1. Ποια τα χαρακτηριστικά της γραφής του Γ. Ιωάννου 2. Ο αναγνώστης σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης έχει την αίσθηση ότι ο αφηγητής αυτοβιογραφείται.

Transcript

1 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Φροντιστήριο 3 ï Ä É Á Ã Ù Í É Ó Ì Á Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς, Γ. Ιωάννου (σελ σχ. βιβλίου) ÅÑÙÔÇÓÅÉÓ 1. Ποια τα χαρακτηριστικά της γραφής του Γ. Ιωάννου 2. Ο αναγνώστης σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης έχει την αίσθηση ότι ο αφηγητής αυτοβιογραφείται. Πώς αποδεικνύεται αυτό; 3. Ποιες αφηγηματικές τεχνικές και τρόποι διακρίνονται στο πεζογράφημα; 4. «Ολομόναχος, ξένος, παντάξενος έτσι περιστρέφονται γύρω μου οι διαβάτες». Να σχολιάσετε το απόσπασμα (σελ. 249). 5. Ποιες αναλογίες διακρίνονται ανάμεσα στο παρακάτω απόσπασμα και στο εξεταζόμενο πεζογράφημα; Γ. Ιωάννου, «Ο Ξενιτεμένος» (Από τη συλλογή, Για ένα φιλότιμο) Πάντως οι επιτροπές με ταναστεύσεως γνωρίζουν τη δουλειά τους. Όλα τα έχουν μελετήσει, κανείς καλός δεν πρόκειται να τους ξεφύγει. Σιγά σιγά θα μείνουν στην πατρίδα μόνο τα αποπλύματα και οι ωχρές περιφερόμενες φυσιογνωμίες. Όλοι πρέπει να είναι πρώτης ποιότητας, όπως και τα ροδάκινα, άθικτα και βελουδένια. Όλες οι μάνες, που είχαν γιους, τους έχασαν ή θα τους χάσουν. Το μάθαν όλοι και συνωμοτούνε για το σώμα τους, τους ξεπλανεύουν, μεταχειρίζονται μεγάλες πανουργίες. Κι εγώ ακόμα συνωμότησα για να φτάσω ως εδώ, κι ας είχα αμέσως μετανιώσει. Ούτε με διάλεξε ούτε με παρακάλεσε κανένας. Φυσικά, αφότου έφτασα, σφαδάζω πάλι για το γυρισμό, χωρίς ν ακούσω τους πεπειραμένους. Δε με πειράζει που με περιμένουν τα ίδια πράγματα εκεί. Πάντως με περιμένουν κι εκείνοι οι δρόμοι, τα χώματα κι η θάλασσα. Όταν ακούω για θάλασσα βουρκώνω, όπως όταν σπανίως μου λένε λόγο στοργικό. Ο φίλος που μου λείπει πιο πολύ είναι θαλασσινός. ÁÐÁÍÔÇÓÅÉÓ 1. Χαρακτηριστικά της γραφής του: Γλωσσική ακρίβεια και περιγραφική καθαρότητα: απουσιάζει ο μελοδραματισμός και οι εκφραστικές υπερβολές το ύφος είναι απλό, καθημερινό, κουβεντιαστό σε σημείο που ανέχεται τετριμμένες και κοινές λέξεις. Ο λόγος διαθέτει εσωστρέφεια, απουσιάζει παντελώς η ρητορεία, παρά το δοκιμιακό χαρακτήρα ορισμένων κειμένων του. Λυτρωτικός ο ρόλος του χιούμορ και της ειρωνείας ακόμα και στα πιο σοβαρά και σκοτεινά σημεία της αφήγησης. 82

