Οικονομικά για Νομικούς Μέρος 4ο Η Αποτελεσματικότητα των αγορών

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Τμήμα Τραπεζικής και Χρηματοοικονομικής Διοικητικής Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Το Χρηματοοικονομικό και Θεσμικό Πλαίσιο των Αγορών Χρήματος και Κεφαλαίου» Οικονομικά για Νομικούς Μέρος 4ο Η Αποτελεσματικότητα των αγορών Μιχάλης Ανθρωπέλος, Δρ. 1

2 Οικονομική της ευημερίας (welfare economics) Η τιμή που επικρατεί στις ανταγωνιστικές αγορές όταν δεν υπάρχει κρατική παρέμβαση είναι η τιμή που εξισώνει προσφορά και ζήτηση. Ερώτημα: Είναι όμως η τιμή και η ποσότητα ισορροπίας «καλή» για την οικονομία-κοινωνία ως σύνολο; Τέτοια ερωτήματα απασχολούν την οικονομική της ευημερίας. Ο κλάδος αυτός των οικονομικών μελετά την κατανομή των πόρωναγαθών-υπηρεσιών στην κοινωνία και το πώς αυτή επηρεάζει την ευημερία των μελών της. Πως αποτιμάται (αξιολογείται) η ισορροπία της αγοράς; Ποια είναι η δικαιότερη τιμή-ποσότητα μιας αγοράς; Για ποιους λόγους πρέπει το κράτος να παρεμβαίνει στις αγορές και με ποιο τρόπο; 2

3 Ορολογία της οικονομικής της ευημερίας Προθυμία πληρωμής είναι το ποσό που κάθε αγοραστής είναι διατεθειμένος να πληρώσει για να αποκτήσει ένα αγαθό (αυτή τη τιμή τη συμβολίζουμε με P will ). Το πλεόνασμα του αγοραστή-καταναλωτή (consumer surplus) μετρά το όφελος των καταναλωτών από τη συμμετοχή τους στην αγορά. Ορίζεται ως P will - P, όπου P είναι η τιμή του εν λόγω αγαθού. Το πλεόνασμα του πωλητή-παραγωγού (producer surplus) μετρά το όφελος των παραγωγών από τη συμμετοχή τους στην αγορά (δεδομένου του κόστους παραγωγής). Ορίζεται ως P C, όπου C είναι το ανά μονάδα κόστος παραγωγής του αγαθού. Τα πλεονάσματα του αγοραστή και του πωλητή χρησιμοποιούνται για την μέτρηση του συνολικού οφέλους που δημιουργείται από την λειτουργία της αγοράς. 3

4 Η αποτελεσματικότητα (efficiency) της αγοράς Συνολικό πλεόνασμα = Πλεόνασμα καταναλωτή + Πλεόνασμα πωλητή Αυτό σημαίνει ότι: Συνολικό πλεόνασμα = P will - P + P - C = P will C Με άλλα λόγια, το συνολικό πλεόνασμα είναι η συνολική αξία ενός αγαθού για τους αγοραστές μείον το κόστος των πωλητών. Το συνολικό πλεόνασμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέτρο της συνολικής κοινωνικής ευημερίας που συνδέεται με την αγορά. Μια κατανομή του αγαθού ονομάζεται αποτελεσματική (efficient) αν μεγιστοποιεί το συνολικό πλεόνασμα. Αν μια κατανομή δεν είναι αποτελεσματική ένα μέρος από τα δυνητικά οφέλη που προκύπτουν από την αγορά, δεν αποκομίζονται από τους αγοραστές ούτε από τους πωλητές (μειώνεται η «πίτα» της αγοράς). Μια κατανομή ονομάζεται δίκαιη όταν τα οφέλη από την αγορά μοιράζονται «τίμια» ανάμεσα στους αγοραστές και στους πωλητές. 4

