Μελέτη Ίδρυσης Καινοτόµων Επιχειρήσεων στην Αλβανία. Επιµελητήριο Ιωαννίνων

Transcript

1 ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΟΥΜΕΝΟ ΚΑΤΑ 75% ΑΠΟ ΤΟ Ε.Τ.Π.Α. ΚΑΙ 25% ΑΠΟ ΕΘΝΙΚΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ Μελέτη Ίδρυσης Καινοτόµων Επιχειρήσεων στην Αλβανία Επιµελητήριο Ιωαννίνων

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Εισαγωγή Μεθοδολογία ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Οι µικροµεσαίες επιχειρήσεις ως µοχλός ανάπτυξης και φορείς καινοτόµων ιδεών Η καινοτοµία ως διαδικασία και οι παράγοντες που οδηγούν σε αυτή Άµεσες Ξένες Επενδύσεις και κριτήρια επιλογής τόπου εγκατάστασης επένδυσης ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ ΣΤΗΝ ΑΛΒΑΝΙΑ Αλβανία- Γενικές Πληροφορίες Πολιτική Κατάσταση Οικονοµικά στοιχεία Κοινωνικά στοιχεία- εργατικό δυναµικό Τεχνολογία- Υποδοµές Περιβαλλοντικά ζητήµατα Βασικό Νοµοθετικό Πλαίσιο Η ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Ιστορική Αναδροµή Το Αλβανικό Όραµα Σύνοψη της Έκθεσης "Business in Albania, Country Fact Sheet Μάιος Ο Ευρωπαϊκός Χάρτης για τις Μικροµεσαίες Επιχειρήσεις Το Σύµφωνο Σταθερότητας των Χωρών της Νοτιανατολικής Ευρώπης Monitoring Instruments Οικονοµικό και Νοµισµατικό Μεσοπρόθεσµο Πρόγραµµα Το Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης Albinvest Στρατηγικοί τοµείς ανάπτυξης και επενδυτικές ευκαιρίες Ανακεφαλαίωση- Συµπεράσµατα ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΛΒΑΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΟΣΑ- Αξιολόγηση Αλβανικής Επιχειρηµατικής Πολιτικής (2003 και 2004) Παγκόσµια Τράπεζα Αµερικανικό Εµπορικό Επιµελητήριο Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Αναφορές ιεύρυνσης υτικά Βαλκάνια, 2006» και «Ενδιάµεση Αξιολόγηση Πολιτικής, 2007» ιµερείς Σχέσεις Ελλάδας- Αλβανίας Ανάλυση PESTEL Ανάλυση SWOT ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΥΛΛΗΨΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΩΝ Ι ΕΩΝ Σύλληψη καινοτόµων επιχειρηµατικών ιδεών Αξιολόγηση επιχειρηµατικών ιδεών Συχνά λάθη Μέθοδοι καθορισµού βιωσιµότητας επενδύσεων Απαραίτητες επιχειρηµατικές ικανότητες Ζητήµατα ηθικής ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ Ι ΕΩΝ Ενέργειες πριν την ίδρυση της επιχείρησης Ενέργειες για την ίδρυση της επιχείρησης Πρώτα βήµατα της επιχείρησης ΣΥΝΟΨΗ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι- ΛΙΣΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ OSBORN (1963) ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 2 από 110

3 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ Σελ Η Αλβανία µε µια µατιά Αλβανία- Βασικοί Οικονοµικοί είκτες Ρυθµός Ανάπτυξης ανά Κλάδο Οικονοµικής ραστηριότητας Ακαθάριστες αποδοχές εργαζοµένων στη µεταποίηση Μ.Ο.-Σύγκριση περιοχής Βασικές Αρχές και Κανόνες Καλής Πρακτικής Συµφώνου Σταθερότητας των Χωρών της Νοτιανατολικής Ευρώπης Albinvest- 10 Λόγοι για να Eπενδύσεις στην Αλβανία Σχολιάστε την παρακάτω φράση: «είµαι βέβαιος ότι το νοµικό σύστηµα θα προστατέψει το 59 συµβόλαιό µου και τα δικαιώµατα ιδιοκτησίας σε πιθανή αντιδικία που θα προκύψει» 5.2. Θεωρείται πιθανόν να γίνουν απρόβλεπτες αλλαγές στη νοµοθεσία εντός του 2003 που θα έχουν σηµαντικές επιπτώσεις στην επιχείρησή σας; 5.3 Εµπόδια στην επιχειρηµατική δραστηριότητα στην Αλβανία Ελληνοαλβανικές Συµφωνίες ιαδικασίες για την Ίδρυση Επιχείρησης στην Αλβανία ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Σελ. 2.1 Ποσοστιαία κατανοµή Απασχόλησης στην Ε.Ε. ανά τύπο Επιχείρησης Επιχειρηµατίες που θεωρούν τους εαυτούς τους καινοτόµους Πολιτικές ελευθερίες και συµµετοχή πολιτών στην εκλογική διαδικασία Ισχύς Νόµου είκτης ιαφάνειας Εισροή ΑΞΕ στην Αλβανία ( ) Προέλευση Κεφαλαίων ΑΞΕ στην Αλβανία Σύνολο Επενδυµένων Κεφαλαίων στην Αλβανία ιάρθρωση ΑΞΕ ανά Κλάδο Οικονοµικής ραστηριότητας Μακροπρόθεσµη Ανεργία στην Αλβανία Μακροπρόθεσµη Ανεργία στην Αλβανία- Ηλικία Οδικό ίκτυο στην Αλβανία Μέση Αξιολόγηση Τοµέων Επιχειρηµατικού Κλίµατος στην Αλβανία (2003) Αξιολόγηση Κυβερνητικής Υποδοµής (2003) Ισχύς του Νόµου και Θεσµικό Πλαίσιο (2003) Αξιολόγηση Φορολογικού Συστήµατος (2003) Μέση Αξιολόγηση Τοµέων Επιχειρηµατικού Κλίµατος στην Αλβανία (2004) Ισχύς του Νόµου και Θεσµικό Πλαίσιο (2004) Αξιολόγηση Φορολογικού Συστήµατος (2004) Απόδοση ιοικητικών Υπηρεσιών Καινοτοµία και Επίπεδο Μόρφωσης του Επιχειρηµατία Πρότερη Επιχειρηµατική Εµπειρία και Είδη Καινοτοµίας Επαγγελµατική Εµπειρία και Τύπος Καινοτοµίας 95 ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 3 από 110

4 1. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 1.1 Εισαγωγή Η παρούσα µελέτη, µε τίτλο «Μελέτη Ίδρυσης Καινοτόµων Επιχειρήσεων στην Αλβανία», πραγµατοποιείται στο πλαίσιο της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας INTERREG III, Ελλάδα- Αλβανία που εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 21 Μαΐου 2002 µε την απόφαση αριθµ.e (2002) 828 / και µε τους εξής στόχους 1 : Την άρση της γεωγραφικής και κοινωνικής αποµόνωσης της διασυνοριακής περιοχής Την ενίσχυση των υποδοµών από την Ελληνική πλευρά Την ενίσχυση της διασυνοριακής συνεργασίας µε την υποστήριξη Τοπικών δραστηριοτήτων µικρής κλίµακας σε τοµείς κοινού ενδιαφέροντος Στο πλαίσιο αυτό και µε σκοπό την ενίσχυση της διασυνοριακής συνεργασίας, το παρόν έγγραφο εκφράζει την προσπάθεια για τη δηµιουργία µιας πρακτικής και εκλαϊκευµένης µελέτης καινοτοµίας µικροµεσαίων επιχειρήσεων, η οποία µε εύληπτο και πρακτικό τρόπο θα περιγράφει τους κανόνες και τις διαδικασίες αποτελεσµατικής οργάνωσης και αποδοτικής λειτουργίας των καινοτόµων µικροµεσαίων επιχειρήσεων της Αλβανίας, µε βάση τους κανόνες του σύγχρονου µάνατζµεντ. Προκειµένου να επιτευχθεί αυτό, η µελέτη θα ξεκινήσει µε την παρουσίαση της σηµασίας των µικροµεσαίων επιχειρήσεων για τις σύγχρονες οικονοµίες, την εξήγηση βασικών αρχών της καινοτοµίας ως διαδικασία και του προσδιορισµού των κινήτρων που µπορεί να ωθήσουν µία επιχείρηση να αναλάβει δραστηριότητα σε ξένη χώρα. Ακολούθως θα παρουσιαστούν κάποια βασικά στατιστικά στοιχεία της Αλβανικής οικονοµίας και κοινωνίας µε την έµφαση να δίνεται σε εκείνους τους παράγοντες που επηρεάζουν τη λειτουργία των καινοτόµων µικροµεσαίων επιχειρήσεων. Η µελέτη θα συνεχιστεί µε την παρουσίαση της Αλβανικής πολιτικής, τουλάχιστον στην έκταση που επηρεάζει το επιχειρηµατικό κλίµα στη γείτονα χώρα και την υποδοχή ξένων επενδυτικών κεφαλαίων. Η παρουσίαση της πολιτικής θα γίνει σε βάθος χρόνου µε σκοπό την κατανόηση των δυνάµεων και των διαδικασιών που οδήγησαν στη σηµερινή κατάσταση καθώς και των 1 Κοινό Προγραµµατικό Έγγραφο, Πρόγραµµα Γειτνίασης Ελλάδας Αλβανίας, INTERREG III ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 4 από 110

5 µελλοντικών τάσεων. Η κατανόηση αυτή κρίνεται ιδιαίτερα σηµαντική προκειµένου ο αναγνώστης να µπορεί να βγάλει τα δικά του συµπεράσµατα σχετικά µε τις προθέσεις, την αποτελεσµατικότητα και τη συνέπεια της Αλβανικής πολιτικής, πράγµα πολύ σηµαντικό αν αναλογιστεί κανείς ότι το µεταρρυθµιστικό πρόγραµµα της Αλβανίας ακόµη και σήµερα διαµορφώνεται και υλοποιείται. Ακολούθως επιχειρείται να γίνει µία παρουσίαση του διεθνούς αντίκτυπου που η Αλβανική πολιτική έχει, ξανά σε βάθος χρόνου. Για το σκοπό αυτό παρουσιάζονται οι σηµαντικότερες εκθέσεις και αναφορές διεθνών Οργανισµών για το επιχειρηµατικό κλίµα στην Αλβανία καθώς και οι προτάσεις τους για προσπέλαση των δυσκολιών. Τέλος, τα δύο τελευταία τµήµατα σχετίζονται µε την παρουσίαση των τεχνικών και των διαδικασιών που οδηγούν σε µία επιτυχηµένη επιχειρηµατική πρωτοβουλία, από τη σύλληψη της καινοτόµας ιδέας µέχρι την υλοποίησή της. 1.2 Μεθοδολογία Η µεθοδολογία που επιλέχθηκε µπορεί να χωριστεί σε δύο στάδια: Πρώτη Φάση: Συλλογή Στοιχείων Τα στοιχεία της έρευνας συγκεντρώθηκαν από τις ακόλουθες πηγές: Επίσηµα έγγραφα και αναφορές της Αλβανικής Κυβέρνησης και ιεθνών Οργανισµών Επίσηµους δικτυακούς τόπους ηµόσιων Φορέων ηµοσιευµένες επιστηµονικές µελέτες και έρευνες Το αρχείο της ΑΤΛΑΝΤΙΣ Συµβουλευτική Α.Ε. ηµοσιευµένα οικονοµικά και άλλα στοιχεία ηµοσιευµένες οικονοµικές αναλύσεις, µελέτες, κλαδικά αφιερώµατα, κ.λπ. Υπηρεσίες της Περιοχής (τόσο για στοιχεία κλάδων αγοράς όσο και για ίδια στοιχεία) ηµόσιες αρχές ICAP, για δηµοσιευµένες κλαδικές µελέτες Τον ειδικό σύµβουλο PLANTECH Ε.Π.Ε. εύτερη Φάση: Εξαγωγή συµπερασµάτων σύνταξη µελέτης Η µεθοδολογία αυτή παρουσιάζει το πλεονέκτηµα ότι συγκεντρώνει πληροφορίες από µία µεγάλη ποικιλία πηγών οι οποίες προκύπτουν ως αποτέλεσµα λεπτοµερών και επιστηµονικά άρτιων ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 5 από 110

6 ερευνών. Από την άλλη πλευρά όµως, η συλλογή των στοιχείων βασίζεται σε ξένες παρατηρήσεις, έρευνες και εκτιµήσεις το οποίο εγείρει ερωτήµατα σχετικά µε την αντικειµενικότητά τους. Για το λόγο αυτό έχει γίνει προσπάθεια να χρησιµοποιούνται όσο το δυνατόν εγκυρότερα στοιχεία, ήτοι κυρίως από ανεξάρτητες και αξιόπιστες πηγές (πχ. ΟΟΣΑ, Ε.Ε., Παγκόσµια Τράπεζα κλπ). ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 6 από 110

7 2. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Στο ακόλουθο τµήµα της παρούσας µελέτης θα επιχειρηθεί να παρουσιαστούν οι βασικές έννοιες και οι νεότερες αντιλήψεις σχετικά µε τους όρους «Μικροµεσαία Επιχείρηση», «Καινοτοµία» και «Άµεσες Ξένες Επενδύσεις». Η µελέτη πρόκειται να επικεντρωθεί σε εκείνες τις πληροφορίες που κρίνονται χρήσιµες για έναν επιχειρηµατία χωρίς να επεκτείνεται σε «ακαδηµαϊκά» θέµατα. Σκοπός είναι ο επιχειρηµατίας να αποκτήσει µία γνώση αφενός σχετικά µε το ρόλο των Μικροµεσαίων Επιχειρήσεων για την οικονοµία και κοινωνία µας (και κατά συνέπεια της αντιµετώπισης που τυγχάνουν από αυτούς που διαµορφώνουν πολιτική), αφετέρου για τη σηµασία της καινοτοµίας ως παράγοντα εξασφάλισης βιωσιµότητας και ανάπτυξης της επιχείρησης. Να αποκτήσει δηλαδή, µε γρήγορο και ευυπόληπτο τρόπο κατανόηση της σηµασίας του όρου «Καινοτόµα Μικροµεσαία Επιχείρηση» στην Αλβανία. Επίσης, στο τελευταία τµήµα του κεφαλαίου αυτού παρουσιάζονται πληροφορίες σχετικά τις Άµεσες Ξένες Επενδύσεις, και κυρίως σε ότι αφορά στα κίνητρα που οδηγούν κάποιες εταιρείες να αναπτύξουν δραστηριότητα σε χώρα του εξωτερικού. 2.1 Οι µικροµεσαίες επιχειρήσεις ως µοχλός ανάπτυξης και φορείς καινοτόµων ιδεών Προκειµένου να δοθεί ένας ορισµός της «Μικροµεσαίας Επιχείρησης» (ΜΜΕ) και συνεπώς να πραγµατοποιηθεί η διάκριση των ΜΜΕ από τις λοιπές επιχειρήσεις της οικονοµίας, έχουν χρησιµοποιηθεί διάφορα κριτήρια όπως το ύψος του κύκλου εργασιών, ο αριθµός των απασχολούµενων, το ύψος του ετήσιου ισολογισµού κλπ. Για παράδειγµα, η Ευρωπαϊκή Ένωση 2 κατατάσσει στην κατηγορία αυτή αυτές τις «ανεξάρτητες» επιχειρήσεις που πληρούν σωρευτικά τις παρακάτω προϋποθέσεις: Αριθµός απασχολούµενων (σε ετήσιες µονάδες εργασίας) 250 Ετήσιος κύκλος εργασιών 50 εκ. Σύνολο ισολογισµού 43 εκ. Ο ορισµός αυτός αποτελεί ίσως τη µόνη ευκρινή διαθέσιµη διάκριση, όµως δεν ενσωµατώνει άλλες παραµέτρους που καθορίζουν το µέγεθος της επιχείρησης στην πραγµατικότητα. Τέτοιες µπορεί να είναι η περιοχή εγκατάστασης ή το µερίδιο της αγοράς ή το αντικείµενο ενασχόλησης (π.χ. διαφορετική ένταση εργασίας στη µεταποίηση σε σχέση µε τις τεχνολογίες πληροφορικής) 2 Οδηγία 2003/361/ΕΚ της Επιτροπής όπως έχει δηµοσιευτεί στην Επίσηµη Εφηµερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης L 124 της 20ής Μαΐου ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 7 από 110

8 κλπ, µε συνέπεια τα τελευταία χρόνια να έχουν υιοθετηθεί ορισµοί που σχετίζονται περισσότερο µε τα χαρακτηριστικά της επιχείρησης παρά µε τα χρηµατοοικονοµικά της µεγέθη. Έτσι, µία ΜΜΕ κατέχει ένα µικρό σχετικά µερίδιο της αγοράς, διευθύνεται από τους ιδιοκτήτες ή µέτοχους, έχει πολύ µικρή επιρροή στη διαµόρφωση νόµων και πολιτικών και δρα ανεξάρτητα και αυτόνοµα (Deakins, 2003). Στη σύγχρονη βιβλιογραφία θεωρείται ότι ένας ορισµός βασισµένος στα χαρακτηριστικά της επιχείρησης εξασφαλίζει καλύτερη περιγραφή των ΜΜΕ και εξηγεί αποτελεσµατικότερα τα προβλήµατα, τη λειτουργία, το ρόλο και τη σηµασία των επιχειρήσεων αυτών. Ενδεικτικό της σηµασίας τους είναι ότι σήµερα οι ΜΜΕ επιχειρήσεις, σύµφωνα µε τον «Απεσταλµένο της Ε.Ε. για τις ΜΜΕ 3» αντιπροσωπεύουν το 99% των επιχειρήσεων και συντηρούν τα 2/3 περίπου της ιδιωτικής απασχόλησης στην Ευρώπη (πάνω από 100 εκ. εργαζόµενοι). Γράφηµα 2.1 Ποσοστιαία Κατανοµή Απασχόλησης στην Ε.Ε. ανά τύπο επιχείρησης Μεγάλες 32,9% Πολύ µικρές 29,8% Μεσαίες 16,5% Μικρές 20,8% Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή Για το λόγο αυτό η Ε.Ε. έχει υιοθετήσει σειρά πολιτικών µε σκοπό την στήριξη της «ψυχής» της Ευρωπαϊκής οικονοµίας, όπως συχνά οι ΜΜΕ χαρακτηρίζονται. Τελευταία έκφραση της βούλησης αυτής αποτελεί η εισήγηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής µε τίτλο The Small Business Act που υιοθετήθηκε την 25 Ιουνίου 2008 και µε την οποία προτείνεται σε αυτούς που διαµορφώνουν πολιτική να σκέφτονται πρώτα τους µικρούς ( think small first ) όταν νοµοθετούν 4. 3 Ανεπίσηµη αρχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπεύθυνη για τη διαβούλευση µεταξύ ΜΜΕ και Ε.Ε. 4 COMMISSION OF THE EUROPEAN COMMUNITIES, Communication from the Commision to the European Parliament, The Council, The European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, Βρυξέλλες ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 8 από 110

9 Βασικοί πυλώνες της πολιτικής αυτής της Ε.Ε. αποτελούν τόσο η ενθάρρυνση της διεθνοποίησης των µικροµεσαίων επιχειρήσεων όσο και η παρότρυνση για ανάπτυξη και διάχυση της καινοτοµίας καθώς σύµφωνα µε το κείµενο του The Small Business Act : «η ικανότητά µας να στηρίξουµε την ανάπτυξη και την καινοτοµία των ΜΜΕ θα καθορίσει τη µελλοντική πορεία και ευηµερία της Ε.Ε». Στο πλαίσιο αυτό και οι ίδιες οι µικροµεσαίες επιχειρήσεις (ή οι δυνητικοί επιτηδευµατίες) καλούνται να προσαρµοστούν στα νέα δεδοµένα στρεφόµενες προς την καινοτοµία και προσπαθώντας να αντλήσουν όλα τα οφέλη που αυτή εµπεριέχει. 2.2 Η καινοτοµία ως διαδικασία και οι παράγοντες που οδηγούν σε αυτή Τα τελευταία χρόνια η καινοτοµία έχει αναγνωριστεί ως έναν από τους σηµαντικότερους παράγοντες στην πορεία ανάπτυξης µίας επιχείρησης ή ενός οργανισµού (Tomala, 2004). Μάλιστα, ολοένα και περισσότερο οι επιχειρήσεις επιδιώκουν να βρουν νέους τρόπους και εργαλεία που θα τους επιτρέψουν να αυξήσουν τις πωλήσεις τους και την κερδοφορία τους, να βρίσκονται ένα βήµα µπροστά από την αγορά, να απαντούν στις ανάγκες της και να της παρέχουν τη δυνατότητα να διαφοροποιηθεί από τους ανταγωνιστές της, οι οποίοι συνήθως βρίσκονται σε χώρες µε χαµηλότερο εργατικό κόστος παραγωγής 5. Η προσπάθεια αυτή εκφράζεται από µία διαδικασία που µπορεί να αφορά: Τη δηµιουργία ενός νέου προϊόντος ή υπηρεσίας Τη βελτίωση ενός υφιστάµενου προϊόντος ή υπηρεσίας Την εισαγωγή νέων διαδικασιών παραγωγής- οργάνωσης- διαχείρισης που θα έχει ως αποτέλεσµα την αύξηση της αποδοτικότητας των πόρων της επιχείρησης (πχ νέοι µέθοδοι παραγωγής, νέες τακτικές µάρκετινγκ, εισαγωγή συστήµατος πριµοδότησης εργαζοµένων κλπ) Σύµφωνα µε σχετική µελέτη 6 που πραγµατοποιήθηκε σε πανευρωπαϊκό επίπεδο για επιχειρήσεις µικρού µεγέθους (µέχρι 10 άτοµα προσωπικό), η καινοτοµία πραγµατοποιείται κυρίως σε επίπεδο προϊόντος και στη συνέχεια σε επίπεδο µάρκετινγκ: 5 Σύµφωνα µε σχετική έρευνα για λογαριασµό του ΣΒΒΕ µε τίτλο «Καινοτοµία, ο δρόµος προς την επιτυχία», Eurostat, Statistics in Focus Innovation as a factor in business success (15/2008) ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 9 από 110

10 Γράφηµα 2.2 Επιχειρηµατίες που θεωρούν τους εαυτούς του "καινοτόµους" (% επί του συνόλου των επιχειρηµατιών) Προϊόν ιαδικασία Παραγωγής Οργάνωση Μάρκετινγκ Πηγή: Eurostat, 2008 Η τάση αυτή πάντως βρίσκει µεγαλύτερη εγκυρότητα στις εταιρείες παροχής υπηρεσιών και εµπορίου που δίνουν µεγαλύτερη έµφαση στο µάρκετινγκ και την εσωτερική οργάνωσή τους και διαφοροποιείται ελαφρώς στους κλάδους της µεταποίησης και των κατασκευών που δίνουν µεγάλη σηµασία στην εισαγωγή καινοτοµιών στην παραγωγική διαδικασία (οι οποίες επιτρέπουν τη µείωση του κόστους παραγωγής, την αύξηση της παραγωγικής δυναµικότητας κλπ). Το ερώτηµα που ανακύπτει σχετίζεται µε τον προσδιορισµό των παραγόντων που δηµιουργούν ένα κλίµα ευνοϊκό για την ανάπτυξη καινοτοµίας, ιδίως όταν πρόκειται για ΜΜΕ που δεν διαθέτουν οργανωµένο τµήµα Έρευνας & Ανάπτυξης. Για τον σκοπό αυτό έχουν εκπονηθεί πλήθος σχετικών µελετών, των οποίων τα αποτελέσµατα συγκλίνουν προς δύο κυρίως παράγοντες: το εσωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης και το εξωτερικό (Deakins & Freel, 2003). Εντός της επιχείρησης µπορεί να εξελιχθεί λόγω απροσδόκητων συµβάντων, δυσαρµονιών και ανάγκης για βελτίωση, ανάγκης για βελτίωση, για κατάκτηση µεγαλύτερου µεριδίου στην αγορά, ως αποτέλεσµα ενός φιλόδοξου και δηµιουργικού προσωπικού, βάσει της τεχνογνωσίας της επιχείρησης κλπ. Αντίστοιχα, εξωγενείς παράγοντες που µπορεί να επηρεάσουν το βαθµό καινοτοµίας µπορεί να είναι οι δηµογραφικές αλλαγές, οι αλλαγές στα πρότυπα κατανάλωσης, κλαδικές αλλαγές, νέοι κανονισµοί και νοµοθεσία κοκ. ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 10 από 110