2 ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ÊÁÔÅÕÈÕÍÓÇÓ Γ ËÕÊÅÉÏÕ Υπαινικτικό ύφος, καθώς σκέψεις και συναισθήματα δε δηλώνονται άμεσα, αλλά υποβάλλονται μέσα από περισσότερο ή λιγότερο σαφείς υπαινιγμούς. Στο θέμα του χρόνου ακολουθείται η τεχνική της χρονικής σύνθεσης δηλαδή σε κάθε πεζογράφημα υπάρχουν πολλαπλές χρονικές συνδέσεις ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν ή σε διαφορετικά χρονικά σημεία του παρελθόντος, οι οποίες βασίζονται κυρίως στο συνειρμό. Το ενδιαφέρον σε αυτό το είδος της αφήγησης είναι ότι τα χρονικά πλαίσια δεν καθορίζουν την αφηγηματική πορεία, αλλά αντίθετα η αφήγηση πηγαινοέρχεται από το παρελθόν στο παρόν και αντίστροφα παλλόμενη, συχνά με άλματα τα οποία καθορίζουν οι συνειρμοί. Έτσι ο χρόνος της ιστορίας θρυμματίζεται και οι χρονικές ακολουθίες συγχωνεύονται στο παρόν του αφηγητή. 2. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση και η έντονη χρήση της προσωπικής αντωνυμίας εγώ, ο εξομολογητικός τόνος του αφηγητή με την έκφραση προσωπικών συναισθημάτων εισχύουν την εντύπωση ότι ο αφηγητής αυτοβιογραφείται. Ως αυτοβιογραφικά στοιχεία θεωρούνται: Η αναφορά του στην προσφυγική του καταγωγή που τον κάνει να ταυτίζεται με τους πρόσφυγες και τα παιδιά τους. Η συνήθειά του να συχνάζει στο ίδιο καφενείο με τους πρόσφυγες (κάθομαι στο ορισμένο καφενείο). Η γέννησή του στην ίδια πόλη με πολλούς πρώτης γενιάς πρόσφυγες ή απογόνους προσφύγων (οι περισσότεροι γεννήθηκαν εδώ σ αυτή την πόλη, όπως κι εγώ). Η αίσθηση ότι ανήκει στους διεσπαρμένους ( από μας τους διεσπαρμένους). Η προσπάθειά του να επανασυνδεθεί με τη δική του ράτσα και πατρίδα (Οι Θρακιώτες ή ίσως εγώ να την έχω συνηθίσει, έμμεση αναφορά στην καταγωγή του). Η συγκίνησή του από την περιπλάνησή του στους προσφυγικούς συνοικισμούς (κάτι σα ζεστό κύμα με σκεπάζει ξαφνικά, θαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδα / γυρνώ μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς με δυνατή ευχαρίστηση). Η προσπάθεια «επικοινωνίας» με το παρελθόν και τους προγόνους (Της Γονατιστής όταν περνάει από πάνω μου το βουβό ποτάμι των προγόνων παραπονιάρικο βόμβο) που μαρτυρεί τις ιδιαίτερες γνώσεις και το λαογραφικό του ενδιαφέρον λόγω σπουδών. Η αίσθηση της μοναξιάς του στην πόλη και ο επηρεασμός του από το σύγχρονο τρόπο ζωής. (Ολομόναχος, ξένος, παντάξενος χάνομαι στις μεγάλες αρτηρίες / συγκατοικώ με ανθρώπους που αδιαφορούν τελείως για μένα, κι εγώ γι αυτούς. 3. Οι αφηγηματικές τεχνικές και οι τρόποι που διακρίνονται στο πεζογράφημα είναι οι εξής: Ο τρόπος αφήγησης είναι η μίμηση δηλαδή πρωτοπρόσωπη ομοδιηγητική αφήγηση, με αφηγητή ομοδιηγητικό και δραματοποιημένο που συμμετέχει στα δρώμενα (ο λόγος του αφηγητή έχει τη βαρύτητα της προσωπικής μαρτυρίας) με εσωτερική εστίαση. Έτσι το έργο κερδίζει σε αμεσότητα και δραματικότητα. Όπου εκφράζονται σκέψεις και συναισθήματα του συγγραφέα σε πρώτο πρόσωπο και σε Εκπαιδευτικοί - Συνεργάτες επιστημονικά και παιδαγωγικά καταρτισμένοι 83

