυχολογικές και ηθικές συνέπειες πρέπει να αναζητηθεί στην εξανθρώπιση της εργασίας η οποία πρέπει να καταδείξει µε σαφήνεια τον κοινωνικό ρόλο του επαγγέλµατος. Η ενδεδειγµένη λύση για το πρόβληµα είναι η σωστή παιδεία και αγωγή αλλά και η συµβολή όλων των φορέων για την αντιµετώπιση του φαινοµένου. Το επάγγελµα απότοκο και προϋπόθεση της κοινωνικότητας. Η συνείδηση του κοινωνικού έργου που προσφέρει προσδιορίζει τον επαγγελµατία. Η αλλοτρίωση ως αποτέλεσµα της τεχνολογικής προόδου. Ο επιχειρηµατίας αγοράζει τις µηχανές, κατευθύνει την παραγωγή, χρησιµοποιεί στη δούλεψή του εργαζόµενους. Ο σύγχρονος εργαζόµενος υποβιβάζεται από υποκείµενο παραγωγής που ήταν παλαιότερα, σε απλό µέσο. Η εµπιστοσύνη στον εαυτό του και τις δυνά- µεις του κλονίζεται. Μια νέα µορφή δουλείας. Ο εξανθρωπισµός της εργασίας, πρώτη λύση. Αγωγή, η σηµαντικότερη λύση.

15 400 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη 2. Εργάζοµαι σε ευρύτερες (από την παράγραφο) νοηµατικές ενότητες και κρατώ σηµειώσεις Έστω ότι έχουµε τους πλαγιότιτλους του προλόγου και του επιλόγου από το κείµενο Τεχνική και Εκπαίδευση. ιαβάστε τους πλαγιότιτλους αυτούς, που σας δίνονται παρακάτω, και προσπαθήστε: α. να οµαδοποιήσετε τις παραγράφους του κυρίου µέρους που έχουν το ίδιο νοηµατικό κέντρο και εποµένως αποτελούν ευρύτερες νοηµατικές ενότητες, και να δώσετε έναν πλαγιότιτλο στην κάθε ενότητα. β. να συγκεντρώσετε τους πλαγιότιτλους του προλόγου, των ευρύτερων νοηµατικών ενοτήτων (του κυρίου µέρους) και του επιλόγου, για να έχετε συνοπτικές σηµειώσεις από το κείµενο (σχολ. βιβλ. σ.251). Κείµενο: Α παράγραφος: Είναι τάχα δυνατόν... της Γενεύης Β παράγραφος: Η προσωπική µου γνώµη... δονκιχωτισµός. Γ παράγραφος: Όταν αναπτύσσεται... κακή χρήση παράγραφος: Πώς θα αµυνθούµε... την καταστροφή Ε παράγραφος: Στην περίπτωση... βήµατα γίγαντα. ΣΤ παράγραφος: Με ποιες προϋποθέσεις... του βάθους. Πλαγιότιτλοι ενοτήτων: Α παράγραφος: Πρόλογος Ο πνευµατικός πολιτισµός κινδυνεύει από την ανάπτυξη των τεχνικών µέσων (τύπος, ραδιόφωνο, τηλεόραση) Β + Γ παράγραφοι: 1η ενότητα Οι βλαβερές συνέπειες στη διανοητική λειτουργία από την κακή χρήση της εικόνας. + Ε παράγραφοι: 2η ενότητα Άµυνα στην πνευµατική αδράνεια η ενεργοποίηση των δυνάµεων, η κριτική σκέψη και η συνείδηση του αγαθού. ΣΤ παράγραφος: Επίλογος Η πρόοδος της εκπαίδευσης να συµβαδίσει µε την πρόοδο της τεχνικής.