11 2.3 Άµεσες Ξένες Επενδύσεις και κριτήρια επιλογής τόπου εγκατάστασης επένδυσης Σχετικά µε τους παράγοντες που ωθούν κάποιες επιχειρήσεις να αναπτύξουν δραστηριότητα σε µία ξένη χώρα έχουν κατά καιρούς εκφραστεί διάφορες θεωρίες που επικεντρώνονται σε διαφορετικές δυνάµεις της αγοράς. Μία από τις θεωρίες, η «εκλεκτική µέθοδος» έχει εκφραστεί από τον Dunning (1979). Σύµφωνα µε τη θεωρία αυτή, που συγκεντρώνει όλες τις άλλες σε µία, µία επιχείρηση µπορεί να επενδύει στο εξωτερικό για τους εξής λόγους: ειδικά κίνητρα επιχείρησης (firm specific motives): µια επιχείρηση όταν επεκτείνει τη δραστηριότητά της στο εξωτερικό, έχει να αντιµετωπίσει υψηλότερα κόστη, απ ό,τι όταν δραστηριοποιείται στο εσωτερικό της χώρας λόγω διαφορετικής κουλτούρας, γλώσσας, συνηθειών κλπ. Συνεπώς θα πρέπει να διαθέτει κάποια συγκριτικά πλεονεκτήµατα έναντι των τοπικών σε επίπεδο καινοτοµίας, ποιότητας, οργάνωσης, εµπειρίας κλπ στρατηγικά κίνητρα (strategic motives): Τέτοια µπορεί να είναι η κατάκτηση µιας νέας αγοράς πριν από τους ανταγωνιστές, η απόκτηση συγκριτικού πλεονεκτήµατος έναντι των ανταγωνιστών σε επίπεδο κόστους παραγωγής κλπ. στρατηγική διαφοροποίησης (differentiation strategy): τα κίνητρα των επενδύσεων σχετίζονται µε την παραγωγή νέων προϊόντων, την πώληση υποπροϊόντων κλπ. στρατηγικές ειδικού κόστους (cost-focus) και ειδικής διαφοροποίησης (product differentiation focus): πρόκειται για επενδυτικές πρωτοβουλίες που λαµβάνονται προκειµένου µία επιχείρηση να προσαρµόσει την παραγωγή της στις ιδιαίτερες συνθήκες ζήτησης µίας αγοράς. κίνητρα χώρας (country specific motives): αφορά στα χαρακτηριστικά της χώρας υποδοχής, όπως πχ για αναζήτηση φτηνού κόστους παραγωγής, συγκεκριµένων πλουτοπαραγωγικών πηγών, συγκεκριµένης τεχνολογίας, εµπειρίας κλπ. Τα κίνητρα αυτά µπορεί να διαφέρουν κατά περίπτωση επενδυτή ή συνθηκών χώρας (υποδοχής και προέλευσης) και κάθε ένα να αποκτά συγκεκριµένη βαρύτητα ανά περίπτωση. Ειδικότερα για τις ελληνικές επενδύσεις στα Βαλκάνια, έχουν γίνει πλήθος ερευνών προσπαθώντας να τις ερµηνεύσουν, µε τα σηµαντικότερα ευρήµατα να αφορούν: την αναζήτηση νέων αγορών (Petrochilos και Salavrakos 2003) την είσοδο σε µία γεωγραφικά εγγύς περιοχή όπου δεν υπάρχει ισχυρός ανταγωνισµός (Petrakos, 1997) ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 11 από 110

12 την εκµετάλλευση του φτηνού εργατικού δυναµικού, ειδικά µε την υποκατάσταση φτηνής εργασίας φασόν από τη Β. Ελλάδα η εκµετάλλευση εµπορικών συµφωνιών µεταξύ της Αλβανίας και της Ελλάδας- Ε.Ε. Η «εξοικείωση» των Ελλήνων επιχειρηµατιών µε τη διαφθορά που χαρακτηρίζει την οικονοµία των Βαλκανίων (Iammarino και Pitelis, 2000) Οι ιδιωτικοποιήσεις που προσέφεραν ένα καλό κίνητρο σε υφιστάµενες επιχειρήσεις να αναπτυχθούν µε τη δηµιουργία κοινοπραξιών (Bitzenis, 2000) Σε αυτούς τους παράγοντες µπορούν να προστεθούν και άλλοι µικρότερης σηµασίας όπως πχ. η παρουσία Ελλήνων φοιτητών σε Πανεπιστήµια των Βαλκανίων που προσέφεραν ανοιχτή αγορά ιδιαίτερα σε τοµείς ψυχαγωγίας, αλλά αυτοί σχετίζονται περισσότερα µε τα ειδικά χαρακτηριστικά κάθε χώρας και της οικονοµίας της. Η παρουσίαση των ειδικών οικονοµικών και κοινωνικών Αλβανικών χαρακτηριστικών αποτελεί αντικείµενο των επόµενων κεφαλαίων. ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 12 από 110

13 3. ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ ΣΤΗΝ ΑΛΒΑΝΙΑ Στόχος του παρόντος κεφαλαίου είναι να παρέχει µία σύντοµη παρουσίαση της υφιστάµενης κατάστασης στην Αλβανία όσον αφορά στους τοµείς που διαµορφώνουν το επιχειρηµατικό περιβάλλον των ΜΜΕ που δραστηριοποιούνται στη χώρα αυτή. Σκοπός είναι η παρουσίαση να επικεντρωθεί σε εκείνα τα στοιχεία που σχετίζονται άµεσα µε την ανάπτυξη των ΜΜΕ στην περιοχή και όχι σε γενικότερες πληροφορίες για τη χώρα (πχ δείκτες υγείας), και για το λόγο αυτό η παρουσίαση θα γίνει στα ακόλουθα επίπεδα: Γενικές πληροφορίες για τη χώρα, Πολιτική Κατάσταση, Μακροοικονοµικές Επιδόσεις, Κοινωνικά στοιχεία, Τεχνολογία, Υποδοµές, Περιβαλλοντικά ζητήµατα και Νοµικά Θέµατα. 3.1 Αλβανία- Γενικές Πληροφορίες Η Αλβανία αποτελεί µία χώρα της Βαλκανικής που βρίσκεται στα Β.. Σύνορα της Ελλάδας. Καλύπτει µία έκταση περίπου τ.χλµ. µε µια ακτογραµµή περίπου 600 χλµ, και το κλίµα της είναι Μεσογειακό Ηπειρωτικό. Ο πληθυσµός της χώρας ανέρχεται σε 3,17 εκ. περίπου µε σηµαντικό ποσοστό του να έχει µεταναστεύσει προς ξένες χώρες, κυρίως Ελλάδα και Ιταλία 7. Επίσηµη γλώσσα της χώρας είναι τα Αλβανικά ενώ το νόµισµά της είναι το LEK. Πηγή: Wikimedia.org 7 Αλβανικό Υπουργείο Εξωτερικών ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 13 από 110

14 Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται συνοπτικά τα κύρια στοιχεία τη χώρας: Πίνακας 3.1 Η Αλβανία µε µια µατιά Έκταση τ.χλµ Πληθυσµός Πρωτεύουσα Τίρανα Ετήσιος ρυθµός αύξησης πληθυσµού 0,58% Προσδόκιµο όριο ηλικίας 79,57 (γυναίκες) 73,26 (άντρες) Γλώσσα Αλβανική Νόµισµα LEK Κλίµα Μεσογειακό - Ηπειρωτικό Πηγή: Σύνθεση στοιχείων από Αλβανικό Υπουργείο Εσωτερικών, Οικονοµικό και Βιοµηχανικό Επιµελητήριο Αλβανίας και Παγκόσµια Τράπεζα 3.2 Πολιτική Κατάσταση Το πολίτευµα της χώρας είναι Προεδρευόµενη Κοινοβουλευτική ηµοκρατία και οι Αλβανοί πολίτες εκλέγουν 140 βουλευτές να τους αντιπροσωπεύσουν ανά χρονική περίοδο 4 ετών. Ο εκδηµοκρατισµός της χώρας ξεκίνησε το 1992 µε την πτώση του απολυταρχικού καθεστώτος που κυβερνούσε για µακρά σειρά ετών και έκτοτε υπονοµεύτηκε µία φορά, σύµφωνα µε την ίδια την Αλβανική Κυβέρνηση, το 1997 µε την εκδήλωση του σκανδάλου των πυραµίδων. Από την επανίδρυση του κράτους και έπειτα οι διάφορες Αλβανικές κυβερνήσεις αναλώθηκαν κυρίως στη δηµιουργία του νοµικού πλαισίου που θα επέτρεπε στη χώρα να λειτουργήσει σε ένα διεθνοποιηµένο και ελεύθερο περιβάλλον. Παρόλα αυτά, η σύντοµη ζωή της δηµοκρατίας στη χώρα καθώς και τα κατάλοιπα του παρελθόντος δηµιουργούν ανησυχίες σχετικά µε το βαθµό στον οποίο η χώρα λειτουργεί υπό συνθήκες πραγµατικής δηµοκρατίας. Σε σχετική έρευνα της Παγκόσµιας Τράπεζας 8 µε σκοπό τη µέτρηση του βαθµού της «δηµοκρατικότητας των Κυβερνήσεων» µία από τις πτυχές που εξετάζεται αφορά στις πολιτικές ελευθερίες και τη συµµετοχή των πολιτών στη διακυβέρνηση, δηλαδή µετρά το βαθµό στον οποίο εφαρµόζονται «διάφορες πτυχές της πολιτικής διαδικασίας, όπως πολιτικές ελευθερίες, πολιτικά 8 WorldWide Government Indicators, World Bank ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 14 από 110

15 και ανθρώπινα δικαιώµατα, συµµετοχή των πολιτών στην επιλογή κυβερνήσεων 9». Στον τοµέα αυτό η Αλβανία βρίσκεται συγκριτικά σε καλή θέση σε σχέση µε τις χώρες της περιοχής αλλά αρκετά χειρότερα από τη Βουλγαρία ή από το µέσο όρο των χωρών της Κεντρικής Ευρώπης που έγιναν µέλη της Ε.Ε. το Γράφηµα 3.1 Πολιτικές Ελευθερίες & Συµµετοχή Πολιτών στην Εκλογική ιαδικασία Αλβανία Βοσνία & Ερζεγοβίνη Βουλγαρία Κροατία FYROM Σερβία Νέα Μέλη Ε.Ε. Κ. Ευρώπης Πηγή: Παγκόσµια Τράπεζα Μία άλλη πτυχή που εξετάζει η συγκεκριµένη µελέτη µε σκοπό την εκτίµηση της «δηµοκρατικότητας» των χωρών σχετίζεται µε το βαθµό εφαρµογής των νόµων. Αυτός ο δείκτης µετράει «το βαθµό ισχύος των συµβολαίων, την αστυνοµία και τη δικαιοσύνη καθώς επίσης και τη βία και εγκληµατικότητα 10» αλλά οι επιδόσεις της Αλβανίας στο συγκεκριµένο τοµέα συγκαταλέγονται στις πλέον φτωχές παγκοσµίως. Η µελέτη επισηµαίνει ότι ο συγκεκριµένος δείκτης έχει παραµείνει σε χαµηλά επίπεδα από την κοινωνική αναταραχή του 1997 (µε το σκάνδαλο των «πυραµίδων») ενώ το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο έχει το εκφράσει ανοιχτά τους προβληµατισµούς του για τις φαινόµενες σχέσεις του οργανωµένου εγκλήµατος µε νόµιµες επιχειρήσεις, παρόλο που το 2006 αναγνωρίζει στην Αλβανική Κυβέρνηση πολιτική βούληση για την επίλυση του ζητήµατος αυτού. 9 WorldWide Government Indicators, World Bank 10 WorldWide Government Indicators, World Bank 11 Organised Crime Situation Report, Council of Europe, December 2005 ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 15 από 110

16 Γράφηµα 3.2 Ισχύς Νόµου Αλβανία Βοσνία & Ερζεγοβίνη Βουλγαρία Κροατία FYROM Σερβία Νέα Μέλη Ε.Ε. Κ. Ευρώπης Πηγή: Παγκόσµια Τράπεζα Μία άλλη σηµαντική διάσταση που επηρεάζει τη «δηµοκρατικότητα» των Κυβερνήσεων σχετίζεται µε τη διαφάνεια στην εφαρµογή των νόµων και κανονισµών. Σχετική έρευνα του Οργανισµού «Transparency International» κατατάσσει για το έτος 2006 την Αλβανία στην 111 η θέση από τις 163 χώρες που συµµετείχαν στην έρευνα. Οι επιδόσεις της χώρας στην καταπολέµηση της διαφθοράς παραµένουν σε χαµηλά επίπεδα διαχρονικά, αλλά πάντως ο Οργανισµός εκτιµά ότι στο µέλλον πρόκειται να βελτιωθούν αισθητά ως αποτέλεσµα τόσο των ενεργειών της Αλβανικής Κυβέρνησης όσο και της αναγνώρισης αυτών στο εξωτερικό (από ιεθνείς Οργανισµούς, Ε.Ε. κλπ. ) ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 16 από 110

17 Γράφηµα 3.3 είκτης διαφάνειας (0- απόλυτη διαφθορά έως 10- απόλυτη διαφάνεια) 4,5 4 3,5 3 2,5 Αλβανία Βοσνία & Ερζεγοβίνη Βουλγαρία Κροατία FYROM Σερβία Πηγή: Transparency International Η Αλβανική πλευρά αναγνωρίζει τα προβλήµατα αυτά και έχει κατανοήσει πως το έλλειµµα δηµοκρατίας δηµιουργεί αβεβαιότητα για την πραγµατοποίηση επενδύσεων στη χώρα, πολύ περισσότερο από ξένους επενδυτές 12. Για το λόγο αυτό έχει αφιερώσει σηµαντικούς πόρους στην δηµιουργία οικείου και ασφαλούς κλίµατος για την προσέλκυση επενδυτικών κεφαλαίων. Οι προσπάθειες αυτές εκφράζονται αρχικά µε την προσέγγιση της Ε.Ε., για την οποία η Αλβανία σήµερα αποτελεί υποψήφια προς ένταξη χώρα, από την πρόσφατη ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ ως πλήρες µέλος, την υπογραφή διµερών εµπορικών συµφωνιών µε χώρες µεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, τη συνεχή βελτίωση της εγχώριας νοµοθεσίας. Περισσότερες λεπτοµέρειες πάντως για την Αλβανική πολιτική, όπως αυτή διαµορφώθηκε από το 1992 µέχρι σήµερα, παρέχονται σε επόµενο τµήµα της παρούσας µελέτης. 3.3 Οικονοµικά στοιχεία Σύµφωνα µε τα στοιχεία του ιεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου η Αλβανία σήµερα αποτελεί µία από τις ταχύτερα αναπτυσσόµενα οικονοµίες και ίσως την πλέον αναπτυσσόµενη από όλες τις πρώην Σοσιαλιστικές οικονοµίες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης, συµπεριλαµβανοµένων και αυτών που το 2004 έγιναν µέλη της Ε.Ε. Το κατά κεφαλήν εισόδηµα της χώρας αυξήθηκε από $1086 το 2002 σε $3425 το 2007, αλλά η Αλβανία εξακολουθεί να παραµένει µία από τις 12 Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης Αλβανίας, ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 17 από 110

18 φτωχότερες χώρες παγκοσµίως, αισιοδοξώντας πάντως για κάλυψη της διαφοράς λόγω του µεγαλύτερου ρυθµού ανάπτυξης (5% το 2006 και 6% το 2007). Πίνακας 3.2 Αλβανία- Βασικοί Οικονοµικοί είκτες (2007) Ρυθµός ανάπτυξης 7,7 6,5 4,7 6,0 6,0 5,5 5,0 6,0 ΑΕΠ (εκ. $) Κατά κεφαλήν εισόδηµα ($) Πληθωρισµός (%) Εµπορικό ισοζύγιο (% ΑΕΠ) ηµόσιο Χρέος (% ΑΕΠ) Εξωτερικό Χρέος (% ΑΕΠ) ΑΞΕ (εκ $) Πηγή: ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο Οι εντυπωσιακές αυτές, οµολογουµένως, για το µέγεθος της χώρας µακροοικονοµικές επιδόσεις συνοδεύονται από τοµεακή αναδιάρθρωση στην παραγωγή, µε τη µερίδα του λέοντος να αφορά στην ανάπτυξη της βιοµηχανίας και των εξορυκτικών δραστηριοτήτων ακολουθούµενη από την ανάπτυξη του εµπορίου και των υπηρεσιών εστίασης φιλοξενίας. Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζεται η ανάπτυξη ανά κλάδο για το έτος 2007, σύµφωνα µε τα στοιχεία του ιεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου. Πίνακας 3.3 Ρυθµός Ανάπτυξης Ανά Κλάδο Οικονοµικής ραστηριότητας (2007) Κλάδος Ρυθµός Ανάπτυξης (%) Αγροκτηνοτροφικός και δασοκοµία -1,9 Κατασκευές 8 Μεταφορές 8 Εµπόριο, εστίαση, ξενοδοχεία 9 Βιοµηχανία και εξόρυξη 14 Λοιπές υπηρεσίες 5 Επικοινωνίες 5 Πηγή: ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 18 από 110

19 Όσον αφορά στις Άµεσες Ξένες Επενδύσεις (Α.Ξ.Ε.) που πραγµατοποιούνται στη χώρα αυτές παρουσιάζουν σταθερά αυξητική πορεία σε βάθος χρόνου. Αυτό, όπως θα παρουσιαστεί αναλυτικότερα σε επόµενο τµήµα της παρούσας µελέτης αποδίδεται σε µεγάλο βαθµό στις µεγάλης κλίµακας ιδιωτικοποιήσεις που έλαβαν χώρα τα τελευταία χρόνια και στις Αλβανικές προσπάθειες για βελτίωση του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος. Παρόλα αυτά εξακολουθούν να παραµένουν στα χαµηλότερα επίπεδα από όλες τις άλλες χώρες της περιοχής. Γράφηµα 3.4 Εισροή ΑΞΕ στην Αλβανία (εκ. $) , ,1 47, , Πηγή: Τράπεζα της Αλβανίας, 2006 Τα επενδυτικά κεφάλαια στην Αλβανία είναι κυρίως Ιταλικής και Ελληνικής προελεύσεως και συγκεκριµένα το έτος 2006 (τελευταία διαθέσιµα στοιχεία) ήταν κατά 51% Ιταλικά και 24% Ελληνικά τα χρήµατα που επενδύθηκαν από ξένους. Ακολουθούν χώρες όπως η Τουρκία και οι Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής (ΗΠΑ) ενώ τα τελευταία χρόνια φαίνεται να εκδηλώνεται και ενδιαφέρον από χώρες της Μέσης Ανατολής. ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 19 από 110

20 Γράφηµα 3.5 Προέλευση κεφαλαίων ΑΞΕ στην Αλβανία (2006) Βαλκανικές Χώρες 7,6 Μέση Ανατολή 2,9 Λοιπές Χώρες 11,4 Ελλάδα 24,3 ΗΠΑ 2,7 Ιταλία 51,1 Πηγή: Τράπεζα της Αλβανίας Παρόµοια είναι η κατάσταση και στο σύνολο των επενδυµένων κεφαλαίων, η πλειοψηφία των οποίων είναι Ελληνικών ή Ιταλικών συµφερόντων. Αξίζει να σηµειωθεί ότι ο κύριος όγκος των Ελληνικών Κεφαλαίων (68%) αφορά στις τηλεπικοινωνίες και έχει προκύψει ως αποτέλεσµα της ανάµειξης της χώρας σε ιδιωτικοποιήσεις την περίοδο Ακολούθως, οι Έλληνες επενδυτές προτιµούν το εµπόριο (13%) ενώ έχει ατονήσει το ενδιαφέρον για τη βιοµηχανία ένδυσης. Αντίστοιχα, τα Ιταλικά κεφάλαια αφορούν σε κύριο λόγο επενδύσεις στη µεταποίηση (65% περίπου), Γράφηµα 3.6 Σύνολο επενδυµένων κεφαλαίων στην Αλβανία Λίβανος 4% FYROM 2% ιεθνείς Οργανισµοί 2% Τουρκία 5% Άλλες χώρες 7% Ελλάδα 48% ΗΠΑ 2% Ιταλία 30% Πηγή: Τράπεζα της Αλβανίας ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 20 από 110

21 Οι ΑΞΕ αυτές έχουν πραγµατοποιηθεί κατά κύριο λόγο στην περιοχή των Τιράνων (52%) και ακολούθως τις δυτικές περιοχές της χώρας, σύµφωνα µε το Νοµισµατικό & ηµοσιονοµικό Πρόγραµµα της χώρας για την περίοδο Μάλιστα οι ιδιαίτερες περιοχές στις οποίες συγκεντρώνονται οι ξένες επενδύσεις είναι αυτές που χαρακτηρίζονται από υψηλά ενοίκια και αναπτυγµένη υποδοµή. Σηµαντικό επίσης ποσοστό επενδύσεων ελκύουν και οι περιοχές που συνορεύουν µε την Ελλάδα, όπως το Αργυρόκαστρο και η Κορυτσά. Αντίθετα, η ενδοχώρα και το Βόρειο τµήµα της Αλβανίας αποτελούν τους λιγότερο ελκυστικούς επενδυτικούς προορισµούς καθώς εκτός από ελλιπή υποδοµή παρουσιάζουν και ανεπάρκεια σε εξειδικευµένο προσωπικό λόγω της εκτεταµένης µετανάστευσης των κατοίκων της περιοχής. Τέλος, µε αναφορά στους κλάδους που θεωρούνται ως οι πλέον ελκυστικοί για τους ξένους επενδυτές εξέχουσα θέση έχει η Βιοµηχανία, η οποία προσελκύει το 47% των κεφαλαίων που επενδύονται στη χώρα. Γενικά οι ξένες επενδύσεις πραγµατοποιούνται κυρίως σε τοµείς έντασης εργασίας και όχι έντασης κεφαλαίου ή τεχνολογίας, ελαχιστοποιώντας έτσι τα παράπλευρα οφέλη που θα προέκυπταν αν οι επενδύσεις αυτές γινόταν σε άλλους τοµείς. Γράφηµα 3.7 ιάρθρωση ΑΞΕ στην Αλβανία ανά Κλάδο Οικονοµικής ραστηριότητας Άλλες 13% Κατασκευές 8% Επικοινωνίες 5% Εµπόριο 27% Μεταποίηση 47% Πηγή: Τράπεζα της Αλβανίας 3.4 Κοινωνικά στοιχεία- εργατικό δυναµικό Η σταθερή µακροοικονοµική πορεία της χώρας έχει επιφέρει θετικά αποτελέσµατα και σε κοινωνικό επίπεδο, όπως αναγνωρίζεται στο Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης για την περίοδο ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 21 από 110

22 2013. Ειδικότερα, σηµαντικά θεωρούνται τα βήµατα προς την µείωση της φτώχιας, τη µείωση της παιδικής και βρεφικής θνησιµότητας, τους δείκτες υγείας και εκπαίδευσης κλπ. Θετικές θεωρούνται οι εξελίξεις και στο επίπεδο της εκπαίδευσης και επαγγελµατικής κατάρτισης των πολιτών. Συνεχώς ολοένα και περισσότεροι νέοι ακολουθούν τη δευτεροβάθµια και τριτοβάθµια εκπαίδευση τόσο εντός των συνόρων όσο και στο εξωτερικό. Επίσης, σηµαντική είναι και η γνώση ξένων γλωσσών του Αλβανικού εργατικού δυναµικού καθώς η πλειοψηφία του είναι σε θέση να µιλήσει Ιταλικά, Ελληνικά και σε µικρότερο βαθµό Αγγλικά, Γερµανικά και Ισπανικά. Αυτό το υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης, σύµφωνα µε το Αλβανικό Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης, δηµιουργεί σκοπιµότητα για επενδύσεις από ξένους επιχειρηµατίες που αναζητούν φτηνή, ευέλικτη και εξειδικευµένη εργασία, γεγονός που ισχύει κυρίως για τους νέους. Ως συνέπεια, οι δείκτες ανεργίας συνεχώς µειώνονται και το πρόβληµα της υποαπασχόλησης εµφανίζεται µόνο µε δοµική µορφή που πλήττει κυρίως µεγαλύτερους σε ηλικία και ανειδίκευτους εργάτες. Γράφηµα 3.8 Μακροπρόθεσµη Ανεργία στην Αλβανία Πανεπιστηµιακή Εκπαίδευση; 2% Βασική Εκπαίδευση; 53% Μέση Εκπαίδευση; 45% Πηγή: Albinvest ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 22 από 110

