Το Βήμα του Ασκληπιού 11 ος Τόμος, 3 ο Τεύχος, Ιούλιος Σεπτέμβριος Rostrum of Asclepius 11 th Volume, 3 rd Issue, July September 2012

Transcript

1 11 ος Τόμος, 3 ο Τεύχος, Ιούλιος Σεπτέμβριος Copyright 2012 Σελίδα 313

2 Περιεχόμενα Contents Άρθρο Σύνταξης Editorial Η έννοια της αξιοπρέπειας: Μια σταθερή αλλά ξεχασμένη αξία στη νοσηλευτική The concept of dignity: A constant but forgotten value in nursing Σελίδα- Page 315 Ανασκοπήσεις - Reviews 1. Ταυτότητα παιδιατρικού ασθενή. Identification of pediatric patient Επιπολασμός φυματίωσης σε μετανάστες και επίπτωση στους γηγενείς πληθυσμούς της Ευρώπης. Prevalence of tuberculosis among immigrants and impact on indigenous 330 populations of Europe. 3. Ηθική Θεολογική και Νομική θεώρηση των γενετικών εξετάσεων σε ενήλικα άτομα. 347 Bioethical Theological and Legal approach in genetic testing of adult persons. 4. Διερευνώντας τις απόψεις ιατρών και νοσηλευτών σχετικά με την απόφαση μη εφαρμογής αναζωογόνησης (ΜΕΑ) σε ασθενείς της ΜΕΘ. Μια συστηματική ανασκόπηση. 358 Investigating doctor s and nurse s views about the decision of Do-Not-Resuscitate (DNR) in patients of ICU. A systematic review. 5. Η επίδραση του άγχους και της κατάθλιψης στην εμφάνιση και εξέλιξη της καρδιακής ανεπάρκειας. 373 Effect of anxiety and depression in the onset and progression of heart failure. Ειδικό Άρθρο Special Article 1. Συνενώσεις νοσοκομείων. Περίπτωση νομού Αργολίδας. Merging of hospitals. The case of Argolida prefecture. 388 Έρευνες Original Papers Ο κλάδος του ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού στην Ελλάδα: Οικονομική ανάλυση 1. του υποκλάδου των μονάδων απεικόνισης μαγνητικού συντονισμού (MRI). The medical device sector in Greece: An economic evaluation of the Magnetic 405 Resonance Imaging (MRI) market. 2. Η επίδραση της μονογονεϊκότητας στις κοινωνικές ανάγκες του μόνου γονέα. The influence of single parenthood on the social needs of the single parent Διερεύνηση της εμπειρίας του ασθενή με επιληψία κατά το 24ωρο ηλεκτροεγκεφαλογράφημα. Exploring the experiences patients who undergo 24hour Video- 438 electroencephalography. 4. Συχνότητα στεφανιαίας νόσου σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 χωρίς στηθαγχικά ενοχλήματα. 453 Coronary artery disease prevalence in diabetics type 2 without anginal symptoms. Copyright 2012 Σελίδα 314

3 11 ος Τόμος, 3 ο Τεύχος, Ιούλιος Σεπτέμβριος 2012 ΑΡΘΡΟ ΣΥΝΤΑΞΗΣ - EDITORIAL Η έννοια της αξιοπρέπειας: Μια σταθερή αλλά ξεχασμένη αξία στη νοσηλευτική Τ ο έναυσμα για τη συγγραφή αυτού του άρθρου αποτελεί η πρόσφατη ψήφιση του Κώδικα Νοσηλευτικής Δεοντολογίας από τη Βουλή των Αντιπροσώπων της Κύπρου, δίνοντας πλέον μία νομική υπόσταση στις διακηρύξεις του νοσηλευτικού κόσμου. Κυρίαρχο στοιχείο στον κώδικα αποτελεί η αναφορά στην έννοια «αξιοπρέπεια», η οποία χαρακτηρίζεται ως θεμελιώδης αξία στη Νοσηλευτική και ειδικότερα ότι «οι νοσηλευτικές αξίες είναι: ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας» (κεφάλαιο Α) «ο νοσηλευτής φροντίζει τον ασθενή με αξιοπρέπεια και σεβασμό.» (κεφάλαιο Β, άρθρο 2), «ο νοσηλευτής χρησιμοποιεί την τεχνολογία και τα επιστημονικά επιτεύγματα με τρόπο ώστε να εγγυάται την ασφάλεια, την αξιοπρέπεια και την προστασία των δικαιωμάτων των ατόμων» (κεφάλαιο Β, άρθρο 3). Ο κώδικας ακολουθεί την παράδοση του Διεθνούς Συμβουλίου Νοσηλευτών (ICN) ο οποίος θέτει με σαφήνεια στο προοίμιο του Διεθνούς Κώδικα ότι «ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων συμπεριλαμβανομένων το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια.. 1. Με παρόμοιο τρόπο έχουν σχεδιαστεί πολλοί κώδικες νοσηλευτικής δεοντολογίας όπως του Αμερικανικού Συνδέσμου Νοσηλευτών 2, ο Αγγλικός Κώδικας 3 και ο Καναδικός 4 ο οποίος μάλιστα έχει αφιερώσει ένα κεφάλαιο στη διατήρηση της αξιοπρέπειας με 10 ξεχωριστά σημεία. Ο Ελληνικός Κώδικας Νοσηλευτικής Δεοντολογίας είναι λιγότερο σαφής. Σε αυτόν, η έννοια «αξιοπρέπεια» αναφέρεται μόνο στο άρθρο 1 και αφορά στους νοσηλευτές: «Ο Νοσηλευτής οφείλει να αποτελεί υπόδειγμα έντιμου και ανεπίληπτου ατόμου σ όλες τις εκδηλώσεις της ζωής του προστατεύοντας την αξιοπρέπεια του νοσηλευτικού επαγγέλματος». Ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας αποτελεί επίσης την κυρίαρχη έννοια σε πάρα πολλά εθνικά και διεθνή κείμενα γενικότερης φύσεως, ξεκινώντας από τη διακήρυξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων το 1948, το χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2007/C303/01), τη διακήρυξη του Ελσίνκι το 1964, το άρθρο 7 του Ελληνικού συντάγματος, το άρθρο 9 του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας και πολλά άλλα. Από τα ανωτέρω φαίνεται ότι υπάρχει γενική συμφωνία και διεπιστημονική σύγκλιση απόψεων ως προς το σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και της υποχρέωσης των επαγγελματιών υγείας να σέβονται την αξιοπρέπεια των ασθενών. Όμως παρά τη γενική αυτή παραδοχή, τόσο οι κώδικες όσο και τα υπόλοιπα κείμενα τα οποία έχουν αναγάγει το σεβασμό της αξιοπρέπειας σε μέγιστη επαγγελματική ευθύνη δεν αναφέρονται πουθενά με σαφήνεια για το τι ακριβώς είναι, πως εκφράζεται και ποια είναι τα ελάχιστα επίπεδα σεβασμού της αξιοπρέπειας. Επιπρόσθετα η Copyright 2012 Σελίδα 315