16 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη 401 Να εξετάσετε τον πίνακα των περιεχοµένων ενός διδακτικού βιβλίου και να παρατηρήσετε τη σχέση του τίτλου κάθε κεφαλαίου µε τους επιµέρους τίτλους και µε το γενικό τίτλο ολόκληρου του βιβλίου (σχολ. βιβλ. σ.252). Στο βιβλίο Έκφραση - Έκθεση, Β τεύχος παρατηρούµε ότι ο τίτλος κάθε κεφαλαίου έχει σχέση µε τους επιµέρους τίτλους, δεδοµένου ότι η ύλη των επί µέρους κεφαλαίων αναλύει ζητήµατα που εντάσσονται στην ίδια θεµατική ενότητα. Στα περιεχόµενα του βιβλίου ανήκουν: η Είδηση, τα Βιογραφικά είδη, η Παρουσίαση - Κριτική, οι Σηµειώσεις - Περίληψη. Όλες αυτές οι ενότητες υποδιαιρούνται σε κεφάλαια τα οποία επίσης υποδιαιρούνται. Το σύνολο των ενοτήτων αυτών που αφορούν τη διδακτική ύλη της Β Λυκείου έχουν στενή σχέση µε τον τίτλο του βιβλίου, εφόσον στις ενότητες παρουσιάζεται διδακτική ύλη που αφορά τον τρόπο έκφρασης και έκθεσης-συγγραφής ιδεών. Πιστεύετε ότι είναι δυνατόν κάποιος, παρατηρώντας απλώς τον πίνακα περιεχοµένων ενός βιβλίου, το οποίο δεν έχει διαβάσει, να υποθέσει το θέµα που πραγµατεύεται ο συγγραφέας και τον τρόπο µε τον οποίο το προσεγγίζει (σχολ. βιβλ. σ.252) Με την απλή ανάγνωση του πίνακα περιεχοµένων ενός βιβλίου, κάποιος είναι σε θέση να έχει µια πρώτη πολύ γενική εντύπωση του θέµατος που πραγµατεύεται ο συγγραφέας. Μπορεί να αντιληφθεί πώς οργανώνει το υλικό του, σε ποια ζητήµατα επικεντρώνει το ενδιαφέρον του και µε ποιον τρόπο προσεγγίζει το θέµα του. Αυτή η διαδικασία είναι µεν δυνατόν να διευκολύνει τον αναγνώστη και σε αρκετές περιπτώσεις να τον οδηγήσει στην πιο εµπεριστατωµένη ανάγνωση και µελέτη του βιβλίου, όµως δεν είναι αρκετή. 3. Από τις σηµειώσεις προχωρώ στο διάγραµµα του κειµένου ιαβάζω µε προσοχή το κείµενο για να βρω το θέµα του και να αντιληφθώ ποια είναι η στάση ή η άποψη του συγγραφέα για το θέµα. Ανιχνεύω τη βασική δοµή κάθε παραγράφου και γράφω στο πρόχειρο τον πλαγιότιτλο. ιακρίνω το ουσιώδες από το επουσιώδες και σηµειώνω στο πρόχειρο τις κυριότερες ιδέες κάθε παραγράφου, καθώς και το είδος των συνδέσµων. Οι σύνδεσµοι µε πληροφορούν για την εσωτερική σύνδεση του κειµένου και τον τρόπο εξέλιξης της επιχειρηµατολογίας.

17 402 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη Καταστρώνω το διάγραµµα της περίληψης ακολουθώντας πιστά τη δοµή και την πορεία της σκέψης του συγγραφέα. Με βάση τις σηµειώσεις σας µπορείτε να κάνετε το διάγραµµα ενός κειµένου. ιαβάστε προσεκτικά το διπλανό κείµενο και το διάγραµµά του, που δίνεται ενδεικτικά. Συζητήστε: Ποια επιπλέον εργασία απαιτείται, για να περάσετε από τις σηµειώσεις στο διάγραµµα ενός κειµένου Ποια είναι γενικά η χρησιµότητα του διαγράµµατος (σχολ. βιβλ. σ.253) Παράγραφοι Α Β Γ Ε ΣΤ Μέρη του κειµένου: Πρόλογος: Ζήτηµα προς διερεύνηση Κύριο µέρος 1ο σηµείο θέση 1η αιτιολόγηση 2η αιτιολόγηση άρση της αντίθετης άποψης 2ο σηµείο θέση 1η αιτιολόγηση 2η αιτιολόγηση Επίλογος Γενικό συµπέρασµα Σηµειώσεις: Κίνδυνος για τον πνευµατικό πολιτισµό η ανάπτυξη των τεχνικών µέσων Η τεράστια δύναµη της εικόνας εγκυµονεί κινδύνους για την ψυχική υγεία. Η εικόνα αποβαίνει σε βάρος των διανοητικών λειτουργιών όχι εξαιτίας των ίδιων των τεχνικών µέσων αλλά από τον τρόπο χρήσης τους. Ο άνθρωπος θα αντισταθεί απέναντι στη δύναµη της τεχνολογίας αν ενεργοποιηθούν οι πνευµατικές δυνάµεις του πολιτισµού. Η µόρφωση µε την ευρεία έννοιά της τροχοπέδη στις επιπτώσεις της τεχνολογίας. Να συµπορευθούν η πρόοδος της εκπαίδευσης µε την πρόοδο της τεχνικής.

