ΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

Transcript

1 ΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ Οι Προτάσεις του Κόμματος των Φιλελευθέρων Μάϊος Εισαγωγή 1.1 Η εξυγίανση ενός βαθιά προβληματικού συνταξιοδοτικού συστήματος δεν μπορεί να θεωρηθεί εύκολη υπόθεση, ούτε μπορεί να γίνει χωρίς θυσίες. Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για ένα σύστημα όπως το Ελληνικό, το οποίο αφέθηκε να φθάσει σε σημείο προχωρημένης σήψης, προτού τεθεί το θέμα της εξυγίανσής του. 1.2 Το μέγεθος του προβλήματος φανερώνεται με αμείλικτο τρόπο από το ύψος της σημερινής αξίας των μελλοντικών αναγκών για επιχορηγήσεις από τον κρατικό προϋπολογισμό, προκειμένου αυτό να ανταποκριθεί στις μελλοντικές του υποχρεώσεις. Το ύψος αυτό φαίνεται να υπερβαίνει το 300% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ). Δεν μας είναι γνωστή καμία χώρα του κόσμου της οποίας το συνταξιοδοτικό σύστημα φέρει τέτοιου ύψους υποχρεώσεις. Ένα τέτοιο πρόβλημα μπορεί, χωρίς αμφιβολία, να έχει καταστροφικές συνέπειες για την οικονομία της χώρας. 1.3 Οπωσδήποτε δεν ωφελεί να αντικρίζουμε με δέος, άπρακτοι, ένα τέτοιο πρόβλημα. Το μέγεθος του προβλήματος απαιτεί άμεση δράση, παραμερισμό των πολιτικών σκοπιμοτήτων, αμέριστη συνεργασία όλων των μερών, λήψη των ριζικότερων δυνατών μέτρων, φαντασία και τόλμη. Σε μία τέτοια προσπάθεια δεν μπορεί να περισσεύει τίποτα. Όλες οι διαθέσιμες δυνάμεις είναι απολύτως απαραίτητες. 1.4 Παρόμοια προβλήματα αντιμετωπίζουν και άλλες χώρες εντός και εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ελληνική μοναδικότητα έγκειται στο, πραγματικά εκπληκτικό, μέγεθος του προβλήματος, το οποίο φέρνει την χώρα μας πρώτη, με μεγάλη απόσταση, μεταξύ των λοιπών κρατών μελών της ΕΕ. 1.5 Αν και, μέσα στα πλαίσια της ΕΕ, κάθε κράτος μέλος είναι ελεύθερο να ρυθμίζει τα θέματα κοινωνικής προστασίας και πρόνοιας, εν τούτοις, η ΕΕ έχει διακηρύξει την ανάγκη κοινής δράσης και συντονισμού μεταξύ των κρατών μελών σε ό,τι αφορά το θέμα αυτό. Η ανάπτυξη ιδιωτικών κεφαλαιοποιητικών σχημάτων θεωρείται, από την ΕΕ, σαν απόλυτα αναγκαίο μέτρο για την αντιμετώπιση του συνεχώς διογκούμενου προβλήματος της βιωσιμότητας των συνταξιοδοτικών συστημάτων. Αν. Τσόχα ΑΘΗΝΑ Τηλ Φαξ liberals@otenet.gr

2 2 Οι αρχές ενός σύγχρονου συνταξιοδοτικού συστήματος 2.1 Kάθε εργαζόμενος είναι ιδιοκτήτης της ασφαλιστικής αποταμίευσής του στην οποία συμπεριλαμβάνεται και η εργοδοτική εισφορά. 2.2 Το σύστημα πρέπει να διαθέτει ένα σημαντικό δίχτυ προστασίας για εκείνους που έχουν ανάγκη προστασίας. Το δίχτυ αυτό αποτελεί την έκφραση της αλληλεγγύης της κοινωνίας και σημαίνει μεταξύ άλλων, ότι όσοι δεν επιτυγχάνουν να συγκεντρώσουν το αναγκαίο κεφάλαιο που θα τους επιτρέπει να πάρουν την κατώτατη ανεκτή σύνταξη θα επιδοτούνται από το Kράτος. Το κόστος αυτού του παράγοντα πρέπει να καλύπτεται μέσα από την γενική φορολογία. 2.3 Το σύστημα πρέπει να διασφαλίζει τη μέγιστη δυνατή ανταποδοτικότητα των καταβαλλομένων εισφορών, έτσι ώστε να είναι δίκαιο απέναντι στους μετέχοντες σε αυτό οι οποίοι δικαίως αναμένουν μία παροχή ανάλογη των εισφορών που καταβάλλουν. 2.4 Το σύστημα πρέπει να διασφαλίζει την μακροχρόνια σταθερότητα των εισφορών, έτσι ώστε να αποφεύγεται η υπέρμετρη επιβάρυνση των νεότερων γενεών. Η αρχή αυτή στοχεύει στην δημιουργία ενός συνταξιοδοτικού συστήματος με απόλυτα ελεγχόμενο κόστος. 2.5 Το σύστημα πρέπει να στηρίζεται, σε μεγάλο βαθμό, σε ιδιωτικά κεφαλαιοποιητικά σχήματα, κυρίως sui generis Α.Ε. αλλά και επαγγελματικά ταμεία ή ατομικά συνταξιοδοτικά προγράμματα, με αντίστοιχη σταθερή μείωση του κρατικού διανεμητικού συστήματος μέχρι την, σε βάθος χρόνου, πλήρη κατάργησή του. Η μέγιστη δυνατή συμμετοχή του κεφαλαιοποιητικού συστήματος είναι απαραίτητη επειδή το σύστημα αυτό είναι ασφαλέστερο του διανεμητικού ιδιαίτερα απέναντι σε κινδύνους, όπως αυτοί που προέρχονται από το δημογραφικό πρόβλημα (γήρανση του πληθυσμού). Σημειώνουμε, ότι ένα κεφαλαιοποιητικό σύστημα δεν μπορεί ποτέ να είναι υπό κρατική διαχείριση. Αναγκαία είναι συνεπώς η ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού μηχανισμού εποπτείας των ιδιωτικών εταιρειών διαχείρισης του συστήματος (λ.χ. από την Tράπεζα της Eλλάδος). 2.6 Το σύστημα πρέπει να ενσωματώνει μηχανισμούς αυτόματης προσαρμογής στο φαινόμενο της συνεχώς βελτιούμενης μακροζωίας. Το φαινόμενο αυτό θα συνεχίσει να υπάρχει για πάρα πολλά χρόνια και είναι αδύνατο να προβλεφθούν οι σχετικές εξελίξεις. Οι εξελίξεις της ιατρικής επιστήμης και η συνεχώς αναπτυσσόμενη τεχνολογία, θα συνεχίσουν να συμβάλλουν αποφασιστικά στην βελτίωση της μακροζωίας του ανθρώπου. 2.7 Το σύστημα πρέπει να παρέχει στο σύγχρονο άτομο δυνατότητες επιλογών. Η σύγχρονη κοινωνία δεν αποδέχεται τον αλόγιστο εξαναγκασμό. Τέτοιες δυνατότητες επιλογών μπορεί να αφορούν την δυνατότητα του ατόμου να καθορίζει την ηλικία αποχώρησης (συνταξιοδότησης), το τελικό ύψος της παροχής, τον φορέα διαχείρισης των εισφορών του. 2.8 Το σύστημα δεν πρέπει να θέτει εμπόδια στην κινητικότητα των εργαζομένων, από ένα εργοδότη σε έναν άλλο, από ένα επαγγελματικό τομέα σε έναν άλλο, από μία χώρα μέλος της ΕΕ σε μία άλλη. 2.9 H μεταρρύθμιση του συστήματος δε θα αγγίξει τους υπάρχοντες συνταξιούχους. C:\Documents and Settings\MANOS\My Documents\Articles\2001\ Φιλελεύθεροι Ασφαλιστικό F.doc 2

