Νο 4 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2014 ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ. Μηνιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων.

Transcript

1 Νο 4 ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ Ε ΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Μηνιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων

2 EΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Μηνιαίο ελτίο Οικονοµικών Εξελίξεων Εκδότης: ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ Σύµβουλοι έκδοσης: Νικόλαος Φίλιππας, Καθηγητής Πανεπιστηµίου Πειραιώς, Πρόεδρος.Σ. και Επιστηµονικός ιευθυντής ΚΕΠΕ, Γεώργιος Λελεδάκης, Μέλος.Σ. ΚΕΠΕ, Επ. Καθηγητής Οικονοµικού Πανεπιστηµίου Αθηνών Συντακτική οµάδα: Στέλιος Καραγιάννης (Υπεύθυνος έκδοσης) Πρόδροµος Βλάµης Σωτήρης Παπα ωάννου Γεωργία Σκίντζη Αθανάσιος Χύµης ιοικητική υποστήριξη - Πληροφορίες: Χρήστος Ελευθεριάδης Τηλ greekeconomy@kepe.gr Γλωσσική επιµέλεια: Ελένη Σουλτανάκη Copyright 2014 ΚΕΝΤΡΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ Aµερικής 11, Αθήνα, , Τηλ.: , Fax: , Το περιοδικό αναρτάται στον δικτυακό τόπο Οι γνώµες και κρίσεις που διατυπώνονται στα άρθρα είναι των συγγραφέων και δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαία γνώµες ή κρίσεις του Κέντρου Προγραµµατισµού και Οικονοµικών Ερευνών.

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ EΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Μηνιαίο ελτίο Οικονοµικών Εξελίξεων No 4 EDITORIAL 4 ΕΠΙΣΚOΠΗΣΗ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚOΤΕΡΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ 5 Aθανάσιος Χαρέµης ΙΕΘΝΕΙΣ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΕΠΙ ΟΣΕΙΣ ΚΑΙ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΠΕΙΡΑΙΑ/COSCO 14 Θεόδωρος Τσέκερης ΚΥΚΛΙΚΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΕΙΚΤΕΣ ΚΑΙ Ο ΣΥΝΘΕΤΟΣ ΕΙΚΤΗΣ ΠΡΟΗΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΠΕ 22 Αικατερίνη Τσούµα ΕΙΚΤΕΣ ΦΟΒΟΥ : ΤΑ ΒΑΡΟΜΕΤΡΑ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΕΠΕΝ ΥΤΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ Η ΙΕΘΝΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΑ 27 Φωτεινή Οικονόµου 3

4 EDITORIAL Η οικονοµία της χώρας εµφανίζει σαφή σηµάδια εκτόνωσης της δηµοσιονοµικής κρίσης των προηγούµενων ετών. Η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσµατος και ο πρόσφατος δανεισµός µε την χρήση κρατικών µεσοπρόθεσµων οµολόγων δείχνουν έµπρακτα ότι ένα σηµαντικό µέρος της εµπιστοσύνης από την διεθνή οικονοµική κοινότητα έχει ήδη ανακτηθεί. Τα πρώτα θετικά σηµάδια έχουν επισηµανθεί κατά το παρελθόν και από τον οργανισµό µας, τόσο µέσα από την εκτίµηση του σύνθετου δείκτη προήγησης του ΚΕΠΕ αλλά, κυρίως, από τον δείκτη αβεβαιότητας KEPE GRIV που είχε διαγνώσει έγκαιρα την σταδιακή αποκατάσταση της εµπιστοσύνης προς την οικονοµία της χώρας µας. Η εδραίωση του θετικού κλίµατος και η µετάβαση σε ένα βιώσιµο αναπτυξιακό πρότυπο παραµένει ως κεντρικός στόχος για την ελληνική οικονοµία, µε επόµενο ζητούµενο την µείωση της ανεργίας. To τέταρτο τεύχος της Ελληνικής Οικονοµίας παρουσιάζει στο πρώτο άρθρο τις επιδράσεις της αύξησης των επενδύσεων σε υποδοµές, επικεντρώνοντας ιδιαίτερα στον εµπορευµατικό λιµένα του Πειραιά στα πλαίσια της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας της Ελλάδας. Στο δεύτερο άρθρο αναλύεται ο σύνθετος δείκτης προήγησης του ΚΕΠΕ ως εργαλείο εκτίµησης του βαθµού της κυκλικής πορείας της συνολικής οικονοµικής δραστηριότητας στη χώρα. Τέλος, στο τρίτο άρ θρο αναδεικνύεται η σηµαντικότητα του ρόλου της ψυχολογίας και της εµπιστοσύνης στις διεθνείς αγορές µέσα από την παρουσίαση των σχετικών δεικτών φόβου για τις αγορές της Αµερικής και της Ευρώπης, συµπεριλαµβανο- µένου και του ελληνικού δείκτη GRIV που δηµιούργησε το ΚΕΠΕ και εκτιµάει σε ηµερήσια βάση ο οργανισµός µας. Όπως είχε επισηµανθεί και στο πρώτο τεύχος της παρούσας έκδο σης, ο εν λόγω δείκτης δείχνει ότι η σχετική επικινδυνότητα της ελληνικής οικονοµίας έχει µειωθεί δραστικά. Στέλιος Καραγιάννης Ερευνητής ΚΕΠΕ 4

5 ΕΠΙΣΚOΠΗΣΗ ΠΗΣΗ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚOΤΕΡΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ Αθανάσιος Χαρέµης, Βοηθός Έρευνας ΚΕΠΕ, υποψήφιος διδάκτωρ Πανεπιστηµίου Πειραιώς Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Σύµφωνα µε το ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο ( ΝΤ) 1, η παγκόσµια οικονοµία παρουσιάζει σηµάδια σταθεροποίησης, ωστόσο οι ρυθµοί ανάπτυξης παραµένουν χαµηλοί και η ανάκαµψη εύθραυστη. Βασικές αιτίες για την «ασθενή ανάκαµψη» αποτελούν τα υψηλά επίπεδα χρέους, κυρίως στις ανεπτυγµένες οικονοµίες, η διατήρηση της ανεργίας σε υψηλά επίπεδα, ο παρατεταµένα χαµηλός πληθωρισµός, η υψηλή µεταβλητότητα στις αγορές και οι νέοι γεωπολιτικοί κίνδυνοι που αναδύονται, όπως η κρίση στην Ουκρανία. Επίσης, οι συνεχιζόµενες ανισορροπίες στα ισοζύγια τρεχουσών συναλλαγών λειτουργούν αποσταθεροποιητικά για την παγκόσµια οικονοµία. Σύµφωνα µε τις δηλώσεις της διευθύντριας του ΝΤ, C. Lagarde, δεδοµένων των περιορισµένων δυνατοτήτων πολλών χωρών να ασκήσουν επεκτατικές δηµοσιονοµικές πολιτικές, η στρατηγική της µακροπολιτικής θα πρέπει να επικεντρωθεί στις διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις. Πιο συγκεκριµένα, σηµείωσε ότι ιδιαίτερη έµφαση θα πρέπει να δοθεί στην προσέλκυση επενδύσεων για την αύξηση της παραγωγής και τη δηµιουργία θέσεων εργασίας, την υιοθέτηση µεταρρυθµίσεων στις αγορές αγαθών και υπηρεσιών για την ενίσχυση του ανταγωνισµού, καθώς και στις αγορές εργασίας για την ενίσχυση της αναπτυξιακής δυναµικής. Στην ίδια έκθεση εκφράζεται η εκτίµηση ότι τα επιτόκια αναµένεται να αυξηθούν µεσοπρόθεσµα, αλλά όχι σηµαντικά. Τα πραγµατικά επιτόκια διεθνώς έχουν σηµειώσει σηµαντική πτώση από τη δεκαετία του 80 και πλέον είναι οριακά αρνητικά. Βασικοί παράγοντες οι οποίοι συµβάλλουν σε αυτό είναι (α) η σταθερά υψηλή αύξηση του διαθεσίµου εισοδήµατος στις αναπτυσσόµενες οικονοµίες, που οδήγησε σε αύξηση της αποταµίευσης, (β) η αυξηµένη ζήτηση για «ασφαλή» περιουσιακά στοιχεία και (γ) η σηµαντική µείωση των επενδύσεων στις ανεπτυγ- µένες οικονοµίες, µετά το ξέσπασµα της παγκόσµιας χρηµατοπιστωτικής κρίσης. Όσον αφορά τις προβλέψεις του Ταµείου, βασικός πυλώνας της παγκόσµιας ανάπτυξης είναι πλέον οι ανεπτυγµένες οικονοµίες, δεδοµένης της αβεβαιότητας και των αυξηµένων βραχυπρόθεσµων κινδύνων στις αναπτυσσόµενες οικονοµίες. Πιο συγκεκριµένα, ο ρυθµός ανάπτυξης αναθεωρήθηκε ανοδικά στο 2,6%, λόγω της αύξησης της εγχώριας κατανάλωσης και της ενί σχυσης των επενδύσεων. Επιπλέον, η Ευρωζώνη ξεφεύγει από τον κλοιό της ύφεσης το 2014, µε τον ρυθµό ανάπτυξης να εκτιµάται στο 1,2% για το 2014, κυρίως λόγω της ενίσχυσης των εξαγωγών. Σύµφωνα µε άλλη πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ µε τίτλο Sovereign Borrowing Outlook , οι δανειακές ανάγκες κεντρικών κυβερνήσεων του ΟΟΣΑ φαίνεται να κορυφώθηκαν το Οι συνολικές ακαθάριστες δανειακές ανάγκες των χωρών του ΟΟΣΑ αναµένεται να µειωθούν οριακά στα $10,6 τρισ. το 2014, όταν το 2012 είχαν ανέλθει στα $11 τρισ. Το συνολικό δια- 1. IMF (Απρίλιος 2014), World Economic Outlook: Recovery Strengthens, Remains Uneven OECD (2014), OECD Sovereign Borrowing Outlook. 5

