Αγαπητοί συνάδελφοι. Δύο από αυτά έχουν να κάνουν με εδώδιμα. Εδώδιμα εμβόλια

Transcript

1 Νοέμβριος NEWSLETTER Τεύχος 7 Επιστολή εκδότη Σε αυτό το τεύχος H EEKX KB στην εποχή της κρίσης Απολογισμός 10ου ΠΣΚΧ Οι χώρες που αγαπούν τη σοκολάτα παράγουν περισσότερους Nobelίστες Εδώδιμα Εμβόλια: Σύγχρονοι Υπηρέτες της ανθρώπινης Υγείας; Τι ώρα δείχνει το κιρκαδικό σας ρολόι; Tο ντιβάνι σε απευθείας σύνδεση: πώς το διαδίκτυο και η κινητή τηλεφωνία αλλάζουν την ψυχική και συμπεριφοριστική υγειονομική περίθαλψη Ε Π Ι Τ Ρ Ο Π Η Σ Υ Ν Τ Α Ξ Η Σ Μ. Βικεντίου Μ. Γαροφαλάκη Α. Γρηγοράτου Ε. Κώνστα Κ. Κωνσταντινάκου Β. Λόη Αγαπητοί συνάδελφοι Θα ήθελα να χαιρετίσω αυτό το φθινόπωρο που φεύγει σιγά σιγά με κάτι χαρούμενο, με κάτι ευφυές έστω. Το μόνο που βρίσκω να σας χαρίσω είναι μερικά κειμενάκια. Δύο από αυτά έχουν να κάνουν με εδώδιμα. Εδώδιμα εμβόλια. Εδώδιμα εμβόλια κυριολεκτικά (διαβάστε το ενδιαφέρον αυτό άρθρο για το μέλλον των εμβολίων) αλλά και εμβόλια εξυπνάδας. Η κατανάλωση σοκολάτας σας εμβολιάζει με εξυπνάδα. Γι αυτό και το ΔΣ της ΕΕΚΧ-ΚΒ είναι τόσο έξυπνο. Τρώμε σοσκολατάκια τακτικά. Αναρωτιέστε γιατί μερικοί πετάγονται από το κρεβάτι τους όλο ζωή και αρχίζουν αμέσως να μιλάνε και να δουλεύουν χαρούμενοι ενώ εσείς πρέπει να πιείτε τον καφέ σας και μετά από μια ώρα μπορεί κανείς να σας πάρει κουβέντα; Ψάξτε το κιρκαδικό σας ρολόι. Έχετε ψυχολογικά προβλήματα, παρ όλο που προσέχετε το κιρκαδικό σας ρολόι και τρώτε σοκολάτα ελπίζοντας να χαρίσετε στην πατρίδα ένα Nobel; Το ντιβάνι του ψυχίατρου είναι σε απ ευθείας σύνδεση. Εργαστηριακής Ιατρικής ή και αν είσαστε ήδη σε καλύτερα κέφια διαβάστε για το συνέδριο και για τα οικονομικά του και πληρώστε τη συνδρομή σας. Πληρώστε γιατί... «Στα ιδανικά των κόσμων που γκρεμίζονται φέρνω τα ιδανικά των κόσμων που γεννιούνται Είμαι κάθε φορά το μέλλον...» Κώστας Βάρναλης Με φιλικούς χαιρετισμούς Κατερίνα Ψαρρά Κι αν δεν σας φθάνουν τα παραπάνω και είσαστε προσγειωμένοι κλινικοί χημικοί ή ειδικοί της

2 2 Page 2 H EEKX-KB στην εποχή της κρίσης... Μέσα στη γενική «μαυρίλα» αυτού του φθινόπωρου που προχωράει σιγά σιγά στο παρελθόν με θετικό φως περιβάλλονται οι αναμνήσεις του 10 ου Συνεδρίου της εταιρείας μας. Το πρόσημο είναι θετικό για πολλούς λόγους: Το συνέδριο υπήρξε αυτοδημιούργητο, αυτοδιαχειριζόμενο, συνεταιριστικό, κόντρα στις κρατούσες οικονομικές θεωρίες, βασίστηκε στην «ψυχή», στη δουλειά, στο χαμόγελο. Όχι γκρίνια, όχι συγκρούσεις, άνεμος δημιουργίας, άνεμος συνεργασίας. Θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για μάχη, αγώνα επιβίωσης, στοίχημα κόντρα στις αντιξοότητες. Σας φαίνονται όλα αυτά υπερβολικά; Δεν τολμώ να συγκρίνω τους αριθμούς, που αφορούν τα συνέδρια της χρυσής με οικονομικά κριτήρια εποχής και της σημερινής χρυσής με ουσιαστικά κριτήρια ανθρώπινης συμμετοχής εποχής. Με τίποτα δεν θα ήθελα να υποτιμήσω τον αγώνα που προηγείτο κάθε συνεδρίου στο παρελθόν. Δούλεψα για πολλά από τα προηγούμενα συνέδρια. Ο αγώνας για το επιστημονικό αποτέλεσμα αλλά και για την άρτια οργάνωση ήταν πολύ μεγάλος, επιφόρτιζε με άγχος τους οργανωτές, αλλά η εκτελεστική φάση είχε ανατεθεί σε επαγγελματίες και η αγωνία δεν ήταν αγωνία επιβίωσης. Το 2012, λοιπόν, οι εταιρείες του χώρου των αντιδραστηρίων, συρρικνωμένες και στριμωγμένες, ανταποκρίθηκαν με ποσά που δεν συγκρίνονται