Διαφοροποίηση και κοινωνική εντροπία (διάλεξη, 2008)

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Διαφοροποίηση και κοινωνική εντροπία (διάλεξη, 2008)"

Οινώνη Γεωργίου
8 χρόνια πριν
Προβολές:

1 Διαφοροποίηση και κοινωνική εντροπία (διάλεξη, 2008) οµιλία για την επετειακή ηµερίδα του GESTALT FOUNDATION, Θεσσαλονίκη, 12 Οκτωβρίου 2008 Το κίνητρο γι αυτή την οµιλία ήταν ότι συχνά ακούω από πολλούς να λένε: «γιατί να κάνω ψυχοθεραπεία, γιατί να εστιαστώ στην ατοµική µου ανάπτυξη όταν τα κοινά έχουν τόσα προβλήµατα... Δεν είναι καλύτερα να εστιαστώ στις αλλαγές που χρειάζονται στο ευρύτερο κοινωνικό πεδίο?». Προσωπικά, υποστηρίζω ότι ΑΚΡΙΒΩΣ µέσα από την ατοµική ανάπτυξη, µέσα από το να νιώσω πόσο διαφορετικός είµαι από τους Αλλους και να εξελίξω αυτό που είµαι, µπορώ να συµβάλλω σε ουσιαστικές κοινωνικές αλλαγές. Μια εισαγωγή σε αυτό το σκεπτικό, αποτελεί και η σηµερινλή οµιλία. Για να δούµε την έννοια της εντροπίας, αρχικά, ας σκεφτούµε µιά µπουλντόζα.

.. Δεν είναι καλύτερα να εστιαστώ στις αλλαγές που χρειάζονται στο ευρύτερο κοινωνικό πεδίο?».

2 2 Αναλογιστήκατε ποτέ πόση τεράστια ενέργεια χρειάζεται για να ξεκινήσει αυτός ο όγκος σίδερου? Η, ακόµη, αν φανταστούµε τη µπουλντόζα να κυλάει σε µιά κατηφόρα, πόσο δύσκολο είναι, πόση ενέργεια απαιτείται για να τη σταµατήσουµε? Αυτό µας δίνει και την έννοια της εντροπίας στη φυσική, που αντικατοπτρίζει την τάση ενός συστήµατος να διατηρεί την κινητική του κατάσταση. Η, αν το δούµε αλλιώς, εντροπία είναι η η τάση του προς µιά κατάσταση ισορροπίας που απαιτεί τη δυνατόν λιγότερη κατανάλωση ενέργειας (εντροπία είναι το µέγεθος που εκφράζει το µέτρο της «αδράνειάς» του). Για να ξεκινήσουµε ή να σταµατήσουµε τη µπουλντόζα χρειάζεται τεράστια προσπάθεια: η µπουλντόζα φαίνεται να «προτιµάει» να παραµείνει ακίνητη, ή, αν ήδη τσουλάει, να