Κεφάλαιο Δεύτερο Η Γυναίκα Ένστολος: ένα ευαίσθητο ζήτημα Β.1. Οι σχέσεις των Γυναικών με τις Ένοπλες Δυνάμεις στη Σύγχρονη Περίοδο

Transcript

1 Κεφάλαιο Δεύτερο Η Γυναίκα Ένστολος: ένα ευαίσθητο ζήτημα Β.1. Οι σχέσεις των Γυναικών με τις Ένοπλες Δυνάμεις στη Σύγχρονη Περίοδο Είναι αλήθεια ότι ο μύθος των Αμαζόνων δεν έχει πάψει, αιώνες τώρα, να προκαλεί το θαυμασμό και των δύο φύλων για τα πολεμικά κατορθώματα των προικισμένων αυτών γυναικών-πολεμιστών. Ωστόσο, η άμεση σχέση του θηλυκού φύλου με το φαινόμενο του πολέμου και της στρατιωτικής ζωής γενικότερα αποτελεί σύνηθες χαρακτηριστικό μόνο των τελευταίων έξι δεκαετιών. Παραδοσιακά, ιδιαίτερα στις αγροτικές και τις πρώιμες βιομηχανικές κοινωνίες του δυτικού πολιτισμού αλλά και της Ανατολής, ο πόλεμος και το στρατιωτικό επάγγελμα είχαν ταυτιστεί μόνο με το αρσενικό φύλο και τα αρρενωπά του χαρακτηριστικά. Η απόλυτη ταύτιση της γυναίκας με τη μητρότητα και την οικογένεια 102 επέτρεπαν σε εξαιρετικές μόνο περιπτώσεις την εμφάνιση και αποδοχής του μοντέλου της γυναίκας-πολεμιστή. 103 Αν και η αποξένωση των γυναικών από το στρατιωτικό επάγγελμα αποτέλεσε τον κανόνα για τις περισσότερες παραδοσιακές κοινωνίες της Ευρώπης, η παρουσία τους όμως ιστορικά στο πεδίο της μάχης δεν ήταν εξίσου αμελητέα. Όπως χαρακτηριστικά τονίζει ο Μπάρτον Χάκερ, «από το δέκατο-τέταρτο έως το δέκα Κατά την Ελστέϊν, η επικρατούσα αντίληψη σε πολλές κοινωνίες ταυτίζονταν με την άποψη ότι «οι γυναίκες δεν πρέπει να συμμετέχουν σε συζητήσεις περί πολέμου και οι άνδρες σε αντίστοιχες για μωρά». [J. B. Elshtain, Women and War (New York, 1987), σελ.225]. Όπως είχε επίσης τονίσει και ο Γερμανός φιλόσοφος Φρίεντριχ Νίτσε, «οι άνδρες πρέπει να εκπαιδεύονται για τον πόλεμο και οι γυναίκες για την παραγωγή πολεμιστών. Όλα τα άλλα είναι ανοησίες». Βλέπε, R.J. Hollingdale (trans), A Nietzsche Reader (London, 1977) σελ Τέτοιες εξαιρέσεις αποτελούν η Βρεταννή βασσίλισα Boadicea,, η βασσίλισα της Ανγκ - λα Jinga, η Γαλλίδα Jeanne d Arc που έλαβε μετά θάνατον και τον τίτλο της Αγίας. [Sh. Macdonald, P. Holden and Sh. Ardener (eds), Images of Women in Peace and War: Cross- Cultural and Historical Perspectives (London, 1987)]. Μοναδική εξαίρεση δείχνει ν αποτελεί η περίπτωση του στρατού της Δαχομέης στη Δυτική Αφρική. Τόσο κατά το 18ο όσο και το 19ο αιώνα, ένα σώμα στρατιωτών αοτελούμενο από γυναίκες αποτελούσε κανονική μονάδα των ενόπλων δυνάμεων της Δαχομέης και συμμετείχε στις πολεμικές συρράξεις όπως και οι άνδρες. S. Alpern, Amazons of Black Sparta: The Women Warriors of Dahomey (New York, 1998). 39

2 ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ το-ένατο αιώνα, αν όχι και νωρίτερα, η παρουσία των γυναικών στο στράτευμα [των σύγχρονων Ευρωπαϊκών κρατών] ήταν όχι απλώς φυσιολογική αλλά ζωτικής σημασίας». Οι γυναίκες, προερχόμενες κυρίως από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, ακολουθούσαν το στρατό στις διάφορες αποστολές του ως σύζυγοι εν ενεργεία αλλά και εκλιπόντων στρατιωτών καθώς και κατώτερων αξιωματικών προσφέροντας διαφόρων ειδών υπηρεσίες, όπως αυτές του μάγειρα, της νοσοκόμας, της ιερόδουλης, της καθαρίστριας, κλπ, οι οποίες συνέβαλαν πάντα θετικά στην εύρυθμη λειτουργία του στρατεύματος. 104 Όταν όμως το στράτευμα άρχισε να αποκτά έντονα τα στοιχεία του επαγγελματισμού και της γραφειοκρατικής οργάνωσης, στα τέλη του δεκάτου-ογδόου αιώνα αρχές του δεκάτου-ενάτου, να γίνεται δηλαδή περισσότερο στρατιωτικό, τότε αρχίζει σταδιακά να κάνει την εμφάνισή της η ολοένα και μεγαλύτερη μείωση της απόστασης που χώριζε τις γυναίκες από το αρσενικό φύλο. 105 Φυσικά, δεν θα πρέπει να θεωρηθεί αμελητέα και η επιρροή που άσκησε η βιομηχανική επανάσταση στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας για τις γυναίκες αλλά και στο διαχωρισμό του τομέα της εργασίας από αυτόν της οικογενειακής ζωής. 106 Όμως, παρά τον τερματισμό των παραδοσιακών μορφών παρουσίας του θηλυκού φύλου στις ένοπλες δυνάμεις με την ενδυνάμωση του θεσμού του επαγγελματικού στρατού, οι γυναίκες έκαναν και πάλι την εμφάνισή τους στο στράτευμα αισθητή μέσα από σύγχρονες, εξειδικευμένες μορφές εργασίες όπως η ιατρική και η νοσηλευτική. Όπως τονίζει και ο Χάκερ, «ο τερματισμός της παρουσίας των γυναικών ως βοηθητικό σώμα στο στρατό κατάφερε να μετατρέψει την αύξηση του προσωπικού στο πεδίο της νοσηλευτικής και το άνοιγμα συγκεκριμένων ειδικοτήτων-καριέρας προς στο ένστολο γυναικείο προσωπικό να εμφανίζεται ως κάτι το νέο, το καινούριο». 107 Μπορεί η παρουσία των γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις των δυτικών κρατών να μην είναι ένα νέο φαινόμενο, όμως δείχνει να είναι πρωτόγνωρη η ραγδαία αύξηση του αριθμού και των ρόλων τους σε αυτά ιδιαίτερα από το δεύτερο ήμισυ του εικοστού αιώνα και στις αρχές του εικοστού-πρώτου. Επίσης εκπληκτικό είναι το γεγονός ότι μπορεί η παρουσία τους σε περιόδους εμπόλεμης διαμάχης να κρίνονταν ως απαραίτητο μέτρο για την εύρυθμη λειτουργία των «μετόπισθεν» ώστε 104. B. Hacker, Women and Military Institutions in Early Modern Europe: a Reconnaissance, Signs, Vol.6, No.4, (1981) σελ Ibid., σελ J.U. Nef, War and Human Progress: An Essay on the Rise of Industrial Civilization (New York, 1968) Hacker, (1981), ό.π., σελ

3 Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΕΝΣΤΟΛΟΣ ΕΝΑ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟ ΖΗΤΗΜΑ οι άντρες να ασχοληθούν αποκλειστικά με τα τεκταινόμενα στο πεδίο της μάχης, 108 με τη λήξη της κρίσης όμως οι γυναίκες επέστρεφαν και πάλι στα παραδοσιακά καθήκοντά τους (μητρότητα, οικογένεια). 109 Η έντονη παρουσία των όχι μόνο σε βοηθητικές υπηρεσίες αλλά και σε αυτές των παραδοσιακού τύπου πολεμιστή και αξιωματικού καριέρας κατά τη σύγχρονη περίοδο αξίζει της προσοχής των κοινωνικών επιστημόνων. Β.1.1. Απόψεις σχετικά με την είσοδο των γυναικών στο στρατό Ένας από τους μελετητές, ο Μπένγκτ Έιμπραχαμσον, υποστηρίζει ότι οι σύγχρονοι στρατιωτικοί οργανισμοί αποτελούν ακριβή αντίγραφα της κοινωνίας πολιτών την οποία υπηρετούν. Οι ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας για κατακερματισμό της εργασίας, καθορισμού του ρόλου αλλά και του τρόπου λειτουργίας των μελών της, οδηγούν συνεχώς προς τον καταμερισμό της εργασίας και την εξειδίκευση. Οι σύγχρονοι στρατιωτικοί οργανισμοί, ακολουθώντας τις κοινωνικές αλλαγές είτε για λόγους επιβίωσης είτε επειδή τους επιβλήθηκαν από εξωγενής παράγοντες, άρχισαν να δημιουργούν στο εσωτερικό τους σχεδόν όλα τα χαρακτηριστικά και λειτουργίες της σύγχρονης κοινωνίας εκτός από την αναπαραγωγική διαδικασία. Υπό αυτές τις συνθήκες, η είσοδος των γυναικών στο στράτευμα ήταν φυσικό επακόλουθο των εξελίξεων που είχαν συντελεσθεί σε κοινωνικόοικονομικό επίπεδο. 110 Μία άλλη ερευνήτρια, η Μάντυ Σέγκαλ ισχυρίζεται ότι τρεις είναι οι βασικοί παράγοντες που ασκούν επιρροή στο ρόλο, το βαθμό αλλά και τον αριθμό συμμετοχής των γυναικών στο στρατό: η οργάνωση και οι δραστηριότητες του στρατεύματος, η υπάρχουσα κοινωνική δομή και η επικρατούσα κουλτούρα. 111 Σε ότι αφορά τον πρώτο παράγοντα, το επίπεδο των απειλών που δέχεται η εθνική ασφάλεια της χώρας, ο στόχος των στρατιωτικών της αποστολών, οι εξελίξεις στον τεχνολογικό τομέα, οι πολιτικές εισόδου στις ένοπλες δυνάμεις αλλά και η δομή και λειτουργία του στρατεύματος αποτελούν καθοριστικά στοιχεία για το 108. D. Campbell, Women at war with America: Private lives in a patriotic era (Cambridge, MA, 1984), Sh. Gluck, Rosie the riveter revisited: Women, the war and social change (Boston, 1987) C. Enloe, The reserve army of Army labor, Review of Radical Political Economics, Vol.12, (1980), L.G. DePauw, Women in Combat: The Revolutionary War experience, Armed Forces and Society, Vol.7, (1981), E. Isakson (ed), Women and the military system (New York, 1988), E. Cherpak, The participation of women in the wars for independence in nortern South America, , Minerva, Vol.6, (1993) B. Abrahamsson, Military Professionalization and Political Power (Beverly Hills, 1972) M. Segal, Women s Military Roles Cross-Nationally-Past, Present and Future, Gender and Society, Vol.13, No.1, (1995). 41