3 3 Η δομή του συστήματος Γενικές ρυθμίσεις 3.1 Με βάση τις παραπάνω αρχές και την πολύτιμη εμπειρία που έχει προκύψει από τα υπάρχοντα συνταξιοδοτικά συστήματα διεθνώς και των μεταρρυθμίσεων που ήδη έγιναν σε άλλες χώρες, εντός και εκτός ΕΕ, καθώς και με βάση τις συμβουλές που απευθύνει η ΕΕ στα κράτη - μέλη, προτείνεται η παρακάτω δομή του συνταξιοδοτικού συστήματος η οποία βασίζεται σε τρεις άξονες: 1) Ο 1 ος άξονας είναι υποχρεωτικός και βασίζεται στο διανεμητικό σύστημα. Οι παροχές του διαμορφώνονται μέσω της μεθόδου της Καθορισμένης Εισφοράς με Νοητή Κεφαλαιοποίηση (βλ. Παράρτημα Ορισμοί). Η διαχείριση γίνεται από έναν ενιαίο κρατικό φορέα. 2) Ο 2 ος άξονας είναι υποχρεωτικός και βασίζεται στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα. Οι παροχές του διαμορφώνονται μέσω της μεθόδου της Καθορισμένης Εισφοράς. Οι ασφαλισμένοι θα μπορούν να επιλέγουν τον φορέα του προγράμματος. 3) Ο 3 ος άξονας είναι προαιρετικός και βασίζεται στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα. Αποτελείται από ειδικά προγράμματα ασφαλιστικών επιχειρήσεων ή άλλων αποταμιευτικών οργανισμών. 3.2 Στον 1 ο άξονα θα περιλαμβάνεται και ένας παράγοντας που θα αφορά την κατώτατη σύνταξη (βλ. παρακάτω). Τυχόν ελλείμματα στον πρώτον άξονα χρηματοδοτούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό. 3.3 Για τους αυτοαπασχολούμενους, ελεύθερους επαγγελματίες καθορίζεται ένα καθεστώς εικονικών αποδοχών, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η διαμόρφωση επαρκούς και λειτουργικού ασφαλιστικού καθεστώτος και γι αυτούς. Το καθεστώς αυτό θα καθοριστεί κατόπιν ειδικής μελέτης και θα καταλήγει σε ένα εικονικό μισθό ανάλογα με τα έτη συμμετοχής καθενός στο ασφαλιστικό σύστημα. Ένα τέτοιο καθεστώς ισχύει ήδη για τους αυτοαπασχολούμενους που ασφαλίζονται για πρώτη φορά από την 1/1/1993 και μετά. 3.4 Το προτεινόμενο σύστημα στο σύνολό του δεν κάνει κανένα διαχωρισμό μεταξύ ανδρών και γυναικών εξασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτό μία ουσιαστική ισότητα των δύο φύλων στον χώρο των συντάξεων. C:\Documents and Settings\MANOS\My Documents\Articles\2001\ Φιλελεύθεροι Ασφαλιστικό F.doc 3

4 4 Ο 1 ος άξονας 4.1 Στα πλαίσια ενός ενιαίου κρατικού οργανισμού δημιουργείται για κάθε ασφαλισμένο ειδική ατομική μερίδα (ατομικός λογαριασμός). Σε αυτό το λογαριασμό καταγράφονται οι καταβαλλόμενες εισφορές οι οποίες ανέρχονται σε ποσοστό 15% των αποδοχών. Για τους μισθωτούς, το 10% καταβάλλεται από τον εργοδότη και το 5% από τον ασφαλισμένο. Για τους αυτοαπασχολούμενους το 15% καταβάλλεται επί των εικονικών αποδοχών. 4.2 Η δημιουργία αυτών των ατομικών λογαριασμών γίνεται με το σύστημα της Νοητής Κεφαλαιοποίησης. Δηλαδή, τα ποσά αυτά δεν αποθεματοποιούνται αλλά διατίθενται άμεσα για την κάλυψη των καταβαλλομένων συντάξεων (διανεμητικό σύστημα). Ουσιαστικά πρόκειται απλώς για ένα σύστημα καταγραφών στο οποίο αποτυπώνονται οι αξίες των δικαιωμάτων των ασφαλισμένων και όχι για πραγματικούς λογαριασμούς (παρόμοιο σχήμα ισχύει από το 1998 στη Σουηδία). 4.3 Τα ποσά που καταγράφονται στον κάθε ατομικό λογαριασμό επαυξάνονται ετησίως με εικονικό τόκο ίσο με το εκάστοτε ποσοστό του πληθωρισμού προσαυξημένο κατά μία ποσοστιαία μονάδα (πληθωρισμός + 1%). 4.4 Ο ενιαίος κρατικός φορέας διαθέτει ειδική υπηρεσία η οποία μελετά συνεχώς την εξέλιξη της θνησιμότητας των ασφαλισμένων και εκτιμά τις μελλοντικές τάσεις στον τομέα αυτό. Η υπηρεσία αυτή δημιουργεί πίνακες αναμενόμενης θνησιμότητας - επιβιωσιμότητας ανάλογα με το έτος γέννησης των ασφαλισμένων. Για την αποφυγή διακρίσεων μεταξύ ανδρών και γυναικών, δημιουργούνται πίνακες θνησιμότητας ανεξαρτήτως του φύλου των ασφαλισμένων (σύνθετοι πίνακες θνησιμότητας) 1. Η υπηρεσία αυτή δημιουργεί και τους συντελεστές μετατροπής, σε ισοδύναμη σύνταξη, του ποσού που είναι καταγραμμένο στον ατομικό λογαριασμό. ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ 1 : Οι συντελεστές μετατροπής, ενός εφάπαξ ποσού σε ισοδύναμη μηνιαία ισόβια σύνταξη, προκύπτουν από αναλογιστικούς μαθηματικούς τύπους που λαμβάνουν υ- πόψη : Τα έτη που αναμένεται να ζήσει ο ασφαλισμένος (προσδόκιμο επιβίωσης), Το είδος της παροχής (δηλαδή αν θα είναι απλή ισόβια σύνταξη, ή και μεταβιβαζόμενη ισόβια στην χήρα ή τον χήρο σε περίπτωση θανάτου του α- σφαλισμένου, ή και μεταβιβαζόμενη σε ανήλικα ορφανά σε περίπτωση θανάτου του ασφαλισμένου κλπ), Ένα επιτόκιο υπολογισμού της παρούσας αξίας των παραπάνω καταβολών. Με τον τρόπο αυτό καθορίζεται μία αντικειμενική και εύκολη μέθοδος μετατροπής σε κατάλληλη σύνταξη, του ποσού που έχει καταγραφεί στον ατομικό λογαριασμό του κάθε ασφαλισμένου. 4.5 Το ύψος της σύνταξης που δικαιούται ο κάθε ασφαλισμένος προκύπτει από την αξία που είναι καταγραμμένη στον ατομικό του λογαριασμό και το συντελεστή μετατροπής. Ο κάθε ασφαλισμένος μπορεί να πληροφορείται άμεσα το ποσό της σύνταξης που μπορεί να πάρει αν αποφασίσει να αποχωρήσει άμεσα. Αν εκτιμά ότι το ποσό που δικαιούται δεν του επαρκεί για την συνταξιοδότησή του, τότε μπορεί να επιλέξει να παραμείνει για ένα ακόμη χρονικό διάστημα. Αν παραμείνει, τότε : 1 Αν δεν γίνει αυτό, τότε οι γυναίκες θα έχουν χαμηλότερες συντάξεις από τους άνδρες επειδή είναι διαπιστωμένο ότι ζούν περισσότερο από αυτούς. C:\Documents and Settings\MANOS\My Documents\Articles\2001\ Φιλελεύθεροι Ασφαλιστικό F.doc 4