6 πραγµατεύσιµο χρέος των κεντρικών κυβερνήσεων αναµένεται να διαµορφωθεί το 2014 στα $39,8 τρισ. ή στο 77% του ΑΕΠ. Αναλυτικότερα, ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ που διακρατείται από επενδυτές και κυβερνήσεις, το 2014, προσεγγίζει το 90% για τις οικονοµίες του G7, το 67,4% για τις οικονοµίες της Ευρωζώνης και το 33% για τις αναπτυσσόµενες οικονοµίες του ΟΟΣΑ. Βασική συνέπεια της πρόσφατης παγκόσµιας κρίσης ήταν η αύξηση των δηµοσίων χρεών στα ιστορικά επίπεδα του Β Παγκοσµίου Πολέµου, και πιο συγκεκριµένα στο 115,6% του ΑΕΠ το 2013, ενώ το 2014 ο δείκτης δηµοσίου χρέους προς ΑΕΠ εκτιµάται ότι θα ξεπεράσει το 116%. Ωστόσο, σηµαντικό προβληµατισµό προκαλεί ίσως όχι τόσο το µέγεθος του χρέους, αλλά το γεγονός ότι, στην επόµενη τριετία, θα πρέπει να αναχρηµατοδοτηθεί το 30% του µακροπρόθεσµου χρέους. Αναφορικά µε τις γεωπολιτικές εξελίξεις, η κατάσταση στην Ουκρανία, αν και µετά την ολοκλήρωση του δηµοψηφίσµατος για την ενσωµάτωση της Κριµαίας στη Ρωσία φάνηκε να παρουσιάζει σχετική σταθεροποίηση, οι τρέχουσες εξελίξεις δεν είναι ευοίωνες. Ταυτόχρονα, οι αγορές φαίνεται να δείχνουν ενδιαφέρον για τις οικονοµικές εξελίξεις στις δύο χώρες. Το ΝΤ έκανε λόγο για πολιτικούς κινδύνους που ελλοχεύουν µεσοπρόθεσµα στην περιοχή υποβαθµίζοντας τους ρυθµούς ανάπτυξης για τη Ρωσία. Υπό το κλίµα αυτό και τις κυρώσεις της ύσης προς τη Ρωσία, το ρούβλι και οι αγορές µετοχών και οµολόγων κλυδωνίζονται από τις εκροές κεφαλαίων. Σύµφωνα µε το Υπουργείο Οικονοµικών της Ρωσίας, οι συνολικές εκροές έφτασαν το 1ο τρίµηνο του 2014 στα $70 δισ. Από την άλλη πλευρά, το ΝΤ ανακοίνωσε στις 27 Μαρτίου τη χορήγηση βοήθειας $14-18 δισ. στην Ουκρανία, µε τη συνολική οικονοµική βοήθεια της διεθνούς κοινότητας προς το Κίεβο, την επόµενη διετία, να ανέρχεται σε $27 δισ. ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ Η ΕΛΛΑ Α ΕΠΕΣΤΡΕΨΕ ΜΕ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΣΤΙΣ ΑΓΟΡΕΣ, ΑΝΑΚΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΤΩΝ ΕΠΕΝ ΥΤΩΝ Η Ελλάδα επέστρεψε στις αγορές µετά από 4 χρόνια αποκλεισµού και µόλις 2 έτη µετά τη µεγαλύτερη εθελοντική αναδιάρθρωση χρέους στην παγκόσµια µεταπολεµική ιστορία. Σύµφωνα µε τα επίσηµα στοιχεία, η έκδοση του 5ετούς οµολόγου στέφεται µε απόλυτη επιτυχία. Η Ελλάδα συγκέντρωσε 3 δισ., το επιτόκιο διαµορφώθηκε στο 4,95%. Η τελευταία έκδοση οµολόγου της Ελλάδας, πριν την ένταξή της στο Μηχανισµό Στήριξης, που αφορούσε 5ετή οµόλογα ήταν στις 2 Μαρτίου 2010, µε επιτόκιο 6,10%. Η ζήτηση για τα νέα ελληνικά οµόλογα είναι πολύ υψηλή, µε τις προσφορές που έχουν κατατεθεί, να ξεπερνούν τα 20 δισ. Η επιτυχία αυτή, αποτελεί ένα πολύ σηµαντικό βήµα για την αποκατάσταση της εµπιστοσύνης έναντι της χώρας µας, το οποίο θα πρέπει να συνδυαστεί µε την υιοθέτηση των απαραίτητων µεταρρυθµίσεων και τη διατήρηση της πολιτικής, δηµοσιονοµικής και µακροοικονοµικής σταθερότητας. Επιπλέον, το spread των ελληνικών 10ετών οµολόγων, έναντι των αντίστοιχων γερµανικών, έφτασε σε επίπεδα προ Μνηµονίου (Μαρτίου 2010) στις 439 µονάδες βάσης. Η απόδοση των ελληνικών 10ετών οµολόγων υποχώρησε στο 5,83%, όταν στις 31/5/2012 το spread είχε φτάσει στο εξωπραγµατικό επίπεδο για κράτος της Ευρωζώνης των 2.980,6 µονάδων βάσης, λόγω του υψηλού πολιτικού κινδύνου και των σεναρίων για έξοδο της Ελλάδας από την Ευρωζώνη. Στο ιάγραµµα 1, παρουσιάζεται η πορεία του spread των 10ετών οµολόγων της Ελλάδας, της Πορτογαλίας και της Ιρλανδίας σε σχέση µε τα αντίστοιχα γερµανικά οµόλογα, για την περίοδο 2009 έως

7 ιάγραµµα 1 Η πορεία του spread των 10ετών οµολόγων της Ελλάδας, της Πορτογαλίας και της Ιρλανδίας σε σχέση µε τα αντίστοιχα γερµανικά οµόλογα (1/1/2009 9/4/2014) Πηγή: Thomson Reuters Datastream. Τα παράπλευρα οφέλη από την επιστροφή της χώρας µας στις διεθνείς αγορές είναι σηµα - ντικά. Σαφώς, η επιστροφή στις αγορές βοηθά στην κάλυψη ενδεχόµενων χρηµατοδοτικών αναγκών. Επίσης, η εξέλιξη αυτή αναµένεται να οδηγήσει σε περαιτέρω µείωση των επιτοκίων της Ελλάδας και των εντόκων γραµµατίων, ενώ είναι πολύ πιθανό να περιορίσει τον κίνδυνο χώρας (sovereign risk), γεγονός που θα βελτιώσει τις αποτιµήσεις των ελληνικών περιουσιακών στοιχείων (assets). Επιπροσθέτως, οι ελληνικές τράπεζες, µετά την ολοκλήρωση των ανακεφαλαιοποιήσεών τους, θα έχουν τη δυνατότητα άντλησης κεφαλαίων από τις διεθνείς αγορές, συµβάλλοντας θετικά στη σταδιακή αποκατάσταση των συνθηκών ρευστότητας στην πραγµατική οικονοµία. Παράλληλα, πολλές µεγάλες επιχειρήσεις θα µπορούν να προβούν σε εκδόσεις οµολόγων µε ευνο κότερους όρους και επιτόκια, για την αναχρηµατοδότηση τους. Οι τελευταίες εξελίξεις καταδεικνύουν ότι η Ελλάδα φαίνεται να γυρίζει σελίδα σε δηµοσιονοµικό και µακροοικονοµικό επίπεδο, ανακτώντας σταδιακά την εµπιστοσύνη των εταίρων της και των διεθνών επενδυτών. Τα σηµάδια σταθεροποίησης της ελληνικής οικονοµίας είναι πλέον εµφανή, ενώ οι προοπτικές για τη χώρα µας αναβαθµίζονται καθηµερινά από διεθνείς αναλυτές. Το πρώτο σήµα προς τις διεθνείς αγορές δόθηκε µε τις απόλυτα επιτυχηµένες αυξήσεις µετοχικού κεφαλαίου των δύο συστηµικών τραπεζών Πειραιώς και Alpha Bank, µε την άντληση 7