23 Γράφηµα 3.9 Μακροπρόθεσµη Ανεργία στην Αλβανία- Ηλικία % % % % Πηγή: Albinvest Παρόλα αυτά, η ακριβής µέτρηση των επιπέδων ανεργίας είναι ιδιαίτερα δύσκολη καθώς η αγορά εργασίας χαρακτηρίζεται από ανεπίσηµες επαγγελµατικές συναλλαγές και αδήλωτη (αγροτική κυρίως) εργασία, σύµφωνα µε το Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης της χώρας. Εκτιµάται ότι σε τέτοιο ή παρόµοιο καθεστώς βρίσκεται περίπου το 1/3 των δουλειών. Ο βασικός µισθός στην Αλβανία καθορίστηκε προσφάτως ( ) στα 130, γεγονός που καθιστά τη χώρα την πλέον φτηνή σε αυτό το επίπεδο στην περιοχή. Μάλιστα, οι εργοδοτικές εισφορές είναι και αυτές ελάχιστες και διαµορφώνουν τη συνολική µηνιαία δαπάνη σε 288 περίπου. Πίνακας 3.4 Ακαθάριστες αποδοχές εργαζοµένων στη µεταποίηση Μ.Ο.- Σύγκριση περιοχής Manager Στέλεχος Τεχνικός Καταρτισµένος Ανειδίκευτος Αλβανία Σερβία Βοσνία- Ερζεγοβίνη FYROM Κροατία Σλοβακία NA Τσεχία NA Ουγγαρία NA Πηγή: Παγκόσµια Τράπεζα ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 23 από 110

24 Παρόλα αυτά, το εργατικό δυναµικό στη χώρα έχει συρρικνωθεί σηµαντικά, περίπου 15% σε σχέση µε το 1989, κυρίως λόγω µετανάστευσης, όπως επίσης και το σύνολο του πληθυσµού της παρά τους µεγάλους βαθµούς γεννητικότητας που παρουσιάζονται. 3.5 Τεχνολογία- Υποδοµές Ένα από τα µεγαλύτερα προβλήµατα που αντιµετωπίζει η Αλβανική οικονοµία στην προσπάθειά της να προσελκύσει επενδυτικά κεφάλαια αποτελεί η ελλιπής υποδοµή, όπως θα εξηγηθεί αναλυτικότερα σε επόµενο τµήµα της παρούσας µελέτης. Στον τοµέα των µεταφορών, παρά τις σηµαντικές επενδύσεις που πραγµατοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια, το οδικό δίκτυο εξακολουθεί να θεωρείται ελλιπές (περίπου χλµ), τόσο από άποψη γεωγραφικής κάλυψης όσο και σε επίπεδο ποιότητας. Γράφηµα 3.10 Οδικό ίκτυο στην Αλβανία Επαρκές 38% Υπό συντήρηση 25% Χωµατόδροµος 15% Κατεστραµµένοςόχι συντήρηση 22% Πηγή: Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης Αλβανίας, Η ανισότητες στην ευκολία πρόσβασης στις διάφορες περιοχές της χώρας, εκτός του ότι δηµιουργούν κοινωνικές ανισότητες και δυσκολεύουν τη ζωή των κατοίκων των δυσπρόσιτων περιοχών, στερούν από αυτές και αναπτυξιακές ευκαιρίες καθώς δεν αποτελούν την πρώτη επιλογή εγκατάστασης των επιχειρήσεων. Αντίστοιχη είναι και η κατάσταση µε αναφορά στα λιµάνια της χώρας, όπου εκτιµάται ότι µία χώρα του µεγέθους της Αλβανίας µπορεί να συντηρήσει και χρειάζεται ένα µόνο δυναµικό και ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 24 από 110

25 µεγάλο λιµάνι. Στην Αλβανία σήµερα λειτουργούν 5 λιµάνια ( υρράχιο, Vlora, Sengjini, Αγ. Σαράντα και Χειµµάρρα) αλλά µόνο το λιµάνι του υρραχίου διαθέτει ικανή υποδοµή να εξυπηρετήσει τις εισαγωγές και εξαγωγές της χώρας. Σύµφωνα µε το Αλβανικό «Εθνικό Σχέδιο Μεταφορών» στο λιµάνι του υρραχίου πρόκειται να πραγµατοποιηθούν σηµαντικές επενδύσεις για βελτίωση των υπηρεσιών του και της δυναµικότητάς τους, ενώ για τη λειτουργία του εξετάζεται και η ανάθεση σε ιδιώτη. Το σιδηροδροµικό δίκτυο (447 χλµ) βρίσκεται σε ακόµη χειρότερη κατάσταση και απειλείται από διάβρωση εδαφών, αφύλαχτες διαβάσεις, παρατηµένο δίκτυο, συνεχή κίνδυνο ατυχηµάτων κλπ. Για το λόγο αυτό έχει εξαιρετικά περιορισµένη χρήση, ιδιαίτερα µάλιστα όταν πρόκειται για εµπορεύµατα 13. Οι αεροπορικές µεταφορές εξυπηρετούνται από το αεροδρόµιο «Μητέρα Τερέζα» που βρίσκεται 25 χλµ µακριά από τα Τίρανα και το οποίο συνδέεται µε απευθείας πτήσεις µε Ελλάδα, Αυστρία, Ιταλία, Κροατία, Τουρκία, Ουγγαρία και Βουλγαρία. Ταυτόχρονα, κατασκευάζεται και νέο αεροδρόµιο στο Βόρειο τµήµα της χώρας. Σχετικά µε την παραγωγή ενέργειας, αυτή παράγεται σε ποσοστό 61%-63% των Εθνικών αναγκών από υδρογονάνθρακες (πετρέλαιο και άνθρακα), 25-27% από ηλεκτρική ενέργεια και 11-13% από λοιπές πηγές (βιοµάζα, ανανεώσιµες πηγές, υδροηλεκτρικά κλπ), σύµφωνα µε τα στοιχεία Εθνικό Κέντρο Ενέργειας της Αλβανίας (ΚΕSH). Ο ενεργειακός τοµέας όµως παραµένει προβληµατικός και αυτό φαίνεται και από τις ενεργειακές κρίσεις του 2002 και του Σήµερα κρίνεται απαραίτητο να αυξηθεί η παραγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας (η οποία έχει παραµείνει σταθερή εδώ και µία δεκαετία περίπου) και η Αλβανία προκειµένου να καλύψει τις ανάγκες της αναγκάζεται να εισάγει ηλεκτρική ενέργεια. Πάντως η ανάπτυξη του δικτύου ώστε να καλύπτει το σύνολο της χώρας και η αύξηση της δυνατότητας παραγωγής αποτελεί αναπτυξιακή προτεραιότητα σήµερα σηµαντικό αναπτυξιακό πυλώνα της Αλβανικής πολιτικής, όπως θα εξηγηθεί αναλυτικότερα σε επόµενο τµήµα της παρούσας µελέτης. Η ύδρευση και η άρδευση της χώρας είναι επίσης προβληµατική, σύµφωνα πάντα µε το Αλβανικό Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης, ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές όπου δίκτυο παροχής πόσιµου νερού έχει µόνο το 27% των νοικοκυριών. Σηµαντικά προβλήµατα παρατηρούνται συχνά και µε 13 Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης Αλβανίας, ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 25 από 110

26 την καταλληλότητα του νερού ενώ δεν υπάρχουν µετρητές κατανάλωσης, γεγονός που δυσκολεύει τη βιωσιµότητα των τοπικών εταιρειών παροχής νερού και µηδενίζει τα κόστη συντήρησης και αναβάθµισης του δικτύου (η πλειοψηφία των καταναλωτών πληρώνει ένα ποσό σταθερό). Αυτό δηµιουργεί προβλήµατα τόσο στον πληθυσµό και την υγεία του όσο και στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων, κυρίως των αγροτικών, ενώ εγείρονται και σηµαντικά ζητήµατα διαχείρισης υδάτινων πόρων και προστασίας του περιβάλλοντος. 3.6 Περιβαλλοντικά ζητήµατα Η διαχείριση του νερού όµως δεν είναι το µόνο περιβαλλοντικό πρόβληµα στην Αλβανία σήµερα. Η ποιότητα του αέρα στα κύρια αστικά κέντρα βρίσκεται σε χαµηλότερα επίπεδα από τα όρια ασφαλείας της Ε.Ε. και έχει σηµαντικές επιπτώσεις στην υγεία των πολιτών. Αντίστοιχα, αισθητό είναι το πρόβληµα και στην ποιότητα των υδάτινων πόρων που είναι µολυσµένα από αστικά λύµατα και βιοµηχανικές δραστηριότητες. Τα αστικά κέντρα αντιµετωπίζουν και σηµαντικά προβλήµατα ηχορρύπανσης ενώ σε µέγιστο περιβαλλοντικό ζήτηµα έχει αναχθεί η διαχείριση των σκουπιδιών, που υπολογίζονται σε περισσότερα από τόνους ετησίως (περίπου 200 κιλά / άτοµο στα αστικά κέντρα και 110 στις αγροτικές περιοχές). Στην παρούσα φάση όχι µόνο δεν υπάρχει οργανωµένο σχέδιο διαχείρισης απορριµµάτων αλλά ακόµη και στα µεγάλα αστικά κέντρα είναι λίγα τα σηµεία στα οποία γίνεται συλλογή και µεταφορά τους σε σκουπιδότοπους. Η ανακύκλωση δεν εφαρµόζεται σε κανένα βαθµό ενώ δεν υπάρχει ούτε σύστηµα διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων. Ένα άλλο σηµαντικό περιβαλλοντικό πρόβληµα που αντιµετωπίζει η χώρα σχετίζεται µε τη διάβρωση των εδαφών, κυρίως ως αποτέλεσµα της απουσίας διαχειριστικού σχεδίου στην γεωργία και τη δασοκοµία. Παρόλα αυτά, η ποιότητα των αγροτικών εδαφών θεωρείται εξαιρετικά καλή µε την απουσία χηµικής µόλυνσης (εκτός από συγκεκριµένα σηµεία παλιάς βιοµηχανικής παραγωγής) και νιτρο-καταλοίπων λόγω της απουσίας των εντατικών µεθόδων αγροτικής παραγωγής, γεγονός που ευνοεί τη στροφή σε βιολογικές καλλιέργειες, σύµφωνα πάντα µε το Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης. Ένα ποσοστό περίπου 9,9% της συνολικής εθνικής έκτασης έχει χαρακτηριστεί ως προστατευόµενη περιοχή, αλλά θεωρείται ότι το δίκτυο των Εθνικών Πάρκων πρέπει να επεκταθεί προκειµένου να προστατευθεί η βιοποικιλότητα. Αντίστοιχα, το 52% περίπου αποτελεί δασική ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 26 από 110

27 έκταση (δάση και λιβάδια) αλλά χρειάζεται προσοχή και έλεγχος της παράνοµης εκµετάλλευσής τους προκειµένου να παραµείνουν στα επίπεδα αυτά. Στην παρούσα φάση δεν υπάρχει οργανωµένη και συντονισµένη περιβαλλοντική πολιτική και νοµοθεσία. Η πλήρης και αποτελεσµατική της εφαρµογή της αποτελεί πολύ δύσκολο εγχείρηµα βάσει της υφιστάµενης κατάστασης καθώς, όπως θα εξηγηθεί αναλυτικότερα σε επόµενο τµήµα της παρούσας µελέτης, αφού πρέπει πρώτα να επιλυθούν ζητήµατα που άπτονται της χαρτογράφησης της χώρας, της αδειοδότησης των επιχειρήσεων, της µείωσης της παραοικονοµίας κλπ. 3.7 Βασικό Νοµοθετικό Πλαίσιο i. Νόµοι «Περί Ξένων Επενδύσεων» και «Περί επιχειρήσεων» Ο νόµος υπ.αρ. 7764, µε τίτλο «Περί Ξένων Επενδύσεων» αποτελεί σήµερα το βασικό νοµοθετικό πλαίσιο για τις Άµεσες Ξένες Επενδύσεις στην Αλβανία. Σύµφωνα µε αυτό, όλοι οι ξένοι επενδυτές, φυσικά ή νοµικά πρόσωπα απολαµβάνουν µία σειρά παροχών µεταξύ των οποίων περιλαµβάνονται: Ελευθερία πρόσβασης σε όλους τους τοµείς της οικονοµικής δραστηριότητας χωρίς να απαιτείται κυβερνητική έγκριση, Απουσία περιορισµών στο ύψος της συµµετοχής των ξένων κεφαλαίων στο µετοχικό κεφάλαιο της επιχείρησης-µπορεί να είναι και 100%, Οι ξένες επενδύσεις δεν µπορούν να κατασχεθούν ή κρατικοποιηθούν µερικώς ή ολικώς, εκτός από εξαιρετικές περιστάσεις που εµπίπτουν στο κοινό συµφέρον όπως αυτό ορίζεται από το νόµο, Οι ξένοι επενδυτές έχουν το δικαίωµα του επαναπατρισµού των κεφαλαίων και των εισφορών που έχουν κάνει για τους σκοπούς της επένδυσης, Μεταχείριση των ξένων επενδυτών µε βάση διεθνείς συνθήκες και συµφωνίες. Επίσης, µε άλλο νόµο, τον «Περί επιχειρήσεων» (7638, ) προβλέπεται η ίση µεταχείριση και αντιµετώπιση ανάµεσα σε ξένους και Αλβανούς επιχειρηµατίες όσον αφορά στις δραστηριότητες των εταιρειών τους, τη νοµική τους µορφή, τη φορολόγησή τους, τις διαδικασίες αδειοδότησης κλπ. Μικρής κλίµακας διαχωρισµός µεταξύ ντόπιων και ξένων επενδυτών γίνεται µόνο όταν πρόκειται για απόκτηση και εκµετάλλευση κρατικής περιουσίας. ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 27 από 110

28 Εξαίρεση στο φιλελεύθερο αυτό, οµολογουµένως, καθεστώς προσέλκυσης άµεσων ξένων επενδύσεων αποτελούν οι τοµείς των τηλεπικοινωνιών, των υπηρεσιών υγείας και των νοµικών υπηρεσιών στους οποίους και υπάρχουν µικρής κλίµακας περιορισµοί. Τέλος, κάποιοι άλλοι περιορισµοί σχετίζονται µε την ιδιοκτησία της γης για εκµετάλλευση σύµφωνα µε τους οποίους η αγροτική γη δεν µπορεί να αγοραστεί (αλλά να ενοικιαστεί για 99 έτη) ενώ οι εµπορικές - βιοµηχανικές ζώνες µπορούν να αποκτηθούν µόνο αν η επένδυση που πρόκειται να γίνει ξεπερνά σε αξία αυτήν του οικοπέδου τουλάχιστον τρεις (3) φορές. Περιορισµοί στην απόκτηση γης για κατοικία δεν υπάρχουν. ii. Επίλυση διαφορών Οι επενδυτές την Αλβανία έχουν το δικαίωµα να προστατέψουν την επένδυσή τους σε περίπτωση διαφορών καταφεύγοντας είτε στην Αλβανική ικαιοσύνη είτε σε διεθνή διαιτησία. Η Αλβανία είναι µέλος του «ιεθνούς ικαστηρίου για Επίλυση Επενδυτικών ιαφορών» (ICSID 14 ) του οποίου οι αποφάσεις προστατεύονται και προκρίνονται των εγχωρίων µε σχετικό αλβανικό νόµο. Για το λόγο αυτό έχουν επίσης οριστεί περίπου 40 περίπου διαιτητές, µε σκοπό να διευκολύνουν την επίλυση των διαφορών. Εναλλακτικά, η επίλυση των διαφορών µπορεί να γίνει και σε Αλβανικό ικαστήριο, εφόσον τα εµπλεκόµενα µέρη συµφωνήσουν σε αυτό. Για την αντιµετώπιση της πιθανότητας διαφθοράς του ικαστικού Σώµατος η Αλβανική Κυβέρνηση έχει προχωρήσει στη δηµιουργία του «Ανώτατου Συµβουλίου ικαιοσύνης» µε σκοπό τον έλεγχο και την τιµωρία περιπτώσεων διαφθοράς στην δικαιοσύνη, αλλά το εγχείρηµα αυτό βρίσκεται ακόµη σε αρχικά στάδια και η αποτελεσµατικότητά του συνεπώς ακόµη ελέγχεται. Για την προσπέλαση των ζητηµάτων που µπορεί να προκαλέσουν πιθανές αντιδικίες και προκειµένου οι επενδυτές να εξασφαλιστούν όσο το δυνατόν περισσότερο, η Αλβανική Κυβέρνηση σε συνεργασία µε την Παγκόσµια Τράπεζα έχουν δηµιουργήσει την «Αλβανική Ασφαλιστική Υπηρεσία 15». Αποστολή αυτής είναι να παρέχει εγγυήσεις και εξασφάλιση τόσο στους ξένους όσο και στους ντόπιους επενδυτές απέναντι σε µία σειρά πολιτικών και όχι µόνο - απειλών, όπως: Αδυναµία µετατροπής και µεταφοράς συναλλάγµατος, Κατασχέσεις- δηµεύσεις περιουσίας, 14 International Court for Settlement of Investment Disputes 15 Albanian Guarantee Agency ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 28 από 110

29 Αρπαγή αγαθών, απαγόρευση πωλήσεων/ εισαγωγών/ εξαγωγών, Πόλεµος ή κοινωνικές αναταραχές, Ακύρωση συµφωνιών, ακύρωση αδειών και περιορισµούς σε εισαγωγές- εξαγωγές, Εισαγωγές νέων ή αυξήσεις σε δασµούς εισαγωγών/ εξαγωγών που οφείλονται σε πολέµους ή κοινωνικές αναταραχές, Παρεµποδίσεις στη µεταφορά αγαθών. iii. Προστασία δικαιωµάτων ιδιοκτησίας Ο τοµέας αυτός αποκτά ιδιαίτερη σηµασία για τη λειτουργία των καινοτόµων µικροµεσαίων επιχειρήσεων στην Αλβανία καθώς η προστασία ειδικά των πνευµατικών δικαιωµάτων συνδέεται άµεσα µε την καινοτοµία τόσο ως διαδικασία όσο και ως αποτέλεσµα. Η σχετική νοµοθεσία ήρθε σε ισχύ µε τον υπ αριθµ νόµο ο οποίος βρίσκει εφαρµογή στην ιδιοκτησία, πνευµατική ιδιοκτησία, πνευµατικά δικαιώµατα, πατέντες, λογότυπα, σήµατα προέλευσης, βιοµηχανικά σχέδια. Σχετικά µε την κατοχύρωση των δικαιωµάτων ιδιοκτησίας η Αλβανική Κυβέρνηση πρόσφατα αποφάσισε τη δηµιουργία ενός «Εθνικού Κτηµατολογίου» µε την ίδρυση πολλών τοπικών κτηµατολογικών γραφείων που χειρίζονται τη «χαρτογράφηση» των ιδιοκτησιών σε τοπικό επίπεδο. Αναφορικά µε την πνευµατική ιδιοκτησία, η Αλβανία έχει υπογράψει µεταξύ άλλων τις κάτωθι διεθνείς συµφωνίες: - Συνθήκη ιεθνούς Οργανισµού Πνευµατικής Ιδιοκτησίας - Συνθήκη βιοµηχανικής ιδιοκτησίας των Παρισίων - Συνθήκη της Βέρνης για συγγραφικές και καλλιτεχνικές ηµιουργίες - Συνθήκη Συνεργασίας Πατεντών - Συµφωνία της Μαδρίτης - Πρωτόκολλο της Μαδρίτης - Ευρωπαϊκή Συνθήκη Πατεντών iv. Χρηµατοδότηση, κίνητρα και απαιτήσεις λειτουργίας Η Αλβανική πολιτική και νοµοθεσία δεν θέτει συγκεκριµένους όρους και απαιτήσεις για τη λειτουργία των επιχειρήσεων ξένων συµφερόντων που λειτουργούν στη χώρα αλλά ούτε και ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 29 από 110

30 παρέχει και κάποια ιδιαίτερα κίνητρα σε αυτές. Αντίθετα, δεν κάνει καµία διάκριση ανάµεσα σε ξένους και ντόπιους και εξασφαλίζει: Πλήρη επαναπατρισµό κερδών και µεριδίων Πλήρη επαναπατρισµό κεφαλαίων που προέρχονται από ρευστοποίηση επιχειρήσεων ιµερείς συµφωνίες για την προώθηση και προστασία επενδύσεων 16 Συµφωνίες για την αποφυγή διπλής φορολόγησης Η µόνη διάκριση µεταξύ των ξένων και εγχώριων επενδυτών αφορούν κυρίως στην κατοχή γης για επιχειρηµατικούς σκοπούς όπου απαιτείται ελάχιστο ύψος επένδυσης επί του οικοπέδου προκειµένου αυτό να αποκτηθεί, όπως ήδη αναφέρθηκε σε προηγούµενο τµήµα της παρούσας µελέτης. Πάντως, δεν υπάρχουν ρυθµίσεις που να απαιτούν τη λειτουργία των επιχειρήσεων κατά ένα συγκεκριµένο τρόπο (πχ αγορά πρώτων υλών από τη χώρα, χρήση ντόπιας εργασίας, διενέργεια εξαγωγών κλπ) Τα επενδυτικά κίνητρα καθορίζονται από το νόµο υπ. αριθµ. 9374/ , «Περί κρατικής βοήθειας» ή «Πρώτη βοήθεια επιχειρήσεων» όπως έχει επικρατήσει να αναφέρεται. Ο νόµος αυτός βρίσκει εφαρµογή σε όλους τους κλάδους της οικονοµικής δραστηριότητας εκτός του πρωτογενούς (γεωργία και αλιεία) και αφορά σε φορολογικές διευκολύνσεις, ρύθµιση ή και παραγραφή χρεών και ποινών, διευκολύνσεις δανειοδότησης, ευνοϊκούς όρους αγοράς και πώλησης προϊόντων και υπηρεσιών στις συναλλαγές µε το δηµόσιο τοµέα κλπ. Οι διευκολύνσεις αυτές παρέχονται σε επιχειρήσεις που πληρούν συγκεκριµένα κριτήρια που ορίζει ο νόµος ο οποίος στο συγκεκριµένο επίπεδο συνεχώς βελτιώνεται ακόµη και σήµερα. Πάντως σύµφωνα µε το Albinvest 17 τα κυριότερα κίνητρα για τους ξένους επενδυτές είναι τα κάτωθι: Πρωτοβουλία «Αλβανία 1 ευρώ»: πρόκειται για πρωτοβουλία που στην παρούσα φάση ακόµη σχεδιάζεται. Προβλέπεται να εισάγει µία δέσµη κινήτρων για τους ξένους επενδυτές που θα διευκολύνουν την απρόσκοπτη και κατά προτεραιότητα υλοποίηση των επενδυτικών τους σχεδίων Πίστωση ΦΠΑ στις εισαγωγές µηχανηµάτων: 18 Οι εισαγωγές µηχανηµάτων και παραγωγικού εξοπλισµού µπορούν να επωφεληθούν έως και 100% απαλλαγής ΦΠΑ 16 Ισχύει για έναν αριθµό χωρών µεταξύ των οποίων και η Ελλάδα 17 Υπηρεσία που λειτουργεί ως Κέντρο Υποδοχής και Ενθάρρυνσης Επενδύσεων στην Αλβανία 18 Οδηγία Νο. 3 του Υπουργού Οικονοµίας, ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 30 από 110