µη σταµατήσει. Ενα άλλο παράδειγµα εντροπίας είναι αυτό που µου είπε κάποτε ένας φίλος ναυτικός, ότι στα πολύ µεγάλα πλοία, στα λιµάνια, προτιµούν να µη σβήνουν τις µηχανές, γιατί χρειάζονται απίστευτα ποσά ενέργειας κάθε φορά που ξεκινούν. Σύµφωνα µε αυτόν τον ορισµό, ένα σύστηµα δεν τροφοδοτείται µε ενέργεια όσο πιό κλειστό παραµένει. Αν δεν κάνω κάτι εγώ, η µπουλντόζα παραµένει ακίνητη, ή δεν σταµατάει αν δεν κάνω κάτι µε τα φρένα. (Θυµηθείτε τόσα ωραία θρίλερ µε τρένα, λεωφορεία και αεροπλάνα που δεν σταµατούν, γιατί χάλασε το σύστηµα πλοήγησης και η ενέργεια του πιλότου ή του οδηγού δεν µπορεί να φτάσει στο σκάφος ή στο όχηµα). Ενα σύστηµα λοιπόν, όσο πιό ανοιχτό είναι, τόσο λιγότερη εντροπία µπορεί να αναπτύξει, αφού µε το να είναι ανοιχτό δέχεται ενέργεια «από έξω». Πχ, αν αφήσετε ατακτοποίητο το δωµάτιό σας, τείνει σταδιακά σε µιά κατάσταση αταξίας: ρούχα, βιβλία, αντικείµενα, πεταµένα εδώ κι εκεί, και τα στρώµατα σκόνης να παχύνονται διαρκώς (στο τέλος τείνει να γίνει όπως το παλάτι της Ωραίας Κοιµωµένης, στο οποίο η κακιά µάγισα είχε κοιµίσει τους πάντες). Αν όµως αποφασίσετε να το συµµαζέψετε, να το τροφοδοτείστε µε ενέργεια, τότε η κατάσταση αυτή αλλάζει. Η, το ίδιο γίνεται αν το σύστηµα ανοίξει, έρθει δηλαδή η µητέρα σας, ο/η σύζυγος, και το συµµαζέψουν για σας. Ας δούµε τώρα τι γίνεται µε την εντροπία και τις ανθρώπινες κοινωνίες. Μία κοινωνία, ως µία µεγάλη γκεστάλτ (ένα σύνολο επί µέρους στοιχείων που όµως έχουν ένα κοινό νόηµα ως σύνολο), αποτελεί κι αυτή ένα νοηµατοδοτηµένο ΟΛΟΝ. Κι αυτό το ΟΛΟΝ, αφού έχει κάποιο νόηµα, είναι κάτι παραπάνω από τα µέρη του. Πχ ένα κόµµα, ένας Οργανισµός, µιά Πολυεθνική, θαρρείς και είναι σα να αναπτύσσουν αυτοσυνείδηση, σα να γίνονται αυθύπαρκτες οντότητες, µε δικούς τους στόχους, πέρα από αυτούς των ανθρώπων που το δηµιούργησαν.