8 1,57 δισ. και 1,2 δισ., αντίστοιχα, από ξένους επενδυτές. Οι δύο εκδόσεις υπερκαλύφθηκαν καθώς οι συνολικές προσφορές έφτασαν τα 5,5 δισ., υποδηλώνοντας την αυξηµένη ζήτηση. Οι δύο αυξήσεις µετοχικού κεφαλαίου είναι ιστορικής σηµασίας καθώς σε µεγάλο βαθµό ση- µατοδότησαν την επιστροφή του Ελληνικού ηµοσίου στις αγορές, η οποία ανακοινώθηκε από το Υπουργείο Οικονοµικών στις 9 Απριλίου Πολύ σηµαντική είναι επίσης, η αναβάθµιση της πιστοληπτικής ικανότητας της ΕΗ κατά τρεις βαθµίδες από CCC σε Β, µε σταθερές προοπτικές, από τον οίκο αξιολόγησης Standard & Poor s (S&P), µετά τη συµφωνία αναχρηµατοδότησης του κοινοπρακτικού οµολογιακού δανείου ύψους 2,2 δισ. Το θετικό κλίµα για την Ελλάδα δεν αντιστράφηκε από τη διστακτικότητα των οίκων αξιολόγησης S&P και Moody s να αναβαθµίσουν το ελληνικό αξιόχρεο (η πρώτη διατήρησε σταθερή την αξιολόγησή της σε B-, ενώ η δεύτερη ανέβαλε την αξιολόγησή της για τον Αύγουστο), τηρώντας στάση αναµονής σχετικά µε τις αποφάσεις για το ελληνικό χρέος και εν αναµονή των πολιτικών εξελίξεων στη χώρα µας. Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να σηµειωθεί ότι ο επενδυτικός οίκος Nomura σε ενηµέρωση προς τους επενδυτές του σηµείωσε ότι η τρέχουσα πολιτική αβεβαιότητα στην Ελλάδα δεν αναµένεται να ανακόψει τις θετικές προοπτικές της οικονοµίας. Παρά την πολύ σηµαντική επιτυχία της επανόδου του ελληνικού δηµοσίου στις αγορές, για δανεισµό µε έκδοση µακροπρόθεσµων οµολόγων µε ικανοποιητικούς όρους, υπάρχουν ακόµα πολύ σηµαντικά βήµατα που πρέπει να γίνουν, για την είσοδο της Ελλάδας σε τροχιά βιώσιµης ανάπτυξης. Το πρώτο βήµα είναι η διευθέτηση του ζητήµατος του χρέους και της βιωσιµότητάς του. Η Ελλάδα µετά την επίτευξη πλεονασµάτων θα πρέπει να τα διατηρήσει και να τα ενισχύσει, ώστε να επιτύχει την σταθεροποίησή της, ενώ το αναπτυξιακό όραµα που αναµένεται να ανακοινωθεί θα συµβάλλει στην αλλαγή του παραγωγικού µοντέλου της ελληνικής οικονοµίας. Ταυτόχρονα, το µεταρρυθµιστικό έργο θα πρέπει να συνεχιστεί και οι διαρθρωτικές αλλαγές που έχουν υιοθετηθεί να εφαρµοστούν αποτελεσµατικά. Οι αποκρατικοποιήσεις θα πρέπει να συνεχιστούν, όχι µόνο για εισπρακτικούς λόγους, αλλά κυρίως για ενίσχυση των µακροπρόθεσµων εισροών κεφαλαίων στην πραγµατική οικονοµία, την αύξηση των επενδύσεων και τη δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας. Η ΕΛΛΑ Α ΓΥΡΙΖΕΙ ΣΕΛΙ Α ΣΕ ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΠΕ Ο Με σηµαντικές θυσίες των Ελλήνων πολιτών, πραγµατοποιήθηκε η µεγαλύτερη και ταχύτερη δηµοσιονοµική προσαρµογή που έχει καταγραφεί ποτέ µεταξύ των οικονοµιών του ΟΟΣΑ στη µεταπολεµική ιστορία και επιτεύχθηκαν δίδυµα-πλεονάσµατα τo 2013, µε σηµαντικά µακροπρόθεσµα οφέλη για την ελληνική οικονοµία. Στο ιάγραµµα 2, παρουσιάζεται η µεταβολή του διαρθρωτικού ελλείµµατος σε σχέση µε το δυνητικό ΑΕΠ σε ορίζοντα 4ετίας για τις ανεπτυγµένες χώρες, µε την Ελλάδα να έχει τη µεγαλύτερη προσαρµογή τις περιόδους και και τα σχετικά µεγέθη να φτάνουν το 19,7% και 11,7%, αντίστοιχα, σύµφωνα µε τα στοιχεία του ιεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου. Αξιοσηµείωτο είναι επίσης ότι οι χώρες που έχουν προβεί σε σηµαντικές δηµοσιονοµικές προσαρµογές, τις εφάρµοσαν για µεγαλύτερες χρονικές περιόδους. Για παράδειγµα, όπως φαίνεται στο ιάγραµµα 2, η Σουηδία προέβη σε ηπιότερες δηµοσιονοµικές προσαρµογές για την περίοδο (7 έτη), µε µικρές αποκλίσεις από την εφαρµογή προσαρµογής, συγκεκριµένα έτη καθ όλη την περίοδο αυτή. Αντίστοιχα παραδείγµατα αποτελούν το Ην. Βασίλειο την περίοδο και παλαιότερα το Βέλγιο

9 ιάγραµµα 2 Μεταβολή του διαρθρωτικού ελλείµµατος / δυνητικό ΑΕΠ για ορίζοντα 4ετίας*, στις ανεπτυγµένες οικονοµίες Η ΕΛΛΑ Α ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΤΗ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΑΝΕΠΤΥΓΜΕΝΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΩΝ * Το έτος στην παρένθεση παρουσιάζει το τελευταίο έτος της 4ετίας της δηµοσιονοµικής προσαρµογής, σε όρους διαρθρωτικού ελλείµµατος προς δυνητικό ΑΕΠ για όλες τις χώρες. Για παράδειγµα, η αναφορά Ελλάδα (2013), αφορά τα 4 χρόνια δηµοσιονοµικής προσαρµογής, µέχρι και το τέλος του 2013, δηλαδή την περίοδο ( ) για την Ελλάδα. Πηγές: International Monetary Fund, Bank of America και Κέντρο Προγραµµατισµού και Οικονοµικών Ερευνών. Σύµφωνα µε την έκθεση της Ευρωπα κής Κεντρικής Τράπεζας 3, η Ελλάδα το 2013 εµφάνισε σηµαντική πρόοδο σχετικά µε την αποκατάσταση της σταθερότητας των δηµοσιονοµικών της στοιχείων και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς της. Η οικονοµία δείχνει σηµάδια σταθεροποίησης, µετά από βαθιά και παρατεταµένη ύφεση. Ταυτόχρονα, αναφέρεται ότι, παρά την πρόοδο, η εφαρµογή των διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων κρίνεται απαραίτητη για την αντι- µετώπιση των χρόνιων δυσκαµψιών και αγκυλώσεων της οικονοµίας, µε στόχο την επίτευξη βιώσιµης και σταθερής ανάπτυξης και τη δηµιουργία θέσεων εργασίας. Σηµαντικό ρόλο στην ανάκτηση της εµπιστοσύνης προς τη χώρα µας είχε η επίτευξη των δίδυ- µων πλεονασµάτων, που πραγµατοποιήθηκε µε τη µεγαλύτερη δηµοσιονοµική προσαρµογή στη µεταπολεµική ιστορία της Ευρώπης και πολύ µεγάλο κοινωνικό κόστος. Σύµφωνα µε τα επίσηµα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, η χώρα µας παρουσίασε πλεόνασµα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ύψους 1,2 δισ. ευρώ (0,7% του ΑΕΠ), για πρώτη φορά από το 1948, ενώ, σύµφωνα µε το Υπουργείο Οικονοµικών, το πρωτογενές πλεόνασµα Γενικής Κυβέρνησης µετά από τη συµφωνία µεταξύ Κυβέρνησης και Τρόικας έφτασε στα 2,9 δισ. ευρώ (1,6% του ΑΕΠ). Σηµειώ - νεται ότι το πρωτογενές πλεόνασµα για το 1ο δίµηνο του 2014 φτάνει στα 2,1 δισ. 3. European Central Bank, Monthly Bulletin, March

10 Οι εξελίξεις αυτές σηµατοδοτούν σηµαντικές αλλαγές για την ελληνική οικονοµία, εφόσον αποδεικνύεται στην πράξη ότι το Ελληνικό ηµόσιο µπορεί να καλύπτει τις δαπάνες του χωρίς να δανείζεται. Αντίστοιχα, το πλεόνασµα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών καταδεικνύει ότι η ελληνική οικονοµία εισπράττει περισσότερα χρήµατα από όσα πληρώνει, ανακτώντας σταδιακά την ανταγωνιστικότητά της. Επιπροσθέτως, οι εν λόγω εξελίξεις αποτελούν ισχυρό διαπραγµατευτικό επιχείρηµα, για τις επικείµενες συζητήσεις σχετικά µε το ελληνικό χρέος. Οι τελευταίες εξελίξεις καταδεικνύουν ότι η Ελλάδα φαίνεται να γυρίζει σελίδα σε δηµοσιονοµικό και µακροοικονοµικό επίπεδο, ανακτώντας σταδιακά την εµπιστοσύνη των εταίρων της και των διεθνών επενδυτών. Τα σηµάδια σταθεροποίησης της ελληνικής οικονοµίας είναι πλέον εµφανή, ενώ οι προοπτικές για τη χώρα µας αναβαθµίζονται καθηµερινά από διεθνείς αναλυτές. Όπως αναπτύχθηκε και στο προηγούµενο τεύχος του Μηνιαίου ελτίου «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙ- ΚΟΝΟΜΙΑ», οι προπορευόµενοι δείκτες για την ελληνική οικονοµία (leading indicators), όπως ο Γενικός είκτης του Χρηµατιστηρίου, το spread των 10ετών οµολόγων, οι δείκτες οικονοµικού κλίµατος, ο δείκτης φόβου KEPE GRIV, συνηγορούν στην επικείµενη ανάκαµψη της ελληνικής οικονοµίας, κάτι που ενισχύεται και από τις ενδείξεις σταθεροποίησης σε έναν σηµαντικό αριθµό δηµοσιονοµικών και µακροοικονοµικών µεγεθών. Στην εξέλιξη αυτή συµβάλλει καθοριστικά η περαιτέρω προώθηση των διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων. Όσον αφορά την ελληνική χρηµατιστηριακή αγορά, ο Γενικός είκτης του ΧΑ έφτασε στις 4/4/2014 σε νέο υψηλό 32 µηνών (από τον Ιούνιο του 2011) στις 1.314,74 µονάδες, παρουσιάζοντας απόδοση 176%, από το χαµηλό των 476,36 µονάδων στις 5/6/2012. Ο δείκτης «φόβου» KEPE GRIV 4 στις 31/3/2014 υποχώρησε στο 28,36%, σε επίπεδο χαµηλότερο του ιστορικού µέσου όρου (34,49%), από το 31,02% στις 28/2/2014, αντανακλώντας τις θετικές προσδοκίες των επενδυτών της αγοράς παραγώγων. Ο µέσος όρος του δείκτη για το µήνα Μάρτιο διατηρήθηκε στα επίπεδα του Σεπτεµβρίου του 2008, φτάνοντας το 31,29% από 32,66% τον προηγούµενο µήνα (βλ. ιάγραµµα 3). Ο δείκτης οικονοµικού κλίµατος της Ευρωπα κής Επιτροπής για την Ελλάδα, έφτασε τις 97,5 µονάδες τον Μάρτιο, στο υψηλότερο σηµείο από τον Αύγουστο του Βελτίωση σηµείωσε και το οικονοµικό κλίµα στην Ευρωζώνη, µε τον αντίστοιχο δείκτη να αυξάνεται στις 102,4 µονάδες το Μάρτιο από 101,2 το Φεβρουάριο. Οι επιχειρηµατικές προσδοκίες παραµένουν σταθερές στον κλάδο των Υπηρεσιών, παρουσιάζουν µικρή πτώση στο Λιανικό Εµπόριο και σηµειώνουν αύξηση στη Βιοµηχανία. Αξιοσηµείωτη είναι επίσης η άνοδος στις Κατασκευές, που δείχνει να οφείλεται στην έναρξη των έργων στα τέσσερα µεγάλα οδικά δίκτυα και ενδεχοµένως συνδέεται και µε τις θετικές προσδοκίες ως προς την αξιοποίηση του Ελληνικού και τα αναµενόµενα σηµαντικά οφέλη από τη δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας. Ο δείκτης µεταποίησης PMI, σύµφωνα µε τα στοιχεία της Markit, διαµορφώθηκε το Μάρτιο στις 49,7 µονάδες, λόγω της µικρής υποχώρησης των ρυθµών αύξησης των νέων παραγγελιών και της παραγωγής. Ωστόσο, στο σύνολό του 1ου τριµήνου του 2014, ο δείκτης έφτασε στο υψηλότερο επίπεδό από το 3ο τρίµηνο του Το ταξιδιωτικό ισοζύγιο παρουσίασε, τον Ιανουάριο του 2014, πλεόνασµα 16 εκατ. έναντι 14 εκατ. τον αντίστοιχο µήνα του 2013, δηλαδή αύξηση κατά 14,3% (Τράπεζα της Ελλάδος, 4. Ο δείκτης κατασκευάστηκε από το ΚΕΠΕ σε συνεργασία µε το Πανεπιστήµιο Πατρών και τον Καθηγητή κ. Κ. Συριόπουλο. 10