3 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Φροντιστήριο χρόνο παροντικό (στέκομαι και κοιτάζω) υπάρχει εσωτερικός μονόλογος. Όταν διακόπτεται η αφήγηση και παρεμβάλλονται κρίσεις του αφηγητή (διατηρούν από τους διεσπαρμένους) υπάρχει σχόλιο. Τεχνική του φενακισμού: η επισήμανση της ικανότητας του να διακρίνει τους πρόσφυγες έρχεται σε αντίφαση με το «μπερδεύω» πλησιάζει δηλαδή την αλήθεια, την υπαινίσσεται χωρίς να την αποκαλύπτει. Το ίδιο και στο σημείο της αποφατικής ευχής «κι αν ακόμα δεν είναι, πολύ θα ήθελα να ήταν έτσι η αλήθεια», καθώς δεν μπορεί να συγκαλύψει την ιστορική αλήθεια, κάνει έναν εύστοχο υπαινιγμό γι αυτήν (ακόμα κι αν δεν είναι). Παρέκβαση: «Κι όμως τα τελευταία χρόνια νομίζω» (σελ. 248) ολόκληρη η παράγραφος που περιγράφει τις ταλαιπωρίες των προσφύγων. Τεχνική του «απροσδόκητου» στην αναφορά στους «εγκληματίες των γραφείων» (σύμφωνα με αυτήν, ενώ ο αφηγητής συνεχίζει την αφήγηση, εντελώς απροσδόκητα και χωρίς καμμιά επεξήγηση αναφέρεται σε κάποιο νέο στοιχείο για το οποίο ο αναγνώστης δεν είχε ως εκείνη τη στιγμή ακούσει τίποτα). Σχήμα κύκλου: κυκλική οργάνωση της αφήγησης, καθώς με την τελευταία πρόταση της αφήγησης επανέρχεται στην υπόθεση κυκλικά, εκεί περίπου από όπου ξεκίνησε, στους προσφυγικούς συνοικισμούς. Τεχνική του αδιάσπαστου και διασπασμένου θέματος (ως προς το αφηγηματικό θέμα): - τεχνική του αδιάσπαστου: το θέμα παρουσιάζει ενότητα, έχει αρχή, μέση και τέλος με κύριο χαρακτηριστικό τη χρονική και χωρική αλληλουχία των γεγονότων. - τεχνική του διασπασμένου θέματος: το κείμενο σχηματίζεται από θεματικές ψηφίδες, οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους με διάφορες εσωτερικές και εξωτερικές συνάφειες. π.χ. από τη ζωή στις μεγάλες αρτηρίες της πόλης φθάνει σ ένα λα κό δρώμενο της Θράκης Συνειρμική οργάνωση: με αυτήν ο συγγραφέας χειρίζεται την τεχνική του διασπασμένου θέματος. π.χ. από το κόκκινο φανάρι συνειρμικά μεταφέρεται στα ερυθρά και στα λευκά αιμοσφαίρια. 4. Η έννοια της προσφυγιάς οδηγεί το συγγραφέα σε ένα άλλο κοινωνικό φαινόμενο που ακολούθησε, μια «άλλη μορφή προσφυγιάς», στη μοναξιά του κατοίκου των σύγχρονων αστικών κέντρων. Στις νέες συνθήκες ζωής στις μεγαλουπόλεις ο συγγραφέας δεν είναι πια μόνο πρόσφυγας, νοιώθει ολομόναχος και έχει χάσει την ταυτότητά του δεν είναι επιφανειακή μοναξιά, αλλά απόλυτη και βαθιά αίσθηση απομόνωσης που τον κυριεύει, γι αυτό άλλωστε παραθέτει διαδοχικά τρία επίθετα για να την εκφράσει. Έτσι όπως ο πρόσφυγας νοιώθει μοναξιά ανάμεσα στους ξένους έτσι και ο σύγχρονος άνθρωπος των πόλεων νοιώθει μόνος ανάμεσα στους άλλους και αλλοτριωμένος. Αντίθετα από το καφενείο που ήταν ο χώρος της ανθρώπινης επικοινωνίας και συνοχής των προσφύγων, οι μεγάλες αρτηρίες είναι ο τόπος της απομόνωσης των κατοίκων των πόλεων.το πλήθος, οι θόρυβοι, η κίνηση, η βιασύνη είναι τα γνωρίσματα του σύγχρονου τρόπου ζωής. Οι μεγάλες οδικές αρτηρίες με 84