31 εφόσον πρόκειται να χρησιµοποιηθούν για την παραγωγή προϊόντων ή υπηρεσιών που φορολογούνται. Εξαίρεση ΦΠΑ σε παραγωγή φασόν: 19 Οι παραγωγοί που δουλεύουν φασόν συνεργαζόµενοι µε εταιρείες του εξωτερικού δεν επιβαρύνονται µε ΦΠΑ για τις πρώτες ύλες που επεξεργάζονται, υπό την προϋπόθεση ότι αυτές αφού υποστούν επεξεργασία θα επανεξαχθούν. Επιδοτήσεις συµβολαίων σε κρατική ιδιοκτησία: 20 Οι επενδυτές µπορούν να ενοικιάζουν κρατική περιουσία όπως γη ή ακίνητα σε τιµή χαµηλότερη από αυτή της αγοράς. Στις περιπτώσεις των παραγωγικών δραστηριοτήτων η µείωση είναι ανάλογη του ύψους της επένδυσης και των νέων θέσεων εργασίας που πρόκειται να δηµιουργηθούν. Κίνητρα τουριστικών επενδύσεων: 21 Τα κίνητρα στον τουριστικό κλάδο έχουν καθοριστεί από το 1993 ως τµήµα του νόµου «Για την Ανάπτυξη Τουριστικών Περιοχών» του Υπουργείου Τουρισµού, Πολιτισµού, Νεολαίας & Αθλητισµού. Μεταξύ άλλων περιλαµβάνουν την ευνοϊκή φορολόγηση σε εισαγόµενα αγαθά, πλήρης φοροαπαλλαγή για 5 έτη από την ολοκλήρωση της επένδυσης και µείωση φορολογίας για τα επόµενα 5, µείωση φορολόγησης έως 40% εφόσον τα κέρδη επανεπενδυθούν στην Αλβανία. Στα συγκεκριµένα κίνητρα εντάσσονται εργασίες οικοδόµησης, επισκευών, βελτιώσεων και αφορούν σε ξενοδοχεία, τουριστικά χωριά αλλά και εστιατόρια, τουριστικά µαγαζιά, λουτρά κλπ. Κίνητρα στον τοµέα της ενέργειας: 22 Σχετίζονται κυρίως µε χρηµατοοικονοµικά κίνητρα που έχουν σχεδιαστεί ώστε να ενθαρρύνουν την παραγωγή ενέργειας µε νέους τρόπους. Πιο συγκεκριµένα, οι επενδύσεις που δηµιουργούν εργοστάσια παραγωγής µεγαλύτερα των 5 MW που χρησιµοποιούν υγρά ή στέρεα εύφλεκτα υλικά απαλλάσσονται από τους εγχώριους δασµούς στην εισαγωγή µηχανηµάτων και εξοπλισµού. Ταυτόχρονα, υπάρχουν και ευνοϊκές ρυθµίσεις για την εισαγωγή των πρώτων υλών που απαιτούνται για τη λειτουργία της µονάδας. Ταυτόχρονα µε τα ανωτέρω κίνητρα υπάρχει και µία σειρά άλλων µικρότερης σηµασίας, ενώ η κυβέρνηση επεξεργάζεται και µία σειρά άλλων νοµοσχεδίων προς την ίδια κατεύθυνση. Έτσι πολλά νοµοσχέδια στην παρούσα φάση είναι ηµιτελή ή δεν έχουν ρυθµιστεί οι λεπτοµέρειες 19 Νόµος 7928, , «Περί ΦΠΑ», Άρθρο 25/6 20 Οδηγία 315, , «Περί της ενοικίασης κρατικών επιχειρήσεων και περιουσίας» 21 Νόµος 7665, , Για την ανάπτυξη των τουριστικών περιοχών, Άρθρο 7 22 Νόµος 8987, , «Για τη δηµιουργία των υποδοµών που σχετίζονται µε την εγκατάσταση νέων εργοστασίων παραγωγής ενέργειας» ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 31 από 110

32 εφαρµογής τους ενώ γίνονται προσπάθειες τα νοµοσχέδια αυτά να είναι σύµφωνα µε τις Κοινοτικές Οδηγίες για τις κρατικές ενισχύσεις. Σύντοµα αναµένονται πάντως νέα επενδυτικά κίνητρα που θα σχετίζονται µε τη δηµιουργία υποδοµών Έρευνας & Ανάπτυξης, επιχορηγήσεις µικροµεσαίων επιχειρήσεων και τοπικών κυβερνήσεων σε τοπικό επίπεδο, δηµιουργία βιοµηχανικών ζωνών κλπ. v) Εργατικό δίκαιο Οι εργατικές σχέσεις ανάµεσα σε εργοδότη - εργαζόµενο καθορίζονται από Ιδιωτικά Συµφωνητικά που συνάπτονται µεταξύ τους, βάσει του Ν. 8549, , του εργασιακού κώδικα που ανανεώθηκε τον Ιούλιο του 2003 και του πρόσφατου Νόµου «Περί καθορισµού των κατωτάτων µισθών σε Εθνικό Επίπεδο» ( ). Τα συµβόλαια µίσθωσης εργασίας µπορεί να είναι ορισµένης ή αόριστης διάρκειας και σε περίπτωση που δεν διευκρινίζεται σαφώς αυτά θεωρούνται αόριστης. Το ωράριο εργασίας 8 ώρες την ηµέρα για ενήλικες και για άτοµα κάτω των 18 ετών 6 ώρες/ηµέρα ενώ οι µέρες εργασίας είναι 5 την εβδοµάδα. Οι εργαζόµενοι δικαιούνται 28 µέρες άδειας το χρόνο ενώ οι υπερωρίες είναι το µέγιστο 10 ώρες την εβδοµάδα και πληρώνονται 25% περισσότερο. Επίσης, δικαιούνται αυξηµένο ωροµίσθιο (20%- 50%) για την εργασία σε ώρες από τις καθώς και αύξηση τουλάχιστον 50% για εργασία σε αργίες. Ο τερµατισµός των συµβολαίων εργασίας πρέπει να γίνει µε ειδοποίηση του άλλου µέρους τουλάχιστον 1 µήνα πριν και στην περίπτωση που το συµβόλαιο είναι ορισµένου χρόνου ο εργαζόµενος που θα απολυθεί µπορεί στα δικαστήρια να διεκδικήσει αποζηµίωση όχι µεγαλύτερη από 12 µισθούς. vi) Φορολογικό σύστηµα Η φορολόγηση στην Αλβανία γίνεται µέσω ενός πολύπλοκου συστήµατος που βασίζεται σε εθνικούς νόµους, οδηγίες, κανονισµούς και συµφωνίες µε άλλες χώρες. Στην παρούσα φάση συνεχώς αλλάζει και ανανεώνεται λόγω των γρήγορων αλλαγών στην οικονοµία και των συνεχώς µεταβαλλόµενων συνθηκών. Στη δεδοµένη χρονική στιγµή, τα φυσικά και νοµικά πρόσωπα φορολογούνται ως κάτωθι: ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 32 από 110

33 Είδος φορολόγησης Φορολογικός Συντελεστής Φόρος κερδών 10% Φόρος εισοδήµατος Προοδευτικός από 1% έως 20% Παρακρατήσεις φόρου 10% ΦΠΑ 20% Στα παραπάνω κρίνεται σκόπιµο να γίνουν κάποιες επισηµάνσεις: Όλες οι επιχειρήσεις (ξένες ή µη) που είναι εγγεγραµµένες στο εµπορικό µητρώο και πληρώνουν ΦΠΑ είναι υπόλογες στη φορολογία κερδών. Εξαιρούνται του ΦΠΑ: η προσφορά χρηµατοοικονοµικών υπηρεσιών, ο χρυσός, η χρηµαταγορά και η αγορά συναλλάγµατος, η προσφορά γραµµατοσήµων ταχυδροµείου, οι προσφορές που γίνονται από µη κερδοσκοπικούς οργανισµούς (υπό προϋποθέσεις) Οι παρακρατήσεις φόρου βρίσκουν εφαρµογή σε επιτόκια, µερίδια κερδών, αµοιβή για τεχνικές, διαχειριστικές, χρηµατοοικονοµικές υπηρεσίες, ενοίκια, µερίδια, αµοιβές για αγορά δικαιωµάτων (πχ πνευµατικά δικαιώµατα) vii) ιαφθορά Η διαφθορά στην Αλβανία αναγνωρίζεται ως έναν από τους σηµαντικότερους παράγοντες ανάσχεσης των Άµεσων Ξένων Επενδύσεων προς τη χώρα. Οι τοµείς οι οποίοι δείχνουν να επηρεάζονται περισσότερο είναι η δικαιοσύνη, τα τελωνεία, η εφορία, η ηµόσια ιοίκηση, οι υπηρεσίες υγείας και τα πολιτικά κόµµατα. Στη µάχη εναντίον της διαφθοράς το Αλβανικό κράτος ίδρυσε το 2004 το Ανώτατο Ελεγκτή Απόκτησης Περιουσίας, υπηρεσία που έχει ως αποστολή τον έλεγχο και τη διασταύρωση της νοµιµότητας των περιουσιακών στοιχείων κρατικών υπαλλήλων, µεταξύ των οποίων και αρκετοί υψηλόβαθµοι. Σήµερα ο νόµος αυτός του «πόθεν έσχες» βρίσκει εφαρµογή σε πολύ µεγαλύτερο αριθµό κρατικών υπαλλήλων. Σύµφωνα µε τον Αλβανικό Ποινικό Κώδικα 23, η λήψη ή χορηγία δωροδοκίας αποτελεί ποινικά κολάσιµο αδίκηµα και τιµωρείται µε 5 και 3 έως 10 έτη αντίστοιχα. Τον εκέµβριο του 2003 η Αλβανία υπέγραψε τη Συνθήκη κατά της ιαφθοράς των Ηνωµένων Εθνών η οποία επικυρώθηκε από το Αλβανικό Κοινοβούλιο τρία χρόνια αργότερα ενώ η χώρα συµµετέχει και σε άλλες αντίστοιχες διεθνείς πρωτοβουλίες για την περιοχή όπως την GRECO 24 του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου και την SPAI 25 στο πλαίσιο του Stability Pact For South Eastern Europe. 23 Νόµος 7895, , Άρθρα 245 και Group of States Against Corruption 25 Stability Pact Anticorruption Initiative ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 33 από 110

34 Μετά την τελευταία εκλογική νίκη των ηµοκρατικών το 2005, η οποία ήλθε µε το σύνθηµα «Καθαρά Χέρια», ο πρωθυπουργός Σαλί Μπερίσα ανακήρυξε τη µάχη κατά της διαφθοράς ως βασική προτεραιότητα της πολιτικής του και στο πλαίσιο αυτό αναδιοργάνωσε τις αρχές που είχαν ως αποστολή την καταπολέµησή της. Η ύψιστη αρχή πλέον είναι η Αρχή Καταπολέµησης της ιαφθοράς που λειτουργεί σε επίπεδο Υπουργικού Συµβουλίου µε τη συµµετοχή υψηλόβαθµων κυβερνητικών στελεχών. Επίσης υπάρχουν και αρκετές οργανώσεις πολιτών για το συγκεκριµένο ζήτηµα που λειτουργούν υπό τη σκέπη της Αλβανικής Συνένωσης Κατά της ιαφθοράς και µερικές από αυτές, όπως ο Συνήγορος του Πολίτη έχουν να παρουσιάσουν σηµαντικό έργο ως «θεµατοφύλακες» της νοµιµότητας στις συναλλαγές µε τον ηµόσιο τοµέα. ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 34 από 110

35 4. Η ΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Σκοπός του παρόντος κεφαλαίου είναι να παρουσιαστεί το επιχειρηµατικό τοπίο στην χώρα της Αλβανίας όπως αυτό ισχύει και επηρεάζει τη λειτουργία των µικροµεσαίων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην γείτονα χώρα. Η παρουσίαση θα ξεκινήσει µε µία σύντοµη ιστορική αναδροµή ώστε να γίνουν αντιληπτές οι διαδικασίες που οδήγησαν στη σηµερινή κατάσταση από την επανίδρυση του Αλβανικού κράτους. Ακολουθεί η παρουσίαση της Αλβανικής Πολιτικής όπως αυτή διαµορφώθηκε από το 2000 µέχρι σήµερα, σταδιακά και µε χρονολογική σειρά. Αντίστοιχη είναι και η παρουσίαση των εκθέσεων και αναφορών διαφόρων ιεθνών Οργανισµών που έχουν κατά καιρούς ασχοληθεί µε το ζήτηµα. Ο λόγος για τον οποίο προτιµήθηκε η δυναµική παρουσίαση της Αλβανικής πολιτικής από την αυστηρή εστίαση στην αναφορά των τρεχουσών συνθηκών σχετίζεται µε την καλύτερη κατανόηση του επενδυτικού κλίµατος που επικρατεί στην Αλβανία. Πιο συγκεκριµένα, η Αλβανία βρίσκεται εδώ και καιρό σε µία φιλόδοξη µεταρρυθµιστική προσπάθεια η οποία ακόµη είναι σε εξέλιξη. Συνεπώς η κατανόηση των δυνάµεων και των διαδικασιών που οδήγησαν στη διαµόρφωση της σηµερινής κατάστασης αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την εκτίµηση της µελλοντικής πορείας της χώρας και των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε αυτή. Τέλος, το παρόν κεφάλαιο θα κλείσει µε την παρουσίαση των αναλύσεων PESTEL και SWOT τα αποτελέσµατα των οποίων θα προκύψουν βάσει των προηγούµενων. 4.1 Ιστορική Αναδροµή Στην περίοδο η αλβανική οικονοµία αποτέλεσε το µοντέλο της πλήρους αντίθεσης στις καπιταλιστικές δυτικές οικονοµίες καθώς η ιδιωτική δραστηριότητα ήταν παντελώς ανύπαρκτη, απαγορευµένη και όλη η οικονοµία ελεγχόταν αποκλειστικά και µόνο από το κράτος. Αυτό είχε σαν αποτέλεσµα όχι µόνο την πλήρη οικονοµική αποµόνωση της γείτονας χώρας από τον υπόλοιπο κόσµο, αλλά και τον πολιτισµικό και πολιτικό αποκλεισµό της 26. Η αντιστροφή της κατάστασης αυτής ξεκίνησε το 1992 µε τα γεγονότα που οδήγησαν στην κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισµού και στην Αλβανική χώρα. Η αµέσως επόµενη περίοδος 26 Business in Albania, Country Fact Sheets, Αλβανικό Υπουργείο Οικονοµικής Συνεργασίας και Εµπορίου, 2000 ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 35 από 110

36 χαρακτηρίστηκε από πολλές ιδιωτικοποιήσεις, σηµαντικές µεταρρυθµίσεις στο χρηµατοοικονοµικό και Τραπεζικό σύστηµα όπως και σε πολλούς άλλους τοµείς της οικονοµικής και κοινωνικής ζωής, σύµφωνα µε σχετική έκθεση του ΟΟΣΑ του έτους Έτσι, σύµφωνα µε την εν λόγω έκθεση, η χώρα άρχισε να αισιοδοξεί για τη µελλοντική της οικονοµική πορεία µέχρι όµως το 1997 οπότε και ξέσπασε το «σκάνδαλο της πυραµίδας». Η πρόοδος που φαινοµενικά είχε συντελεστεί αποδείχτηκε τελικά εξαιρετικά εύθραυστη και υπονοµευµένη από µία τεράστιας κλίµακας απάτη, χωρίς τελικά να οδηγήσει σε αναδιοργάνωση της βιοµηχανίας και του οικονοµικού συστήµατος. Με τους πολίτες εξαγριωµένους για την απώλεια των χρηµάτων τους, την ανεργία σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα και χωρίς ορατή διέξοδο από την κρίση, το ενδεχόµενο της κοινωνικής αναταραχής αποτελούσε σενάριο όχι απίθανο, όπως η ίδια η αλβανική κυβέρνηση συχνά αναγνώρισε σε δηµόσιες δηλώσεις της. Υπό το βάρος των συνθηκών αυτών η ανάγκη για µεταρρυθµίσεις έφερε στο προσκήνιο το «Μεταρρυθµιστικό Πρόγραµµα 2000» το οποίο εξέφραζε την βούληση της κυβέρνησης για περιφρούρηση της οικονοµικής σταθερότητας, επιτάχυνση των διαρθρωτικών αλλαγών και καταπολέµηση της διαφθοράς. Σε αυτό αναγνωρίζεται ο σηµαντικός ρόλος των µικροµεσαίων επιχειρήσεων και των ξένων κεφαλαίων για την µελλοντική εξέλιξη της χώρας και της ευηµερίας της και επισηµαίνεται ότι «η στήριξή τους µε τη βελτίωση του επιχειρηµατικού περιβάλλοντός τους αποτελεί στρατηγική επιλογή υψίστης σηµασίας για το µέλλον της χώρας» καθώς οι ΜΜΕ: Απαρτίζουν τη συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων στην Αλβανία ενώ λόγω το µικρού τους µεγέθους και του υψηλού βαθµού προσαρµοστικότητας που παρουσιάζουν αναµένεται να αποτελέσουν την κύρια πηγή απασχόλησης στο µέλλον Όπως στις αναπτυγµένες οικονοµίες, αποτελούν σηµαντική πηγή καινοτοµίας, επιχειρηµατικότητας και βελτίωσης της παραγωγικότητας Προκειµένου να βελτιώσει το επιχειρηµατικό περιβάλλον για τις ΜΜΕ η Αλβανία προτίθεται να αναλάβει δράση µε επίκεντρο τρεις (3) στρατηγικούς τοµείς: i. Τη δηµιουργία µίας µεσοπρόθεσµης στρατηγικής για τις ΜΜΕ ii. Τις προσπάθειες για βελτίωση του νοµικού και θεσµικού πλαισίου λειτουργίας του επιχειρηµατικού κλάδου iii. Την προσπάθεια για Ίδρυση ενός Οργανισµού Μικρών Επιχειρήσεων 27 Albania Enterprise Policy Performance Assessment, OECD in cooperation with EBRD, 2003 ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 36 από 110

37 Η πολιτική αυτή για βελτίωση του περιβάλλοντος δραστηριοποίησης των µικροµεσαίων επιχειρήσεων στην Αλβανία συνεχίστηκε και τα επόµενα χρόνια και σήµερα αποτελεί έναν από τους σηµαντικότερους πυλώνες της αλβανικής πολιτικής για σταθερότητα και ανάπτυξη, όπως θα παρουσιαστεί αναλυτικότερα στο επόµενο τµήµα του παρόντος κεφαλαίου. 4.2 Το Αλβανικό Όραµα Σήµερα, η πολιτική προσέλκυσης µικροµεσαίων επιχειρήσεων για να επενδύσουν στην Αλβανία εκφράζεται σε πολλά επίπεδα και συµπυκνώνεται στη διακήρυξη του πρωθυπουργού της χώρας 28 : «.το όραµα της Αλβανικής κυβέρνησης είναι να καταστήσει τη χώρα µας ως την πιο ελκυστική χώρα υποδοχής επενδύσεων στην περιοχή. Οι απαραίτητες εγγυήσεις για τους επενδυτές σύντοµα θα τεθούν σε ισχύ καθώς πρόκειται για µία δέσµη ενεργειών µε σκοπό την επιτάχυνση των σχετικών διαδικασιών και την τοµεακή ενίσχυση» Όπως ήδη αναφέρθηκε, η προσπάθεια για τη δηµιουργία ευνοϊκού επενδυτικού κλίµατος στην Αλβανία για τις ξένες µικροµεσαίες επιχειρήσεις ξεκίνησε µε τη θέσπιση των νόµων «Περί ξένων επενδύσεων» και «Περί επιχειρήσεων» το Παρόλα αυτά, η πρώτη απόπειρα αποτίµησης των αποτελεσµάτων και διαµόρφωσης µελλοντικής πολιτικής στον τοµέα των ΑΞΕ εκφράστηκε το Μάιο του 2000 µε την έκθεση του Υπουργείου Οικονοµικής Συνεργασίας και Εµπορίου µε τίτλο Business in Albania, Country Fact Sheet. Η εν λόγω έκθεση έχει περισσότερο διαγνωστικό της υφιστάµενης κατάστασης χαρακτήρα, δηλαδή παράθεση πολιτικών- προγραµµάτων- εργαλείων εφαρµογής κλπ, καθώς και πινάκων µε οικονοµικά στοιχεία. Πάντως σε σηµαντικό τµήµα της περιέχει αξιολόγηση και αποτίµηση των πεπραγµένων όπως επίσης θέτει και κρίσιµα ζητήµατα για το µέλλον. 4.3 Σύνοψη της Έκθεσης "Business in Albania, Country Fact Sheet Μάιος 2000 Στο κείµενο της έκθεσης αναγνωρίζεται ότι το σηµείο εκκίνησης για την προσέγγιση της διεθνούς κοινότητας και την προσέλκυση των διεθνών κεφαλαίων ήταν ιδιαίτερα δυσµενές για τη χώρα αφού αυτή µέχρι το 1992 βρισκόταν σε απόλυτη αποµόνωση και αντιµετώπιζε σοβαρά διαρθρωτικά προβλήµατα. Παρόλα αυτά, επισηµαίνεται ότι η χώρα πραγµατοποίησε µεγάλες 28 Σαλί Μπερίσα, στην επίσηµη ιστοσελίδα της Albanian Foreign Investment Promotion Agency (Albinvest) ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 37 από 110

38 προόδους στην προσπάθειά της να εγκαταστήσει µία οικονοµία αγοράς και να συµµετάσχει στη διεθνή κοινότητα ως ισότιµο µέλος. Ως απόδειξη παρατέθηκε το γεγονός ότι, εκείνη την περίοδο, ιδιωτικοποιήθηκε το 75% της δηµόσιας περιουσίας καθώς και το ότι «τα πιο σηµαντικά στοιχεία µιας οικονοµίας της αγοράς είναι ήδη πραγµατικότητα παρόλο που η χώρα βρίσκεται ακόµη στα πρώτα στάδια της µεταρρύθµισης» καθώς και η (επικείµενη εκείνη την περίοδο) ένταξη της χώρας στον Παγκόσµιο Οργανισµό Εµπορίου. Πιο συγκεκριµένα, πάντα βάσει της εν λόγω έκθεσης, τα µεταρρυθµιστικά προγράµµατα βρίσκονται ακόµη υπό διαδικασία υλοποίησης αλλά τα αποτελέσµατα αναµένονται θετικά καθώς ο σχεδιασµός τους έγινε µε τη βοήθεια αναγνωρισµένων διεθνών οργανισµών και ινστιτούτων µε µεγάλη εµπειρία στα ζητήµατα της ελεύθερης οικονοµίας. Θετικό κρίνεται επίσης και το γεγονός ότι οι νέοι νόµοι έχουν βασιστεί σε αντίστοιχες Ευρωπαϊκές Οδηγίες και το Γαλλικό Εµπορικό ίκαιο. Αναφορικά µε τις ΑΞΕ στη χώρα επισηµαίνεται ότι ο σηµαντικότερος παράγοντας που θα διαµορφώσει τη µελλοντική τους πορεία είναι η ένταξη της χώρας στον Παγκόσµιο Οργανισµό Εµπορίου σε συνδυασµό µε την αποτελεσµατικότητα της Κυβέρνησης σε τοµείς όπως: Η ανάπτυξη των υποδοµών µέσω των τοµεακών µεταρρυθµίσεων, ιδιωτικοποιήσεων και συµµετοχής του υφιστάµενου ιδιωτικού τοµέα, κυρίως µάλιστα των ξένων κεφαλαίων, Η βελτίωση της ασφάλειας και του συνολικού επιχειρηµατικού περιβάλλοντος για τους ξένους επενδυτές, Η επιτάχυνσης των ιδιωτικοποιήσεων των υφιστάµενων κρατικών επιχειρήσεων, Η βελτίωση του θεσµικού πλαισίου που σχετίζεται µε την προσέλκυση ξένων κεφαλαίων και τη συµµετοχή των εγχωρίων. 4.4 Ο Ευρωπαϊκός Χάρτης για τις Μικροµεσαίες Επιχειρήσεις Η Αλβανία υπέγραψε τον Ευρωπαϊκό Χάρτη για τις ΜΜΕ τον Ιούνιο του Ο χάρτης αυτός αποτελεί Πανευρωπαϊκή πρωτοβουλία όλων των µελών της Ε.Ε., των υποψήφιων προς ένταξη χωρών καθώς και των χωρών των υτικών Βαλκανίων και υπογραµµίζει δέκα (10) επίπεδα πολιτικής (τοµείς δράσης) τα οποία θεωρούνται καθοριστικά για τη βελτίωση του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος των µικροµεσαίων επιχειρήσεων 29. Στο πλαίσιο της υπογραφής του χάρτη, η Αλβανική ηγεσία προσδιόρισε δεσµεύτηκε να εργαστεί στους παρακάτω «τοµείς δράσης»: 29 Ευρωπαϊκός Χάρτης για τις Επιχειρήσεις, Ευρωπαϊκό Συµβούλιο, Ιούνιος 2000 ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 38 από 110