11 ιάγραµµα 3 Πορεία του είκτη KEPE GRIV για την Ελληνική Οικονοµία και σηµαντικότερα γεγονότα της κρίσης (2/1/ /3/2014) Πηγή: Κέντρο Προγραµµατισµού και Οικονοµικών Ερευνών, Απρίλιος προσωρινά στοιχεία). Οι ταξιδιωτικές εισπράξεις (συµπεριλαµβανοµένων και των εισπράξεων από την κρουαζιέρα) διαµορφώθηκαν στα 159 εκατ., σηµειώνοντας αύξηση κατά 22,4%, ενώ οι αφίξεις και η µέση ταξιδιωτική δαπάνη αυξήθηκαν κατά 10,6% και 10,9% αντίστοιχα, σε σχέση µε πέρυσι. Οι προοπτικές για τον ελληνικό τουρισµό αξιολογούνται ως ιδιαίτερα θετικές για το 2014, µε αποτέλεσµα ο εν λόγω κλάδος να αναµένεται να αποτελέσει τον βασικό άξονα επιστροφής της χώρας µας στην ανάπτυξη. Σύµφωνα µε τις µελέτες της ICAP και της Ernst & Young, o ξενοδοχειακός κλάδος αποτελεί αναµφισβήτητα βασικό πυλώνα και για το Οι δύο εκθέσεις σηµειώνουν ότι θα πρέπει να δοθεί περαιτέρω έµφαση στη βελτίωση της ποιότητας των προσφερόµενων υπηρεσιών και την ισχυροποίηση του brand του ελληνικού τουριστικού προ όντος, δεδοµένης της αναµενόµενης παγκόσµιας αύξησης των επισκεπτών. Σύµφωνα µε τα επίσηµα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, το εποχικά διορθωµένο ποσοστό ανεργίας τον Ιανουάριο του 2014 υποχώρησε οριακά στο 26,7% (1,317 εκατ. άτοµα), έναντι 27,5% τον εκέµβριο του Το πρόβληµα παραµένει ιδιαίτερα έντονο στους νέους ηλικίας ετών, όπου διαµορφώνεται στο 56,8%. Σύµφωνα µε τα στοιχεία του συστήµατος «ΕΡΓΑΝΗ» για τη µισθωτή απασχόληση στον ιδιωτικό τοµέα, το 1ο τρίµηνο του 2014 οι προσλήψεις ήταν περισσότερες από τις απολύσεις κατά Σύµφωνα µε την ανακοίνωση του Υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας, το τεκµαρτό όφελος από τη µείωση της γραφειοκρατίας, µέσω του συστήµατος «ΕΡΓΑΝΗ», ανέρχεται στα 60 εκατ. ετησίως. 11

12 ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΥΠΟ ΟΜΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Στις 3 Απριλίου 2014, πραγµατοποιήθηκε η ηµερίδα διαβούλευσης για το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηµατικότητα και Καινοτοµία (ΕΠΑνΕΚ-κίνηση) του νέου ΕΣΠΑ Το νέο πρόγραµµα θα έχει ως βασικούς πυλώνες ανάπτυξης και ανασύνταξης της ελληνικής οικονοµίας την επιχειρηµατικότητα, την καινοτοµία, την εξωστρέφεια, την επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο και τον εκσυγχρονισµό της δηµόσιας διοίκησης, δίνοντας έµφαση στους κλάδους όπου η χώρα µας διαθέτει συγκριτικά ανταγωνιστικά πλεονεκτή- µατα. Πιο συγκεκριµένα το πρόγραµµα ΕΠΑνΕΚ-κίνηση, που θα αποτελέσει το βασικό πυλώνα του νέου ΕΣΠΑ, θα δίνει έµφαση στους τοµείς του τουρισµού, του πρωτογενούς τοµέα, των µεταφορών (Logistics), της περιβαλλοντικής βιοµηχανίας, της υγείας και φαρµακοβιοµηχανίας, της ενέργειας, των κατασκευών, των νέων τεχνολογιών και επικοινωνιών, των δηµιουργικώνπολιτιστικών βιοµηχανιών. Η κατανοµή των πόρων του νέου ΕΣΠΑ θα έχει ως εξής: Στο πρόγραµµα «ΕΠΑνΕΚ-κίνηση», µε έµφαση στην Επιχειρηµατικότητα, την Ανταγωνιστικότητα και την Καινοτοµία θα διατεθεί το 25% του συνολικού προ πολογισµού (περίπου 3,8 δισ.). Σε υποδοµές, µεταφορές και το περιβάλλον θα διατεθεί το 24% του συνολικού προ πολογισµού (περίπου 3,6 δισ.). Για ανάπτυξη ανθρώπινου δυναµικού, εκπαίδευση/κατάρτιση και δια βίου µάθηση θα διατεθεί το 14% του συνολικού προ πολογισµού (περίπου 2,1 δισ.). Για τη µεταρρύθµιση της δηµόσιας διοίκησης θα διατεθεί το 4% του συνολικού προ πολογισµού (περίπου 0,4 δισ.). Ενώ το υπόλοιπο 35% (περίπου 11 δισ.) θα κατανεµηθεί σε 13 Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα. Το αµέσως επόµενο χρονικό διάστηµα αναµένεται να ανακοινωθεί από την κυβέρνηση το αναπτυξιακό όραµα για την Ελλάδα µε ορίζοντα το Το σχέδιο αυτό θα βασίζεται στις µελέτες που έχουν εκπονήσει το ΚΕΠΕ, το ΙΟΒΕ και η McKinsey. Το αναπτυξιακό σχέδιο αναµένεται να αποτελέσει τη βάση µιας σειράς πρωτοβουλιών για την επίτευξη ισχυρών και βιώσιµων ρυθµών ανάπτυξης της οικονοµίας έως το Στόχος του συγκεκριµένου προγράµµατος είναι το ΑΕΠ να επιστρέψει στα επίπεδα των 230 δισ., έως το Ανακοινώθηκε η ολοκλήρωση των διαδικασιών για την παραχώρηση του παλαιού αεροδροµίου του Ελληνικού από το ΤΑΙΠΕ. Η αξιοποίηση του Ελληνικού αποτελεί µια σηµαντική επένδυ - ση που αναµένεται να οδηγήσει σε σειρά θετικών ωφελειών για την ελληνική οικονοµία και να τονώσει το επενδυτικό κλίµα για µακροπρόθεσµες επενδύσεις στην ελληνική οικονοµία, οδηγώντας στη δηµιουργία νέων θέσεων απασχόλησης. Όσον αφορά στα διαθέσιµα στοιχεία της συµφωνίας για το Ελληνικό, η προσφορά του µοναδικού επενδυτή (κοινοπραξία Lamda Development) ανήλθε σε λίγο περισσότερα από 700 εκατ., σε όρους καθαρής παρούσας αξίας (βάσει της τρέχουσας απόδοσης των ελληνικών οµολόγων, 6,5%), ενώ η τελική οικονοµική προσφορά ανήλθε στα 915 εκατ., εκ των οποίων το 33% (περίπου 300 εκατ.) θα δοθεί ως προκαταβολή, 200 εκατ. στο τέλος της 10ετίας και τα υπόλοιπα 415 στο µεσοδιάστηµα. Επιπροσθέτως, η κοινοπραξία θα αναλάβει εξ ολοκλήρου κόστος επένδυσης ύψους 1,25 δισ., ενώ δεσµεύεται σύµφωνα µε το ΤΑΙΠΕ για συνολικές επενδύσεις ύψους 5,7 δισ. Τέλος, το 30% των µελλοντικών κερδών της κοινοπραξίας θα καταβάλλονται στο Ελληνικό ηµόσιο ετησίως για 99 χρόνια, υπό την προ πόθεση ότι η από- 12