Αυτό µας δίνει και την έννοια της εντροπίας στη φυσική, που αντικατοπτρίζει την τάση ενός συστήµατος να διατηρεί την κινητική του κατάσταση.

3 3 Ετσι, πολλές από τις καταναλωτικές- τεχνοκρατικές κοινωνίες εµφανίζουν «εντροπία». Με την έννοια του ότι είναι έιναι ένα σύνολο στοιχείων που τείνει να διατηρήσει την κατάστασή του αµετάβλητη για να επιβιώσει, σαν την ενστικτώδη ανάγκη επιβίωσης µιάς τεράστιας αυτόβουλης οντότητας. Ποιά όµως µπορεί να είναι η ΜΟΡΦΗ της κοινωνικής εντροπίας? Υποστηρίζω ότι εκφράζεται µε: (1) τάση για οµοιογένεια σε στόχους και αξίες. (2) ακαµπτότητα (µε συνέπειες την προκατάληψη, την µη ικανότητα ανταπόκρισης σε νέα δεδοµένα κοινωνικής ζωής, κλπ). Οπότε, µε βάση την εντροπία που αναπτύσσουν οι κοινωνίες, συχνά τείνουν να ξορκίζουν την αλλαγή, την ατοµική ανάπτυξη, για να διατηρηθούν. Ειναι µια φυσική αδράνεια των κοινωνιών, µια τάση επιβίωσης. Δεν σηµαίνει ότι αναγκαστικά υπάρχουν πάντα κάποιοι «κακοί» που εµποδίζουν όλους τους άλλους «καλούς» να αναπτυχθούν και να προχωρήσουν. Και τώρα ας δούµε Πώς και Γιατί η διαφοροποίηση µέσω ψυχοθεραπείας µπορεί να µειώσει την κοινωνική εντροπία. Στο µυθιστόρηµα του Norman Spinrad «Πράκτορες του χάους», σε µιά φασιστική γαλαξιακή αυτοκρατορία, οι επαναστάτες τη διαλύουν εισάγοντας το απρόβλεπτο στις δράσες τους. Αλλοτε είναι ενάντια στην κυβέρνηση, άλλοτε υπέρ, ωστόσο πάντα απρόβλεπτα και µε τρόπο χαοτικό. Ταυτόχρονα επικοινωνούν µε άλλους γαλαξίες και προσκαλούν επισκέπτες. Με άλλα λόγια, τόσο εισάγουν ενέργεια στο σύστηµα (µε τις χαοτικές τους πράξει)ς, όσο και ταυτόχρονα το ανοίγουν. Η µονολιθική αυτοκρατορία, τελικά, καταρρέει. Στις πιό πολλές ψυχοθεραπείες η αυτοϋποστήριξη είναι ένα µέρος των στόχων (στη θεραπεία Γκεστάλτ είναι ο κύριος). Αυτό σηµαίνει ότι ευαισθητοποιούµαι στο να ακούω τις ανάγκες µου και µπορώ να κινούµαι για να κάνω κάτι γι αυτές, µόνος µου. Κάτι τέτοιο δεν συνεπάγεται αποµόνωση και «εγωισµό». Αντίθετα, σηµαίνει επίγνωση των ορίων µου, σεβασµό σε αυτά και στα όρια των άλλων ανθρώπων, και κυρίως το να µην εξαρτώµαι από τους άλλους µε τρόπους δυσλειτουργικούς. Η Αντωνία Κωνσταντινίδου, είπε κάτι µου άρεσε πολύ: «ότι χρειαζόµαστε τους Αλλους, είναι γεγονός... το ζήτηµα είναι το ΠΩΣ...» Και βέβαια... έτσι φαίνεται να είναι... Αλλο το σε χρειάζοµαι γιατί είναι καλύτερα µαζί σου, κι άλλο γιατί δεν µπορώ να ζήσω χωρίς εσένα. Τελικά µάλλον προκύπτει ότι όσο περισσότερο διαφοροποιούµαι από τους άλλους, όσο πιο πολύ έχω

Ποιά όµως µπορεί να είναι η ΜΟΡΦΗ της κοινωνικής εντροπίας? Υποστηρίζω ότι εκφράζεται µε: (1) τάση για οµοιογένεια σε στόχους και αξίες.