39 1) Εκπαίδευση και επιµόρφωση για το επιχειρηµατικό πνεύµα 2) Φθηνότερη και ταχύτερη εκκίνηση των επιχειρήσεων 3) Καλύτερη νοµοθεσία και ρυθµίσεις 4) ιαθεσιµότητα των ικανοτήτων του εργατικού δυναµικού για τις ανάγκες των ΜΜΕ 5) Βελτίωση της πρόσβασης σε απευθείας σύνδεση µε τη δηµόσια διοίκηση µε τη χρήση ηλεκτρονικών µέσων και νέων τεχνολογιών 6) Περισσότερα οφέλη από την ενιαία αγορά για τις ΜΜΕ 7) Βελτίωση του φορολογικού και χρηµατοοικονοµικού περιβάλλοντος 8) Ενίσχυση των τεχνολογικών δυνατοτήτων και της καινοτοµίας των ΜΜΕ 9) Ενίσχυση προτύπων ηλεκτρονικών επιχειρήσεων και υποστήριξη κορυφαίων ΜΜΕ 10) Ανάπτυξη ισχυρότερης και αποτελεσµατικότερης εκπροσώπησης των ΜΜΕ σε εθνικό επίπεδο και στο επίπεδο της Ε.Ε. Η προσπάθειες της χώρας όµως να ενταχθεί στο διεθνές οικονοµικό περιβάλλον δεν σταµάτησαν εκεί αλλά συνεχίστηκαν και µε άλλες πρωτοβουλίες, όπως το Σύµφωνο Σταθερότητας των Χωρών της Νοτιανατολικής Ευρώπης. 4.5 Το Σύµφωνο Σταθερότητας των Χωρών της Νοτιανατολικής Ευρώπης Το Σύµφωνο Σταθερότητας των Χωρών της Ν.Α. Ευρώπης (Stability Pact for South Eastern Europe) αποτελεί µία πολιτική διακήρυξη και µία δέσµευση των χωρών που το υιοθέτησαν τον Ιούνιο του 1999, µε σκοπό να ενθαρρύνουν και να δυναµώσουν τη συνεργασία ανάµεσα στις χώρες της Ν.Α. Ευρώπης και αποστολή να εξυπηρετήσει, συντονίσει και κατευθύνει τις προσπάθειες για οικονοµική σταθερότητα και ανάπτυξη στην περιοχή 30. Η κίνηση αυτή προέκυψε κυρίως ως αποτέλεσµα της ανάγκης των ξένων επενδυτών να ενηµερωθούν για τις ιδιαιτερότητες της περιοχής, να εξασφαλίσουν τα κεφάλαιά τους και να αναζητήσουν επενδυτικές ευκαιρίες στην περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης. Η Αλβανία, αποτελώντας ιδρυτικό µέλος της από κοινού αυτής κίνησης των χωρών της περιοχής, υπέγραψε κοινή διακήρυξη 31 τον Ιούλιο του 2002 µε την οποία δεσµεύτηκε να τηρεί απαρέγκλιτα τις κάτωθι αρχές: 30 Stability Pact Declaration, Κολωνία 10 Ιουνίου Ministerial Declaration: Attracting Investment to South East Europe, Common Principles and Best Practices, Ιούλιος 2002 µε την υπογραφή των πρωθυπουργών Αλβανίας, Βοσνίας- Ερζεγοβίνης, Βουλγαρίας, Κροατία, FYROM, Μολδαβία, Ρουµανία, Σερβία, Μαυροβούνιο ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 39 από 110

40 Πίινακας 4.1 Βασικές Αρχές και Κανόνες Καλής Πρακτικής Συµφώνου Σταθερότητας των Χωρών της Νοτιανατολικής Ευρώπης ιαφάνεια στις Εθνικές Πολιτικές, νόµους και οδηγίες και διοικητικές πρακτικές τόσο στη χώρα υποδοχής όσο και στη χώρα προέλευσης της επένδυσης Υιοθέτηση και σταθερότητα αυτών των νόµων, πολιτικών, οδηγιών. Οι όποιες αλλαγές θα πρέπει να επιβάλλονται από τις περιστάσεις και να προστατεύουν τα δικαιώµατα των επενδυτών που είναι ήδη εγκατεστηµένη σε ξένη χώρα. Ισονοµία των ξένων και εγχώριων επενδυτών τόσο στην προ όσο και στη µετά την επένδυση περίοδο. Οι όποιες εξαιρέσεις θα πρέπει να είναι σαφείς και µε προοπτική µελλοντικής κατάργησής τους. Έγκαιρος και απρόσκοπτος επαναπατρισµός εισπράξεων της επένδυσης καθώς και κεφαλαίων αυτής όταν η επένδυση τελειώσει ίκαιη και ισότιµη µεταχείριση εγχώριων και ξένων επενδυτών µε πλήρη προστασία των δικαιωµάτων ιδιοκτησίας συµπεριλαµβανοµένων των πνευµατικών δικαιωµάτων Απρόσκοπτη πρόσβαση των επενδυτών σε αποτελεσµατικά µέσα επίλυσης διαφορών και διεθνή διαιτησία Απρόσκοπτη µετακίνηση του απαραίτητου προσωπικού εντός και εκτός της χώρας υποδοχής ιαφάνεια των επενδυτικών κινήτρων Απλοποίηση των διοικητικών διαδικασιών για την ίδρυση επιχειρήσεων, αγορά, αδειοδότηση καθώς και κάθε άλλου είδους συναλλαγές που απαιτούνται για τη λειτουργία της νέας επένδυσης ιαφανείς και ισότιµους κανονισµούς και διαδικασίες για ιδιωτικοποιήσεις και άρση µονοπωλίων Σεβασµό στις διεθνείς Συνθήκες και κανόνες κοινωνικής υπευθυνότητας Άρση εµποδίων στο εµπόριο που έχουν αρνητικό αποτέλεσµα στην επένδυση µέσω αυξηµένης διεθνούς συνεργασίας στην περιοχή Προώθηση πολιτικών ενθάρρυνσης επενδύσεων σύµφωνες µε τις αρχές της Βιώσιµης Ανάπτυξης Πηγή: Stability Pac for South Eastern Europe ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 40 από 110

41 Για την εξασφάλιση της τήρησης των παραπάνω αρχών και για τη δηµιουργία συνεχώς ευνοϊκότερου επενδυτικού κλίµατος στην περιοχή, οι χώρες (µεταξύ των οποίων και η Αλβανία) δεσµεύτηκαν να: Αναθεωρούν τις πολιτικές τους που επηρεάζουν τις ιδιωτικές επενδύσεις µε σκοπό τη βελτίωση του επενδυτικού κλίµατος στην περιοχή, Ενεργούν συµφώνως µε τους διεθνούς κανόνες και πολιτικές όπως πχ η ιακήρυξη του ΟΟΣΑ, Να ενηµερώνουν και δηµοσιοποιούν τις εξαιρέσεις στην πολιτική τους δικαιολογώντας την επιλογή τους, Να παίρνουν αποτελεσµατικά µέτρα για την καταπολέµηση της διαφθοράς, το ξέπλυµα χρήµατος, το οργανωµένο έγκληµα, τις εµπορικές απάτες και να ανταλλάσσουν πληροφορίες στο επίπεδο αυτό, Να ολοκληρώσουν το δίκτυο των διµερών συµφωνιών µεταξύ τους και να το επεκτείνουν και σε τρίτες χώρες, Να επανεξετάσουν τα κόστη και τα οφέλη των επενδυτικών κινήτρων και να ανταλλάξουν εµπειρίες στο θέµα αυτό, Να εντατικοποιήσουν τις προσπάθειες για την άρση των εµποδίων στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων, ιδιαίτερα εκείνων που καθυστερούν την υλοποίηση των επενδύσεων, Να αναπτύξουν ένα πλαίσιο για την ανταγωνιστική λειτουργία της αγοράς, Να ενισχύσουν τις υπηρεσίες και τους θεσµούς που έχουν ως αποστολή την ενηµέρωση και στήριξη των επενδυτών και να ενθαρρύνουν τη συνεργασία µεταξύ τους, Να στηρίξουν τις Μικροµεσαίες Επιχειρήσεις κα να ενθαρρύνουν τη συνεργασία τους σε τοπικό επίπεδο, Να λαµβάνουν υπόψη τη βούληση και επιθυµία όλων των κοινωνικών εταίρων γύρω από το θέµα των επενδύσεων και να προωθούν τα συµφέροντα όλων. Τα παραπάνω, παρόλο που δεν αφορούν αποκλειστικά την Αλβανία, αποτελούν δήλωση πολιτικής της χώρας σε διεθνές επίπεδο και εκφράζουν την προσπάθειά της να προσελκύσει µεγαλύτερο αριθµό ξένων κεφαλαίων. Παράλληλα, δίνουν το στίγµα της πολιτικής κατεύθυνσης που πρόκειται να ακολουθήσει η χώρα, ενώ οι συγκεκριµένοι στόχοι της στο πλαίσιο της κίνησης αυτής, παρουσιάζονται αναλυτικότερα ακολούθως. ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 41 από 110

42 4.6 Monitoring Instruments Οι εκθέσεις Monitoring Instruments αποτελούν µία αναφορά προόδου των κρατών που συµµετέχουν στο Σύµφωνο Σταθερότητας και προετοιµάζονται από κάθε χώρα ξεχωριστά. Εκφράζουν έτσι τις προθέσεις της ίδιας της χώρας για ανάληψη δράσης αφού «λαµβάνεται ως επίσηµη δήλωση πολιτικής» 32. Για το λόγο αυτό στο επόµενο τµήµα της µελέτης θα παρουσιαστούν συνοπτικά τρεις διαφορετικές εκθέσεις που καλύπτουν την περίοδο (τελευταία διαθέσιµα στοιχεία) ώστε να παρουσιαστούν διαχρονικά οι στόχοι και η πρόοδος που διατελέστηκε στην Αλβανία, όπως η ίδια η χώρα την αξιολογεί. Monitoring instruments 2001 Σύµφωνα µε την αναφορά της Αλβανικής Κυβέρνησης για το έτος 2000, «αυτό χαρακτηρίστηκε από θετικά αποτελέσµατα στους τοµείς της µακροοικονοµικής σταθερότητας, της µεγέθυνσης, της νοµισµατικής σταθεροποίησης, των ιδιωτικοποιήσεων και τις θεσµικές µεταρρυθµίσεις». Παράλληλα, η κυβέρνηση δεσµεύεται σε ένα φιλόδοξο πρόγραµµα που επικεντρώνεται σε 7 τοµείς: i. ηµιουργία θεσµικού πλαισίου και οργανισµών υπεύθυνων για την προώθηση των ΑΞΕ ii. Στήριξη Μικροµεσαίων επιχειρήσεων iii. Προετοιµασία στρατηγικών κλάδων για ιδιωτικοποίηση iv. Εφαρµογή πολιτικών για την υποστήριξη των µικροµεσαίων επιχειρήσεων v. Βελτίωση των επιπέδων εφαρµογής της εµπορικής νοµοθεσίας και κανόνων vi. Βελτίωση της διαφάνειας και µείωση διαφθοράς στο ηµόσιο Τοµέα vii. Βελτίωση υποδοµών Monitoring instruments 2002 Οι στόχοι και οι δεσµεύσεις για το έτος αυτό, όπως τέθηκαν από την Αλβανική Κυβέρνηση, αφορούσαν την προσπέλαση των δυσκολιών που σχετίζονται µε τα παρακάτω ζητήµατα: Βελτίωση νοµοθεσίας και διαδικασιών για την εξασφάλιση δικαιωµάτων ιδιοκτησίας γης: Το πρόβληµα που αναγνωρίζει η Αλβανική πλευρά σχετίζεται µε την διοικητική αδυναµία της χώρας να διαφυλάξει τα ιδιωτικά δικαιώµατα ιδιοκτησίας σε γη, γεγονός που εκτιµά ότι αποτελεί το σηµαντικότερο πρόβληµα στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων και κυρίως στην προσέλκυση των ξένων. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να δηµιουργηθούν σχετικά 32 Progress in Policy Reform in South East Europe, Monitoring Instruments, Ιούνιος 2001 ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 42 από 110

43 κτηµατολογικά γραφεία σε κάθε περιοχή και να διευθετηθούν οι διαφωνίες που έχουν προκύψει µέχρι στιγµής. Βελτίωση του θεσµικού πλαισίου ενθάρρυνσης ΑΞΕ: καθώς εκείνη την περίοδο δεν υπήρχε σχετικός οργανισµός στην Αλβανία. Ολοκλήρωση των συµφωνιών Ελεύθερου εµπορίου µε τις χώρες της Ν.Α. Ευρώπης: µε σκοπό την αύξηση των ΑΞΕ, την απόκτηση µεγαλύτερου µεριδίου στην αγορά της περιοχής, τη βελτίωση του εµπορικού ισοζυγίου κλπ. ηµιουργία γραφείου στήριξης των ΜΜΕ και ανάπτυξή του σε όλη τη χώρα: αφού τέτοιος θεσµός δεν υπήρχε και η ανάπτυξη των ΜΜΕ αποτελεί το κέντρο της πολιτικής της χώρας. Το γραφείο αυτό προβλέπεται να βοηθά σε διαδικασίες ίδρυσης, δικτύωσης, προτάσεις για νοµοθέτηση κλπ Βελτίωση των επιχειρηµατικών διαδικασιών για την ανάπτυξη των ΜΜΕ: αφού λόγω του µικρού τους µεγέθους είναι ιδιαίτερα ευάλωτες σε κάθε είδους κόστος που οφείλεται σε διοικητική αδυναµία πχ. γραφειοκρατία. Βελτίωση πρόσβασης σε χρηµατοδότηση για ΜΜΕ: τα επιτόκια στην εγχώρια χρηµαταγορά είναι ιδιαίτερα ψηλά καθώς το κλίµα αβεβαιότητας αυξάνει το επίπεδο του ρίσκου, γεγονός που αυξάνει το κόστος δανεισµού στις ΜΜΕ που είναι εγκαταστηµένες στη χώρα. Ιδιωτικοποίηση στρατηγικών τοµέων όπως οι τηλεπικοινωνίες, Τράπεζες, ασφαλιστικοί οργανισµοί. Βελτίωση του νοµικού και θεσµικού πλαισίου ανταγωνισµού Βελτίωση της εφαρµογής των νόµων και κανονισµών που διέπουν το εµπορικό δίκαιο: αφού η αδυναµία επιβολής του δηµιουργεί καταστάσεις αθέµιτου ανταγωνισµού και διαφθοράς που γενικά θεωρούνται αποτρεπτικά για την προσέλκυση ΑΞΕ. Monitoring instruments 2005 Η προσπάθεια δηµιουργίας ευνοϊκού επενδυτικού κλίµατος από την Αλβανική µεριά συνεχίστηκαν και τα επόµενα χρόνια, και το έτος 2005 οι βασικοί άξονες της αλβανικής θεωρήθηκαν οι εξής: Προώθηση των ιδιωτικών επενδύσεων: για το σκοπό αυτό πρόκειται να δηµιουργηθεί το Ταµείο Εγγυοδοσίας Μικροµεσαίων Επιχειρήσεων, η ίδρυση της Ανεξάρτητης Αρχής Ανταγωνισµού, δηµιουργία Γραφείων Ενηµέρωσης Κοινού, η βελτίωση των διαδικασιών αδειοληψίας, η έκδοση νόµου για την παραποµπή των αντιδικιών σε διαιτησία. Για το σύνολο των ενεργειών αυτών έχει ξεκινήσει τουλάχιστον η προπαρασκευαστική ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 43 από 110

44 διαδικασία ενώ κάποιοι τοµείς θεωρούνται ότι ήδη έληξαν µε επιτυχία, βάσει της έκθεσης πάντα. Ανάπτυξη και στήριξη µικροµεσαίων επιχειρήσεων: ο σκοπός αυτός εξυπηρετείται από τη δηµιουργία του Ταµείου Εγγυοδοσίας και από τη δηµιουργία συστήµατος παρακολούθησης κατά τα πρότυπα της Ε.Ε. Ενδυνάµωση εµπορικού δικαίου και θεσµικού πλαισίου: οι κυριότερες δράσεις που προβλεπόταν περιλαµβάνουν την ίδρυση της Αρχής Ανταγωνισµού, του Παρατηρητηρίου της Αγοράς. Καταπολέµηση της διαφθοράς: µε τη δηµιουργία γραφείων ενηµέρωσης του κοινού για τα δικαιώµατά τους, τη αναδιοργάνωση και εφαρµογή λιγότερο περίπλοκων διαδικασιών στις συναλλαγές µε το ηµόσιο Τοµέα καθώς και την ψηφιοποίηση των ηµόσιων Οικονοµικών και ειδικότερα της Εφορίας. Τα παραπάνω δίνουν µια απεικόνιση της πορείας της χώρας στην προσπάθεια να καταστήσει τον εαυτό της ελκυστικό επενδυτικό προορισµό, όπως αυτή διαµορφώθηκε διαχρονικά µε βάση τις εκάστοτε ανάγκες και προτεραιότητες της Αλβανικής ηγεσίας. Παρόλα αυτά, τα παραπάνω αποτελούν µόνο εκδήλωση πολιτικής πρόθεσης και δεν δεσµεύουν τη χώρα σε κανένα επίπεδο. 4.7 Οικονοµικό και Νοµισµατικό Μεσοπρόθεσµο Πρόγραµµα Το συγκεκριµένο πρόγραµµα προέκυψε ως αποτέλεσµα της ενταξιακής πορείας της Αλβανίας στην Ε.Ε.. Ως υποψήφια προς ένταξη χώρα και στο πλαίσιο της αυξηµένης συνεργασίας που η υποψηφιότητα αυτή συνεπάγεται κατέθεσε προς έγκριση το Οικονοµικό και Νοµισµατικό Πρόγραµµα αναγνωρίζοντας ότι αποτελεί «ένα από τα πιο σηµαντικά έγγραφα το οποίο περιλαµβάνει τη δέσµευση της χώρας για την οικονοµική και νοµισµατική της πολιτική καθώς επίσης και τις διαρθρωτικές µεταρρυθµίσεις σε µεσοπρόθεσµο χρονικό ορίζοντα» 33. Σύµφωνα µε την επίσηµη Αλβανική θέση λοιπόν, η πορεία των Άµεσων Ξένων Επενδύσεων στη χώρα ακολουθεί µια σταθερή ανοδική πορεία αλλά βρίσκεται ακόµη σε ιδιαίτερα χαµηλά επίπεδα σε σχέση µε την υπόλοιπη ευρύτερη περιοχή. Αυτό εκτιµάται ότι είναι αποτέλεσµα των σηµαντικών διοικητικών δυσκολιών, της ευρύτατης διαφθοράς, της διοικητικής αναλγησίας καθώς και την αµφιλεγόµενη πολιτική και οικονοµική εικόνα της χώρας. 33 Republic of Albania, Economic and Fiscal Programme , εκέµβριος 2006 ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 44 από 110

45 Ειδικότερα, σηµαντικοί ανασταλτικοί παράγοντες είναι οι εξής: Η αδυναµία προστασίας των δικαιωµάτων ιδιοκτησίας και ειδικότερα αυτών που αφορούν στην κατοχύρωση ακίνητης περιουσίας (γης). Η αργή πορεία των ιδιωτικοποιήσεων σε σηµαντικούς τοµείς της οικονοµίας όπως η ενέργεια και οι τηλεπικοινωνίες. Η άσχηµη εικόνα της χώρας σε πολιτικό και οικονοµικό επίπεδο στο εξωτερικό που αποτρέπουν την Αλβανία ως επιλογή. Χαµηλή αποτελεσµατικότητα του ηµοσίου Τοµέα, διαφθορά και χαµηλά επίπεδα εφαρµογής της νοµοθεσίας. Χαµηλή αποτελεσµατικότητα και υψηλά κόστη των υποδοµών (λιµάνια, ενέργεια, ύδρευση) καθώς και απουσία Βιοµηχανικών Ζωνών και Ζωνών Τουριστικής Ανάπτυξης, παρόλο που το θεσµικό πλαίσιο υπάρχει. Μικρός, ανεπαρκής και δαπανηρός Τραπεζικός τοµέας που δυσκολεύει τη χρηµατοδότηση επενδύσεων και συνεπώς την αναπτυξιακή πορεία των επιχειρήσεων. Στόχοι Για την αύξηση των ΑΞΕ σε βραχυπρόθεσµο και µεσοπρόθεσµο επίπεδο, η Αλβανική πλευρά εκτιµά ότι σηµαντικό ρόλο θα παίξει η πορεία των ιδιωτικοποιήσεων σε τοµείς στρατηγικής σηµασίας όπως η ηλεκτρική ενέργεια, οι µεταφορές, τα πετρέλαια κλπ για την περίοδο , γεγονός που αποτελεί και πολιτικό στοίχηµα για την Κυβέρνηση. Μία άλλη αναπτυξιακή προτεραιότητα της Αλβανικής πολιτικής στον τοµέα των ΑΞΕ αποτελεί η προσέλκυση κεφαλαίων που πρόκειται να επενδυθούν σε τοµείς στους οποίους εκτιµάται 34 ότι η χώρα παρουσιάζει συγκριτικό πλεονέκτηµα. Τέτοιοι είναι κατά κύριο λόγο η βιοµηχανία ένδυσης και υπόδησης, οι υπηρεσίες και τα οικοδοµικά υλικά αλλά και σε µικρότερο βαθµό τα ορυχεία, το πετρέλαιο και το γκάζι, ο πρωτογενής τοµέας παραγωγής και ο τουρισµός. Στην στρατηγική αυτή επιλογή της χώρας για προσέλκυση ξένων κεφαλαίων, η Αλβανική πλευρά εκτιµά ότι είναι απαραίτητη και η ενδυνάµωση των υπηρεσιών που έχουν ως αποστολή την εξυπηρέτηση και προώθηση των ξένων επενδύσεων. Πιο συγκεκριµένα, η Αλβανική ηγεσία αναφέρεται στην Αλβανική Υπηρεσία για τις Επιχειρήσεις και τις Επενδύσεις (Albinvest) η οποία προέκυψε το 2006 ως αποτέλεσµα της συγχώνευσης τριών διαφορετικών υπηρεσιών ( Υπηρεσία 34 Σύµφωνα µε σειρά µελετών στο πλαίσιο του προγράµµατος CARDS µε τίτλο «Support for promotion and regulation of commerce» ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 45 από 110

46 προώθησης ΑΞΕ, Υπηρεσία για τις ΜΜΕ και Υπηρεσία προώθησης εξαγωγών ). Η στελέχωσή της µε ικανό προσωπικό και η παροχή της απαραίτητης υλικοτεχνικής υποδοµής για την εύρυθµη και αποδοτική λειτουργία της αποτελούν για τη χώρα σηµαντικό στόχο σε µεσοπρόθεσµο επίπεδο. Άλλος σηµαντικός στόχος για την περίοδο αποτελεί η βελτίωση της υποδοµής της χώρας και ειδικότερα µε τη δηµιουργία Βιοµηχανικών Περιοχών. Αυτό αποκτά ιδιαίτερη σηµασία για την προσέλκυση ξένων κεφαλαίων στη συγκεκριµένη χώρα αφού εξασφαλίζει την προσπέλαση κάποιων από τους σηµαντικότερους ανασταλτικούς παράγοντες που είναι το θολό καθεστώς στη διαφύλαξη της ιδιοκτησίας γης και οι χαµηλού επιπέδου υπηρεσίες σε επίπεδο υποδοµών. Στόχος της Κυβέρνησης είναι την περίοδο οι µισές επενδύσεις της χώρας να καλυφθούν από ξένα κεφάλαια. Για το λόγο αυτό πρόκειται να ληφθούν µέτρα προς την κατεύθυνση της ενδυνάµωσης των διαρθρωτικών λειτουργιών της αγοράς, η εγκαθίδρυση και λειτουργία της ελεύθερης οικονοµίας, η εξάλειψη της παραοικονοµίας, η άρση των εµποδίων εισόδου στην αγορά και η σύγκλιση µε τις οικονοµίες της περιοχής και της Ε.Ε. Για να επιτευχθεί όµως κάτι τέτοιο εκτιµάται ότι πρέπει να αναβαθµιστεί η εικόνα της χώρας ώστε αυτή να αποτελέσει τον πλέον ελκυστικό τόπο υποδοχής επενδύσεων στην περιοχή. Αλλιώς, κάθε προσπάθεια προσέλκυσης περισσότερων επενδυτών αναµένεται να αποβεί άκαρπη. Παρόλο που αυτό δεν προκύπτει ως αποτέλεσµα κάποιας συγκεκριµένης µελέτης, υπάρχει ακόµη µακρύς δρόµος να διανυθεί προκειµένου η Αλβανία να φαντάζει ελκυστικός επενδυτικός προορισµός κυρίως για τις γείτονες χώρες, Ελλάδα και Ιταλία, αλλά και την Αυστρία και Γερµανία, σύµφωνα πάντα µε το Οικονοµικό και Νοµισµατικό Πρόγραµµα Μέτρα που πρόκειται να υιοθετηθούν Τα µέτρα που προτίθεται να υλοποιήσει η Αλβανία προκειµένου να αυξήσει τις ΑΞΕ στη χώρα σχετίζονται µε: Την επιτάχυνση της πορείας των ιδιωτικοποιήσεων. Την δηµιουργία και έγκριση ενός νόµου για τις παραχωρήσεις ηµόσιας Περιουσίας Εκπαίδευση του προσωπικού της Albinvest προκειµένου να αναβαθµιστούν οι υπηρεσίες προς τους ξένους και να προωθηθεί καλύτερα η χώρα ως επενδυτικός προορισµός, ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 46 από 110