4 έννοια της αξιοπρέπειας παρόλο που έχει αποκτήσει παγκόσμια εμβέλεια, η φύση και η σημασία της ως φιλοσοφική έννοια είναι έντονα αμφιλεγόμενη. Επομένως αφού δεν υπάρχουν κριτήρια που να διευκολύνουν τους νοσηλευτές να κατανοήσουν τι είναι η αξιοπρέπεια, πότε παραβιάζεται και με ποιους τρόπους προάγεται, η έννοια αυτή παραμένει απελπιστικά ασαφής. Η διεθνής βιβλιογραφία αφθονεί σε μελέτες ανάλυσης της έννοιας, οι περισσότερες από τις οποίες έχουν χρησιμοποιήσει το μοντέλο των Walker and Avant 5. Η Mairis 6 επεσήμανε τη διατήρηση του αυτοσεβασμού, την αυτοεκτίμηση και την εξατομικευμένη φροντίδα ως συστατικά της έννοιας αξιοπρέπεια, ενώ η Haddock 7 συζητά την αξιοπρέπεια ως ζωτικό στοιχείο στα επαγγέλματα υγείας, υπογραμμίζοντας τη σημασία του σεβασμού, της ενσυναίσθησης και του ανθρωπισμού. Σε μια άλλη ανάλυση, η Jacobs 8, συμπεραίνει ότι η αξιοπρέπεια είναι κάτι που όλοι οι άνθρωποι έχουν, και επομένως μπορούν να χάσουν.., ότι οι άνθρωποι γεννιούνται και θέλουν να πεθάνουν με αξιοπρέπεια. Η Griffin-Heslin 9 αναφέρει ότι η διατήρηση της αξιοπρέπειας είναι κρίσιμη για την ενδυνάμωση του ατόμου σε ευάλωτες στιγμές της ζωής αλλά επειδή επικεντρώθηκε περισσότερο στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών δηλώνει ότι υπάρχουν παράγοντες οι οποίοι αναπόφευκτα θα την επηρεάσουν, όπως ο φόρτος εργασίας στα τμήματα αυτά. Σε μία διαφορετική ανασκόπηση η Jacelon 10 η οποία συνέλεξε δεδομένα ταυτόχρονα μέσα από βιβλιογραφική ανασκόπηση και συζητήσεις σε ομάδες εστίασης, βρήκε ότι η αξιοπρέπεια αποτελεί χαρακτηριστικό το οποίο είναι έμφυτο σε όλα τα ανθρώπινα όντα και εκδηλώνεται με συμπεριφορές οι οποίες δηλώνουν σεβασμό προς τον εαυτό και τους άλλους. Μια πιο πρόσφατη ανάλυση 11 αφορά στην ανασκόπηση τόσο της θεωρητικής, φιλοσοφικής όσο και ερευνητικής βιβλιογραφίας σε σχέση με την αξιοπρέπεια στη φροντίδα των ηλικιωμένων ατόμων. Οι συγγραφείς εντόπισαν σημαντικούς παράγοντες στη διατήρηση της αξιοπρέπειας, όπως τη συμπεριφορά των επαγγελματιών υγείας, το περιβάλλον της φροντίδας και συγκεκριμένες δραστηριότητες φροντίδας οι οποίες θα μπορούσαν να απειλήσουν την αξιοπρέπεια των ηλικιωμένων. Ένα κοινό σημείο όλων των προαναφερόμενων μελετών είναι ότι θεωρούν πως οι νοσηλευτές για να είναι σε θέση να διατηρήσουν και να σεβαστούν την αξιοπρέπεια των ασθενών, θα πρέπει να είναι οι ίδιοι αξιοπρεπείς. Αμιγείς βιβλιογραφικές ανασκοπήσεις ερευνών επί του θέματος δεν υπάρχουν ενώ οι περισσότεροι ερευνητές χρησιμοποίησαν την ποιοτική προσέγγιση με πληθυσμούς ασθενών ή νοσηλευτών. Μία σημαντική μελέτη έχει γίνει στην Ευρώπη με τίτλο «Dignity and Older Europeans» με τη συμμετοχή πολλών χωρών με στόχο τη διερεύνηση των απόψεων ηλικιωμένων ασθενών και επαγγελματιών υγείας για την αξιοπρέπεια 12,13. Η ομάδα η οποία οργάνωσε τη μελέτη ήταν πολυθεματική, με την εμπλοκή νοσηλευτών, κοινωνιολόγων, ψυχολόγων, κλινικών, ερευνητών της υγείας και εθνικούς κυβερνητικούς οργανισμούς. Τα Copyright 2012 Σελίδα 316

5 11 ος Τόμος, 3 ο Τεύχος, Ιούλιος Σεπτέμβριος 2012 αποτελέσματα έδειξαν ότι οι ηλικιωμένοι θεώρησαν την αξιοπρέπεια μία πολυδιάστατη έννοια η οποία αποτελείται από την ταυτότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την αυτονομία, ενώ το κάθε ένα από τα στοιχεία αυτά μπορεί να επηρεαστεί από τη συμπεριφορά του ίδιου του ατόμου, τη συμπεριφορά του προσωπικού υγείας και από το περιβάλλον. Οι επαγγελματίες συμφώνησαν στην αυτονομία και τη διατήρηση της ταυτότητας ενώ οι απόψεις τους για μη αξιοπρεπή φροντίδα συμφωνούν με φιλοσοφικές προσεγγίσεις 14 για παραβίαση της αξιοπρέπειας όπως είναι η έλλειψη αναγνώρισης, η αποπροσωποποίηση της φροντίδας, η μεταχείριση του ηλικιωμένου ως αντικείμενο και οι μηχανιστικές προσεγγίσεις της φροντίδας. Η διατήρηση της αξιοπρέπειας παρουσιάζεται ως πρόκληση για τους νοσηλευτές στα σύγχρονα νοσηλευτήρια. Οι οικονομικοί περιορισμοί οι οποίοι πιέζουν όλο και περισσότερο στη μείωση νοσηλευτικού προσωπικού, η έλλειψη χρόνου και οι εργασιακές εντάσεις αναγκάζουν τους νοσηλευτές να θέτουν προτεραιότητες και να παραλείπουν σημαντικά στοιχεία της φροντίδας Αυτό που έχει σημασία είναι ο αναστοχασμός σε αυτό που κάνουμε και περιγράφουμε ως «φροντίδα» και ο εντοπισμός των συμπεριφορών οι οποίες δηλώνουν και εκφράζουν το σεβασμό προς τους ασθενείς, τους συνανθρώπους και τους εαυτούς μας. 15. Βιβλιογραφία 1. ICN. The ICN code of ethics for nurses. 2006; ICN, Geneva 2. ANA. Code of ethics for nurses Διαδικτυακή σελίδα: Πρόσβαση NMC. Thecode: Standards of conduct, performance and ethics for nurses and midwives Διαδικτυακή σελίδα: Πρόσβαση CNA. Code of ethics for registered nures Διαδικτυακή σελίδα: Πρόσβαση Walker LO. Strategies for theory construction in nursing. Boston: Prentice Hall, Mairis ED. Concept clarification in professional practice--dignity. J Adv Nurs 1994; 19: Haddock J. Towards further clarification of the concept 'dignity'. J Adv Nurs 1996; 24: Jacobs BB. Respect for human dignity: A central phenomenon to philosophically unite nursing theory and practice through consilience of knowledge. ANS Adv Nurs Sci 2001; 24: Copyright 2012 Σελίδα 317