5 Η αποτελεσματικότητα της αγοράς Μια αγορά δεν μπορεί να χαρακτηριστεί αποτελεσματική όταν για παράδειγμα το κόστος παραγωγής ενός αγαθού ή παροχής μιας υπηρεσίας δεν είναι χαμηλό (όταν είναι δηλαδή υψηλότερο από αυτό που θα μπορούσε να είναι). Πώς μια κατανομή γίνεται αποτελεσματικότερη; Η παραγωγή γίνεται σε αυτούς που μπορούν να παράγουν με το χαμηλότερο κόστος. Η κατανάλωση γίνεται από τους αγοραστές που δίνουν τη μεγαλύτερη δυνατή αξία στο εν λόγω αγαθό ή υπηρεσία. Πώς μια κατανομή γίνεται δικαιότερη; Όταν τα οφέλη της συμμετοχής στην αγορά μοιράζονται με έναν τίμιο τρόπο ανάμεσα στους αγοραστές και στους πωλητές. Αυτό είναι ένα πραγματική δύσκολο και τεχνικό πρόβλημα τόσο ως προς τη μέτρηση, όσο και ως προς τη ρύθμισή του. 5

6 Αποτελεσματικότητα & ανταγωνιστικές αγορές Θεωρητικά, μια τέλεια ανταγωνιστική αγορά έχει σαν αποτέλεσμα μια κατανομή που μεγιστοποιεί το συνολικό πλεονέκτημα. Οι αγοραστές και οι πωλητές αφήνονται ελεύθεροι να εξισορροπήσουν την προσφορά και τη ζήτηση. Μπορεί ο καθένας να ενεργεί με βάση το δικό του συμφέροντος, αλλά τα άθροισμα όλων αυτών των ατομικών εσωστρεφών ενεργειών έχει σαν αποτέλεσμα τη μεγιστοποίηση του συνολικού πλεονάσματος. Είναι σαν ένα αόρατο χέρι να καθοδηγεί τους συμμετέχοντες στην αγορά να προάγουν άθελά τους το καλό όλης της αγοράς. Άνταμ Σμιθ, Αλλά πότε μια αγορά είναι τέλεια ανταγωνιστική; Ποιες ατέλειες της αγοράς δημιουργούν αναποτελεσματικότητα ή άδικη κατανομή; Τι μπορεί να κάνει το κράτος για να μειώσει τις αρνητικές συνέπειες των ατελειών της αγοράς; 6

7 Αποτυχίες της αγοράς Οι πιο σημαντικές «αποτυχίες» (failures) της αγοράς, που οδηγούν στην αναποτελεσματικότητα, είναι η κατοχή δύναμης αγοράς από έναν ή περισσότερους πωλητές και οι εξωτερικότητες: Σε αρκετές περιπτώσεις ένας πωλητής ή μια συντονισμένη ομάδα πωλητών μπορεί με τις πράξεις του/της να επηρεάσει τη τιμή της αγοράς. Αυτό είναι ένα πολύ συχνό φαινόμενο που μετατοπίζει την ισορροπία της αγοράς σε άλλο, όχι αποτελεσματικό σημείο. Η δυνατότητα επηρεασμού των τιμών σε μία αγορά, είτε άμεσα είτε έμμεσα, ονομάζεται δύναμη αγοράς (market power). Οι ενέργειες των αγοραστών και των πωλητών μπορεί μεν να οδηγούν την αγορά στη μέγιστη ωφελιμότητα για αυτούς, αλλά οι ενέργειες αυτές μπορεί να έχουν αρνητικές επιπτώσεις για τα μέλη της κοινωνία που δεν συμμετέχουν στην εν λόγω αγορά (κλασσικό παράδειγμα είναι η ρύπανση του περιβάλλοντος από τη μεγάλη ποσότητα παραγωγής). Κάτι τέτοιο μειώνει την αποτελεσματικότητα της αγοράς μέσα από το πρίσμα του συνολικού κοινωνικού οφέλους. Τέτοιου είδους συνέπειες ονομάζονται εξωτερικότητες (externalities). 7

8 Ερωτήσεις για μελέτη - σκέψη Μπορεί το Χρηματιστήριο Αθηνών να θεωρηθεί μια αποτελεσματική αγορά; Μπορεί το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης να θεωρηθεί μια αποτελεσματική αγορά; Δώστε παραδείγματα αποτυχιών της αγοράς που δίνουν μεγαλύτερο πλεονέκτημα στους πωλητές. Πότε οι ατέλειες της αγοράς είναι προς το συμφέρον των καταναλωτών; Ποια νομίζετε ότι είναι η βασική υπόθεση που δικαιολογεί το πλεονέκτημα του καταναλωτή ως μέτρο της οικονομικής ευημερίας; Τι θα μπορούσε η διαφήμιση να επιφέρει σε αυτή την υπόθεση; 8