με τα παλιότερα, απάντησαν όμως θετικά στην ανάγκη των συναδέλφων να συμμετέχουν στο συνέδριό τους και το θαύμα έγινε: Όταν οι προεγγραφές, 2 εβδομάδες πριν το συνέδριο, ήταν μόλις 50 και βύθισαν την οργανωτική επιτροπή και το συμβούλιο στην ανησυχία, ο τελικός αριθμός των 400 περίπου εγγραφών και πάνω από όλα η παρουσία όλων στις αίθουσες νέων αλλά και μεγαλύτερων, μας χαροποίησε, μας έδωσε θάρρος, μας αποζημίωσε και ξεκούρασε αυτούς που με προσωπική σκληρή εργασία αντικατέστησαν τους επαγγελματίες στην εκτελεστική φάση της οργάνωσης. Φόρεσαν ποδιά, «φακιόλι», πήραν στο χέρι τους την πένα της δημιουργίας, οργάνωσαν catering, σήκωσαν βάρη. Το αξιόλογο επιστημονικό πρόγραμμα συνοδεύτηκε από χαμόγελα, ζεστασιά, συναδελφικότητα. Οι αναμνήσεις Αντίστοιχα οργανώθηκαν και τα τελευταία σεμινάρια, η διημερίδα του 2011 και οι λοιπές επιστημονικές εκδηλώσεις. Έτσι πορεύεται η εταιρεία τα τελευταία χρόνια της κρίσης. Μειώνει στο ελάχιστο τα έξοδά της και τα αντικαθιστά με προσωπική εργασία πολλών συναδέλφων. Η ανταπόκρισή σας μας τιμά και μας βοηθά να επιβιώνουμε. Στη δεινή λοιπόν οικονομική κατάσταση, που αντιμετωπίζουμε, - «Ω ταμείον είσαι κρύον» ή «Ουκ αν λάβεις παρά του μη έχοντος» - η πληρωμή της ετήσιας συνδρομής σας στην εταιρεία είναι απαραίτητη, προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα όσο το δυνατόν συρρικνωμένα έξοδα. Όπως λένε και οι ιθύνοντες (αν ήταν ιθύνοντες όντως δεν θα είχε οδηγηθεί η κοινωνία σε αυτή την κρίση) μερικά έξοδα είναι «ανελαστικά» - φοβερή λέξη αυτή, τα εκφράζει όλα - και πρέπει να καλυφθούν. «Η πληρωμή της συνδρομής είναι υποχρεωτική». Σαν τη δασκάλα υψώνω το δάκτυλό μου και σας καλώ να ανταποκριθείτε. Με χαμόγελο!!! Κατερίνα Ψαρρά

3 3 Τεύχος 7 Page 3 Απολογισμός 10ου Πανελλήνιου Συνεδρίου ΕΕΚΧ-ΚΒ Οκτωβρίου 2012, 251 ΓΝΑ, Αθήνα. Οι συνάδελφοι, μέλη και φίλοι της Εταιρείας μας, ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα της Επιστημονικής και Οργανωτικής Επιτροπής και συμμετείχαν στο 10 ο Συνέδριο, γεμίζοντας σε όλες τις συνεδρίες, το φιλόξενο Αμφιθέατρο του 251 ΓΝΑ. Οι συμμετοχές ήταν 385 Σύνεδροι, από αυτούς 200 Χημικοί και Βιολόγοι, 30 Τεχνολόγοι, 110 φοιτητές και 45 λοιποί επιστήμονες. Υποβλήθηκαν 47 εργασίες από συναδέλφους, που εργάζονται σε Δημόσια Νοσοκομεία, σε Πανεπιστήμια, σε Ερευνητικά Κέντρα καθώς και στον Ιδιωτικό τομέα. Από αυτές, 21 παρουσιάστηκαν προφορικά και 26 ως αναρτημένες ανακοινώσεις. Βραβεύτηκαν 2 προφορικές και 2 αναρτημένες ανακοίνωσεις. Κατά τη διάρκεια των εργασιών του Συνεδρίου, τόσο στα στρογγυλά τραπέζια, όσο και στις διαλέξεις, από τους προσκεκλημένους ομιλητές παρουσιάστηκαν θέματα Κλινικής Χημείας και Μοριακής Διαγνωστικής, Νέων Τεχνολογιών, καθώς και ζητήματα σχετικά με την Διαπίστευση των Κλινικών Εργαστηρίων. Με πολύ ενδιαφέρον παρακολουθήσαμε το τραπέζι της Επιτροπής Νέων, καθώς και το τραπέζι σχετικά με τις δραστηριότητες της Εταιρείας μας, που αφορούσαν στο ΕΣΕΑΠ, στο LAB TEST ON LINE και στη συμμετοχή μας στις επιτροπές της IFCC. Ιδιαίτερα θετική ανταπόκριση βρήκε η Εναρκτήρια ομιλία, που αφορούσε στο Ναυάγιο και στο Μηχανισμό των Αντικυθήρων. Το Συνέδριο Οργανώθηκε εξ ολοκλήρου από την Γραμματεία της Ελληνικής Εταιρείας Κλινικής Χημείας Κλινικής Βιοχημείας, και τα μέλη της Οργανωτικής και της Επιστημονικής Επιτροπής του Συνεδρίου.