13 δοση της επένδυσης θα ξεπερνά το 15%. Η κύρωση της σύµβασης παραχώρησης θα πραγµατοποιηθεί από τη Βουλή. Στην Ελλάδα βρέθηκε η πολυµελής αντιπροσωπεία της Κινεζικής Εθνικής Επιτροπής Ανάπτυξης και Μεταρρυθµίσεων (NDRC), µε αντικείµενο συζητήσεων τη διενέργεια επενδύσεων και νέων επιχειρηµατικών πρωτοβουλιών. Η αντιπροσωπεία διενήργησε συναντήσεις στα Υπουργεία Ανάπτυξης, Μεταφορών και Εµπορικής Ναυτιλίας, εκφράζοντας ενδιαφέρον για τις αποκρατικοποιήσεις των λιµένων και της ΤΡΑΙΝΟΣΕ. Το ενδιαφέρον, σύµφωνα µε τις ανακοινώσεις, έγκειται σε επενδύσεις εκσυγχρονισµού του σιδηροδροµικού δικτύου, µε στόχο τη διευκόλυνση των εµπορευµατικών µεταφορών από το λιµάνι του Πειραιά προς την Κεντρική Ευρώπη. Τέλος το ΤΑΙΠΕ προέβη σε αναθεώρηση του στόχου των εσόδων από αποκρατικοποιήσεις για το 2014, στο 1,5 δισ., από 3,8 δισ., ποσό το οποίο αναγραφόταν στον προ πολογισµό του Για το 2015, ο στόχος εσόδων από αποκρατικοποιήσεις ανέρχεται σε 2,3 δισ. Σύµφωνα µε τη σχετική ανακοίνωση, το ΤΑΙΠΕ από την έναρξη της λειτουργίας του έχει συγκεντρώσει έσοδα 2,7 δισ. από αποκρατικοποιήσεις, ενώ έχει συµµετάσχει σε συµφωνίες των οποίων τα έσοδα αναµένεται να ανέλθουν σε 5 δισ. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΓΟΡΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Ψηφίστηκε στις 30/3/2014 το πολυνοµοσχέδιο που περιλαµβάνει µια σειρά από τοµές και διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις για την ελληνική οικονοµία. Το συγκεκριµένο νοµοσχέδιο, που βασίστηκε στην έκθεση του ΟΟΣΑ 5, περιλαµβάνει σειρά ρυθµίσεων για την ολοκλήρωση διαρθρωτικών αλλαγών, όπως το άνοιγµα των κλειστών επαγγελµάτων, την αύξηση της έντασης του ανταγωνισµού και την άρση χρόνιων στρεβλώσεων και παθογενειών συγκεκριµένων αγορών αγαθών και υπηρεσιών στην Ελλάδα, απλοποιώντας πληθώρα νοµοθετικών παρεµβάσεων και νόµων του παρελθόντος. Παρά το γεγονός ότι το πολυνοµοσχέδιο ήγειρε ανησυχίες και περιορισµένης έκτασης ενστάσεις, στο σύνολό του απλοποιεί σηµαντικά το θεσµικό πλαίσιο, περιορίζοντας τη γραφειοκρατία, αυξάνοντας τον ανταγωνισµό, ενώ αναµένεται να οδηγήσει σε µείωση των τιµών προς όφελος των καταναλωτών. Το οικονοµικό όφελος της παρέµβασης αυτής, σύµφωνα µε τον ΟΟΣΑ, αναµένεται να φτάσει τα 5,2 δισ., ενώ εκτιµάται ότι θα συµβάλλει στην αντιµετώπιση σηµαντικών αγκυλώσεων και ανισορροπιών της ελληνικής οικονοµίας. Το πολυνοµοσχέδιο, εκτός από τις ρυθµίσεις σχετικά µε τον ανταγωνισµό, περιλαµβάνει επίσης ρυθµίσεις σχετικά µε τη διανοµή του «κοινωνικού µερίσµατος» ύψους 527 εκατ., από το πρωτογενές πλεόνασµα του 2013, που επιτεύχθηκε µε τις τεράστιες θυσίες των Ελλήνων πολιτών. Σκοπός του είναι η ανακούφιση των κοινωνικών οµάδων που έχουν πληγεί περισσότερο από τις επιπτώσεις της κρίσης. Το κοινωνικό µέρισµα αναµένεται να διανεµηθεί στις αρχές Μα ου, µε βάση ειδικά εισοδηµατικά και περιουσιακά κριτήρια. 5. OECD, (2013), OECD Competition Assessment Reviews: Greece - COMPETITION ASSESSMENT OF LAWS AND REGULATIONS IN GREECE. 13

14 ΙΕΘΝΕΙΣ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΕΠΙ ΟΣΕΙΣ ΚΑΙ ΛΙΜΕΝΙΚΕΣ ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΠΕΙΡΑΙΑ/COSCO Θεόδωρος Τσέκερης, Ερευνητής ΚΕΠΕ Στο άρθρο αυτό περιγράφονται οι επιδράσεις της αύξησης των επενδύσεων σε υποδοµές, ιδιαί - τερα στον εµπορευµατικό λιµένα του Πειραιά, καθώς και των σχετικών διαρθρωτικών µεταρρυθµί - σεων στη βελτίωση δεικτών ανταγωνιστικότητας και εξωστρέφειας της Ελλάδας, και στη δυ νητική επέκταση της ενεργούς ενδοχώρας της, έτσι ώστε να καταστεί ένας διεθνούς εµβέλειας κόµβος εµπορικών δραστηριοτήτων. 1. Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΛΙΜΕΝΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Κατά την περίοδο , η Κίνα στα πλαίσια της παγκόσµιας πολιτικής εµπορικής διείσδυσης προχώρησε σε µεγάλες εξωτερικές επενδύσεις, οι οποίες υπερέβησαν τα $350 δισεκ., εκ των οποίων $53,1 δισεκ. στην Ευρώπη και άνω του 50% σε αναπτυσσόµενες χώρες (Foucher, 2013). Ως µια κυρίαρχη χώρα εξαγωγής και εισαγωγής αγαθών, σκοπεύει στην εκµετάλλευση κρίσιµων διαµετακοµιστικών κόµβων/συνδέσµων του διεθνούς εµπορίου για τη µείωση του κόστους της συνολικής εφοδιαστικής αλυσίδας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα µιας τέτοιας επένδυσης αποτελεί αυτή στον λιµένα Πειραιώς. Ο κρίσιµος ρόλος του συγκεκριµένου λιµένα µπορεί να αποδοθεί στην ανάπτυξη του παγκόσµιου θαλάσσιου εµπορίου, που αντιστοιχεί στο 80% του συνολικού εµπορίου, και, ιδιαίτερα, της διακίνησης φορτίων µέσω εµπορευµατοκιβωτίων (Ε/Κ). Μεταξύ , η διεθνής θαλάσσια διακίνηση Ε/Κ σηµείωσε σηµαντική αύξηση (3,9% κατ έτος), µεγαλύτερη από εκείνη της θαλάσσιας διακίνησης συνολικού φορτίου 1 (3,4% κατ έτος) (Σχήµα 1(α)). Την ίδια περίοδο, η µέση µηνιαία αύ - ξηση της παγκόσµιας κίνησης Ε/Κ στους λιµένες εκτιµάται άνω του 0,3% (Σχήµα 1(β)). Κατά τη συγκεκριµένη περίοδο, η διαπεριφερειακή κίνηση Ε/Κ στις κύριες γραµµές στον θαλάσσιο εµπορικό διάδροµο από Άπω Ανατολή προς Ευρώπη είναι η µεγαλύτερη, συγκριτικά µε όλες τις υπόλοιπες παγκοσµίως, µε µέσο ρυθµό αύξησης 0,4% κατ έτος. Η πλειονότητα (52%) του διακινούµενου µέσω του Σουέζ φορτίου µε κατεύθυνση προς τον Ευρωπα κό Βορρά καταλήγει σε λιµένες της Μεσογείου και από εκεί προωθείται µέσω άλλων µεταφορικών µέσων στον τελικό προορισµό (ΥΠΑΝΑΝ, 2014). Επίσης, η αντίστροφη κίνηση στον ίδιο διάδροµο, δηλαδή από Ευρώπη προς Άπω Ανατολή, παρουσιάζει τον µεγαλύτερο ρυθµό αύξησης, τόσο ως προς την ποσότητα Ε/Κ (3,9% κατ έτος) (Σχήµα 2(α)) όσο και ως προς το µερίδιο αγοράς (3,3% κατ έτος) (Σχήµα 2(β)). 1. Το συνολικό φορτίο διακρίνεται στις κατηγορίες του συνολικού ξηρού φορτίου, του πετρελαίου (αργού και προ- όντων) και του υγροποιηµένου πετρελα κού και φυσικού αερίου. Το συνολικό ξηρό φορτίο διακρίνεται στις υποκατηγορίες του ξηρού χύδην φορτίου, των Ε/Κ και του λοιπού ξηρού φορτίου. 14

15 Σχήµα 1 ιαχρονική εξέλιξη (α) του θαλάσσιου εµπορίου ανά κατηγορία φορτίου και στο σύνολο, (β) του είκτη Παγκόσµιας Κίνησης Ε/Κ (ΚΕΚ) σε λιµένες, (α) (β) Πηγή: (α) Clarkson Research Services, (β) Εκτιµήσεις RWI-ISL µε βάση στοιχεία από 73 λιµένες ανά τον κόσµο. Σχήµα 2 ιαχρονική εξέλιξη της διαπεριφερειακής κίνησης Ε/Κ στις κύριες γραµµές ως προς (α) την ποσότητα (εκατ. TEU), και (β) το αντίστοιχο µερίδιο (%), (α) (β) Πηγή: Clarkson Research Services. Σηµείωση: Η τιµή της ποσότητας και του µεριδίου της παγκόσµιας εµπορικής κίνησης (TEU) για το 2013 αποτελεί εκτίµηση. 15