5 θα αυξηθεί ακόμη περισσότερο ο ατομικός του λογαριασμός (με νέες εισφορές και εικονικού τόκους) και θα αυξηθεί η ηλικία του, με ταυτόχρονη αντίστοιχη μείωση του προσδόκιμου ε- πιβίωσης. Οι δύο αυτοί παράγοντες θα συντελέσουν στην αύξηση της υπολογιζόμενης σύνταξης, μέχρις ότου ο ασφαλισμένος κρίνει ότι το ποσό αυτό είναι αρκετό για αυτόν και αποφασίσει να συνταξιοδοτηθεί. Με τον τρόπο αυτό δεν υπάρχει κανένας αυστηρός προκαθορισμός της ηλικίας συνταξιοδότησης, αλλά εναπόκειται στον κάθε ασφαλισμένο να κρίνει την κατάλληλη στιγμή ανάλογα με τις επιθυμίες του και το ποσό της σύνταξης που δικαιούται κάθε φορά. ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ 2 : Για το ίδιο ποσό αξίας του ατομικού λογαριασμού, δύο ασφαλισμένοι διαφορετικής ηλικίας θα πάρουν διαφορετική σύνταξη. Ο νεώτερος θα πάρει χαμηλότερη σύνταξη γιατί αναμένεται να ζήσει περισσότερα χρόνια από τον παλαιότερο. ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ 3 : Ακόμη, δύο ασφαλισμένοι που γεννήθηκαν σε διαφορετικά έτη (π.χ και 1955) και οι οποίοι, όταν φθάσουν ο καθένας στην ηλικία των 65 ετών και έχουν (συμπτωματικά) το ίδιο ποσό αξίας στους ατομικούς τους λογαριασμούς, θα πάρουν διαφορετική παροχή. Παρά το γεγονός ότι συνταξιοδοτούνται στην ίδια ηλικία (65 ετών) και έχουν το ίδιο ποσό στους ατομικούς λογαριασμούς, εν τούτοις, αυτός που γεννήθηκε το 1955 θα πάρει χαμηλότερη παροχή από αυτόν που γεννήθηκε το 1945, γιατί το προσδόκιμο της επιβίωσης του είναι μεγαλύτερο επειδή ανήκει σε νεώτερη γενεά. 4.6 Ενδεικτικά, οι συντελεστές μετατροπής θα παρουσιάζουν την παρακάτω εικόνα: Ηλικία Συντελεστές Μετατροπής για γεννηθέντες το 1950 Συντελεστές Μετατροπής για γεννηθέντες το ,48 224, ,62 216, ,72 209, ,79 202, ,82 195,10 ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ 4 : Έστω δύο ασφαλισμένοι, ο ένας γεννήθηκε το 1950 και ο άλλος το Ο πρώτος φθάνει σε ηλικία 61 ετών και έχει ατομικό λογαριασμό ύψους δρχ.. Αν θελήσει να συνταξιοδοτηθεί σε αυτή την ηλικία θα λάβει σύνταξη ίση με : / 213,48 = δρχ το μήνα. Ο δεύτερος φθάνει σε ηλικία 61 ετών και υποθέτουμε ότι έχει το ίδιο ποσό στον α- τομικό του λογαριασμό. Αν θελήσει να συνταξιοδοτηθεί σε αυτή την ηλικία θα λάβει σύνταξη ίση με : / 224,15 = δρχ το μήνα. Παρατηρούμε ότι παρά το γεγονός ότι έχει το ίδιο ποσό ατομικού λογαριασμού στην ίδια ηλικία, εν τούτοις δικαιούται χαμηλότερη σύνταξη επειδή αναμένεται να ζήσει περισσότερο από τον προηγούμενο. Αν αποφασίσει να παραμείνει για ένα ακόμη χρόνο στην εργασία θα έχει ατομικό λογαριασμό ίσο με και η σύνταξη που θα δικαιούται θα είναι : / 216,95 = δρχ. το μήνα. C:\Documents and Settings\MANOS\My Documents\Articles\2001\ Φιλελεύθεροι Ασφαλιστικό F.doc 5

6 4.7 Διατηρείται το όριο κατώτατης σύνταξης στο επίπεδο των δραχμές τον μήνα (καταβαλλόμενο 14 φορές ετησίως). Η κρατική επιχορήγηση θα αφορά το υπόλοιπο του παραπάνω ποσού αφού αφαιρεθούν οι οποιεσδήποτε παροχές του υποχρεωτικού συστήματος (1 ος και 2 ος άξονας). Ακόμη αφαιρούνται εισοδήματα από εργασία (αν ο συνταξιούχος έχει και κάποια απασχόληση) και εισοδήματα από συντάξεις ιδιωτικών ασφαλιστηρίων. Τα εισοδήματα αυτά μπορούν να αφαιρούνται κατά ένα ποσοστό (π.χ. μόνο κατά το 50% αυτών). Η κατώτατη σύνταξη θα μπορεί να καταβάλλεται μόνο μετά την συμπλήρωση του 65 ου της ηλικίας για άνδρες και γυναίκες. 4.8 Με την παραπάνω περιγραφόμενη δομή του 1 ου άξονα κατορθώνεται η θέσπιση ενός πλήρως ανταποδοτικού σχήματος. Ένα ακόμη βασικό χαρακτηριστικό αυτής της δομής είναι ότι παγιώνεται το ποσοστό εισφορών και αφήνεται το ύψος της παροχής να ρυθμιστεί με την επιλογή της ηλικίας συνταξιοδότησης. 4.9 Όμως, επειδή ο άξονας αυτός παραμένει διανεμητικός, εξακολουθούν να υπάρχουν (σε μικρότερο όμως βαθμό) τα προβλήματα που χαρακτηρίζουν ένα διανεμητικό σύστημα. Η παραμονή του άξονα αυτού στο διανεμητικό σύστημα κρίνεται αναγκαία εκ των πραγμάτων αφού η άμεση μετάβαση σε ένα πλήρως κεφαλαιοποιητικό σύστημα δεν είναι εύκολα εφικτή (βλ. παρακάτω). Μέσα από κατάλληλες μεταβατικές διατάξεις μπορεί να ρυθμιστεί κάποια σταδιακή μείωση του άξονα αυτού με αντίστοιχη αύξηση των άλλων δύο αξόνων που είναι κεφαλαιοποιητικοί. Στο τέλος της μεταβατικής περιόδου, όταν το χρέος μηδενισθεί ο πρώτος άξονας θα καταργηθεί και το σύστημα θα μετατραπεί σε αμιγώς κεφαλαιοποιητικό. Tότε η κατώτατη εγγυημένη σύνταξη που προέβλεπε ο 1ος άξονας θα εξακολουθήσει να χρηματοδοτείται από τη γενική φορολογία. 5 Ο 2ος άξονας 5.1 Δημιουργείται ένα νέο είδος Ανωνύμων Εταιριών Διαχείρισης Αποθεματικών Προνοίας (ΑΕΔΑΠ). Για τη σύσταση και λειτουργία τους χορηγείται από το κράτος άδεια με αυστηρές τυπικές και ουσιαστικές προϋποθέσεις. Oι προϋποθέσεις σύστασης και λειτουργίας των εταιρειών αυτών τίθενται από το νόμο και θα αφορούν το ύψος του ιδρυτικού κεφαλαίου τους, τη διασπορά των μετοχών τους, τον έλεγχο προέλευσης του κεφαλαίου τους, κριτήρια ποιότητας στην εσωτερική τους οργάνωση, δημιουργία επιπρόσθετα συνεγγυητικού κεφαλαίου κ.ο.κ. Σημειώνεται ενδεικτικά, ότι το ελάχιστο μετοχικό κεφάλαιο των AEΔAΠ προτείνουμε να είναι εξαιρετικά υψηλό (στην πρώτη φάση όχι κατώτερο των 30 δισ.) δηλαδή τριπλάσιο από το κεφάλαιο που απαιτείται για την ίδρυση μιας τράπεζας, έτσι ώστε να διασφαλίζεται και η ανάληψη των αντίστοιχων ευθυνών. H χορήγηση της άδειας λειτουργίας της κάθε ΑΕΔΑΠ προϋποθέτει και την πληρωμή ενός εφάπαξ τέλους, το οποίο θα αποτελέσει έσοδο του ενιαίου οργανισμού του 1 ου άξονα. 5.2 Oι AEΔAΠ θα τελούν υπό αυστηρό κρατικό εποπτικό έλεγχο (λ.χ. της Tράπεζας της Eλλάδος). Οι κανόνες λειτουργίας και εποπτείας των ΑΕΔΑΠ, θα καθοριστούν από την αρχή με ειδικό νομοθετικό πλαίσιο. Η εποπτική αρχή θα μπορεί να επιβάλλει ποινές στις ΑΕΔΑΠ και να αιτείται την αφαίρεση της άδειας λειτουργίας τους όταν το κρίνει σκόπιμο. 5.3 Σκοπός της κάθε ΑΕΔΑΠ είναι η είσπραξη εισφορών, η καταχώρηση των εισφορών σε ατομικούς λογαριασμούς των ασφαλισμένων πελατών, η επένδυση των σωρευμένων κεφαλαίων σύμφωνα με σχετικό νομικό πλαίσιο, η τακτική πίστωση των ατομικών λογαριασμών με το προϊόν των επενδύσεων, η τακτική και αναλυτική πληροφόρηση των ασφαλισμένων για την πρόοδο του ατομικού τους λογαριασμού, η τακτική και αναλυτική ενημέρωση της εποπτικής αρχής και η παραχρήμα διάθεση, σε αυτή, όποιων στοιχείων ζητηθούν προκειμένου να γίνονται οι τακτικοί ή οι έκτακτοι έλεγχοι. C:\Documents and Settings\MANOS\My Documents\Articles\2001\ Φιλελεύθεροι Ασφαλιστικό F.doc 6