4 4 Οι χώρες που αγαπούν τη σοκολάτα παράγουν περισσότερους (όχι λίστες από Nobel αλλά κατόχους Nobel). Nobelίστες Ελεύθερη προσαρμογή από άρθρο του Megan Brooks στο Medscape : Κατερίνα Ψαρρά (λάτρης της σοκολάτας) Το άρθρο, φίλοι μου, είναι επιστημονικό. Δημοσιεύτηκε στο New England Journal of Medicine τον Οκτώβρη του Βρέθηκε εκπληκτικά ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της κατανάλωσης σοκολάτας από ένα λαό και του αριθμού των Nobel που παράγει. Είναι τόσο απλό! Μέσα στο άρθρο αυτό αναφέρεται : «Η κατανάλωση σοκολάτας βελτιώνει τη διανοητική λειτουργία.» «Η κατανάλωση σοκολάτας θα μπορούσε να βελτιώσει τη δύναμη του εγκεφάλου όχι μόνο σε άτομα αλλά και σε ολόκληρους πληθυσμούς». Εξ ών και τα Nobel, δείκτης διανοητικής δύναμης. Το άρθρο έγραψε γιατρός, λάτρης της σοκολάτας, ο Dr. Messerli, από το St. Luke's Roosevelt Hospital και το Columbia University στη New York City. Και επιμένει ότι ο συνολικός αριθμός κατόχων του Nobel ανά χώρα θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως εναλλακτικό τελικό σημείο που αντανακλά το ποσοστό πληθυσμού με υπεροχή διανοητικής ικανότητας και επομένως της διανοητικής ικανότητας του συνόλου του πληθυσμού μιας χώρας. Απέκτησε λοιπόν μια λίστα των χωρών με κατάταξη σύμφωνα με τον αριθμό Nobel και βρήκε επίσης δεδομένα για την κατανάλωση σοκολάτας ανά χώρα. Αποδείχθηκε ότι υπάρχει μια θετική στατιστικά σημαντική γραμμική συσχέτιση (r =.791, p <.0001) μεταξύ κατανάλωσης σοκολάτας και αριθμού Nobel ανά 10 εκατομμύρια άτομα. Και συνεχίζει ότι απαιτούνται 0,4 kg σοκολάτας ανά άτομο ανά έτος για να αυξηθεί ο αριθμός των Nobel κατά 1 (στις ΗΠΑ θα χρειαζόντουσαν 125 kg το έτος. Η ελάχιστη αποτελεσματική δόση είναι 2kg το χρόνο ανά άτομο για να οδηγήσει μια χώρα στη Στοκχόλμη. Οι μόνοι outsiders είναι οι ίδιοι οι Σουηδοί, όπου η κατανάλωση σοκολάτας (6,4 kg) θα τους έδινε περίπου 14 Nobel και έχουν ήδη 32. (ύποπτο, μήπως Γιάννης πίνει, Γιάννης κερνάει; - σχόλιο της μεταφράστριας). Το ίδιο σχόλιο κάνει και ο συγγραφέας αλλά αφήνει και το ενδεχόμενο να είναι οι Σουηδοί γενετικά πιο ευαίσθητοι στη σοκολάτα Επίσης σημειώνει ότι τα άτομα με ανώτερη ευφυΐα πιθανά αναγνωρίζουν την ωφέλιμη επίδραση των φλαβονοειδών και καταναλώνουν περισσότερη μαύρη σοσκολάτα και επομένως βελτιώνουν την ευφυΐα τους, άρα και σαν λαός αυξάνουν τις πιθανότητες να αποκτήσουν Nobel. Ο Dr Messerli τέλος αποκαλύπτει οικονομικό ενδιαφέρον στη μελέτη του ιδιαίτερα όσον αφορά την κατανάλωση σοκολάτας Lindt. Tο ίδιο κάνει και η μεταφράστρια αλλά μάλλον για σοκολάτα αμυγδάλου ΙΟΝ.