4 ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ βαθμό και αριθμό συμμετοχής των γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις. Ειδικά στο θέμα της εθνικής ασφάλειας, η Σέγκαλ ισχυρίζεται ότι είναι αρκετά περίπλοκη η σχέση αυτού με τη συμμετοχή και του ρόλου των γυναικών. Παρατηρεί, δηλαδή ότι ο αριθμός και ο ρόλος των γυναικών στο στράτευμα αυξάνεται ραγδαία σε περιόδους κρίσεων υψηλής έντασης όπου υπάρχει έλλειψη ανδρών σε διάφορους τομείς. 112 Το ίδιο φαινόμενο επαναλαμβάνεται σε περιόδους κρίσεων χαμηλής έντασης σε κοινωνίες όπου η ισότητα των δύο φύλων είναι πολιτιστικά αποδεκτή, 113 αλλά και σε ειρηνευτικού-ανθρωπιστικού χαρακτήρα αποστολών (πχ, φυσικές καταστροφές, αστυνόμευσης). 114 Αντίθετα, η αριθμητική συμμετοχή των γυναικών μειώνεται σε περιόδους κρίσεων μεσαίας έντασης 115 ή στις περιπτώσεις εκείνες όπου αναζητούνται στελέχη για να επανδρώσουν θέσεις στην πρώτη γραμμή των εχθροπραξιών. 116 Επίσης, οι ραγδαίες αλλαγές στην πολεμική βιομηχανία και την τεχνολογία έχουν λειτουργήσει ευεργετικά προς την αριθμητική αύξηση των γυναικών στο στρατιωτικό επάγγελμα. Για παράδειγμα, οι εξελίξεις τόσο στον τομέα της αεροπορίας όσο και της πυραυλικής και βλητικής σε συνάρτηση με την ανάπτυξη των ατομικών όπλων, ελαχιστοποίησαν την ανάγκη ύπαρξης πολυπληθών στρατευμάτων και μεγιστοποίησαν αυτή του βοηθητικού προσωπικού και ιδιαίτερα του εξειδικευμένου. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Ρόμπερτ Γκόλντιτς, ενώ το 93% του ανθρώπινου δυναμικού του αμερικανικού στρατού είχε άμεση συμμετοχή στο πεδίο των μαχών κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου στη δεκαετία του 1860, αυτό μειώθηκε στο 34% κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και στο 22% κατά τη διάρκεια του Πολέμου στο Βιετνάμ. 117 Εμμέσως πλην σαφώς, δημιουργήθηκαν θέσεις εργασίας στη γραφειοκρατικήδιοικητική δομή των ενόπλων δυνάμεων, θέσεις τις οποίες μπορούν να διεκδικήσουν οι γυναίκες ισότιμα από τους άνδρες. Επιπρόσθετα, η ανάγκη παρουσίας της 112. N.S. Chinchilla, Revolutionary popular feminism in Nicaragua: Articulating class, gender and national sovereignty, Gender and Society, Vol.4, (1990), X. Li, Chinese women in the People s Liberation Army: Professionals or quasi-professionals, Armed Forces and Society, Vol.20, (1993) K. Tornquist, Sweeden: The neutral nation in N.L. Goldman (ed), Female Soldiers- Combatants or Noncombatans: Historical and Contemporary Perspectives (Westport, CT, 1982), D.R. Segal and M. Segal, Female combatants in Canada: An update, Defense Analysis, Vol.5, (1989) J. Klick, Utilization of Women in the NATO Alliance, Armed Forces and Society, Vol.4, No.4 (1978) A. Bloom Israel: The Longest War, in Goldman, (1982), ό.π A. Simons, Women in Combat Units: It s Still a Bad Idea, Parameters, (2001) R. Goldich, U.S.Army combat-tosupport ratios: A framework for analysis (Washington, DC, 1989). 42

5 Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΕΝΣΤΟΛΟΣ ΕΝΑ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟ ΖΗΤΗΜΑ υπερδύναμης σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης μέσω στρατιωτικών βάσεων είναι φυσικό ότι συμβάλλει εμμέσως στην αύξηση της παρουσίας των γυναικών καθώς για την ικανοποίηση των αναγκών θα πολλαπλασιασθεί ο αριθμός των θέσεων για βοηθητικό και εφεδρικό προσωπικό. Τέλος, σημαντικό ρόλο στον αριθμό και το ρόλο των γυναικών στο στρατό διαδραματίζουν η υπάρχουσα πολιτική εισόδου αλλά και δομή των ενόπλων δυνάμεων. Για παράδειγμα, όσο μεγαλύτερος είναι ο βαθμός εξάρτησης της επιτυχίας μιας αποστολής από τις εφεδρικές δυνάμεις τόσο αυξάνεται και η συμμετοχή των γυναικών που έχουν ισχυρότερη, τουλάχιστον αριθμητικά, εκπροσώπηση σε αυτές. Αντίθετα, όσο μεγαλύτερος ο βαθμός εξάρτησης από τις κύριες δυνάμεις κρούσης, τόσο μικρότερος και ο ρόλος των γυναικών. 118 Επίσης, έχει παρατηρηθεί ότι ο αριθμός των γυναικών σε ένοπλες δυνάμεις που στηρίζονται στο σύστημα των κληρωτών είναι πολύ μικρός, ενώ αυξάνει σημαντικά σε αυτές που στηρίζονται στην εθελοντική στράτευση. Σε ότι αφορά το δεύτερο παράγοντα, την κοινωνική δομή, η Σέγκαλ τονίζει ότι η δημογραφία, ο βαθμός συμμετοχής της γυναίκας στο εργατικό δυναμικό, η οικονομική κατάσταση της χώρας και η υπάρχουσα δομή και λειτουργία της οικογένειας διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στο αριθμό των γυναικών στο στράτευμα. Για παράδειγμα, όταν η ζήτηση σε μαχητές ξεπερνά αυτή της προσφοράς, είναι φυσικό οι γυναίκες που για δεκαετίες ολόκληρες αποτελούσαν την πλέον αξιόπιστη βοηθητική δύναμη του στρατεύματος, να αυξάνονται αριθμητικά καθώς επιδιώκουν και συνήθως επιτυγχάνουν να καλύπτουν τις κενές θέσεις που προκύπτουν. 119 Επιπρόσθετα, η αύξηση του ποσοστού των γυναικών στο εργατικό δυναμικό της χώρας δείχνει να προκαλεί παρόμοια ανοδική πορεία και στον αριθμό των γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις. Κύριες αιτίες μπορούν να χαρακτηρισθούν η μείωση του ανδρικού εργατικού δυναμικού και οι αλλαγές τόσο στις νομοθετικές διατάξεις όσο και στις αντιλήψεις που έφερε η είσοδος των γυναικών στο χώρο της εργασίας. 120 Επίσης, οι συνθήκες που επικρατούν στον οικονομικό 118. M. Eitelberg, A preliminary assessment of population representation in Operation Desert Shield and Desert Storm και F.C. Pinch, Canada s post-cold War military. Μη-δημοσιευμένες εργασίες που παρουσιάστηκαν στο Biennial Conference of the Inter- University Seminar on Armed Forces and Society στη Βαλτιμόρη των ΗΠΑ τον Οκτώβριο του Βέβαια υπάρχουν και οι εξαιρέσεις όπως στην περίπτωση του κράτους του Ισραήλ. Βλέπε, R. Gal, A portrait of the Israeli soldier (Westport, CT, 1986) M. Segal and D. Segal, Social change and the participation of women in the American military στο έργο του L. Kriesberg (ed), Research in Social Movements, Conflicts and Change (Greenwich, CT, 1983) S.C. Stanley and M. Segal, Military women in NATO: an update, Armed Forces and Society, Vol.14, (1988), J Boulegue, Feminization and the French military: An anthropological approach, Armed Forces and Society, Vol.17 (1991). 43