6 9. Griffin-Heslin V. An analysis of the concept of dignity. Accid Emer Nurs 2005; 13: Jacelon C, Connelly T, Brown R, Proulx K, and Vo T. A concept analysis of dignity for older adults. Journal of advanced nursing 2004; 48: Gallagher A, Li S, Wainwright P, Jones I, and Lee D. Dignity in the care of older people - a review of the theoretic and empirical literature. BMC Nursing 2008; 7: Stratton D, Tadd W. Dignity and older people: The voice of society. Qual Age Pol Pract Res 2005; 6: Tadd W, Vanlaere L, and Gastmans C. Clarifying the concept of human dignity in the care of the elderly. Eth Persp 2010; 17: Mann J. Dignity and health: The UDHR's revolutionary first article. Health Hum Rights 1998; 3: Kalisch BJ. Missed nursing care: A qualitative study. J Nurs Care Qual 2006; 21: Δρ Ευριδίκη Παπασταύρου, RN, MSc, PhD Επίκουρη Καθηγήτρια, Τμήμα Νοσηλευτικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου Copyright 2012 Σελίδα 318

7 11 ος Τόμος, 3 ο Τεύχος, Ιούλιος Σεπτέμβριος 2012 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ REVIEW Ταυτότητα παιδιατρικού ασθενή Κουτελέκος Ιωάννης 1, Πολυκανδριώτη Μαρία 1 1. Καθηγητής Εφαρμογών ΤΕΙ, Νοσηλευτική Α, ΤΕΙ Αθήνας ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η ταυτότητα παιδιατρικού ασθενή αποτελεί μια δυναμική εναλλασσόμενη πολυσύνθετη διαδικασία που περιλαμβάνει πολλές και ποικίλες συνιστώσες οι οποίες μπορεί να καθορίζουν έως ένα βαθμό τη ζωή του κάθε ατόμου και τη βιολογική πορεία της νόσου. Σκοπός της παρούσης εργασίας ήταν η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας σχετικά με την ταυτότητα παιδιατρικού ασθενή. Υλικό και μέθοδος: Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε περιελάμβανε αναζήτηση ανασκοπικών και ερευνητικών μελετών, κυρίως στην ηλεκτρονική βάση «pubmed» που αναφέρονταν στην ταυτότητα παιδιατρικού ασθενή. Αποτελέσματα: Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, πλήθος παραγόντων επηρεάζουν την ταυτότητα παιδιατρικού ασθενή, εκ των οποίων οι κυριότεροι είναι η αλλαγή της εικόνα σώματος και η ηλικία που οι παιδιατρικοί ασθενείς βιώνουν αυτήν την αλλαγή. Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει σημαντικά τη διαμόρφωση της ταυτότητας είναι ο βαθμός που η στάση της κοινωνίας επηρεάζει την καθημερινή ζωή του παιδιατρικού ασθενή, οι απόψεις και η συμπεριφορά των επαγγελματιών υγείας και η θρησκευτικότητα όπως αυτή εκδηλώνεται στο κλινικό περιβάλλον. Συμπεράσματα: Η δημιουργία πρωτοκόλλων φροντίδας βάσει της ταυτότητας του ασθενή συμπεριλαμβανομένης και της πνευματικής φροντίδας θα συμβάλει στην αποτελεσματικότερη ικανοποίηση των αναγκών των ασθενών. Λέξεις κλειδιά: Ταυτότητα παιδιατρικού ασθενή, θρησκευτικότητα, συμπεριφορά επαγγελματιών υγείας. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣ Koυτελέκος Ιωάννης, Αγίου Νεκταρίου 14, Γλυφάδα Αθήνα , Τηλ : Copyright 2012 Σελίδα 319

8 Identification of pediatric patient Koutelekos Ioannis 1, Polikandrioti Maria 1 1. Laboratory Instructor, Nursing Department A, TEI, Athens, Greece ABSTRACT Identification of pediatric patient consists a dynamic alternative complex procedure that includes many and various dimensions which may define up to some extent the life of each individual and even the outcome of the disease. Aim: The aim of the present study was to review the literature about the identification of pediatric patient. The method of this study included bibliographic research of the literature from reviews and researches, mainly in the PubMed data base, which referred to the identification of pediatric patient. Results: According to the literature, many factors influence the identification of pediatric patient, of which the main are the body image and the age that the patients experience this change. Another factor that affects significantly the configuration of the identification of pediatric patient is the extent to which society influences the daily life of the patient, the perceptions and attitudes of health professionals as well as the religiosity in the way it is expressed in the clinical environment. Conclusions: Design of protocols of care based on the identification of pediatric patient including spirituality will contribute to the most effective satisfaction of patients needs. Keywords: Identification of pediatric patient, spirituality, attitudes of health professionals. CORRESPONDING AUTHOR Koutelekos John, Agiou Nectariou 14, Glyfada Athens. PC , Tel : Copyright 2012 Σελίδα 320

9 11 ος Τόμος, 3 ο Τεύχος, Ιούλιος Σεπτέμβριος 2012 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ατά τις τελευταίες δεκαετίες, το Κ ενδιαφέρον των επαγγελματιών υγείας έχει στραφεί προς τη διερεύνηση και αξιολόγηση της ταυτότητας ασθενούς. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η ταυτότητα ασθενούς αποτελεί μια δυναμική εναλλασσόμενη πολυσύνθετη διαδικασία που περιλαμβάνει πολλές και ποικίλες συνιστώσες οι οποίες μπορεί να καθορίζουν έως ένα βαθμό τη ζωή του κάθε ατόμου και τη βιολογική πορεία της νόσου. Η έννοια της ταυτότητας ασθενούς έχει δυο βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα: το ένα είναι, ότι ο πυρήνας της μένει πάντοτε φαντασιακός και ψευδαισθησιακός, έχοντας τις ρίζες του στο ασυνείδητο και το άλλο είναι, ότι ο πυρήνας της είναι ταυτοτικός δηλαδή, αποτελεί τον ψυχικό σύνδεσμο με τους άλλους και την ψυχική βάση του ατόμου. Το πρώτο χαρακτηριστικό αφορά στον τρόπο που ασυνείδητες ο ασθενής βιώνει τη νόσο και τις διεργασίες και το δεύτερο χαρακτηριστικό αφορά στον τρόπο που αυτή η εικόνα φαίνεται στους άλλους. Παρότι, τα δυο αυτά χαρακτηριστικά μπορεί να μη συμπίπτουν πάντα, όμως επηρεάζουν το ένα το άλλο. 1-4 Πλήθος παραγόντων επηρεάζουν την ταυτότητα ασθενούς, εκ των οποίων οι κυριότεροι οικογενειακοί, κοινωνικοί, προσωπικοί, οικονομικοί όπως επίσης και παράγοντες που αφορούν στη βαρύτητα και 1-4 στο τύπο της νόσου, στα χρόνια από την εκδήλωση του προβλήματος, κ.ά. Ταυτότητα παιδιατρικού ασθενή Copyright 2012 Σελίδα 321 2,4,5,6,7 Η εικόνα σώματος θεωρείται η βάση της ταυτότητας του ασθενή και σχεδόν οποιοδήποτε αλλαγή στη δομή της ή τη λειτουργία της εκλαμβάνεται ως απειλή. Ουσιαστικά, η σωματική εικόνα αποτελεί ένα προσαρμοστικό μηχανισμό που διατηρεί ισορροπία μεταξύ φυσιολογικών, ψυχολογικών και κοινωνικοπολιτικών στοιχείων του σώματος. Ως «Εικόνα του Σώματος» (bοdy image), ορίζεται η οπτική ιδέα-άποψη που έχει το άτομο για το σώμα του ή ο τρόπος με τον οποίο βιώνει το σώμα του. Ειδικότερα, αποτελεί μια διανοητική παράσταση του σώματος, η οποία αναπτύσσεται από εσωτερικές αισθήσεις, συναισθήματα, λειτουργίες και εμπειρίες και από εξωτερικά αντικείμενα και πρόσωπα Η εικόνα σώματος ή τα συναισθήματα που έχει το άτομο για το σώμα του, αποτελούν υποκειμενική εμπειρία και δεν πρέπει να σχετίζονται με τους άλλους όρους που αναφέρονται στη βιβλιογραφία, όπως «Ιδέα του σώματος» (bοdy cοncept) δηλαδή, η γνώση που έχει το άτομο για το σώμα του και τις λειτουργίες του, η «Γνώση του σώματος» (bοdy awareness) δηλαδή, το πώς το κάθε μέρος του σώματος κινείται με την επίδραση του στο σώμα συνολικά και το «Σχήμα του