5 5 Τεύχος 7 Εδώδιμα Εμβόλια: Σύγχρονοι Υπηρέτες της ανθρώπινης Υγείας; Π. Φιλίππου, 1 Β. Φωτόπουλος 2 1 Βιοχημικός, Ερευνητικός Συνεργάτης στη Μοριακή Βιολογία Φυτών, 2 Επίκουρος Καθηγητής σε Μοριακή Φυσιολογία Φυτών Τμήμα Γεωπονικών Επιστημών, Βιοτεχνολογίας και Επιστήμης Τροφίμων, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Τ.Θ , 3603 Λεμεσός, Κύπρος Εισαγωγή Τα παραδοσιακά εμβόλια έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά επιτυχημένα στην καταπολέμηση μολυσματικών ασθενειών, διεγείροντας το ανοσοποιητικό σύστημα και παρέχοντας προστατευτική δράση έναντι συγκεκριμένων παθογόνων. Πρόσφατα, η καινούργια ιδέα της ανοσοποίησης των ανθρώπων με εδώδιμα εμβόλια ήρθε στο προσκήνιο, ως απόρροια της προσπάθειας δημιουργίας φθηνών, προσιτών στον ευρύ πληθυσμό εμβολίων, που δε θα χρειάζονται κατάψυξη. Όντως, η εικόνα της μάνας που δίνει στο παιδί της ένα κομμάτι μπανάνας με σκοπό την ανοσοποίησή του είναι πολύ δελεαστική και ταυτόχρονα μας κάνει να σκεφτούμε τον τρόπο δημιουργίας αντίστοιχων φρούτων/ τροφίμων προς αντικατάσταση κοινών εμβολίων, καθώς επίσης και τις συνέπειες (θετικές και/ή αρνητικές) που μπορεί να έχει ένας τέτοιος τρόπος ανοσοποίησης. Οδεύοντας στο μονοπάτι ανακάλυψης εδώδιμων εμβολίων, βιολόγοι και βιοτεχνολόγοι φυτών έχουν ήδη επινοήσει τρόπους για την επιλεκτική εισαγωγή γονιδίων σε φυτά, οδηγώντας με αυτό τον τρόπο στη δημιουργία τροποποιημένων ή διαγονιδιακών φυτών για την παραγωγή συγκεκριμένων πρωτεϊνών (Σχήμα 1). Έχει διαπιστωθεί πως τα εδώδιμα εμβόλια δρουν όπως τα κανονικά εμβόλια. Η πατάτα, η μπανάνα και η τομάτα υπήρξαν οι πρώτοι στόχοι για την ανάπτυξη διαγονιδιακού φυτού με το γονίδιο παθογόνου-πρωτεΐνης. Όταν οι άνθρωποι τρώνε το φυτό/φρούτο, το σώμα παράγει αντισώματα έναντι της παθογόνου πρωτεΐνης. Με αυτό τον τρόπο, οι άνθρωποι ανοσοποιούνται έναντι του παθογόνου με αποτέλεσμα την αποφυγή μολυσματικών ασθενειών όπως διάρροια, ηπατίτιδα Β, ιλαρά κλπ. Ανοίγοντας μια καινούργια εποχή στην ανάπτυξη καινοτόμων εμβολίων, οι ερευνητές με τη συμπαράσταση του NIAID (National Institute of Allergy and Infectious Diseases, Η.Π.Α.), έδειξαν για πρώτη φορά πως ένα εδώδιμο εμβόλιο μπορεί με ασφάλεια να προκαλέσει σημαντική απόκριση του ανθρώπινου ανοσοποιητικού συστήματος, δίνοντας ουσιαστικές ελπίδες για την καταπολέμηση ασθενειών που ολοένα και αυξάνονται. Σχήμα 1: Σχηματική απεικόνιση της δημιουργίας εδώδιμων εμβολίων μέσω του βακτηρίου A. tumefaciens ( Langridge, 2006). Σχεδιάζοντας εδώδιμα εμβόλια Οι κυριότερες βιοτεχνολογικές στρατηγικές παραγωγής εδώδιμων εμβολίων είναι: 1. Η έκφραση διαφόρων αντιγόνων στο φυτό μέσω μετασχηματισμού με το πλασμίδιο Ti του βακτηρίου Agrobacterium tumefaciens. Η μεταφορά αντιγονικών επιτόπων εμβολίου μέσω φυτικών ιών. Εντούτοις, η πιο κοινή μέθοδος παραγωγής εδώδιμων εμβολίων βασίζεται στο μετασχηματισμό με το βακτήριο Agrobacterium tumefaciens (σχήμα 1). Το βακτηριακό κύτταρο με μεθόδους γενετικής μηχανικής μετασχηματίζεται με το ανασυνδυασμένο πλασμίδιο (που φέρει το γονίδιο του αντιγόνου) και χρησιμεύει ως μεταφορέας στα φυτικά κύτταρα γενετικού υλικού που κωδικοποιεί συγκεκριμένα αντιγόνα-πρωτεΐνες. Το συγκεκριμένο αντιγόνο έχει πλέον την ιδιότητα να παράγεται σε αυξημένες ποσότητες μέσα στο φυτό (Σχήμα 1) και να μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εδώδιμο εμβόλιο με στοχευμένη έκφρασή του σε συγκεκριμένα μέρη του φυτού π.χ. καρπό.