6 ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ τομέα ασκούν και αυτές επιρροή στο ποσοστό των ένστολων γυναικών. Για παράδειγμα, σε άσχημες οικονομικά περιόδους όπου τα ποσοστά ανεργίας στο νεανικό ανδρικό πληθυσμό είναι μεγάλα, οι ευκαιρίες των γυναικών να εισέλθουν στο στρατό είναι περιορισμένες. Αντίθετα, σε περιόδους οικονομικής ευμάρειας ο αριθμός των ένστολων γυναικών έχει ανοδική πορεία. 121 Τέλος, όσο πιο κοντά στις οικογενειακές ευθύνες βρίσκεται μια γυναίκα τόσο πιο πολύ απομακρύνεται από την επιθυμία να εργασθεί και να σταδιοδρομήσει στο στρατιωτικό επάγγελμα. Σε έρευνα που πραγματοποίησαν οι Μόσκος και Φράνκ Γούντ στις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις το 1985, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι γυναίκες που θέλουν να ακολουθήσουν τη στρατιωτική σταδιοδρομία «πιέζονται από το υπάρχον καθεστώς (status quo) είτε να μείνουν ανύπαντρες, είτε εάν παντρευτούν, να μείνουν άτεκνες. Οι θεσμικές απαιτήσεις της στρατιωτικής ζωής είναι πιο βαριές στις γυναίκες από ότι στους άνδρες». 122 Σε αυτό, συνδράμουν αποφασιστικά δύο κλασσικές, επικρατούσες αντιλήψεις. Πρώτον, ότι η παρουσία εγκύων γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις και η φροντίδα των παιδιών αποτελούν απειλή για τη στρατιωτική αποδοτικότητα αλλά και τη δυνατότητα εξέλιξης. 123 Δεύτερον, ότι στην περίπτωση της τεκνοποίησης μέσα σε ζευγάρι ένστολων, μειώνεται δραστικά η δυνατότητα για παράλληλη σταδιοδρομία και συνήθως είναι η καριέρα της γυναίκας που θα επιβαρυνθεί με το κόστος της μητρότητας. 124 Σε ότι αφορά τον τρίτο παράγοντα, αυτόν της κουλτούρας, η Σεγκάλ πιστεύει ότι οι επικρατούσες αντιλήψεις περί καταλληλότητας ή όχι των γυναικών να συμμετέχουν στο στρατιωτικό επάγγελμα (τόσο ως βοηθητικό προσωπικό όσο και ως μάχιμοι αλλά κα ως υπαξιωματικοί, αξιωματικοί, αρχηγοί σωμάτων αλλά και γενικών επιτελείων) είναι προϊόντα κοινωνικής κατασκευής. Και αυτό γίνεται ορατό σε μας από το γεγονός ότι τα κριτήρια καταλληλότητας δεν στηρίζονται 121. Βλέπε Segal and Segal, (1983), ό.π Ch. Moskos and F. Wood (eds), The Military, More Than Just a Job? (Washington, DC, 1988) σελ Αν και εμπειρικά οι άνδρες των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων δείχνουν να έχουν απ - λέσει μεγαλύτερο χρόνο από τα καθήκοντά τους σε σχέση με τις έγκυες γυναίκες λόγω καταχρήσεων σε ποτά και ναρκωτικά, [βλέπε P. Shields, Sex Roles in the Military, στο έργο των Moskos and Wood, (1988), ό.π. σελ.109, και J. Holm, Women in the Military: An Unfinihed Revolution (Novato, CA, 1993) σελ.303] όμως, όπως τονίζει και ο Μόσκος, δεν υπάρχει καμμία μελέτη στοιχείων χαμένου χρόνου μεταξύ ανδρών και γυναικών που να μπορεί να πείσει τους άνδρες ότι οι έγκυες συνάδελφοί τους δεν προσπαθούν να αποφύγουν σκοπίμως την εκτέλεση των καθηκόντων τους. Ch. Moskos, Female GI s in the Field, Society, Vol.22, No.6, (1985) σελ L. Segal, Women in the Military: Research and Policy Issues, Youth and Society, Vol.10, No.2 (1978), E. Reynaud, Les Femmes, la Violence et l Armee (Paris, 1988) σελ

7 Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΕΝΣΤΟΛΟΣ ΕΝΑ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟ ΖΗΤΗΜΑ σε επιστημονικές μελέτες αλλά σε παραδοσιακές πολιτιστικές αντιλήψεις. Όταν οι εξελίξεις σε κάποιους τομείς (τεχνολογία, βιομηχανική επανάσταση, κλπ) επιβάλλουν αλλαγές και στις πολιτιστικές μας αξίες και συμπεριφορές, μεταβάλλονται και οι αξίες μας περί φύλου και καταλληλότητας αυτού για τις ένοπλες δυνάμεις και αυτές με τη σειρά τους επιφέρουν αλλαγές τόσο στη δομή των ενόπλων δυνάμεων όσο και στις σχέσεις των δύο φύλων. 125 Η Σεγκάλ υποστηρίζει ότι όσο πιο κοντά στην ισότητα των δύο φύλων βρίσκονται οι επικρατούσες κοινωνικές αξίες και αντιλήψεις τόσο μεγαλύτερη και η αριθμητική συμμετοχή και οι ρόλοι των γυναικών σε ένα στρατό. 126 Ο θεσμός της οικογένειας και ο παραδοσιακός ρόλος της γυναίκας σε αυτήν ήταν αδύνατο να μη βρεθούν κάτω από το μικροσκόπιο της Σεγκάλ. Όσο οι διάφορες κουλτούρες συνεχίζουν να αντιλαμβάνονται τη μητρότητα ως παράγοντα αντίθετο με την έννοια και τις αξίες του πολεμιστή και συνεχίζουν να αποδίδουν στη γυναίκα κυρίαρχο ρόλο στο θέμα της οικογένειας, ο αριθμός των γυναικών που εισέρχονται στο στρατό θα είναι περιορισμένος. Ιδιαίτερα σημαντικός είναι και ο ρόλος που διαδραματίζει η θρησκεία. Όσο μεγαλύτερος ο αριθμός των θρησκευτικά φανατισμένων υπάρχει σε ένα κράτος, τόσο καθοδικό θα είναι και το ποσοστό των γυναικών στο στρατό. 127 Επίσης, το χρώμα του δέρματος ή η εθνική καταγωγή ασκούν επιρροή στην είσοδο των γυναικών στο στρατό. Για παράδειγμα, οι λευκές γυναίκες αύξησαν την παρουσία τους στις ένοπλες δυνάμεις της Νοτίου Αφρικής κατά την περίοδο του απαρτχάϊντ (aparthide) λόγω της συγκεκριμένης πολιτικής που ακολουθούσε το τότε καθεστώς. 128 Η προσπάθεια της Σεγκάλ να δημιουργήσει ένα θεωρητικό μοντέλο γύρω από τις συνθήκες που επιτρέπουν την αύξηση της αριθμητικής συμμετοχής των γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις καθώς και των ρόλων τους σε αυτές, υπήρξε ιδιαίτερα επιτυχής αν κρίνει κάποιος από το βαθμό αποδοχής του στις διάφορες μελέτες που 125. Βλέπε ενδεικτικά, K. Anderson, Wartime Women: Sex roles, family relations and the status of women during World War II (Westport, CT, 1981) και M. Segal and A.F. Hansen, Value rationales in policy debates on women in the military: A content analysis of congressional testimony, , Social Science Quarterly, Vol.73, (1992). Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι η γυναικεία ομάδα πιλότων μαχητικών αεροσκαφών, αν και είχε 38 απώλειες κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, δεν έγιναν αποδεκτές από τους συναδέλφους τους ως ένστολοι αλλά ως πολιτικό προσωπικό. Μόλις το 1977, η Αμερικανική Γερουσία αποδέχθηκε το έργο τους και τους απέδωσε τις τιμές και τους βαθμούς που όφειλαν να φέρουν ως ένστολοι, βετεράνοι πολέμου. Βλέπε Holm, (1992), ό.π Segal, (1995), ό.π., σελ Βλέπε διάφορα άρθρα στο έργο του J.S. Hawley (ed), Fundamentalism and Gender (New York, 1994) J. Cock, Women and the military: Implications for demilitarization in the 1990s in South Africa, Gender & Society, Vol.8, (1994). 45

8 ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ακολούθησαν. Ωστόσο, ως πρώτη απόπειρα κατασκευής θεωρητικού μοντέλου ήταν φυσικό να παρουσιάζει κάποιες αδυναμίες είτε διότι δεν είχαν αξιολογηθεί κατάλληλα κάποιοι παράγοντες είτε διότι δεν τους είχε συμπεριλάβει, όπως αναγνωρίζει άλλωστε και η ίδια η συγγραφέας. Μάλιστα, η Σεγκάλ λαμβάνει μέρος στην ομάδα που θα προσπαθήσει να αποδείξει τη σημασία των πολιτικών παραγόντων και κατά συνέπεια την ανάγκη ενσωμάτωσής τους στο αρχικό μοντέλο. Πράγματι, οι Νταρλένε Ίσκρα, Στέφεν Τρέϊνορ και Μάρσια Λέϊτχάουζερ μαζί με τη Μάντυ Σεγκάλ αναγνωρίζουν ότι η επικέντρωση του επιστημονικού ενδιαφέροντος της τελευταίας στις ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ αλλά και κάποιων κρατώνμελών της Βορειο-Ατλαντικής Συμμαχίας (ΝΑΤΟ), όπου παρουσιάζονται αρκετές ομοιότητες σε πολιτικο-κοινωνικό επίπεδο, δεν τις επέτρεψε να κατανοήσει τη σημασία της επιρροής των πολιτικών παραγόντων στη συμμετοχή και στο ρόλο των γυναικών στο στρατό στα κράτη της περιφέρειας. Με τη βοήθεια της συγκριτικής ανάλυσης και τη χρησιμοποίηση τριών εντελώς διαφορετικών μεταξύ τους κρατών, της Αυστραλίας, του Μεξικού και της Ζιμπάμπουε, διαπίστωσαν ότι με τη κατανόηση του επιπέδου των σχέσεων στρατού και πολιτείας, της πολιτικής ιδεολογίας της κυβερνώσας ελίτ αλλά και την πολιτική της χώρας έναντι των μειονοτήτων και των γυναικών ως επιπρόσθετα στοιχεία στο υπάρχων θεωρητικό μοντέλο της Σέγκαλ, το τελευταίο βρίσκει μεγαλύτερη και ακριβέστερη εφαρμογή. Συγκεκριμένα, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η αριθμητική συμμετοχή και οι ρόλοι των γυναικών στο στρατό αυξάνει σε μια πολιτεία όταν: α) οι πολιτικοί και όχι οι στρατιωτικοί είναι οι νόμιμοι διαχειριστές της πολιτικής εξουσίας, β) η πολιτική ιδεολογίας της κυβερνώσας ελίτ είναι πιο κοντά στο φιλελευθερισμό και γ) όταν οι ευκαιρίες και οι μέθοδοι για κοινωνική αλλαγή δίχως τη χρήση βίας σε μια παραδοσιακή πατριαρχική κοινωνία είναι περιορισμένες αριθμητικά. 129 Ο Γερμανός Γκέρχαρντ Κιούμελ θα προσπαθήσει να προσθέσει και αυτός έναν ακόμη παράγοντα, τον πέμπτο, στο βελτιωμένο θεωρητικό μοντέλο της Σεγκάλ, αυτόν των διεθνών σχέσεων. Κατά τον Κιούμελ, είναι το «κλίμα» των σχέσεων που επικρατεί σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές στην παγκόσμια κοινότητα αυτό που διαμορφώνει τις αντιλήψεις μας σε κρατικό επίπεδο για θέματα εθνικής ασφάλειας. Κατ αντιστοιχία, είναι οι συγκεκριμένες αντιλήψεις που θα ασκήσουν τεράστια επιρροή στην εξελικτική πορεία που πρέπει να ακολουθήσουν οι ένοπλες δυνάμεις σε επίπεδο δομής, αποστολής αλλά και στόχων. Είναι ακριβώς οι δομικές αυτές αλλαγές που οδήγησαν πολλά στρατεύματα, κυρίως των κρατών της Δύσης, να επιτρέψουν την είσοδο των γυναικών σε όλες τις βαθμίδες του στρατιωτικού επαγγέλματος (αξιωματικού, υπαξιωματικού, φαντάρου). Επίσης, 129. D. Iskra, S. Trainor, M. Leithauser and M. Segal, Women s Participation in Armed Forces Cross-Nationally: Expanding Segal s Model, Current Sociology, Vol.50, No.5, (2002). 46