10 σώματος» (bοdy schema) δηλαδή, ο γενικότερα βιώνουν τη θεμελιώδη διάσταση ασυναίσθητα αυτορυθμιζόμενος μηχανισμός της ταυτοτικής διεργασίας, διαμέσου της του σώματος που συντονίζει κινήσεις επεξεργασίας της διαλεκτικής της σύμφωνα με την αλλαγή της θέσης του Η σωματική εικόνα απειλείται από το πάσχων σώμα όπως το διαμορφώνει η ασθένεια ενώ το μέγεθος της απειλής εξαρτάται από πότε το άτομο κατά τη διάρκεια της ζωής του ήρθε αντιμέτωπο με την ίδια την απειλή. Παιδιά γεννημένα με ανωμαλίες ενσωματώνουν αυτά τα προβλήματα, μέσα σε αρχικές σωματικές εικόνες εκτός αν οι ανωμαλίες διορθώνονται όταν ακόμα το παιδί είναι μικρό. Για παράδειγμα, η ηλικία ασκεί καθοριστικό ρόλο καθώς κατά την παιδική ηλικία, η κινητικότητα κι η ανεξαρτησία θεωρούνται απαραίτητα για τη φυσιολογική ανάπτυξη ενώ αντίθετα κατά την εφηβική ηλικία προτεραιότητα έχει η εξωτερική εμφάνιση. 17 Οι αντιδράσεις των παιδιατρικών ασθενών ποικίλουν ως προς τη διαφορετικότητα που βιώνουν λόγω της αλλαγής της εικόνας σώματος. Αρχικά, τα άτομα προστατεύουν την εικόνα από την αλλαγή, την υποτίμηση και την επίθεση, όταν όμως μια ασθένεια (τραυματισμός ή θεραπεία) προκαλεί κάποια αλλαγή στο σώμα, χρειάζεται χρόνος για να αφομοιωθεί αυτή η αλλαγή μέσα στην σωματική εικόνα Οι παιδιατρικοί ασθενείς βιώνουν την αλλαγή της σωματικής εικόνας μέσα από τη σύγκριση με τους άλλους συνομήλικους και 12- ατομικότητας και της ομαδικότητας. Οι παιδιατρικοί ασθενείς υπάρχουν μέσω της συνεχούς επεξεργασίας της διαλεκτικής του εαυτού και των άλλων, του διαφορετικού κάτω από τις αξίες της ομαδικής ύπαρξης, την ενότητα, την ολοκλήρωση και τη συνέχεια. Η αναζήτηση της ομοιότητας για το άρρωστο παιδί ξεκινά από κοινές ιστορίες άλλων άρρωστων παιδιών. Το πλαίσιο αυτό των κοινών τους χαρακτηριστικών βιωμάτων τους κάνει να λειτουργούν ως μέρη του ίδιου οργανισμού λόγω της κοινωνικοσυναισθηματικής προέλευσης τους. Για παράδειγμα, παιδιά που πάσχουν από ανίατη νόσο, όταν συναντιούνται στα εξωτερικά ιατρεία συζητούνε και παραδέχονται μια κοινή πορεία που τους συνέδεσε ως απόρροια της ασθένειας τους. Η ταύτιση των λόγων και των βιωμάτων οδηγεί σε ταύτιση στις σκέψεις και στην ψυχή. Copyright 2012 Σελίδα ,2,12-17 Αντίθετα, η αναζήτηση της διαφοράς γίνεται από τη σύγκριση που κάνουν οι παιδιατρικοί ασθενείς με τους συνομηλίκους, την οικογένεια και την κοινωνία. Συχνά, η αναζήτηση της διαφοράς δεν προκύπτει εάν το ίδιο το άτομο έχει διασφαλίσει θετικά την προσωπική του ταυτότητα σε σχέση με τους γονείς, ομάδες συνομηλίκων και την υπόλοιπη κοινωνική ομάδα. 1,2,

11 11 ος Τόμος, 3 ο Τεύχος, Ιούλιος Σεπτέμβριος 2012 Εκτός από την εικόνα σώματος ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τη διαμόρφωση της ταυτότητας είναι ο βαθμός που η κοινωνία επηρεάζει την καθημερινή ζωή του παιδιατρικού ασθενή και γενικότερα ο τρόπος που το παιδί βιώνει τη διαφορετικότητά του εντός της κοινωνίας δηλ, την ασθένεια σε σχέση με τη φυσιολογική ζωή. Η ταυτότητα του μικρού ασθενούς μικρού είναι το αποτέλεσμα μιας διπλής διεργασίας που λαμβάνει χώρα συγχρόνως στην καρδιά του ατόμου και στην καρδιά της κουλτούρας της κοινότητας. Αναλυτικότερα, όταν η ασθένεια των μικρών παιδιών είναι σωματική τότε παραβιάζει τους κανόνες της φύσης και αποκλείει από τα κοινωνικά οριοθετημένα πλαίσια. Το σώμα αποκτά διττή υπόσταση δηλαδή ως ιδιοκτησία του ατόμου και ως φορέας σημασιών από την κοινωνία. 1,2,3,12-19 Οι γνώσεις που αποκτά ένα παιδί λόγω των βιωμάτων σχετικά με την αρρώστια και τον εαυτό του αποτελούν αποτέλεσμα της κοινωνικοποίησης του μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο ή των αισθημάτων μειονεξίας που βιώνουν επειδή «διαφέρουν» από τους συνομηλίκους. Το πάσχων σώμα συχνά χαρακτηρίζεται ως «στιγματισμένο» λόγω της αλλαγής της εξωτερικής εμφάνισης και της αλλαγής στις εσωτερικές φυσικές και νοητικές λειτουργίες. 1,2,3 Η νόσος ωθεί το άτομο να βιώνει αποτυχία και γενικότερα αρνητικά συναισθήματα από το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο με αποτέλεσμα πολύ συχνά η «μειονεξία» του να αποτελεί αντικείμενο ηθικής αξιολόγησης και η ντροπή να αποκτά κοινωνιολογική διάσταση. Στη συνείδηση των παιδιατρικών ασθενών κυριαρχεί η ενοχή ως αίτιο της ασθένειας, δημιουργώντας ντροπή που στιγματίζει την ταυτότητα ετερότητα του, δηλαδή ως προς αυτό που είναι και ως προς αυτό το οποίο διαφέρει από τον άλλον. Η συμπεριφορά των επαγγελματιών υγείας ασκεί καθοριστικό ρόλο στα αισθήματα ντροπής που βιώνουν οι παιδιατρικοί ασθενείς, επηρεάζοντας έμμεσα την ταυτότητά τους. Η ντροπή που ασκείται λεκτικά και με ύφος στο παιδί με εκφράσεις του τύπου «δεν ντρέπεσαι που κλαις; Εγώ ως γιατρός το καλό σου θέλω» υποδηλώνει άσκηση εξουσίας και εκδηλώνει τη λογική της κοινωνικής διαφοροποίησης και των όσων διακυβεύονται από τα κανονιστικά πρότυπα των κοινωνικών σχέσεων. 1,2,3 1,2,3 Η ταπείνωση που δημιουργεί η συμπεριφορά των επαγγελματιών υγείας στα παιδιά ως μέσο ενίσχυσης της εξουσίας τους επιβάλλει τη συμμόρφωση. Δεν είναι σπάνεις οι περιπτώσεις όπου το ιατρο-νοσηλευτικό προσωπικό ηθικολογεί και ασκεί έντονη κριτική, καθοδηγώντας τους παιδιατρικούς ασθενείς στο πως «πρέπει» να συμπεριφέρονται. Το συνηθέστερο Copyright 2012 Σελίδα 323