18 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη 403 Με τις σηµειώσεις παρατίθενται τα ουσιωδέστερα σηµεία ενός κειµένου. Όµως για να οργανωθεί το διάγραµµά του απαιτείται περισσότερο σύνθετη διεργασία. Συγκεκριµένα χρειάζεται να γίνει αντιληπτή η συλλογιστική πορεία του συγγραφέα, τα κριτήριά του, ο στόχος που ο ίδιος έχει, ο τρόπος που δοµείται η σκέψη του, αλλά και τα υπόλοιπα εκφραστικά του µέσα, όπως η χρήση λεκτικών σχηµάτων ή όρων. Το διάγραµµα παρέχει στον αναγνώστη µια σφαιρική αλλά γενική εικόνα του κειµένου, γεγονός που τον διευκολύνει, ειδικά αν αυτός έχει περιορισµένο διαθέσιµο χρόνο. Αναζητήστε τη συλλογική πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας στο κείµενο Τεχνική και Εκπαίδευση και σχηµατίστε το διάγραµµά του (σχολ. βιβλ. σ.257). ιάγραµµα του κειµένου Παράγραφοι Μέρη του κειµένου Σηµειώσεις Α Πρόλογος Ερώτηµα - πρόβληµα Θέση του προβλήµατος Ο κίνδυνος του πνευµατικού πολιτισµού από τα τεχνικά µέσα. ιε ρ ε ύ ν η σ η τ ο υ Κύριο µέρος Προσωπική γνώµη: του δοκιµιογράφου Θεωρητική στήριξη Rochedieu Schaerer Ο κίνδυνος αυτός πραγµατικά υπάρχει. Η εικόνα παραµερίζει την κρίση και τη συνειδητή βούληση µε βαθιά επίδραση (καλή αλλά και κακή)στον ψυχικό κόσµο του ανθρώπου. Η δύναµη της εικόνας : δηµιουργεί ένα είδος πλασµατικής ζωής όπου βολευόµαστε.

19 404 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη π ρ ο β λ ή µ ατ ο ς Αρνητικές συνέπειες (κατά το δοκιµιογράφο) 1. Ατροφεί η καθαρά διανοητική λειτουργία: (αφαίρεση + λογισµός) - µασηµένη τροφή - το πνεύµα γίνεται ανάπηρο. 2. Τα τεχνικά µέσα προσφέρονται εύκολα σε κακή χρήση. Α ντ Ε ι µ ετ ώ πι σ η τ ο υ π ρ ο β λ ή µ ατ ο ς Το καλό και το κακό συνήθως συνυφασµένα. Εποµένως: µε τα τεχνικά µέσα. σηµαντικές πρόοδοι στη διάδοση των ιδεών. σηµαντικές ζηµιές Ωστόσο: υπάρχουν δυνάµεις στον πολιτισµό που µπορούν να ξαναφέρουν την ισορροπία. Συγκεκριµένο µέτρο: η µόρφωση των νέων. Μια φωτισµένη εκπαίδευση α. ανάπτυξη κριτικών δυνά µεων, β. βάθεµα του νοήµατος της αρετής, γ. καλλιέργεια της αίσθησης του ωραίου. ΣΤ Επίλογος - Συµπέρασµα Άδικο και ανώφελο να καταριόµαστε τις προόδους της τεχνικής. Να φροντίσουµε να προχωρήσει εξίσου γρήγορα η µόρφωση του λαού.

20 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη 405 Επιλέξτε ένα από τα θέµατα για συζήτηση και έκφραση/έκθεση και χρησιµοποιήστε το διάγραµµα στην προετοιµασία σας για την ανάπτυξη του θέµατος. Μετά κάντε το διάγραµµα του κειµένου σας για να διαπιστώσετε πώς τελικά οργανώθηκαν οι σκέψεις και τα επιχειρήµατά σας (σχολ. βιβλ. σ.257). Κείµενο: Ο ελεύθερος χρόνος, Ε. Π. Παπανούτσος, (σχολ. βιβλ ) ιάγραµµα κειµένου Παράγραφοι Α Μέρη του κειµένου: Πρόλογος Γενική τοποθέτηση Σηµειώσεις: Επισήµανση της αξίας του ελεύθερου χρόνου στη ζωή του ανθρώπου. Β Γ Σ υ ν έ π ε ι ε ς Κύριο µέρος 1η αιτιολόγηση 2η αιτιολόγηση 3η αιτιολόγηση Γιατί η έλλειψη του ελεύθερου χρόνου έχει επιπτώσεις στην ποιότητα της ζωής των ανθρώπων. Γιατί η έλλειψη του ελεύθερου χρόνου επιδρά αρνητικά στην ψυχολογία. Γιατί η έλλειψη του ελεύθερου χρόνου αποβαίνει σε βάρος της παραγωγικότητας και ποιες είναι οι επιπτώσεις. Ε Επίλογος Γενικό συµπέρασµα Άρα η ποιότητα ζωής συναρτάται στενά µε τον ελεύθερο χρόνο.