9 Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΕΝΣΤΟΛΟΣ ΕΝΑ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟ ΖΗΤΗΜΑ κατά τον Κιούμελ, το διεθνές περιβάλλον, μέσω της διάχυσης πληροφοριών για τις εξελίξεις στις ένοπλες δυνάμεις των διαφόρων κρατών, των δυνατοτήτων εκπαίδευσης σε στρατιωτικά ιδρύματα πέραν αυτού της μητέρας-πατρίδας αλλά και της συμμετοχής σε κοινές αποστολές (ανθρωπιστικού κυρίως χαρακτήρα, κλπ), δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες άσκησης επιρροής στον τρόπο σκέψης και δράσης τόσο της στρατιωτικής ηγεσίας όσο και της πολιτικής. 130 Η Έλενα Καρέϊρας από την Πορτογαλία πραγματοποιεί την τελευταία φιλότιμη προσπάθεια βελτίωσης και αναθεώρησης του θεωρητικού μοντέλου της Σεγκάλ. Η Καρέϊρας παρατηρεί ότι η απόπειρα της Σεγκάλ να δημιουργήσει ένα θεωρητικό μοντέλο ικανό να περιλαμβάνει όλες τις περιπτώσεις συμμετοχής των γυναικών στο στρατό αλλά και των Ίσκρα, Τρέϊνορ, Λέϊτχάουζερ, Σεγκάλ και Κιούμελ να το βελτιώσουν, δημιούργησαν έναν τεράστιο αριθμό από ανεξάρτητες μεταβλητές οι οποίες δυσκόλεψαν αντί να διευκολύνουν το έργο των ερευνητών. Επιπλέον, η Καρέϊρας δεν νιώθει σίγουρη για την αξιοπιστία κάποιων από τα συμπεράσματα που εξάγονται με βάση το θεωρητικό αυτό μοντέλο. Παρατηρεί ότι αν και έχουν τεθεί οι προϋποθέσεις που καθορίζουν τις συνθήκες συμμετοχής των γυναικών στο στρατιωτικό επάγγελμα με βάση συγκεκριμένους, «ειδικής βαρύτητας», παράγοντες, ωστόσο δεν είναι σίγουρη ότι το τελικό αποτέλεσμα θα είναι το ίδιο εάν αλλαγές λάβουν χώρα σε διαφορετικούς από τους καθορισμένους παράγοντες. Για παράδειγμα, η Καρέϊρας παρατηρεί ότι η Σεγκάλ και οι αναθεωρητές του μοντέλου της δεν έχουν δώσει ιδιαίτερη προσοχή σε δύο παράγοντες, αυτόν της «συμμετοχής των γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις» και του «επιπέδου επιχειρησιακότητάς των». Αντίθετα, προδίδουν ιδιαίτερη βαρύτητα σε δύο άλλους παράγοντες, «το βαθμό αντιπροσώπευσης» - που αναφέρεται σε ποσοτικά μεγέθη - και αυτόν της «φύσης των δραστηριοτήτων τους» - που αναφέρεται σε ποιοτικά μεγέθη, δίχως όμως να τους προσδιορίζουν επακριβώς ή να προσφέρουν συγκεκριμένους εμπειρικούς τρόπους και παράγοντες που θα μας επέτρεπαν να τους μετρήσουμε με σχολαστικότητα. 131 Η πρόταση που διαμορφώνει η Καρέϊρας, η οποία αναγνωρίζει ότι στηρίζεται στο θεωρητικό μοντέλο της Σεγκάλ, αποδίδει ιδιαίτερη βαρύτητα: (α) στον προσδιορισμό και τον τρόπο μέτρησης του βαθμού συμμετοχής των γυναικών στο στρατό, (β) στον προσδιορισμό συγκεκριμένων επεξηγηματικών παραγόντων και των σχέσεων/βαθμού εξάρτησης που τους χαρακτηρίζει και, (γ) των διαφόρων αναλυτικών επιπέδων μελέτης και έρευνας. Συγκεκριμένα, σε ότι αφορά το θεω G. Kümmel, When Boy Meets Girl: The Feminization of the Military: An Introduction Also to Be Read As a Postcript, Current Sociology, Vol.50, No.5, (2002) H. Carreiras, Gender and the Military: Women in the Armed Forces of Western Democracies (London, 2006), σελ

10 ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ρητικό προσδιορισμό του βαθμού συμμετοχής των γυναικών στο στρατό, η Καρέϊρας θεωρεί απαραίτητη τη χρήση των θεωρητικών εργασιών που ασχολούνται με το θέμα του φύλου στους οργανισμούς 132 καθώς και αυτών που προέρχονται από τον κύκλο των φεμινιστριών πολιτικών επιστημόνων. 133 Κατά δεύτερο λόγο, χρησιμοποιεί τους διάφορους παράγοντες και πολιτικές που συνέβαλαν στην είσοδο και ενσωμάτωση των γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις των κρατών-μελών της Βόρειο-Ατλαντικής Συμμαχίας (ΝΑΤΟ) για τη δημιουργία ενός πίνακα αναφοράς (Index) σχετικά με την συμμετοχή του φύλου ως μονάδας μέτρησης των διαφόρων βαθμών ενσωμάτωσης των γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις. 134 Σε ότι αφορά το βαθμό επιρροής των διαφόρων ανεξάρτητων παραγόντων, η Καρέϊρας θα συμφωνήσει με τη Σεγκάλ ότι οι στρατιωτικοί παράγοντες ασκούν τη μεγαλύτερη διότι υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ της υπάρχουσας οργανωσιακής δομής, της επικρατούσας κουλτούρας και πολιτικής αλλά και των στρατηγικών οριοθετήσεων των ενόπλων δυνάμεων που διαδραματίζουν τεράστιο ρόλο στο βαθμό συμμετοχής και ενσωμάτωσης ή όχι των γυναικών στο στρατό. Αν και ο κάθε παράγοντας έχει το δικό του, ανεξάρτητο βαθμό επιρροής και όλοι μαζί λειτουργούν ως φίλτρο έναντι των εξωγενών μορφών επιρροής, η Καρέϊρας θα δώσει ιδιαίτερη έμφαση στον επαγγελματικό χαρακτήρα του στρατεύματος. «Όσο πιο επαγγελματικό είναι ένα στράτευμα,» θα υποστηρίξει, «τόσο ευκολότερη α αναβάθμιση [του ρόλου της γυναίκας] και η πρόσβασή της στη στρατιωτική ιεραρχία». Διότι, όσο πιο πολύ οι ένοπλες δυνάμεις αυξάνουν το βαθμό εξάρτησής του από την κοινωνία, τόσο μεγαλύτερος ο βαθμός επιρροής των οικονομικών και πολιτικών παραγόντων για την είσοδο των γυναικών στο στρατό. 135 Επίσης, τονίζει ότι όσο μεγαλύτερος ο βαθμός ποιοτικής παρουσίας των γυναικών σε μια κοινωνία τόσο ευκολότερη η είσοδός τους στο στρατιωτικό επάγγελμα. Επιπρόσθετα, είναι πεπεισμένη ότι όσο πιο παραδοσιακές οι αντιλήψεις μιας κοινωνίας 132. Ενδεικτικά βλέπε, J. Acker, Hierarchies, Jobs, Bodies: A Theory of Gendered Organizations στο έργο των J. Lorber and S. Farrell (eds), The Social Construction of Gender (London, 1991), A. Britton, The Epistemology of Gendered Organizations, Gender & Society, Vol.14, No.3 (2000). Σε ότι αφορά το ζήτημα των σχέσεων μεταξύ μειονοτήτων και πλειοψηφίας βλέπε R. Kanter, Men and Women of the Corporation (New York, 1977 & 1993) και αυτά των επικριτών της, J. Yoder, Rethinking Tokenism: Looking Beyond Numbers, Gender & Society, Vol.5. No.2 (1991) και S. South, Ch. Bonjean, W. Markham and J. Corder, Social Structure and Intergroup Interaction: Men and Women of the Federal Bureaucracy, American Sociological Review, Vol.47 (1982) Βλέπε A. Jonnasdottir, On the Concept of Interest Women s Interests and the Limitations of Interest Theory στο έργο των K.B. Jones and A. Jonnasdottir (eds), The Political Interests of Gender (London, 1990) αλλά και της A. Phillips, The Politics of Presence (Oxford, 1995) Carreiras, (2006), ό.π., σελ Ibid., σελ