16 Τα παραπάνω στοιχεία εξηγούν τη σηµαντική δραστηριοποίηση της κινεζικής εταιρείας COSCO στον λιµένα του Πειραιά. Με την ολοκλήρωση της προβλήτας ΙΙΙ, εκτιµάται ότι η COSCO θα έχει επενδύσει συνολικά άνω των 630 εκατ, αυξάνοντας τη δυναµικότητα του σταθµού Ε/Κ από 3,7 εκατ. TEU (Μονάδα ισοδύναµη είκοσι ποδών) σε 6,2 εκατ. TEU ετησίως. Με τις επενδύσεις αυτές, ο λιµένας Πειραιώς δύναται να καταστεί ο µεγαλύτερος λιµένας Ε/Κ της Μεσογείου (το έτος 2012 ο µεγαλύτερος ήταν της Βαλένθιας µε κίνηση 4,5 εκατ. TEU). Παράλληλα, οι επενδύσεις έχουν προκαλέσει και αναµένεται να επιφέρουν ακόµα µεγαλύτερη αναβάθµιση στο επίπεδο της λιµενικής εξυπηρέτησης και παραγωγικότητας: οι ρυθµοί φορτο-εκφόρτωσης έχουν φθάσει τις 46,8 κινήσεις/γερανό/ώρα και το µέγεθος των εξυπηρετούµενων πλοίων προβλέπεται να αυξηθεί από τα TEU στα TEU, ενώ παρέχονται ολοκληρωµένες και εξειδικευµένες υπηρεσίες σε ναυτιλιακές εταιρείες και πελάτες για την αποθήκευση και τον χειρισµό των φορτίων τους. Πίνακας 1 Εµπορευµατική κίνηση (Ε/Κ σε χιλιάδες TEU) στον λιµένα του Πειραιά και σε άλλους διεθνείς λιµένες διακίνησης Ε/Κ υπό τη διαχείριση της COSCO, Ε/Κ (χιλ. TEU) Σιγκαπούρη Σουέζ Αµβέρσα Πειραιάς Σύνολο COSCO Q1 262,6 693, , ,70 Q2 287,9 685, , ,40 Q3 267,6 747,2 207,3 146, ,00 Q4 273,6 730,8 227,2 161, ,80 Σύνολο , ,9 795,5 684, ,9 Q1 253,1 651,1 297, ,90 Q2 260,7 865, , ,30 Q3 289,3 847,2 293,9 311, ,10 Q4 303,2 882,5 267,3 392, ,50 Σύνολο , , , , ,8 Q1 271,9 669,7 287,7 504, ,80 Q2 389,8 765,8 262,2 548, ,10 Q3 294,9 701,4 246,8 505, ,90 Q4 276,3 726,3 304,5 549, ,50 Σύνολο , , , , ,3 Q1 234,1 653, , ,90 Q ,30 328,8 625, ,50 Q ,00 364,3 644, ,10 Q4 290,7 850,10 377,5 714, ,50 Σύνολο , , , , (%) 2010Q1-2013Q4-3,9 9,4 72,3 267,9 26,3 Πηγή: COSCO Pacific Ltd. 16

17 Το αποτέλεσµα της σηµαντικής αναβάθµισης του λιµένα του Πειραιά αντανακλάται στη θεαµατική αύξηση της εµπορευµατικής κίνησης, κατά 268% µεταξύ του πρώτου τριµήνου του 2010 και του τελευταίου τριµήνου του 2013, έναντι αντίστοιχης αύξησης κατά 72% στον λιµένα της Αµβέρσας και 26% κατά µέσο όρο στο σύνολο των λιµένων που διαχειρίζεται η COSCO. Ωστόσο, όπως έχει ήδη επισηµανθεί (Τσέκερης, 2013α), η αύξηση αυτή συνδέεται κυρίως µε τη διαδικασία αναδιακίνησης (transhipment) (προς άλλους λιµένες) Ε/Κ, παρά µε αυτή της προώθησης φορτίων transit µέσω του συστήµατος χερσαίων µεταφορών στην ελληνική και ευρωπα κή ενδοχώρα, που έχει σηµαντικά µεγαλύτερες πολλαπλασιαστικές επιδράσεις στην εγχώρια οικονοµία. 2. ΕΙΚΤΕΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΕΦΟ ΙΑΣΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Όπως φαίνεται στον Πίνακα 2, η Ελλάδα δεν µπορεί να θεωρηθεί ως πιο ανταγωνιστική σε σχέση µε το σύνολο των υποδοµών της, συγκριτικά τόσο µε χώρες του Ευρωπα κού Βορρά που διαθέτουν διεθνούς εµβέλειας θαλάσσιες εµπορικές πύλες, όσο και µε χώρες στις Μεσογειακές ακτές, προς τα δυτικά (Ιταλία, Σλοβενία, Κροατία) αλλά και τα ανατολικά (Τουρκία). Επίσης, σηµειώνεται ότι, κατά την τελευταία πενταετία, η θέση της χώρας στην κατάταξη της διεθνούς ανταγωνιστικότητας των υποδοµών υποχώρησε (από τη θέση 54 στη θέση 60), λόγω των σηµαντικών επενδύσεων άλλων (κυρίως, αναπτυσσόµενων χωρών) σε νέα έργα µεταφορών. Τις ανταγωνιστικές τάσεις αναµένεται να εντείνουν η ολοκλήρωση σηµαντικών έργων οδικής και σιδηροδροµικής υποδοµής στα υτικά Βαλκάνια, τις Παρευξείνιες χώρες και την Τουρκία, όπως ο Υπερ-Καυκάσιος Σιδηρόδροµος, που θα ενώνει τις χώρες της Κεντρικής Ασίας µε την Ευρώπη και µπορεί να αποτελέσει µια αποτελεσµατική δίοδο µεταφοράς Ε/Κ, καθώς και η αναβάθµιση υφιστάµενων λιµένων ή η κατασκευή νέων στις περιοχές αυτές (π.χ., AsyaPort στην Τουρκία). Οι εξελίξεις αυτές δείχνουν ότι, επιπρόσθετα µε την προσέλκυση επενδύσεων και τις θεσµικές-οργανωτικές µεταρρυθµίσεις για τη µείωση του κόστους εµπορίου, απαιτούνται κατάλληλες στρατηγικές συµµαχίες που θα βελτιώσουν τη θέση της χώρας στα δίκτυα του διεθνούς εµπορίου. Ένας άλλος σχετικός δείκτης που απεικονίζει την επίδοση µιας χώρας στο εξωτερικό εµπόριο είναι ο είκτης Συνδεσιµότητας µε τις ιεθνείς Εφοδιαστικές Αλυσίδες ( Σ ΕΑ). Ο συγκεκριµένος δείκτης αποτυπώνει την ικανότητα της χώρας να διευκολύνει τη διακίνηση εµπορευµάτων, ως προς: α) την αποτελεσµατικότητα εισαγωγής τους από έναν λιµένα στην ενδοχώρα (ως προς τον αριθµό των απαιτούµενων εγγράφων, το κόστος και τον χρόνο εισαγωγής), β) την αποτελεσµατικότητα εξαγωγής τους από το σηµείο παραγωγής σε έναν λιµένα (ως προς τον αριθµό των απαιτούµενων εγγράφων, το κόστος και τον χρόνο εξαγωγής), και γ) τη δυνατότητα ενσωµάτωσής τους στις διεθνείς εφοδιαστικές αλυσίδες, όπως αποτυπώνεται στον δείκτη λιµενικής συνδεσιµότητας, που αποτελεί συνάρτηση του αριθµού των προσεγγιζόµενων πλοίων, της χωρητικότητας και του µεγέθους τους, του αριθµού των προσφερόµενων υπηρεσιών και των εταιρειών που λειτουργούν τις υπηρεσίες αυτές. Ο Σ ΕΑ προσδίδει ίσο βάρος στους αναφερόµενους τρεις παράγοντες. Μεταξύ , η Ελλάδα βελτίωσε τον Σ ΕΑ κατά 4% κατ έτος, από τις 34 στις 41,5 µονάδες (Σχήµα 3(α)), αναβαθµίζοντας έτσι τη θέση της στη διεθνή κατάταξη, από την 52η στην 42η (Σχήµα 3(β)). Η παρατηρούµενη βελτίωση οφείλεται κυρίως στην αύξηση της λιµενικής συνδεσιµότητας της χώρας κατά 8% κατ έτος (από τις 27,2 στις 40,1 µονάδες), βελτιώνοντας τη θέση της στη διεθνή κατάταξη από την 38η στην 32η. Σηµαντική είναι επίσης η βελτίωση της εξαγωγικής επίδοσης της χώρας κατά 4% κατ έτος (από τις 41,4 στις 47,9 µονάδες), βελτιώνοντας τη θέση της στη διεθνή κατάταξη από την 72η στην 57η. Η βελτίωση της συνδεσιµότητας αντανακλά σε σηµαντικό βαθµό τις αυξηµένες εµπορευµατικές ροές και οικονοµίες κλίµακας που 17