7 5.4 Το προϊόν του ατομικού λογαριασμού είναι στην διάθεση του ασφαλισμένου μόνο όταν αυτός αποφασίσει να συνταξιοδοτηθεί. Ένα μέρος του ποσού αυτού μπορεί να αποδοθεί σε αυτόν με την μορφή εφάπαξ ποσού, με την προϋπόθεση ότι η αξία τους ατομικού λογαριασμού υπερβαίνει κάποιο όριο. Το υπόλοιπο πρέπει υποχρεωτικά να χρησιμοποιηθεί για την διαμόρφωση της συνταξιοδοτικής παροχής του. Αυτό μπορεί να γίνεται είτε με την ανταλλαγή του ποσού αυτού με μία ισόβια πρόσοδο (ράντα ζωής - life annuity) από ασφαλιστική επιχείρηση, είτε με άλλες δυνατότητες που μπορούν να παρασχεθούν στον ασφαλισμένο. Όλες αυτές οι δυνατότητες θα παρέχονται κάτω από ένα καθεστώς ειδικών προδιαγραφών, έτσι ώστε αυτές να εξυπηρετούν τον σκοπό της συνταξιοδότησης με τον αρτιότερο δυνατό τρόπο. 5.5 Θα τεθούν ειδικοί κανόνες προστασίας των ασφαλισμένων από παρατεταμένες χαμηλές αποδόσεις επενδύσεων που πιθανό να προκύψουν από κάποιες ΑΕΔΑΠ. Προς αυτή την κατεύθυνση μπορεί να βοηθήσουν και κάποια, μεταβαλλόμενα ετησίως, κατώτατα όρια επενδυτικών αποδόσεων. 5.6 Κάθε ασφαλισμένος είναι υποχρεωμένος να επιλέγει μία ΑΕΔΑΠ και να καταβάλει εκεί τις εισφορές που αφορούν την επικουρική του ασφάλιση. Οι εισφορές αυτές θα έχουν ως εξής : Για τους αυτοαπασχολούμενους : 6% επί των εικονικών αποδοχών. Για τους μισθωτούς : 6% επί των τακτικών αποδοχών (3% ο ίδιος ο μισθωτός και 3% ο εργοδότης). 5.7 Εκτός από τις παραπάνω υποχρεωτικές εισφορές θα προβλέπεται και καθεστώς απαλλαγής φόρου εισοδήματος για προαιρετικές εισφορές. 5.8 Οι κρατήσεις για διάφορα έξοδα οι οποίες θα μπορούν να επιβάλλονται από τις ΑΕ- ΔΑΠ θα υπόκεινται σε συγκεκριμένους περιορισμούς ώστε να αποφεύγεται η υπερβολική επιβάρυνση των ασφαλισμένων. Κάθε ασφαλισμένος θα μπορεί να αλλάζει την ΑΕΔΑΠ που επέλεξε, το πολύ μία φορά κάθε χρόνο. Ο περιορισμός αυτός αποσκοπεί στην αποφυγή συχνών μαζικών μετακινήσεων από ΑΕΔΑΠ σε ΑΕΔΑΠ, πράγμα που θα προκαλεί απώλειες στο σύνολο των ασφαλισμένων λόγω συνεχών ρευστοποιήσεων επενδύσεων. 5.9 Τα κριτήρια με τα οποία κάθε ασφαλισμένος επιλέγει την ΑΕΔΑΠ της αρεσκείας του είναι, η φερεγγυότητα, το ιστορικό των επενδυτικών αποδόσεων, οι χαμηλές επιβαρύνσεις για διάφορα έξοδα κ.λπ. Η παραπάνω εποπτική αρχή φροντίζει για την πληροφόρηση των ασφαλισμένων με τα στοιχεία αυτά. Για την αποφυγή της έκθεσης των ΑΕΔΑΠ σε υπερβολικούς επιχειρηματικούς κινδύνους από υπερβολικό κόστος διαφήμισης, και για την προστασία των ασφαλισμένων, είναι δυνατό να επιβληθούν περιορισμοί σε ότι αφορά το κόστος αυτό. 6 Ο 3 ος άξονας 6.1 Στο πυλώνα αυτό εντάσσονται πρόσθετες παροχές που διαμορφώνονται μέσα από προαιρετικά ατομικά ή ομαδικά ασφαλιστήρια ή άλλα αποταμιευτικά προγράμματα. Στην κατηγορία αυτή συμμετέχουν οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις, τα Eπαγγελματικά Tαμεία και οι ΑΕΔΑΠ. 6.2 Τα προγράμματα αυτά υπόκεινται σε ειδική άδεια από την αρμόδια εποπτική αρχή και υπακούουν σε ορισμένες προδιαγραφές (χαμηλό κόστος, διαφάνεια κλπ). Για τα προγράμματα αυτά δίδονται επιπλέον φορολογικά κίνητρα. 6.3 Δημιουργείται ακόμη ειδικό νομικό πλαίσιο που θα αφορά την δημιουργία και λειτουργία των Επαγγελματικών Ταμείων (ΕΤ). Τα ΕΤ δημιουργούνται κατόπιν ειδικής συλλογικής σύμβασης μεταξύ εργοδότου και εργαζομένων. Σε αυτά μπορεί να συμμε- C:\Documents and Settings\MANOS\My Documents\Articles\2001\ Φιλελεύθεροι Ασφαλιστικό F.doc 7