6 6 Πώς τα εδώδιμα εμβόλια δρουν και παρέχουν προστασία Ο μηχανισμός δράσης ενός εδώδιμου εμβολίου για την προστασία έναντι ανθρώπινων ασθενειών δεν απέχει και πολύ από το κανονικό εμβόλιο, αν και η πρόσληψη από το στόμα επιφέρει κάποιες αλλαγές στην αφομοίωση, σε σχέση με την ενδοφλέβια χορήγηση. Ο μηχανισμός δράσης για πρόληψη έτσι όπως δίνεται στο σχήμα 2, περιλαμβάνει το αντιγόνο στο τρόφιμο-εμβόλιο να προσλαμβάνεται από τα Μ κύτταρα του εντέρου και στη συνέχεια να περνά στα διάφορα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος. Τα Μ κύτταρα μεταφέρουν το αντιγόνο σε μακροφάγα και Β κύτταρα. Τα μακροφάγα δείχνουν κομμάτια του αντιγόνου σε βοηθητικά Τ κύτταρα και στη συνέχεια τα Τ κύτταρα επάγουν και ενεργοποιούν τα Β κύτταρα που ψάχνουν τα αντιγόνα σε διαφορετικές περιοχές. Τα ενεργοποιημένα Β κύτταρα δημιουργούν και απελευθερώνουν αντισώματα ικανά να δεσμεύσουν τα μόρια του αντιγόνου (Σχήμα 2). Παραδείγματα εδώδιμων εμβολίων Πράσινα φώτα σε πολλά μέτωπα! (Langridge, 2000). Σχήμα 2: Μηχανισμός δράσης των εδώδιμων εμβολίων στην προστασία έναντι των ανθρώπινων μολυσματικών ασθενειών Από το 1995 οι ερευνητές κλήθηκαν να διερευνήσουν τα αναπάντητα ερωτήματα γύρω από την ικανότητα των φυτών να παράγουν διαφορετικά αντιγόνα στην κατάλληλη διαμόρφωση. Παραδείγματα τέτοιων διαγονιδιακών φυτών έδωσαν οι Arntzen και οι συνεργάτες του, όπου εισήγαγαν το γονίδιο που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη του ιού της ηπατίτιδας Β (ως γνωστόν η ηπατίτιδα B καταστρέφει το συκώτι και συμβάλει στον καρκίνο του συκωτιού) και πήραν φυτά καπνού κατάλληλα να εκφράζουν αυτή την πρωτεΐνη. Παρόμοια εμβόλια του ιού της ηπατίτιδας Β παρασκευάστηκαν και στην πατάτα.

7 7 Τεύχος 7 Περαιτέρω πειράματα που έγιναν από τον Arntzen κ.α. στη συνέχεια, απέδειξαν πως φυτά τομάτας ή πατάτας μπορεί να συνθέτουν αντιγόνα του ιού του λύκου (Norwalk virus), της εντεροτοξίνης του E. coli, του Vibrio cholerae και του ιού της ηπατίτιδας Β (σχήμα 3). Οι μπανάνες επίσης θεωρήθηκαν ως το φυσικό "όχημα" για ένα εδώδιμο εμβόλιο επειδή συχνά αποτελούν το πρώτιστο τρόφιμο για τις τριτοκοσμικές χώρες που θεωρούνται οι πρώτες για την δοκιμή αυτών των εμβολίων στην καταπολέμηση ασθενειών όπως η διάρροια, η χολέρα και η ηπατίτιδα. Τα εδώδιμα εμβόλια έχουν επίσης εφαρμοσθεί σε πειραματικά ζώα με σκοπό κάποια προστασία έναντι στον ιό Helicobacter pylori και τον εντερικό ιό (που δεν επηρεάζει τον άνθρωπο). Ενδιαφέρον παρουσίασε επίσης η έρευνα που έγινε σε ζώα που έφαγαν κονδύλους με αντιγονικές ιδιότητες και οδηγήθηκαν στην πρόκληση συστηματικών ανοσολογικών αποκρίσεων με σκοπό να προστατεύσουν μερικώς ή ολικώς τα ζώα από την επόμενη έκθεσή τους από πραγματικά παθογόνα ή στην περίπτωση του V. cholerae και του εντεροτοξιγόνου E. coli από μικροβιακές τοξίνες. Η ζωτική σημασία των εδώδιμων εμβολίων για την καταπολέμηση των ανθρώπινων ασθενειών επικυρώθηκε όταν το 1998 έγινε η 1 η δοκιμή που δείχνει πως το εδώδιμο εμβόλιο είναι εφικτό να εφαρμοσθεί πλέον σε ανθρώπινο επίπεδο. Και ενώ η έρευνα ήδη διεξάγεται με πειραματικά ζώα σε εργαστηριακό επίπεδο, οι διαβητικοί μπορεί να έχουν πλέον ελπίδες σε ένα εδώδιμο εμβόλιο της ινσουλίνης. Ο NSF (National Sciente Foundation) και άλλα κυβερνητικοί οργανισμοί καθώς και ερευνητικά κέντρα που επιχορηγούνται από τη βιομηχανία έχουν αναπτύξει τεχνολογίες που επιτρέπουν την εισαγωγή υβριδικού γονιδίου που παράγει την ανθρώπινη ινσουλίνη στις πατάτες. Για τους διαβητικούς, οι πατάτες-φορείς ινσουλίνης μπορεί να βοηθήσουν στην εξάσκηση των αποκρίσεων του σώματος και να σταματήσουν την αντίδραση με την ινσουλίνη ως να ήταν ξένο υλικό. Παράδειγμα α Παράδειγμα β Σχήμα 3: Παραδείγματα εδώδιμων εμβολίων: α)πατάτες με εμβόλια έναντι του ιού της ηπατίτιδας Β β) Tομάτες που εκφράζουν το εμβόλιο κατά του RSV (Respiratory syncytial virus) (Bonetta, 2002).