11 Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΕΝΣΤΟΛΟΣ ΕΝΑ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟ ΖΗΤΗΜΑ για τις διαφορές μεταξύ των δύο φύλων, τόσο πιο δύσκολη και η ένταξη των γυναικών στο στρατό. Και τέλος, πιστεύει ότι όσο πιο μακροχρόνια η παρουσία των γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις, τόσο πιο εύκολη και η συνύπαρξη των δύο φύλων. 136 Δεν είναι λίγες οι φιλότιμες προσπάθειες των κοινωνικών επιστημόνων γενικότερα και των στρατιωτικών κοινωνιολόγων ειδικότερα που στοχεύουν να αποδώσουν και να αναλύσουν με μεγαλύτερο βαθμό ευκρίνειας τα αποτελέσματα του φαινομένου της εισόδου των γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις. Αν και οι μελέτες έχουν πράγματι φθάσει σε ένα πολύ καλό σημείο, ωστόσο θα ήταν αδύνατον να μην υπάρχουν κάποιες παραλείψεις ή και κάποιες υπερβολές σε αυτές. Σίγουρα, όμως, αυτό που τονίζουν και οι ίδιοι οι συγγραφείς είναι ότι η έρευνα έχει σαν στόχο να συμπληρώνει το θεωρητικό μοντέλο και το θεωρητικό μοντέλο θα γίνεται έτσι καλύτερο εργαλείο ελέγχου, συγκρίσεως και επαληθεύσεως του επιστημονικού φαινομένου. Τα ταξίδια μεταξύ της κοινωνικής πραγματικότητας και του θεωρητικού μοντέλου δεν θα πρέπει να είναι περιστασιακά αλλά συνεχή στο χώρο και το χρόνο έτσι ώστε να μπορέσουν να προσφέρουν στο συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο έρευνας τις απαντήσεις εκείνες που θα είναι όσο το δυνατό πιο κοντά στην αλήθεια. Β.2. Αποτελεί η Γυναίκα-Ένστολος απειλή για τις Ένοπλες Δυνάμεις ; Αν το ζήτημα της εισόδου των γυναικών στο στρατιωτικό επάγγελμα έτυχε της ιδιαίτερης προσοχής μιας μεγάλης ομάδας στρατιωτικών κοινωνιολόγων και όχι μόνο, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι πολλοί ερευνητές άρχισαν να αντιλαμβάνονται τη ραγδαία αύξηση του αριθμού και των ρόλων των γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις ως στοιχείο ανατροπής πολλών παραδόσεων τόσο σε θέματα σχέσεων, αξιών και προτύπων για το στρατιωτικό προσωπικό όσο και δομών. Ένα από τα μεγαλύτερα διλήμματα που προκάλεσε και συνεχίζει ως τις ημέρες μας να προκαλεί η είσοδος των γυναικών στο στρατό και ο βαθμός ενσωμάτωσής τους είναι συνδεδεμένο με την έννοια της αποτελεσματικότητας των ενόπλων σωμάτων. Το άλλο αφορά την αναπαραγωγή και διαιώνιση του ανδρικού προτύπου. Β.2.1. Στρατιωτική Αποτελεσματικότητα και Συνοχή Οι περισσότερες από τις συζητήσεις γύρω από την συμμετοχή των γυναικών στο στρατό ή τους ρόλους και τις λειτουργίες που θα εκτελούν κινούνται μεταξύ της στρατιωτικής αποτελεσματικότητας, στρατιωτικής συνοχής και των δικαιωμάτων του πολίτη. Σε αυτές τις συζητήσεις, οι δημοκρατικές αξίες περί ισότητας και μη εμφανίζονται να είναι αντιμέτωπες με εκείνες της στρατιωτικής αναγκαιότητας 136. Ibid., σελ

12 ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ και ετοιμότητας, δύο σύνολα αξιών που θεωρούνται ασυμβίβαστα, σαν η μια επιλογή θα ακύρωνε αυτομάτως την άλλη. Το επιχείρημα της «αποτελεσματικότητας» υποθέτει ότι οι στρατιωτικοί είναι διαφορετικοί από την υπόλοιπη κοινωνία: η αποστολή τους, να προσφέρουν ασφάλεια σε όλους τους πολίτες, είναι μοναδική και συνεπώς χαίρει ιδιαίτερων προνομίων αλλά και προτεραιότητας έναντι άλλων. Ως εκ τούτου, ο ρόλος του στρατού δεν είναι η παροχή ίσων δικαιωμάτων για την ικανοποίηση πολιτικών και κοινωνικών αιτημάτων και ούτε οφείλει να μετατραπεί σε ένα πειραματικό «κοινωνικό εργαστήριο» προς όφελος κάποιων επιτήδειων. Από την άλλη, το επιχείρημα των «πολιτικών δικαιωμάτων», υπογραμμίζει τον τρόπο με τον οποίο ο στρατός σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα είναι (ή θα πρέπει να είναι) μια αντανάκλαση της κοινωνίας που υποτίθεται ότι προστατεύει, συμπεριλαμβανομένης της άμυνας, των βασικών αξιών της όπως τα δικαιώματα του πολίτη και η ισότητα. Μεταξύ των δύο ιδανικών τύπων, οι θέσεις διέφεραν σημαντικά και δεν ίσχυε πάντα, η υποστήριξη του ενός αναγκαστικά να επιδίδεται με πλήρη απόρριψη του άλλου. Είναι αξιοσημείωτο αλλά ταυτόχρονα γεννά και πολλά ερωτήματα, ότι τα επιχειρήματα είτε προς τη μία είτε προς την άλλη κατεύθυνση δεν φαίνεται να έχουν μεταβληθεί σημαντικά από αυτά που κυριάρχησαν στις συζητήσεις κατά τη δεκαετία του Ωστόσο, ακόμη και σε αυτή την περίπτωση, δεν θα πρέπει κανείς να απορρίψει την σημασία αυτών που διακυβεύονται. Επίκεντρο του ενδιαφέροντος της αντιμετώπισης της ιδιότητας του πολίτη είναι να μάθουμε εάν εξασφαλίζοντας την κοινωνική αποδοχή της διαφορετικότητας, της γυναίκας στην προκείμενη περίπτωση, υπάρχει κάποιο σοβαρό κόστος στην αποτελεσματικότητα της αποστολής των στρατιωτικών καθώς και στο επίπεδο συνοχής τους. Σε γενικές γραμμές, η βασική υπόθεση που μοιράζονται αυτοί που πιστεύουν ότι οι γυναίκες αποτελούν κίνδυνο για τη στρατιωτική ετοιμότητα είναι ότι ο στρατός δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως ένα κοινωνικό εργαστήριο. Επειδή η παρουσία των γυναικών θεωρείται ότι θέτει σε κίνδυνο την αποτελεσματικότητα των δυνάμεων, η πρόσβαση και τοποθέτησή τους σε μάχιμες θέσεις αποτελεί κίνδυνο για την ασφάλεια του έθνους. Για παράδειγμα, ο Τζέφ Τούτεν υποστηρίζει ότι «η πρωταρχική λειτουργία των ενόπλων δυνάμεων είναι να παρέχει κοινή άμυνα όχι η αποκατάσταση των κοινωνικών και σεξουαλικών ανισοτήτων στην κοινωνία μας Ως προέκταση, η χρήση του στρατού ως κλίνη δοκιμών για κοινωνικό πειραματισμό, θέτει σε κίνδυνο την ασφάλεια του έθνους». 137 Στο ίδιο 137. J. Tuten, The Argument against Female Combatans στο έργο της N.L. Goldman (ed), Female Soldiers: Combatants or Non-Combatants? Historical and Contemporary Perspectives (Westport, CT, 1982) σελ

13 Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΕΝΣΤΟΛΟΣ ΕΝΑ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟ ΖΗΤΗΜΑ πνεύμα, ο Ντέϊβιντ Μάρλοου υποστήριξε ότι «αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε σοβαρά την αποστολή που έχουν τα όπλα, δεν μπορούμε να τα κάνουμε χώρο κοινωνικού πειραματισμού». 138 Η θέση αυτή συνήθως συνοδεύεται από αμφιλεγόμενες δηλώσεις, όπως ότι δεν υπάρχουν ουσιαστικά διαφορές μεταξύ σύγχρονου πολέμου και τρόπου πολέμου στο παρελθόν 139 ή ότι η εισροή των γυναικών σε στρατιωτικές υπηρεσίες δεν ήταν προϊόν στρατιωτικής ανάγκης, αλλά το αποτέλεσμα πολιτικής πίεσης. 140 Πράγματι στα δυτικά κράτη έχουν εκφραστεί πολλές αρνητικές τοποθετήσεις από την αρχή της εφαρμογής της πολιτικής πρόσληψης γυναικών στο στράτευμα, στη δεκαετία του Συχνά οι επικριτές επικεντρώθηκαν αποκλειστικά στις μάχιμες θέσεις, με τους αντιπάλους της γυναικείας συμμετοχής να δείχνουν, ωστόσο, κάποια ανοχή στη εκχώρηση ρόλων που σχετίζονται με την υποστήριξη και την υποστήριξη μάχης. Αναφορικά με ανδρικά μέσα υψηλότερα επίπεδα σωματικής δύναμης, αντοχής και ταχύτητας, ο Τούτεν σημειώνει ότι «λίγοι θα μπορούσαν να αρνηθούν ότι τα φυσικά χαρακτηριστικά είναι απαραίτητα στον στρατιώτη ή τον πεζοναύτη στη μάχη...ως εκ τούτου, ο αποκλεισμός των γυναικών από την πρώτη γραμμή μάχης στο έδαφος είναι επιτακτική λόγω των μικρότερων φυσικών τους δυνατοτήτων». 141 Μάλιστα, μελέτες έχουν αναδείξει το γεγονός ότι οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη έφεση σε διαφόρων ειδών τραυματισμούς 142 και η μικρή σωματική τους ισχύς πολλές φορές αποτέλεσε τροχοπέδη για τη γρήγορη και αποτελεσματική διεκπεραίωση στρατιωτικών εργασιών. 143 Άλλες φορές, η απλή παρουσία των γυναικών, ανεξάρτητα από τη λειτουργία που εκτελούν, θεωρείται ως βασική απειλή για τη λειτουργικότητα της ομάδας αν όχι για την επιβίωσή της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η αύξηση των κυήσεων κατά τη διάρκεια πολεμικών επιχειρήσεων, με αποτέλεσμα να μειώνεται 138. D. Marlowe, The Manning of the Force and the Structure of Battle. Part 2-Men and Women, στο έργο του R.K. Fullinwider (ed), Conscripts and Volunteers: Military Requirements, Social Justice and the All-Volunteer Force (New Jersey, 1983) σελ Marlowe, (1983), ό.π., σελ Tuten, (1982), ό.π., σελ Tuten, (1982), ό.π.,:σελ S. Gutmann, The Kinder, Gentler Military: Can America s Gender-Neutral Fighting Force Still Win Wars? (New York, 2000) σελ και B.P. Mitchell, Women in the Military: Flirting with Disaster (Washington, DC, 1998) S. Maninger, Women in Combat: Reconsidering the Case Against the Deployment of Women in Combat-Support and Combat Units, στο έργο των H. Carreiras and G. Kümmel (eds), Women in the Military and in Armed Conflict (Wiesbaden, 2008) σελ