8 τέχουν περισσότερες από μία επιχειρήσεις. Η κάθε επιχείρηση μπορεί να δημιουργήσει ΕΤ ή να συμμετάσχει σε ένα ΕΤ, μόνο εάν το επιθυμεί. Ο κάθε εργαζόμενος μπορεί να συμμετάσχει σε ένα ΕΤ μόνο εάν το επιθυμεί. Τα ΕΤ εποπτεύονται από την ίδια εποπτική αρχή από την οποία εποπτεύονται και οι ΑΕΔΑΠ. 6.4 Σε περίπτωση που καταβάλλονται εισφορές που δεν απαλλάσσονται του φόρου εισοδήματος, τότε το μέρος της τελικής παροχής που θα προκύπτει από αυτές δεν θα φορολογείται σαν εισόδημα. 6.5 Οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι μπορούν να συμφωνούν αντί της δημιουργίας ενός ΕΤ που θα περιλαμβάνει μόνο προαιρετικές εισφορές, να συνάπτουν ειδικό ομαδικό ασφαλιστήριο συμβόλαιο με ασφαλιστική εταιρία της επιλογής τους. 6.6 Τα φορολογικά κίνητρα για τους ασφαλισμένους στην περίπτωση των πρόσθετων παροχών που διαμορφώνονται μέσα από προαιρετικά ατομικά ή ομαδικά ασφαλιστήρια ή άλλα αποταμιευτικά προγράμματα (της παραπάνω 6.1 περίπτωσης) θα αφορούν α- παλλαγή από τον φόρο εισοδήματος για εισφορές ύψους μέχρι 5% του ετησίου εισοδήματος του εργαζόμενου. 6.7 Αν ο ασφαλισμένος θελήσει να διακόψει το πρόγραμμα και να εισπράξει το προϊόν του προγράμματος, τότε αυτό θα φορολογηθεί με τον υψηλότερο συντελεστή φορολογίας εισοδήματος φυσικών προσώπων, για το τμήμα του προϊόντος το οποίο προέκυψε από αφορολόγητες εισφορές. 6.8 Οι παροχές των προγραμμάτων αυτών υπόκεινται σε φόρο εισοδήματος για το μέρος εκείνο που προέρχεται από αφορολόγητες εισφορές. 7 Ειδικά θέματα 7.1 Tο καθεστώς των βαρέων και ανθυγιεινών επαγγελμάτων πρέπει να αναθεωρηθεί εκ βάθρων και να εξεταστεί η εφαρμογή ενός δίκαιου και ρεαλιστικού καθεστώτος για τις περιπτώσεις αυτές. Για τους εντασσόμενους σε αυτή την κατηγορία θα προβλέπεται πρόσθετη εισφορά για το χρονικό διάστημα που ο κάθε ασφαλισμένος παραμένει σε αυτή την κατηγορία. Η πρόσθετη εισφορά αυτή θα έχει ως εξής : Για τον 1 ο άξονα : 5% των αποδοχών (εργοδότης 3,5%, εργαζόμενος 1,5%). Για τον 2 ο άξονα : 2% των αποδοχών (εργοδότης 1,4%, εργαζόμενος 0,6%). 7.2 Το ευνοϊκό καθεστώς συνταξιοδότησης για τις μητέρες με ανήλικα παιδιά πρέπει να αντικατασταθεί με ειδικό καθεστώς για την φροντίδα παιδιών, ασθενών και υπερηλίκων συγγενών. Να δίνεται η δυνατότητα πίστωσης εικονικών εισφορών στους ατομικούς λογαριασμούς του 1 ου άξονα για γυναίκες και άνδρες που απέχουν για κάποιο διάστημα από την εργασία με σκοπό την φροντίδα μικρών παιδιών ή την φροντίδα ασθενών ή υπερηλίκων συγγενών. 7.3 Ακόμη, θα μπορούν να πιστώνονται εικονικές εισφορές για περιόδους διακοπής της απασχόλησης του ασφαλισμένου οι οποίες, συνολικά, δεν θα μπορούν να υπερβαίνουν τα δύο χρόνια για όλη την διάρκεια της ασφάλισης. Οι διακοπές αυτές μπορούν να αφιερωθούν, είτε σε επαγγελματική κατάρτιση προκειμένου ο ασφαλισμένος να προσαρμοστεί στις εξελίξεις του επαγγέλματός του, είτε σε οικογενειακά ή προσωπικά θέματα του ασφαλισμένου. 7.4 Σε περίπτωση διαζυγίου γίνεται αντίστοιχη ανακατανομή των ποσών των ατομικών λογαριασμών 1 ου και 2 ου άξονα ή δικαιωμάτων που αποκτήθηκαν από συμμετοχή σε Επαγγελματικά Ταμεία ή σε προαιρετικά προγράμματα. Η ανακατανομή γίνεται σε ίσα μέρη για τον καθένα από τους δύο πρώην συζύγους και αφορά τα ποσά και τα δικαιώματα που αποκτήθηκαν κατά την διάρκεια της συμβίωσης. C:\Documents and Settings\MANOS\My Documents\Articles\2001\ Φιλελεύθεροι Ασφαλιστικό F.doc 8

9 7.5 Δημιουργείται ειδική υπηρεσία είσπραξης εισφορών που αφορά τις εισφορές του 1 ου και 2 ου αξόνων. Στόχοι της υπηρεσίας αυτής είναι : 1) Η εξάλειψη του φαινομένου της εισφοροδιαφυγής. 2) Την ελαχιστοποίηση του κόστους είσπραξης. Προτείνεται η υπαγωγή της υπηρεσίας αυτής στην αρμοδιότητα της ειδικής εποπτικής αρχής, η οποία αναφέρεται παραπάνω, και η οποία θα λειτουργεί με βάση ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια. Έτσι θα μπορεί να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα της υπηρεσίας αυτής, πράγμα απόλυτα απαραίτητο για την επιτυχία του δύσκολου έργου της. 8 Προβλήματα μετάβασης 8.1 Η μετάβαση από ένα διανεμητικό σύστημα σε ένα κεφαλαιοποιητικό σύστημα συναντά ορισμένα σημαντικά προβλήματα με κυριότερο εξ αυτών την απόσυρση πόρων από τις τρέχουσες καταβολές συντάξεων προκειμένου αυτοί να σχηματίσουν τα αποθεματικά της κεφαλαιοποίησης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο δεν μπορούμε να προτείνουμε μία απότομη στροφή προς ένα πλήρως κεφαλαιοποιητικό σύστημα. 8.2 Από την άλλη μεριά, υποστηρίζουμε, ότι η μετάβαση σε ένα απόλυτα κεφαλαιοποιητικό σύστημα, που προς το παρόν δεν είναι εφικτή, αποτελεί το βασικό στόχο της μεταρρύθμισης που προτείνουμε. Το παραπάνω προτεινόμενο συνταξιοδοτικό σύστημα διαθέτει ένα σημαντικό διανεμητικό παράγοντα ο οποίος πρέπει σταδιακά να περιοριστεί με αντίστοιχη αύξηση των κεφαλαιοποιητικών παραγόντων. Εκείνο που είναι βέβαιο είναι, ότι ο οποιοσδήποτε διανεμητικός παράγοντας για όσο καιρό εξακολουθεί να υπάρχει, πρέπει να έχει ένα περιορισμένο μέγεθος, έτσι ώστε να είναι εύκολα ελεγχόμενες οι συνέπειες των κινδύνων που σχετίζονται με τα διανεμητικά συστήματα Προκειμένου να διευκολυνθεί η μετάβαση θα πρέπει το ύψος των σημερινών εισφορών για κύρια σύνταξη να παραμείνει στο ίδιο επίπεδο. Οι εισφορές αυτές για το ΙΚΑ ανέρχονται σε 20% των αποδοχών και μέχρι το πλαφόν του ΙΚΑ (6,33% 0 εργαζόμενος και 13,67% ο εργοδότης). Όπως ήδη αναφέραμε, με το προτεινόμενο σύστημα μόνο το 15% χρησιμοποιείται για την διαμόρφωση της παροχής, το υπόλοιπο 5% εξακολουθεί να καταβάλλεται για όσα χρόνια χρειάζεται η ολοσχερής εξυγίανση του συστήματος. 8.4 Οι υπάρχοντες κοινωνικοί πόροι ή άλλοι πόροι που καταβάλλονται από τρίτους, εξακολουθούν να ισχύουν για όσα χρόνια κριθεί απαραίτητο, με προοπτική κατάργησής τους. Όσοι από αυτούς αποτελούν υποκατάστατο προσωπικών ή εργοδοτικών εισφορών αποχαρακτηρίζονται και συμψηφίζονται με το ύψος των εισφορών αυτών, όπως προκύπτει από τις προτεινόμενες ρυθμίσεις, το ενδεχόμενο πλεόνασμα καταχωρείται στα γενικά έσοδα του ενιαίου φορέα. 8.5 Ο νέος ενιαίος οργανισμός ασφάλισης αναλαμβάνει όλα τα περιουσιακά στοιχεία, και τις απαιτήσεις των υπαρχόντων μέχρι σήμερα ασφαλιστικών φορέων κύριας και επικουρικής σύνταξης. Ακόμη, ο ενιαίος φορέας αναλαμβάνει και όλες τις υποχρεώσεις του παλαιού συστήματος, όπως περιγράφηκε στην προηγούμενη παράγραφο. Αυτό σημαίνει ότι ο φορέας αυτός για ορισμένα χρόνια δεν θα έχει ανάγκη κρατικής επιχορήγησης. Ωστόσο, κάποιες σημαντικές καταβολές από τον κρατικό προϋπολογισμό θα πρέπει να γίνονται για το χρονικό αυτό διάστημα ενόψει μελλοντικών αναγκών χρηματοδότησης του φορέα αυτού με πολύ μεγάλα ποσά. 8.6 Ένα μέρος του προϊόντος των ιδιωτικοποιήσεων θα προορίζεται για την ενίσχυση του ενιαίου φορέα του 1ου άξονα ο οποίος φέρει το σύνολο του βάρους του παλαιού συστήματος και ένα σημαντικό βάρος από το νέο σύστημα. C:\Documents and Settings\MANOS\My Documents\Articles\2001\ Φιλελεύθεροι Ασφαλιστικό F.doc 9