21 406 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη Β. Σηµειώσεις από προφορικό λόγο α. Οι δυσκολίες που συναντώ, όταν κρατώ σηµειώσεις β. Κρατώ σηµειώσεις από την παράδοση ενός µαθήµατος, από την ακρόαση ενός άρθρου, από µία διάλεξη. Να κρατήσετε σηµειώσεις από το µάθηµα της Ιστορίας κατά τη διάρκεια της παράδοσης (εφόσον γίνεται σε συνεχή λόγο) και να τις συγκρίνετε µεταξύ σας, για να διαπιστώσετε, µε τη βοήθεια του καθηγητή σας, αν καλύψατε τα κύρια σηµεία (σχολ. βιβλ. σ.258). Έστω ότι ο καθηγητής παρουσιάζει στην τάξη την 4η ενότητα του έκτου κεφαλαίου του βιβλίου της ιστορίας και συγκεκριµένα το β) Η µεταρρύθµιση του Λούθηρου (σσ ). Οι σηµειώσεις που έχει κρατήσει ο µαθητής θα πρέπει να απαντούν στα παρακάτω ερωτήµατα, που συγκεκριµενοποιούν τα ερωτήµατα του σχολικού βιβλίου και ανταποκρίνονται στα κύρια σηµεία της ενότητας: Από πού ξεκίνησε η αντίδραση στη Ρωµαιοκαθολική εκκλησία Ποια ήταν η αφορµή Ποια ήταν η αντίδραση του Πάπα Τι γνωρίζω για την καταδίκη του Λούθηρου από τη ίαιτα Τι ήταν η οµολογία της Αυγούστας Τι γνωρίζω για την ειρήνη της Αυγούστας Να χωριστείτε σε οµάδες των 5-6 ατόµων και να κρατήσετε σηµειώσεις από ένα άρθρο εφηµερίδας ή περιοδικού που θα σας διαβάσει ο καθηγητής στην τάξη (σχολ. βιβλ. σ.259).