4 4 επίγνωση της µοναδικότητάς µου (και της ατοµικότητάς µου ως ύπαρξη), τόσο πιο καλά µπορώ να σχετιστώ µε τους Αλλους. Ο Carotenouto λέει ότι ο καθένας µας εµπερικλείει µέσα του µιά µοναδική πιθανότητα να πραγµατωθεί το ανεπάντεχο. Γι αυτό, συµπληρώνει, η απώλεια είναι τεράστια κάθε φορά που χάνεται µια ανθρώπινη ζωή. Η µοναδικότητά µας, σήµερα, φαίνεται να υποστηρίζεται και από τη νευροφυσιολογία, που µας λέει ότι οι ανατοµικές δοµές που στηρίζουν την ψυχική µας υπόσταση, είναι ένα δυναµικό σύστηµα κόµβων και διασταυρώσεων νευρικών ώσεων που είναι µοναδικό για τον καθένα µας. Και εδώ, ας επιστρέψουµε στό κοινωνικό πεδίο, µε δεδοµένο ότι αν κάποιος συναντήσει τη µοναδικότητά του και αν πάρει την ευθύνη της, µπορεί πλέον να νοηµατοδοτεί µόνος του τη ζωή του. Κάτι τέτοιο σηµαίνει ότι δεν χρειάζεται να καταπίνει αµάσητες τις αξίες της µάζας για να νοιώθει ασφάλεια µέσα από την οµοιογένεια µε τους άλλους. Διαφοροποιούµενος µε έναν τέτοιο τρόπο, µέσα από τις δικές ΤΟΥ επιλογές, έχει την ευκαιρία να κάνει λειτουργικότερες σχέσεις. Για παράδειγµα, αν πάρουµε τις διαπροσωπικές σχέσεις, στόχος γίνεται η δηµιουργική συνάντηση 2 όντων και όχι το να γίνει ο ένας το δεκανίκι του άλλου. Η διαφοροποίηση λοιπόν είναι ένα από τα αποτελέσµατα της πετυχηµένης ψυχοθεραπείας, που κάνει το άτοµο να συνειδητοποιεί και να διακινεί την ύπαρξή του λειτουργικά για το ίδιο και το περιβάλλον του. Κι αυτό ακριβώς, αν το δούµε προσεχτικά, αυτή η επίγνωση της µοναδικότητάς µας, είναι που έχει αναπόφευκτα και κοινωνικές διαστάσεις. Διαφοροποιούµενος, κάνω λειτουργικότερα πλέγµατα σχέσεων. Αρα, εισάγω νέες κοινωνικές δοµές στο µικροσύµπαν γύρω µου. Ταυτόχρονα εισάγω τη µοναδικότητά µου στην κοινωνική αυτή δοµή. Την µπολιάζω µε τα δικά µου, προσωπικά στοιχεία. Δηµιουργώ κίνηση στον ιστό της κοινωνίας. Τελικά, ΚΑΙ ΑΝΟΙΓΩ το σύστηµα εκ των ΕΣΩ µε τη δική µου µετακίνηση, αλλά ΚΑΙ το τροφοδοτώ µε ενέργεια, µέσα από τα ΝΕΑ πλέγµατα σχέσεων που κάνω. Το αποτέλεσµα δεν µπορεί να είναι άλλο από τη σχετική µείωση της κοινωνικής εντροπίας. Προσωπικά, πιστεύω ακράδαντα ότι: το πώς ζω τη ζωή µου, ο αυτοσεβασµός µου, η ευθύνη µου για µένα που εµπερικλείει τον σεβασµό και τη φροντίδα του Αλλου, ΕΙΝΑΙ πολιτικές πράξεις. Και, πάντα κατ εµέ, µε πολύ πιό ουσιαστική πολιτική διάσταση από τα τόσα κούφια και υποκριτικά λόγια που µας γεµίζουν όσοι αναρριχώνται (µε ή χωρίς την άδειά µας) στην εξουσία. Ετσι, ολοκληρώνοντας, έχω την άποψη πως ότι η ατοµική αλλαγή, αντίθετα µε ό,τι υποστηρίζεται από πολλούς, φαίνεται να φέρνει ΚΑΙ κοινωνική αλλαγή, αναπόφευκτα. Η, ότι η ατοµική διαφοροποίηση

Η µοναδικότητά µας, σήµερα, φαίνεται να υποστηρίζεται και από τη νευροφυσιολογία, που µας λέει ότι οι ανατοµικές δοµές που στηρίζουν την ψυχική µας υπόσταση, είναι ένα δυναµικό σύστηµα κόµβων και

5 5 µέσα από την ψυχοθεραπεία, µειώνει την κοινωνική εντροπία, αφού: είναι ένας τρόπος δηµιουργίας νέων κοινωνικών δοµών, αντιτίθεται στην οµοιογένεια, αντιτίθεται στην ακαµπτότητα των τεχνοκρατικών-καταναλωτικών κοινωνιών εισάγοντας στις δοµές τους κίνηση, ενέργεια και δηµιουργία. Σας ευχαριστώ.

οµοιογένεια, αντιτίθεται στην ακαµπτότητα των τεχνοκρατικών-καταναλωτικών

Σχετικά έγγραφα

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ SPYROS KOUVELIS. PROGRAMME DIRECTOR, SDGs CENTRE FOR GOVERNANCE AND PUBLIC LAW, FORMER VICE-MINISTER FOR FOREIGN AFFAIRS, GREECE

THE ECONOMIST ΟΜΙΛΙΑ SPYROS KOUVELIS PROGRAMME DIRECTOR, SDGs CENTRE FOR GOVERNANCE AND PUBLIC LAW, FORMER VICE-MINISTER FOR FOREIGN AFFAIRS, GREECE TO GOVERNANCE AND REGIONAL ARTERIES FOR GROWTH: Europe