12 αποτέλεσμα μιας τέτοιας συμπεριφοράς όπου Όσον αφορά στην εμφάνιση των κυριαρχούν οι απειλές και οι προειδοποιήσεις επαγγελματιών υγείας, η στολή του είναι η πρόκληση αμυντικής ή επιθετικής προσωπικού υγείας ως ίδια, ομοιόμορφη και στάσης των παιδιών. Η κατάσταση αυτή μειώνει τους διαύλους επικοινωνίας με τους επαγγελματίες υγείας καθώς οι παιδιατρικοί ασθενείς βιώνουν ένα είδος «λεκτικού στιγματισμού» που τους χωρίζει σε «δυνατούς» (προσωπικό υγείας) και «αδύνατους» (ασθενείς, μικρά παιδιά). Ουσιαστικά πρόκειται για μια διπολική σχέση, όπου το προσωπικό υγείας και οι ασθενείς με την στάση τους και την συμπεριφορά τους βρίσκονται σύμφωνα με τον Goffman 5 στη θέση «του απαξιωμένου ή του απαξιώσιμου» ανάλογα με το ρόλο που διαδραματίζουν. Ο στιγματισμένος ασθενής υποθέτει, ότι η διαφορετικότητα του είναι ήδη γνωστή ή φανερώνεται στους άλλους οπότε είναι απαξιωμένος. Η πραγματικότητα είναι ότι ο ασθενής βιώνει έντονα αυτήν την διάκριση για λόγους ντροπής ή φόβου για τη ζωή του ενώ τις περισσότερες φορές δεν την εκφράζει και την εξωτερικεύει ως αντιδραστική ντροπή ή υπό την πιθανή απειλή για την ζωή του. 4 1,2,3 Άλλοι παράγοντες που ασκούν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας του παιδιατρικού ασθενή είναι, η εμφάνιση του προσωπικού υγείας, οι σχέσεις που δημιουργούνται καθώς και ο τρόπος το παιδί εσωτερικεύει τα βιώματά του στο Νοσοκομειακό χώρο. διακριτική ενδυμασία των ατόμων που ανήκουν σε ορισμένο κλάδο αποτελεί ένα είδος επικοινωνίας που χωρίς λόγια συμβολίζει τους επαγγελματικούς ρόλους και αποτελεί σύμβολο εξουσίας, η οποία όμως αποτελεί πηγή άγχους για τους παιδιατρικούς ασθενείς. Σύμφωνα με την έρευνα των Pelander και συν., Copyright 2012 Σελίδα οι παιδιατρικοί ασθενείς έχουν υψηλές προσδοκίες από τους επαγγελματίες υγείας και γενικότερα επιθυμούν να είναι περισσότερο προσιτοί και ευγενείς όπως επίσης να έχουν αίσθηση του χιούμορ. Οι γονείς των νοσηλευομένων παιδιών επιθυμούν η στάση των επαγγελματιών υγείας να είναι τέτοια που να μειώνει το άγχος τους. Δυστυχώς, είναι ευρέως γνωστό, ότι το νοσοκομειακό περιβάλλον διέπεται από κάποιους ανταγωνιστικούς και ταυτόχρονα συμπληρωματικούς λόγους: α) τον πανίσχυρο λόγο του ιατρού β) το σημαντικό λόγο του Νοσηλευτικού προσωπικού γ) τον ανίσχυρο λόγο του ασθενούς καθώς και το λόγο των συγγενών και φίλων του. 24,25 Πράγματι, ο ιατρός μέσα στο χώρο του Νοσοκομείου προσπαθεί να σταθεροποιήσει τη θέση εξουσίας του, δημιουργώντας συγκεκριμένες διακρίσεις που γίνονται σε σχέση με την ταυτότητα του, η οποία