14 ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ σημαντικά η διαθέσιμη δύναμη πυρός των επιχειρησιακών μονάδων, 144 Ορισμένοι μάλιστα υποστήριξαν ότι η εισροή των γυναικών στην στρατό των προηγμένων χωρών, όχι μόνο δεν αποτελεί κέρδος για τις γυναίκες, αλλά αποτελεί στην πραγματικότητα κατά κάποιο τρόπο αιτία για παρακμή του σύγχρονου στρατού. Ο Μάρτιν Βάν Κρέβελντ έχει στηρίξει αυτή τη θέση, δηλώνοντας ότι, «επειδή η έρευνα δείχνει ότι το τελευταίο πράγμα που θέλουν οι περισσότερες γυναίκες στο στρατό είναι η συμμετοχή τους σε μάχη, όσο πιο πολλές από αυτές υπάρχουν γύρω από τις λιγότερο ικανές (στο περιθώριο), τότε ο στρατός ενεργεί ως αποτελεσματική μονάδα μάχης». 145 Επιπρόσθετα, υπάρχει και το επιχείρημα ότι η παρουσία των γυναικών ασκεί αρνητική επιρροή στο επίπεδο συνοχής των ανδρών-πολεμιστών, και συνεπώς στις επιδόσεις τους. Πεποίθηση των περισσοτέρων αναλυτών είναι ότι οι επιτυχείς ή αποτελεσματικές επιδόσεις είναι προϊόν του επιπέδου συνοχής της στρατιωτικής ομάδας, και αυτή με τη σειρά της αποτέλεσμα της κοινωνικής ομοιογένειας. Με την είσοδό τους στις στρατιωτικές ομάδες, οι γυναίκες παρεμβαίνουν ηθελημένα ή άθελά τους στο επίπεδο συνοχής των ανδρικών ομάδων και συνεπώς αποτελούν κύρια απειλή για την αποτελεσματικότητά τους, ειδικά σε καταστάσεις μάχης. Για παράδειγμα, ο Ρίτσαρντ Γκάμπριελ έχει εκφράσει την άποψη ότι «η μαχητική αποτελεσματικότητα είναι μόνο εν μέρει, και πιθανώς μόνο ένα μικρό μέρος, το αποτέλεσμα καλά εφαρμοζόμενων τεχνικών δεξιοτήτων...η αποτελεσματικότητα και η συνοχή της στρατιωτικής μονάδας είναι πολύ περισσότερο αποτέλεσμα των κοινωνικών-ψυχολογικών δεσμών ανθρωπολογικά αρσενικών δεσμών - μεταξύ των στρατιωτών σε μάχιμες ομάδες. Χωρίς αυτό το είδος δεσμών οι μονάδες διαλύονται κάτω από πίεση, άσχετα από το πόσες τεχνικές δεξιότητες είχαν ή πόσο καλά εξοπλισμένες είναι» Σώμφωνα με δημοσιογραφικά ρεπορτάζ,, το 2002 το Αμερικανικό Ναυτικό αναγκάστηκε να αποσύρει στη στεριά το 12% των γυναικών που υπηρετούν σε πολεμικά πλοία για λόγους εγκυμοσύνης. Επίσης, κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, το 5% των ένστολων γυναικών έμειναν έγκυες και ανέλαβαν υπιότερες υπηρεσίες. Ibid σελ M. Van Creveld, The Great Illusion: Women in the Military, Millenium: Journal of International Studies, Vol.29, No.2 (2000) σελ R. Gabriel, Women in Combat? Two Views, Army Magazine, Vol.44 (1980), σελ.49. Επ - σης η Ελίζαμπεθ Κίερ έχει τονίσει ότι το επίπεδο συνοχής είναι ένας μόνο από τους πολλούς παράγοντες που ασκούν επιρροή στην προσπάθεια μιας ομάδας και η συνεισφορά του ίσως να είναι λιγότερο σημαντική και πιο περίπλοκη από όσο νομίζουμε. E. Kier, Discrimination and Military Cohesion: An Organizational Perspective στο έργο των M. Katzenstein and J. Reppy (eds), Beyond Zero Tolerance: Discrimination in Military Culture (Lanham, 1999) σελ

15 Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΕΝΣΤΟΛΟΣ ΕΝΑ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟ ΖΗΤΗΜΑ Όμως, οι πολέμιοι των απόψεων περί σωματικής δύναμης, αναφέρουν σε αντιδιαστολή το σημαντικό ρόλο των γυναικών τόσο στον ανταρτοπόλεμο 147 όσο και στις τρομοκρατικές ομάδες, στις οποίες υπάρχουν συνήθως πρότυπα ισχυρών δεσμών μεταξύ των ανδρών. 148 Παρόμοια επιχειρήματα εξήχθησαν και από διάφορες εμπειρικές έρευνες. Για παράδειγμα, δύο μελέτες, που πραγματοποιήθηκαν από το Ινστιτούτο Ερευνών του Αμερικανικού Στρατού, στα μέσα της δεκαετίας του 1970, εξέτασαν τις επιδόσεις των γυναικών, τόσο στις μη μάχιμες μονάδες κατά την εφαρμογή προγραμμάτων κατάρτισης (MAXWAC) όσο και κατά τη διάρκεια παρατεταμένων ασκήσεων ενώ ήταν μακριά από το σπίτι τους (REFWAC). Και στις δύο περιπτώσεις τα αποτελέσματα δεν έδειξαν να υπάρχει σημαντική σχέση μεταξύ του ποσοστού των γυναικών και της ετοιμότητας και επιχειρησιακής ικανότητας των μονάδων. 149 Επίσης, η συμμετοχή των γυναικών σε ειρηνευτικές αποστολές αποτέλεσε πηγή πληροφοριών σε ότι αφορά τις επιδόσεις των μικτών ομάδων. Διάφοροι συγγραφείς που έχουν ασχοληθεί με το θέμα αυτό κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι άνδρες και γυναίκες εργάζονται μαζί καλύτερα κάτω από δύσκολες συνθήκες και άγχος από ότι στο περιβάλλον του στρατοπέδου. Το γεγονός ότι μοιράζονται εργασίες και στόχους προφανώς καθιστά ευκολότερη την ένταξη και αυξάνει την πιθανότητα οι άνθρωποι να αντιμετωπίζονται περισσότερο ως άτομα παρά μέλη μιας ομάδας ή γενετήσιας κατηγορίας. 150 Για παράδειγμα, μια έρευνα που διεξήχθη από τους Λάουρα Μίλερ και Τσάρλς Μόσκος μεταξύ των αμερικανών στρατιωτών στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπήρχε μια γενικευμένη αποδοχή των γυναικών στις επιχειρήσεις διατήρησης της ειρήνης: 98 τοις εκατό των στρατιωτών ήταν αντίθετοι με τη πιθανότητα του αποκλεισμού 147. R. Pierson, Did Your Mother Wear Army Boots? Feminist Theory and Women s Relation to War, Peace and Revolution στο έργο των S. Macdonald, P. Holden and Sh. Ardener (eds), Images of Women in Peace and War: Cross-Cultural and Historical Perspectives (London, 1987) σελ M. Binkin and Sh. Bach, Women and the Military (Washington, DC, 1977) σελ Carreiras, (2006), ό.π., σελ Όπως υποστηρίζει και η Ντεβίλμπις, «η συνοχή βασίζεται στα κοινά στοιχεία της εμπειρ - ας, κοινών κινδύνων, και την αμοιβαία εμπειρία σε κακουχίες, και όχι στην διάκριση των φύλων». M.C. Devilbiss, Gender Integration and Unit Deployment, Armed Forces and Society, Vol.11, No.4, (1985) σελ.543. Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και ο Μόσκος. Ο τελευταίος υποστηρίζει ότι οι εργασιακές σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων ήταν καλύτερες στο πεδίο μάχης από ό, τι στα στρατόπεδα. Με την πάροδο του χρόνου, οι γυναίκες ήλθαν να θεωρηθούν και να αξιολογηθούν ως άτομα και όχι ως σεξουαλική κατηγορία. Αυτή η εξατομίκευση συνέβαλε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο στην επιτυχή ενσωμάτωση των γυναικών σε μη παραδοσιακές εργασίες. Ch. Moskos, Η Στρατιωτικη Κοινωνιολογία στην Αμερική [Μτφρση-Επιμ. Δημ Σμοκοβίτης;] (Αθήνα, 1996), σελ