22 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη 407 Άρθρο εφηµερίδας που θα µπορούσε να διαβαστεί στην τάξη. Η κερκίδα Πόσο κοντά στα προβλήµατα του κόσµου ήταν η συζήτηση στη Βουλή Και κατά πόσο οι βουλευτές που µίλησαν πλησίασαν την αλήθεια του εργαζόµενου, του ανέργου ή του συνταξιούχου Έλληνα Ποιες προτάσεις ακούσθηκαν για λύσεις στα προβλήµατα Κατάλαβε κανείς τι θα γίνει στην Παιδεία, στην Υγεία, στο Ασφαλιστικό, στο Συνταξιοδοτικό, αλλά και στα εθνικά θέµατα, στο Κυπριακό, στο Σκοπιανό, ή τι άλλο θα προσφέρει η χώρα στο πλαίσιο της τεράστιας εµπλοκής της στα αµερικανοβρετανικά σχέδια για τη Μέση Ανατολή και τα Βαλκάνια Αλήθεια, τι προσέφεραν όλες αυτές οι ποδοσφαιρικές ορολογίες και αναφορές σε διαχειριστές πολυκατοικίας, σε λαδώµατα πολιτικών, σε νούµερα βουλευτές, σε λεηλασία του δηµοσίου χρήµατος, σε απίστευτη διαφθορά, σε ατιµίες εις βάρος του Κοινοβουλίου, σε πρακτοριλίκια Ποιες καινούργιες θέσεις και ιδέες κατατέθηκαν Και σε ποια απ όλες αυτές τις ανίερες και ανούσιες κόντρες αναδείχθηκε κάτι σηµαντικό Ποιον εξυπηρέτησε τελικώς η ατέλειωτη µάχη εντυπώσεων Και τι αναδείχθηκε από το σόου των τηλεοπτικών παραθύρων µε βουλευτές, οι οποίοι άστραφταν και βρόνταγαν Που πήγαν τελικώς όλες αυτές οι υγιείς δυνάµεις της πολιτικής, που ασφαλώς υπάρχουν µέσα στα κόµµατα εν αισθάνθηκαν αρκετές φορές ντροπή, όταν ορισµένοι βουλευτές ξεπέρασαν κάθε όριο όχι απλά δηµοκρατικής δεοντολογίας, αλλά στοιχειώδους ευπρέπειας Γιατί δεν εξεγέρθηκαν όταν η Βουλή - δυστυχώς πολλές φορές - µετετράπη σε γήπεδο ανταλλαγής ύβρεων και οι βουλευτές των δύο µεγαλύτερων κοµµάτων έδιναν την εντύπωση ότι φώναζαν σαν να βρίσκονταν σε κερκίδα Ποιους να συνετίσει και σε τι περιβάλλον, όταν ορισµένοι νοιάζονται µόνο και µόνο για τη διαιώνιση της όποιας εξουσίας τους Και πόσοι πλέον - ανάµεσα σε τόσα κότερα, βίλες µε πισίνες ακόµα και σε νησιά - µπορούν να σεβασθούν τέτοιες ευαισθησίες Αλλά - για να είµαστε ρεαλιστές - τι να ελπίζει κανείς από ένα πολιτικό σύστηµα που µε τις σηµερινές κουτσουρεµένες, ως συνήθως, ανακοινώσεις για τα πόθεν έσχες και τις χρηµατιστηριακές συναλλαγές βουλευτών, κουκουλώνει, για άλλη µία φορά, την ξέφρενη κούρσα σε υπέρογκες προεκλογικές δαπάνες ορισµένων εσαεί ατιµώρητων βουλευτών Εφηµ. ΤΑ ΝΕΑ, Στο µάθηµα της γλώσσας ο καθηγητής, επιδιώκοντας να αναπτύξει ένα ευρύτερο προβληµατισµό στους µαθητές, σχετικά µε τον τρόπο λειτουργίας του κοινοβουλίου, µας διάβασε το άρθρο που παρατίθεται, επισηµαίνοντάς µας ότι χωρίζεται σε τέσσερις παραγράφους και ότι το σκεπτικό αναπτύσσεται µε τη χρήση αλλεπάλληλων ρητορικών ερωτήσεων. Οι σηµειώσεις που κράτησα είναι οι ακόλουθες:

23 408 ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Σηµειώσεις - Περίληψη Παράγραφοι Α Μέρη του κειµένου: Πρόλογος Γενική τοποθέτηση Σηµειώσεις: Πόσο κοντά στα προβλήµατα του κόσµου είναι οι περισσότεροι βουλευτές Β Γ α θέση δικαιολόγηση β θέση δικαιολόγηση Κύριο Θέµα Οι εντυπωσιακές ποδοσφαιρικές ορολογίες δεν προσφέρουν τίποτα. Εµφανής η απουσία των υγιών δυνάµεων του κοινοβουλίου. Επίλογος Συµπέρασµα Είναι δύσκολο να ελπίζει κανείς από ένα διαβρωµένο πολιτικό σύστηµα. Να κρατήσετε σηµειώσεις από µια διάλεξη στην οποία παρευρίσκεστε ή την οποία παρακολουθείτε από τα µέσα µαζικής επικοινωνίας (σχολ. βιβλ. σ.259). Η διάλεξη µε θέµα Η τηλεόραση και η επίδρασή της στη στάση ζωής των νέων δόθηκε στις 8 Μαΐου του 2005 στο Πνευµατικό κέντρο του δήµου Αλίµου. Οµιλητής ήταν γνωστός δηµοσιογράφος. Η διάλεξη έγινε στις 8 µ.µ. και κράτησε µία ώρα. Το ακροατήριο, αποτελούµενο κυρίως από γονείς, µαθητές και εκπαιδευτικούς, την παρακολούθησε µε ενδιαφέρον. Σηµειώσεις που κατόρθωσα να κρατήσω είναι οι ακόλουθες: Α. Εισαγωγή - Πρόλογος Βασική θέση οµιλητή: Η τηλεόραση ως µέσο δεν είναι επικίνδυνη. Όµως ο τρόπος µε τον οποίο χρησιµοποιείται εγκυµονεί κινδύνους Β. Κύριο µέρος Αναλυτική αιτιολόγηση: α. Η τηλεόραση αντικειµενικά είναι χρήσιµη διότι: ενηµερώνει, ευαισθητοποιεί, προβληµατίζει, πολιτικοποιεί τη νεολαία, γενικά ανοίγει σ αυτήν νέους ορίζοντες.