8 8 Επιλογή του κατάλληλου φυτού ή φρούτου για την ανάπτυξη εδώδιμων εμβολίων Υπάρχουν κάποια καίρια σημεία που πρέπει να προσέξουμε στην επιλογή του φρούτου/φυτού για ένα εδώδιμο εμβόλιο. Οι κυριότερες προδιαγραφές που πρέπει να πληροί ένα φυτό πριν τη ανάπτυξη εμβολίου από αυτό είναι: Η επιλογή κατάλληλου αντιγόνου. Η αποδοτικότητα συστήματος. Η επιλογή φυτών. Η δοσολογία. Η ασφάλεια και έλεγχος ποιότητας. Η επιλογή του κατάλληλου φυτού/φρούτου γίνεται ανάλογα με τη χρήση και τις συνθήκες εφαρμογής του και καταλήγουμε πως η εφαρμογή κάθε φυτού έχει τα θετικά και τα αρνητικά του. Οι πατάτες, για παράδειγμα προτιμούνται, γιατί αποθηκεύονται για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να καταψυχθούν, ενώ υπάρχει κίνδυνος μετουσίωσης των πρωτεϊνών, (άρα και των αντιγόνων), κατά τις υψηλές θερμοκρασίες που αναπτύσσονται κατά το μαγείρεμα. Λύση σε αυτό το πρόβλημα δίνουν οι χώρες που συνηθίζουν να τρώνε τις πατάτες ωμές, με αποτέλεσμα η θέρμανση να μην καταστρέφει ολοκληρωτικά τις πρωτεΐνες. Οι μπανάνες, από την άλλη μεριά δεν χρειάζονται μαγείρεμα και είναι σε αφθονία αφού αναπτύσσονται στις περισσότερες χώρες, αλλά οδεύουν σε αργή ωρίμανση και χαλούν γρήγορα. Οι τομάτες επίσης υφίστανται γρήγορη ανάπτυξη με μειονέκτημα το ότι ωριμάζουν πολύ γρήγορα και χαλούν χωρίς να προλάβουν πολλές φορές νε μεταφερθούν και να αξιοποιηθούν σε εύλογο χρονικό διάστημα. Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα εδώδιμων εμβολίων σώμα: Τα εδώδιμα εμβόλια από φυτά λαμβάνονται κατευθείαν από το στόμα και επάγουν τις ακόλουθες αποκρίσεις στο 1. Συστηματική απόκριση Ανοσοποιητικό βλεννογόνου 1 Αυτό αποτελεί και το μεγάλο πλεονέκτημα σε σχέση με τα παραδοσιακά εμβόλια. Άλλα πλεονεκτήματα των εδώδιμων εμβολίων αποτελούν τα ακόλουθα: 1. Είναι ασφαλέστερα, καθώς προβάλλουν μόνο αντιγονικές υπομονάδες και όχι παθογόνους επιτόπους. 2. Εμβόλια από τα θηλαστικά μπορεί να έχουν επιμόλυνση από παθογόνους οργανισμούς, αλλά όχι τα εμβόλια από φυτά. Τα παιδιά και οι μεγάλοι θα είναι πιο ικανοποιημένοι που θα λαμβάνουν πια τα εμβόλια από το στόμα αποφεύγοντας τις ενέσεις.

9 9 Τεύχος 7 Παρά το γεγονός ότι τα εδώδιμα εμβόλια θεωρούνται τα σύγχρονα εργαλεία βιοτεχνολογίας με γνώμονα την ανθρώπινη υγεία, υπάρχουν κάποια σημεία διαμάχης ως προς αυτά. Ορισμένα από τα μειονεκτήματα των εδώδιμων εμβολίων είναι: 1. Εφόσον αυτά τα φρούτα είναι φορείς για τα εμβόλια πρέπει να αποθηκεύονται κατάλληλα για αποφυγή μολύνσεων. 2. Οι μέθοδοι της αύξησης της αντιγονικής πρωτεΐνης επιπλέον mrna μπορεί να οδηγήσει σε αποσιώπηση γονιδίου. Πρόκληση αλλεργικών αντιδράσεων, τοξικότητας του νευρικού συστήματος και αυτοανόσων νοσημάτων. Μέλλον στα εδώδιμα εμβόλια Αν και η έρευνα γύρω από τα εδώδιμα εμβόλια έχει προχωρήσει, ολοένα και μεγαλύτερες προσπάθειες αναπτύσσονται στο πεδίο της μελέτης των εδώδιμων εμβολίων με στόχο την απάντηση ορισμένων αναπάντητων ερωτημάτων όπως είναι: Ο καθορισμός αν ένα εμβόλιο μπορεί να προστατεύσει έναντι πολλαπλών ασθενειών. Ο καθορισμός του τι θα ήταν μια καλή δόση και πόσο συχνά θα πρέπει να προσλαμβάνουμε με την τροφή ένα εμβόλιο. Η διευκρίνιση αν το εμβόλιο μπορεί να προκαλέσει αρνητική απόκριση αντί για θετική. Τα εδώδιμα εμβόλια παρέχουν τεράστιο δυναμικό κυρίως στις τριτοκοσμικές χώρες όπου το κόστος μεταφοράς, τα φτωχά μέσα κατάψυξης, αποστείρωσης και άλλων μέσων παροχής εμβολιασμού όπως βελόνων, κρίνονται δυσμενή για την εφαρμογή των κλασσικών μεθόδων εμβολιασμού. Επίλογος Εν κατακλείδι, τα εδώδιμα εμβόλια προσφέρουν μεγάλες δυνατότητες εξάλειψης των ασθενειών, ειδικά σε έναν εξελισσόμενο κόσμο όπου η αποθήκευση και η διαχείριση εμβολίων είναι συχνά σημαντικά προβλήματα. Τα συγκεκριμένα πολλά υποσχόμενα εμβόλια μπορεί να μην είναι διαθέσιμα προς κατανάλωση προς το παρών, αλλά οι ερευνητές συνεχίζουν να πιστεύουν πως μια μέρα το παιδάκι στη φωτογραφία (σχήμα 4) θα είναι χαρούμενο, γιατί θα εμβολιάζεται ενώ θα τρώει την μπανάνα του (και για το λόγο αυτό θα συνεχίσει να είναι χαρούμενο)!