16 ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ των γυναικών σε αυτό το είδος της αποστολής. Η γνώμη αυτή κυριαρχεί και στα δύο φύλα. 151 Βέβαια, υπάρχουν και οι συγγραφείς που υποστηρίζουν ότι για να μην συνεχιστεί «ο πόλεμος των δύο φύλων», η πολιτεία οφείλει να αναπτύξει και να εφαρμόσει εξειδικευμένα τεστ που θα σχετίζονται με το συγκεκριμένο είδος εργασίας. «Εάν ένα ορισμένο επίπεδο σωματικής δύναμης είναι απαραίτητο για μια συγκεκριμένη θέση,», τονίζει η Σεγκάλ, «τότε αυτό θα χρησιμεύσει ως ένα από τα κριτήρια επιλογής για την δουλειά. Αντί να υποτεθεί ότι όλες οι γυναίκες είναι ανίκανες λόγω των επιδόσεων του μέσου όρου των γυναικών, ειδικές απαιτήσεις θα πρέπει να χρησιμεύσουν ως κριτήρια επιλογής και όχι το φύλο». 152 Διότι, όπως και η ίδια τονίζει, «εάν οι άνδρες πιστεύουν ότι οι γυναίκες δεν είναι μέρος της ομάδας τους και ότι δεν μπορούν να λειτουργήσουν με αυτές, αυτή η πεποίθηση μπορεί να διαταράξει τη λειτουργία και ενδέχεται να δυσχεράνει την πραγματική ικανότητα να αντιμετωπίσουν το άγχος της μάχης, έτσι γίνεται μια αυτό-εκπληρωμένη προφητεία» Στην άλλη άκρη του ιδεολογικού φάσματος, είναι εκείνοι που πιστεύουν ότι τα δικαιώματα και οι ευθύνες της ιδιότητας του πολίτη είναι σημαντικά και θα πρέπει να έχουν προτεραιότητα στην όλη συζήτηση. Φιλελεύθερες φεμινίστριες ήταν μεταξύ εκείνων που πρώτες έντονα υπογράμμισαν την ανάγκη να έρθουν οι ανησυχίες για την ιδιότητα του πολίτη στη συζήτηση σχετικά με τους στρατιωτικούς ρόλους των γυναικών. Η Λόρι Φένερ, για παράδειγμα, τόνισε ότι επίκεντρο των συζητήσεων δεν θα πρέπει να είναι οι ιδιαίτερες συνθήκες των υπηρεσιών και η ένταξη των γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις, αλλά τα θεμελιώδη θέματα της ιδιότητας του πολίτη και ο ρόλος των ένστολων σε μια δημοκρατική κοινωνία. 154 Επίσης, η Φέλντ υποστήριξε ότι η υπόθεση της αποδοχής των γυναικών σε μάχι L. Miller and Ch. Moskos, Humanitarians or Warriors? Race, Gender and Combat Status in Operation Restore Hope, Armed Forces and Society, Vol.21, No.4 (1995) M. Segal, Women s Roles in the U.S. Armed Forces: An Evaluation of Evidence and Arguments for Policy Decisions στο έργο του R.K. Fullinwider (ed), Conscripts and Volunteers: Military Requirements, Social Justice and the All-Volunteer Force (New Jersey, 1983) σελ M. Segal, The Argument for Female Combatants in N. Goldman (ed), Female Soldiers Combatants or Non Combatants? Historical and Contemporary Perspectives (Westport, CT, 1982) σελ L. Fenner, Either You Need These Women or You Need Not: Informing the Debate on Military Service and Citizenship, στο έργο της R.J..Simon (ed), Women in the Military (New Brunswick, NJ, 2000) σελ

17 Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΕΝΣΤΟΛΟΣ ΕΝΑ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟ ΖΗΤΗΜΑ μες θέσεις, δεν μπορεί να στηριχθεί σε μια ρεαλιστική βάση. Τουλάχιστον όχι στον αυστηρά στρατιωτικό τομέα. 155 Οι υπερασπιστές αυτών των θέσεων συνήθως υπογραμμίζουν το γεγονός ότι τα επιχειρήματα για τον αποκλεισμό γυναικών από το στρατό ή ο περιορισμός των ρόλων και των λειτουργιών θυμίζουν εκείνα που χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν για τον αποκλεισμό άλλων κατηγοριών ή με αυτά που χρησιμοποιούνται για τον αποκλεισμό γυναικών από άλλα επαγγέλματα. Επιπρόσθετα, επισημαίνουν τη σχέση μεταξύ των εννοιών της ιδιότητας του πολίτη και της στρατιωτικής συμμετοχής, τονίζοντας τον τρόπο με τον οποίο αποκλείονται ομάδες που έχουν ίσα δικαιώματα μέσω της στρατιωτικής θητείας. Μάλιστα, όπως τονίζει και η Σεγκάλ, συχνά σχηματίζεται η εντύπωση ότι ένταξη των γυναικών σε προηγουμένως αντρικούς τομείς όπως ο στρατός, είναι πιθανό να επιτύχει ταχύτερη ισότητα και πιο πλήρης, από τη στιγμή που περιλαμβάνει την πρόσβαση των ατόμων που είχαν αποκλεισθεί προηγουμένως, σε ένα υπάρχον κοινωνικό σύστημα, και όχι αλλαγές στο επίκεντρο πολιτιστικών αξιών διαφορετικών κοινωνικών συστημάτων». 156 Β.2.2. Ανδρισμός και Στρατός Κατά τη Σεγκάλ, η δυναμική του φύλου που αναπτύχθηκε κατά τη μεταπολεμική περίοδο στα δυτικά κράτη διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση νέων κοινωνικών ρόλων και συμπεριφορών όπως για παράδειγμα το θέμα της σεξουαλικότητας ιδιαίτερα σε οργανισμούς όπως οι ένοπλες δυνάμεις. 157 Για την καλύτερη κατανόηση των διαδικασιών ένταξης και ενσωμάτωσης των γυναικών στο στρατό, κρίνεται απαραίτητη η σκιαγράφηση των σχέσεων που έχουν αναπτυχθεί μεταξύ φύλου και στρατού τα τελευταία χρόνια. Παραδοσιακά, το στρατόπεδο αλλά και οι χώροι που κινούνται οι ένστολοι γενικά και οι μάχιμοι ειδικότερα αποτελούν τις κλασσικότερες περιοχές κυριαρχίας 155. M.D. Feld, Arms and the Women: Some General Considerations, Armed Forces and Society, Vol.4, No.4, (1976) σελ M. Segal, Women s Roles in the US Armed Forces: An Evaluation of Evidence and Arguments for Policy Decisions στο έργο του Fullinwider (ed), (1983), ό.π., σελ D. Segal, M. Segal and B. Bradford, Gender and Sexual Orientation: Diversity in Modern Military Forces: Cross-National Patterns, στο έργο των M.E. Katzenstein and J. Repy (eds), Beyond Zero Tolerance: Discrimination in Military Culture (Boulder, CO, 1999). Για μια μεγαλύτερη ανάλυση περί της δημιουργίας, αναπαραγωγής και διαιώνισης του ανδρικού προτύπου στη σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία βλέπε ενδεικτικά τις εργασίες των: R. Connell, Gender and Power: Society, the Person and Sexual Politics (Stanford, 1987), J. Acker, Hierarchies, Jobs, Bodies: A Theory of Gendered Organizations, στο έργο των J. Lorber and S. Farrell (eds), The Social Construction of Gender (London, 1991), R. Kanter, Men and Women of the Corporation (New York, 1993) και D. Britton, The Epistemology of Gendered Organizations, Gender & Society, Vol.14, No.3, (2000). 55

18 ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ των ανδρικών προτύπων. Μέσα από συγκεκριμένες μεθόδους κοινωνικοποίησης, οι ένοπλες δυνάμεις λειτουργούσαν και για πολλούς συνεχίζουν έως και τις ημέρες μας, μεταξύ άλλων και για την εδραίωση της ανδρικής ταυτότητας. Η συγκεκριμένη ταυτότητα ως βασικό στοιχείο του αυτο-προσδιορισμού του ένστολου και ιδιαίτερα του στρατιώτη, ασκεί τεράστια επιρροή στις ατομικές και συλλογικές επιδόσεις τους αλλά και στο βαθμό αλληλεπίδρασης προς τις διάφορες στρατιωτικές ομάδες. Η στρατιωτική θητεία συχνά απεικονίζεται ως τελετή μετάβασης από την εφηβεία στον ανδρισμό 158 αλλά και ως τελετουργία διαφοροποίησης μεταξύ ανδρών και γυναικών. Το στρατόπεδο αποτελεί τον κατ εξοχή χώρο στον οποίο πραγματοποιείται μια ιδιαίτερη συνεύρεση βιολογίας και κοινωνικής συμπεριφοράς προς όφελος του αρσενικού φύλου. 159 Δεν είναι κρυφό μυστικό, άλλωστε, ότι ολόκληρη η ιστορία του πολέμου υπήρξε σχεδόν αποκλειστικά δραστηριότητα των ανδρών. Το γεγονός αυτό χρησιμοποιείται συχνά για την εμπειρική απεικόνιση της άμεσης σχέσης μεταξύ αρσενικής βιολογίας και επιθετικότητας. Ο Ντέϊβιντ Μάρλοου για παράδειγμα είναι ένας από τους θιασώτες της θέσης αυτής. Συγκεκριμένα υποστηρίζει ότι, «η μεγαλύτερη ζωτική ικανότητα των ανδρών, η ταχύτητα, η μυϊκή μάζα, οι δεξιότητες στο σημάδι και στην ρίψη, η μεγαλύτερη τάση για επιθετικότητα και η ταχύτερη αύξηση αδρεναλίνης κάνουν τον άνδρα καταλληλότερο σωματικά για μάχες με ένταση». Επιπλέον, καθώς η ικανότητα για επίθεση εκλαμβάνεται ως άμεσα συνδεδεμένη με τη φύση των αρσενικών ορμονών, η γλώσσα επικοινωνίας των ένστολων και ιδιαίτερα των φαντάρων οφείλει να επιβεβαιώνει και να στηρίζει καθημερινά την ανδρική σεξουαλική ταυτότητα. «Ο κόσμος του στρατιώτη χαρακτηρίζεται από στερεότυπο ανδρισμό,» τονίζει ο Μάρλοου, «η γλώσσα του είναι αθυρόστομη και η σεξουαλικότητα του άμεση και αγενής. Ο ανδρισμός του είναι η πανοπλία του, το μέτρο σύγκρισης των προσόντων του, των ικανοτήτων του και της εμπιστοσύνης στον εαυτό του». 160 Παράλληλα με τη διακήρυξη της σεξουαλικής ανδρείας, ανέκδοτα και τραγούδια που δυσφημίζουν τις γυναίκες αλλά και πορνογραφικές ταινίες και αφίσες, είναι σύμβολα του ανδρισμού μέσα στις στρατιωτικές μονάδες W. Arkin and L.R. Dobrofski, Military Socialization and Masculinity, Journal of Social Issues, Vol.34, No.1 (1978) Οι διάφορες μορφές άσκησης βίας και το λεγόμενο «καψώνι» κατά τη διάρκεια της βασικής εκπαίδευσης του νεοσύλεκτου εκλαμβάνονται σχεδόν από όλους ως τμήματα ενός καλά δομημένου σχεδίου που έχει ως στόχο του να καλλιεργήσει συγκεκριμένες ιδέες και αντιλήψεις για το τι σημαίνει να είναι ο εκπρόσωπος του αρσενικού φύλου και άνδρας. J. Steans, Gender and International Relations: An Introduction (London, 1998), σελ Marlowe, (1983), ό.π., σελ