4 ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ÊÁÔÅÕÈÕÍÓÇÓ Γ ËÕÊÅÉÏÕ τους κόκκινους φωτεινούς σηματοδότες και τα πολύχρωμα θορυβώδη αυτοκίνητα παραπέμπουν συνειρμικά στις αρτηρίες του κυκλοφοριακού συστήματος που κυκλοφορούν τα λευκά και τα ερυθρά αιμοσφαίρια, όπως κυκλοφορούν οι πολυάριθμοι άνθρωποι (συνειρμική παρομοίωση). Παρόλα αυτά μέσα στο πλήθος των ανθρώπων και στη φασαρία προσπαθεί να ξαναβρεί την ταυτότητά του. Ο συγγραφέας σταματά για ν ακούσει τα βήματα, τις φωνές, τα γέλια του απρόσωπου πλήθους που τον προσπερνά, τον παρακάμπτει, όπως το ορμητικό νερό του ποταμιού ένα κούτσουρο. Η λέξη κούτσουρο δηλώνει το δέντρο χωρίς κλαδιά, το ακρωτηριασμένο, τον ολομόναχο άνθρωπο μεταφορικά (έμεινε σαν το κούτσουρο) και η εικόνα του ποταμού και του κούτσουρου στη μέση αποτελεί σχόλιο στην ταχύτητα του ρυθμού ζωής στη μεγαλούπολη. Στο σημείο αυτό διαφαίνονται δύο από τα βασικότερα χαρακτηριστικά του Ιωάννου, η βιωματικότητα της γραφής του που αποπνέει υπαρξιακή αγωνία και αρέσκεται να βρίσκεται στο κέντρο και γύρω του να περιστρέφεται ο κόσμος και οι εμπειρίες του (Σ. Κοκκινάκης), όπως εκφράζεται αυτό με την εικόνα του ανθρώπινου ποταμιού και του κούτσουρου. 5. Το απόσπασμα προβάλλει το θέμα των μεταναστών και των επιτροπών μετανάστευσης κατ ανάλογο τρόπο με το πεζογράφημα, στο οποίο γίνεται λόγος για την προσπάθεια των «εγκληματιών των γραφείων» να ξεφορτωθούν τους πρόσφυγες εξωθώντας τους στη μετανάστευση. Για το συγγραφέα η μετανάστευση όπως φαίνεται και στα δύο έργα αποτελεί τη χειρότερη αναγκαστική επιλογή που έχει ο άνθρωπος για ν αντιμετωπίσει το πρόβλημα της επιβίωσης, καθώς τον απομακρύνει από τον τόπο του και τις ομορφιές του αλλά και τους αγαπημένους του ανθρώπους. Οι άνθρωποι που απαρτίζουν αυτές τις επιτροπές θεωρούνται σκληροί και εκμεταλλευτές που επιδιώκουν να επιλέξουν τους πιο δυνατούς και ζωηρούς για να εξασφαλίσουν καλύτερη απόδοση για τους εργοδότες. Κατ ανάλογο τρόπο «οι εγκληματίες των γραφείων» εκμεταλλεύτηκαν τη ζωηράδα και την αγνότητα των προσφύγων και προσπάθησαν να τους εξουδετερώσουν με το να τους εξωθήσουν να μεταναστεύσουν. Καταγγέλεται δηλαδή και στις δύο περιπτώσεις η αναλγησία των δημοσίων υπηρεσιών και η γραφειοκρατική πρακτική τους που χρησιμοποιεί τους ανθρώπους σαν αντικείμενα χωρίς ίχνος ανθρωπιάς. EðéìÝëåéá: áôæçéùüííïõ Óïößá Δραστηριοποίηση της σκέψης των μαθητών 85