10 10 Βιβλιογραφία Laim P, Ramachandran VG, Goyal R, Sharma R. Edible vaccines: Current status and future. Indian Journal of Medical Microbiology 2007:25: Pascual DW. Vaccines are for dinner. Proceedings of the National Academy of Sciences 2007:104: Kapusta J, Modelska A, Figleroicz M, et al. A plant-derived edible vaccine against hepatitis B virus. FASEB J. 1999:13: Richter LJ, Thanavala Y, Arntzen CJ et al. Production of hepatitis B surface antigen in transgenic plants for oral immunization. Nature Biotechnology 2000:18: Tacket CO, Mason HS, Losonsky G, et al. Human immune responses to a novel Norwalk virus vaccine delivered in transgenic potatoes. The Journal of Infectious Diseases 2000:182: Bonetta L. Edible vaccines: not quite ready for prime time. Nature Medicine 2002:8: Mason Hugh S, Warzecha H, Mor T, Arntzen, CJ. Edible plant vaccines: applications for prophylactic and therapeutic molecular medicine. Trends in Molecular Medicine 2002:8: Langridge WH. Edible Vaccines. Scientific American 2006:16:

11 11 Τεύχος 7 Τι ώρα δείχνει το κιρκαδικό σας ρολόι; Μυροφόρα Βικεντίου, Χημικός, MSc Κλινική Βιοχημεία Μοριακή Διαγνωστική, PhD Μετάφραση-Επεξεργασία από το άρθρο «What Time Is It on Your Circadian Clock?» του Dennis Normile που ανακοινώθηκε στις 27 Αυγούστου 2012 στην ιστοσελίδα Επιστήμονες χρησιμοποιούν τον απλοποιημένο όρο «πρωϊνός κορυδαλλός» ή «άτομο που ξαγρυπνά» προκειμένου να επεξηγήσουν το γεγονός ότι κάθε άνθρωπος έχει διαφορετικό εσωτερικό βιολογικό ρολόι (ρολόι σώματος), το «κιρκαδικό ρολόι». Οι κύκλοι ύπνου και εγρήγορσης, οι διαδικασίες πέψης και πολλές άλλες φυσιολογικές λειτουργίες ελέγχονται από το ρολόι αυτό. Τα τελευταία χρόνια ερευνητές έχουν αποδείξει ότι το κιρκαδικό ρολόι μπορεί να επηρεάσει και το πώς οι ασθενείς αντιδρούν στη φαρμακευτική αγωγή που λαμβάνουν. Αν π.χ. η χημειοθεραπεία συγχρονιστεί με τον χρόνο του εσωτερικού ρολογιού του ασθενούς με καρκίνο, μπορεί να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα της θεραπείας καθώς και να μειωθούν οι παρενέργειες. Οι κλινικοί, όμως, ιατροί δεν είναι σε θέση να αξιοποιήσουν τα συγκεκριμένα ευρήματα αφού ο καθορισμός του κιρκαδικού ρολογιού κάθε ασθενούς αποτελεί χρονοβόρα διαδικασία. Η πιο αξιόπιστη μέθοδος, μέχρι σήμερα, περιλαμβάνει τη λήψη αίματος κάθε ώρα από τον ασθενή προκειμένου να μετρηθεί η ορμόνη μελατονίνη, καθώς πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι τα επίπεδα της ορμόνης αυτής συνδέονται με το χρόνο του εσωτερικού ρολογιού. Μια νέα μέθοδος, από ομάδα Ιαπώνων επιστημόνων, καθορίζει το χρόνο του εσωτερικού ρολογιού μετά από τη δημιουργία μοριακού χρονοδιαγράμματος βασισμένου στα επίπεδα 50 μεταβολιτών, ορμονών και αμινοξέων του αίματος. «Έχοντας το συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα ο ιατρός μπορεί να συγχρονίσει τη παροχή φαρμάκου με τον εσωτερικό χρόνο σώματος», αναφέρει η ερευνητική ομάδα στο Proceedings of the National Academy of Sciences. Η εξατομικευμένη ιατρική εστιάζεται συνήθως στις γενετικές διαφορές αλλά όπως υποστηρίζεται από τα πιο πάνω υπάρχουν και χρονικές διαφορές. Έτσι, η χρήση του κιρκαδικού ρολογιού θεωρείται ότι θα είναι το επόμενο βήμα στην εξατομικευμένη ιατρική, με βάση το βιολόγο συστημάτων Hiroki Ueda από το RIKEN Center for Developmental Biology στο Kobe της Ιαπωνίας, ο οποίος ηγείται της ερευνητικής ομάδας. Η μέθοδος αυτή υπόσχεται πολλά και αναμένεται επιπλέον να αντικαταστήσει και τη μη ευέλικτη μέθοδο προσδιορισμού μελατονίνης. Απαιτείται επιπλέον εργασία προκειμένου η μέθοδος να γίνει περισσότερο εφαρμόσιμη ενώ θα πρέπει να βελτιωθεί και η ακρίβεια και η αξιοπιστία της μεθόδου χρησιμοποιώντας ένα δείγμα αίματος την ημέρα.