10 8.7 Καθορίζεται συγκεκριμένη ημερομηνία ως Ημερομηνία Συνολικής Μετάβασης στο Νέο Σύστημα. Όλοι οι υπάρχοντες φορείς κύριας και επικουρικής ασφάλισης συγχωνεύονται σε ένα ενιαίο φορέα ο οποίος θα αναλάβει και τον 1 ο άξονα του νέου συστήματος. Γίνεται ένας τελικός διακανονισμός ενιαίων ορίων ηλικίας και κάποιου λογικού ύψους παροχών του παλαιού συστήματος. Με βάση το καθεστώς αυτό υπολογίζεται η αξία των κατοχυρωμένων δικαιωμάτων του κάθε ασφαλισμένου, μέχρι την Ημερομηνία Συνολικής Μετάβασης στο Νέο Σύστημα, για κύρια και επικουρική σύνταξη. Η αξία αυτών των δικαιωμάτων καταγράφεται σαν αρχικό ποσό στον ατομικό λογαριασμό του 1 ου άξονα και συνεχίζουν να καταγράφονται σε αυτόν οι εισφορές του νέου συστήματος. Ο υπολογισμός της αξίας αυτής θα διασφαλίζει την λεπτομερή αποτίμηση των δικαιωμάτων που έχει κατοχυρώσει κάθε ασφαλισμένος από την συμμετοχή του στο προηγούμενο σύστημα, έτσι ώστε τα δικαιώματα αυτά να εξυπηρετηθούν στο ακέραιο. 8.8 Σταδιακά, ανά πενταετία, γίνεται μείωση της εισφοράς του 15% που προβλέπεται για τον 1 ο άξονα και η διαφορά μεταφέρεται στις υποχρεωτικές εισφορές του 2 ου άξονα. 8.9 Με τον ίδιο τρόπο ο ενιαίος φορέας αναλαμβάνει και τις αντίστοιχες υποχρεώσεις που έχουν σωρευτεί στους υπάρχοντες φορείς πρόνοιας (εφάπαξ). Οι φορείς αυτοί παύουν να υπάρχουν και οι ασφαλισμένοι τους μπορούν να συνεχίσουν την συμμετοχή τους στα σχήματα του τρίτου πυλώνα κάνοντας χρήση των απαλλαγών φόρου ύψους 4% των αποδοχών (απαλλαγή που ισχύει σήμερα για τους ασφαλισμένους των φορέων πρόνοιας). 9 Δημοσιονομικές Συνέπειες 9.1 Οι Φιλελεύθεροι θεωρούν οι προτάσεις τους για την αναμόρφωση του Ασφαλιστικού Συστήματος, όπως και όλες οι άλλες προτάσεις πρέπει να αποτιμηθούν με τα ίδια κριτήρια από του Βρετανούς (κατά προτίμηση) αναλογιστές που ανέλαβαν για λογαριασμό της κυβέρνησης τη μελέτη του Ασφαλιστικού Συστήματος (αυτοί άλλωστε είναι οι μόνοι που έχουν μια συνολική εικόνα του μεγέθους του προβλήματος). 9.2 Οι Φιλελεύθεροι επισημαίνουν ότι στη λογική του διαλόγου και της αποτίμησης πρέπει να ελεγχθεί από τους Βρετανούς αναλογιστές η ευαισθησία του προτεινόμενου συστήματος σε μεταβολές του εικονικού τόκου ( 4.3), του 5% των αποδοχών για την αποπληρωμή των υποχρεώσεων ( 8.3) και της σχέσης 15/6 μεταξύ πρώτου και δεύτερου άξονα της πρότασης. C:\Documents and Settings\MANOS\My Documents\Articles\2001\ Φιλελεύθεροι Ασφαλιστικό F.doc 10