47 Προώθηση σε χώρες όπως η Γερµανία, Ιταλία και Αυστρία των επενδυτικών ευκαιριών που προσφέρει η χώρα ανά παραγωγικό κλάδο συγκριτικού πλεονεκτήµατος, µέσω της Albinvest. Εκπόνηση µελετών σκοπιµότητας και προσδιορισµός επενδυτικών ευκαιριών σε κλάδους όπως η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, τα ορυχεία, γκάζι και πετρέλαιο, πρωτογενής τοµέας και τουρισµός, Βελτίωση επιχειρηµατικού κλίµατος µε την απλοποίηση των διαδικασιών ίδρυσης επιχειρήσεων, αδειοληψίας, απλοποίησης δασµολογικού και φορολογικού καθεστώτος, επίλυση προβληµάτων ιδιοκτησίας και οικοδόµησης, βελτίωση διοικητικής λειτουργίας, µείωση της παραοικονοµίας. ηµιουργία Βιοµηχανικών Περιοχών ώστε να παρέχεται η αναγκαία υποδοµή για ίδρυση βιοµηχανικών µονάδων καθώς η δηµιουργία επαρκών υποδοµών στη χώρα προβλέπεται ως µία χρονοβόρα κα δαπανηρή υπόθεση. Για τον προσδιορισµό των εκτάσεων που θα χαρακτηριστούν ως βιοµηχανικές ζώνες, οι τοπικές κυβερνήσεις πρόκειται να λάβουν σχετική εγκύκλιο µε την οποία θα τους ζητείται να υποδείξουν την τοποθεσία έχοντας υπόψη ότι η βιοµηχανία αποτελεί την σηµαντικότερη στρατηγική κατεύθυνση της Αλβανικής οικονοµικής πολιτικής Προσδιορισµός και προσέγγιση των χωρών στις οποίες υπάρχει πρόσφορο έδαφος για παρουσίαση της Αλβανίας ως ελκυστικό επενδυτικό προορισµό. Εξυπηρέτηση υφιστάµενων ξένων επενδυτών, ως πηγή προσέλκυσης και άλλων κεφαλαίων. Συγκεκριµένα προγράµµατα/ δραστηριότητες Παράλληλα µε την δήλωση της πολιτικής πρόθεσης η Αλβανική Κυβέρνηση δεσµεύεται να αναλάβει και πρωτοβουλία µε τη µορφή συγκεκριµένων προγραµµάτων. Αυτά παρουσιάζονται παρακάτω: Πρωτοβουλία Αλβανία 1 Ευρώ : Το πρόγραµµα αυτό έχει σκοπό να ενθαρρύνει ντόπιους και ξένους επενδυτές να επενδύσουν σε στρατηγικούς τοµείς αποκτώντας κρατική περιουσία (πλουτοπαραγωγικοί πόροι, υπηρεσίες, επιχειρήσεις, ακίνητα) για 1 ευρώ. Οι τοµείς αυτοί αφορούν κυρίως τις υποδοµές της χώρας και την δευτερογενή παραγωγή, ιδίως αυτή που παρουσιάζει εξαγωγικό προσανατολισµό και µπορεί να έχουν τη µορφή πληρωµής συµβολικού ενοικίου. Η ουσιαστική εφαρµογή του µέτρου όµως απαιτεί µία µεγάλη νοµοθετική και διαρθρωτική µεταρρύθµιση και για το λόγο αυτό η Αλβανική ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 47 από 110

48 Κυβέρνηση βρίσκεται ακόµη στο προπαρασκευαστικό στάδιο του θεσµικού πλαισίου που θα διέπει τη λειτουργία του εγχειρήµατος αυτού. Ιδιωτικοποιήσεις κρατικών εταιρειών: Περιλαµβάνει ιδιωτικοποιήσεις σηµαντικών κρατικών εταιρειών όπως η Albtelecom Sh. A, ARMO, KESH (ηλεκτρική παραγωγή). ιοικητική Μεταρρύθµιση: Το Αλβανικό θεσµικό πλαίσιο έχει δηµιουργήσει σηµαντικά προβλήµατα στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων καθώς δηµιουργεί σηµαντικά γραφειοκρατικά προβλήµατα και νοµικές διενέξεις, ενθαρρύνοντας έτσι τις επιχειρήσεις να λειτουργούν άτυπα στην παραοικονοµία. Για το λόγο η διευκόλυνση της νόµιµης λειτουργίας τους µε την απλοποίηση των διαδικασιών τους αποτελεί σηµαντικό άξονα του προγράµµατος. Η χώρα έχει ήδη εγκρίνει κάποιες προτάσεις του ειδικού σώµατος που συστάθηκε για το σκοπό αυτό οι οποίες σε συνδυασµό µε τις προτεινόµενες αλλαγές αναµένεται να λειτουργήσουν προς τη δηµιουργία ευνοϊκού επιχειρηµατικού κλίµατος. Στόχος της ηγεσίας είναι να µειωθεί ο χρόνος εγγραφής της εταιρείας από 47 ήµερες σε 30 µεσοπρόθεσµα και 1 µέχρι το 2009 και η προσφορά, να µειωθεί ο αριθµός των δωροδοκιών κατά την εγγραφή και να προσφερθούν on-line υπηρεσίες ενώ απαραίτητη µεταρρύθµιση αποτελεί και η πλήρης εξίσωση νοµικά των εγχώριων και ξένων εταιρειών. 4.8 Το Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης Το Αλβανικό Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης (National Strategy for Development and Integration) αποτελεί την πιο πρόσφατη διακήρυξη πρόθεσης πολιτικής της Αλβανικής Κυβέρνησης. Αυτό κάνει λόγο σε πολλά ζητήµατα που σχετίζονται µε τη δηµιουργία ευνοϊκού επιχειρηµατικού κλίµατος (πχ διαφθορά) ενώ αναφέρεται και συγκεκριµένα στην πολιτική προσέλκυσης ΑΞΕ στην χώρα. Συγκεκριµένα, εκτιµάται ότι το ελλιπές νοµικό και θεσµικό πλαίσιο είναι από τους σηµαντικότερους παράγοντες συγκράτησης των εισροών ξένων κεφαλαίων στη χώρα σε χαµηλά επίπεδα σε σχέση µε την ευρύτερη περιοχή. Η συνεχής αναµόρφωση και βελτίωσή του αποτελεί συνεχή δέσµευση της ηγεσίας της χώρας και ήδη τα πρώτα αποτελέσµατα έχουν γίνει ορατά, αφού χαρακτηριστικά µειώθηκε ο χρόνος έναρξης της επιχείρησης από 30 ηµέρες σε 8. Στόχος παραµένει η ίδρυση επιχείρησης σε «Μία Στάση», δηλαδή µε την επίσκεψη σε µία µόνο υπηρεσία. Παρόλα αυτά το προφίλ της χώρας ως επενδυτικός προορισµός βρίσκεται ακόµη σε εξαιρετικά χαµηλά επίπεδα και υστερεί από τους γείτονές της τουλάχιστον σε θέµατα φορολόγησης και νοµικής κατοχύρωσης. ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 48 από 110

49 Στρατηγικές προτεραιότητες και πολιτικές Προκειµένου να καταφέρει να παρέχει στους επενδυτές ένα ευνοϊκό επενδυτικό κλίµα η αλβανική ηγεσία έχει προχωρήσει ένα φιλόδοξο µεταρρυθµιστικό εγχείρηµα που στοχεύει στην αναµόρφωση των κάτωθι τοµέων: Ανάπτυξη και εφαρµογή αποτελεσµατικού θεσµικού πλαισίου Βελτίωση υφιστάµενου νοµικού πλαισίου µέσω της άρσης περιττών περιορισµών σε τοµείς όπως αδειοληψία, δασµούς, φόρους, κατοχύρωση ιδιοκτησίας, παροχές. Παρακολούθηση και αξιολόγηση του αντίκτυπου της µεταρρύθµισης και δηµιουργία συστήµατος συνεχούς παρακολούθησης. Το θεσµικό αυτό πλαίσιο θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από τοµές που σχετίζονται µε την: Εφαρµογή των αρχών του ίσου ανταγωνισµού σε όλους τους κλάδους και για όλες τις επιχειρήσεις, συµπεριλαµβανοµένων των κρατικών Ιδιαίτερη στήριξη στις Μικροµεσαίες Επιχειρήσεις µε (i) την καλλιέργεια επιχειρηµατικής κουλτούρας και εκπαίδευσης των νέων (ii) απλοποίηση των διαδικασιών σύστασης και λειτουργίας (iii) βελτίωση της χρηµατοδότησης µέσω δηµιουργίας µικρών περιφερειακών ταµείων εγγυοδοσίας και βελτίωση χρηµατοπιστωτικού περιβάλλοντος (iv) εναρµόνιση νόµων και κανόνων µε το Ευρωπαϊκό Κοινοτικό ίκαιο (v) θεσµική στήριξη µε τη δηµιουργία κέντρων προώθησης εξαγωγών, στήριξης επιχειρηµατικότητας κλπ (vi) σεµινάρια και συνεχής υποστήριξη επιχειρηµατιών Αποτελεσµατικότερη προώθηση της εικόνας της χώρας προς το εξωτερικό ως ελκυστικός τόπος υποδοχής επενδύσεων Τα µέτρα που η χώρα προτίθεται να λάβει για την προώθηση των ΑΞΕ στα επόµενα χρόνια, όπως αυτά παρουσιάζονται στο Στρατηγικό της Σχέδιο Ανάπτυξης είναι τα κάτωθι: Το νόµο περί παραχωρήσεων, εναρµονισµένο µε τις οδηγίες της Ε.Ε. µε τον οποίο δίνεται η ευκαιρία για ανάπτυξη των υποδοµών. Την «Πρωτοβουλία Αλβανία 1 ευρώ». Την επιτάχυνση της πορείας των ιδιωτικοποιήσεων. Την δηµιουργία Βιοµηχανικών Περιοχών. Την ενδυνάµωση των δεσµών µε την Αλβανική ιασπορά και την εκπαίδευση του προσωπικού σε θέµατα ΑΞΕ. ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 49 από 110

50 4.9 Albinvest Η Albinvest αποτελεί έναν κυβερνητικό οργανισµό ο οποίο ιδρύθηκε στο πλαίσιο της προσπάθειας της Αλβανικής ηγεσίας να εξυπηρετήσει και να προωθήσει τα συµφέρονται επιχειρήσεων που ήδη δραστηριοποιούνται ή πρόκειται να αναπτύξουν δραστηριότητα στην Αλβανία. H Αλβανική Κυβέρνηση έχει αναθέσει στην Albinvest την εκπλήρωση τριών στρατηγικών στόχων: να βοηθήσει στην επιτάχυνση της εισροής ξένων κεφαλαίων στη χώρα, να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα των αλβανικών εξαγωγών και να συνεισφέρει προς την ανάπτυξη των αλβανικών µικροµεσαίων επιχειρήσεων 35. Για να εκπληρώσει το σκοπό της η Albinvest έχει αναπτύξει δράση στους τοµείς της ενηµέρωσης (για το επενδυτικό κλίµα, επενδυτικές ευκαιρίες, διαδικασίες αδειοδότησης, επενδυτικά κίνητρα κλπ), της βοήθειας περαίωσης γραφειοκρατικών διαδικασιών (άδειες, εγγραφές στα µητρώα κλπ) αλλά και της στήριξης της λειτουργίας των επιχειρήσεων µε την εξεύρεση προµηθευτών, γραφείων για ενοικίαση κλπ. Παράλληλα, σηµαντικό έργο επιτελείται και στο επίπεδο της αναβάθµισης της εικόνας της χώρας και της προώθησης των ευκαιριών της ως επενδυτικός προορισµός. Σύµφωνα µε την Albinvest, η Αλβανία προσφέρει στους επενδυτές συγκριτικό πλεονέκτηµα το οποίο πηγάζει από την πολιτική σταθερότητα της χώρας, την ταχεία ανάπτυξή της, το χαµηλό εργατικό της κόστος. Πιο συγκεκριµένα, οι επενδυτές που θα επιλέξουν την Αλβανία για εγκατάσταση θα επωφεληθούν από: Πίνακας 4.2 Albinvest- 10 Λόγοι για να Eπενδύσεις στην Αλβανία 1. Η ταχεία αναπτυσσόµενη οικονοµία της χώρας, όπως αυτή εκφράζεται από αύξηση των εξαγωγών, το χαµηλό πληθωρισµό και το συνεχώς αυξανόµενο κατά κεφαλήν εισόδηµα. 2. Το χαµηλό επίπεδο του πληθωρισµού το οποίο παρέχει ένα ασφαλές και προβλέψιµο οικονοµικό περιβάλλον και αποτελεί απόδειξη οικονοµικής σταθερότητας 3. Το υπάρχον εµπορικό καθεστώς µε την Ε.Ε. αφού περισσότερο από 90% των εξαγωγών κατευθύνεται προς ευρωπαϊκές χώρες, τάση που αναµένεται να κορυφωθεί στο µέλλον 4. Τα οφέλη που παρέχει η Συµφωνία Ελεύθερου Εµπορίου µε τα όµορα ανατολικά Βαλκανικά κράτη, το οποίο ανοίγει αγορά 50 εκατοµµυρίων στις αλβανικές επιχειρήσεις 5. Η διαθεσιµότητα των ευκαιριών µε την «Πρωτοβουλία 1 ευρώ». Αυτές µπορεί να αφορούν γραφεία, βασικό εξοπλισµό παραγωγής κλπ. Επίσης, οι βιοµηχανική γη είναι φθηνότερη 35 Denis Kalenja, ιευθύνων Σύµβουλος Albinest ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 50 από 110

51 στην Αλβανία από ότι σε άλλες χώρες της Βαλκανικής όπως επίσης και τα τιµολόγια των Κοινωφελών Υπηρεσιών 6. Το χαµηλό εργατικό κόστος παραγωγής που είναι αισθητά το χαµηλότερο στην περιοχή και εµπεριέχει χαµηλό κόστος ασφάλισης (30,7% του µεικτού µισθού) 7. Το ευέλικτο και αποδοτικό εργατικό δυναµικό, νεαρό σε ηλικία µε καλή γνώση ξένων γλωσσών σε µεγάλο ποσοστό (κυρίως Ελληνικά και Ιταλικά) πολλοί από τους οποίους έχουν εργαστεί στο εξωτερικό. σπουδών τους (30% των µαθητών λυκείου στο Πανεπιστήµιο) Συνεχής ενδυνάµωσή µε αναβάθµιση του επιπέδου 8. Τα σηµαντικά προσόντα σε επίπεδο ξένων γλωσσών αφού οι περισσότεροι Αλβανοί µιλάνε τουλάχιστον επαρκώς Ελληνικά και Ιταλικά. Οι νεότερες ηλικίες µαθαίνουν πλέον και αγγλικά. 9. Τις απλοποιηµένες διαδικασίες ίδρυσης και λειτουργίας επιχειρήσεων, αφού σύµφωνα µε την Παγκόσµια Τράπεζα, η έναρξη επιχείρησης στην Αλβανία απαιτεί ελάχιστες παραπάνω διαδικασίες από το µέσο όρο της Ε.Ε. ενώ η ευελιξία στην αποδέσµευση εργατών είναι κατά πολύ καλύτερη στην Αλβανία από ολόκληρη την Ευρώπη. 10. Τις επενδυτικές ευκαιρίες που προκύπτουν από τις ιδιωτικοποιήσεις σε στρατηγικούς τοµείς της αλβανικής οικονοµίας. Πηγή: Albinvest 4.10 Στρατηγικοί τοµείς ανάπτυξης και επενδυτικές ευκαιρίες Η προσπάθεια της προσέλκυσης ξένων κεφαλαίων στη χώρα αποτελεί το βασικό ζητούµενο της σηµερινής αλβανικής πολιτικής, η οποία σε δεύτερο επίπεδο επιδιώκει να ενθαρρύνει επενδύσεις σε συγκεκριµένους στρατηγικούς τοµείς της οικονοµίας και σε κλάδους στους οποίους η χώρα διαθέτει συγκριτικό πλεονέκτηµα 36. Για τον προσδιορισµό των κλάδων αυτών έχουν πραγµατοποιηθεί σχετικές µελέτες σκοπιµότητας σε συνεργασία µε διεθνείς Οργανισµούς και επιχειρήσεις ενώ πραγµατοποιούνται και πλήθος σχετικών συνεδρίων-ηµερίδων µε σκοπό την ενηµέρωση των επίδοξων επενδυτών. Οι τοµείς αυτοί παρουσιάζονται συνοπτικά ακολούθως, όπως εκφράζονται από πρακτικά σχετικών ηµερίδων και την Albinvest. Υφαντουργία Η υφαντουργία αποτελεί σήµερα τον σηµαντικότερο κλάδο της Αλβανικής Οικονοµίας από πλευράς απασχόλησης καθώς η έξαρση των ιδιωτικών επιχειρήσεων που παρατηρήθηκε µε την ιδιωτικοποίηση των επιχειρήσεων της χώρας ήλθε ως αποτέλεσµα της πλούσιας παράδοσής στον 36 Albinvest, στο επίσηµο δικτυακό χώρο της Υπηρεσίας ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 51 από 110

52 τοµέα αυτό. Στον κλάδο έχουν ήδη πραγµατοποιηθεί πολλές επενδύσεις από ξένους και στην πλειοψηφία τους οι επιχειρήσεις έχουν να επιδείξουν σηµαντική αναπτυξιακή πορεία που εκφράζεται από αύξηση του κύκλου εργασιών και της απασχόλησης. Επίσης, ένα σηµαντικό κοµµάτι της Αλβανικής οικονοµίας δραστηριοποιείται στον κλάδο περαιώνοντας εργασίες facon, δηλαδή εισάγοντας ακατέργαστες ύλες και εξάγοντάς τες σε ελαφρώς µεταποιηµένη µορφή. Επίσης, συγκεντρώνει και µια σειρά άλλων πλεονεκτηµάτων όπως: Έµπειρο και εξειδικευµένο εργατικό δυναµικό. Ιδιαίτερα φθηνό εργατικό δυναµικό. Ευκολία πρόσβασης στην Ελλάδα, Ιταλία και Βαλκανική Αγορά. Απαλλαγή φόρων, ΦΠΑ και δασµών στα προϊόντα facon. Γλωσσοµαθές εργατικό δυναµικό, κυρίως Ιταλικά, Αγγλικά και Ελληνικά. Εµπειρία συνεργασιών µε Έλληνες και Ιταλούς Επενδυτές. Ευέλικτο εργατικό δυναµικό που προσαρµόζεται εύκολα στις νέες τεχνολογίες και τις απαιτήσεις τις παραγωγής. υνατότητα εκτέλεσης µικρών παραγγελιών σε µικρό χρονικό διάστηµα. Χαµηλό κόστος µεταφοράς λόγω εγγύτητας µε την Ελλάδα και την Ιταλία. Παραγωγή υποδηµάτων και κατεργασία δέρµατος Σύµφωνα πάντα µε την Albinvest, η Αλβανία είναι µία από τις µεγαλύτερες δυνάµεις παγκοσµίως στην παραγωγή υποδηµάτων και την κατεργασία δέρµατος. Οι εξαγωγές υποδηµάτων έχουν διπλασιαστεί την τελευταία τριετία και την περίοδο ο εγχώριος κλάδος µεγεθυνόταν µε ρυθµό διπλάσιο από τον παγκόσµιο. Ο ετήσιος ρυθµός ανάπτυξής του κυµαίνεται γύρω στο 20% - 30%. Οι 100 περίπου επιχειρήσεις του κλάδου παράγουν µηνιαίως περίπου 1,2 εκ. ζευγάρια παπούτσια και η χώρα αποτελεί τον δεύτερο εισαγωγέα παπουτσιών στην Ιταλία, µακράν η µεγαλύτερη δύναµη του κλάδου παγκοσµίως. Παράλληλα, η χώρα αποτελεί ιδανικό στρατηγικό σηµείο για την προσέγγιση της Βαλκανικής αλλά και Ευρωπαϊκής αγοράς, γεγονός που γίνεται ακόµη ελκυστικότερο από τις συµφωνίες ελεύθερου εµπορίου που έχουν συναφθεί για την περιοχή. Η χώρα προσφέρει το πιο ανταγωνιστικό περιβάλλον στην περιοχή στον συγκεκριµένο κλάδο καθώς προσφέρει µηνιαίο κόστος εργασίας $150- $200 περίπου, δηλαδή στο 10% του ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 52 από 110

53 αντίστοιχου της Ιταλίας, 20% της Ελλάδας και 30%- 50% της περιοχής. Το προσωπικό χαρακτηρίζεται από την εµπειρία του (50% δουλεύουν πάνω από 5 έτη στον κλάδο) ενώ είναι πιστό και αφοσιωµένο. Μεγάλη είναι και η ευελιξία της παραγωγής αφού οι περισσότερες εκτελούνται εντός 24 ωρών ενώ η πλειοψηφία των επιχειρήσεων του κλάδου διαθέτει πιστοποιητικό ISO9001 ενώ έχουν να επιδείξουν ιδιαίτερα σύγχρονες µεθόδους παραγωγής. Εξορυκτικός τοµέας Σχετικά µε το µέγεθός της η Αλβανία διαθέτει αξιοσηµείωτο εξορυκτικό πλούτο σε µεταλλεύµατα όπως χρώµιο, χάλυβδα, νικέλιο και άνθρακα. Ειδικά για το χρώµιο, παρουσιάζει εξαιρετική ποιότητα και ποσότητα, γεγονός που είχε καταστήσει την Αλβανία τρίτο εξαγωγέα στην περίοδο πριν το Σήµερα, ως η µόνη Ευρωπαϊκή χώρα µε το συγκεκριµένο µετάλλευµα η Κυβέρνηση έχει υπογράψει µακροπρόθεσµα συµβόλαια πώλησης του ορυκτού και παράγωγών του, γεγονός που δηµιουργεί σηµαντικές επιχειρηµατικές ευκαιρίες. Τα ορυχεία άνθρακα και νικελίου έχουν ήδη ιδιωτικοποιηθεί ενώ στη χώρα λειτουργούν και ορυχεία βωξίτη ενώ υπάρχουν και ανεκµετάλλευτα κοιτάσµατα φωσφορούχων. Παράλληλα, στη χώρα δραστηριοποιούνται πλήθος επιχειρήσεων που εκµεταλλεύονται τα κοιτάσµατα µαρµάρου και λίθου αν και για την ποιότητα του µαρµάρου εγείρονται ερωτήµατα καθώς είναι πλούσια σε ασβεστόλιθο. Ο τελευταίος αποτελεί ίσως και το µετάλλευµα µε το µεγαλύτερο επενδυτικό ενδιαφέρον αφού η χώρα διαθέτει απεριόριστες ποσότητες και η εξόρυξή του απαιτεί µόνο µία απλή άδεια από την Κυβέρνηση. Πετρέλαιο και φυσικό αέριο Στον εγχώριο κλάδο παραγωγής πετρελαίου, παραγώγων πετρελαίου και φυσικού αερίου, που ήδη εξάγει σηµαντικές ποσότητες στην Ιταλία, δραστηριοποιούνται πλήθος ξένων εταιρειών καθώς και η Albpetrol. Η κυβέρνηση σχεδιάζει να ιδιωτικοποιήσει πλήρως τον κλάδο και εκτιµάται ότι οι ξένες επενδύσεις θα βοηθήσουν τη χώρα να εκµεταλλευτεί πλήρως τα κοιτάσµατά της και να συντελέσει προς την ανακάλυψη νέων. Το επενδυτικό πρόγραµµα προσανατολίζεται προς την επανένταξη στην παραγωγή κοιτασµάτων στην Kucova, Amonica, Velca, Delvina καθώς και στην επαναλειτουργία του δικτύου διανοµής της Albpetrol. Παράλληλα, γίνονται προσπάθειες για ενθάρρυνση των προϊόντων της επεξεργασίας ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 53 από 110