13 11 ος Τόμος, 3 ο Τεύχος, Ιούλιος Σεπτέμβριος 2012 εδραιώνεται από την κοινωνική οικονομική επιφάνεια του και την σχέση εξουσίας που ασκεί στις υπόλοιπες ομάδες επαγγελματιών υγείας. 24,25 Θρησκευτική συμπεριφορά παιδιατρικών ασθενών Η Ορθοδοξία αποτελεί ζωντανό στοιχείο του παρόντος με ένα πρόσωπο απολύτως ανθρώπινο και κοσμικό και η παρουσία της υποβάλλει και ενισχύει τη σημασία της, αφού παρουσιάζει την ύπαρξη της ως αυτονόητη, σχεδόν «φυσικά» ενσωματωμένη στη φυσική ζωή. 26 Η θρησκεία είναι η νοσταλγία της ανθρώπινης ψυχής να διασκελίσει τα όρια μέσα στα οποία κρατά δέσμιο τον άνθρωπο η ατομικότητα του, η ζωή και η φύση με την βοήθεια της υπερφυσικής δύναμης. «Δοκιμάζεις μέσω της θρησκείας να ξεφύγεις από το ασυνείδητο σου. Τη μεταχειρίζεσαι ως υποκατάστατο για ένα τίμημα της ψυχής σου. Η θρησκεία, όμως, είναι ο καρπός και το κορυφαίο σημείο της ολότητας της ζωής, μιας ζωής που περιέχει και τις δυο όψεις». Η θρησκεία είναι μια σχέση με την ανώτερη και την ισχυρότερη αξία είτε αυτή είναι θετική είτε αρνητική. 26 Η ανάγκη του παιδιού να δημιουργήσει σχέσεις με το άμεσο και το έμμεσο περιβάλλον όπως και η ανάγκη να εξασφαλίσει από αυτά ασφάλεια και αγάπη θεωρούνται προϋποθέσεις της θρησκευτικής ζωής. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η περί του Θεού συνείδηση του παιδιού αφορμάται και αναπτύσσεται στην αγκαλιά της μητρός. Ο πρώτος χωρισμός της θρησκευτικότητας του παιδιού από την μητέρα του γίνεται κατά το τρίτο έτος της ηλικίας του. Στην ηλικία αυτή το παιδί αρχίζει να αντιλαμβάνεται τον ηγετικό ρόλο του πατέρα μέσα στην οικογένεια. Η κατάσταση αυτή δίνει μια νέα διάσταση στην ανάπτυξη της θρησκευτικότητας του παιδιού ώστε να παρουσιάζεται πλέον σε αυτό η εικόνα του Θεού ως αναδυόμενη από την εικόνα του πατέρα. 26 Σήμερα γίνεται αποδεκτό ότι η εικόνα του Θεού και η θρησκευτικότητα του παιδιού διέρχεται : α) από την πρώτη βαθμίδα, η οποία περιλαμβάνει το πρώτο έτος της παιδικής ηλικίας, όπου δεν γίνεται λόγος περί υπάρξεως του Θεού ούτε περί παιδικής ευσέβειας β) από τη δεύτερη βαθμίδα, μεταξύ 2 3 ετών, κατά την οποία μιμητικά από την οικογένεια μαθαίνει την παιδική προσευχή. Προσεύχεται, διότι προσεύχεται η μητέρα του, ή επειδή αυτή το επιδεικνύει γ) από την τρίτη βαθμίδα η οποία χαρακτηρίζεται ως προμαγική και τοποθετείται μεταξύ 3 4 ετών. Κατά αυτήν την περίοδο το παιδί αρχίζει να διαισθάνεται Copyright 2012 Σελίδα 325

14 το μυστήριο του κόσμου. Η ευσέβεια του παιδιού παρουσιάζει πλήρη εξάρτηση από το περιβάλλον και η εικόνα του Θεού είναι ανθρωπομορφική δ) από την τέταρτη βαθμίδα 4 5 ετών, όπου ο θεός παρουσιάζεται σαν παιδική σκέψη, ως ο δημιουργός του παντός, ως φορέας μαγευτικών ιδιοτήτων η ως υπερφυσική ύπαρξη ε) τέλος, η πέμπτη βαθμίδα περιλαμβάνει την σχολική ηλικία 6 και άνω, στην οποία η παιδική σκέψη έχει την εικόνα του Θεού ως δημιουργική αιτία των πάντων, ως Θεός τιμωρός προς τους κακούς και αμείβων τους αγαθούς. Δεν παύει να ισχύει εδώ η ανθρωπομορφική περί Θεού αντίληψη, η οποία συνεχίζεται και στα δυο πρώτα έτη του Γυμνασίου, όταν οι ανθρωπομορφικές περί Θεού ιδέες αρχίζουν να παραχωρούν βαθμηδόν την θέση τους σε μια υπερφυσική μάλλον παρά υπεράνθρωπη περί Θεού αντίληψη. 26 Τα παραπάνω στάδια αποτελούν κατά συνέπεια ψυχολογική και μόνο προϋπόθεση για την χριστιανική αγωγή. Το παιδί, δεν αποκαλύπτει μόνο τον Θεό είναι όμως ικανό και έτοιμο να πιστέψει στην ύπαρξη του. Το γεγονός και μόνο ότι είναι δυνατό να ερωτηθεί το ίδιο και μαζί με τους συνομήλικους του περί προελεύσεως του ανθρώπου τον ωθεί σε ανάλογη στάση προς το Θείο και ως προς ανάλογη παρουσία παιδικής θρησκευτικής συμπεριφοράς. 26 Η θρησκευτική συμπεριφορά των παιδιών βάση των ψυχοπαιδαγωγικών αρχών βασίζεται στην αρχή του εθισμού, στην αρχή της προσαρμογής και στην αρχή της εργασίας και αυτενέργειας. Διαμέσου αυτών των αρχών το παιδί αποκτά την έννοια της θρησκευτικής αγωγής με την ενεργό συμμετοχή του και την αβίαστη φυσική προσαρμογή του χωρίς συμμορφωτικούς μηχανισμούς που απέχουν πολύ από την ελεύθερη ανάπτυξη και το δικαίωμα του να ενεργεί ελεύθερα και επιλεκτικά. Σε σημασιολογικό επίπεδο, η νόσος και ο θάνατος για το παιδί είναι, κατά κάποιον τρόπο, μια αντανάκλαση των αντίστοιχων γονικών απόψεων, που του έχουν μεταβιβαστεί και αφομοιωθεί εννοιολογικά και συναισθηματικά, όπως και η θρησκευτική συμπεριφορά. Ως γνωστό, το κάθε παιδί βιώνει την εισαγωγή στο νοσοκομείο ως ψυχοτραυματική εμπειρία. Συνήθως, η σχέση εξάρτησης που δημιουργείται, υποβάλλει τον ασθενή σε πλάσμα στερημένο, απογυμνωμένο από αυτονομία και ταυτότητα όπως αναφέρει ο Goffman. Copyright 2012 Σελίδα Η θρησκευτικότητα αποτελεί παράγοντα που επηρεάζει σημαντικά τις αυτές τις ποικίλες αντιδράσεις του παιδιατρικού ασθενή, που πυροδοτεί η εισαγωγή στο νοσοκομείο και κατά συνέπεια την ταυτότητά του. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ο βαθμός ικανοποίησης των πνευματικών 26