11 ΠAPAPTHMA 1 ο ΟΡΙΣΜΟΙ Τι είναι το συνταξιοδοτικό σύστημα Το συνταξιοδοτικό σύστημα είναι το σύνολο των κανόνων και των μηχανισμών που αποσκοπούν στην διαμόρφωση ενός ικανοποιητικού εισοδήματος για τους ηλικιωμένους όταν αυτοί αποσύρονται από την εργασία, επειδή η ικανότητά τους να εργάζονται και να παράγουν εισόδημα μειώνεται με την αύξηση της ηλικίας. Στα γενικότερα πλαίσια του συνταξιοδοτικού συστήματος εντάσσεται και το κοινωνικο-ασφαλιστικό σύστημα το οποίο δημιουργεί το κράτος, αλλά και πιθανά ιδιωτικά σχήματα τα ο- ποία μπορεί να προβλέπονται από την νομοθεσία της συγκεκριμένης χώρας και τα ο- ποία στοχεύουν προς την ίδια κατεύθυνση. Σύστημα Καθορισμένης Παροχής Όταν ένα συνταξιοδοτικό σύστημα λειτουργεί σύμφωνα με την μέθοδο της Καθορισμένης Παροχής (ΚΠ) τότε υπάρχει πάντα ένας καθορισμένος τρόπος με τον οποίο υπολογίζεται η παροχή (σύνταξη). Ο τρόπος αυτός έχει συνήθως την μορφή ενός μαθηματικού τύπου με βάση τον οποίο υπολογίζεται η παροχή σαν συνάρτηση κάποιων συντάξιμων αποδοχών ή άλλων παραγόντων. Στα προγράμματα ΚΠ προκαθορίζεται ο τρόπος υπολογισμού της παροχής και η εισφορά υπόκειται στο ενδεχόμενο κάποιων προσαρμογών προκειμένου να μπορέσει το πρόγραμμα (ή το Ταμείο) να αντεπεξέλθει στην καταβολή της παροχής αυτής. Μπορούμε να πούμε ότι σε ένα σύστημα ΚΠ, είναι προκαθορισμένο το ύψος της παροχής και ο άγνωστος χ είναι το ύψος των εισφορών. Σύστημα Καθορισμένης Εισφοράς Αντίθετα, τα προγράμματα Καθορισμένης Εισφοράς (ΚΕ) δεν έχουν το πρόβλημα της παραπάνω αστάθειας των εισφορών. Στα προγράμματα αυτά, όπως φαίνεται και από την ονομασία τους, οι εισφορές είναι παγιωμένες (καθορισμένες) σε συγκεκριμένο επίπεδο. Το πρόβλημα με αυτά τα προγράμματα είναι ότι οι παροχές δεν προκαθορίζονται αλλά διαμορφώνονται ανάλογα με τα ποσά των εισφορών και την τρέχουσα εμπειρία του προγράμματος (κύρια την απόδοση των επενδύσεων). Ουσιαστικά η παροχή ενός τέτοιου προγράμματος διαμορφώνεται από τις καταβληθείσες εισφορές μαζί με τους τόκους που αποδίδει η επένδυση των εισφορών. Μπορούμε να πούμε ότι σε ένα σύστημα ΚΕ, είναι προκαθορισμένο το ύψος της εισφοράς και ο άγνωστος χ είναι το τελικό ύψος της παροχής. Νοητή Κεφαλαιοποίηση (Notional Funding) Σύμφωνα με την μέθοδο αυτή τα ποσά των εισφορών καταχωρούνται σε ένα νοητό λογαριασμό ο οποίος πιστώνεται με εικονικούς τόκους. Τα ποσά των εισφορών στην πραγματικότητα δεν επενδύονται αλλά χρησιμοποιούνται για τις καταβολές των παροχών των υπαρχόντων συνταξιούχων (διανεμητικό σύστημα). Παρά το γεγονός ότι τα ποσά διανέμονται άμεσα και δεν καταχωρούνται σε κάποιο αποθεματικό, εν τούτοις γίνεται καταγραφή των ποσών και πιστώνεται τόκος σαν αυτά να ήταν επενδυμένα. Ο τόκος δεν παράγεται, όπως είναι φυσικό, από την απόδοση κάποιων επενδύσεων αλλά καθορίζεται από την αρμόδια αρχή. C:\Documents and Settings\MANOS\My Documents\Articles\2001\ Φιλελεύθεροι Ασφαλιστικό F.doc 11

12 ΠAPAPTHMA 2 ο ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Η Ευρωπαϊκή Ένωση, εδώ και αρκετά χρόνια, έχει επισημάνει το γενικότερο πρόβλημα των συνταξιοδοτικών συστημάτων. Όμως, η μεγάλη πολιτική βαρύτητα του θέματος και η ιδιαίτερη σημασία που αυτό έχει για κάθε κράτος μέλος, έχει, μέχρι στιγμής, αποτρέψει μία απόφαση για ένα κοινό και πλήρως εναρμονισμένο ασφαλιστικό σύστημα. Ωστόσο, έχει ήδη διαπιστωθεί η ανάγκη κοινής δράσης των κρατών μελών και έχει μπει σε λειτουργία ένας μηχανισμός διερεύνησης του προβλήματος και διαμόρφωσης μίας κοινής λογικής ως προς την αντιμετώπισή του. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε, στη σύνοδο της Λισσαβόνας στις Μαρτίου 2000, να α- ναθέσει στην ομάδα υψηλού επιπέδου για την κοινωνική προστασία να εκπονήσει μία μελέτη για τη μελλοντική εξέλιξη της κοινωνικής προστασίας υπό μακροπρόθεσμο πρίσμα, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στη βιωσιμότητα των συνταξιοδοτικών συστημάτων. Το σημαντικότερο και πλέον πρόσφατο (Οκτώβριος 2000) κείμενο της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι η «ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟ- ΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ - Η μελλοντική εξέλιξη της κοινωνικής προστασίας από μακροπρόθεσμη σκοπιά: ασφαλείς και βιώσιμες συντάξεις». Ορισμένα πολύ χαρακτηριστικά αποσπάσματα του κειμένου αυτού παρατίθενται στην συνέχεια, για να γίνουν αντιληπτές οι απόψεις της ΕΕ : «Τα συνταξιοδοτικά συστήματα περιλαμβάνουν τόσο τα δημόσια όσο και τα ιδιωτικά συστήματα και η δομή τους βασίζεται συνήθως σε τρεις άξονες : τα βασικά δημόσια συστήματα, τα συστήματα επαγγελματικής σύνταξης και τα ατομικά συνταξιοδοτικά προγράμματα.» «Η γήρανση του πληθυσμού θα συντελεστεί σε τέτοια κλίμακα που, εάν δεν υπάρξουν οι κατάλληλες μεταρρυθμίσεις, υπάρχει ο κίνδυνος υπονόμευσης του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου καθώς και της οικονομικής μεγέθυνσης και σταθερότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Καλούνται συνεπώς τα κράτη μέλη να χαράξουν σαφείς στρατηγικές για τη διασφάλιση της επάρκειας των συνταξιοδοτικών τους συστημάτων αποφεύγοντας την αποσταθεροποίηση των δημόσιων οικονομικών ή την υπερβολική επιβάρυνση της οικονομίας.» «Οι μεταρρυθμίσεις των δημόσιων συνταξιοδοτικών συστημάτων εστιάζονται κυρίως στον έλεγχο της αύξησης των δαπανών, ενώ οι βελτιώσεις στον τομέα των επαγγελματικών συντάξεων και των ατομικών συνταξιοδοτικών προγραμμάτων είναι συχνά απαραίτητες, προκειμένου οι επαγγελματικές και ατομικές συντάξεις να μπορέσουν να διαδραματίσουν μεγαλύτερο ρόλο στην εξασφάλιση εισοδήματος για τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας.» «Τα δημόσια, διανεμητικά συνταξιοδοτικά συστήματα έχουν αποτελέσει αντικείμενο μεγάλου προβληματισμού λόγω του ότι ο αντίκτυπος της γήρανσης στα συστήματα αυτά είναι πολύ άμεσος και σαφής, ενώ στην περίπτωση των κεφαλαιοποιητικών συστημάτων θα είναι πιο δύσκολο να προβλεφθεί ο αντίκτυπος.» «Η σχέση μεταξύ των γενικών κρατικών προϋπολογισμών και των επί μέρους συστημάτων χρηματοδότησης των συνταξιοδοτικών συστημάτων σημαίνει ότι μία ανεξέλεγκτη αύξηση των δαπανών για τις συντάξεις θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει τα δημόσια οικονομικά.» «Η μείωση του συνολικού φορολογικού βάρους, ειδικότερα αυτού επί της εργασίας, ώστε να υπάρξουν κίνητρα για οικονομική ανάπτυξη και απασχόληση, πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη.» «Η προσφυγή στα ιδιωτικά, κεφαλαιοποιητικά συστήματα, μέσω των επαγγελματικών συντάξεων ή των ατομικών συνταξιοδοτικών προγραμμάτων, μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο για την ε- λάφρυνση του βάρους επί των δημόσιων δαπανών. Ως αποτέλεσμα, η απόδοση των χρηματοοικονομι- C:\Documents and Settings\MANOS\My Documents\Articles\2001\ Φιλελεύθεροι Ασφαλιστικό F.doc 12