54 των κοιτασµάτων µε την παραγώγων, ώστε τα κοιτάσµατα της χώρας να αποκτήσουν προστιθέµενη αξία. Πρωτογενής τοµέας παραγωγής Ένας άλλος τοµέας που η Αλβανική ηγεσία προωθεί και προβάλλει ως επενδυτική ευκαιρία αποτελεί ο πρωτογενής τοµέας παραγωγής. Τα πλεονεκτήµατά του πηγάζουν από το ευνοϊκό κλίµα για καλλιέργειες και το εξαιρετικά φθηνό εργατικό δυναµικό. Καθώς η χώρα εξασκεί ακόµη παραδοσιακές µεθόδους παραγωγής λίγα από τα προϊόντα έχουν πρόσθετα χηµικά και τοξίνες, γεγονός που τους προσδίδει ανώτερη ποιότητα και δηµιουργεί ευκαιρίες για στη βιολογική παραγωγή. Ιδανικές καλλιέργειες θεωρούνται τα φρούτα, οι ελιές, φαρµακευτικά φυτά και αµπέλια ενώ µεγάλα ποτάµια εξασφαλίζουν την ύδρευσή τους. Ανερχόµενος επίσης κλάδος θεωρείται και ο κλάδος του ξύλου καθώς η χώρα είναι πλούσια σε δάση και παρουσιάζει εξαιρετική ποικιλία στα διάφορα είδη ξύλου. Τα τελευταία χρόνια ο εγχώριος κλάδος, που αντιπροσωπεύει το 25% του ΑΕΠ, χαρακτηρίζεται από σηµαντικές επενδύσεις µε σκοπό κυρίως να δηµιουργήσουν στα προϊόντα προστιθέµενη αξία, µε αποτέλεσµα ο κλάδος να µεγεθύνεται µε ετήσιο ρυθµό 10-15%. Ακόµη πιο δυναµική είναι η πορεία της επεξεργασίας των τροφίµων και ιδίως σε προϊόντα όπως βατραχοπόδαρα και φασκόµηλο όπου παίζει ηγετικό ρόλο σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Ο κλάδος αποτελείται από µικρού µεγέθους επιχειρήσεις, σχετικά σύγχρονες και ανταγωνιστικές που πραγµατοποιούν σηµαντικές εξαγωγές. Πλήθος µελετών όµως επιβεβαιώνει σκοπιµότητα και στην ανάληψη επενδυτικών πρωτοβουλιών στους τοµείς των φαρµακευτικών φυτών και βοτάνων, λαχανικών, ελιών, ελαιολάδου, τυποποιηµένης τοµάτας, ιχθυοπαραγωγής και τυριού Ανακεφαλαίωση- Συµπεράσµατα Όπως παρουσιάστηκε ανωτέρω, η Αλβανική ηγεσία έχει συστηµατικά επιδιώξει την προσέλκυση ξένων επενδυτικών κεφαλαίων στη χώρα αναγνωρίζοντας τη σηµασία τους για τη µελλοντική ανάπτυξη της χώρας. Η πολιτική αυτή έχει ως κεντρικό πυλώνα τη δηµιουργία ελκυστικού επενδυτικού κλίµατος και οι προσπάθειες της Κυβέρνησης, µέσα από την πολύχρονη επιθυµία για συνεχή βελτίωση, σήµερα εκφράζονται από µεταρρυθµιστικές απόπειρες σε πολλά επίπεδα και έντονη πολιτική εξωστρέφειας (συµµετοχή σε ιεθνείς σχετικές πρωτοβουλίες, προσέγγιση Ε.Ε. κλπ). ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 54 από 110

55 Αφού διευθετήθηκαν αρχικά ζητήµατα, όπως πχ. η δηµιουργία του απαραίτητου νοµικού πλαισίου, σηµερινή επιδίωξη της ηγεσίας είναι η αφοµοίωση και λειτουργία των αρχών της δηµοκρατίας και της ισχύς του νόµου. Αυτή εκφράζεται µε λήψη µέτρων ενάντια στη διαφθορά, µε την προσπάθεια εφαρµογής του νόµου και µε την επιδίωξη της συνεχούς βελτίωσης του θεσµικού πλαισίου στο οποίο δραστηριοποιούνται οι ΜΜΕ. Η εγκαθίδρυση του υγιούς ανταγωνισµού, η µείωση της παραοικονοµίας, η διασφάλιση των δικαιωµάτων ιδιοκτησίας, η εξάλειψη των δασµών, η δηµιουργία ζωνών ελεύθερου εµπορίου αποτελούν µόνο κάποιους από τους παράγοντες στους οποίους επιχειρούνται τοµές. Παράλληλα, σηµαντικές προσπάθειες γίνονται και για την προσφορά παροχών στις επιχειρήσεις που είναι εγκαταστηµένες στη χώρα. Οι παροχές αυτές αναφέρονται στη δηµιουργία βασικών υποδοµών σε όλες τις περιοχές (όπως ηλεκτροδότηση και ύδρευση), βελτίωση των µεταφορικών υποδοµών, ίδρυση βιοµηχανικών περιοχών, δηµιουργία δοµών στήριξης επιχειρηµατικότητας, προσφορά επενδυτικών κινήτρων κλπ. Επιπροσθέτως, σε ένα τρίτο επίπεδο, επιδιώκεται και η αποτελεσµατικότερη προβολή της χώρας ως ελκυστικός επενδυτικός προορισµός. Η Αλβανική ηγεσία προσπαθεί να αναστρέψει το κλίµα και την αντίληψη του υπόλοιπου κόσµου για την Αλβανία και σηµαντικό µέρος της απόπειρας αυτής έχει ανατεθεί στην Albinvest. Έτσι «διαφηµίζονται» και προωθούνται τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα της χώρας όπως επίσης και οι διάφορες κλαδικές επενδυτικές ευκαιρίες που παρουσιάζονται την περίοδο αυτή. ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 55 από 110

56 5. ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΛΒΑΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Η αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας της Αλβανικής πολιτικής από εξωτερικούς παράγοντες αποκτά ιδιαίτερη σηµασία καθώς προσφέρει µία αντικειµενική εκτίµηση της πορείας της χώρας. Για την εξασφάλιση της εγκυρότητας των πορισµάτων έγινε προσπάθεια να παρουσιαστούν εκθέσεις και αναφορές που έχουν εκπονηθεί από κατά γενική οµολογία ανεξάρτητους και αµερόληπτους οργανισµούς όπως ο ΟΟΣΑ, η Παγκόσµια Τράπεζα κλπ. Η παρουσίαση των εκθέσεων ακολουθεί επίσης χρονολογική σειρά ώστε να είναι σε ακολουθία και αντιστοιχία µε τις αντίστοιχες ανά περιόδους Αλβανικές προσπάθειες. 5.1 ΟΟΣΑ- Αξιολόγηση Αλβανικής Επιχειρηµατικής Πολιτικής (2003 και 2004) Η πρώτη αξιολόγηση της πορείας και της αποτελεσµατικότητας της Αλβανικής πολιτικής στον τοµέα της δηµιουργίας ευνοϊκού επιχειρηµατικού κλίµατος για τις ΜΜΕ ήρθε το 2003 ύστερα από σχετική έρευνα και µελέτη του ΟΟΣΑ µε τίτλο «Albania: Enterprise Policy Performance Assessment». Η εν λόγω έκθεση αποτελείται από δύο µεγάλα τµήµατα εκ των οποίων το πρώτο αφορά στην αξιολόγηση της πολιτικής από τους ίδιους τους επιχειρηµατίες της Αλβανίας και το δεύτερο στο πόρισµα του Οργανισµού για την κατάσταση στη χώρα. Η ίδια έρευνα πραγµατοποιήθηκε και ένα χρόνο αργότερα µε σκοπό την αξιολόγηση της προόδου στο διάστηµα και τα νέα αποτελέσµατα παρουσιάζονται αµέσως µετά από του Η αντίληψη των επιχειρηµατιών-2003 Η αντίληψη των επιχειρηµατιών αποτυπώθηκε µέσω ερωτηµατολογίων που ακολουθούν συγκεκριµένη και ενιαία δοµή για όλες τις χώρες της περιοχής µε σκοπό την συγκριτική αξιολόγηση (benchmarking). Οι ερωτήσεις επικεντρώνονται σε έξι (6) κύριους τοµείς διαµόρφωσης επιχειρηµατικού περιβάλλοντος και αφορούν στα ακόλουθα: Βαθµός εφαρµογής νοµοθεσίας και θεσµικού πλαισίου. Φορολογική πολιτική για τις ΜΜΕ. Μέτρα για στήριξη ΜΜΕ. Συµβουλευτικές υπηρεσίες σε ΜΜΕ. Ίδρυση «θερµοκοιτίδων» επιχειρήσεων. ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 56 από 110

57 Οι επιχειρηµατίες κλήθηκαν να βαθµολογήσουν τις επιδόσεις τις κυβερνήσεις στους τοµείς αυτούς χρησιµοποιώντας την ακόλουθη κλίµακα: 1- πολύ κακή, 2- κακή, 3- µέτρια, 4- καλή, 5- πολύ καλή. Η µέση αξιολόγηση των διαφόρων τοµέων επιχειρηµατικού κλίµατος στην Αλβανία παρουσιάζεται ακολούθως, όπως την αντιλαµβάνονται οι επιχειρηµατίες που αναπτύσσουν δραστηριότητα στη χώρα : Γράφηµα 5.1 Μέση Αξιολόγηση Τοµέων Επιχειρηµατικού Κλίµατος στην Αλβανία (2003) Θερµοκοιτίδες 1,5 Συµβουλευτικές υπηρεσίες 2,5 Οικονοµικό περιβάλλον 2,3 Φορολογικό σύστηµα Ισχύς νόµου & Θεσµικό πλαίσιο 1,7 1,8 Κυβερνητική υποδοµή 2,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 Πηγή: ΟΟΣΑ, 2003 Ειδικότερα, όσον αφορά στην Κυβερνητική Υποδοµή τα 2/3 των ερωτώµενων απάντησαν αρνητικά στην ερώτηση «Έχει η Κυβέρνηση Συγκεκριµένη Πολιτική για τις ΜΜΕ;» παρόλο που το θεσµικό πλαίσιο για τη στήριξή τους υπήρχε εκείνη την περίοδο και µάλιστα σχεδιαζόταν η ίδρυση Οργανισµού υπεύθυνου για την ανάπτυξη των ΜΜΕ. Επίσης, η ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχει το υφιστάµενο πλαίσιο αξιολογήθηκε ως «κακή» ως συνέπεια της χαµηλής αποτελεσµατικότητας του ηµόσιου Τοµέα και της ανικανότητας των εργαζοµένων σε αυτόν, ενώ πολλές απαντήσεις σχετίζονταν και µε άνιση αντιµετώπιση των διαφορετικών περιοχών της χώρας. Πολύ χαµηλή ήταν και η αντίληψη για την επικοινωνία των επιχειρήσεων µε την κυβέρνηση όπως και για τις συµβουλευτικές της υπηρεσίες ενώ δυσαρέσκεια εκφράζεται και για την αποτελεσµατικότητα των τοπικών κυβερνήσεων που ενώ εκτιµάται ότι έχουν τη βούληση, δεν διαθέτουν αρµοδιότητες ικανές να παρέµβουν σηµαντικά. ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 57 από 110

58 Γράφηµα 5.2 Αξιολόγηση Κυβερνητικής Υποδοµής (2003) Απ οτελεσµατικότητα ηµόσιου Τοµέα 2,1 Συµβουλευτικές υπ ηρεσίες 1,6 Πληροφόρηση και Επ ικοινωνία Τοπ ική Κυβέρνηση 2,0 2,0 Στρατηγική για ΜΜΕ 2,4 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 Πηγή: ΟΟΣΑ, 2003 Αξιολογώντας την Ισχύ του νόµου και το Θεσµικό πλαίσιο οι ερωτώµενοι κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτήσεις που αφορούσαν τις διαδικασίες ίδρυσης επιχείρησης, τις διαδικασίες αδειοληψίας, την ύπαρξη κυβερνητικού προγράµµατος για την µείωση των γραφειοκρατικών εµποδίων, την αποτελεσµατικότητα του προγράµµατος για µείωση της διαφθοράς και την ποιότητα της επικοινωνίας µε την Κυβέρνηση στα ζητήµατα αυτά. Σχετικά µε αυτά επισηµάνθηκε κυρίωςη πολύ αργή, δαπανηρή και πολύπλοκη διαδικασία ίδρυσης επιχειρήσεων που ενθαρρύνει τη διαφθορά. Αντίστοιχη είναι και η εικόνα που σχετίζεται µε την αδειοδότηση της λειτουργίας των εταιρειών, τοµέας στον οποίο η κυβερνητική αποτελεσµατικότητα βαθµολογείται πολύ χαµηλά καθώς η αδυναµία της να επιβάλλει ποινές στους παραβάτες στην ουσία αποθαρρύνει τη νοµιµότητα. Σε ορισµένους κλάδους η λήψη των απαραίτητων αδειών µάλιστα χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα δύσκολη, γεγονός που ενθαρρύνει ακόµη περισσότερο την παράνοµη λειτουργία και κατ επέκταση την παραοικονοµία. Οι επιχειρηµατίες διαπιστώνουν επίσης διοικητικά εµπόδια στην ανάπτυξη των επιχειρήσεών τους καθώς σε σηµαντικό ποσοστό θεωρούν ότι η κυβερνητική πολιτική «στηρίζει τους µεγάλους» ενώ πολύ συχνά είναι και τα παράπονα για τη διαφθορά καθώς θεωρούν ότι το πρόγραµµα έχει µηδενικά αποτελέσµατα. ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 58 από 110

59 Γράφηµα 5.3 Ισχύς του Νόµου & Θεσµικό πλαίσιο (2003) Συµβουλευτικές υπηρεσίες 1,6 Μείωση διαφθοράς 1,7 Άρση γραφειοκρατικών εµποδίων 2,0 Λήψη αδειών, πιστοποιητικών κλπ 2,0 ιαδικασίες Ίδρυσης 1,8 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 Πηγή: ΟΟΣΑ, 2003 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αντίληψη των επιχειρηµατιών για την διασφάλιση των δικαιωµάτων ιδιοκτησίας και την εµπιστοσύνη στην µελλοντική κυβερνητική πολιτική. Από τα φαινόµενα, υπάρχει µία σχετική δυσπιστία για την ισχύ των συµβολαίων στη χώρα ενώ ο επιχειρηµατικός κλάδος δείχνει να είναι σε συνεχή εγρήγορση για απροσδόκητες δυσάρεστες αλλαγές. Πίνακας 5.1 Σχολιάστε την παρακάτω φράση: «είµαι βέβαιος ότι το νοµικό σύστηµα θα προστατέψει το συµβόλαιό µου και τα δικαιώµατα ιδιοκτησίας σε πιθανή αντιδικία που θα προκύψει» ιαφωνώ απολύτως 11% ιαφωνώ 20% Μάλλον διαφωνώ 19% Μάλλον συµφωνώ 30% Συµφωνώ 14% Συµφωνώ απολύτως 3% Ξ/ Α 3% Πηγή: ΟΟΣΑ, 2003 ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 59 από 110

60 Πίνακας 5.2 Θεωρείτε πιθανόν να γίνουν απρόβλεπτες αλλαγές στη νοµοθεσία εντός του 2003 που θα έχουν σηµαντικές επιπτώσεις στην επιχείρησή σας; Εξαιρετικά απίθανο 1% Απίθανο 3% Μάλλον απίθανο 13% Μάλλον πιθανό 38% Πιθανό 22% Εξαιρετικά πιθανό 14% Ξ/ Α 9% Πηγή: ΟΟΣΑ, 2003 Σχετικά µε το φορολογικό σύστηµα αυτό θεωρείται ότι είναι ανασταλτικός παράγοντας στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων καθώς η φορολόγηση είναι εξαιρετικά υψηλή και επιβαρύνει µόνο τις νόµιµες επιχειρήσεις δηµιουργώντας έτσι και προωθώντας τον αθέµιτο ανταγωνισµό. Παράλληλα, δεν προσφέρει καθόλου κίνητρα (πχ. επενδυτικά) και υπάρχει δυσπιστία σχετικά µε τη σταθερότητα και διαφάνειά του. Χαρακτηριστικά αναφέρεται στην έκθεση ότι το κράτος δίνει την εντύπωση πως επιβάλλει νέους φόρους ανάλογα µε τις τρέχουσες ανάγκες του σε χρήµατα χωρίς να λαµβάνει καθόλου υπόψη και να επιδιώκει τη διαβούλευση µε τις ανάγκες των ΜΜΕ. Γράφηµα 5.4 Αξιολογηση Φορολογικού Συστήµατος (2003) Συντονισµός µε Κυβερνητική Πολιτική 1,7 Επικοινωνία Κυβέρνησης -ΜΜΕ 1,9 Σταθερότητα και διαφάνεια 1,7 Ενθάρρυνση, υποστήριξη και ευκολία 1, Πηγή: ΟΟΣΑ, 2003 ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 60 από 110

61 Σε επίπεδο Συµβουλευτικών Υπηρεσιών η απόδοση της πολιτικής κρίνεται σε γενικές γραµµές σχεδόν «ικανοποιητική» αλλά υπάρχουν ενστάσεις ως προς τη γεωγραφική τους κάλυψη και την κατάρτιση του προσωπικού που τις απαρτίζει. Σχεδόν ικανοποιητικές χαρακτηρίζονται επίσης και οι επιδόσεις του Τραπεζικού τοµέα, το κόστος όµως δανεισµού κρίνεται εξαιρετικά υψηλό, (ενδεικτικά αναφέρεται ότι οι παράπλευρες δαπάνες µπορεί να αγγίζουν και το 140% του δανείου) γεγονός που δυσκολεύει ιδιαίτερα τις ΜΜΕ. Συνοπτικά, τα κυριότερα εµπόδια που αντιµετωπίζει µία επιχείρηση στην Αλβανία, σύµφωνα µε τις εκτιµήσεις των ίδιων των ιδιοκτητών, παρουσιάζονται παρακάτω. Οι απαντήσεις έχουν δοθεί ώστε να αντιστοιχούν ως εξής: 1- καθόλου εµπόδιο, 2- µικρό εµπόδιο 3- σχετικά µεγάλο εµπόδιο 4- µεγάλο εµπόδιο: Πίνακας 5.3 Εµπόδια στην επιχειρηµατική δραστηριότητα στην Αλβανία Μακροοικονοµική Αστάθεια 3,4 Ηλεκτρισµός 3,2 Αβεβαιότητα Οικονοµικής Πολιτικής 3,2 ιαφθορά 3,2 Φορολογικοί συντελεστές 3,0 Αθέµιτος ανταγωνισµός 3,0 Λειτουργία της ικαιοσύνης 2,9 Τελωνειακοί και εµπορικοί κανονισµοί 2,7 Παραβίαση συµβολαίων 2,7 Κόστος χρηµατοδότησης 2,7 Φορολογικό σύστηµα 2,6 Εγκληµατικότητα 2,3 Οργανωµένο έγκληµα 2,3 Λήψη αδειών 2,3 Τίτλοι ιδιοκτησίας γης 2,2 Μεταφορές 2,2 Πρόσβαση σε χρηµατοδότηση 2,1 Τηλεπικοινωνίες 2,0 Ανειδίκευτο προσωπικό 2,0 Πρόσβαση σε γη 1,8 Εργατικό δίκαιο 1,8 Πηγή: ΟΟΣΑ, 2003 ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 61 από 110

62 Πόρισµα ΟΟΣΑ-2003 Η αξιολόγηση του επιχειρηµατικού κλίµατος από τους ίδιους τους ιδιοκτήτες των ΜΜΕ στην Αλβανία αποτέλεσε σηµαντικό παράγοντα στην έκδοση του πορίσµατος του ΟΟΣΑ. Παρόλα αυτά, προκειµένου για το τελικό αποτέλεσµα χρησιµοποιήθηκαν και άλλες µέθοδοι συλλογής πληροφοριών όπως: Συνεργασία µε εγχώριους Συµβούλους και Ειδικούς για τη συλλογή πληροφοριών. Εκτεταµένες συζητήσεις µε οµάδες επιχειρηµατιών, αντιπροσώπους των ΜΜΕ. Προσωπικές συνεντεύξεις µε ιδιοκτήτες ΜΜΕ. Προσωπικές συνεντεύξεις µε Ειδικούς και Στελέχη της Κυβέρνησης. Βιβλιογραφική έρευνα για συλλογή πληροφοριών. Στην έκθεση αναγνωρίζεται ότι η Αλβανική ηγεσία έχει λάβει σηµαντικές πρωτοβουλίες για την στήριξη των ΜΜΕ αλλά στο σύνολό τους παραµένουν σε αρχικό στάδιο και η αποτελεσµατικότητά τους δεν µπορεί ακόµη να εκτιµηθεί. Σε κάθε περίπτωση πάντως, η πρόοδος είναι αργή και βάσει των εκτιµήσεων των επιχειρηµατιών που δραστηριοποιούνται στη χώρα, η κατάσταση ακόµη εξαιρετικά ανασταλτική στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων. Επιπροσθέτως, τα διάφορα µέτρα που έχουν ληφθεί δεν έχουν σχεδιαστεί ώστε να αλληλοσυµπληρώνονται και σε συνδυασµό µε την απουσία οµής Στήριξης των ΜΜΕ δίνεται η εντύπωση ότι δεν υπάρχει Κυβερνητική στρατηγική ή βούληση για στήριξη των ΜΜΕ. Το κλίµα επιτείνεται ακόµη περισσότερο λόγω της αβεβαιότητας για το µέλλον αφού αµφισβητούνται η δυνατότητα και η ικανότητα της ηγεσίας να δηµιουργήσει ευνοϊκό επιχειρηµατικό κλίµα για τις ΜΜΕ από τη στιγµή που υπάρχει αδράνεια σε σηµαντικά ζητήµατα. Αυτό ακριβώς αποτελεί και ένα από τα σηµαντικότερα µειονεκτήµατα της Αλβανικής πολιτικής. Ενώ δηλαδή η Στρατηγική για τις ΜΜΕ αξιολογείται ως σχεδόν ικανοποιητική, όταν έρχεται η ώρα για υλοποίηση των εξαγγελιών η αντίληψη των επιχειρηµατιών για το έργο της Κυβέρνησης πέφτει αισθητά, τάση που γίνεται ακόµη πιο έντονη όσο αποµακρύνεται κανείς από τα Τίρανα. Ταυτόχρονα, υπάρχει πολύ µικρός βαθµός επικοινωνίας και διαβούλευσης µεταξύ των ΜΜΕ και της Κυβέρνησης αφού ακόµη και οι αντιπρόσωποι των πρώτων δεν επικοινωνούν µε την πραγµατική επιχειρηµατική βάση ώστε να διαγνώσουν τις ανάγκες της, αδυναµία που αποδίδεται στην ίδια την ηγεσία της χώρας, αφού αυτή θα πρέπει να παρέχει το θεσµικό πλαίσιο που θα εξυπηρετήσει τέτοιου είδους διαδικασίες. ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 62 από 110

63 Στην έκθεση επίσης διαπιστώνεται ότι οι ηµόσιοι Υπάλληλοι συχνά εφαρµόζουν το νόµο υποκειµενικά και σύµφωνα µε τη δική τους και ερµηνεία και αυτή η απουσία σαφήνειας της νοµοθεσίας δηµιουργεί ένα επιχειρηµατικό περιβάλλον το οποίο χαρακτηρίζεται από καχυποψία και έλλειψη εµπιστοσύνης, πρόβληµα που επιτείνεται από την χαµηλή δυνατότητα πρόσβασης των επιχειρήσεων σε νόµους, κανονισµούς, δικαστικές αποφάσεις κλπ. Η διαδικασία Έναρξης Εργασιών χαρακτηρίζεται από γραφειοκρατική ακαµψία ενώ το γεγονός ότι η εγγραφή τους γίνεται µόνο από το Κεντρικό ικαστήριο Τιράνων αυξάνει το κόστος και την καθυστέρηση για τις επιχειρήσεις της λοιπής χώρας και ενθαρρύνει τις συµπεριφορές διαφθοράς των υπαλλήλων. Βελτίωση χρειάζεται και το σύστηµα χορήγησης αδειών, πιστοποιητικών, ελέγχου κλπ. Ασαφής και απρόβλεπτες διατάξεις δηµιουργούν προβλήµατα σε ιδρύσεις επιχειρήσεων, ανανεώσεις αδειών και γενική λειτουργία. Αυτό εκτός του ότι αυξάνει το κόστος λειτουργίας, δίνει κίνητρο στους επιχειρηµατίες να εργαστούν στην παραοικονοµία απολαµβάνοντας µάλιστα και συγκριτικό πλεονέκτηµα κόστους. Παράλληλα, οι επιχειρηµατίες δεν αντιλαµβάνονται κάποια συγκεκριµένη προσπάθεια της Κυβέρνησης να βελτιώσει το Θεσµικό Πλαίσιο λειτουργίας των ΜΜΕ, αντίθετα υπάρχει η αντίληψη ότι η υφιστάµενη δοµή του συστήµατος ευνοεί τους µεγάλους και τα συµφέροντα των ΜΜΕ δεν λαµβάνονται υπόψη από την Κυβέρνηση. Όλο αυτό το κλίµα ευνοεί σε µεγάλο βαθµό την εµφάνιση των φαινοµένων παράνοµου χρηµατισµού διοικητικών υπαλλήλων και αξιωµατούχων και δηµιουργία δυσπιστία ως προς τη δυνατότητα της Κυβέρνησης να εφαρµόσει αποτελεσµατικά την πολιτική της. Όσον αφορά στο φορολογικό σύστηµα αυτό χαρακτηρίζεται από: Απρόβλεπτους φόρους και ρυθµίσεις. Προκαταβολή φόρων και εκκαθάριση µετά τη χρήση. Έλλειψη διαφάνειας και χαµηλή πληροφόρηση για τους νόµους. Απουσία ανεξάρτητης αρχής επίλυσης διαφορών. Έλλειψη διαβούλευσης µεταξύ κυβέρνησης- επιχειρήσεων. Οι παραπάνω παράγοντες δηµιουργούν προβλήµατα στη λειτουργία των ΜΜΕ τόσο χρηµατοοικονοµικής φύσεως (πχ προκαταβολή φόρων) όσο και άλλων που σχετίζονται µε τη δραστηριοποίηση σε κλίµα αβεβαιότητας (αποτροπή επενδύσεων, ενθάρρυνση παραοικονοµίας κλπ). Προβληµατικός επίσης κρίνεται και ο Τραπεζικός τοµέας καθώς, παρόλο που είναι σχετικά µεγάλος λόγω των εµβασµάτων των µεταναστών Αλβανών, κρίνεται δαπανηρός και ασύµφορος για τις επιχειρήσεις. Εκτιµάται ότι η βελτίωση στη διασφάλιση των δικαιωµάτων ιδιοκτησίας γης ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 63 από 110