19 Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΕΝΣΤΟΛΟΣ ΕΝΑ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟ ΖΗΤΗΜΑ Η αρσενική υπεροχή τουλάχιστον σε ότι αφορά τα στρατιωτικά θέματα αντικατοπτρίζει και την εικόνα που θέλει να συντηρεί το στράτευμα προς τον εξωτερικό του κόσμο. Έτσι, η εικόνα της γυναίκας που συχνά συμβολίζει την απεικόνιση των ασθενέστερων υπάρξεων, αν και εκ διαμέτρου αντίθετη με την εικόνα του άνδρα-ένστολου ωστόσο θεωρείται βασικό στοιχείο του ορισμού της ταυτότητας του. 161 Αυτό γίνεται ιδιαίτερα εμφανές κατά τη διάρκεια της βασικής εκπαίδευσης, όπου οι στρατιώτες συνήθως αντιμετωπίζονται ως αδερφές ή κορίτσια. Όπως σημειώνει η Σάρον Μακντόναλντ, «σε αυτή τη συναλλαγή, ο μη ανδρισμός έχει εξομοιωθεί με την αναποτελεσματικότητα και την παθητική στάση. Και ο ανδρισμός με την ισχύ και την επιθετικότητα.... Ωστόσο, ο νέος στρατιώτης δεν μπορεί εύκολα να μεταφέρει τον εαυτό του στην αρσενική πλευρά αυτής της εξίσωσης καθώς η υπακοή του στην εξουσία των ανωτέρων τον έχει οδηγήσει στην αποδοχή του γυναικείου ρόλου. Αυτή η [τεχνητή] ένταση στην καρδιά του στρατιωτικού προτύπου εξυπηρετεί πολύ καλά το στράτευμα, γιατί ο βαθμός ανασφάλειας που δημιουργεί στον κάθε στρατιώτη μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο από τον άνδρα-ένστολο, που αποδεικνύει τον ανδρισμό του σύμφωνα με τις διατάξεις της στρατιωτικής ιδεολογίας». 162 Όμως, θα πρέπει να τονισθεί, ότι η εικόνα της γυναίκας δεν παραμένει σταθερή για κάθε ένστολο αλλά παρουσιάζει μεγάλο βαθμό μεταβλητότητας. Εκτός από την ευρύτερη ένωση μεταξύ γυναικών και όλες τις βασικές αξίες και ιδιότητες που δεν είναι αρσενικές και έτσι δεν είναι επιθυμητές για έναν στρατιώτη, υπάρχει και η εικόνα των γυναικών ως σεξουαλικά αντικείμενα στις ετεροφυλικές σχέσεις. Για παράδειγμα, οι Αρκίν και Ντομπρόφσκι βλέπουν τη χρήση και κατάχρηση των γυναικών ως σεξουαλικά αντικείμενα στις ετεροφυλικές σχέσεις ως προϊόν της ανάγκης για απόρριψη αμφιβολιών σχετικά με τη σεξουαλική ταυτότητα του φύλου των αρσενικών ένστολων. Ως κλασσικό παράδειγμα αυτής της διαδικασίας αναφέρουν την πράξη της ονομασίας του στρατιωτικού εξοπλισμού με γυναικεία ονόματα Στο κράτος του Ισραήλ, για παράδειγμα, όπου άνδρες και γυναίκες είναι υποχρεωμένοι να υπηρετήσουν τη στρατιωτική τους θητεία για τρία και δύο χρόνια αντίστοιχα λόγω των έντονων συνθηκών εθνικής ασφάλειας που επικρατούν για περισσότερο από έξι δεκαετίες, η στρατιωτική θητεία συνεχίζει να αντιμετωπίζεται ως μέτρο για τη μετάβαση του έφηβου στον κόσμο των ανδρών. Αντίθετα, η γυναίκα-ένστολος εκλαμβάνεται ότι εκπλήρωσε το στόχο της μόνο όταν νυμφευθεί με έναν ήρωα-έναν εκπρόσωπο του αρσενικού φύλου που έχει υπηρετήσει τη θητεία του, έναν πραγματικό άνδρα. A. Lieblich, The POW Wife- Another Perspective of Heroism, Women s Studies International Forum, No.20, (1997) Sh. Macdonald, Drawing the Lines-Gender, Peace and War: An Introduction στο έργο των Sh. Macdonald, P. Holden and Sh. Ardener (eds), Images of Women in Peace and War: Cross-Cultural and Historical Perspectives (London, 1987) σελ Arkin και Dobrofski, (1978), ό.π., σελ

20 ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ Ένα άλλο στερεότυπο είναι αυτό που θέλει να αντιλαμβάνεται τις γυναίκες ως τρόπαιο και συνεπώς ως μέσα παραγωγής των συναισθημάτων της ηδονής και της ευχαρίστησης για τους νικητές. Με αυτόν τον τρόπο σκέψης, ο βιασμός των γυναικών του εχθρού, γεγονός με τεράστια συμβολική σημασία αποτελούσε σύνηθες πρακτική για την υπονόμευση του ηθικού των εχθρικών δυνάμεων. 164 Κατά την Σούζαν Μπραουνμίλερ, «οι άνδρες του ηττημένου έθνους, παραδοσιακά, βλέπουν το βιασμό των «γυναικών τους» σαν την τελική ταπείνωση, μια σεξουαλική χαριστική βολή. Ο βιασμός θεωρείται από το λαό του ηττημένου έθνους ως συνειδητή προσπάθεια του εχθρού για να τους καταστρέψουν... Εκτός από πραγματικό, ανθρώπινο ενδιαφέρον για τις συζύγους και τις κόρες που είναι κοντά και αγαπητές σε αυτούς, ο βιασμός από ένα κατακτητή, είναι πειστική απόδειξη της έλλειψης ισχύος του κατακτημένου αρσενικού... Το σώμα μιας βιασμένης γυναίκας μετατρέπεται σε τελετουργικό πεδίο μάχης, ένα έδαφος για την παρέλαση των στρατιωτικών δυνάμεων των νικητών. Η πράξη που διαδραματίστηκε επάνω της είναι ένα μήνυμα που πέρασε μεταξύ των ανδρών - ζωντανή απόδειξη για νίκη του ενός και ήττα και ολοκληρωτικής κατάρρευσης του άλλου». 165 Στο άλλο άκρο αυτού του φάσματος είναι η εικόνα της γυναίκας που αναζητά προστασία και του ένστολου που αγωνίζεται και υπερασπίζεται, μητέρες, συζύγους και κόρες από τη φρίκη του πολέμου. Κατά τη Σεγκάλ, αν υποθέσουμε ότι υπάρχει μια ψυχολογική διαφοροποίηση μεταξύ του «πραγματικού κόσμου» και της «κατάστασης μάχης» η οποία επιτρέπει σε ορισμένους άνδρες να αντιστέκονται στο τεράστιο στρες του πολέμου, τότε ένας από τους μηχανισμούς επιβίωσης θα μπορούσε ακριβώς να συνίσταται στη διατήρηση της εικόνας εκείνου του κόσμου, όπου οι γυναίκες διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο. «Οι γυναίκες, [τουλάχιστον] οι γυναίκες μας,» υποστηρίζει η Σεγκάλ, «δεν αποτελούν μέρος του πολέμου. Πράγματι, ένας από τους λόγους που οι άνδρες υπάρχουν για πόλεμο, είναι να προστατεύουν τις γυναίκες και το υπόλοιπο της εικόνας του κόσμου πίσω στο σπίτι». 166 Ωστόσο, αυτό το πλαίσιο του στρατιωτικού ανδρισμού, πρέπει να εξεταστεί ως ιδανική μορφή ενός κυρίαρχου μοντέλου. Διότι στην καθημερινή πρακτική, τα αρχέτυπα και οι μηχανισμοί της ανδρικής ταυτότητας έχουν υποστεί σημαντικές μεταβολές στο χρόνο με αποτέλεσμα να υπάρχουν διαφορετικά μοντέλα ανδρισμού, μερικά από τα οποία συνδέονται με τη βία περισσότερο από άλλα C. Nicarchos, Woman, War and Rape: Challenges Facing the International Tribunal for the Former Yugoslavia, Human Rights Quarterly, Vol.17 (1995) και C. Kennedy-Pipe and P. Stanley, Mass Rape in War: the Balkan Wars, Human Rights Quarterly, Vol.22 (2000) S. Brownmiller, Against Our Will: Men, Women and Rape (New York, 1993) σελ Segal, (1983), ό.π.,σελ