13 κών περιουσιακών στοιχείων αποκτά μεγαλύτερη σημασία ως καθοριστικός παράγοντας του επιπέδου διαβίωσης των ηλικιωμένων.» «Στα μέτρα περιλαμβάνεται η αύξηση της επίσημης ηλικίας συνταξιοδότησης ή του αριθμού των ετών των εισφορών που απαιτούνται για τη θεμελίωση δικαιώματος για πλήρη σύνταξη, η μείωση της καταβαλλόμενης σύνταξης σε σχέση με τις εν ενεργεία αποδοχές ή η συσχέτισή της με τις εισφορές, η δημιουργία ειδικών ταμείων για τη χρηματοδότηση μελλοντικών πληρωμών ή η ενθάρρυνση της δημιουργίας ιδιωτικών, κεφαλαιοποιητικών συνταξιοδοτικών συστημάτων.» «Οι μεταρρυθμίσεις που θα επιδιώξουν την ενίσχυση του ρόλου των ατομικών και επαγγελματικών συνταξιοδοτικών συστημάτων θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουν ορισμένες αδυναμίες των συστημάτων αυτών. Οι μεγάλες περίοδοι που απαιτούνται για τη θεμελίωση δικαιώματος στα επαγγελματικά συνταξιοδοτικά συστήματα καθιστούν δύσκολο για όσους δεν αποτελούν μέρος του βασικού εργατικού δυναμικού μιας εταιρίας να αποκτήσουν επαρκή συνταξιοδοτικά δικαιώματα. Τα υψηλά έξοδα διαχείρισης για τα ατομικά συνταξιοδοτικά προγράμματα μπορεί να τα καταστήσουν ελάχιστα ελκυστικά για τους χαμηλόμισθους εργαζομένους και η πρακτική της επιβολής τελών στις αρχικές εισφορές (αρχική ιδιαίτερη επιβάρυνση) έχει ως αποτέλεσμα υψηλό κόστος για όσους εγκαταλείπουν τα προγράμματα αυτά. Σε επίπεδο ΕΕ, η έλλειψη συντονισμού μεταξύ αυτών των συστημάτων, ιδίως στον τομέα της φορολογίας, πρέπει να αντιμετωπιστεί για να αρθούν τα εμπόδια στη διασυνοριακή κινητικότητα.» «Οι μεταρρυθμίσεις πρέπει να έχουν ως αποτέλεσμα βιώσιμες λύσεις σε μακροπρόθεσμα προβλήματα και να μην αποτελούν μόνο προσωρινές απαντήσεις σε τόσο κρίσιμα προβλήματα.» «Ωστόσο, παρά τις σημαντικές διαφορές εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα κράτη μέλη αντιμετωπίζουν κοινές προκλήσεις οι οποίες αναλύθηκαν παραπάνω. Έχουν όμως και κοινούς στόχους σε ό,τι αφορά τα συνταξιοδοτικά συστήματα και δεσμεύονται ως προς ορισμένες αρχές, μεταξύ των οποίων η ισότητα και η κοινωνική συνοχή που χαρακτηρίζουν το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο. Η Επιτροπή συνεπώς καλεί τα κράτη μέλη να συντονίσουν τις προσπάθειές τους και να ανταλλάξουν απόψεις και πληροφορίες για πρακτικές και μεταρρυθμίσεις που έχουν ήδη δρομολογηθεί ή βρίσκονται στο στάδιο του σχεδιασμού.» «Μέσα στο πλαίσιο της διαδικασίας που όρισε η σύνοδος κορυφής της Λισσαβόνας, η Επιτροπή παρουσιάζει τις ακόλουθες αρχές και στόχους προς συζήτηση: 1. Να διατηρηθεί η επάρκεια των συντάξεων: οι τρεις άξονες των συνταξιοδοτικών συστημάτων, όπως λειτουργούν συνδυαστικά σύμφωνα με αποφάσεις των κρατών μελών, πρέπει να παρέχουν τη δυνατότητα στους ηλικιωμένους να παραμένουν οικονομικά ανεξάρτητοι και, ε- ντός λογικών ορίων, να διατηρούν το επίπεδο διαβίωσης που είχαν όταν εργάζονταν. 2. Να εξασφαλισθεί η δικαιοσύνη μεταξύ των γενεών: τις προσπάθειες που χρειάζονται για να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα της δημογραφικής γήρανσης πρέπει να τις μοιράζονται με ισότιμο τρόπο και οι ενεργοί οικονομικά γενεές, εργοδότες και εργαζόμενοι, και οι συνταξιοδοτημένες γενεές. 3. Να ενισχυθεί η αλληλεγγύη στα συνταξιοδοτικά συστήματα: κανείς δεν πρέπει να αποκλείεται από τα συνταξιοδοτικά συστήματα λόγω χαμηλού εισοδήματος ή επειδή παρουσιάζει αυξημένους ασφαλιστικούς κινδύνους. Τα συνταξιοδοτικά συστήματα πρέπει να διαθέτουν ένα αναδιανεμητικό στοιχείο υπέρ των ατόμων που έχουν λίγες ευκαιρίες στην αγορά εργασίας ή οι οποίοι ήταν υποχρεωμένοι να φροντίζουν παιδιά, άτομα με ειδικές ανάγκες ή ηλικιωμένα άτομα με ευαίσθητη υγεία. 4. Να εξασφαλισθεί η σωστή ισορροπία μεταξύ δικαιωμάτων και υποχρεώσεων: οι παροχές πρέπει να αντικατοπτρίζουν τις εισφορές ενός ατόμου στο συνταξιοδοτικό σύστημα. Ειδικότερα η αναβολή συνταξιοδότησης θα πρέπει να έχει ως αποτέλεσμα μεγαλύτερες παροχές. 5. Να εξασφαλισθεί ότι τα συνταξιοδοτικά συστήματα υποστηρίζουν την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών: ειδικότερα είναι αναγκαίο να γίνουν αναπροσαρμογές ώστε να ενισχυθούν τα κίνητρα προς τις γυναίκες προκειμένου αυτές να εισέλθουν ή να επανέλθουν στην αγορά εργασίας ή να βελτιώσουν τη θέση τους σ αυτήν. C:\Documents and Settings\MANOS\My Documents\Articles\2001\ Φιλελεύθεροι Ασφαλιστικό F.doc 13

14 6. Να εξασφαλισθεί η διαφάνεια και η ικανότητα πρόβλεψης: όλοι οι ασφαλισμένοι πρέπει να έχουν σαφή εικόνα για το τι μπορούν να περιμένουν από άποψη παροχών ανάλογα με τις διάφορες περιστάσεις. 7. Να γίνουν τα συνταξιοδοτικά συστήματα περισσότερο ευέλικτα απέναντι στις κοινωνικές αλλαγές: τα συνταξιοδοτικά συστήματα πρέπει να είναι σε θέση να προσαρμόζονται σε προβλέψιμες αλλαγές του οικονομικού και δημογραφικού τους περιβάλλοντος. 8. Να διευκολυνθεί η προσαρμοστικότητα της αγοράς εργασίας: τα συνταξιοδοτικά συστήματα πρέπει να μεριμνούν για την επαγγελματική και γεωγραφική κινητικότητα και να επιτρέπουν ένα βαθμό ατομικής επιλογής, για παράδειγμα σε ό,τι αφορά την ηλικία συνταξιοδότησης και την οργάνωση των σταδίων μάθησης, εργασίας και αναψυχής. 9. Να εξασφαλισθεί η συνέπεια μεταξύ συνταξιοδοτικών συστημάτων στο πλαίσιο του γενικότερου συστήματος συνταξιοδότησης: μεταξύ των αξόνων που στηρίζουν τις συντάξεις πρέπει να υπάρχει αμοιβαία υποστήριξη και καλός συντονισμός. 10. Να εξασφαλιστούν υγιή και βιώσιμα δημόσια οικονομικά: οι μεταρρυθμίσεις πρέπει να ε- ξασφαλίσουν ότι η φορολογική επιβάρυνση λόγω των δημόσιων συντάξεων περιορίζεται σε ένα λογικό επίπεδο και ότι δεν παραγκωνίζονται άλλες ουσιαστικές δημόσιες δαπάνες.» C:\Documents and Settings\MANOS\My Documents\Articles\2001\ Φιλελεύθεροι Ασφαλιστικό F.doc 14