15 11 ος Τόμος, 3 ο Τεύχος, Ιούλιος Σεπτέμβριος 2012 αναζητήσεων των παιδιατρικών ασθενών απασχολεί ολοένα και περισσότερο τους επαγγελματίες υγείας καθώς έως ένα βαθμό επιδρά στην ταυτότητα του ασθενούς. Ωστόσο, τα αποτελέσματα από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας όσον αφορά στην ικανότητα των νοσηλευτών να ικανοποιήσουν τη θρησκευτικότητα των παιδιατρικών ασθενών είναι αντικρουόμενα Οι επαγγελματίες υγείας δεν διαθέτουν τις απαιτούμενες γνώσεις, τις δεξιότητες συμπεριφοράς και την εμπειρία να ικανοποιήσουν επιτυχώς τις πνευματικές ανάγκες τα των παιδιατρικών ασθενών είτε διότι οι ίδιοι δεν δίνουν την απαραίτητη προσοχή και φροντίδα σε αυτές τις ανάγκες είτε διότι δεν διαθέτουν τα προσωπικά εφόδια και τις γνώσεις να παράσχουν φροντίδα σε αυτή την ευαίσθητη διάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης. Ένας άλλος λόγος είναι, ότι οι νοσηλευτές αντιλαμβάνονται την πνευματική φροντίδα ως μέρος των καθηκόντων των κληρικών Πολλές φορές, η παντοδυναμία των επαγγελματιών υγείας όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τη συμπεριφορά τους, αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την κάλυψη της θρησκευτικότητας και συχνά χαρακτηρίζεται ως μια τραυματική εμπειρία για τους νοσηλευόμενους παιδιατρικούς ασθενείς και τους γονείς. Δεν είναι σπάνεις οι περιπτώσεις, όπου η διαμεσολάβηση του «Θείου» έρχεται σε πλήρη αντιδιαστολή με το επιστημονικό βιοϊατρικό μοντέλο του άκρατου ορθολογισμού των επαγγελματιών υγείας. Συμπεράσματα Η κατανόηση της ταυτότητας του παιδιατρικού ασθενή ολιστικής φροντίδας. αποτελεί μέρος της Από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας συμπεραίνεται, ότι η δημιουργία πρωτοκόλλων φροντίδας βάσει της ταυτότητας του ασθενή συμπεριλαμβανομένης και της πνευματικής φροντίδας θα συμβάλει στην αποτελεσματικότερη ικανοποίηση των αναγκών των ασθενών. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Ναυρίδης Κ. Κλινική Κοινωνική Ψυχολογία. Εκδ., Παπαζήσης, Αθήνα, Ναυρίδης Κ., Χρηστάκης Ν. Ταυτότητες- Ψυχοκοινωνική συγκρότηση, Εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα, Λυριντζής Χ. Μια θεωρητική παρέκβαση- Η συγκρότηση των ταυτοτήτων (πρόχειρες σημειώσεις) Εκδ. ιδίου, Αθήνα, Ντάβου Μ., Χρηστάκης Ν. Τα παιδιά μιλούν για την υγεία και την ασθένεια, Εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα, Goffman E. Στίγμα. Επιμέλεια- Μετάφραση Μακρυνιώτη Δ. Εκδ., Αλεξάνδρεια, Αθήνα, Copyright 2012 Σελίδα 327

16 6. Σαπουντζή Κρέπα Π. Χρόνια ασθένεια και νοσηλευτική φροντίδα, Εκδ., Έλλην, Αθήνα, Kristenson Hallström J., Elander G. Parent s Experience of Hospitalization: Different Strategies for feeling secure. Pediatric Nursing, 1997;23(4): Fan SY., Eiser C. Body image of children and adolescents with cancer: A systematic review. Body Image. 2009;6(4): Eiser C., Hill JJ., Vance YH. Examining the psychological consequences of surviving childhood cancer: systematic review as a research method in pediatric psychology. J Pediatr Psychol. 2000;25(6): Cantrell MA, Lupinacci P. A predictive model of hopefulness for adolescents. J Adolesc Health. 2004;35(6): Dishion TJ., Tipsord JM. Peer contagion in child and adolescent social and emotional development. Annu Rev Psychol. 2011;62: Gifford-Smith M., Dodge KA., Dishion TJ., McCord J. Peer influence in children and adolescents: crossing the bridge from developmental to intervention science. J Abnorm Child Psychol. 2005;33(3): Alderman C. Keeping up appearances. Nurs Stand. 1996;10(24): Woodgate R., Mc Clement S. Sense of self in children with cancer and in childhood cancer survivors: a critical review. J Pediatr Oncol Nurs. 1997;14(3): Larouche SS., Chin-Peuckert L. Changes in body image experienced by adolescents with cancer.j Pediatr Oncol Nurs. 2006;23(4): Huygen AC., Kuis W., Sinnema G. Psychological, behavioral, and social adjustment in children and adolescents with juvenile chronic arthritis. Ann Rheum Dis. 2000;59(4): Griffith R., Tengnah C. Determining a patient's best interests. Br J Community Nurs. 2011;16(5): Hu Y., Kantawang S., Yang Y. Selected factors influencing self-concept among hospitalized Chinese school-age children with a chronic illness. Int J Nurs Pract. 1999;5(1): Traver T., Moss A.V. Psychiatric patient s opinions on nurses ceasing to wear uniform, Journal of Advanced Nursing, 1980;1: Roohafza H., Pirnia A., Sadeghi M., Toghianifar N., Talaei M., Ashrafi M. Impact of nurses clothing on anxiety of hospitalized children. J Clin Nurs. 2009;18(13): Fletcher T., Glasper AE., Prudhoe G., Battrick C., Coles L., Weaver K., Ireland L Building the future: children's views on nurses and hospital care.br J Nurs. 2011;20(1): Sherina MS., Rampal L, Loh JW., Chan CL, Teh PC., Tan PO. Self-esteem and its associated factors among secondary school students in Klang District, 23. Pelander T., Leino-Kilpi H. Quality in Selangor. Med J Malaysia.2008;63(1):26- pediatric nursing care: children's 30. expectations Issues Compr Pediatr Nurs. 2004;27(3): Copyright 2012 Σελίδα 328

17 11 ος Τόμος, 3 ο Τεύχος, Ιούλιος Σεπτέμβριος Γιδοπούλου Στραβολαίμου Κ.. Νοσοκομειακοί ασθενείς Κοινωνικές και ψυχολογικές διαστάσεις στις σχέσεις ασθενούς θεραπευτικής ομάδος, Εταιρεία Νοσηλευτικών Σπουδών, Αθήνα, Χαραλάμπους Π., Κλεισιάρης Χρ., Αγά Γ. Η ενημέρωση των ελλήνων ασθενών και των συγγενών τους από το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό e- Περιοδικό Επιστήμης & Τεχνολογίας. e- Journal of Science & Technology (e-jst). Ημερομηνία Πρόσβασης : research. 1999;8(5): Psychooncology. 32. Χάλαρη Αικ. Πνευματικές ανάγκες ασθενών.μια παραμελημένη διάσταση της νοσηλευτικής φροντίδας; Κριτική ανασκόπηση. Νοσηλευτική 2007;46(2): Κογκούλη Ι. Η ευχαριστιακή αγωγή εις την παιδική ηλικία των 6 13 ετών (Διδακτορική Διατριβή), Εκδ. ιδίου, Θεσσαλονίκη, Gillespie G. A little faith goes a long way. Health Data Manag. 2010;18(10):18-20, 22, Travado L., Grassi L., Gil F., Martins C., Ventura C., Bairradas J., Southern European Psycho-Oncology Study Group. Do spirituality and faith make a difference? Report from the Southern European Psycho-Oncology Study Group. Palliat Support Care. 2010;8(4): Mueller PS., Plevak DJ., Rummans TA. Religious involvement, spirituality, and medicine: implications for clinical practice. Mayo Clin Proc. 2001;76(12): Weaver AJ., Flannelly KJ. The role of religion/spirituality for cancer patients and their caregivers. South Med J. 2004;97(12): Mytko JJ., Knight SJ. Body, mind and spirit: towards the integration of religiosity and spirituality in cancer quality of life Copyright 2012 Σελίδα 329