12 12 Tο ντιβάνι σε απευθείας σύνδεση: πώς το διαδίκτυο και η κινητή τηλεφωνία αλλάζουν την ψυχική και συμπεριφοριστική υγειονομική περίθαλψη Jane Sarasohn-Kahn Μετάφραση Προσαρμογή από το Medscape : Μαρία Γαροφαλάκη Η θεραπεία απέχει πια ένα κλικ, στον υπολογιστή, στο smartphone, ή στο tablet. O Φρόιντ, ο Ελλις και ο Μπεκ σηκώνουν τα χέρια ψηλά: το διαδίκτυο είναι το νέο ντιβάνι της ψυχιατρικής. Τουλάχιστο γα τους ασθενείς με ήπιας μορφής κατάθλιψη και άγχος. Η ανεπάρκεια σε ψυχολόγους και ψυχίατρους σε ορισμένες περιοχές των ΗΠΑ, η αύξηση της ζήτησης της θεραπείας για την κατάθλιψη και το άγχος ιδιαίτερα μετά την οικονομική ύφεση, τα δεδομένα από το Ηνωμένο Βασίλειο για την αποτελεσματικότητα της online θεραπείας καθώς και η αύξηση της πρόσβασης σε ευρυζωνικά και κινητά δίκτυα και τη χρήση εφαρμογών επικοινωνίας όπως το Skype, είναι μερικοί από τους λόγους που συντρέχουν για την αποτελεσματική επέκταση της θεραπείας από πρόσωπο με πρόσωπο στην online θεραπεία. Φυσικά, υπάρχουν εμπόδια και προκλήσεις καθώς η νέα τεχνολογία συναντά την υγειονομική περίθαλψη όπως και σε κάθε προσπάθεια για την εισαγωγή νέων προτύπων που διαταράσσουν παγιωμένες τακτικές. Αλλά είναι σαφές ότι η ζήτηση έχει αυξηθεί για αυτή τη βολική, προσιτή και αποδοτική υπηρεσία υγείας. Από την πλευρά του οικονομολόγου υγείας, η ανάλυση της σχέσης τεχνολογίας και υγείας για το διάστημα δύο δεκαετιών αναγνώρισε το τμήμα της αγοράς που αφορά την ψυχική και συμπεριφοριστική παροχή υγείας σαν το πιο έτοιμο για ανάπτυξη. Αυτό οφείλεται στην αύξηση της ζήτησης για υπηρεσίες, τη μείωση της χρηματοδότησης από την πολιτεία και ένα μεγαλύτερο άνοιγμα από καταναλωτές για τους οποίους η κατάθλιψη αποτελεί ταμπού. Επιπλέον η ανάπτυξη της συνταγογράφησης αντικαταθλιπτικών η οποία αποτελεί πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας (ΠΦΥ), εφόσον οι γιατροί δεν έχουν χρόνο για συμβουλευτική στους ασθενείς με κατάθλιψη. Στο Ηνωμένο Βασίλειο η χρήση συστημάτων για τη γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία με ηλεκτρονικούς υπολογιστές αποτέλεσε ένα βήμα θεραπείας πριν οι ασθενείς καταφύγουν στα αντικαταθλιπτικά. Αυτή η στρατηγική υπήρξε πολύ επιτυχημένη βοηθώντας την πλειονότητα των Βρετανών με ήπια μέχρι μέτρια κατάθλιψη να αποφύγουν την αντικαταθλιπτική αγωγή. Η χρήση της γνωσιακής συμπεριφοριστικής θεραπείας με ηλεκτρονικούς υπολογιστές μπορεί να εφαρμοστεί σε μεγάλους πληθυσμούς με χαμηλό κόστος. Θα είχε ενδιαφέρον να εξεταστούν οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας με τη βοήθεια της τεχνολογίας σαν ένας τρόπος επέκτασης των υπηρεσιών σε πληθυσμούς που υποεξυπηρετούνται και που χρειάζονται βοήθεια. Όπως επίσης και η χρήση «του ντιβανιού σε απευθείας σύνδεση» σαν πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας με την οποία θα μπορούσε να διαγνωστεί η κατάθλιψη και το άγχος στην πλειονότητα των υγειών πολιτών.