64 θα µείωνε το ρίσκο των Τραπεζών και θα συρρίκνωνε το κόστος δανεισµού αλλά σε γενικές γραµµές στην Έκθεση διαπιστώνεται ότι απαιτείται να πραγµατοποιηθεί µεγαλύτερη και ταχύτερη πρόοδος σε όλους τους τοµείς που επηρεάζουν το επιχειρηµατικό περιβάλλον των ΜΜΕ ΟΟΣΑ- Αξιολόγηση Αλβανικής Επιχειρηµατικής Πολιτικής Η ίδια έρευνα του ΟΟΣΑ για την Αξιολόγηση του Επιχειρηµατικού κλίµατος στην Αλβανία επαναλήφθηκε και τον επόµενο χρόνο µε σκοπό να διαπιστωθεί ο βαθµός της προόδου που συντελέστηκε, όπως ήδη αναφέρθηκε. Οι απόψεις των επιχειρηµατιών και των ιευθυντών των ΜΜΕ στην Αλβανία αποτυπώνουν µία εικόνα σαφούς βελτίωσης σε όλες τις διαστάσεις της πολιτικής. Παρόλα αυτά, σε απόλυτους όρους τα επίπεδα εξακολουθούν να είναι ακόµη αρκετά χαµηλά, τείνοντας να πλησιάσουν σε ορισµένες περιπτώσεις το «ικανοποιητικό», γεγονός που αποδεικνύει ότι υπάρχουν µεγαλύτερα επίπεδα συνεργασίας κυβερνήσεως- ΜΜΕ. Γράφηµα 5.5 Μέση αξιολόγηση τοµέων επιχειρηµατικού κλίµατος στην Αλβανία (2004) Επιχ/τητα, εκπαίδευση & πρόσβαση σε τεχνολογία Θερµοκοιτίδες Συµβουλευτικές υπηρεσίες Οικονοµικό περιβάλλον Φορολογικό σύστηµα Ισχύς νόµου & Θεσµικό πλαίσιο Κυβερνητική υποδοµή 2,2 2,2 1,5 2,5 2,5 2,4 2,3 2,1 1,7 2,1 1,8 2,2 2, ,0 2,0 3,0 4,0 5,0 Πηγή: ΟΟΣΑ, 2003 Ειδικότερα, όσον αφορά στην Κυβερνητική Υποδοµή που έχει επιφορτιστεί µε τη στήριξη των ΜΜΕ στη Αλβανία, διαπιστώνεται µία σηµαντική βελτίωση και ενδυνάµωσή της αλλά χρειάζεται ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 64 από 110

65 ακόµη πολύ προσπάθεια µέχρι να χαρακτηριστεί «ικανοποιητική». Από «δοµικής» πλευράς φαίνεται να έχουν δηµιουργηθεί όλα τα εργαλεία που θα επιτρέψουν τη λειτουργία του συστήµατος, όµως λόγω της νέας λειτουργίας των περισσότερων Οργανισµών, στην παρούσα φάση ασχολούνται περισσότερο µε την ανάπτυξη της δικής τους υποδοµής παρά µε την δηµιουργία και εφαρµογή πολιτικών στήριξης ΜΜΕ. Εκτός αυτού, 65% των επιχειρηµατιών δήλωσε πως δεν γνώριζε καν την ύπαρξη Εθνικής Στρατηγικής για τις ΜΜΕ. Οι απόψεις των επιχειρηµατιών σχετικά µε την «αποτελεσµατικότητα των οργανισµών» (3.0 από 2.1), την «πληροφόρηση και την επικοινωνία µε την Κυβέρνηση (2.35 από 2.00) και τις Συµβουλευτικές Υπηρεσίες βελτιώθηκαν αλλά η λειτουργία του ηµόσιου Τοµέα χαρακτηρίζεται χειρότερη σε σχέση µε το 2003 από το 76% των ερωτηθέντων, µε το 15% να δηλώνει «ίδια» και το 9% ότι βελτιώθηκε. Το πόρισµα της έκθεσης συµπεραίνει ότι η βελτίωση οφείλεται σε σηµαντικό βαθµό στη λειτουργία του Οργανισµού για την Ανάπτυξη των ΜΜΕ (όπως και του Οργανισµού Προσέλκυσης ξένων Κεφαλαίων 37 ) παρόλο που αυτός είναι ακόµη σε αρχικό στάδιο λειτουργίας και που στην παρούσα φάση η όποια δραστηριότητά του λαµβάνει χώρα µόνο στα Τίρανα και όχι έξω από την πρωτεύουσα. Η µελλοντική του ικανότητα να αφουγκραστεί τις ανάγκες των ΜΜΕ και να αποτελέσει ισχυρό σύνδεσµο µεταξύ αυτών και της Κυβέρνησης εκτιµάται ότι θα καθορίσει σε σηµαντικό βαθµό την επιτυχία του όλου εγχειρήµατος. Η έκθεση συµπεραίνει ότι πρόοδος έχει συντελεστεί και στο επίπεδο της Ισχύς του Νόµου και του Θεσµικού Πλαισίου αλλά αυτή δεν έχει γίνει αντιληπτή από τις ΜΜΕ. Η γραφειοκρατία και η διαφθορά εξακολουθούν να αποτελούν σηµαντικά προβλήµατα κυρίως όταν πρόκειται για ίδρυση επιχειρήσεων και λήψη απαραίτητων αδειών. Πιο συγκεκριµένα, η διαδικασία ίδρυσης επιχειρήσεων δεν έχει υποστεί σηµαντικές αλλαγές και θεωρείται το ίδιο πολύπλοκη, κατάσταση που περιγράφει και το σύστηµα λήψης αδειών. Παρόλα αυτά, οι επιχειρηµατίες της χώρας θεωρούν ότι αναβαθµίστηκε η ποιότητα και η αποτελεσµατικότητα του προγράµµατος για τη µείωση των γραφειοκρατικών εµποδίων όπως επίσης και αυτού που στοχεύει στη µείωση της διαφθοράς. Σηµαντική βελτίωση παρατηρείται και στον τοµέα της επικοινωνίας των επιχειρήσεων µε την Κυβέρνηση για την επίλυση των ζητηµάτων αυτών. 37 Ιδρύθηκαν µέσα στο 2004 αλλά οι αρµοδιότητές τους ανατέθηκαν στην Albinvest ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 65 από 110

66 Γράφηµα 5.6 Ισχύς του Νόµου & Θεσµικό Πλαίσιο (2004) Συµβουλευτικές υπηρεσίες 1,6 2,2 Μείωση διαφθοράς 1,7 2,2 Άρση γραφειοκρατικών εµποδίων 2,0 2, Λήψη αδειών, πιστοποιητικών κλπ 2,0 2,0 ιαδικασίες Ίδρυσης 1,9 1,8 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 Πηγή: ΟΟΣΑ, 2003 Τα γραφειοκρατικά εµπόδια και τα φαινόµενα διαφθοράς σε συνδυασµό µε την πολυπλοκότητα και τη δυσκολία πρόσβασης σε νόµους δηµιουργούν «κρυφά κόστη και πρακτικές διαφθοράς». Η εγγραφή των επιχειρήσεων της χώρας εξακολουθεί και το 2004 να γίνεται αποκλειστικά και µόνο στα Τίρανα και τέτοιου είδους αναλγησίες και καθυστερήσεις κάνουν τους επιχειρηµατίες να πιστεύουν ότι δεν υπάρχει πραγµατική θέληση για επιβολή της νοµιµότητας. Αντίθετα µε τους προηγούµενους τοµείς, η έκθεση του 2004 διαπιστώνει ελάχιστη πρόοδο που να σχετίζεται µε τη βελτίωση του Φορολογικού Συστήµατος το οποίο εξακολουθεί να θεωρείται αποτρεπτικό για τη δηµιουργία και ανάπτυξη των επιχειρήσεων. Η γενική αντίληψη είναι ότι το υφιστάµενο σύστηµα είναι «εχθρικό» προς τις επιχειρήσεις αφού χαρακτηρίζεται από συνεχείς και απροσδόκητες αλλαγές, προκαταβολές φόρων, ακαθόριστους κανονισµούς κλπ ενώ παράλληλα ευνοεί τις µεγάλες επιχειρήσεις και όχι τις ΜΜΕ. Η διαβούλευση και συνεργασία του επιχειρηµατικού τοµέα µε τη πολιτική ηγεσία κρίνεται ανεπαρκής και ως συνέπεια να παραµένουν τα προβλήµατα και να ενθαρρύνεται η είσοδος στην παραοικονοµία. ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 66 από 110

67 Γράφηµα 5.7 Αξιολόγηση Φορολογικού Συστήµατος (2004) Συντονισµός µε Κυβερνητική Πολιτική 1,7 1,9 Επικοινωνία Κυβέρνησης -ΜΜΕ 1,9 1, Σταθερότητα και διαφάνεια 1,7 2, Ενθάρρυνση, υποστήριξη και ευκολία 1,6 2, Ο Τραπεζικός και Χρηµατοδοτικός Τοµέας φαίνεται επίσης να παρουσιάζει σταθερή βελτίωση κυρίως λόγω των ιδιωτικοποιήσεων που έγιναν και την αύξηση των ΑΞΕ που αναβάθµισαν τις απαιτήσεις από αυτόν. Η βελτίωση εκφράζεται µε νέα Τραπεζικά προϊόντα για ΜΜΕ, παρόλα αυτά η πρόσβαση σε χρηµαταγορές είναι ακόµη χαµηλή και δαπανηρή για τις Αλβανικές επιχειρήσεις. Το ίδιο ισχύει και για τις Συµβουλευτικές Υπηρεσίες της Κυβέρνησης οι οποίες µπορεί να παίρνουν την καλύτερη βαθµολογία από όλους τους τοµείς αλλά πάντως παραµένουν σε χαµηλή εκτίµηση σε απόλυτους όρους. Σε γενικές γραµµές λοιπόν, η έκθεση συµπεραίνει ότι υπάρχει αναµφισβήτητη πρόοδος σχεδόν σε όλους τους τοµείς που σχηµατίζουν το επιχειρηµατικό περιβάλλον για τις ΜΜΕ αλλά οι υπηρεσίες του ηµόσιου Τοµέα εξακολουθούν να παραµένουν σε χαµηλά επίπεδα και η προσπάθεια πρέπει να εντατικοποιηθεί και επιταχυνθεί. 5.2 Παγκόσµια Τράπεζα Τον Ιανουάριο του 2006 η Παγκόσµια Τράπεζα (World Bank) εξέδωσε το Πρόγραµµα Βοήθειας της Αλβανίας για την περίοδο Country Assistance Strategy for Albania for the period 06-09, The World Bank, Ιανουάριος 2006 ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 67 από 110

68 Σε αυτό επισηµαίνεται ότι η χώρα κατάφερε να διατηρήσει τους υψηλούς ρυθµούς οικονοµικής ανάπτυξης καθώς και τη συνολική ζήτηση (κατανάλωση και επενδύσεις) κυρίως λόγω των εµβασµάτων από το εξωτερικό. Αυξητική ήταν η τάση και στις εξαγωγές ως αποτέλεσµα ευνοϊκών για τις καλλιέργειες καιρικών συνθηκών ενώ ενθαρρυντικά τα αποτελέσµατα της πολιτικής στο επίπεδο των ιδιωτικοποιήσεων και της απελευθέρωσης της αγοράς. Παρόλα αυτά, σε άλλους τοµείς που επιχειρήθηκαν µεταρρυθµίσεις η πρόοδος είναι πολύ πιο αργή «συµπεριλαµβανοµένων των µεταρρυθµίσεων για τη βελτίωση του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος, τις υποδοµές, την ποιότητα της ηµόσιας ιοίκησης». Συγκεκριµένα, η αδύναµη διακυβέρνηση θεωρείται ως το κυρίως εµπόδιο για τη βελτίωση του επιχειρηµατικού κλίµατος, αφού η ηµόσια ιοίκηση χαρακτηρίζεται από εκτεταµένη διαφθορά, η ισχύς του νόµου είναι ιδιαίτερα χαµηλή, υπάρχει περιορισµένη αποτελεσµατικότητα της διακυβέρνησης και ελλιπές θεσµικό πλαίσιο. Τα τελευταία χρόνια η Κυβέρνηση πήρε σηµαντικά µέτρα για την άρση των δυσκολιών στο θεσµικό πλαίσιο λειτουργίας των επιχειρήσεων που ενθάρρυνε τα φαινόµενα διαφθοράς αλλά η κατάσταση δεν δείχνει να έχει βελτιωθεί. Έτσι ενθαρρύνεται η παραοικονοµία και φοροδιαφυγή και αδικούνται οι νόµιµες επιχειρήσεις. Όσον αφορά στον έλεγχο και περιορισµό της διαφθοράς η έρευνα υποδεικνύει ότι τα κρούσµατα εµφανίζονται κυρίως στα τελωνεία, το ικαστικό Σώµα και τα νοσοκοµεία ενώ συνολικά κυµαίνεται σε επίπεδα πολύ υψηλότερα σε σχέση µε την υπόλοιπη περιοχή. Ακόµη και όσοι καταδικάζονται για δωροδοκία δωροληψία σπάνια τιµωρούνται µε ποινή µεγαλύτερη από τις υπηρεσιακές ποινές. Το φαινόµενο είναι τόσο έντονο ώστε κοινωνικές έρευνες που έχουν διεξαχθεί δείχνουν ότι οι πολίτες της Αλβανίας θεωρούν τη διαφθορά ως τον κύριο υπεύθυνο για τη µη δηµιουργία νέων θέσεων εργασιών και τον καθοριστικό παράγοντα που τους κάνει να δυσπιστούν έντονα απέναντι στο Κράτος. Επίσης, σηµαντικό πρόβληµα εξακολουθεί να θεωρείται και η διασφάλιση των δικαιωµάτων ιδιοκτησίας και της κατοχύρωσης τίτλων. Παρά το γεγονός ότι το 2005 ψηφίστηκαν σηµαντικοί σχετικοί νόµοι η εφαρµογή τους είναι πολύ δύσκολο να αποδώσει γιατί συντάχθηκαν χωρίς διαβούλευση και παρουσιάζουν σηµαντικά κενά. Οι διενέξεις έχουν κυρίως επίκεντρο ακριβές αστικές περιοχές και παραθαλάσσιες εκτάσεις και συνήθως έχουν ως αποτέλεσµα πολυετείς δικαστικούς αγώνες. Παράλληλα, η απουσία κτηµατολογικών αρχείων έχει ως αποτέλεσµα την κατασκευή πολλών αυθαιρέτων οικοδοµών και την εν γένει απουσία πολεοδοµικού και ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 68 από 110

69 χωροτακτικού σχεδιασµού που επηρεάζει και το κόστος των δανείων αφού δεν αυξάνει το ρίσκο της Χρηµατοπιστωτικών Ιδρυµάτων. Ένας άλλος τοµέας στον οποίο εστιάζει το ενδιαφέρον της έρευνας της Παγκόσµιας Τράπεζας είναι ο τοµέας των µεταφορικών υποδοµών. Η ανεπάρκεια του δικτύου αυξάνει το κόστος µεταφοράς και µειώνει την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων. Το πλέον ανησυχητικό όµως είναι ότι δεν υπάρχει συγκεκριµένο στρατηγικό σχέδιο και αδιάβλητο θεσµικό πλαίσιο για την ιεράρχηση των έργων και την επιλογή των αναδόχων κατασκευής. Σε χαµηλά επίπεδα κυµαίνεται και η χρηµατοδότηση του µεταφορικού δικτύου µε συνέπεια να εγείρονται σηµαντικά ζητήµατα για την ασφάλεια των µεταφορών. Στον τοµέα της ενέργειας η κατάσταση δεν είναι καλύτερη αφού το δίκτυο έχει χαµηλή γεωγραφική κάλυψη και προβληµατική λειτουργία λόγω της φτωχής υποδοµής παραγωγής, µεταφοράς και διανοµής ρεύµατος. Η έκθεση καταλήγει ότι η αύξηση των επενδύσεων είναι πολύ στενά συνδεδεµένη µε την αναβάθµιση του επενδυτικού κλίµατος. Ένα αδύναµο περιβάλλον υποβαθµίζει τις µελλοντικές αναπτυξιακές ευκαιρίες των ΜΜΕ του ιδιωτικού τοµέα και το επενδυτικό περιβάλλον σήµερα (2006) στην Αλβανία «µαστίζεται από διοικητικά εµπόδια, αδυναµία επιβολής του κράτους, διαφθορά, ανασφάλεια στη διασφάλιση των δικαιωµάτων ιδιοκτησίας, χαµηλή ποιότητα και υψηλό κόστος αγοράς χρήµατος». Παρόλα αυτά, στη µελέτη επισηµαίνεται ότι έχουν γίνει έστω και κάποια µικρά βήµατα σε όλους τους τοµείς αλλά σε σχέση µε την υπόλοιπη περιοχή υπάρχει ακόµη αρκετή πρόοδος να συντελεστεί. 5.3 Αµερικανικό Εµπορικό Επιµελητήριο Η ετήσια έκθεση για το έτος 2006 του Αµερικανικού Εµπορικού Επιµελητηρίου της Αλβανίας αναγνωρίζει τις σηµαντικές προσπάθειες της Αλβανικής Κυβέρνησης να διευκολύνει την είσοδο ξένων επενδυτικών κεφαλαίων στη χώρα. Επίσης, γίνεται θετική αναφορά στην τρέχουσα (2006) Αλβανική πολιτική και στα αναµενόµενα αποτελέσµατα από αυτή, ιδιαίτερα από πρωτοβουλίες όπως η «Αλβανία 1 ευρώ» ή η ίδρυση επιχείρησης σε «µία στάση». Ταυτόχρονα, οι ξένοι επενδυτές προστατεύονται από το σχετικό νοµικό πλαίσιο και έχουν το δικαίωµα να προσφύγουν στις τοπικές δικαστικές αρχές ή σε διαιτησία για την διαφύλαξη των συµφερόντων τους. Παρόλα αυτά, «σε πρακτικό επίπεδο η διαφθορά παραµένει ένα πρόβληµα του δικαστικού σώµατος και αρκετοί ξένοι επενδυτές έχουν υποστεί καθυστερήσεις και ζηµίες ως αποτέλεσµα...». ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 69 από 110

70 Στην έκθεση επισηµαίνεται επίσης ότι η Αλβανία προσφέρει σηµαντικούς φυσικούς πόρους για εκµετάλλευση όπως πετρέλαιο, φυσικό αέριο, ιδιωτικοποιήσεις και σηµαντικές επενδυτικές ευκαιρίες σε κλάδους όπως ορυχεία, παραγωγή ενέργειας, καύσιµα, τηλεπικοινωνίες και χρηµατοπιστωτικές υπηρεσίες. Ειδικότερα σε σχέση µε τις ιδιωτικοποιήσεις, αυτές γίνονται µε µεγαλύτερο βαθµό διαφάνειας σε µεγάλες επιχειρήσεις από ότι σε µικρότερου µεγέθους αλλά σηµαντική ευκαιρία αναµένεται να παρουσιαστεί µε την υλοποίηση της πρωτοβουλίας «Αλβανία 1 ευρώ», εφόσον αυτή λειτουργήσει σωστά. Παρόλο που η κατάσταση δείχνει συνεχώς να βελτιώνεται οι επενδυτές δεν µπορούν ακόµη να βασιστούν πλήρως στην ισχύ των συµβολαίων που υπογράφουν, σύµφωνα µε την έκθεση του Αµερικανικού Εµπορικού Επιµελητηρίου στην Αλβανία. Πολλές ξένες εταιρείες και οργανισµοί που δραστηριοποιούνται στη χώρα έχουν συρθεί σε ενοχλητικές δικαστικές διαµάχες, πολλές φορές επίτηδες, µε σκοπό την εξωδικαστική επίλυση και οικονοµική αποζηµίωση των αντιδίκων. Η εφαρµογή του νόµου στην πράξη πολλές φορές παραµένει ανεπαρκής, όπως συµπεραίνει η εν λόγω έκθεση, ενώ προβλήµατα παρουσιάζονται και στην προστασία της ακίνητης περιουσίας, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για παράκτιες περιοχές όπου υπάρχει µεγάλη σκοπιµότητα τουριστικής εκµετάλλευσης. Η εφαρµογή της σχετικής νοµοθεσίας αφήνεται αποκλειστικά στην πρωτοβουλία του ιδιοκτήτη να διεκδικήσει τα δικαιώµατά του, γεγονός που απαιτεί τη συχνή του φυσική παρουσία και συνεπώς δεν διευκολύνει τους ξένους επενδυτές. Η πρωτοβουλία της χώρας για δηµιουργία κτηµατολογίου κρίνεται ικανοποιητική αλλά η εφαρµογή της σε τοπικό επίπεδο κρίνεται αποτυχηµένη αφού τα κατά τόπους κτηµατολογικά γραφεία «παρουσιάζουν χαµηλή αξιοπιστία αφού θεωρούνται επιρρεπή στη δωροδοκία». 5.4 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Αναφορές ιεύρυνσης υτικά Βαλκάνια, 2006» και «Ενδιάµεση Αξιολόγηση Πολιτικής, 2007» Τον εκέµβριο του 2006 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε την αναφορά προόδου των υποψήφιων προς ένταξη χωρών των υτικών Βαλκανίων. Στην αναφορά αυτή αναγνωρίζεται ότι η Αλβανία κατά την περίοδο πραγµατοποίησε σηµαντικές προόδους σε επίπεδο ρυθµού ανάπτυξης και εν γένει µακροοικονοµικών µεγεθών. Μάλιστα οι συγκριτικές επιδόσεις της χώρας την κατατάσσουν στην κορυφή των χωρών της Βαλκανικής αλλά ο ρυθµός ανάπτυξης των ΑΞΕ στη χώρα κυµαίνεται λίγο κάτω από το µέσο όρο της περιοχής (4% στην Αλβανία σε σχέση µε 4,5%). ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 70 από 110

71 Επίσης, διαπιστώνεται πρόοδος και στη διαδικασία µεταρρύθµισης της δηµόσιας διοίκησης καθώς επίσης και στην ιδιωτικοποίηση των µικρών και µεσαίων επιχειρήσεων, όχι όµως και των µεγάλων. Η τρέχουσα απόδοση της δηµόσιας διοίκησης πάντως εξακολουθεί να βρίσκεται σε πολύ χαµηλά επίπεδα σε σύγκριση µε τις χώρες της περιοχής. Γράφηµα 5.8 Απόδοση ιοικητικών Υπηρεσιών (Μ.Ο. των. Βαλκανίων=100) Αλβανία Βοσνία & Ερζεγοβίνη Βουλγαρία Κροατία FYROM Σερβία Ρουµανία Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή Αναλυτικότερα, σε σχέση µε το επιχειρηµατικό περιβάλλον στην έκθεση επισηµαίνεται: Οι διαδικασίες ίδρυσης και αδειοδότησης των επιχειρήσεων είναι µεταξύ των καλύτερων στην περιοχή και ανταγωνίζονται τις αντίστοιχες Ευρωπαϊκές. Η διαδικασία κατοχύρωσης της περιουσίας είναι η πιο σύντοµη στην Αλβανία (47 ηµέρες) και πολύ κοντά στον Ευρωπαϊκό µέσο όρο αλλά το κόστος σχετικά υψηλό και η διασφάλισή της αµφισβητούµενη. Η χώρα παρουσιάζει την πιο µεγάλη ευελιξία στην απόλυση υπαλλήλων αλλά τη µεγαλύτερη δυσκολία στον τερµατισµό επαγγελµατικών συµβολαίων. Η χώρα παρουσιάζει το µεγαλύτερο δείκτη διαφθοράς από όλες τις χώρες της περιοχής. Όσον αφορά στις υποδοµές, η Αλβανία διαθέτει µεν το πιο πυκνό οδικό δίκτυο της περιοχής (σε αυτό βοηθά και το µικρό µέγεθος της χώρας) αλλά έρχεται τελευταία στο ποσοστό ασφαλτόστρωσης. Σηµαντικό ζήτηµα κρίνεται και η ανεπάρκεια του ηλεκτρικού δικτύου αφού η ηλεκτροδότηση χαρακτηρίζεται από συχνές διακοπές, γεγονός που επηρέασε σηµαντικά την ΑΤΛΑΝΤΙΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. / Σελίδα 71 από 110