18 Πίνακας 2 είκτες παγκόσµιας ανταγωνιστικότητας και σχετική θέση στην παγκόσµια κατάταξη (στην παρένθεση) για τις υποδοµές µεταφορών και το διεθνές εµπόριο της Ελλάδας και ανταγωνιστριών χωρών Χώρα Σύνολο υποδοµών 1 Οδικές υποδοµές Σιδηροδροµικές υποδοµές Λιµενικές υποδοµές Υποδοµές αεροµεταφορών ιαθεσι- µότητα αεροπορικών θέσεων 2 Επίδραση εµπορικών φραγµών ασµοί διεθνούς εµπορίου 3 Επιβάρυνση τελωνειακών διαδικασιών Αλβανία Βουλγαρία Κροατία Κύπρος Αίγυπτος Ελλάδα Ιταλία Μάλτα Ρουµανία Σλοβενία Τουρκία Βέλγιο Γερµανία Ολλανδία 3,8 3,9 1,2 3,5 4,3 24,2 4,1 2,7 3,3 (92) (76) (118) (109) (77) (119) (99) (39) (117) 3,5 2,9 3,1 3,9 4,2 104,0 3,8 0,8 3,9 (102) (112) (54) (85) (83) (80) (123) (4) (78) 5,1 5,5 3,1 4,3 4,4 86,0 4,4 3,3 4,2 (42) (21) (53) (65) (72) (85) (58) (44) (62) 5,1 5,4 4,8 5,3 173,4 4,9 0,8 4,8 - (40) (25) (46) (43) (69) (15) (4) (37) 3,3 2,7 2,7 4,1 4,8 710,5 3,6 17,7 3,8 (118) (122) (63) (80) (59) (33) (136) (143) (89) 4,5 4,2 2,7 4,5 5,3 542,0 4,9 0,8 3,9 (60) (63) (64) (57) (44) (38) (18) (4) (81) 4,8 4,4 4,2 4,3 4,4 2261,7 4,3 0,8 4,1 (53) (55) (29) (67) (73) (18) (67) (4) (67) 5,2 3,4 5,8 5,7 70,3 4,8 0,8 4,8 - (36) (91) (13) (23) (93) (29) (4) (34) 3,4 2,1 2,3 3,0 3,4 176,3 3,8 0,8 3,3 (106) (145) (82) (123) (119) (67) (128) (4) (118) 5,2 5,1 3,2 5,1 4,3 16,4 4,5 0,8 4,8 (31) (32) (50) (38) (74) (130) (45) (4) (33) 5,1 4,9 3,1 4,3 5,5 2081,9 4,1 5,1 3,8 (41) (44) (52) (63) (33) (20) (97) (69) (87) 5,8 5,4 5,0 6,3 6,0 557,0 5,0 0,8 5,1 (16) (26) (15) (7) (16) (37) (12) (4) (21) 6,2 6,0 5,7 5,8 6,1 4663,0 4,4 0,8 4,9 (10) (11) (7) (9) (8) (5) (57) (4) (30) 6,2 6,0 5,5 6,8 6,5 1759,5 5,1 0,8 5,5 (9) (10) (11) (1) (4) (22) (9) (4) (6) Πηγή: The Global Competitiveness Report , World Economic Forum, Geneva. Σηµειώσεις: Οι τιµές αναφέρονται στην κλίµακα 1-7, εκτός αν ο σχετικός δείκτης ορίζεται διαφορετικά. Ο συνολικός αριθµός χωρών που εξετάζονται είναι 148. (1) Ο γενικός αυτός δείκτης περιλαµβάνει, εκτός από τους δείκτες που αφορούν στις µεταφορές, και δείκτες για την ποιότητα παροχής ηλεκτρισµού, τις γραµµές σταθερής τηλεφωνίας και τις συνδροµές κινητής τηλεφωνίας. (2) Σε εκατ. χιλιοµετρικές θέσεις ανά εβδοµάδα. (3) Ποσοστό τελωνειακών δασµών επί του συνόλου των φόρων εισαγωγής εµπορεύσιµων αγαθών. 18

19 Σχήµα 3 (α) Βαθµολογία και (β) παγκόσµια κατάταξη των επιδόσεων της Ελλάδας ως προς τον είκτη Συνδεσιµότητας µε τις ιεθνείς Εφοδιαστικές Αλυσίδες ( Σ ΕΑ) (α) (β) Πηγή: United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific (ESCAP). Σηµείωση: Ο συνολικός αριθµός των χωρών που εξετάζονται είναι

20 δηµιουργήθηκαν από την ανάπτυξη του λιµένα Πειραιώς τα τελευταία έτη. Η κατάσταση αυτή αποτυπώνεται (α) σε συµφωνίες που έχουν ήδη συναφθεί µε τις Hewlett Packard (HP) και Zhong Xing Telecommunication Equipment (ZTE) ή πρόκειται να συναφθούν µε διεθνείς εταιρείες που επιθυµούν να διακινήσουν τα εµπορεύµατά τους µέσω του Πειραιά, και, ιδιαιτέρως, (β) στα ση- µαντικά µερίδια που κατέχει η COSCO στις παγκόσµιες (µε αυξανόµενη συγκέντρωση) αγορές διαχείρισης λιµενικών σταθµών Ε/Κ (Σχήµα 4(α)) και ναυτιλιακής µεταφοράς Ε/Κ (Σχήµα 4(β)), που οδηγούν σε συνέργειες και την αξιοποίηση σηµαντικών οικονοµιών κλίµακας. Σχήµα 4 (α) ιακίνηση E/K (σε εκατ. TEU) και µερίδια (%) αγοράς (στην παρένθεση) των επτά µεγαλύτερων λειτουργών λιµενικών σταθµών Ε/Κ (έτος 2012) και (β) χωρητικότητα (σε εκατ. TEU), µέγεθος [στην αγκύλη] και µερίδια (%) αγοράς (στην παρένθεση) των επτά µεγαλύτερων λειτουργών-ιδιοκτητών στόλων µεταφοράς Ε/Κ (Σεπτέµβριος, 2013) (α) (β) Πηγή: (α) Drewry, (β) Clarkson Research Services. 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Οι περιγραφόµενες τάσεις αναδεικνύουν τη δυναµική και ενδογενή σχέση µεταξύ των διεθνών εµπορικών επιδόσεων και του λιµενικού µεταφορικού έργου της χώρας, ιδιαίτερα σε σχέση µε τον Πειραιά. Η σχέση αυτή δύναται να ενισχυθεί περαιτέρω µε την ολοκλήρωση του επενδυτικού προγράµµατος της COSCO και την ανάπτυξη κατάλληλων συνεργειών µε τις υπό επέκταση εµπορευµατικές εγκαταστάσεις του ΟΛΠ. Με τον τρόπο αυτό, θα αξιοποιηθεί πλήρως το διαθέσιµο δυναµικό του λιµένα και θα διευρυνθούν οι εµπορικές δραστηριότητές του, πέραν αυτών της ναυτιλίας, σε άλλους κλάδους (logistics, µεταποίησης, ενέργειας, εµπορίου, νέων τεχνολογιών, 20

21 χερσαίων µεταφορών και άλλων υπηρεσιών). Παράλληλα, θα πρέπει να ενισχυθεί ο δια-λιµενικός ανταγωνισµός, κυρίως µε την αναβάθµιση και αξιοποίηση του (εµπορευµατικού σταθµού του) λι- µένα Θεσσαλονίκης από διεθνείς στρατηγικούς επενδυτές-εταιρείες µε ισχυρή θέση στις παγκό - σµιες αγορές διαχείρισης λιµενικών σταθµών και µεταφοράς Ε/Κ (Σχήµα 4), στα πρότυπα του λιµένα Πειραιώς. Άλλοι µεγάλοι λιµένες (ή και δίκτυα λιµένων) που θα µπορούσαν άµεσα να αξιοποιηθούν µε ιδιωτικές πρωτοβουλίες, αναπτύσσοντας και διαφοροποίηση των προσφερόµενων υπηρεσιών τους στο εθνικό λιµενικό σύστηµα (Τσέκερης, 2013β), είναι αυτοί της υπόλοιπης Αττικής, της Αλεξανδρούπολης, της Καβάλας, της Ηγουµενίτσας, του Βόλου, της Πάτρας και του Ηρα κλείου. Καθοριστική για την ανάπτυξη των διεθνών εµπορικών συναλλαγών της Ελλάδας είναι η αποτελεσµατική επέκταση της ενεργούς ενδοχώρας της, ώστε να περιλαµβάνει ένα σηµαντικό µέρος της Νοτιοανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης, µε την προώθηση των διαπεριφερειακών χερσαίων υποδοµών και δικτυώσεων, την αναβάθµιση των τεχνολογικών συστηµάτων και την επίτευξη ενός ενιαίου ευρωπα κού σιδηροδροµικού χώρου. Ταυτόχρονα, η είσοδος της χώρας σε µια τροχιά βιώ σιµης ανάπτυξης, βασισµένης στην παραγωγή διεθνώς εµπορεύσιµων αγαθών και υπηρεσιών και σε κατάλληλες θεσµικές µεταρρυθµίσεις, θα αυξήσει τις εµπορικές συναλλαγές και θα µειώσει το κόστος εµπορίου. Υπ αυτές τις συνθήκες, οι επενδύσεις στην Ελλάδα δύνανται να προέλ - θουν και από µεγάλες εταιρείες διαχείρισης σταθµών Ε/Κ, των οποίων η στρατηγική επι κεν τρώνεται στην εκµετάλλευση λιµένων σε περιοχές που αποτελούν κέντρα προέλευσης και προορισµού εµπορευµάτων, δηλαδή, σε χώρες ή περιοχές µε ενδοχώρα µε σηµαντικές ροές εισαγωγής και εξαγωγής αγαθών. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Foucher, M. (2013), Η Μάχη των Χαρτών, Εκδόσεις Κέρκυρα, Αθήνα. Τσέκερης, Θ. (2013α), Μεταφορά εµπορευµάτων εξωτερικού µέσω των Ελληνικών λιµένων, Οικονοµικές Εξελίξεις, Νο. 22, σσ Τσέκερης, Θ. (2013β), Επενδύσεις στις µεταφορές µέσω ΕΣΠΑ και προοπτικές για την περίοδο , Οικονοµικές Εξελίξεις, No. 22, σσ ΥΠΑΝΑΝ (2014), Εθνική Στρατηγική για την Εφοδιαστική στην Ελλάδα, Υπουργείο Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας, Αθήνα. 21

22 ΚΥΚΛΙΚΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΕΙΚΤΕΣ ΚΑΙ Ο ΣΥΝΘΕΤΟΣ ΕΙΚΤΗΣ ΠΡΟΗΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΠΕ Αικατερίνη Τσούµα, Ερευνήτρια ΚΕΠΕ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ελληνική οικονοµία πρόσφατα άφησε πίσω της το έκτο συνεχόµενο έτος της οικονοµικής ύφεσης στην οποία είχε εισέλθει στα µέσα του 2008 και η οποία είχε λάβει ευρύτατες διαστάσεις από το δεύτερο εξάµηνο του 2010 και έπειτα. Οι πιο πρόσφατες οικονοµικές εξελίξεις, οι ενδείξεις που παρέχονται από έναν σηµαντικό αριθµό οικονοµικών µεγεθών και δεικτών αλλά και οι προβλέψεις εγχώριων και διεθνών οργανισµών ως προς τις βραχυπρόθεσµες προοπτικές για τις εγχώριες οικονοµικές συνθήκες συγκλίνουν στην άποψη ότι η ελληνική οικονοµία βρίσκεται πλέον κοντά στη µετάβαση σε καθεστώς οικονοµικής ανάπτυξης. Είναι σαφές το πόσο κρίσιµη καθίσταται η ολοκλήρωση µιας τέτοιας µετάβασης µέσα στο 2014, η οποία θα σηµατοδοτήσει την έξοδο από την πολυετή κρίση και την επάνοδο στην οικονοµική µεγέθυνση. Η οριστική επιβεβαίωση της εν λόγω µετάβασης θα επέλθει µέσω της απεικόνισής της στα στατιστικά στοιχεία για τη συνολική πραγµατική οικονοµική δραστηριότητα και της σχετιζόµενης δη- µοσίευσης των στοιχείων αυτών. Ωστόσο, τέτοιου είδους δηµοσιεύσεις πραγµατοποιούνται µε σηµαντική χρονική υστέρηση, µε αποτέλεσµα να µεσολαβεί µια χρονική περίοδος που χαρακτηρίζεται από ένα είδος κενού πληροφόρησης µεταξύ της πραγµατοποίησης της µεταστροφής στην οικονοµική δραστηριότητα και της παροχής επίσηµης πληροφόρησης αναφορικά µε τη συνδεόµενη µεταστροφή. Το κενό αυτό καλούνται να καλύψουν, από τη µία πλευρά, άµεσα διαθέσι- µοι µεµονωµένοι κυκλικοί οικονοµικοί δείκτες υψηλής συχνότητας, οι οποίοι τείνουν να κινούνται ταυτόχρονα µε τη συνολική οικονοµική δραστηριότητα και, από την άλλη πλευρά, δείκτες µε χαρακτηριστικά προήγησης, που τείνουν µε άλλα λόγια να προηγούνται της συνολικής οικονοµικής δραστηριότητας, κυρίως ως προς τα σηµεία καµπής, και δύνανται να παρέχουν πρόωρη πληροφόρηση. Το ΚΕΠΕ στοχεύει, µεταξύ άλλων, στην κάλυψη της ανάγκης έγκαιρης καταγραφής και ανάδειξης ενδείξεων µεταστροφής στην πραγµατική οικονοµική δραστηριότητα, ιδιαίτερα στην παρούσα συγκυρία, στην οποία η επικείµενη µετάβαση σε καθεστώς ανάπτυξης αποκτά καίριο ρόλο στη διαµόρφωση των προσδοκιών αναφορικά µε τις συνολικές προοπτικές της χώρας. Για το λόγο αυτό, καταρτίζεται ένας Σύνθετος είκτης Προήγησης, στη βάση µεµονωµένων κυκλικών δεικτών µε χαρακτηριστικά προήγησης. Η πιο πρόσφατη πορεία του εν λόγω είκτη καταγράφει µεταστροφή στην οικονοµική δραστηριότητα ήδη από τα µέσα του 2012 και συνεπώς, στη βάση του χαρακτηριστικού προήγησης που κατέχει, επιβεβαιώνει την αναµενόµενη έξοδο της ελληνικής οικονοµίας από την ύφεση σε βραχυπρόθεσµο ορίζοντα. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΚΑΙ ΚΥΚΛΙΚΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΕΙΚΤΕΣ Η µετάβαση από ένα καθεστώς ύφεσης σε καθεστώς ανάπτυξης καθώς και το αντίστροφο, όπως και οι ενδιάµεσες, µε τα καθεστώτα αυτά συνδεόµενες, φάσεις ανοδικής (ανάκαµψη) και πτωτικής 22

23 (συρρίκνωση) πορείας της οικονοµίας, αναφέρονται στην έννοια των οικονοµικών κύκλων 1. Οι οικονοµικοί κύκλοι, δηλαδή η ακολουθία µη περιοδικών, και συνεπώς και µη προβλέψιµων, αρνητικών και θετικών διακυµάνσεων στη συνολική οικονοµική δραστηριότητα διαµορφώνει τους επαναλαµβανόµενους κύκλους ύφεσης και ανάπτυξης, που χαρακτηρίζουν όλες τις οικονοµίες. Οι εν λόγω κύκλοι απεικονίζονται στα µεγέθη που καταµετρούν τη συνολική οικονοµική δραστηριότητα µιας χώρας, όπως το Ακαθάριστο Εγχώριο Προ όν (ΑΕΠ). Μια ουσιώδης ιδιαιτερότητα αναφορικά µε τους οικονοµικούς κύκλους αφορά στο γεγονός ότι συνοδεύονται από ταυτόχρονη υφεσιακή ή αναπτυξιακή πορεία σε µια πληθώρα µεµονωµένων δραστηριοτήτων ή/και οικονοµικών τοµέων/κλάδων. Η εν λόγω ταυτόχρονη πορεία διακατέχεται από χαρακτηριστικά συγχρονισµού και κυκλικής συµβατότητας (συµβαδίζουν, δηλαδή, ως προς τη φάση του κύκλου), τα οποία δηµιουργούν συµπλέγµατα και συγκέντρωση προς µια κατεύθυνση 2. Για παράδειγµα, κατά τη διάρκεια µιας οικονοµικής ύφεσης, που συνοδεύεται από αρνητικούς ρυθµούς µεταβολής στο ΑΕΠ, τα µεµονωµένα οικονοµικά µεγέθη (που δύνανται να αφορούν σε ποικίλους τοµείς και συνιστώσες της οικονοµίας, π.χ. βιοµηχανία, εµπόριο, επενδύσεις, εισοδήµατα, απασχόληση), τα οποία συρρικνώνονται, επικρατούν και συγκεντρώνονται δη- µιουργώντας έτσι συµπλέγµατα µεταβλητών που συµβαδίζουν, και παράλληλα δεν παρατηρείται συγκέντρωση σε µεγέθη που έχουν ανοδική πορεία (τέτοια µεγέθη δύνανται, για παράδειγµα, να αφορούν στον αγροτικό τοµέα). Η αστάθεια που δηµιουργείται σε µια οικονοµία εξαιτίας των επανεµφανιζόµενων οικονοµικών κύκλων καθιστά απαραίτητη τη χάραξη και εφαρµογή σταθεροποιητικών µέτρων οικονοµικής πολιτικής, ιδιαίτερα σε φάσεις οικονοµικής συρρίκνωσης και κατά τη διάρκεια υφεσιακών καθεστώτων. Η επιλογή και υλοποίηση συγκεκριµένων πολιτικών, εντούτοις, προ ποθέτει την ύπαρξη έγκαιρων και αξιόπιστων ενδείξεων αναφορικά µε το τρέχον επίπεδο και την κατεύθυνση της πραγµατικής συνολικής οικονοµικής δραστηριότητας. Συνεπώς, απαραίτητη είναι η ακριβής γνώση της φάσης του οικονοµικού κύκλου και του καθεστώτος οικονοµικής δραστηριότητας το οποίο η οικονοµία διατρέχει στην εκάστοτε χρονική στιγµή. Κάτι τέτοιο δυσχεραίνεται εξαιτίας του ότι οι οικονοµικοί κύκλοι δεν είναι προβλέψιµοι ή άµεσα παρατηρήσιµοι, ενώ παράλληλα η δηµοσίευση των σχετικών στατιστικών στοιχείων πραγµατοποιείται συνήθως µε σηµαντικές χρονικές καθυστερήσεις. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγµα των στατιστικών δεδοµένων για το ΑΕΠ, το οποίο θεωρείται και το πιο κατάλληλο για τη µέτρηση και την αντανάκλαση της συνολικής οικονοµικής δραστηριότητας µιας χώρας. Στην περίπτωση της Ελλάδας και σύµφωνα µε τους ισχύοντες Ευρωπα κούς Κανονισµούς, το ΑΕΠ του κάθε τρι- µήνου πρέπει να ανακοινώνεται 70 ηµέρες µετά το τέλος του συγκεκριµένου τριµήνου 3. Συνεπώς, η πληροφόρηση που συνδέεται µε την εν λόγω δηµοσίευση παρέχεται µε µια ουσιώδη υστέρηση, η οποία δύναται να έχει ως συνέπεια την καθυστερηµένη απόκριση στις ανάγκες της εκάστοτε τρέχουσας οικονοµικής συγκυρίας. Το κενό που δηµιουργείται από την έλλειψη επίσηµων συνολικών στατιστικών, που αντικατοπτρίζουν την έκταση και κατεύθυνση της πραγµατικής οικονοµικής δραστηριότητας και είναι διαθέσιµες σε ταυτόχρονο χρονικό ορίζοντα, καλούνται να καλύψουν οι λεγόµενοι κυκλικοί οικονοµικοί 1. Για τον πλέον έγκυρο και ευρέως εφαρµοζόµενο ορισµό των οικονοµικών κύκλων, βλέπε Burns and Mitchell (1947). 2. Αναλυτικότερα βλέπε A. F. Burns, στο Moore (editor) 1961, Chapter Εκτός της ενδιάµεσης πρώτης εκτίµησης (flash estimate) που ανακοινώνεται 45 ηµέρες µετά τη λήξη του τρι- µήνου. 23