18 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ REVIEW Επιπολασμός φυματίωσης σε μετανάστες και επίπτωση στους γηγενείς πληθυσμούς της Ευρώπης Αλικάρη Δ. Βικτώρια Νοσηλεύτρια ΠΕ, MSc, Γ.Ν.Α. Γ.ΓΕΝΝΗΜΑΤΑΣ, Εργαστηριακός Συνεργάτης, Τμήμα Νοσηλευτικής Α ΤΕΙ Αθήνας ΠΕΡΙΛΗΨΗ Από τα μέσα της δεκαετίας του 80, το φαινόμενο αύξησης κρουσμάτων φυματίωσης (ΤB), λόγω μετανάστευσης, σε ανεπτυγμένες χώρες χαμηλού επιπολασμού της νόσου καταδεικνύεται από πολλές έρευνες. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της νόσου καθιστούν την αντιμετώπισή της από τα Εθνικά Συστήματα Υγείας ως υψίστου ενδιαφέροντος θέμα και τη σε βάθος μελέτη του φαινομένου σε επίπεδο πρόληψης, προφύλαξης, διάγνωσης, και θεραπείας ως επιτακτική. Σκοπός: Σκοπός της παρούσης εργασίας ήταν ανασκόπηση της βιβλιογραφίας ως προς την αύξηση των κρουσμάτων φυματίωσης σε χώρες της Ευρώπης και η συσχέτισή τους με την μετανάστευση. Υλικό και Μέθοδος: Η μεθοδολογία της εργασίας περιελάμβανε αναζήτηση επιδημιολογικών μελετών στην ηλεκτρονική βάση δεδομένων Pub Med που αναφέρονταν στην αύξηση των κρουσμάτων ΤΒ λόγω μετανάστευσης σε ευρωπαϊκές χώρες. Η αναζήτηση κάλυπτε το χρονικό διάστημα και οι λέξεις που χρησιμοποιήθηκαν ήταν: επιδημιολογία, αναζωπύρωση, φυματίωση, μετανάστες, Ευρώπη. Αποτελέσματα: Σε όλες τις μελέτες παρατηρήθηκε αύξηση της συχνότητας TB στους μετανάστες σε σχέση με τους τοπικούς πληθυσμούς και ανεξάρτητος ρυθμός μετάδοσης της νόσου. Υψηλότερα ποσοστά νόσου παρουσίαζαν μετανάστες από χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της Ανατολικής Ευρώπης. Το χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο των μεταναστών, η χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ, το αυξημένο ποσοστό κρουσμάτων AIDS, η αύξηση της μικροβιακής αντοχής και των πολυανθεκτικών στελεχών, η καθυστέρηση στη διάγνωση και τα κοινωνικά προβλήματα όπως η ανεργία, είναι μερικοί από τους επιβαρυντικούς παράγοντες για αυτή την ομάδα πληθυσμού. Η συμμόρφωση των μεταναστών, όσον αφορά στη θεραπεία και την πρόληψη μετάδοσης, ήταν χαμηλή στις περισσότερες εκ των χωρών. Συμπεράσματα: Χρειάζεται επανεκτίμηση των διαδικασιών διαλογής (screening) των μεταναστών κατά την είσοδο στην χώρα, συνεχής αναβάθμιση των κατευθυντήριων οδηγιών, Copyright 2012 Σελίδα 330

19 11 ος Τόμος, 3 ο Τεύχος, Ιούλιος - Σεπτέμβριος 2012 ενημέρωση για τη νόσο. Άξονες ελέγχου-πρόληψης αποτελούν: το test Mantoux, η α/α θώρακος, η χημειοπροφύλαξη. Λέξεις κλειδιά: Επιδημιολογία, αναζωπύρωση, φυματίωση, μετανάστες, Ευρώπη. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣ Αλικάρη Βικτώρια, Αγ. Γλυκερίας 25 Πετρούπολη 13231, Τηλ , alikari@pathfinder.gr Prevalence of tuberculosis among immigrants and impact on indigenous populations of Europe Victoria Alikari RN, MSc, General Hospital of Athens G.Gennimatas, Laboratory collaborator, Nursing Department A, TEI, Athens, Greece ABSTRACT From the mid-'80s, the phenomenon of increasing cases of tuberculosis (TB), due to immigration, in developed low prevalence of disease countries, is illustrated by many studies. The particular characteristics of the disease makes the treatment from National Health Systems as a matter of highest interest and the in-depth study of the phenomenon at the level of prevention, diagnosis, treatment and control as urgent. The aim of the study was to review the literature about the prevalence of TB due to immigration to European countries. The methodology of work included search of epidemiologic studies in the electronic data base Pub Med that was reported in the increase of tuberculosis cases because immigration in European countries. The search covers the period and the words used were: epidemiology, resurgence, tuberculosis, immigrants, Europe. Results: In all studies was observed increase of frequency of TB in migrants compared with local populations and independent rate of disease transmission. Higher rates of disease were immigrants from Africa, Asia and Eastern Europe. The low socioeconomic level of migrants, drug and alcohol abuse, increased incidence of AIDS, increasing antimicrobial resistance and multi-management, delay in diagnosis and social problems Copyright 2012 Σελίδα 331

20 such as unemployment, are some of the aggravating factors in this population. The conformity of migrants in terms of treatment and prevention of transmission was low in most countries. Conclusions: We reassess the sorting process (screening) of immigrants in entering the country, continuous upgrading of the guidelines, knowledge on the disease, especially among young people. Axes control prevention is: the Mantoux test, the radiograph of thorax, the chimeioprofylaxis. Keywords: Epidemiology, resurgence, tuberculosis, immigrants, Europe. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ία αυξημένη τάση των κρουσμάτων Μ φυματίωσης παρατηρείται στις βιομηχανικές χώρες μεταξύ ανθρώπων που έχουν γεννηθεί εκτός των χωρών αυτών και συγκεκριμένα μεταξύ μεταναστών από χώρες με υψηλή επίπτωση της νόσου. Η φυματίωση συνδεόταν πάντα με τις οικονομικές και κοινωνικές στερήσεις και γι αυτό το λόγο εμφανίζεται μεταξύ των αναπτυσσόμενων κρατών. Πρόσφατα παρατηρείται ο μεγαλύτερος αριθμός περιπτώσεων φυματίωσης από ποτέ και πολλές χώρες τη θεωρούν ως επείγουσα νόσο αποδίδοντας τη νέα κατάσταση σε μια ποικιλία παραγόντων όπως η μετανάστευση, η αύξηση του πληθυσμού, η σχέση της με νέα νοσήματα όπως το AIDS (Acquired Immune Deficiency CORRESPONDING AUTHOR Alikari Victoria, 25 Ag. Glykerias Str, GR Petroupolis, Athens, Greece, Tel , , Syndrome) και η ανεπαρκής διαλογή Στην ανασκόπηση αυτή θα επιχειρηθεί η απάντηση στις εξής υποθέσεις: α. Πως μεταβάλλεται το ποσοστό κρουσμάτων φυματίωσης λόγω μετανάστευσης με το χρόνο; β. Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την εμφάνιση της νόσου στους μετανάστες; γ. Ποιο το επίπεδο συμμόρφωσης τους όσον αφορά στην πρόληψη και θεραπεία; Η απάντηση στα ερωτήματα αυτά είναι σημαντική προκειμένου να γίνουν γνωστοί οι παράγοντες της αναζωπύρωσης, να ληφθούν προληπτικά μέτρα, να εφαρμοστούν διαδικασίες και πολιτικές ελέγχου της μόλυνσης ώστε να εξαλειφθούν οι κίνδυνοι πρόκλησης φυματίωσης. Η παρούσα ανασκόπηση είναι ιδιαίτερα σημαντική για Copyright 2012 Σελίδα 332